หน่วยที่ 1 - stou.ac.th · 4 บทน า “การพัฒนามนุษย์” (human development) เป็นมิติส าคัญด้านหนึ่งของความคิดเรื่องการพัฒนาที่

1

หนวยท 1 แนวคดทฤษฎการพฒนามนษย

ผชวยศาสตราจารย ดร.ธระ นชเปยม ชอ ผชวยศาสตราจารย ดร.ธระ นชเปยม วฒ อ.บ. (ภาษาองกฤษ-ประวตศาสตร) จฬาลงกรณมหาวทยาลย อ.ม. (ภาษาองกฤษ) จฬาลงกรณมหาวทยาลย Dip. In Politics, Lancaster University, UK M.A. in Politics, Lancaster University, UK Ph.D. (International Relations), Lancaster University, UK ต าแหนง ผทรงคณวฒ หลกสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใตศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย หนวยทเขยน หนวยท 1

2

แผนการสอนประจ าหนวย ชดวชา การพฒนามนษยในบรบทโลก หนวยท 1 แนวคดทฤษฎการพฒนามนษย ตอนท

1.1 ความรทวไปและพฒนาการทางความคดเรองการพฒนามนษย 1.2 ความคดทางทฤษฎการพฒนามนษย 1.3 ยทธศาสตรและแนวปฏบตดานการพฒนามนษย

แนวคด

1. การพฒนามนษยเปนมตส าคญดานหนงของความคดเรองการพฒนาทสะทอนความกงวลสนใจหลกในปจจบนดานการพฒนาในประเดนปญหาความยากจน ชวตความเปนอย รวมไปถงสขภาพและสขอนามยและดานอนๆ ของชวต ความเหลอมล าไมเทาเทยมและการกดขเอารดเอาเปรยบ โดยเฉพาะทเกยวกบสตร เดก และชาตพนธกลมนอยในสงคม ตลอดจนประเดนดานความมนคงมนษย 2. รากฐานทางความคดส าคญประการหนงของการพฒนามนษยคอแนวคดทางทฤษฎของอมรรตยะ เซน เรอง “ความสามารถ” แนวคดน ประกอบดวยหลกคด 2 ประการ ประการแรกคอความคดทวาเสรภาพทจะมความเปนอยทด (well-being) มความส าคญยงในทางศลธรรม และประการทสอง เสรภาพทจะบรรลถงความเปนอยทดดงกลาวเปนทเขาใจในแงของความสามารถของประชาชน นนคอ การมโอกาสทแทจรงทจะท ำและเปนในสงทพวกเขามเหตผลทจะใหคณคา 3. การพฒนามนษยเปนแนวคดแบบองครวมทบรณาการแนวทางตางๆ เขาไวดวยกน จงจ าเปนตองมยทธศาสตรและแนวทางปฏบตดานการพฒนามนษยทหลากหลายแตกตางกนไป และคงเปนไปไมไดทจะมยทธศาสตรหรอแนวทางการด าเนนงานอยางใดอยางหนงเทาน น อยางไรกตาม ไมวาการพฒนามนษยจะมยทธศาสตรและแนวปฏบตอยางไร แนวทางส าคญจะตองไดแกยทธศาสตรทยดถอประชาชนเปนศนยกลาง มใชยทธศาสตรทยดถอสนคาหรอการผลตเปนหลก

3

วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 1 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายพฒนาการทางความเรองการพฒนามนษยได 2. อธบายความคดพ นฐานทางทฤษฎการพฒนามนษยได 3. อธบายกลยทธและแนวทางปฏบตเรองการพฒนามนษยได

กจกรรมระหวางเรยน

1. ท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนหนวยท 1 2. ศกษาเอกสารการสอนตอนท 1-3 3. ปฏบตกจกรรมตามทไดรบมอบหมายในเอกสารการสอน 4. ฟงรายการวทยกระจายเสยง (ถาม) 5. ชมรายการวทยโทรทศน (ถาม) 6. ท าแบบประเมนผลตนเองหลงเรยนหนวยท 3

สอการสอน

1. เอกสารการสอน 2. แบบฝกปฏบต 3. รายการสอนทางวทยกระจายเสยง (ถาม) 4. รายการสอนทางวทยโทรทศน (ถาม)

การประเมนผล

1. ประเมนผลจากแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนและหลงเรยน 2. ประเมนผลจากกจกรรมและแนวตอบทายเรอง 3. ประเมนผลจากการสอบประจ าภาคการศกษา

เมออานแผนการสอนแลว ขอใหท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยน หนอยท 1 ในแบบฝกหด แลวจงศกษาเอกสารการสอนตอไป

4

บทน า “การพฒนามนษย” (human development) เปนมตส าคญดานหนงของความคดเรองการพฒนาทเปนความสนใจทางวชาการมาต งแตชวงหลงสงครามโลกคร งท 2 ความคดเรองการพฒนามพฒนาการเรอยมาต งแตชวงน น ความคดเรองการพฒนามนษยกลาวไดวาเปนผลสวนหนงมาจากพฒนาการดงกลาว ดงน น ตอนท 1 ของหนวยน จะเปนการส ารวจพฒนาการทางความคดเรองการพฒนาทน าไปสความคดและความเขาใจเกยวกบการพฒนามนษย ความคดและความเขาใจดงกลาวสวนหนงปรากฏอยใน “รายงานการพฒนามนษย” (Human Development Report) ซงมการจดท าและเผยแพรออกมาอยางสม าเสมอโดยโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (United Nations Development Programme: UNDP) ตอนท 1 จงจะกลาวถงรายงานน ดวย ตอนท 2 จะเปนการพจารณาความคดทางทฤษฎเกยวกบการพฒนามนษย โดยจะมองเรองน เชอมโยงกบท งความคดเรองการพฒนาโดยรวมและประเดนเฉพาะส าคญประการหนงคอ การวดและตวช วดการพฒนามนษย ตอนสดทายจะพจารณามตดานปฏบตของการพฒนามนษย โดยจะเสนอกรอบหรอเคาโครงยทธศาสตรการพฒนามนษย

5

ตอนท 1.1 ความรทวไปและพฒนาการทางความคดเรองการพฒนามนษย โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 1.1 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

11.1.1 ความเปนมาและพฒนาการทางความคดเรองการพฒนามนษย 11.1.2 แนวคดและนยามของการพฒนามนษย 11.1.3 ประเดนส าคญจากรายงานการพฒนามนษย

แนวคด

1. ความคดเรองการพฒนามนษยสะทอนการเปลยนแปลงส าคญในกระบวนทศนดานการพฒนา ซงเคยมงเนนไปทความเตบโตทางเศรษฐกจ มาเปนความสนใจเรองปญหาความยากจน ชวตความเปนอยดานตางๆ ตลอดจนปญหาความเหลอมล าไมเทาเทยมและการกดขขดรดเอารดเอาเปรยบและความมนคงมนษย 2. แนวคดการพฒนามนษยเปนแนวทางการพฒนาทมงกอใหเกดความกาวหนาในชวตความเปนอย ของผคน เปนเรองการขยายความมงคงของชวตมนษยแทนทจะเปนเพยงความมงคงของระบบเศรษฐกจทมนษยใชชวตอยเปนสวนหนง และเปนแนวทางซงมจดประสงคอยทประชาชน โอกาส และทางเลอกของพวกเขา จากแนวคดน มการใหนยามของการพฒนามนษยวาเปนกระบวนการขยายทางเลอกของประชาชนออกไป ซงรวมไปถงการมเสรภาพทางการเมอง สทธมนษยชนทไดรบหลกประกน และการนบถอตนเอง 3. มการจดท ารายงานการพฒนามนษยออกมาต งแต ค.ศ. 1990 จนถงปจจบน รายงานแตละฉบบนอกจากจะเปนการสรปความกาวหนา ผลงาน และปญหาทาทายตางๆ แลว ยงน าเสนอประเดนหรอแนวทางเฉพาะ ทบงบอกท งพฒนาการทางความคด ประเดนดานนโยบาย และแนวทางการด าเนนงานชวงระยะตางๆ ทผานมาดวย

6

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 1.1 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความเปนมาและพฒนาการทางความคดเรองการพฒนามนษยได 2. อธบายแนวคดและนยามของการพฒนามนษยได 3. อธบายประเดนส าคญจากรายงานการพฒนามนษยได

ความน า

ดงไดกลาวแลวขางตนวา การพฒนามนษยเปนสวนหนงของพฒนาการทางความคดเรองการพฒนา ความเขาใจเรองการพฒนามนษยจงจ าเปนตองอาศยความเขาใจพฒนาการดงกลาวน ดวย ตอนท 1.1 น จงจะเรมในเรองท 1.1.1 ทความเปนมาและพฒนาการโดยยอของความคดเรองการพฒนาทน าไปสความสนใจเรองการพฒนามนษย จากน นเรองท 1.1.2 จะพจารณาแนวคดและนยามของการพฒนามนษยเพอใหเขาใจเรองน ไดชดเจนข น เรองสดทายคอ เรองท 1.1.3 จะกลาวถงประเดนส าคญในรำยงำนกำรพฒนำมนษย เพอย าความเขาใจและเหนทศทางของพฒนาการทางความคดเกยวกบเรองน

7

เรองท 1.1.1 ความเปนมาและพฒนาการทางความคดเรองการพฒนามนษย ความคดเรองการพฒนามนษยกลาวไดวาสะทอนความกงวลสนใจหลกในปจจบนดานการพฒนาในประเดนปญหาความยากจน ชวตความเปนอย (รวมไปถงสขภาพและสขอนามยและดานอนๆ ของชวต) ความเหลอมล าไมเทาเทยมและการกดขเอารดเอาเปรยบ (โดยเฉพาะทเกยวกบสตร เดก และชาตพนธกลมนอยในสงคม) ตลอดจนประเดนดานความมนคงมนษย (human security) โดยเฉพาะทเปนผลพวงจากการพฒนา ในแงหนงน นเราอาจกลาวไดวาสภาพทเปนอยน บงบอกถงความลมเหลวของการพฒนาในชวงกวาครงศตวรรษทผานมา โดยเฉพาะการพฒนาทมงเนนไปทการเตบโตทางเศรษฐกจทมไดท าใหชวตความเปนอย ของผคนสวนใหญดข นเทาใดนก จงกอใหเกดความจ าเปนทจะตองใหความสนใจท งดานนโยบายและในเชงวชาการเกยวกบพฒนาการของมนษยใหมากข น ความคดเรองการพฒนามนษยจงกลาวไดวาสะทอนการเปลยนแปลงส าคญในกระบวนทศน (paradigm) ดานการพฒนาดวย ดงน น เพอความเขาใจทชดเจนเราจงจ าเปนตองศกษาความเปนมาของความคดน กอนจะกลาวถงแนวคดและนยมเฉพาะของการพฒนามนษยในเรองตอไป ความสนใจเรองการพฒนาปรากฏชดเจนในชวงหลงสงครามโลกคร งท 2 เมอมประเทศ “เกดใหม” จากการสลายตวของลทธอาณานคมจ านวนมาก (แมจะเรยกกนวาประเทศ “เกดใหม” แตดนแดนเหลาน บางแหง เชน อนเดย มอารยธรรมรงเรองในอดตมาชานาน) ประเทศเหลาน สวนใหญยงยากจนและลาหลงในดานตางๆ เมอเทยบกบประเทศทพฒนาแลวในโลกตะวนตก มถอยค าหลากหลายทใชกบประเทศเกดใหมเหลาน โดยเฉพาะ “ดอยพฒนา” (underdeveloped) และ “ก าลงพฒนา” (developing) และเมอเรยกรวมกนกจะมค าวา “โลกทสาม” (Third World) ซงมนยท งในแงของการเปนดนแดนดอยพฒนาหรอก าลงพฒนาและการเปนดนแดนทไมไดอยใน “โลกทหนง” (First World) หรอดนแดนทพฒนาแลว สวนใหญอยในยโรปตะวนตกและอเมรกาเหนอ รวมไปถงญปน ออสเตรเลยและนวซแลนด หรอ “โลกทสอง” (Second World) ซงสวนใหญประกอบดวยประเทศในคายสงคมนยม ไดแก สหภาพโซเวยต ยโรปตะวนออก และประเทศทอยในคายน อนๆ แตบางประเทศในกลมน เชน จน เวยดนามเหนอ (ขณะน น) และควบา กถอวาอยในโลกทสามดวย เมอคายสงคมนยมลมสลายลงเมอส นทศวรรษ 1980 ค าวา “โลกก าลงพฒนา” (developing world) กเปนทนยมกนมากกวาค าวา “โลกทสาม” ความคดเรมแรกในการพฒนาคอการมองวา ชาตในโลกทสามหรอโลกก าลงพฒนาทเรมปรากฏต งแตชวงครงหลงของทศวรรษ 1940 ในเอเชย (ฟลปปนส อนเดย ปากสถาน ซลอน เนปาล และอนโดนเซย) และในชวงครงหลงทศวรรษตอมาในแอฟรกาใตทะเลทรายซาฮารา (Sub-Saharan Africa) คอ ซดานและกานา จะ “พฒนา” ตอไปอยางไร ความคดในชวงน นคอ ชาต “ดอยพฒนา” หรอ “ก าลงพฒนา” เหลาน จะเตบโต

8

กาวหนากลายเปนประเทศ “พฒนาแลว” (developed) ตอไปในอนาคต1 ประเดนส าคญกคอ “การพฒนา” เชนน นจะเกดข นไดอยางไร ประเดนปญหาเชนน ทกอใหเกดแนวคดทางทฤษฎซงเรยกวา “ทฤษฏการพฒนา” (development theory) ข นต งแตประมาณชวงทศวรรษ 1950 จากน นชวงทศวรรษตอมากปรากฏสาขาวชา “พฒนาศกษา” (development studies) โดยเฉพาะทสถาบนพฒนาศกษา (Institute of Development Studies) ทกอต งข นทมหาวทยาลยซสเสก (University of Sussex) ประเทศองกฤษเมอ ค.ศ. 1966 ผทมบทบาทส าคญในการเปลยนมมมองดานการพฒนาจากการมงเนนทความเตบโตทางเศรษฐกจมาเปนการใหความส าคญตอมตดานตางๆ ของการพฒนาโดยเฉพาะดานสงคมมากข น คอ ดดลย เซยรส (Dudley Seers) ซงเปนผอ านวนการคนแรกของสถาบนแหงน 2 ในทน เราจะพจารณาพฒนาการทางความคดดานการพฒนาโดยยอต งแตชวงทศวรรษ 1950 จนถงตนทศวรรษ 2000 เมอความคดเรองการพฒนามนษยไดรบการยอมรบกนอยางกวางขวาง3 เมอถงชวงทศวรรษ 1950 ปญหาความซบซอนของกระบวนการพฒนาเรมเปนทประจกษแลว แตในชวงทศวรรษน และทศวรรษตอมา ความคดเรองการพฒนาเปนการมองกระบวนการน วาจะเปนพฒนาการแบบเสนตรงไปสการเปนสงคมทพฒนาแลว มกจะเรยกกระบวนการน วาเปนการเปลยนแปลงไปส “ความเปนสมยใหม” (modernization) เพราะเปนการเปลยนแปลงจากสงคมด งเดมทมลกษณะเปน “สงคมแบบจารต” (traditional society) ไปส “สงคมสมยใหม” (modern society) มปจจยหลายประการบงบอกพฒนาการในลกษณะน [บางคร งจงเรยกปจจยเชนน นวา “ลกษณะทแสดงถงการพฒนา” (development syndromes)] อยางไรกด ความคดแนวน มากจากมาจากสมมตฐานงายๆ วา ปญหาความยากจนและการพฒนาเพอยกระดบความเปนอยของมนษยจะแกไขไดดวยการลงทนอยางเพยงพอดานทนทางกายภาพ (physical capital) และโครงสรางพ นฐาน (infrastructure) นนคอ การลงทนสรางสงอ านวยความสะดวกในการด ารงชวตหรอทเปนปจจยพ นฐานในการผลตทสนบสนนการด ารงชวตไปพรอมๆ กนดวย เชน การคมนาคมขนสง สาธารณปโภค เชน ไฟฟา น าประปา ระบบการสอสารคมนาคม ระบบพลงงาน ตลอดจนสงกอสรางตางๆ ทแสดงถงความเปนสมยใหม เปนธรรมดาอยเองทรฐจะเขามามบทบาทส าคญในการพฒนาตามแนวทางน เชอกนขณะน นวาในโลกก าลงพฒนาโดยทวไปน น การพฒนาทด าเนนการโดยรฐ (state-led development) เปนกญแจส าคญในการพฒนาประเทศ และจรงๆ แลวนบเปนเวลาหลายทศวรรษทเดยวภายหลงสงครามโลกคร งท 2 ทผเชยวชาญท ง

1 Jeffrey Haynes. (2005). “1 Introduction”, in Jeffrey Haynes (ed.). Palgrave Advances in Development Studies. Basingstoke: Palgrave Macmillan, pp. 3-4. 2 Dudley Seers. (1969). “The Meaning of Development”, Communication Series No. 44, Institute of Development Studies. https://www.ids.ac.uk/files/dmfile/themeaningofdevelopment.pdf 3 ดสรปพฒนาการทางความคดเรองการพฒนาในชวงนไดใน Haynes. op.cit., pp. 6-9.

9

แนวเสรนยมและแนวมารกซเหนวารฐมบทบาทหลกในกระบวนการพฒนา เพราะถอกนวาเปนภารกจของรฐทจะตองด ารและด าเนนนโยบายและโครงการพฒนาตางๆ เพอกอใหเกดและขยายการพฒนาดานตางๆ ออกไป4

ในช นแรกน น ปญหาความดอยพฒนามองกนวา เปนประเดนดานเทคนคเปนส าคญ ซงสามารถจะแกไขไดโดยนกบรหารทไดรบการศกษาอบรมมาอยางด บคคลเหลาน จะเปนผจดท านโยบายและโครงการพฒนา และเมอไดรบงบประมาณอยางเหมาะสมกจะด าเนนการเพอใหบรรลเปาหมายดานการพฒนาของรฐ เจาหนาทซงอทศตนเชนน นถกคาดหวงวาจะเปนผน านโยบายทจ าเปนไปปฏบตตามแนวทางทก าหนดไวในค าแถลง นโยบาย และโครงการตางๆ ทเกยวของ โดยจะด าเนนงานภายในวงเงนงบประมาณทไดรบ กลาวโดยสรป รฐบาลประเทศก าลงพฒนาถกมองวาเปนตวการการพฒนา (agents of development) ซงมความรบผดชอบหลกอยทการท าใหการด ารงชวตดานวตถของพลเมองท งมวลดข น5

อยางไรกตาม เปนทปรากฏชดในเวลาตอมาวา การพฒนาในแนวทางดงกลาวถอวาลมเหลว เพราะมไดแกปญหาพ นฐานส าคญทสดคอความยากจน ความลมเหลวดงกลาวท าใหเปนทตระหนกวา ผลการพฒนามไดข นอยกบการทมเทในดานทนอยางเพยงพอเทาน น ปญหาในทางปฏบตอยทวา รฐบาลด าเนนการอยางไรกบทนหรอทรพยสนทมอยเพอการพฒนา ตวอยางเชน แมเปนทประจกษชดวา ประชาชนยากจนในโลกก าลงพฒนาจะไดรบประโยชนจากโอกาสในการมสขภาพและการศกษาทดข น แตกลบไมมการปรบเปลยนทศทางการพฒนาเพอมงไปในแนวทางน ปญหากคอแมวาการยกระดบการพฒนาดานการศกษาและสาธารณสขไมเพยงแตจะมความส าคญในตวเองเทาน น แตยงเปนเงอนไขทสงเสรมการเตบโตและการพฒนาโดยทวไปดวย [เพราะเปนการพฒนา “ทนมนษย” (human capital) ทเปนเงอนไขส าคญของความเตบโต] แตการทมเทในเรองน กมกถกตอตานโดยบางกลมและบางฝายในสงคมทเหนวาสถานะของตนจะไดรบความกระทบกระเทอน กลาวอกนยหนง การตดสนใจเรองการพฒนาเปนการตดสนใจทางการเมอง โดยเฉพาะเมอมประเดนเกยวกบการจดสรรทรพยากรเขามาเกยวของ ผทมผลประโยชนสวนไดสวนเสยมกจะขดขวางไมใหการพฒนาด าเนนไปในทศทางทท าใหพวกเขาสญเสยผลประโยชน6 ความผดหวงจากความลมเหลวของการพฒนาในชวงทศวรรษ 1950-1960 น าไปสประเดนความสนใจใหมดานการพฒนาในชวงทศวรรษ 1970 คอ ความสนใจเปลยนไปท “ความจ าเปนพ นฐาน” (basic needs) หรอ จปฐ. ในภาษาราชการไทย7 การพฒนาในแนวทางน ใหความส าคญตอสงทหลายคนเหนวา เปนรากฐานของการพฒนา นนคอ การใหหลกประกนวาประชาชนทกคนจะไดรบการสนองความจ าเปนพ นฐาน ซงรวมไปถงการมน าสะอาด สาธารณสขมลฐาน และการศกษาระดบประถมศกษา การพฒนาในแนวทางน มงเนนไปทการพฒนา “ทนมนษย” นนเอง 4 Jeffrey Haynes. (2008). Development Studies. Cambridge: Polity Press, p. 11. 5 Ibid. 6 Haynes. op.cit., p. 6. 7ปจจบนราชการไทยยงคงใหความส าคญตอเรองความจ าเปนพนฐาน โดยมการจดท า “คมอการจดเกบขอมลความจ าเปนพนฐาน” โดยกรมพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย ด “คมอ” ฉบบลาสด คมอการจดเกบขอมลความจ าเปนพนฐาน ป 2560-2564. กรงเทพฯ: กรมพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย, กรกฎาคม 2559. http://phangnga.cdd.go.th/services/

10

อยางไรกด ในชวงทศวรรษ 1980 การมงเนนไปทการพฒนาทนมนษยในลกษณะทกลาวขางตนถกแทนทโดย “โครงการปรบโครงสราง” (structural adjustment programmes: SAPs) อนเปนผลมาจากการเปลยนแปลงความคดดานการพฒนาในบรรดารฐบาลผใหความชวยเหลอตางๆ แนวทางหลกในทศทางใหมของการพฒนาในชวงทศวรรษน คอ การลดบทบาทดานการพฒนาของรฐและหนไปใหความส าคญตอ “พลงของตลาด” (market forces) และประสทธภาพทางเศรษฐกจ (economic efficiency) ในการจดการปญหาความยากจนและความดอยพฒนาในประเทศก าลงพฒนา แนวทางน สะทอนอทธพลในชวงน นของ “เสรนยมใหม” (neo-liberalism) แนวคดน ย าวา บทบาทของรฐดานการพฒนาตองลดลง ขณะทบทบาทของนายทนและผประกอบการควรไดรบการยกระดบและขยายออกไป จากแรงกดดนของรฐบาลตะวนตก สถาบนการเงนระหวางประเทศทใหความชวยเหลอดานการพฒนา โดยเฉพาะอยางยงธนาคารโลกและกองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) รฐบาลประเทศก าลงพฒนาจ านวนมากตองน านโยบายแนวเสรนยมใหมมาใช แตกมไดประสบผลส าเรจโดยทวไป การพฒนาในชวงทศวรรษ 1980 จงกลาวไดวา มงไปทการเพมประสทธภาพการบรหารจดการดานเศรษฐกจและการสงเสรมใหพลงของระบบตลาดเขามามบทบาทในประเทศก าลงพฒนามากข น8

อ านาจเชงอดมการณของเสรนยมใหมมมากทสดในชวง ค.ศ. 1989-ค.ศ. 1991 อนเปนชวงทสงครามเยน (Cold War) ก าลงยตลงเมอระบอบคอมมวนสตในยโรปตะวนออกลมสลาย พฒนาการส าคญน ถกมองวาแสดงถงพลงอ านาจของระบอบประชาธปไตยและทนนยมทเหนอกวาระบอบคอมมวนสตทเปนคแขงในสงครามเยน ท าใหเปนเวลาหลายปหลงจากน นกระแสพลงนยมระบบตลาดเปนกระแสทไมอาจหยดย งได ซงสงผลกระทบมหาศาลท งทางเศรษฐกจและการเมองตอประเทศก าลงพฒนาจ านวนมาก ในหลายกรณความเปลยนแปลงในดานเศรษฐกจประจวบเหมาะกบ (หรอกระตนใหเกด) การหนเหทางการเมองไปในแนวทางประชาธปไตย

ยทธศาสตรดานการพฒนาในแนวทางเสรนยมใหมรจกกนในนาม “ฉนทามตวอชงตน” (Washington Consensus) ค าเรยกเชนน นแสดงถงความโดดเดนเปนทยอมรบของความคดแนวน ในบรรดาผมอทธพลทางความคดและดานนโยบายในนครหลวงของสหรฐอเมรกา โดยเฉพาะรฐบาลสหรฐเอง ธนาคารโลก และ IMF อยางไรกด การใหความชวยจากสถาบนเหลาน และรฐบาลชาตตะวนตกโดยมเงอนไขวาจะตองปรบโครงสรางทางเศรษฐกจไมเพยงแตไมประสบความส าเรจตามทคาดหวงกนไวเทาน น แตยงกอใหเกดความทกขยากแกประชาชนในประเทศก าลงพฒนาตางๆ จ านวนมากจากการทรฐบาลในประเทศเหลาน ตองตดงบประมาณในดานการใหบรการสาธารณะดานตางๆ ลง

เมอเปนทประจกษชดยงข นทกทวา SAPs ใชวาจะแกปญหาดานการพฒนาไดท งหมด ความคดเรองการพฒนากมการเปลยนแปลงส าคญอกคร ง รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1990 (Human Development Report 1990)9 เสนอแนวทางใหมในเรองการพฒนาซงมงไปทประชาชนเปนหลก ผอ านวยการโครงการจดท า

8 Haynes. op.cit., pp. 6-7. 9Human Development Report 1990. The United Nations Development Programme, 1990. http://hdr.undp.org/ sites/default/files/reports/219/hdr_1990_en_complete_nostats.pdf

http://hdr.undp.org/

11

เอกสารฉบบน คอ มาหบบ อล ฮก (Mahbub ul Haq) นกเศรษฐศาสตรชาวปากสถาน และยงมอมรรตยะ เซน (Amartya Sen) นกเศรษฐศาสตรชาวอนเดย เปนหนงในคณะทปรกษา (ตอมาใน ค.ศ. 1998 เขาไดรบรางวลโนเบลสาขาเศรษฐศาสตร) ความสนใจในเรองชวตความเปนอยของประชาชนใชวาจะเพงปรากฏ ความมงหวงตองการทจะแกปญหาความยากจนและแนวทางการพฒนาทมงสนองความจ าเปนข นพ นฐานทไดกลาวแลว เปนการใหความสนใจตอประชาชนโดยตรง อยางไรกด เมอถงชวงทศวรรษ 1990 แนวคดซงเปลยนไปอยางส าคญ คอ การมงเนนเฉพาะความเตบโตและพฒนาการทางเศรษฐกจอยางรวดเรวทสดเทาทจะท าไดไมเพยงพอทจะสนองตอบเปาหมายและความมงหวงดานการพฒนาอนๆ10 ทาทเชนน สะทอนอยในรำยงำนกำรพฒนำมนษยฉบบแรกทกลาวถงขางตน “ค าน า” ของรายงานระบเลยวา “...เรากลบมาคนพบความเปนจรงทส าคญยงยวด คอ ประชาชนจะตองอยทศนยของการพฒนาท งมวล”11

สาระส าคญของรายงานการพฒนามนษยฉบบน กคอ ขณะทความเตบโตดานการผลตของชาต (GDP) จ าเปนอยางยงยวดตอการตอบสนองวตถประสงคส าคญยงท งมวลของมนษย สงส าคญคอจะตองศกษาวาความเตบโตดงกลาวเปลยน – หรอมไดเปลยน – ไปเปนการพฒนามนษยอยางไรในสงคมหลากหลาย บางสงคมประสบความส าเรจดานการพฒนามนษยในระดบสงโดยมรายไดเฉลยตอหวในระดบไมสงนก สวนสงคมอนๆ ไมสามารถจะเปลยนระดบรายไดอยางคอนขางสงและความเตบโตทางเศรษฐกจอยางรวดเรวไปสการพฒนามนษยทสอดคลองกน นโยบายแบบใดทกอใหเกดผลเชนน น การศกษาในแนวทางน จะเปนการวางรากฐานไวส าหรบการมความเชอมโยงทดข นระหวางความเตบโตทางเศรษฐกจกบการพฒนามนษย การเชอมโยงเชนน นมไดเกดข นโดยอตโนมต12

ความเคลอนไหวทางความคดและแนวทางการพฒนามไดมเพยงทกลาวไวอยางยนยอขางตนเทาน น อยางไรกตาม ประเดนส าคญในทน คอ ความคดเรองการพฒนามนษยปรากฏข นเมอใดและอยางไร13 เรองตอไปจะเปนการพจารณาแนวคดและนยามของการพฒนามนษยเพอจะไดเขาใจประเดนน ชดเจนยงข น

กจกรรม 1.1.1 แนวทางการพฒนาทกลาวไดวาใกลเคยงกบการพฒนามนษยคอแนวทางใด

แนวตอบกจกรรม 1.1.1 แนวทางการพฒนาทถอไดวาใกลเครยงหรออยในทศทางเดยวกบการพฒนามนษย คอ แนว “ความ

จ าเปนพ นฐาน” หรอ จปฐ. ในภาษาราชการไทย การพฒนาในแนวทางน ใหความส าคญตอสงทหลายคนเหนวา เปนรากฐานของการพฒนา คอ การใหหลกประกนวาประชาชนทกคนจะไดรบการสนองความจ าเปนพ นฐาน ซงรวมไปถงการมน าสะอาด สาธารณสขมลฐาน และการศกษาระดบประถมศกษา

10 Haynes. op.cit., p. 11. 11 Human Development Report 1990, op.cit., p. iii. 12 Ibid. 13 ในประเดนน ดเพมเตมใน Richard Jolly et al. (2009). “The UN and Human Development”, UN Intellectual History Project Briefing Note, Number 8, July 2009. http://www.unhistory.org/briefing/8HumDev.pdf

12

เรองท 1.1.2 แนวคดและนยามของการพฒนามนษย

เรองกอนหนาน ไดสรปพฒนาการทางความคดทน าไปสการใหความส าคญกบการพฒนามนษยเมอถงชวงทศวรรษ 1990 อยางไรกตาม มประเดนเฉพาะอกบางประการทแมวาบางสวนจะไดพาดพงไปถงแลว แตกควรจะน ากลาวย า ณ ทน ในแงทเปนปจจยหรอสภาวะเงอนไขทท าใหตองมการเปลยนความคดและแนวทางมาเปนการพฒนามนษย ปจจยหรอสภาพเงอนไขเหลาน ไดแก14

ขอมลหลกฐานเกยวกบผลจากการพฒนามไดสนบสนนความเชอทวา ผลทไดจากการเตบโตทางเศรษฐกจจะสงผลลงมายงระดบลาง (trickle-down effect) ในลกษณะการกระจายผลดงกลาวออกไป ซงจะชวยลดหรอขจดความยากจนในสงคม

ในชวงทศวรรษ 1980-1990 เปนทตระหนกกนมากข นเกยวกบ “ตนทนมนษย” (human costs) ทผคนตองแบกรบจากโครงการปรบโครงสราง (SAPs) ทเปนเงอนไขส าหรบความชวยเหลอจากชาตตะวนตกและสถาบนการเงนตางๆ

อาการปวยไขตางๆ ทางสงคม (social ills) ทแพรขยายอยางไมหยดย ง ไมวาจะเปนอาชญากรรม ความเสอมคลายของสายใยสงคมทเคยยดเหนยวผคนไวดวยกน การแพรระบาดของ HIV/AIDS ความเสอมโทรมของสงแวดลอมและมลภาวะตางๆ ทเกดข น แมกระทงในกรณทมความเตบโตทางเศรษฐกจอยางเขมแขงและตอเนอง

กระแสการพฒนาไปสความเปนประชาธปไตย (democratization) ในชวงตนทศวรรษ 1990 ไดกอใหเกดความหวงอยางกวางขวางวา เสยงของคนธรรมดาสามญทวไปจะไดรบการรบฟงดวยการเขามามสวนรวมทางการเมองมากข น

การเสอมคลายความส าคญของยทธศาสตรความจ าเปนพ นฐานของทศวรรษ 1970 และการกลบมาของกระแสนยมระบบตลาดในแนวทางเสรนยมใหมดจะสงผลกระทบรนแรงทสดในแงของตนทนดานมนษยทกลาวแลว จนท าใหเกดความตองการทจะกลบไปใหความส าคญตอประชาชน กระแสนยมระบบตลาดในแนวดงกลาวเปนผลจากการข นมามอ านาจของนายกรฐมนตรมารกาเรต แธตเชอร (Margaret Thatcher) ในองกฤษ และประธานาธบดโรนลด เรแกน (Ronald Reagan) ในสหรฐอเมรกาในชวงไลเลยกน นโยบายเศรษฐกจของผน า 2 คนน น าไปสนโยบายดานน ทเรยกวา “Thatcherism” และ “Reaganomics” ซงมอทธพลกวางขวางในโลกตะวนตกและประเทศทพฒนาแลวอนๆ นอกจากน น เศรษฐกจโลกทก าลงประสบภาวะถดถอยและความตองการของธนาคารตางๆ ทจะมหลกประกนวาหน สนทประเทศก าลงพฒนามตอธนาคารเหลาน จะไดรบการชดใช กมผลผลกดนใหมการใช SAPs เปนเงอนไขในการใหเงนกหรอความ 14 Tim Scott et al. “Briefing Note: The Concept of Human Development”, Human Development and Capability Association. https://www.scribd.com/document/255309995/Scott-Human-Development-Briefing-Note

13

ชวยเหลอแกประเทศก าลงพฒนาดวย ประเทศทเผชญกบการแบกรบเงอนไขแบบน นตลอดชวงทศวรรษ 1980 และชวงเวลาสวนใหญของทศวรรษตอมาอยในลาตนอเมรกาและแอฟรกาเปนสวนมาก15

รำยงำนกำรพฒนำมนษยฉบบแรกท UNDP เสนอข นมาใน ค.ศ. 1990 แงหนงกลาวไดวาเปนปฏกรยาตอบโตและหาทางออกจากสภาวการณน ซงประเทศก าลงพฒนาตองเผชญอยขณะน นนนเอง นนคอ เปนการเสนอแนวทางการพฒนาทยดประชาชนเปนศนยกลางและเปนการมองประชาชนในภาพรวมเปนทางเลอกใหมนอกเหนอไปจากแนวทางเสรนยมใหมททรงอทธพลขณะน น รายงานฉบบน และฉบบตอๆ มาทออกมาอยางสม าเสมอเกอบทกปโดยเวนเพยง 1 หรอ 2 ป (จะกลาวถงรำยงำนกำรพฒนำมนษยฉบบตางๆ ในเรองท 1.1.3) ท าใหแนวคดเรองน เปนทรบรทวโลก โดยไดรบสนใจเปนพเศษจากสอมวลชนท งในประเทศทพฒนาแลวและประเทศก าลงพฒนา ดงน น ภายในระยะเวลาเพยง 1-2 ปประเทศตางๆ กเรมผลตรายงานการพฒนามนษยของประเทศตนโดยใชแนวทางน กบปญหาและนโยบายของประเทศ เมอถงปจจบนมการผลตรายงานประเภทน ออกมาแลวหลายรอยฉบบในกวา 140 ประเทศทวโลก นอกจากน นยงปรากฏรายงานระดบภมภาคออกมาดวย16 ในทางวชาการมการตพมพวารสาร Journal of Human Development and Capabilities17 ต งแตตน ค.ศ . 2000 และใน ค .ศ. 2004 มการต งสมาคมการพฒนาและความสามารถมนษย Human Development & Capability Association ข น18

ปจจบนเราถอวาการพฒนามนษยเปน “แนวทาง” (approach) อยางหนงในการพฒนา ลกษณะเดนของแนวทางน คอ “ประชาชนตองมากอน” (people first)19 แนวทางน ปรากฏอยในชอรองของผลงานตพมพของสมาคมการพฒนาและความสามารถมนษย ชอ An Introduction to the Human Development and Capability Approach: Agency and Freedom (2009) ในทางสงคมศาสตรค าวา “agency” มนยส าคญของความสามารถของบคคลทจะกระท าและเลอกไดอยางเปนอสระดวยตนเอง20 ในแงของควำมคดเชงทฤษฎ (จะกลาวถงในตอนท 2 ของหนวยน ) แนวทาง [หรอบางคร งกเรยกวา “กระบวนทศน” (paradigm)] น อาศย

15 Richard Jolly et al. (2004). The UN and Human Development. Bloomington, IN: Indiana University Press, p. 1. 16 Ibid. 17 Journal of Human Development and Capabilities: A Multi-Disciplinary Journal for People-Centered Development. (2000). จดพมพโดย Hyman Development & Capability Association. http://hd-ca.org/publication-and-resources/journal-of-human-development-and-capabilities 18 Human Development & Capability Association: Agency, Well-Being and Justice https://hd-ca.org/ 19 Séverine Deneulin with Lila Shahani (eds.). An Introduction to the Human Development and Capability Approach: Freedom and Agency. London: Earth Scan, 2009, pp. 13-14. https://www.idrc.ca/en/book/ introduction-human-development-and-capability-approach-freedom-and-agency 20 แนวทางตรงกนขามคอ แนวทางทใหความส าคญกบ “โครงสราง” (structure) ในฐานะปจจยทมอทธพลก าหนดพฤตกรรมของมนษย แนวทางการศกษาทง 2 แนวทางในดานสงคมศาสตร (โดยเฉพาะสงคมวทยา) คอ “บคคล” และ “โครงสราง” มระเบยบวธในการศกษาเฉพาะแตกตางกนไป

https://www.idrc.ca/en/book/

14

ความคดของอรรมตยะ เซนเรอง “ความสามารถมนษย” (human capabilities) ในแงทวาประชาชนสามารถจะ “เปน” หรอ “ท า” สงอนพงประสงคในชวตหรอไม

ในแงของแนวคด (concept) การพฒนามนษยเปนแนวทางการพฒนาทมงกอใหเกดความกาวหนาในชวตความเปนอย (well-being) ของผคน ประเดนส าคญในแนวคดน คอ “การพฒนามนษย...เปนเรองของการขยายความมงคง (richness) ของชวตมนษยแทนทจะเปนเพยงความมงคงของระบบเศรษฐกจทมนษยใชชวตอยเปนสวนหนง การพฒนามนษยเปนแนวทางซงมจดประสงคอยทประชาชน โอกาส และทางเลอกของพวกเขา”21 ค าส าคญท ง 3 ค าในแนวคดน คอ ประชาชน โอกาส และทางเลอก สามารถอธบายไดดงน

ประชำชน – การพฒนามนษยมงไปทการท าใหการด าเนนชวตของประชาชนดข นแทนทจะเชอวาการเตบโตทางเศรษฐกจจะน าไปสการด ารงชวตทข นแกทกคนโดยอตโนมต การเตบโตดานรายไดเปนวธการทน าไปสการพฒนาแทนทจะเปนเปาหมายในตวเอง

โอกำส – การพฒนามนษยเปนเรองของการใหเสรภาพแกประชาชนมากข นในการมชวตอยางทพวกเขาเหนวามคณคา ในทางปฏบตนหมายถงการพฒนาความสามารถของประชาชนและการใหโอกาสแกพวกเขาในการทจะใชความสามารถเหลาน น ตวอยางเชน การใหการศกษาแกเดกเหญงคนหนงจะเปนการสรางทกษะใหแกเธอ แตทกษะทเธอไดรบมากแทบจะไมมประโยชนอะไรหากเธอไมมโอกาสจะไดเขาถงแหลงงาน หรอทกษะทเธอไดรบมาไมเหมาะสมส าหรบตลาดแรงงานในทองถน

ทำงเลอก – การพฒนามนษยโดยพ นฐานแลวกคอการมทางเลอกมากข น ในทางปฏบตจงเปนการใหโอกาสแกประชาชนโดยไมตองยนยนหรอเรงรดวาพวกเขาจะตองใชโอกาสเหลาน น ไมมใครใหหลกประกนความสขแกมนษยได22 และการทประชาชนจะเลอกอยางไรเปนเรองของพวกเขาเอง กระบวนการพฒนา (ในความหมายของการพฒนามนษย) ควรจะอยางนอยสรางสภาวะแวดลอมใหแกประชาชนท งในแงของแตละบคคลและประชาชนโดยรวมส าหรบใหพวกเขาไดพฒนาใหเตมศกยภาพและมโอกาสอยางเหมาะสมทจะใชชวตอยางมโภคผลและสรางสรรคในแนวทางทพวกเขาเหนวามคณคา23

กลาวอกนยหนง การพฒนามนษยเปนเรองของการเพมทางเลอกใหแกประชาชนและการเสรมสรางความสามารถของพวกเขาในการทจะ “เปน” (being) หรอ “ท า” (doing) ประเดนส าคญในเรองน อยทการทประชาชนมเสรภาพทจะเลอก (freedom of choice) “เปน” หรอ “ท า” นนเอง “เปน” ในทน หมายถงการม

21 “About Human Development”, Human Development Reports, United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/en/humandev 22 ความสข (happiness) เปนประเดนส าคญอกประเดนหนงของการพฒนามนษย โปรดดประเดนเรองนใน Jon Hall and John Helliwell. (2014). Happiness and Human Development. Occasional Paper, UNDP Human Development Report Office. http://hdr.undp.org/sites/default/files/happiness_and_hd.pdf 23 “About Human Development”, op.cit.

15

หรอการอยในสภาพอยางใดอยางหนง ตวอยางเชน “มกนมใช” (well fed) “มทพกพง” (sheltered) หรอ “มสขภาพด” (healthy) ในขณะท “ท า” มนยของการเขาไปเกยวของ หรอด าเนนการอยางใดอยางหนง เชน ท างาน การศกษาหาความร การออกเสยงลงคะแนนเลอกต ง หรอการมสวนรวมในวถชวตของชมชน ประเดนส าคญของเรองน ดงทไดกลาวแลว คอ การม “เสรภาพในการเลอก” บางคนเลอกทจะหวโหย (เชนในชวงของการถอศลอด) แตการอยในสภาพหวโหยเชนน ตางกนโดยส นเชงกบผทหวโหยเพราะไมสามารถจะซ อหาอาหารมารบประทานได24 ประชาชนสามารถเลอกไดอยางหลากหลาย แตในแนวคดน มอย 3 สงทเปนพ นฐานส าคญซงประชาชนควรจะ (และสามารถ) ทจะแสวงหามาได คอ

การมชวตทยนยาว มสขภาพด และมความสรางสรรค (to live a long, healthy and creative life)

การมความร (to be knowledgeable) การเขาถงทรพยากรทจ าเปนส าหรบการมมาตรฐานการด ารงชวตทเหมาะสม (to have access

to resources needed for a decent standard of living)25 แนนอน ยงมสงอนๆ อกมากมายซงมความส าคญเชนเดยวกน โดยเฉพาะอยางยงสงทชวยสรางสภาพ

เงอนไขทถกตองเหมาะสมส าหรบการพฒนามนษย เมอสามารถบรรลถงปจจยพ นฐานแหงการพฒนามนษยแลว ปจจยเหลาน กจะเปดโอกาสใหมความกาวหนาตอไปอกในดานอนๆ ของชวต โดยเฉพาะในการมสวนรวมในวถชวตของชมชนของพวกเขาและในการตดสนใจทจะสงผลกระทบตอพวกเขาเองในทสด

จากทกลาวมาขางตนเราพอจะใหนยำมของการพฒนามนษยตามทปรากฏในรำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1990 ไดวาเปน “กระบวนการขยายทางเลอกของประชาชนออกไป ทางเลอกส าคญยงยวดทสดในบรรดาทางเลอกอนมอยอยางกวางขวางน คอ การมชวตยนยาวและมสขภาพด การไดรบการศกษา และการไดเขาถงทรพยากรส าหรบการมมาตรฐานการด ารงชวตอยางเหมาะสม ทางเลอกอนๆ นอกจากน ไดแก การมเสรภาพทางการเมอง สทธมนษยชนทไดรบหลกประกน และการนบถอตนเอง”26 อยางไรกตาม การพฒนามนษยเปนกระบวนการทมงไปในทางปฏบต ดงน น นยามของแนวทางน จงมลกษณะ “ปลายเปด” (open-ended) คอสามารถจะก าหนดนยามข นใหมทมลกษณะเฉพาะยงข นหรออาจครอบคลมมตดานตางๆ ของการพฒนามนษยไดมากเทากบการมหนทางทจะขยายทางเลอกของประชาชนออกไป ดงจะเหนตอไป เมอพจารณาสาระส าคญในรำยงำนกำรพฒนำมนษยฉบบตอๆ มา (ในเรองท 1.1.3) วามการขยายประเดนและพฒนาการทางความคดเกยวกบเรองน อยางตอเนอง

24 Ibid. 25 Ibid. 26 Human Development Report 1990, op.cit., p. 11.

16

กจกรรม 1.1.2 ทกลาววานยามของการพฒนามนษยทกลาวถงในทน มลกษณะ “ปลายเปด” หมายความวาอยางไร

แนวตอบกจกรรม 1.1.2 การพฒนามนษยเปนความคดทมงไปในทางปฏบต ดงน นนยามของแนวทางน จงมลกษณะทเรยกวา

“ปลายเปด” คอสามารถจะก าหนดนยามข นใหมทมลกษณะเฉพาะยงข นหรออาจครอบคลมมตดานตางๆ ของการพฒนามนษยไดมากเทากบการมหนทางทจะขยายทางเลอกของประชาชนออกไป

17

เรองท 1.1.3 ประเดนส าคญจากรายงานการพฒนามนษย

ต งแตมการจดท ารำยงำนกำรพฒนำมนษยฉบบแรกใน ค.ศ. 1990 กมรายงานแบบเดยวกนน ออกมาอยางตอเนองเกอบทกปจนปจจบน (มกราคม 2018) กลาวคอ จนถงขณะน มรำยงำนกำรพฒนำมนษยออกมาแลว 25 ฉบบ ฉบบลาสดคอ รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 201627 รายงานแตละฉบบนอกจากจะเปนการสรปความกาวหนา ผลงาน และปญหาทาทายตางๆ แลว ยงน าเสนอประเดนหรอแนวทางเฉพาะ ทบงบอกท งพฒนาการทางความคด ประเดนดานนโยบาย และแนวทางการด าเนนงานชวงระยะตางๆ ทผานมาดวย ดงน น เพอใหเหนความหลากหลายดานประเดนทางความคดและนโยบาย ตลอดจนแนวทางการด าเนนงานดงกลาว จงจะขอกลาวถงรายงานแตละฉบบ ดงน 28

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1990: แนวคดและกำรวดกำรพฒนำมนษย รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1991: กำรหำเงนทนเพอกำรพฒนำมนษย29 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1992: มตระดบโลกของกำรพฒนำมนษย30 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1993: กำรเขำมำมสวนรวมของประชำชน31 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1994: มตใหมของควำมมนคงมนษย32 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1995: เพศสภำวะและกำรพฒนำมนษย33 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1996: ควำมเตบโตทำงเศรษฐกจและกำรพฒนำมนษย34

27 Human Development Report 2016: Human Development for Everyone. United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf 28 Human Development Reports 1990-2015. United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/en/global-reports 29 Human Development Report 1991: Financing Human Development. United Nations Development

Programme, 1991. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/220/hdr_1991_en_complete_nostats.pdf 30 Human Development Report 1992: Global Dimensions of Human Development. (1992). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/221/hdr_1992_en_complete_ nostats.pdf 31 Human Development Report 1993: People’s Participation. (1993). United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/222/hdr_1993_en_complete_nostats.pdf 32 Human Development Report: New Dimensions of Human Security. (1994). United Nations Development

Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/255/hdr_1994_en_complete_nostats.pdf 33 Human Development Report 1995: Gender and Human Development. (1995). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/256/hdr_1995_en_complete_nostats.pdf

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/221/hdr_1992_en_complete_

18

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1997: กำรพฒนำมนษยเพอขจดควำมยำกจน35 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1998: กำรบรโภคเพอกำรพฒนำมนษย36 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1999: โลกำภวตนทเนนมตดำนมนษย37 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2000: สทธมนษยชนและกำรพฒนำมนษย38 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2001: ท ำใหเทคโนโลยใหมเออประโยชนตอกำรพฒนำมนษย39 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2002: วำงรำกฐำนประชำธปไตยใหเขมแขงในโลกทแตกแยก40 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2003: เปำหมำยกำรพฒนำแหงสหสวรรษ กำรผนกก ำลงบรรดำ

ชำตตำงๆ เพอยตควำมยำกจน41 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2004: เสรภำพทำงวฒนธรรมในโลกแหงควำมหลำกหลำยของทก

วนน42 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2005: ควำมรวมมอระหวำงประเทศ ณ จดหวเลยวหวตอ ควำม

ชวยเหลอ กำรคำ และควำมมนคงในโลกทไมเสนอภำค43

34 Human Development Report 1996: Economic Growth and Human Development. (1996). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/257/hdr_1996_en_complete_ nostats.pdf 35 Human Development Report 1997: Human Development to Eradicate Poverty. United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/258/hdr_1997_en_complete_nostats.pdf 36 Human Development Report 1998: Consumption for Human Development. (1998). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/259/hdr_1998_en_complete_nostats.pdf 37 Human Development Report 1999: Globalization with a Human Face. (1999). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/260/hdr_1999_en_nostats.pdf 38 Human Development Report 2000: Human Rights and Human Development. (2000). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/261/hdr_2000_en.pdf 39 Human Development Report 2001: Making New Technologies Work for Human Development. (2001). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/262/hdr_2001_en.pdf 40 Human Development Report 2002: Deepening Democracy in a Fragmented World. (2002). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/263/hdr_2002_en_complete.pdf 41 Human Development Report 2003: Millennium Development Goals – A Compact among Nations to End Human Poverty. (2003). United Nations Development Programme. http://www.unic.un.org.pl/hdr/hdr2003/ hdr03_complete.pdf 42 Human Development Report 2004: Cultural Liberty in Today’s Diverse World. (2004). United Nations Development Programme. http://www.unic.un.org.pl/hdr/hdr2004/hdr04_complete.pdf

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/257/hdr_1996_en_complete_

http://www.unic.un.org.pl/hdr/hdr2003/

19

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2006: ขำมพนควำมขำดแคลน – อ ำนำจ ควำมยำกจน และวกฤตเรองน ำของโลก44

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2007/8: ตอสเรองกำรเปลยนแปลงของภมอำกำศ – เอกภำพแหงมวลมนษยในโลกทแบงแยก45

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2009: เอำชนะอปสรรคกดขวำง – กำรเคลอนยำยและกำรพฒนำมนษย46

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2010: ควำมมงคงทแทจรงของมนษย – หนทำงไปสกำรพฒนำมนษย47

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2011: ควำมยงยนและควำมเสมอภำค – อนำคตทดขนส ำหรบทกคน48

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2013: กำรกำวขนมำของดนแดนสวนใต – ควำมกำวหนำของมนษยในโลกทหลำกหลำย49

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2014: จรรโลงควำมกำวหนำของมนษย – ลดควำมออนแอและสรำงควำมยดหยนเขมแขง50

43 Human Development Report 2005: International Cooperation at a Crossroads – Aid, Trade and Security in an unequal world. (2005). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/ 266/hdr05_complete.pdf 44 Human Development Report 2006: Beyond Scarcity – Power, Poverty and Global Water Crisis. (2006). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/267/hdr06-complete.pdf 45 Human Development Report 2007/8: Fighting Climate Change – Human Solidarity in a Divided World. (2007). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/268/hdr_20072008_en_ complete.pdf 46 Human Development Report 2009: Overcoming Barriers – Human Mobility and Development. (2009). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/269/hdr_2009_en_complete.pdf 47 Human Development Report 2010: The Real Wealth of Nations – Pathways to Human Development. (2010). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/270/hdr_2010_en_ complete_reprint.pdf 48 Human Development Report 2011: Sustainability and Equity – A Better Future for Everyone. (2011). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/271/hdr_2011_en_complete.pdf. 49 Human Development Report 2013: The Rise of the South – Human Progress in a Diverse World. (2013). United Nations Development Programme http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/14/hdr2013_en_ complete.pdf

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/268/hdr_20072008_en_

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/270/hdr_2010_en_

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/14/hdr2013_en_

20

รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2015: งำนส ำหรบกำรพฒนำมนษย51 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2016: กำรพฒนำมนษยส ำหรบทกคน จะเหนไดวา รำยงำนกำรพฒนำมนษยเทาทผานมาครอบคลมประเดนหลากหลาย โดยทประเดนตางๆ

เหลาน นกลวนแลวแตเปนประเดนหลกในเรองการพฒนา การพฒนามนษยซงเชอมโยงโดยตรงกบประเดนหลกตางๆ เหลาน จงนบเปนหวใจหรอแกนกลางของการพฒนาเลยทเดยว ประเดน เชน การลดความยากจน การมสวนรวมของประชาชน เพศสภาวะ ความมนคงมนษย สทธมนษยชน และอนๆ ยงคงจะตองเปนเปาหมายหลกดานการพฒนาตอไปแมวาแนวคดและแนวทางการศกษาคนควา ตลอดจนแนวทางนโยบายดานการพฒนา จะเปลยนไปในทศทางใดในอนาคตกตาม (อยางทเคยเปลยนมาแลวในอดต) ในทน เราคงไมสามารถส ารวจเน อหาของรายงานฉบบตางๆ ไดท งหมด (แตละฉบบมความยาวกวา 100 หรอ 200 หนา) เราไดกลาวถงแนวคดเรองการพฒนามนษยซงมปรากฏในรายงานฉบบท 1 แลว และประเดนส าคญอกเรองหนงทกลาวไวในรายงานฉบบน (และมพฒนาการตอมา) คอ เรองการวด (measurement) การพฒนามนษย กจะเปนสาระส าคญของเรองท 1.2.3 ดงน น เรองท 1.1.3 น จะกลาวถงสาระส าคญบางประการของรำยงำนกำรพฒนำมนษยฉบบลาสด คอ ฉบบ ค.ศ. 2016 เทาน น โดยเฉพาะทกลาวถงภาพรวมของความส าเรจ ประเดนทาทายตางๆ และความหวงดานการพฒนามนษย52

ในชวง 10 ปภายหลงการตพมพรำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1990 รายงานฉบบตอๆ มาไดขยายประเดนทางความคดดานการพฒนาออกไปอยางส าคญ รวมท งสงเสรมสนบสนนนโยบายสาธารณะและวาระดานการพฒนาทเกยวของ เชน รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1994 เสนอความคดวาดวยความมนคงมนษย ซงมสวนอยางส าคญในการขยายความคดเรองน ออกไปจากความคดด งเดมทมงเนนเรองความมนคงแหงชาตและความมนคงทางดนแดน รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1995 ซงวาดวยเพศสภาวะและการพฒนามนษย มสวนในการจดท า “ปฏญญาและแผนปฏบตการปกกง” (Beijing Declaration and Platform of Action) โดยทประชมโลกเรองสตรคร งท 4 (Fourth World Conference on Women) หรอรำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1997 เสนอแนวคดความยากจนในมตหลากหลาย (multi-dimensional concept of poverty) ซงเรยกวา “ความยากจนมนษย” (human poverty) และมาตรการทเกยวของคอ “ดชนความยากจนมนษย” (Human Poverty Index) ซงเปนความกาวหนาส าคญดานการวเคราะหทท าใหการถกเถยงเกยวกบสภาวะขาดแคลนของมนษย (human deprivations) กาวพนไปจากการมองความยากจนในแงของรายไดเทาน น

50 Human Development Report 2014: Sustaining Human Progress – Reducing Vulnerabilities and Building Resilience. (2014). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-report-en-1.pdf 51 Human Development Report 2015: Work for Human Development. (2015). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr15_standalone_overview_en.pdf 52 Human Development Report 2016: Human Development for Everyone, pp. 25-43.

21

นอกจากคณปการทมตอความคดเรองการพฒนาแลว รายงานฉบบตางๆ ซงบรรจไวท งขอเสนอแนะดานนโยบายและการน าเสนอขอมลอยางมรปแบบทเปนนวตกรรม สงผลส าคญเชงนโยบายดวย เชน ขอเสนอใหจดต งองคการความซอสตยระหวางชาต (Honesty International) ในรำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1992 ไดน าไปสการกอต งองคการเพอความโปรงใสนานาชาต (Transparency International) ในเวลาตอมา เมอส นครสตศตวรรษท 20 ประมขแหงรฐและหวหนาคณะรฐบาลของ 189 ประเทศไดใหความเหนชอบปฏญญาแหงสหสวรรษ (Millennium Declaration) และเปาหมายการพฒนาสหสวรรษ (Millennium Development Goals: MDGs) เพอเอาชนะความขาดแคลนพ นฐานของมนษยภายใน ค.ศ. 2015 เปาหมายเหลาน ลวนแตอาศยแนวทางของการพฒนามนษยท งส น

ในชวงทศวรรษทผานมารำยงำนกำรพฒนำมนษยยงมงไปทประเดนหลากหลาย ต งแตการเมองและวฒนธรรม ไปจนถงการเปลยนแปลงดานภมอากาศ ดงไดกลาวแลว ความคด ขอเสนอแนะ และแนวนโยบายทปรากฏในรายงานกลายมาเปนพลงขบเคลอนไปสความกาวหนาของมนษย เรองทดจะเปนความทาทายอยางยงในชวงตนทศวรรษ 1990 กลบสามารถเอาชนะไดเมอถง ค.ศ. 2015 รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2016 ไดใหภาพรวมและขอมลทนาสนใจเกยวกบความส าเรจดานการพฒนามนษย ซงจะน ามาสรปไวบางสวนในทน

ความยากจนและความหวโหยทลดลง อตราความยากจนรนแรงระดบโลก (global extreme poverty rate) ซงวดจากการมรายไดต ากวา

1.90 ดอลลารสหรฐตอวน ประมาณวาลดลงเหลอรอยละ 11 ของประชากรโลกเมอถง ค.ศ. 2013 ซงเปนการลดลงไปกวา 2 ใน 3 จากรอยละ 35 ใน ค.ศ. 1990 พฒนาการดานน ชดเจนอยางยงในเอเชยตะวนออกและแปซฟก ในภมภาคน อตราสวนของประชากรทด ารงชวตอยดวยรายไดต ากวา 1.90 ดอลลารสหรฐตอวนไดลดสดสวนลงจากรอยละ 60.2 ใน ค.ศ. 1990 ลงเหลอเพยงรอยละ 3.5 ใน ค.ศ. 2013 ในเอเชยใตอตราสวนน กลดลงจากรอยละ 44.6 มาเปนรอยละ 15 ในกรณของจนความยากจนรนแรงลดลงจากรอยละ 66.5 ใน ค.ศ. 1990 มาเปนรอยละ 1.9 ใน ค.ศ. 2013 ผใชแรงงานทมฐานะยากจน (working poor) ซงอาศยแรงงานเล ยงชพดวยรายไดนอยกวา 1.90 ดอลลารสหรฐตอวน มสดสวนรอยละ 10 ของผใชแรงงานทวโลกใน ค.ศ. 2015 ซงเปนสดสวนทลดลงเกอบ 2 ใน 3 จาก ค.ศ. 2000 ประชากรโลกทไดรบความทกขยากจากความหวโหยกลดลงจากรอยละ 15 ในชวง ค.ศ. 2000-ค.ศ. 2002 มาเปนรอยละ 11 ในชวง ค.ศ. 2014-ค.ศ. 2016

อตราการเสยชวตของทารกทลดลง อตราการเสยชวตของทารกวยต ากวา 5 ขวบลดลงกวาครงในชวง ค.ศ. 1990-2015 อตราการเสยชวต

ลดลงมากทสดในแอฟรกาใตทะเลทรายซาฮารา (Sub-Saharan Africa) อนเปนดนแดนทเคยเปนความทาทายมากทสด แมวาเดกในครอบครวยากจนทสดยงมโอกาสนอยกวามากทจะมชวตรอดถงอาย 5 ขวบ แตอตราการเสยชวตของเดกในครอบครวยากจนกลดลงอยางรวดเรวกวาอตราการเสยชวตของเดกอนๆ อตราการเสยชวตของมารดากลดลงดวยอยางมากต งแต ค.ศ. 1990 คอ ลดลงรอยละ 45 ทวโลกและลดลงรอยละ 64 ในเอเชยใตเมอถง ค.ศ. 2013

22

การเขาถงการดแลดานสขภาพอยางถกหลกการโดยนกวชาชพดานน กขยายตวมากข น ใน ค.ศ. 2014 กวารอยละ 71 ของการคลอดทวโลกไดรบการดแลโดยบคลากรทมความช านาญ เพมจากรอยละ 59 ใน ค.ศ. 1990 เกอบ 2 ใน 3 ของสตรในชวงวย 15-49 ทแตงงานแลวหรอทยงอยกบคครอง รจกการคมก าเนด อนเปนอตราสวนซงเพมข นจากรอยละ 55 ใน ค.ศ. 1990 ในภมภาคก าลงพฒนาอตราสวนของประชากรทอยในภาวะทโภชนาการลดลงกวาครงต งแต ค.ศ. 1990 ใน ค.ศ. 2013 วคซนปองกนโรคหดเขาถงรอยละ 84 ของเดกทวโลก ประมาณวาเดก 15.6 ลานคนมชวตรอดไดเพราะไดรบวคซนปองกนโรคหดในชวง ค.ศ. 2000-2013 พฒนาการเชงบวกเหลาน ท าใหอตราการเสยชวตของเดกจากโรคทปองกนไดลดลงอยางมากขณะทอตราการเสยชวตของผคนโดยรวมกลดลงสวนหนงเพราะการรณรงคตอตานโรคมาลาเรย วณโรค และ HIV/AIDS

การเขาถงบรการทางสงคมขนพนฐาน การเขาถงบรการทางสงคมข นพ นฐานขยายตวอยางมากทวโลกระหวาง ค.ศ. 1990-ค.ศ. 2015

ประชากร 2.1 พนลานคนมสขอนามยทดข น ท าใหจ านวนผทถายอจจาระนอกบานโดยไมใชสวมทเปนบอเกดส าคญของโรคตดตอ เชน อหวาตกโรค ลดลงไปกวาครง ประชากรกวา 2.6 พนลานคนเขาถงแหลงน าทมคณภาพดข นและเปาหมายของ MDGs ทจะลดจ านวนประชากรทไมสามารถเขาถงน าดมสะอาดลดลงครงหนงกบรรลถงในเวลากอนก าหนดถง 5 ป การยกระดบชวตความเปนอยใหดข นเชนน นาประทบใจเปนพเศษท งในแอฟรกาใตทะเลทรายซาฮาราและในเอเชยตะวนออก ในแอฟรกาใตทะเลทรายซาฮาราอตราสวนของประชากรทเขาถงแหลงน าดมทดข นเพมจากรอยละ 48 ใน ค.ศ. 1990 เปนรอยละ 68 ใน ค.ศ. 2015 สวนในเอเชยตะวนออกอตราสวนน เพมจากรอยละ 68 มาเปนรอยละ 96 ในชวงเวลาเดยวกน

นอกจากดานสขภาพแลว สภาวะทางสงคมของประชากรทวโลกกดข นอยางมาก แมการขยายตวของเมองจะเกดข นอยางรวดเรวในทกประเทศ แตสดสวนของประชากรทอาศยอยในชมชนแออดในภมภาคก าลงพฒนาตางๆ กลบลดลงเกอบรอยละ 10 ในชวง ค.ศ. 2000-ค.ศ. 2014 ใน ค.ศ. 2015 เดกๆ ในภมภาคเหลาน ทอยในวยเรยนระดบประถมศกษารอยละ 91 มโอกาสไดเขาโรงเรยน อนเปนอตราสวนทเพมข นจากรอยละ 83 ใน ค.ศ. 2000 และจ านวนเดกท ไมไดเขาโรงเรยนกลดนอยลงกวาครงทวโลกในชวงเวลาเดยวกน ความกาวหนามมากทสดในแอฟรกาใตทะเลทรายซาฮารา ในดนแดนน อตราการเขาศกษาในระดบประถมศกษาเพมข นจากรอยละ 52 ใน ค.ศ. 1990 มาเปนรอยละ 80 ใน ค.ศ. 2015 อตราการรหนงสอของประชากรชวงอาย 15-24 ทวโลก คอ รอยละ 91 ใน ค.ศ. 2015 เพมข นจากรอยละ 83 ใน ค.ศ. 1995 ชองวางดานการรหนงสอระหวางชายและหญงกลดนอยลงดวย

ความกาวหนาดานอนๆ ความกาวหนาดานอนๆ ทส าคญซงควรกลาวถงในทน ไดแกดานการมสวนรวมของประชาชนในกจการ

สาธารณะและการเมอง มความกาวหนาในดานน อยางมากในชวง 25 ปทผานมา ความกาวหนาส าคญอกดานหนง คอ ความยงยนดานสงแวดลอม ไมวาจะในเรองของความเสอมโทรมของช นโอโซน (ozone layer) ทเมอถงปจจบนสามารถหยดย งได จ านวนพ นทความหลากหลายทางชวภาพทางทะเลทไดรบการปกปองทเพมข น หรอพ นททมการสญเสยดานปาไมทลดลง นอกจากน ความกาวหนาดานเทคโนโลยกสงผลในหลายดาน ไมวา

23

จะเปนการท าใหระบบเศรษฐกจดข น การอ านวยความสะดวกดานการสอสารและการขนสงคมนาคม หรอการสรางความกาวหนาดานสขภาพและการศกษา และอนๆ ผลกระทบทกลาวไดวาส าคญทสดประการหนงมาจากดานเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร เมอถง ค.ศ. 2016 รอยละ 94.1 ของประชากรประเทศก าลงพฒนามโทรศพทมอถอใช และรอยละ 40.1 เขาถงอนเทอรเนต อนเปนอตราซงเพมจากรอยละ 7.8 ใน ค.ศ. 2005 สวนในประเทศทพฒนาแลวน น การเขาถงเทคโนโลยดานน ของประชากรกลาวไดวาเปนไปอยางทวถงท งหมด

แมจะมความส าเรจทนาประทบยงในหลายดานดงกลาวแลว แตการพฒนามนษยยงตองเผชญกบการทาทายอยอกหลากหลาย การทาทายบางอยางเปนปญหาทด ารงอยมาชานาน เชน การขาดแคลน การทาทายบางอยางเปนปญหาทหนกหนวงยงไปกวาเดม โดยเฉพาะความเหลอมล าไมเทาเทยม และบางปญหากเปนสงทก าลงปรากฏ เชน การมความคดหรอการใชวธการชนดสดข วอยางรนแรง (violent extremism) ปญหาทาทายบางอยางเปนปญหาระดบโลก เชน ความไมเสมอภาคดานเพศสภาวะ บางปญหาเปนเรองระดบภมภาค เชน การมความกดดนเรองน า (water stress) และการทาทายในบางเรองกจ ากดอยในเขตพรมแดนชาต เชน ภยพบตทางธรรมชาต แตปญหาทาทายสวนใหญมกมผลซ าเตมปญหาอน เชน การเปลยนแปลงดานภมอากาศสงผลใหความมนคงทางอาหาร (food security) ลดนอยลง และการขยายตวของเมองอยางรวดเรวกผลกดนใหคนยากคนจนกลายเปนคนชายขอบ (marginalized) ในเขตเมอง

ในทน เราคงไมสามารถกลาวถงปญหาทาทายเหลาน และอนๆ ไดแมจะโดยสรป53 สงทจะขอย าในทน คอ ไมวาธรรมชาตหรอขอบเขตของปญหาเหลาน จะเปนอยางไร แตกเปนปญหาทลวนแลวแตมผลกระทบตอชวตความเปนอยของผคนท งส น ทส าคญคอ ปญหาบางอยางแมจะมการทมเทความพยายามและความต งใจทจะขจดหรอแกไขมาแลวเปนเวลายาวนาน แตกยงด ารงอย โดยเฉพาะอยางยงปญหาความยากจน แม วาจะมความกาวหนาในการจดการกบปญหาน ในชวง 25 ปทผานมา ดงไดกลาวแลว แตกยงมประชากร 766 ลานคน ซงในจ านวนน เปนเดก 385 ลานคน ด ารงชวตดวยรายไดต ากวา 1.90 ดอลลารสหรฐตอวนใน ค.ศ. 2013 ท งน ยงไมตองกลาวถงปญหาความขาดแคลนอนๆ ต งแตอาหาร (ทโภชนาการ) ไปจนถงโอกาสในการเรยนรเพอใหอานออกเขยนได

อยางไรกตาม แมปญหาทาทายหลากหลายจะยงด ารงอยดงกลาวแลว แตรำยงำนพฒนำมนษย ค.ศ. 2016 กยงใหความหวง โดยเฉพาะผลส าเรจในชวง 25 ปทผานมาไดสรางความหวงหรอแมกระทงความมนใจไมนอยวา การเปลยนแปลงระดบพ นฐานส าคญเปนไปได “แนนอนความกาวหนาในหลายดานยงไมสม าเสมอ และความขาดแคลนในลกษณะตาง ๆ กยงด ารงอย แตถงกระน นสงทไดบรรลถงแลวกสามารถจะเปนรากฐานส าหรบความกาวหนาตอไปในหลายเรองดวยกน เราสามารถส ารวจหาลทางใหมๆ ส าหรบการเอาชนะการทายทายตางๆ และบรรลสงทคร งหนงดเหมอนวาไมอาจบรรลถงได การจะบรรลความหวงไมเกนจะเอ อมถง”54

53 โปรดด Ibid., pp. 29-39. 54 Ibid., p. 39.

24

กจกรรม 1.1.3 สาระส าคญของรายงานการพฒนามนษยเทาทผานมาคออะไร

แนวตอบกจกรรม 1.1.3

รายงานการพฒนามนษยเทาทผานมาครอบคลมประเดนหลากหลาย โดยทประเดนตางๆ เหลาน นกลวนแลวแตเปนประเดนหลกในเรองการพฒนา การพฒนามนษยซงเชอมโยงโดยตรงกบประเดนหลกตางๆ เหลาน จงนบเปนหวใจหรอแกนกลางของการพฒนาเลยทเดยว ประเดน เชน การลดความยากจน การมสวนรวมของประชาชน เพศสภาวะ ความมนคงมนษย สทธมนษยชน และอนๆ ยงคงจะตองเปนเปาหมายหลกดานการพฒนาตอไปแมวาแนวคดและแนวทางการศกษาคนควา ตลอดจนแนวทางนโยบายดานการพฒนา จะเปลยนไปในทศทางใดในอนาคตกตาม อยางทเคยเปลยนมาแลวในอดต

25

ตอนท 1.2 ความคดทางทฤษฎการพฒนามนษย โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 1.2 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

1.2.1 มมมองทางทฤษฎวาดวยการพฒนามนษย 1.2.2 การพฒนามนษยกบความคดเรองการพฒนา 1.2.3 แนวคดเรองการวดการพฒนามนษย

แนวคด

1. รากฐานทางความคดทฤษฎของการพฒนามนษย คอ ความคดเรองความสามารถของอมรรตยะ เซน แนวคดน มลกษณะเปน “กรอบทางทฤษฎ” ทยดหยนและมลกษณะเอนกประสงค คอ น าไปใชไดหลากหลาย มใชเปนทฤษฎเฉพาะทวาดวยการมความเปนอยทด ลกษณะส าคญอกประการหนงของแนวคดทางทฤษฎน คอ ถกก าหนดข นในลกษณะของทฤษฎเชงปทสถาน มใชทฤษฎทมงหมายจะใชในการอธบายปรากฏการณทางสงคมทเรยกวาการพฒนามนษย 2. การจะเขาใจการพฒนามนษย ซงเปนแนวทางการพฒนาแนวทางหน ง จ าเปนตองเขาใจความคดดานการพฒนาทเรมปรากฏต งแตประมาณชวงทศวรรษ 1950 โดยรวม เพอจะเขาใจวาความคดเรองการพฒนามนษยปรากฏข นในบรบทของความคดแนวอนๆ อยางไร และและเหตใดความคดเรองน จงปรากฏข น 3. ความคดเรองการพฒนามนษยกเชนเดยวกบแนวคดเชงทฤษฎอนๆ ทจะเปนจะตองมตวช วดเพอจะไดมนยทเชอมโยงกบแนวทางปฏบต ท งในแงของการบงช วา ทเรยกวาการพฒนามนษยน นจะเปนการพฒนาในดานใดบาง และจะวดความกาวหนาของการพฒนาในลกษณะน อยางไร การวดการพฒนามนษยจงมความส าคญไมยงหยอนไปกวาความคดในเรองน

วตถประสงค

เมอศกษาตอนท 1.2 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายมมมองทางทฤษฎเรองการพฒนามนษยได 2. อธบายการพฒนามนษยกบความคดเรองการพฒนาได 3. อธบายความหมายและความส าคญของการวดการพฒนามนษยได

26

ความน า

ไดกลาวแลววา รากฐานความคดส าคญประการหนงของการพฒนามนษย คอ แนวคดทางทฤษฎของอมรรตยะ เซน เรอง “ความสามารถ” (capability) การจดท ารำยงำนกำรพฒนำมนษย โดยเฉพาะฉบบแรกใน ค.ศ. 1990 อาศย “แนวความสามารถ” (capability approach) ของเซนเปนส าคญ ดงน น การกลาวถงมมมองทางทฤษฎการพฒนามนษยในเรองท 1.2.1 จะมงไปในแนวทางน เทาน น ดวยเหตทความคดเรองการพฒนาซงมความหลากหลายน น มความเกยวเนองกน เรองท 1.2.2 จงจะทบทวนประเดนน อกคร งโดยจะแสดงใหเหนวา ความคดการพฒนามนษยโดดเดนแตกตางจากความคดอนอยางไร เรองสดทาย คอ เรองท 1.2.3 จะกลาวถงประเดนส าคญทางความคดทางทฤษฎอกประเดนหนง คอ การวดการพฒนามนษย

27

เรองท 1.2.1 มมมองทมางทฤษฎวาดวยการพฒนามนษย

แนวคดเรองความสามารถของอมรรตยะ เซน55 เปนแนวคดเชงทฤษฎส าคญในยคสมยของเรา แนวคดน ประกอบดวยหลกคด 2 ประการ ซงไดกลาวถงบางแลวในเรองท 1.1.2 ประการแรกคอความคดทวาเสรภาพทจะมความเปนอยทด (well-being) มความส าคญยงในทางศลธรรม และประการทสอง เสรภาพทจะบรรลถงความเปนอยทดดงกลาวเปนทเขาใจในแงของความสามารถของประชาชน นนคอ การมโอกาสทแทจรงทจะท ำและเปนในสงทพวกเขามเหตผลทจะใหคณคา

แนวคดทางทฤษฎน ไดรบการพฒนาข นเปนทฤษฎเชงปทสถาน (normative theory) เฉพาะดานหลากหลาย รวมท งกลายเปนสวนหนงของความคดทางทฤษฎดานความยตธรรมทางสงคมและจรยศาสตรดานการพฒนา นอกจากน ยงกอใหเกดงานเขยนใหมๆ แนวสหวทยาการ (interdisciplinary) อยางมากในวชาการดานสงคมศาสตร ตลอดจนสถตและตวช วดใหมทางสงคม ทส าคญคอ ไดน าไปสกระบวนทศนใหมดานนโยบายการพฒนา คอ “แนวการพฒนามนษย” (human development approach)

แมบางดานของ “แนวความสามารถ” จะมปรากฏมาต งแตอรสโตเตล (Aristotle) ตอมาจนถงอาดม สมธ (Adam Smith) และคารล มารกซ (Karl Marx) แตปจจบนแนวทางน ผกพนใกลชดกบอมรรตยะ เซน ซงเปนท งนกเศรษฐศาสตรและนกปรชญา เขาบกเบกความคดในแนวความสามารถมาต งแตชวงทศวรรษ 1980 และยงมนกปรชญาคนอนๆ เชน มารธา นสบาวม (Martha Nussbaum) ทพฒนาแนวคดของอมรรตยะ เซนตอมา56 แนวความสามารถถกก าหนดข นในลกษณะทเปน “กรอบทางทฤษฎ” (theoretical framework) ทยดหยนและมลกษณะอเนกประสงค คอ สามารถน าไปใชไดหลากหลาย มใชเปนทฤษฎเฉพาะทวาดวยการมความเปนอยทด ลกษณะอเนกประสงคหรอ “ปลายเปด” (open-ended) เชนน เปนเหตผลสวนหนงเหตใดจงเรยกแนวคดทางทฤษฎน วา “แนวความสามารถ” ไมใช “ทฤษฎความสามารถ” (capability theory) แมจะมความแตกตางหรอความไมลงรอยกนในทางความคดอยบาง แตกมแกนหลกทางความคดแบบเดยวกน คอ (1) การประเมนความเปนอยทดของบคคล (2) การประเมน (รวมถงการประเมนคณคา) การจดระเบยบทางสงคมดานตางๆ และ (3) การออกแบบและขอเสนอเกยวกบการเปลยนแปลงทางสงคม (social change)

แนวความสามารถในแงความคดทางทฤษฎเชงปทสถานทถกน ามาใชในลกษณะตางๆ ใหความส าคญตอ “การเปน” (beings มความหมายรวมไปถงการไดรบหรอการอยในสภาวะอยางใดอยางหนง) และ “การท า” (doings) บางสงบางเรองของประชาชน และโอกาสของพวกเขาทจะ “เปน” หรอ “ท า” ไดอยางแทจรง

55 ดสรปสาระส าคญแนวคดทางทฤษฎนใน “The Capability Approach”. (October 2016). Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/entries/capability-approach/ 56 ดสรปภมหลงและพฒนาการทางความคดในดานนของอมรรตยะ เซน ใน “Sen’s Capability Approach”. Internet Encyclopedia (IEP). http://www.iep.utm.edu/sen-cap/

28

เชน โอกาสทจะไดรบการศกษา ความสามารถทจะเคลอนยายและไดรบประโยชนจากความสมพนธทางสงคมทเก อหนน แนวคดเรองการมความเปนอยทดเชนน เหนไดชดวา ตรงกนขามกบแนวคดอนๆ ซงใหความส าคญตอภาวะเชงอตวสย (subjective) เชน ความสข (happiness) หรอเครองมอทางวตถทจะน าไปสการมความเปนอยทด เชน ทรพยากรประเภทรายไดหรอความมงคง

ไดกลาวแลววา แนวความสามารถเปนแนวคดทางทฤษฎเชงปทสถาน นนคอ มใชทฤษฎทใชอธบาย (explanatory theory) ทฤษฎโดยทวไป โดยเฉพาะทฤษฎทางวทยาศาสตร จะมลกษณะและหนาทเชนน เปนส าคญ คอเปนทฤษฎทก าหนดข นเพอใชอธบายปรากฏการณทางธรรมชาตตางๆ อยางไรกด แนวความสามารถมใชทฤษฎทจะใชอธบายลกษณะหรอปรากฏการณทางสงคม เชน ความยากจน ความเหลอมล าไมเทาเทยม หรอการมความเปนอยทด แตเปน “กรอบทางทฤษฎ” ทชวยใหเราก าหนดแนวคด (conceptualize) เกยวกบประเดนตางๆ เหลาน เชน “ความยากจน” ถกก าหนดเปนแนวคดวาเปนการขาดหรอการไมม (deprivation) ความสามารถทจะมความเปนอยทดและ “การพฒนา” กถกก าหนดเปนแนวคดวาเปนการขยายความสามารถเชนน นจนบรรลการมความเปนอยทดข นได57

แนวคดทางปรชญาเรองความสามารถของอมรรตยะ เซนครอบคลมประเดนส าคญๆ ทเกยวของหลายเรองดวยกน ซงไมสามารถจะกลาวถงในทน ไดท งหมด ดงน น ในทน เราจะมงความสนใจไปท “ความสามารถพ นฐาน” (basic capabilities) และแนวคดทเกยวของกนประการหนง คอ “เสรภาพ” (freedoms) เทาน น เราจะเหนตอไปวา แนวคด 2 ประการน เกยวของกนอยางใกลชด

“ความสามารถ” กเชนเดยวแนวคดอนๆอกหลากหลายทมความหมายและไดรบการตความแตกตางกนไปโดยบรรดานกคดแตละคน อมรรตยะ เซน เองในผลงานแรกๆ ไดกลาวถง “ความสามารถพ นฐาน” แตในงานตอๆ มากเปลยนมาใชค าวา “ความสามารถ” เทาน น อยางไรกตาม ในงานเขยนชวงหลงของเขาน น เขายงสงวนค าวา “ความสามารถพ นฐาน” ไวเพอหมายถง “ระดบความสามารถทเกยวของซงชวยใหกาวขามพนไปได” (threshold level for relevant capabilities) ความสามารถพ นฐานจงหมายถง “ความสามารถทจะสนองปฏบตการ (functionings)58 พ นฐานซงมความส าคญยงยวดบางประการจนถงระดบใดระดบหนง”59 หรอกลาวอกนยหนง ความสามารถพ นฐานหมายถงเสรภาพทจะกระท าสงพ นฐานบางประการทจ าเปนส าหรบความอยรอดและหลกเลยง หรอหนจาก ความยากจนหรอสภาพการขาดแคลนรายแรงบางอยาง ความส าคญของความสามารถพ นฐานมใชผลของการก าหนดระดบมาตรฐานการครองชพ แตเปนผลการก าหนดหาจดตด (cut-off point) เพอวตถประสงคของการประเมนความยากจนและการขาดแคลน ดงน น ขณะทแนวคดเรอง 57 Ibid. 58 “Functionings” ในความหมายนคอ ความสามารถของบคคลคนใดคนหนงทจะ “เปน” (beings) และ “ท า” (doings) ในภาษาไทย “เปน” หมายรวมไปถงการไดรบหรอการอยในสภาวะอยางใดอยางหนง ตวอยางของ “เปน” ในทน คอ “การกนดอยด” (being well-nourished) “การไดรบการศกษา” (being educated) หรอ “การเปนสวนหนงของเครอขายทางสงคมทเอออาทร” (being part of a supportive social network) สวนตวอยางของ “ท า” ไดแก “การเดนทาง” “การดแลเดก” หรอ “การออกเสยงลงคะแนนเลอกตง”. “The Capability Approach”, op.cit. 59 อางใน Ibid.

29

ความสามารถหมายถงโอกาสดานตางๆ หลากหลาย ความคดเรองความสามารถพ นฐานหมายถงโอกาสอนแทจรง (real opportunity) ทจะหลกเลยงความยากจน หรอทจะบรรลถงหรอขามพนขอบเขตเบ องตนของการมความเปนอยทด60

ในสวนของ “เสรภาพ” จะเหนไดวาส าคญยงตอความคดเรองการพฒนาของอมรรตยะ เซน หนงสอของเขาเรอง Development as Freedom61เปนผลงานทไดรบการยกยองอยางมาก ในความคดของเขาน นการพฒนามนษยเปนเรองของการขยายความสามารถของพลเมองออกไป ดงไดกลาวแลว และเรากไดเหนแลวเชนกนวา ความสามารถพ นฐานส าคญกคอการมเสรภาพทจะกระท าสงพ นฐานบางประการ โดยเฉพาะสงทจะชวยใหหนพนจากความยากจน เสรภาพและความสามารถจงมกเปนทเขาใจกนวาเปนสงเดยวกน อยางไรกตาม ท ง 2 ค าน ใชในความหมายเฉพาะในแนวความสามารถของอมรรตยะ เซน ดงน นจงจ าเปนตองย าประเดนน เพอความเขาใจทชดเจนอกคร ง (แมวาจะไดกลาวไวบางแลงขางตนกตาม) ดงตอไปน

ประเดนเรองความสามารถและเสรภาพมเรองของ “โอกาส” (opportunity) เขามาเกยวของดวย คอ ในความคดของอมรรตยะ เซนน น ความสามารถคอเสรภาพในความหมายของการมโอกาสทแทจรง กลาวคอ ความสามารถในแงของการมเสรภาพหมายถง “การปรากฏ” หรอ “การมอย” (presence) ของทางเลอกทมคณคา (valuable options/alternatives) ในความหมายน โอกาสมไดด ารงอยเพยงในนามหรอตามกฎหมายเทาน น หากแตเปนโอกาสทเขาถงไดอยางมประสทธผลโดยบคคล62 กลาวอกนยหนง เสรภาพกคอการขยายโอกาสหรอการเขาถงสงซงพลเมองถอวามคณคาตอเขานนเอง

ความคดทางทฤษฎของอมรรตยะ เซนมคณปการตอการพฒนาอยางมาก แนวความสามารถของเขาทาทายทศนะของชนช นน าในเรองน กลาวคอ เขามงความสนใจไปทความเปนอยทดและสทธของประชากรทอยลางสดในสงคม ไมใชประสทธภาพของของผทอยระดบบน “แนวการพฒนามนษย” ทเปนกระแสหลกของความคดดานการพฒนาปจจบน และมอทธพลส าคญตอการก าหนด MDGs เมอส นครสตศตวรรษท 20 กใหความส าคญตอสทธและความเปนอยทดของประชากรยากจนในโลก นายโคฟ อนนน (Kofi Annan) กลาวถงเสรภาพและสทธของประชากรยากจนไวเมอคร งทยงด ารงต าแหนงเลขาธการสหประชาชาตในรายงาน ค.ศ. 2005 เรอง “In Larger Freedom” วา “ทกวนน อยางทไมเคยปรากฏมากอน สทธของคนจนเปนเรองในระดบพ นฐานส าคญเทาเทยมกบสทธของคนมงม ความเขาใจสทธของพวกเขาโดยรวมกส าคญตอความมนคงของท งโลกพฒนาแลวและโลกก าลงพฒนา”63

60 Ibid. 61 Amartya Sen. (1999). Development as Freedom. Oxford: Oxford University Press. 62 “The Capacity Approach”, op.cit. 63 อางใน “Amartya Sen on Development”, Discovering Development: The Dream and Damage, 3 April 2013. https://developmenthannahclifton.wordpress.com/2013/04/03/amartya-sen-on-development/

30

กจกรรม 1.2.1 ทเรยกแนวคดเรองความสามารถวาเปน “กรอบทางทฤษฎ” น น มนยส าคญวาอยางไร

แนวตอบกจกรรม 1.2.1 แนวคดเรองความสามารถถกก าหนดข นในลกษณะของ “กรอบทางทฤษฎ” ทยดหยนและมลกษณะ

อเนกประสงค คอ สามารถน าไปใชไดหลากหลาย มใชเปนทฤษฎเฉพาะทวาดวยการมความเปนอยทด ของมนษย ลกษณะอเนกประสงคหรอ “ปลายเปด” เชนน เปนเหตผลสวนหนงเหตใดจงเรยกแนวคดทางทฤษฎน วา “แนวความสามารถ” ไมใช “ทฤษฎความสามารถ”

31

เรองท 1.2.2 การพฒนามนษยกบความคดเรองการพฒนา

ในการกลาวถงความเปนมาและพฒนาการทางความคดรองการพฒนามนษยในเรองท 1.1.1 เราสรปววฒนาการทางความคดและแนวทางการพฒนาไวแลวบางสวน อยางไรกด เพอใหเหนลกษณะโดดเดนเฉพาะของแนวการพฒนามนษยทไดกลาวมาแลวท งหมด เรองท 1.2.2 น จะทบทวนกระแสความคดตางๆ ในดานการพฒนาทมปรากฏต งแตชวงทศวรรษ 1950 โดยสรปอกคร ง64 และช ใหเหนลกษณะโดดเดนของแนวการพฒนามนษยในทายเรอง

กระแสความคดส าคญดานการพฒนาในชวงทศวรรษ 1950-1960 คอ ความคดทางทฤษฎเรองการปรบตวสความเปนสมยใหม (modernization) และการพงพา (dependency) ลกษณะส าคญของความคดแรก คอ การมองกระบวนการพฒนาโดยอาศยตวแบบและประสบการณของโลกตะวนตกเปนส าคญ กลาวคอ “สภาพดอยพฒนา” (underdevelopment) ของประเทศเกดใหมสวนใหญสามารถจะเปลยนแปลงกาวหนาตอไปไดตามแนวทางการพฒนาแบบเดยวกนกบทไดเกดข นแลวในโลกตะวนตก การทเรยกกระบวนการพฒนาน วาเปนการปรบตวไปสความเปนสมยใหมกเพราะประเทศเกดใหมเหลาน ถกมองวามลกษณะซงบงบอกความดอยพฒนาทมรวมกน คอ ความยากจน ความลาหลงทางเทคโนโลย และอทธพลโดดเดนของ “จารตด งเดม” (tradition) เหนอ “ความเปนสมยใหม” (modernity) ดงน น กระบวนการพฒนาจงถกมองวาเปนการเปลยนไปสความเปนสมยใหมท งในดานเศรษฐกจและการเมอง โดยทการมความเปนสมยใหมทางการเมองกคอการบรรลถงการปกครองระบอบประชาธปไตยเสรนยมแบบของยโรปและสหรฐอเมรกานนเอง

ในดานการเตบโตไปสความเปนสมยใหมทางเศรษฐกจน น ตวแบบททรงอทธพลในยคน น คอ ความคดเรองการเตบโตทางเศรษฐกจอยางเปนข นตอนของวอลต รอสเตา (W. W. Rostow)65 ซงเคยเปนอาจารยสอนวชาประวตศาสตรเศรษฐกจทสถาบนเทคโนโลยแมสซาชเซตส (Massachusetts Institute of Technology: MIT) ข นตอนการเตบโตดงกลาว คอ 1) ข นตอนการเปนสงคมแบบจารต (traditional society) 2) ข นตอนการเปลยนผาน (transitional stage) มลกษณะเงอนไข (preconditions) จ าเปนส าหรบ “การทะยานข น” 3) ข นตอนการทะยานข น (take-off) เรมมการเปลยนแปลงไปสความเปนสมยใหม เชน แรงงานเคลอนยายจากภาคการเกษตรไปสภาคอตสาหกรรมมากข น 4) ข นตอนการกาวข นสการเจรญเตมท (drive to maturity) และ 5) ข นตอนการบรโภคมวลชน (mass-consumption) มการบรโภคอยในระดบสงประกอบดวยสนคาและบรการหลากหลาย ตลอดจนสงอ านวยความสะดวกและสวสดการตางๆ

64 ด Haynes, Development Studies: Chapter 2 “History of Development”, pp. 19-40. 65 W. W. Rostow. (1960). The Stages of Economic Growth: A Non-Communist Manifesto. Cambridge: Cambridge University Press.

32

การมองกระบวนการพฒนาทมลกษณะของการเปลยนแปลงไปสความเปนสมยใหมท งทางการเมองและเศรษฐกจแบบเสนตรงเชนน นถกวพากษวจารณอยางมาก โดยเฉพาะการมองวาสงคมจารตตองเปลยนไปสสงคมสมยใหมสะทอนอคตของชาตตะวนตกอยางชดเจน จงมการพยายามปรบแกความคดน เสยใหมในเวลาตอมา (เรยกการปรบแกน วา “modernization revisionism”) ดวยการยอมใหลกษณะเฉพาะและผลกระทบของโครงสรางทางสงคมด งเดมและลกษณะทางวฒนธรรมของสงคมเหลาน ยงคงมสวนส าคญในการวเคราะหเพอท าความเขาใจกระบวนการพฒนา แตแนวทางทปรบแกกยงมไดใหความส าคญตอปจจยทางโครงสรางอนๆ ท งในระดบชาตและระดบระหวางชาต เชน โครงสรางชนช นทางสงคม อทธพลของผลประโยชนทางการเมองและเศรษฐกจของตะวนตก ระบบเศรษฐกจระหวางประเทศ และในเวลาตอมาผลกระทบจากโลกาภวตน

ขณะทแนวคดเรองการปรบตวสความเปนสมยใหมใหความส าคญตอปจจยภายในประเทศเปนหลก ความคดทางทฤษฎการพงพา (หรอพงพง) มงไปทผลกระทบของโครงสรางระบบโลกตอการพฒนา สมมตฐานทเปนแกนของความคดน คอ ธรรมชาตของโครงสรางทางการเมองและเศรษฐกจระหวางประเทศจะขดขวางการเปลยนผานแบบเสนตรงจากสภาพด งเดมแบบจารตไปสความเปนสมยใหม การพฒนาในโลกตะวนตกเปนผลจากการสรางระบบเศรษฐกจโลกแบบทนนยมโลก ระบบน เปนกลไกหลกส าหรบการฉกฉวยประโยชนแบบเอารดเอาเปรยบทางเศรษฐกจจากดนแดนนอกโลกตะวนตก และปดก นโอกาสทดนแดนเหลาน จะพฒนาตอไปได จนท าใหตองตกอยในสภาพดอยพฒนาทางเศรษฐกจอยตลอดมา

ประเดนทางความคดส าคญทเกยวของกบการกอใหเกดสภาพเชนน คอ การทโลกพฒนาไปมลกษณะของ “ศนยกลาง” [center หรอ “แกน” (core)] และ “ขอบนอก” (periphery) สองสวนน มความสมพนธแบบพงพาอาศยซงกนและกน (interdependence) แตเปนการพงพาอาศยกนทไมเทาเทยม องเดร กนเดอร แฟรงค (André Gunder Frank) ตนต ารบความคดส าคญคนหนงของทฤษฎพงพา กลาวไวในผลงานหลกของเขาในเรองหนง คอ Capitalism and Underdevelopment in Latin America66 วา ระบบเศรษฐกจและการเมองโลกท งหมดเกยวของสมพนธกนในทางโครงสรางอยางไมเสมอภาค คอ มความสมพนธเปนเครอขายหรอหวงโซระหวาง “ดนแดนศนยกลาง” (metropolis) กบ “บรวารรอบนอก” (satellites) สมพนธภาพแบบน ปรากฏทวไปและเปนลกษณะของระบบทนนยมโลก

พฒนาการของระบบน ท าใหมการดงโลกก าลงพฒนาไปเปนสวนหนงของสมพนธภาพทท าใหประเทศสวนน อยในสภาพเสยเปรยบในเชงโครงสราง “สงคมจารต” ทกลาวถงในความคดเชงทฤษฎของรอสเตาน น ไดถกผนวกเขาไปอยในระบบทนนยมโลกมานานแลว การเขาไปอยในสมพนธภาพทเสยเปรยบในระบบน [เชน ความเสยเปรยบในแงของ “อตราการคา” (terms of trade) ของประเทศก าลงพฒนทผลตสนคาข นปฐมภมในความสมพนธทางเศรษฐกจกบประเทศตะวนตกทผลตสนคาอตสาหกรรม] ท าใหมประเทศพฒนาแลวทเกดใหมนอยมาก แตโลกก าลงพฒนาเกอบท งหมดตกอยในสภาพดอยพฒนาระยะยาว ประเทศในโลกก าลงพฒนาจะพฒนาไดกตอเมอหลดพนจากสมพนธภาพทท าใหเสยเปรยบในระบบเศรษฐกจทนนยมโลกเทาน น

66 André Gunder Frank. (1967). Capitalism and Underdevelopment in Latin America: Historical Studies of Chile and Brazil. New York and London: Monthly Review Press.

33

อยางไรกตาม ในทางปฏบตเปนยากทโลกก าลงพฒนาจะหลดพนจากระบบเศรษฐกจทนนยมโลก เมอถงชวงทศวรรษ 1980 พลงของระบบน กยงปรากฏชด เมอเกดวกฤตหน สนโลก (international debt crisis) และประเทศ/สถาบนการเงนทใหกยมตางก าหนดเงอนไขเขมงวดเรองการปรบโครงสราง (SAPs) ทไดกลาวถงแลว ความคดทฤษฎพงพาเสอมความนยมไปต งแตชวงทศวรรษกอนหนาน นและเกดมมมองใหมดานการพฒนาทหนมาใหความสนใจตอชมชนทองถนเปนหลก (อนน าไปสความคดเรอง “ความจ าเปนพ นฐาน”) แตอทธพลจากภายนอกโดยเฉพาะในรปแบบของ SAPs กกลบยากจะหลกเลยงและสรางความทกขยากใหแกประชากรในโลกก าลงพฒนาจ านวนมาก ดงกลาวแลวในเรองท 1.1.1 ขณะเดยวกน ประสบการณของจนและอนเดยทเคยมงไปทการพฒนาโดยพงพาตนเองเปนหลก กกลบมาเตบโตกาวหนาอยางรวดเรวต งแตชวงทศวรรษ 1990 อนเปนผลจากการเปดสโลกภายนอก ประสบการณของท ง 2 ประเทศน รวมท งความส าเรจของประเทศในเอเชยตะวนออก เชน ฮองกง สงคโปร เกาหลต และไตหวน กยนยนวาระบบเศรษฐกจโลกมใชมผลกระทบในทางลบตอโลกก าลงพฒนาเสมอไป

เราไดเหนแลววา ในบรรยากาศเชนน เองทแนวการพฒนามนษยปรากฏข นเปนทางเลอกใหมในดานการพฒนา ประสบการณกวาครงศตวรรษของการพฒนาคงยนยนแกเราไดวา คงไมมแนวทางการพฒนาแบบใดทจะท าใหการพฒนาบรรลเปาหมายไดท งหมด กระน นกตาม แมแนวการพฒนามนษยจะไมมหลกประกนวาจะประสบความส าเรจมากกวาแนวทางอน แตกนาจะพจารณาวา จากทกลาวมาแลวท งหมดน น แนวทางน มลกษณะส าคญใดทท าใหกลาวไดวาโดดเดนเหนอแนวทางอน67

ลกษณะเดนประการหนงของแนวการพฒนามนษย คอ การเปนแนวทมงปฏบต (action-oriented) เพอกอใหเกดผลในแงของการเปลยนแปลงในทางปฏบต นอกจากน น แนวการพฒนามนษยยงมลกษณะของแนวคดทางทฤษฎทมองแบบองครวม (holistic) และมความเปนสหวทยาการจากการบรณาการประเดนทางความคดหลากหลาย ทส าคญทเราไดเหนแลว คอ แนวทางน มองความยากจนวาเปนสภาพหลากมต มไดมองในแงของรายไดเทาน น ประเดนทจะตองย าในแงน คอ แนวการพฒนามนษยตระหนกวา ไมมควำมเชอมโยงกนโดยอตโนมตระหวำงกำรเตบโตทำงเศรษฐกจและควำมกำวหนำของมนษย ประเดนน เองทนาจะถอวาเปนหวใจของการพฒนามนษย และเปนแนวทางทตางจากแนวใหใหความส าคญตอเรองเศรษฐกจเปนส าคญ ทม สกอตต (Tim Scott) และคณะสรปประเดนน ไวอยางชดเจน

ความเชอมโยง [ระหวางการเตบโตทางเศรษฐกจกบความกาวหนาของมนษย] จะตองท าใหเกดข นอยางจงใจโดยนโยบายในทกระดบและโดยผปฏบตการจ านวนมาก รวมท งรฐ ความเตบโตน นจ าเปน แตกยงไมเพยงพอ การเตบโตเปนวธการทจะน าไปสการขยายทางเลอกของมนษย แตกมใชเปาหมายในตวเอง โครงสรำงและคณภำพของกำรเตบโตมผลส ำคญ นโยบายทมงการเตบโตทางเศรษฐกจโดยไมค านงถงมตดานตางๆ ของการพฒนามนษยสามารถจะน าไปส

ความเตบโตทมไดสรางงาน (jobless growth) คอไมไดขยายโอกาสในการจางงาน ความเตบโตทไรความปราณ (ruthless growth) คอ ผลของการพฒนาสวนใหญไปตกอย

กบคนทมฐานะร ารวย 67 Scott et al. “Briefing Note: The Concept of Human Development”.

34

ความเตบโตทไรราก (rootless growth) เปนความเตบโตทปดก นความหลากหลายและอตลกษณทางวฒนธรรม

ความเตบโตทไรอนาคต (futureless growth) คอความเตบโตทท าใหทรพยากรธรรมชาตสญสลายไป

ความเตบโตทไรเสยง (voiceless growth) คอเตบโตโดยไมไดมการขยายประชาธปไตยและพลงประชาชน68

กจกรรม 1.2.2 ความคดเรองการพฒนามนษยมลกษณะเดนอยางไร

แนวตอบกจกรรม 1.2.2 ลกษณะเดนประการหนงของแนวการพฒนามนษย คอ การเปนแนวทมงปฏบตเพอกอใหเกดผลในแงของการเปลยนแปลงในทางปฏบต นอกจากน แนวการพฒนามนษยยงมลกษณะของแนวคดทางทฤษฎทมองแบบองครวม และมความเปนสหวทยาการจากการบรณาการประเดนทางความคดหลากหลาย ทส าคญคอ แนวทางน มองความยากจนวาเปนสภาพหลากมต มไดมองในแงของรายไดเทาน น ประเดนทจะตองย าในแงน คอ แนวการพฒนามนษยตระหนกวา ไมมควำมเชอมโยงกนโดยอตโนมตระหวำงกำรเตบโตทำงเศรษฐกจและควำมกำวหนำของมนษย ประเดนน เองทนาจะถอวาเปนหวใจของการพฒนามนษย และเปนแนวทางทตางจากแนวใหใหความส าคญตอเรองเศรษฐกจเปนส าคญ

68 Ibid.

35

เรองท 1.2.3 แนวคดเรองการวดการพฒนามนษย

ประเดนส าคญทเปนสวนหนงของแนวคดเชงทฤษฎคอ การวดการพฒนามนษย (measurement of human development) สภาวะหรอปรากฏการณทางสงคมโดยทวไปมกมปจจยหลากหลายเขามาเกยวของ ดงน น การวดทตองการจะใหไดความสมบรณครบถวนจงอาจจะเปนเร องยงยากซบซอน การพฒนามนษยกเปนสภาวะซงมปจจยหลากหลายเขามาเกยวของเชนกน แตกไดมการต งขอสงเกตไวในรำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1990 วาการก าหนดใหมตวช วด (indicators) มากเกนไปจะท าใหมภาพการพฒนามนษยซบซอนยงยาก และทส าคญคออาจเบยงเบนความสนใจของผก าหนดนโยบายไปจากประเดนหรอแนวโนมหลกของพฒนาการน ขอส าคญในเรองน จงอยทการหาจดเนนมากกวาจะหาตวช วดใหครบถวนสมบรณมากทสด69

การวดและการก าหนดตวช วดเปนท งประเดนดานทฤษฎและประเดนดานเทคนค ประเดนดานทฤษฎคอการก าหนดในลกษณะของแนวคดหรอสมมตฐานวาอะไรควรจะเปนตวช วดการพฒนามนษย สวนประเดนดานเทคนคจะเกยวของกบการด าเนนงานซงมกตองอาศยระเบยบวธการทางสถตเปนเครองมอในการ “วด” สภาวะน ใหเปนทเขาใจและยอมรบรวมกนได ในทน เราคงเพยงแตกลาวถงแนวคดหลกๆ เกยวกบการก าหนดตวช วดการพฒนามนษยเทาน น แตจะไมกลาวถงระเบยบวธเกยวกบการวด70

การก าหนดตวช วดการพฒนามนษยหรอ “ดชนการพฒนามนษย” (Human Development Index: HDI) กลาวไดวาเปนนวตกรรมส าคญยงของรำยงำนกำรพฒนำมนษย รายงานฉบบตางๆ เปลยนความสนใจแตเฉพาะทตวช วดทางเศรษฐกจ เชน รายไดประชาชาตตอหว มาใหความส าคญตอ “ตวช วดเกยวกบมนษย” (human indicators) โดยตรง แมวาตวช วดเหลาน กเปนเพยงตวเลขหยาบๆ เชนเดยวกบ GNP แตดงทเซนไดต งขอสงเกตไวในรำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1999 แตกเปนตวช วดท “...มไดละเลยมตทางสงคมของชวตมนษยเหมอนกบ GNP”71 ตวช วดทก าหนดไวรำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1990 ไดแก72

กำรมชวตทยนยำว (longevity) วดจากอายคาดเฉลย (life expectancy) หรออายโดยเฉลยของประชากรทคาดวาจะมชวตอย ความส าคญของการใชอายคาดเฉลยเปนตวช วดมาจากความเชอโดยทวไปวา การมอายยนยาวมคณคาในตวเอง และจากขอเทจจรงทวาผลประโยชนโดยทางออม

69 Human Development Report 1990. op.cit., p. 11. 70 ขอมลทางสถตเกยวกบพฒนามนษยมการเผยแพรอยางสม าเสมอทกปทงโดย UNDP และประเทศตางๆ ทด าเนนการวดความกาวหนาในการพฒนามนษยของตนเอง สวนผลงานทางวชาการเกยวกบเรองน โปรดด Sabina Alkire. (2016). “Measures of Human Development: Key Concepts and Properties”, OPHI Working Paper No. 107, October 2016. http://www.ophi.org.uk/wp-content/uploads/OPHIWP107.pdf 71 อางโดย Jolly et al, “The UN and Human Development” op.cit. 72 Human Development Report 1990. op.cit., pp. 11-13.

36

หลากหลาย เชน การมโภชนาการทครบถวนพอเพยงและการมสขภาพด เกยวของใกลชดกบการมอายคาดเฉลยสง

ควำมร (knowledge) วดจากการรหนงสอ (literacy) แตตวช วดน เปนเพยงเครองสะทอนอยางหยาบๆ ของการเขาถงการศกษา โดยเฉพาะอยางยงการเขาถงการศกษาทมคณภาพด ซงจ าเปนยงส าหรบการมชวตทมโภคผลในสงคมสมยใหม แตการรหนงสอกเปนเพยงข นตอนแรกของบคคลในการเขาสกระบวนการเรยนรและสรางสมความร ดงน น แมจะเปนเพยงเครองช อยางหยาบๆ แตการรหนงสอกนบวาส าคญยงในการวดการพฒนามนษย

กำรมมำตรฐำนกำรด ำรงชวตทด (decent living standards) เกยวของกบการควบคมทรพยากรทจ าเปนส าหรบการมความเปนอยทดดงกลาว ตวช วดน อาจวดไดยากเพราะตองอาศยขอมลดานการเขาถงทดน สนเชอ รายได และทรพยากรอน ๆ แตการขาดขอมลหลายดานเหลาน [ในขณะน น] จงยงอาจตองใชรายไดเปนตวช วดหลกไปกอน

ปจจบนตวช วดการพฒนามนษยกยงคงอาศยตวช วดหลก 3 ดานดงกลาว แตขอบเขตของตวช วดบางดานไดมการขยายออกไป โดยเฉพาะในดานความรวดจากอตราการรหนงสอของผใหญประกอบกบอตราการเขาเรยนในระดบประถมศกษา มธยมศกษา และระดบสงกวาน น สวนการมชวตความเปนอยทดใชรายไดตอหวทวดจากความเทาเทยมกนของอ านาจซ อ (purchasing power parity: PPP) ทก าหนดเปนดอลลารสหรฐเพอจะเปรยบเทยบระหวางชาตได อยางไรกด นอกจากใช HDI ซงประกอบดวย 3 ตวช วดดงกลาวแลว ยงมการพฒนาตวช วดอนๆ ไดแก73

ดชนการพฒนาทเกยวกบเพศสภาวะ (Gender-related Development Index: GDI) ตวช วดน ใชผล HDI เพอสะทอนความไมเทาเทยมระหวางชายและหญงในสวนของตวช วดหลกท ง 3 ตว

ดชนวดการสรางพลงของเพศสภาวะ (Gender Empowerment Measure: GEM) เปนตวช วดทมงไปทโอกาสทเปดส าหรบสตร นนคอ เปนการวดความไมเทาเทยมดานโอกาสใน 3 ลกษณะดวยกน คอ (1) การมสวนรวมและการตดสนใจทางการเมอง (2) การมสวนรวมและการตดสนใจทางเศรษฐกจ และ (3) การมอ านาจเหนอทรพยากรทางเศรษฐกจ

ดชนความยากจนมนษย (Human Poverty Index: HPI) เปนดชนวดความขาดแคลน หรอการไมมในเรองทเปนมตพ นฐานของการพฒนามนษยท ง 3 ดานทกลาวแลว โดยผนวกอตราสวนของประชากรทคาดวาจะเสยชวตต งแตยงไมถงวยอนควร (คอ 40 ปในประเทศก าลงพฒนา และ 60 ปในประเทศพฒนาแลว) อตราการไมรหนงสอ และการเขาถงทรพยากรทางเศรษฐกจโดยรวมทจ าเปนส าหรบการมมาตรฐานความเปนอยทดไดอยางไมดนก

ต งแต ค.ศ. 2010 รำยงำนกำรพฒนำมนษย เรมใชดชนการพฒนามนษยทปรบตามความไมเทาเทยม (Inequality-adjusted Human Development Index: IHDI) IHDI เปนการวดทรวมผลเฉลยดานสขภาพ

73 Jolly et al. op.cit.

37

การศกษา และรายไดของประเทศใดประเทศหนงเขากบเครองบงช วาผลเหลาน กระจายออกไปในหมประชากรอยางไรโดยการปรบลดคาเฉลยของแตละมตไปตามระดบความไมเทาเทยม หากประเทศน นมความเทาเทยมโดยสมบรณ คาของ IHDI กจะเทากบคา HDI แตหากคาของ IHDI ต ากวาคา HDI ความไมเทาเทยมกจะสงข น ความแตกตางระหวาง HDI และ IHDI คอตนทนดานความไมเทาเทยมของการพฒนามนษย หรอเรยกอกอยางหนงวา ความสญเสยดานการพฒนามนษยอนเปนผลมาจากความไมเทาเทยม74

HDI ถกก าหนดข นเพอย าวา ประชาชนและความสามารถของพวกเขาควรจะเปนเกณฑพ นฐานส าคญทสดส าหรบการประเมนการพฒนาของประเทศใดประเทศหนง มใชความเตบโตทางเศรษฐกจเทาน น HDI ยงสามารถน ามาใชเพอประเมนทางเลอกดานนโยบายของชาตดวยการต งค าถามวา หาก 2 ประเทศซงมรายไดประชาชาต (gross national income: GNI) ตอหวอยในระดบเดยวกน แตเหตใดมผลดานการพฒนามนษยแตกตางกน การช ใหเหนความแตกตางเชนน นสามารถจะกระตนใหเกดการถกเถยงเกยวกบล าดบความส าคญเรงดวนของนโยบายรฐบาล75 อนจะสงผลใหมการปรบแนวทางการพฒนาใหเกดความเทาเทยมและความเปนอยทดของประชาชนโดยรวม

กจกรรม 1.2.3 ตวช วดหลกของการพฒนามนษยมอะไรบาง

แนวตอบกจกรรม 1.2.3 ตวช วดหลกของการพฒนามนษย ไดแก 1) การมอายทยนยาว ซงวดจากอายคาดเฉลย 2) ความรซง

วดจากการรหนงสอ และ 3) การมมาตรฐานการด ารงชวตทด ซงเกยวของกบการควบคมทรพยากรทจ าเปนส าหรบการมความเปนอยทดดงกลาว

74 “Inequality-adjusted Human Development Index – IHDI)”. United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/en/content/inequality-adjusted-human-development-index-ihdi 75 “Human Development Index (HDI)”. United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/en/ content/human-development-index-hdi

http://hdr.undp.org/en/

38

ตอนท 1.3 ยทธศาสตรและแนวปฏบตดานการพฒนามนษย โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 1.3 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

1.3.1 เปรยบเทยบยทธศาสตรความจ าเปนพ นฐาน และ MDGs กบแนวการพฒนามนษย 1.3.2 เคาโครงยทธศาสตรการพฒนามนษย แนวคด

1. การพฒนามนษยเปนแนวคดแบบองครวมซงบรณาการแนวทางตางๆ ไวดวยกน จงจ าเปนตองมยทธศาสตรและแนวทางปฏบตดานการพฒนามนษยทหลากหลายแตกตางกนไป และคงเปนไปไมไดทจะมยทธศาสตรหรอแนวทางการด าเนนงานอยางใดอยางหนงเทาน น นอกจากน น แนวการพฒนาอนๆ บางดานกอยในกระแสเดยวกบการพฒนามนษย จงควรเอาแนวทางทอยในกระแสเดยวกนเหลาน โดยเฉพาะแนวความจ าเปนพ นฐานและ MDGs มาเปรยบเทยบกบแนวการพฒนามนษยวามสวนทเหมอนกนหรอตางกนอยางไร 2. ยทธศาสตรการพฒนามนษย คอ ยทธศาสตรทยดถอประชาชนเปนศนยกลาง มใชยทธศาสตรทยดถอสนคาหรอการผลตเปนหลก

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 1.3 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายยทธศาสตรหรอแนวทางปฏบตในการพฒนาตามแนวการพฒนามนษยเมอเปรยบเทยบกบแนวทางอนอกบางแนวทางได

2. อธบายแนวการพฒนามนษยในแงทเปนยทธศาสตรทยดถอประชาชนเปนศนยกลางได

39

ความน า

ไดกลาวแลววา การพฒนามนษยเปนแนวคดแบบองครวมซงบรณาการแนวทางตางๆ เขาไวดวยกน จงจ าเปนตองมยทธศาสตรและแนวทางปฏบตดานการพฒนามนษยทหลากหลายแตกตางกนไป และคงเปนไปไมไดทจะมยทธศาสตรหรอแนวทางการด าเนนงานอยางใดอยางหนงเทาน น นอกจากน น แนวการพฒนาอนๆ บางดานกอยในกระแสเดยวกบการพฒนามนษย จงควรเอาแนวทางทอยในกระแสเดยวกนเหลาน โดยเฉพาะแนวความจ าเปนพ นฐานและ MDGs มาเปรยบเทยบกบแนวการพฒนามนษยวามสวนทเหมอนกนหรอตางกนอยางไร ในสวนทเกยวกบยทธศาสตรการพฒนามนษยน น ในทน จะกลาวถงเพยงเคาโครงของแนวทางทเสนอโดย คธ กรฟฟน และ แทรร แมคคนเลย (Keith Griffin and Terry McKinley) เรอง “Towards a Human Development Strategy”76 เทาน น เพราะเรองน เปนประเดนทยากจะสรปไดอยางส นๆ และรวบรด

76 Keith Griffin and Terry McKinley. “Towards a Human Development Strategy”. United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/keith_griffin_terry_mckinley.pdf

40

เรองท 1.3.1 เปรยบเทยบยทธศาสตรความจ าเปนพนฐานและ MDGs กบแนวการพฒนามนษย

ความคดเรองความจ าเปนพ นฐานเปนด ารมาจากองคการแรงงานระหวางประเทศ (International Labour Organization: ILO) ในชวงทศวรรษ 197077 เราอาจกลาวไดวา แนวทางน เปนการวางรากฐานใหแกแนวการพฒนามนษยเมออก 2 ทศวรรษตอมา ท ง 2 แนวทางเปนกรอบแนวคดซงมขอบเขตครอบคลมกวางขวางท งส าหรบการวเคราะหและการน าไปใชเปนยทธศาสตรการพฒนา แนวความจ าเปนพ นฐานอาจจะดไดเปรยบแนวการพฒนามนษยในแงทเขาใจไดงายกวา และสามารถน าไปใชปฏบตไดทนท ในขณะทแนวการพฒนามนษยกมขอไดเปรยบทเปนกรอบการด าเนนงานทครอบคลมกวางขวางกวาและมรากฐานทางปรชญาและทฤษฎทมนคงเขมแขงกวา

ในแงของการเปนยทธศาสตรการพฒนาน น แนวความจ าเปนพ นฐานใหความส าคญเปนล าดบแรกตอการสรางหลกประกนวา กลมคนยากจนทสดในแตละประเทศควรจะมมาตรฐานการครองชพข นต าได ภายในกรอบเวลาทก าหนดไวขณะน น คอ ส นครสตศตวรรษท 20 หรอ 25 ปหลงจากมด ารเรองน ข นมา ยทธศาสตรน ก าหนดใหแตละประเทศใหความส าคญตอความจ าเปนพ นฐาน 2 ดาน คอ ใหหลกประกนวาแตละครอบครวจะไดรบสงจ าเปนข นต าเพอการบรโภค (อาหาร ทอยอาศยและเครองนงหม) และหลกประกนการไดรบบรการทจ าเปนยงส าหรบชมชนโดยรวม (น าดมปลอดภย การสขาภบาล การขนสงสาธารณะ สขภาพ และการศกษา) การมสวนรวมและสทธมนษยชนไดรบการผนวกเขาเปนสวนหนงของความจ าเปนพ นฐานดวย

เหนไดชดวาแนวความจ าเปนพ นฐานมงความสนใจไปทประชาชนยากจนและชายขอบ เชนเดยวกบแนวการพฒนามนษย แตแนวความจ าเปนพ นฐานมงทประเดนเฉพาะทก าหนดข นอยางแคบกวา (โภชนาการ สขภาพ และการศกษาระดบประถมศกษา) มไดครอบคลมทางเลอกทมคณคาท งหมดในชวตมนษย โดยเฉพาะมไดใหความส าคญตอเรองเสรภาพมากนก (ในแนวการพฒนามนษยน นหากขาดเสรภาพทางเลอกจ านวนมาก รวมไปถงโอกาสตางๆ กไมอาจเขาถงได) นอกจากน ในแงของแนวทางการด าเนนงาน แนวความจ าเปนพ นฐานมงไปทการจดหาสงจ าเปนใหแกประชาชนมากกวาจะใหความส าคญตอประเดนทวา สงจ าเปนเหลาน ชวยใหประชาชนได “เปน” หรอ “ท า” อะไรไดบาง ขณะเดยวกนในดานการมสวนรวมแนวทางน กเนนทประชาชนในฐานะผไดรบประโยชน (beneficiaries) มใชในฐานะตวการการเปลยนแปลง (agents of change)78

เราไดเหนแลววา การด าเนนงานตามแนวทางความจ าเปนพ นฐานยงมทนจะบงเกดผลชดเจน กระแสความคดดานการพฒนากเปลยนไปในชวงทศวรรษ 1980 เมอเสรนยมใหมและโครงการปรบโครงสราง (SAPs)

77 ด Jolly et al. op.cit. 78 Scott et al. op.cit.

41

เขามาครอบง าแนวทางการพฒนา อยางไรกตาม เมอส นทศวรรษ 1990 มการจดประชมสดยอดแหงสหสวรรษ (Millennium Summit) ทส านกงานใหญองคการสหประชาชาตในนวยอรก เมอเดอนกนยายน 200079 ผน าโลกทรวมประชมคร งน นไดยอมรบเปนพนธกจของประเทศของตนวาจะรวมเปนหนสวนในการลดความยากจนรนแรง และก าหนดเปาหมายทจะใหบรรลถงภายใน ค.ศ. 2015 เปาหมายเหลาน เรยกกนตอมาวา “เปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ” (MDGs) ซงประกอบดวย80

ขจดความยากจนรนแรงและความหวโหย (eradicate extreme poverty and hunger) ประสบความส าเรจในการไดรบการศกษาระดบประถมศกษาอยางทวหนา (achieve universal

primary education) สงเสรมความเทาเทยมดานเพศสภาวะและเพมอ านาจสตร (promote gender equality and

empower women) ลดอตราการเสยชวตของเดก (reduce child mortality) สงเสรมสขภาพมารดาใหดข น (improve maternal health) ตอสกบ HIV/AIDS มาลาเรยและโรคอนๆ (combat HIV/AIDS, malaria and other diseases) ประกนความยงยนดานสงแวดลอม (ensure environmental sustainability) พฒนาความเปนหนสวนใกลชดระดบโลกเพอการพฒนา (develop global partnership for

development) เหนไดชดวา MDGs จรงๆ แลวกคอตวช วดการพฒนามนษยดานตางๆ นนเอง การบรรลถงเปาหมาย

เหลาน ยอมหมายถงความกาวหนาส าคญของการพฒนาในแนวน รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 2003 จงเปนฉบบทอทศให MDGs เปนการเฉพาะโดยมงไปทการวเคราะหอปสรรคและขอจ ากดตางๆ รวมท งพจารณาวาจะตองด าเนนการอยางไรเพอเอาชนะอปสรรคและขอจ ากดเหลาน และเสนอแนะอยางเปนรปธรรมวาจะบรรลเปาหมายทก าหนดไวอยางไร

รายงานเสนอกรอบการด าเนนงานเพอวตถประสงคดงกลาว เรยกวา “Millennium Development Compact” ซงวางแนวทางกวางๆ ส าหรบใหยทธศาสตรการพฒนาประเทศและการสนบสนนระดบนานาชาตไมวาจากประเทศและสถาบนใหความชวยเหลอ หนวยงานระหวางประเทศ หรอองคการอนๆ ท างานอยางประสานสอดคลองกนยงข นและอยางเหมาะสมกบระดบของปญหาทาทายทโลกก าลงเผชญ กลาวอกนยหนง

79 “Millennium Summit (6-8 September 2000)”. United Nations Conferences, Meetings and Events. http://www. un.org/en/events/pastevents/millennium_summit.shtml 80 “Millennium Development Goals”. United Nations Development Programme. http://www.undp.org/content/ undp/en/home/sdgoverview/mdg_goals.html

http://www/

http://www.undp.org/content/

42

รายงานฉบบน เสนอแนวทางการด าเนนนโยบายเพอใหบรรล MDGs โดยเรมตนจากการพจารณาด าเนนการกบปญหาอปสรรคและขอจ ากดตางๆ ทมอย ประเดนทเปนขอเสนอแนะในรายงาน ไดแก81

ความจ าเปนทจะตองปฏรปเศรษฐกจเพอสรางเสถยรภาพทางเศรษฐกจมหภาค ความจ าเปนทจะตองมสถาบนและระบบธรรมาภบาลทเขมแขงเพอบงคบใชหลกนตธรรมและ

ควบคมการคอรปชน ความจ าเปนทจะตองมความยตธรรมทางสงคมและการใหประชาชนมสวนรวมในการตดสนใจทม

ผลกระทบท งตอพวกเขาโดยตรง และตอชมชนและประเทศของพวกเขา ความจ าเปนทจะตองจดการกบขอจ ากดดานโครงสราง ซงขดขวางการเตบโตทางเศรษฐกจและ

การพฒนามนษย มองในแงหนง แนวการพฒนามนษยกคอแนวทางทจะบรรลเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ อนจะ

กอใหเกดความกาวหนาส าคญแกมนษยชาต และขณะเดยวกนแนวทางน กค านงเปาหมายอนๆ ดวย ลกษณะส าคญประการหนงของแนวการพฒนามนษยเมอเปรยบเทยบกบ MDGs คอ MDGs เปนตวช วดความกาวหนามนษยโดยมไดมองไปถงความเหลอมล าไมเทาเทยม ขณะทแนวการพฒนามนษยจะใหความส าคญตอเรองน อยางมาก โดยเฉพาะเปนการพยายามเขาใจสาเหตและผลกระทบของความไมเทาเทยมทจะมตอการพฒนามนษย เพราะแมกระทงหากบรรล MDGs ไดท งหมด ปญหาความเหลอมล าไมเทาเทยมกอาจจะยงด ารงอย82 เรองตอไปจะเปนการพจารณายทธศาสตรการพฒนามนษยหรอแนวทางการด าเนนงานเพอใหบรรลเปาหมายของการพฒนาในแวทางน

81 ดสรปรายงานฉบบนใน “Human Development Report 2003”. United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/en/content/human-development-report-2003 82 Scott et al, op.cit.

43

กจกรรม 1.3.1 การพฒนาตามแนวความจ าเปนพ นฐานกบการพฒนามนษยตางกนหรอไม อยางไร

แนวตอบกจกรรม 1.3.1 การพฒนาตามแนวความจ าเปนพ นฐานมงความสนใจไปทประชาชนยากจนและชายขอบ เชนเดยวกบ

แนวการพฒนามนษย แตแนวความจ าเปนพ นฐานมงทประเดนเฉพาะทก าหนดข นอยางแคบกวา (โภชนาการ สขภาพ และการศกษาระดบประถมศกษา) มไดครอบคลมทางเลอกทมคณคาท งหมดในชวตมนษย โดยเฉพาะมไดใหความส าคญตอเรองเสรภาพมากนก (ในแนวการพฒนามนษยน นหากขาดเสรภาพทางเลอกจ านวนมาก รวมไปถงโอกาสตางๆ กไมอาจเขาถงได) นอกจากน ในแงของแนวทางการด าเนนงาน แนวความจ าเปนพ นฐานมงไปทการจดหาสงจ าเปนใหแกประชาชนมากกวาจะใหความส าคญตอประเดนทวา สงจ าเปนเหลาน ชวยใหประชาชนได “เปน” หรอ “ท า” อะไรไดบาง ขณะเดยวกนในดานการมสวนรวมแนวทางน กเนนทประชาชนในฐานะผไดรบประโยชน มใชในฐานะตวการการเปลยนแปลง

44

เรองท 1.3.2 เคาโครงยทธศาสตรการพฒนามนษย

คงตองยอมรบกนวาเสนทางไปสการพฒนามนษยยอมมไดมเสนทางเดยว แตละประเทศสามารถจะก าหนดยทธศาสตรการพฒนาทเปนทางเลอกของตนไดหลากหลาย โดยทจรงๆ แลวในทางปฏบตกจ าเปนตองมทางเลอกเชนน น โดยมใชจะยดมนอยแตแนวทางใดแนวทางหนงทอาจไมเหมาะสมกบสภาพปญหาหรอลกษณะเฉพาะของประเทศน นๆ หรอไมเหมาะสมเมอเวลาผานไป อยางไรกด ทางเลอกตางๆ คงตองค านงถงปจจยหลกรวมกนบางประการ และน ามาเปนสวนหนงของกรอบการด าเนนเพอใหประสบความส าเรจในการพฒนามนษย ในทน จะอาศยแบบอยางของ “Towards a Human Development Strategy” ทกลาวถงแลวมาเปนกรอบหรอเคาโครงยทธศาสตรการพฒนามนษย83 กรอบหรอเคาโครงเชนน อาจมแตกตางกนออกไปจาก ทน ามากลาวถงในทน เปนเพยงแบบอยางหนงเทาน น

สงทจะตองย าเกยวกบยทธศาสตรการพฒนามนษย คอ ยทธศาสตรน ยดถอประชาชนเปนศนยกลาง (people-centred strategy) มใชยทธศาสตรทยดถอสนคาหรอการผลตเปนหลก มหลกคดส าคญ 2 ประการในการก าหนดยทธศาสตรการพฒนาในแนวน

1) กำรมองกำรพฒนำมนษยในแงทเปนเปำหมำย (end) ในตวเอง การพจารณาวาการพฒนามนษยเปนเปาหมายในตวเอง คอ การถอวาการพฒนามนษยเปนวถทางหนงในการท าใหประชาชนบรรลศกยภาพไดดวยการขยายความสามารถออกไป การด าเนนงานในลกษณะน เปนการสรางพลงอ านาจ (empowerment) ของประชาชนเพอท าใหพวกเขาสามารถมสวนรวมไดอยางเขมแขงในการพฒนาตนเอง ยทธศาสตรการพฒนาแบบน มไดถอวาประชาชนเปนเพยงผรบประโยชน (เชน จากโครงการพฒนาตางๆ ของรฐ หนวยงาน หรอองคการพฒนาเอกชนทเขามามบทบาทดานน ) หากแตเปนตวการในการพฒนาเลยทเดยว

2) กำรมองกำรพฒนำมนษยในแงทเปนเครองมอหรอวธกำร (means) การพจารณาการพฒนามนษยวาเปนเครองมอ/วธการมนยส าคญคอ เปนการขยายหรอเสรมสรางทกษะ ความร ผลตภาพ (productivity) และความสามารถเชงประดษฐกรรม (inventiveness) แกประชาชนโดยอาศยกระบวนการสรางสมทนมนษย (human capital formation) ในความหมายกวางๆ ของการพฒนาทกษะ ความร และความสามารถมนษย การขยายความสามารถเชอมโยงไปถงเสรภาพและโอกาส โดยเฉพาะทจะหลดพนจากความยากจน ดงไดกลาวแลวในเรองความคดทางทฤษฎแนวความสามารถมนษย

นยส าคญประการหนงของยทธศาสตรการพฒนาทยดถอประชาชนเปนศนยกลาง คอ การถอวาการสรางพลงอ านาจใหแกประชาชนในการก าหนดความส าคญเรงดวนของพวกเขาเองในการพฒนาเปนสงส าคญ

83 เอกสารน ซงสามารถคนหาไดจากอนเทอรเนต มไดระบเลขหนา ในทนจงจะไมมการอางองถงในการน าเสนอสาระส าคญของเอกสาร สรปสาระส าคญในหนวยนอยในสวนของ “บทน า” (Introduction) ของเอกสารเปนส าคญ

45

ยง นยดงกลาวน รวมไปถงการทพวกเขาน าโครงการพฒนาตางๆ ทก าหนดข นไปปฏบตเพอประโยชนโดยตรงของพวกเขาเอง

กลาวถอ การพฒนาควรจะถอวาเปนกระบวนการทมใชเพอประชาชนเทาน น หากแตเปนกระบวนการทก าหนด ช น า และด าเนนการโดยประชาชน นยทตามมาจากความคดน กคอ การมสวนรวมอยางเขมแขงของประชาชนในกระบวนการพฒนา และความจ าเปนทสบเนองตอมาอกของการสรางสถาบนทจะเป ดโอกาสใหม (และจรงๆ แลวกระตนสงเสรมใหม) การมสวนรวมเชนน น กลาวอกนยหนงคอ การมประชาสงคม (civil society) ทเขมแขงนบเปนองคประกอบส าคญยงของยทธศาสตรการพฒนามนษยทประสบผลส าเรจ

การเสรมสรางความเขมแขงของประชาสงคมเพอเปาหมายของการพฒนามนษยมไดหมายถงการลดบทบาทภาครฐ ประเดนส าคญในเรองน มไดอยทปรมาณการใชจายหรอขนาดของงบประมาณรฐ แตอยทวามการน าไปใชในเรองใดบาง การพฒนามนษยมไดอยทสดสวนของงบประมาณภาครฐและภาคประชาสงคมวาฝายใดจะใชจายมากหรอนอยกวากน แตอยทการปรบเปลยนล าดบความจ าเปนเรงดวนในรายจายภาครฐเสยใหมเปนส าคญ นนคอ ปญหาอยทวา ภาครฐใชจายในเรองใด หรอท าอะไร มใชอยทวาใชจายเปนจ านวนเทาใด ในประเทศก าลงพฒนาสวนมากการพฒนามนษยสามารถจะด าเนนการในดานตางๆ ไดมากทเดยวดวยการปรบเปลยนโยกยายรายจายของรฐเสยใหมโดยไมตองหารายไดเพมดวยมาตรการทางภาษ แนนอน การใชการปรบเปลยนโยกยายงบประมาณยอมจะสงผลกระทบทางการเมอง เพราะการกระจายผลประโยชนและภาระในบรรดากลมและฝายตางๆ ในสงคมเสยใหม ยอมหมายถงมฝายทไดและฝายทเสยผลประโยชน

การพฒนามนษยจงมใชการด าเนนงานทมลกษณะ “เปนกลาง” (neutral) ทางการเมอง โดยเฉพาะมใชเปนเรองของการแกปญหาดานการพฒนาทอาศยเพยงความเชยวชาญของเจาหนาทรฐ [โดยเฉพาะบรรดา “เทคโนแครต” (technocrats)] เหมอนอยางทเคยเขาใจกนในสมยทยงมงเนนไปในดานการสรางเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเปนส าคญ ยทธศาสตรการพฒนามนษยจงมลกษณะเปนยทธศาสตรทางการเมองมากกวาในแงทมความจ าเปนตองสรางการสนบสนนทางการเมองในระดบกวาง ซงในทางปฏบตหมายถงการสรางแนวรวมทประกอบดวยกลมและฝายตางๆ หลากหลายทจะรวมกนสนบสนนและผลกดนเรองน

นอกจากประเดนเรองการจดสรรงบประมาณวารฐจะน าไปใชท าอะไรในเรองใดแลว การพฒนามนษยจะตองอาศยการเปลยน “ทศนะ” เกยวกบการใชจายงบประมาณดวย มองในแงยทธศาสตรการพฒนามนษยการแบงประเภทงบประมาณตามแบบแผนทใชกนอยทวไปออกเปนงบลงทน (capital accumulation) และงบด าเนนการ (current expenditure) ท งสรางความสบสนและเปนผลราย ในทศนะน การใชงบประมาณในการสรางอาคารเรยนถอเปนการลงทน ซงจะสงผลตอความเตบโตและการพฒนา ขณะท การจายเงนเดอนครถอเปนงบด าเนนการ ซงไมสงผลตอความเตบโตและการพฒนา อยางไรกด ในความเปนจรง หากมสถานการณทจ าเปนตองจางครเพมเตม กอาจสงผลตอการพฒนามากกวาการสรางอาคารเรยนเพมเตม ดงน น รฐบาลซงตองการมงไปทการพฒนามนษยจะตองละท งทศนะและวธคดแบบด งเดมน เสยและใชวธการใหมๆ ทมาจากการก าหนดประเภทข นใหม (มใชยดแตการแบงงบประมาณออกเปนงบลงทนและงบด าเนนการอยางทใชกนตลอดมา)

46

การเปลยนทศนะดานงบประมาณจากเดมรวมไปถงลกษณะการจดสรรงบประมาณใหแกหนวยงานทมภารกจเกยวของกบงบประมาณ 2 ประเภทดงกลาว นนคอ มหนวยงานทมภารกจเกยวของกบ “การผลต” (production) เชน กระทรวงทรบผดชอบดานอตสาหกรรม การเกษตร และการพาณชย และหนวยงานดาน “บรการสงคม” (social services) เชน กระทรวงศกษาธการ กระทรวงสาธารณสข และกระทรวงแรงงาน (ยงมหนวยงานทรบผดชอบดานการบงคบใชกฎหมายและการปองกนประเทศซงเปนภาระดานงบประมาณอยางมาก) ยทธศาสตรการพฒนามนษยมองวา มความจ าเปนตองใหความส าคญในการจดสรรงบประมาณใหแกหนวยงานดาน “บรการสงคม” มากข น และจรงๆ แลวการแบงประเภทภารกจออกเปนดาน “การผลต” และ “บรการสงคม” กสรางความเขาใจผดและเปนผลรายเชนเดยวกบการแบงประเภทงบประมาณเปนงบลงทนและงบด าเนนการทกลาวขางตน การใชจายงบประมาณในเรองการศกษา สาธารณสข ความปลอดภยในการท างาน การดแลแมและเดก และอนๆ ไมสมควรจะเรยกวาเปนการใชจายงบประมาณดาน “บรการสงคม” แตการใชจายดานน ควรจะถอวาน าไปสการสรางทนมนษย ขณะทงบประมาณททมเทจ านวนมากใหแกดาน “การผลต” กแทบมไดสงผลในแงของการเพมผลผลต แตโดยอาศยนโยบายอดหนนตางๆ กลบสงผลในแงของการกระจายรายไดซงท าใหประชากรทยากจนตกอยในสภาพเสยเปรยบ

ภายในหนวยงานทเกยวของกบการสรางทนมนษยเอง กจ าเปนตองมการปรบการจดสรรงบประมาณเสยใหมเพอใหมผลตอการพฒนามนษยอยางแทจรง มหลกฐานบงช โดยเฉพาะในประเทศซงการพฒนามนษยยงอยในระดบต าวา ผลจากการลงทนระดบลางมมากกวาผลจากการลงทนระดบบน เชน ผลจากการลงทนในการศกษาระดบประถมศกษาจะสงกวาผลจากการลงทนในระดบมธยมศกษา และผลจากการลงทนในระดบมธยมศกษากจะมมากกวาการลงทนในระดบมหาวทยาลย ท านองเดยวกนผลจากการลงทนดานสาธารณสขมลฐานและเวชศาสตรปองกน (preventive medicine) กจะสงกวาการลงทนสรางโรงพยาบาลและเวชศาสตรบ าบดรกษา (curative medicine) และผลจากการลงทนโครงการศกษาอบรมดานอาชวศกษาและการฝกงานดานตางๆ กสงกวาการลงทนผลตนกกฎหมาย นกบรหารธรกจทมคณวฒสง และนกบญชทไดรบในอนญาต

ในเรองของเงนทนทจะใชจายในการพฒนามนษยน น รำยงำนกำรพฒนำมนษย ค.ศ. 1991 เปนฉบบทใหความสนใจเกยวกบเรองน เปนการเฉพาะ ประเดนส าคญทกลาวย าไวในยทธศาสตร คอ การพฒนามนษยไมควรจะถกใชเปนขออางโดยรฐในการขยายกรอบงบประมาณออกไป นนคอ ควรจะใชจายมากข นและเกบภาษมากข น การพฒนามนษยเปนเรองของกำรทรฐจะตองท ำอะไรทตำงไปจำกทเคยท ำ การปรบเปลยนโยกยายงบประมาณเพอการพฒนามนษยไมจ าเปนตองตามมาดวยการเพมระดบรายจางภาครฐ แมวาในบางกรณการขยายงบประมาณอาจเปนสงพงประสงค ยทธศาสตรการพฒนามนษยใชทรพยากรไปในการลงทนในดานทถกละเลยโดยยทธศาสตรแนวอนๆ แตกมขอมลหลกฐานยนยนวา ผลทไดรบจากแนวการพฒนามนษยมอตราสงกวา การพฒนามนษยจงนาจะกอใหการเกดเตบโตไดไมนอยกวาการใชยทธศาสตรทตางออกไป แตระดบความยากจนจะต ากวา และความเสมอภาคจะมมากกวา นอกจากน ยทธศาสตรการพฒนามนษยกมโอกาสจะอาศยความชวยเหลอจากตางประเทศนอยกวาการพฒนาในแนวทางอนๆ

47

ประเดนทเกยวของอกประการหนง ซงมลกษณะทาง “เทคนค” มากกวาทางการเมองเชนทไดกลาวแลว คอ การใชประโยชนจากทรพยากรมนษย (human resources) ประชาชนนบเปนทรพยสนททรงคณคาทสดของประเทศ การใชทรพยากรน อยางมเหตผลและมประสทธภาพจงส าคญยงตอการพฒนามนษย ยงไปกวาน น การใชทรพยากรทมอยอยางชาญฉลาดเทาน นกยงไมเพยงพอ แตจะตองขยายทรพยากรน ดวยโดยการสงสมทนมนษย ปจจยส าคญในเรองน คอ ระบบหรอโครงสรางแรงจงใจ (structure of incentives)84 การพฒนามนษยจะตองพจารณาดวยวา ระบบหรอโครงสรางแรงจงใจเอ อหรอสงเสรมการแสวงหาความรและทกษะโดยสมาชกท งมวลของสงคมท งชายหรอหญงหรอไม และสงเสรมการคนพบและเผยแพรความรใหมเชนดวยการใหรางวลผลงานการคนควาวจยและนวตกรรมตางๆ การพฒนาในดานน กเปนเรองเดยวกบการขยายความสามารถของประชาชนทเปนทรพยากรมนษยออกไปนนเอง

ทายทสดยทธศาสตรการพฒนามนษยจ าเปนตองอาศยการปฏรปเชงโครงสราง โดยเฉพาะอยางยงในเรองของการเปลยนแปลงในสถาบนตางๆ ในดานสทธในทรพยสนและกรรมสทธตางๆ ซงจะมผลส าคญตอการพฒนามนษย ในแงของการเปนสาเหตของความยากจนและการกระจายความมงคงและรายได ดวยเหตท การปฏรปเชงโครงสรางมกมผลกระทบลกซ งและกวางไกล การด าเนนงานในลกษณะน จงมกกอใหเกดการถกเถยงโตแยงทางการเมองอยางรนแรง และกมกจะถกตอตานโดยพวกทตองการรกษาสถานะเดม อยางไรกตาม ในประเทศตางๆ จ านวนมากทเดยวทการปฏรปเชงโครงสรางเปนพ นฐานส าคญยงตอความส าเรจของยทธศาสตรการพฒนามนษย

ความส าคญของการปฏรปเชงโครงสรางอยทการสรางกรอบทางสถาบนข นใหมทจะใหหลกประกนวา ทกคนจะมงานท าและไดรบประโยชนอยางเตมศกยภาพ จะเขาถงทรพยสนทกอใหเกดโภคผล และจะมอาหารเพยงพอตามหลกโภชนาการตอการทจะด ารงชวตอยางมสขภาพด คนยากคนจนกควรจะไดรบหลกประกนความมนคงในทางเศรษฐกจข นต าดวย

84 ประเดนนคอนขางจะซบซอน เพราะเกยวของกบปจจยอนๆ อกหลากหลาย เชน การจางงานและตลาดแรงงาน การเขาถงทนดานการเงน ทดน ทนธรรมชาต ตลอดจนการเกอกลระหวางกนของการลงทนภาครฐและภาคเอกชน ผสนใจโปรดดบทท 2 "The Structure of Incentives” ใน “Towards A Human Development Strategy”

48

กจกรรม 1.3.2 การพฒนาในแนวการพฒนามนษยมนยทางการเมองหรอไม ในแงใด

แนวตอบกจกรรม 1.3.2 การพฒนามนษยมใชการด าเนนงานทมลกษณะ “เปนกลาง” ทางการเมอง โดยเฉพาะมใชเปนเรอง

ของการแกปญหาดานการพฒนาทอาศยเพยงความเชยวชาญของเจาหนาทรฐ โดยเฉพาะ “เทคโนแครต” เหมอนอยางทเคยเขาใจกนในสมยทยงมงไปในดานการสรางเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเปนส าคญ ยทธศาสตรการพฒนามนษยมลกษณะเปนยทธศาสตรทางการเมองมากกวาในแงทมความจ าเปนตองสรางการสนบสนนทางการเมองในระดบกวาง ซงในทางปฏบตหมายถงการสรางแนวรวมทประกอบดวยกลมและฝายตางๆ หลากหลายทจะรวมกนสนบสนนและผลกดนเรองน

49

1 Jeffrey Haynes. (2005). “1 Introduction”, in Jeffrey Haynes (ed.). Palgrave Advances in Development Studies. Basingstoke: Palgrave

Macmillan, pp. 3-4. 2 Dudley Seers. (1969). “The Meaning of Development”, Communication Series No. 44, Institute of Development Studies.

https://www.ids.ac.uk/files/dmfile/themeaningofdevelopment.pdf

3 ดสรปพฒนาการทางความคดเรองการพฒนาในชวงน ไดใน Haynes. op.cit., pp. 6-9. 4 Jeffrey Haynes. (2008). Development Studies. Cambridge: Polity Press, p. 11. 5 Ibid.

6 Haynes. op.cit., p. 6. 7ปจจบนราชการไทยยงคงใหความส าคญตอเรองความจ าเปนพ นฐาน โดยมการจดท า “คมอการจดเกบขอมลความจ าเปนพ นฐาน” โดยกรมพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย ด “คมอ” ฉบบลาสด คมอการจดเกบขอมลความจ าเปนพ นฐาน ป 2560-2564. กรงเทพฯ: กรมพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย, กรกฎาคม 2559. http://phangnga.cdd.go.th/services/

8 Haynes. op.cit., pp. 6-7. 9Human Development Report 1990. The United Nations Development Programme, 1990. http://hdr.undp.org/

sites/default/files/reports/219/hdr_1990_en_complete_nostats.pdf

10 Haynes. op.cit., p. 11. 11 Human Development Report 1990, op.cit., p. iii.

12 Ibid.

13 ในประเดนน ดเพมเตมใน Richard Jolly et al. (2009). “The UN and Human Development”, UN Intellectual History Project Briefing Note,

Number 8, July 2009. http://www.unhistory.org/briefing/8HumDev.pdf

14 Tim Scott et al. “Briefing Note: The Concept of Human Development”, Human Development and Capability Association.

https://www.scribd.com/document/255309995/Scott-Human-Development-Briefing-Note

15 Richard Jolly et al. (2004). The UN and Human Development. Bloomington, IN: Indiana University Press, p. 1. 16 Ibid.

17 Journal of Human Development and Capabilities: A Multi-Disciplinary Journal for People-Centered Development. (2000). จดพมพโดย Hyman Development & Capability Association. http://hd-ca.org/publication-and-resources/journal-of-human-development-and-capabilities

18 Human Development & Capability Association: Agency, Well-Being and Justice https://hd-ca.org/

19 S?verine Deneulin with Lila Shahani (eds.). An Introduction to the Human Development and Capability Approach: Freedom and Agency.

London: Earth Scan, 2009, pp. 13-14. https://www.idrc.ca/en/book/ introduction-human-development-and-capability-approach-freedom-

and-agency

20 แนวทางตรงกนขามคอ แนวทางทใหความส าคญกบ “โครงสราง” (structure) ในฐานะปจจยทมอทธพลก าหนดพฤตกรรมของมนษย แนวทางการศกษาท ง 2 แนวทางในดานสงคมศาสตร (โดยเฉพาะสงคมวทยา) คอ “บคคล” และ “โครงสราง” มระเบยบวธในการศกษาเฉพาะแตกตางกนไป

21 “About Human Development”, Human Development Reports, United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/en/humandev

22 ความสข (happiness) เปนประเดนส าคญอกประเดนหนงของการพฒนามนษย โปรดดประเดนเรองน ใน Jon Hall and John Helliwell.

(2014). Happiness and Human Development. Occasional Paper, UNDP Human Development Report Office.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/happiness_and_hd.pdf

23 “About Human Development”, op.cit.

24 Ibid.

25 Ibid.

26 Human Development Report 1990, op.cit., p. 11.

50

27 Human Development Report 2016: Human Development for Everyone. United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf

28 Human Development Reports 1990-2015. United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/en/global-reports

29 Human Development Report 1991: Financing Human Development. United Nations Development Programme, 1991. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/220/hdr_1991_en_complete_nostats.pdf

30 Human Development Report 1992: Global Dimensions of Human Development. (1992). United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/221/hdr_1992_en_complete_ nostats.pdf

31 Human Development Report 1993: People’s Participation. (1993). United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/222/hdr_1993_en_complete_nostats.pdf

32 Human Development Report: New Dimensions of Human Security. (1994). United Nations Development Programme.


33 Human Development Report 1995: Gender and Human Development. (1995). United Nations Development Programme.


34 Human Development Report 1996: Economic Growth and Human Development. (1996). United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/257/hdr_1996_en_complete_ nostats.pdf

35 Human Development Report 1997: Human Development to Eradicate Poverty. United Nations Development Programme.


36 Human Development Report 1998: Consumption for Human Development. (1998). United Nations Development Programme.


37 Human Development Report 1999: Globalization with a Human Face. (1999). United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/260/hdr_1999_en_nostats.pdf

38 Human Development Report 2000: Human Rights and Human Development. (2000). United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/261/hdr_2000_en.pdf

39 Human Development Report 2001: Making New Technologies Work for Human Development. (2001). United Nations Development

Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/262/hdr_2001_en.pdf

40 Human Development Report 2002: Deepening Democracy in a Fragmented World. (2002). United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/263/hdr_2002_en_complete.pdf

41 Human Development Report 2003: Millennium Development Goals – A Compact among Nations to End Human Poverty. (2003). United

Nations Development Programme. http://www.unic.un.org.pl/hdr/hdr2003/ hdr03_complete.pdf

42 Human Development Report 2004: Cultural Liberty in Today’s Diverse World. (2004). United Nations Development Programme.

http://www.unic.un.org.pl/hdr/hdr2004/hdr04_complete.pdf

43 Human Development Report 2005: International Cooperation at a Crossroads – Aid, Trade and Security in an unequal world. (2005). United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/ 266/hdr05_complete.pdf

44 Human Development Report 2006: Beyond Scarcity – Power, Poverty and Global Water Crisis. (2006). United Nations Development

Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/267/hdr06-complete.pdf

45 Human Development Report 2007/8: Fighting Climate Change – Human Solidarity in a Divided World. (2007). United Nations

Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/268/hdr_20072008_en_ complete.pdf

46 Human Development Report 2009: Overcoming Barriers – Human Mobility and Development. (2009). United Nations Development

Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/269/hdr_2009_en_complete.pdf

51

47 Human Development Report 2010: The Real Wealth of Nations – Pathways to Human Development. (2010). United Nations

Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/270/hdr_2010_en_ complete_reprint.pdf

48 Human Development Report 2011: Sustainability and Equity – A Better Future for Everyone. (2011). United Nations Development

Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/271/hdr_2011_en_complete.pdf.

49 Human Development Report 2013: The Rise of the South – Human Progress in a Diverse World. (2013). United Nations Development

Programme http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/14/hdr2013_en_ complete.pdf

50 Human Development Report 2014: Sustaining Human Progress – Reducing Vulnerabilities and Building Resilience. (2014). United

Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-report-en-1.pdf

51 Human Development Report 2015: Work for Human Development. (2015). United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr15_standalone_overview_en.pdf

52 Human Development Report 2016: Human Development for Everyone, pp. 25-43. 53 โปรดด Ibid., pp. 29-39. 54 Ibid., p. 39. 55 ดสรปสาระส าคญแนวคดทางทฤษฎน ใน “The Capability Approach”. (October 2016). Stanford Encyclopedia of Philosophy.

https://plato.stanford.edu/entries/capability-approach/

56 ดสรปภมหลงและพฒนาการทางความคดในดานน ของอมรรตยะ เซน ใน “Sen’s Capability Approach”. Internet Encyclopedia (IEP).

http://www.iep.utm.edu/sen-cap/

57 Ibid.

58 “Functionings” ในความหมายน คอ ความสามารถของบคคลคนใดคนหนงทจะ “เปน” (beings) และ “ท า” (doings) ในภาษาไทย “เปน”

หมายรวมไปถงการไดรบหรอการอยในสภาวะอยางใดอยางหนง ตวอยางของ “เปน” ในทน คอ “การกนดอยด” (being well-nourished)

“การไดรบการศกษา” (being educated) หรอ “การเปนสวนหนงของเครอขายทางสงคมทเอ ออาทร” (being part of a supportive social

network) สวนตวอยางของ “ท า” ไดแก “การเดนทาง” “การดแลเดก” หรอ “การออกเสยงลงคะแนนเลอกต ง”. “The Capability

Approach”, op.cit.

59 อางใน Ibid.

60 Ibid.

61 Amartya Sen. (1999). Development as Freedom. Oxford: Oxford University Press.

62 “The Capacity Approach”, op.cit.

63 อางใน “Amartya Sen on Development”, Discovering Development: The Dream and Damage, 3 April 2013. https://developmenthannahclifton.wordpress.com/2013/04/03/amartya-sen-on-development/

64 ด Haynes, Development Studies: Chapter 2 “History of Development”, pp. 19-40. 65 W. W. Rostow. (1960). The Stages of Economic Growth: A Non-Communist Manifesto. Cambridge: Cambridge University Press.

66 Andr? Gunder Frank. (1967). Capitalism and Underdevelopment in Latin America: Historical Studies of Chile and Brazil. New York and

London: Monthly Review Press.

67 Scott et al. “Briefing Note: The Concept of Human Development”.

68 Ibid.

69 Human Development Report 1990. op.cit., p. 11. 70 ขอมลทางสถตเกยวกบพฒนามนษยมการเผยแพรอยางสม าเสมอทกปท งโดย UNDP และประเทศตางๆ ทด าเนนการวดความกาวหนาในการพฒนามนษยของตนเอง สวนผลงานทางวชาการเกยวกบเรองน โปรดด Sabina Alkire. (2016). “Measures of Human Development:

Key Concepts and Properties”, OPHI Working Paper No. 107, October 2016. http://www.ophi.org.uk/wp-content/uploads/OPHIWP107.pdf

71 อางโดย Jolly et al, “The UN and Human Development” op.cit.

52

72 Human Development Report 1990. op.cit., pp. 11-13. 73 Jolly et al. op.cit.

74 “Inequality-adjusted Human Development Index – IHDI)”. United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/en/content/inequality-adjusted-human-development-index-ihdi

75 “Human Development Index (HDI)”. United Nations Development Programme. http://hdr.undp.org/en/ content/human-development-

index-hdi

76 Keith Griffin and Terry McKinley. “Towards a Human Development Strategy”. United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/sites/default/files/keith_griffin_terry_mckinley.pdf

77 ด Jolly et al. op.cit.

78 Scott et al. op.cit.

79 “Millennium Summit (6-8 September 2000)”. United Nations Conferences, Meetings and Events. http://www.

un.org/en/events/pastevents/millennium_summit.shtml

80 “Millennium Development Goals”. United Nations Development Programme. http://www.undp.org/content/

undp/en/home/sdgoverview/mdg_goals.html

81 ดสรปรายงานฉบบน ใน “Human Development Report 2003”. United Nations Development Programme.

http://hdr.undp.org/en/content/human-development-report-2003

82 Scott et al, op.cit.

83 เอกสารน ซงสามารถคนหาไดจากอนเทอรเนต มไดระบเลขหนา ในทน จงจะไมมการอางองถงในการน าเสนอสาระส าคญของเอกสาร สรปสาระส าคญในหนวยน อยในสวนของ “บทน า” (Introduction) ของเอกสารเปนส าคญ

84 ประเดนน คอนขางจะซบซอน เพราะเกยวของกบปจจยอนๆ อกหลากหลาย เชน การจางงานและตลาดแรงงาน การเขาถงทนดานการเงน ทดน ทนธรรมชาต ตลอดจนการเก อกลระหวางกนของการลงทนภาครฐและภาคเอกชน ผสนใจโปรดดบทท 2 "The Structure of

Incentives” ใน “Towards A Human Development Strategy”

Documents

หน่วยที่ 1 - stou.ac.th · 4 บทน า “การพัฒนามนุษย์” (human development) เป็นมิติส าคัญด้านหนึ่งของความคิดเรื่องการพัฒนาที่