บทท 5

หลกการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ความหมายของการอนรกษทรพยากรธรรมชาต การอนรกษทรพยากรธรรมชาต สามารถแยกความหมายอธบายได

เปน 2 ค า ดงน (ชชพล ทรงสนทรวงศ, 2550: 258)

1. การอนรกษ (Conservation)

หมายถง การร จกใชทรพยากรอยางฉลาด ใหเปนประโยชนตอคน

ทงหลายมากทสด ใชไดนานทสด ใหสญเสยทรพยากรโดยเปลา

ประโยชนนอยทสด และจะตองกระจายการใชประโยชนจากทรพยากร

ใหทวถงกน

ความหมายของการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

2. ทรพยากรธรรมชาต (Natural Resources)

หมายถง สงทเกดขนเองตามธรรมชาต มประโยชนในการสนอง

ความตองการของมนษย หรอมนษยสามารถน ามาใชประโยชนได เชน

แรธาต ปาไม สตวปา เปนตน

การสญเปลา (Waste)

การสญเปลา (Waste)

การสญเปลา หมายถง การถกท าลายไปโดยไมจ าเปน หรอการ

สญเสยไปโดยไมไดรบประโยชนทคมคา การสญเปลาอาจเกดขนไดทง

ในกระบวนการผลตและการบรโภค การสญเปลาแบงออกไดเปน 4

ประเภท

การสญเปลา (Waste)

1. การสญเปลาแบบสมบรณ (Absolute Waste)

หมายถง การททรพยากรถกท าลายไปโดยไมไดรบผลตอบแทนแตอยาง

ใด หรอการสญเปลาเมอเกดข นแลวจะไมมการกลบคน เชน การ

พงทลายของดน เนองมาจากน าหรอลม ดน ทสญเสยในลกษณะนจะ

ไมไดประโยชนอะไรเลย

การสญเปลา (Waste)

2. การสญเปลาแบบซ าเตมหรอสมทบ (Was’e Plus)

หมายถง การสญเสยทรพยากรอยางอนเพมข นมาอก ในขณะท

ทรพยากรอยางหนงก าลงถกท าลาย เชน การเกดไฟปา นอกจากจะเปน

การท าลายตนไมโดยตรงแลว ยงเปนการท าลายทอยอาศยของสตวปา

และท าลายธาตอาหารในดน

การสญเปลา (Waste)

3. การสญเปลาแบบไมไดสดสวน (Disproportionate Waste)

หมายถง การน าทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชนโดยไมเหมาะสมกบ

คณคาของทรพยากรนน เชน การน าไมสกมาท ารวบาน

การสญเปลา (Waste)

4. การสญเปลาแบบจงใจ (Organized Waste)

หมายถง การสญเปลาเนองมาจากความต งใจทจะจดการบางสง

บางอยางเพอรกษาระดบราคาหรอคาทางเศรษฐกจของทรพยากร หรอ

อตสาหกรรมเอาไวใหดทสด เชน การท าลายเทปเพลง และแผนซดท

ละเมดลขสทธ

ประเภทของ

ทรพยากรธรรมชาต

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต 1. ทรพยากรทใชไมหมดสน (Inexhaustible Resource) ไดแก

1.1 บรรยากาศ

ในบรรยากาศประกอบไปดวยอากาศซงเปนสงจ าเปนส าหรบชวต

นอกจากนนยงมความชน อณหภม และการเคลอนไหวของมวลอากาศ

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

1.2 น าทอยในวฏจกร

น าจะหมนเวยนเปลยนไป จากสภาพหนงเปนอกสภาพหนง

โดยไมมสนสด เชน ฝน ตกลงสพนดนบางสวนระเหยกลบไปในอากาศ

ทนท บางสวนไหลซมลกลงไปในน าใตดนแลวทยอยไหลลงส หวย

ล าธาร ล าคลอง ทะเล เปนตน

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

2.1 น าทอย ณ ทใดทหนง

หมายถง น าทอยในทเฉพาะแหงทเราเหน และใชกนอยทก

วน เชน น าในภาชนะ เมอใชแลวกหมดไป แตเราสามารถทจะหามา

ทดแทนใหมได

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

2.2 ดน

หมายถง เนอดนทเปนทอยอาศยของพช เปนแหลงสะสมแร

ธาตทจ าเปนส าหรบพช ปจจย 4 ของมนษยไดมาจากพชซงเจรญเตบโต

มาจากดนหรอไดมาจากสตวทกนพช

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

2.3 ทดน

หมายถง พนแผนดนมากกวาเน อดนซงสามารถอ านวย

ประโยชนแกมนษยไดม 2 ประการ ประการแรก เปนการใชประโยชน

ทดนโดยตรงจากการดดแปลงของมนษย เชน ทอยอาศย ทตงของเมอง

ตางๆ ประการท 2 เปนการใชประโยชนทางออม โดยใชประโยชนในรป

ของการทองเทยวทวทศนอนสวยงามตามธรรมชาต

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

2.4 ปาไม

ทรพยากรปาไมนบวามความส าคญมากในแงของการอนรกษ

ดน น า และสตวปา ซงอ านวยประโยชนใหมนษยทงทางตรง และ

ทางออม เนองจากปาไมเกดขนทดแทนตามธรรมชาตหรอการปลกให

เปนปาขนมาใหมได

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

2.5 ทงหญา

หมายถง พนททสวนใหญมพชตระกลหญา และพชพรรณ

อนๆ ขนอยเองตามธรรมชาต มกเปนททมฝนตกนอย เปนทหากนของ

สตวเลยงและสตวปาทงหญา

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

2.6 สตวปาทเปนสตวบกและสตวน า

สตวปาทงทอยบนบกและในน า เปนสงมชวตทสามารถจะเกด

ลกหลานสบทอดกนได มนษยสามารถน ามาใชประโยชน และรกษาให

คงอยได

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

2.7 ก าลงงานมนษย

มนษยเปนทรพยากรธรรมชาตอยางหนงทเกดข นเองตาม

ธรรมชาตสามารถใชก าลงงานท งดาน รางกาย และจตใจใหเปน

ประโยชน ก าลงงานมนษยเปนสงทสญหายไปได แตกสามารถจะรกษา

ใหคงอย หรอท าใหเกดขนใหมไดเชนกน

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

3. ทรพยากรทใชแลวหมดไป (Non-renewable Resource)

ไดแก

3.1. แรธาต

มทงทเปนโลหะและอโลหะ เชน เหลก ทองแดง ถานหน

ปโตรเลยม เปนตน ทรพยากรเหลาน ไมสามารถงอกเงยไดในเวลาอน

สน ใชประโยชนแลวกหมดสนไป แตบางชนดอาจน ากลบมาใชใหม

(Recycle)

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

3.2. ทดนในสภาพธรรมชาต

ไดแก ทดนทเปนปาเขาหางไกลชมชน สมควรเกบไว

เปนททองเทยวศกษาธรรมชาต สถานทเหลานถาถกท าลายแลวจะไม

สามารถสรางข นมาแทนใหมได เพราะมคณสมบตเฉพาะตวตาม

ธรรมชาต เชน น าตก หนาผา เปนตน

หลกการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต

หลกการอนรกษทรพยากรธรรมชาต หลกการอนรกษทรพยากรธรรมชาต มอย 3 ประการใหญ ๆ ดงน

1. ตองใชทรพยากรอยางฉลาด

ตองพจารณาอยางรอบคอบ ถงผลไดผลเสยจากการใชทรพยากร

ตามหลกเศรษฐศาสตร และเมอใชแลวจะเกดการขาดแคลนในอนาคต

หรอไม

หลกการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 2. ประหยดของทหายาก

ทรพยากรใดทมนอยหรอหายากกควรเกบรกษาหรอสงวน

เอาไวมใหสญหายไป ของบางอยางถาอยในสภาพทพอจะใชไดกควรใช

ตอไปและใชอยางประหยด อยางฟมเฟอย

หลกการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 3. หาวธการฟนฟสงแวดลอมทไมดหรอเสอมโทรมใหดขน

ทรพยากรใดทมสภาพลอแหลมตอการสญเปลาหรอจะหมดไป

กควรทจะซอมแซมปรบปรงใหอยในสภาพทดขน

วธการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 1. การส ารวจตรวจหา (Exploration)

เปนการส ารวจเพอใหทราบถงขอเทจจรงเกยวกบทรพยากร

เชน ชนดและจ านวนของทรพยากร เพอประโยชนในการวางแผน

อนรกษฯ

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 2. การปองกน (Protection)

เปนการรกษามใหทรพยากรธรรมชาตเปลยนสภาพกลายเปน

มลพษ (Pollution) เสอมโทรม (Deterioration) เกดความเสยหาย

(Spoilage) หรอถกท าลาย (Destruction) การปองกนยงมประโยชน

มากตอการสญเสยทรพยากร เชน การสญเสยทรพยากรน าในเมอง

อาจจะดวยเกดจากการรวซม หรอทอน าแตก

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 3. การลดปรมาณของเสย (Elimination of Waste)

เชน การน ากระปองน าอดลมมาตด และตกแตงใหสวยงามท า

เปนทเสยบปากกาตงบนโตะท างาน การน าถงพลาสตกบรรจสนคาจาก

หางสรรพสนคามาใชซ า

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 4. การพยายามใชสงตาง ทมคณภาพรองลงมา

(Use Lower Grade Material)

เชน ในสมยกอนปาไมมอยมาก คนจงนยมสรางบานดวยไม

แตปจจบนไมหายากและมราคาแพง การเปลยนวสดสรางบานจากไมมา

เปนอฐซงมอยมากกวาไม หรอรถยนตรนใหมทเตมน ามนเบนซน ควร

เปลยนมาเตมน ามนแกสโซฮออล

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 5. การปรบปรงคณภาพ (Improve the Quality)

เชน นกวทยาศาสตรคนพบวธปรบปรงน าเสยใหเปนน าด

สามารถน าน ากลบมาใชใหมได นกวจยปรบปรงเครองคอมพวเตอรให

มขนาดเลกลง เพอประหยดทรพยากรทจะตองน ามาใช ใหใชไฟฟา

นอยลง แตมคณภาพคงเดม หรอมหนวยความจ ามากและท างานได

รวดเรวขน

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 6. การน ามาทดแทนกน (Substitution)

เชน การใชภาชนะทท าจากพลาสตก แทนภาชนะทท าจาก

อะลมเนยม และเหลกซงนบวนทรพยากรโลหะตางๆ จะหาไดยากขน

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 7. การน ากลบมาใชประโยชนอก (Recycle)

เชน เศษกระดาษ เศษโลหะ ขวดแกว พลาสตกบาง

ชนด สามารถน ากลบมายอย หรอหลอมใชใหมได

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 8. การบรณะ (Restoration)

เชน การบรณะวตถโบราณ วดวาอาราม อทยานแหงชาต

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 9. การปรบปรงใหของเดมมประสทธภาพ (Efficiency)

เชน การปรบปรงรถยนต ซงเดมนงไดอยางเดยว ใหสามารถ

บรรทกของไดดวย การปรบปรงรถแทรกเตอรทใชไถนาใหสามารถขด

ใหปรบพนทได และบรรทกของได

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 10. การปรบปรงคณภาพของสงประดษฐเกาใหดขน (High

Quality)

เชน การปรบปรงมดใหสามารถปอกเปลอกผลไมไดรวดเรว

และตดเปนชนทสวยงาม การปรบปรงไมถพนใหสามารถดดซบฝ นและ

ซบน าไดครงละมากๆ

วธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต 11. การหาประโยชนจากสงของไดเปลาหรอสงทลงทนนอย

เชน การผลตกระแสไฟฟาจากพลงงานน าตก การท าความ

รอนจากดวงอาทตย การสรางกงหนลมเพอวดน าเขานา การน าตนกก

มาสานเปนเสอ การน าผกตบชวาตากแหงมาสานเปนตะกราและกระเปา

การอนรกษ

ทรพยากรกายภาพ

การอนรกษทรพยากรกายภาพ 1. การอนรกษดน

1.1 พจารณาชนดของพชทจะปลกใหเหมาะสมกบคณภาพ

ของดน

หากจ าเปนตองปลกพชในพนทลาดชนควรปลกตามแนว

ระดบ หรอเปนขนบนได ควรสงวนทดน ทมความอดมสมบรณไวใชใน

การเพาะปลก ไมควรน ามาสรางโรงงานอตสาหกรรม ทอยอาศย

การอนรกษทรพยากรกายภาพ

1.2 บ ารงดนดวยป ย

การเพมธาตอาหารใหแกดน เชน การใสปยพชสด ป ยคอก

การปลกพชตระกลถว การใสปนขาวในดนทเปนกรด การแกไขพนทดน

เคมดวยการระบายน าเขาทดน

การอนรกษทรพยากรกายภาพ

1.3 ปองกนการเสอมโทรมของดน

เชน การปลกพชคลมดน การปลกพชหมนเวยน

การปลกพชบงลม การไถพรวนตามแนวระดบ การท าคนดน

ปองกนการชะลางของหนาดน รวมทงการไมเผาปาหรอการไม

ท าไรเลอนลอย

การอนรกษทรพยากรกายภาพ

1.4. ใหความชมชนแกดน

การใชวสดจากธรรมชาต เชน ฟางหรอหญาวางคลมหนาดน

จะชวยใหดนมความชมชน และเมอฟางหรอหญายอยสลายกจะเปนป ย

ใหกบดนตอไป

การอนรกษทรพยากรกายภาพ

2. การอนรกษน า

มแนวทางดงน

2.1 การใชน าอยางประหยด

นอกจากจะลดคาใชจายเกยวกบคาน าลงไดแลว ยงท าให

ปรมาณน าเสยทจะทงลงแหลงน ามปรมาณนอยลง และปองกนการขาด

แคลนน าไดดวย

การอนรกษทรพยากรกายภาพ

2.2 การสงวนน าไวใช

เชน การท าบอเกบน า การสรางโองน า ขดลอกแหลงน า

รวมทงการสรางอางเกบน า และระบบชลประทาน

การอนรกษทรพยากรกายภาพ

2.3 การพฒนาแหลงน า

ในบางพนททขาดแคลนน า จ าเปนทจะตองหาแหลงน า

เพมเตม เพอใหมน าไวใชทงในครวเรอน และในการเกษตรไดอยาง

พอเพยง ปจจบนมการน าน าบาดาลขนมาใชกนอยางแพรหลาย

การอนรกษทรพยากรกายภาพ

2.4. การปองกนน าเสย

ไมทงมลฝอยสงปฎกล และสารพษลงในแหลงน า สวนน า

เสยทเกดจากโรงงานอตสาหกรรม โรงพยาบาล ควรมการบ าบดและ

ก าจดสารพษออกกอนทจะปลอยลงสแหลงน า

การอนรกษทรพยากรกายภาพ

2.5 การน าน าเสยกลบมาใชใหม

น าทไมสามารถใชไดในกจการอยางหนงอาจใชไดในอก

กจการหนง เชน น าทงจากการลางถวยชามสามารถน าไปรดตนไมได

การอนรกษ

ทรพยากรชวภาพ

การอนรกษทรพยากรชวภาพ

1. การอนรกษปาไม

1.1 ควรก าหนดบรเวณปาทจดไวเพอเปนตนน าธารใหแนนอน

แลวเขาด าเนนการควบคมปองกนไมใหมการท าลายปามากขน

จากทเปนอยอก

การอนรกษทรพยากรชวภาพ

1.2 ควรก าหนดขอบเขตทยอมใหเปนแหลงท ามาหากนของ

ชาวเขา

โดยควบคมไมใหมการเคลอนยายถนฐานและท าไรเลอน

ลอย แลวพยายามสงเสรมชวยเหลอใหปลกพชผลตางๆ ทเปนไมยนตน

เชน ทอ ลนจ กาแฟ ผลไมเมองหนาวตางๆ

การอนรกษทรพยากรชวภาพ

1.3 ในบรเวณปาทโดนแผวถาง รกรางวางเปลา หรอปราศจาก

พชคลมดน

กควรจะปลกสรางปาหรอพชคลมดนขน เพอปองกนการกด

เซาะของน าฝน ชนดไมทปลกไมจ าเปนจะตองเปนไมหรอการคาเสมอ

ไป ควรเปนไมโตเรว มความคายน านอย สามารถทจะยดดนและปก

คลมใหดนมความชนอยเสมอ

การอนรกษทรพยากรชวภาพ

1.4 ปองกนไมใหเกดไฟไหมปา

เพราะไฟปาเปนปจจยทท าลายแผนการปลกสรางสวนปาและ

พชคลมดนอยางรายแรงทสด ท าใหเกดการชะลางหนาดน ท าลาย

ความอดมสมบรณของดน

การอนรกษทรพยากรชวภาพ

1.5 ถาหากสภาพภมประเทศมความลาดชนมากและดนอยใน

สภาพทไมคงทน

ควรจะหามการใชประโยชนทดนเพอการอน นอกจากปลก

ปาและพชคลมดนเทานน

การอนรกษทรพยากรชวภาพ

1.6 พ นทบางแหงอาจจ าเปนตองอาศยการกอสรางทางดาน

วศวกรรมเขามาชวยควบคกบการปลกปา

เชน อาจตองท าการปรบพนทตามลาดเขา หรอสรางฝายกน

น าเพอกกเกบน า และตะกอนไมใหไหลรนแรงจนเปนอนตรายตอพนท

การเกษตรทอยตอนลางของลมน า

การอนรกษทรพยากรชวภาพ

1.7 ควรจะมการปองกนการพงทลายของดนตามรมฝงน า

และเนองมาจากการท าถนน

เพราะวาการตกตะกอนในล าน าทวไป ขณะนเกดจากสาเหต

ดงกลาว ไมนอยไปกวาการท าไรเลอนลอยบรเวณตนน า

การอนรกษทรพยากรชวภาพ

1.8 ควรจะไดมการเพมพนความรและปลกจตส านก

ใหการศกษา อบรม และเผยแพรความรแกประชาชน และ

เจาหนาทของรฐบาลทกระดบใหทราบถงประโยชน คณคาของ

ทรพยากรปาไม รวมทงวธการอนรกษดน น า และปาไม

การอนรกษสตวปา

2. การอนรกษสตวปา

2.1 แนวทางดานกฎหมาย

การออกกฎหมายคมครองสตวปา และปราบปรามผกระท าผด

พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา สงเสรมสนบสนนการจดตง

สมาคม หรอสโมสรตางๆ เกยวกบสตวปา เชน ชมรมอนรกษธรรมชาต

และสงแวดลอม เปนตน

2. การอนรกษสตวปา

2.2 การอนรกษแหลงทอยอาศย แหลงน า และอาหารของสตวปา

เพอเปนประโยชนตอสตวปามากทสด

เชน ปองกนไฟปา ปลกพนธไมขนใหม และบ ารงแหลงน าตางๆ

2. การอนรกษสตวปา

2.3 การคนควาวจยทางวชาการ

เพอจะไดหาทางจดการเพาะปลกสตวปาใหมจ านวนเพมขน

เพอเปนการทดแทนและเรงใหสตวปามจ านวนเพมมากขน

2. การอนรกษสตวปา

2.4 การประชาสมพนธ

การรณรงคเผยแพรประชาสมพนธใหเหนความส าคญในการ

อนรกษสตวปาอยางจรงจง

2. การอนรกษสตวปา

2.5 การไมลาสตวปา

ไมควรมการลาสตวปาทกชนด ทงสตวปาสงวน สตวปา

คมครอง

2. การอนรกษสตวปา

2.6 การปลกฝงใหคนรกและเมตตาตอสตว

เพราะสตวปาทกชนดมความรกชวตเหมอนกบมนษย การฆา

สตวปา การน าสตวปามาเลยงไวในบานเปนการทรมานสตว

การด าเนนการเพออนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต

การด าเนนการเพออนรกษทรพยากรธรรมชาต 1. ใหการศกษาแกนกเรยนและประชาชน

การศกษาจะชวยใหคนเขาใจ เกดความตระหนก เกดจรยธรรม

ทด และไมท าลายทรพยากรธรรมชาต

การด าเนนการเพออนรกษทรพยากรธรรมชาต 2. ออกกฎหมายควบคม

เนองจากกฎหมายเปนขอบงคบททกคนจะตองปฏบตตาม การ

น าขอบงคบทางกฎหมายมาชวยควบคม หรอบงคบใหผกอใหเกด

มลพษจ าเปนตองปฏบตตาม

การด าเนนการเพออนรกษทรพยากรธรรมชาต 3. การแบงเขต

เปนการแบงเขตพนทตามประเภทของทรพยากรธรรมชาตทมอย

การด าเนนการเพออนรกษทรพยากรธรรมชาต 4. การใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยเขามาชวย

ใชเทคโนโลยในการบ าบดหรอก าจดของเสยทเกดขนได แต

ตองเลอกใชเทคโนโลยทเหมาะสมในการจ ากดมลพษแตละชนด

การด าเนนการเพออนรกษทรพยากรธรรมชาต 5. จดตงชมรมหรอสมาคมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมขนในสถานศกษา

โดยมกลมนกศกษาทสนใจรวมกนจดต งข น เพอชวยกน

อนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตทเสอมโทรม ซงจดวาเปนกลมท

บ าเพญประโยชนเพอสงคมสวนรวม

การด าเนนการเพออนรกษทรพยากรธรรมชาต 7. การจดตงหนวยงานทรบผดชอบโดยตรง

เพอท าหนาทประสานงานตางๆ ทเกยวของเพอด าเนนการใน

การอนรกษทรพยากรธรรมชาตทกชนด