1

หนวยท 3

พฒนาการของอาเซยนในชวง 4 ทศวรรษแรก

ผชวยศาสตราจารย ดร.ธระ นชเปยม

ชอ ผชวยศาสตราจารย ดร.ธระ นชเปยม

วฒ อ.บ. (ภาษาองกฤษ-ประวตศาสตร) จฬาลงกรณมหาวทยาลย

อ.ม. (ภาษาองกฤษ) จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Dip. In Politics, Lancaster University, UK

M.A. in Politics, Lancaster University, UK

Ph.D. (International Relations), Lancaster University, UK

ต าแหนง ผทรงคณวฒหลกสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใตศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

หนวยทเขยน หนวยท 3

2

แผนการสอนประจ าหนวย

ชดวชา อาเซยนเบองตน

หนวยท 3 พฒนาการของอาเซยนในชวง 4 ทศวรรษแรก

ตอนท

3.1 การกอตงอาเซยนและพฒนาการชวงทศวรรษแรก

3.2 สทศวรรษท 2: อาเซยนภายหลงสงครามเวยดนาม

3.3 อาเซยนในทศวรรษท 3: อาเซยนในบรรยากาศสงครามเยนครงใหม

3.4 อาเซยนในทศวรรษท 4: จากความรวมมอสบรณาการ

แนวคด

1. การกอตงอาเซยนเปนการแสวงหาแนวทางใหมในความรวมมอระดบภมภาคทมใชพนธมตรทาง

ทหาร แตมความส าคญดานความมนคง ทงในดานการปองกนการขยายอทธพลของคอมมวนสตและการลด

ความขดแยงและสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนในบรราดาประเทศสมาชก

2. ความรวมมอในชวงประมาณ 10 แรกภายหลงการกอตงยงไมมความกาวหนามากนก แตภายหลง

สงครามเวยดนามยตและประเทศอนโดจนท งหมดตกอยภายใตระบอบปกครองคอมมวนสต จงมความ

เคลอนไหวทจะใหความรวมมอในดานตางๆ โดยเฉพาะในดานเศรษฐกจและการเมอง มผลอยางเปนรปธรรม

เพอเปนการรบมอกบสถานการณในภมภาคทเปลยนไปอยางส าคญครงน

3. สถานการณในภมภาคเรมคลคลายเพยงชวงระยะเวลาสนๆ โลกกเขาสความตงเครยดในสงคราม

เยนครงใหมเมอสนทศวรรษ 1970 อนเปนผลจาการขยายอ านาจของสหภาพโซเวยตทลงเอยดวยการรกรานใน

ค.ศ. 1979 เหตการณส าคญในเอเชยตะวนออกเฉยงใตทเกดขนในเวลาใกลเคยงกนคอการรกรานกมพชาและยด

ครองประเทศนไวดวยก าลงทหารโดยเวยดนาม อยางไรกตาม ความรวมมอของอาเซยนในการเรยกรองกดดน

ใหเวยดนามถอนทหารออกไปจากกมพชาท าใหอาเซยนมความเปนปกแผนมากขนและมบทบาทโดดเดนเปนท

ยอมรบในโลก

4. ปญหากมพชายตลงพรอมกบการสนสดของสงครามเยนเมอสนทศวรรษ 1990 ถงชวงนกระแส

โลกาภวตนมความเขมขนและแผขยายกวางขวางมากขน ชาต เชน จนและอนเดยขนมามบทบาทโดดเดน ใน

3

ขณะเดยวกนสถานการณในภมภาคกเปลยนไปจากความขดแยงมาเปนความรวมมอ ในทามกลางสถานการณทง

ในโลกและในภมภาคนเองทอาเซยนจ าเปนตองพฒนาความสมพนธในภมภาคจากความรวมมอไปสบรณาการ

วตถประสงค

เมอศกษาหนวยท 3 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายการกอตงและพฒนาการของอาเซยนในชวงทศวรรษแรกได

2. อธบายพฒนาการของอาเซยนชวงหลงสงครามเวยดนามได

3. อธบายบทบาทและพฒนาการของอาเซยนในชวงสงครามเยนครงใหมได

4. อธบายสถานการณในโลกและภมภาคทท าใหอาเซยนพฒนาจากความรวมมอไปสบรณาการได

กจกรรมระหวางเรยน

1. ท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนหนวยท 3

2. ศกษาเอกสารการสอนตอนท 3.1-3.4

3. ปฏบตกจกรรมตามทไดรบมอบหมายในเอกสารการสอน

4. ฟงรายการวทยกระจายเสยง (ถาม)

5. ชมรายการวทยโทรทศน (ถาม)

6. ท าแบบประเมนผลตนเองหลงเรยนหนวยท 3

สอการสอน

1. เอกสารการสอน

2. แบบฝกปฏบต

3. รายการสอนทางวทยกระจายเสยง (ถาม)

4. รายการสอนทางวทยโทรทศน (ถาม)

การประเมนผล

1. ประเมนผลจากแบบประเมนตนเองกอนเรยนและหลงเรยน

2. ประเมนผลจากกจกรรมและแนวตอบทายเรอง

3. ประเมนผลจากการสอบประจ าภาคการศกษา

4

เมออานแผนการสอนแลว ขอใหท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยน

หนวยท 3 ในแบบฝกปฏบต แลวจงศกษาเอกสารการสอนตอไป

บทน า

อดตนกการทตสงคโปรไดรวมกบเพอนผเชยวชาญดานเอเชยตะวนออกเฉยงใตศกษาเขยนหนงสอขน

เลมหนงเกยวกบอาเซยนและตงชอผลงานส าคญชนนวา “อาเซยนสงมหศจรรย” (ASEAN Miracle)1 ความ

มหศจรรยประการหนง ซงผเขยนระบไว และปรากฏรายละเอยดในบทท 2 ของหนงสอเลมน คอ สงซงผเขยน

เรยกวา “ระบบนเวศแหงสนตภาพของอาเซยน” (ASEAN ecosystem of peace) แตความหศจรรยอกอยางหนงท

ผสนใจศกษาอาเซยนไมควรมองขาม คอ ความส าเรจของอาเซยนในการพฒนาความรวมมอและบรณาการระดบ

ภมภาคไดในระดบทไมมใครคาดคดโดยสนเชง มผต งขอสงเกตเกยวกบเรองนไวตงแตเมออาเซยนยงมอายไม

ถง 40 ปไวดงน

“การด ารงอยของอาเซยนทาทายการคาดหมายสวนมาก เมอไดรบการกอตงขนมา

ใน ค.ศ. 1967 นน นอยคนนกทคาดหมายวาอาเซยนจะด ารงอยไดครบป ไมตองพดถงวา

จะอย ไดเกอบ 40 ปแลว เมอพจารณาสภาพความไมแนนอนของของความสมพนธ

ภายในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และความสมพนธกบนอกภมภาค กระนนกตาม

ไมเพยงแตอาเซยนไดเหนความรวมมอใกลชดยงขน เตบโตขน และขยายตวกวางขวาง

ไปสดานการเมองและความมนคงซงครงหนงเปนเรองละเอยดออนและมความออนไหว

แมกระทงจะกลาวถงเทานน แตอาเซยนยงพบดวยวา ตนเองเปนศนยกลางการ

ด าเนนงานใหมๆ ทขยายออกไปจากภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต”2

1 Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. (2017). The ASEAN Miracle: A Catalyst for Peace.

Singapore: Ridge Books.

2Alice D. Ba. (2009). [Re]Negotiating East and Southeast Asia: Region, Regionalism, and the

Association of Southeast Asian Nations. Singapore: NUS Press. pp. 17-18.

5

ประเดนทนาสนใจยงจงไดแกประเดนทวา อาเซยนไดพฒนาขนมาในฐานะองคการระดบภมภาคซง

ประสบความส าเรจเหนอการคาดหมายไดอยางไร พฒนาการทางประวตศาสตรของอาเซยนด าเนนมาอยางไร

และมปจจยอะไรบางทชวยสงเสรมและ/หรอเปนอปสรรคตอพฒนาการดงกลาวนบาง หนวยท 3 นจะเปนการ

พจารณาพฒนาการของอาเซยนในชวง 4 ทศวรรษแรกของการด ารงอยเปนส าคญ และจะพยายามชใหเหนดวย

วา พฒนาการในชวง 4 ทศวรรษดงกลาวเปนรากฐานประชาคมอาเซยนปจจบนและลทางการพฒนาตอไป

ขางหนาอยางไรบาง

ตอนท 3.1

การกอตงอาเซยนและพฒนาการชวงทศวรรษแรก

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 3.1 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

3.3.1 ภมหลงทางประวตศาสตรของการกอตงอาเซยน

3.1.2 อาเซยนในยคสงครามเยน

3.1.3 อาเซยนกบผลกระทบจากหลกการนกสน

แนวคด

1. การเขาใจความเปนมาของการกอตงอาเซยนจ าเปนตองเขาใจทงภมหลงทางความคดภมภาคนยมใน

เอเชยและสภาพเงอนไขและพฒนาการตางๆ ในภมภาคขณะนนทท าใหผน าชาตในภมภาครวม 5 ชาตตดสนใจ

รวมมอกนกอตงสมาคมประชาชาตแหงน

2. อาเซยนกอตงขนในยคสงครามเยน โดยทปทมการกอตงอาเซยนขนนน สภาวะสงครามเยนตามท

ปรากฏในสงครามเวยดนามมความรนแรงสงสด ความเขาใจอาเซยนจ าเปนตองเขาใจสถานการณดงกลาว

ขณะนนดวย

3. พฒนาการส าคญทท าใหอาเซยนจ าเปนตองหาปรบตวในสถานการณทก าลงเปลยนไป คอ การท

สหรฐอเมรกาประกาศหลกการทจะถอนตวไปจากเวยดนาม คอ “หลกการนกสน” ใน ค.ศ. 1969

วตถประสงค

6

เมอศกษาตอนท 3.1 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายภมหลงทางประวตศาสตรของการกอตงอาเซยนได

2. อธบายบทบาทและพฒนาการของอาเซยนในยคสงครามเยนได

3. อธบายผลกระทบของหลกการนกสนทมตออาเซยได

ความน า

ชวงประมาณ 1 ทศวรรษแรกของอาเซยนกลาวไดวาไมมพฒนาการส าคญใดๆ มากนก แตในชวงน

อยางนอยมความเคลอนไหวทงในดานการเมองและความมนคง ตลอดจนดานเศรษฐกจทจะเปนรากฐานของ

พฒนาการในเวลาตอมา อยางไรกตาม ประเดนส าคญทสดทจะเปนเนอหาสาระส าคญของตอนนกคอ อาเซยน

ถอก าเนดขนมาไดอยางไร มสภาพเงอนไขหรอแรงจงใจอะไรทท าใหผน าประเทศผกอตงอาเซยนทง 5 ประเทศ

ตดสนใจทจะใหมองคการความรวมมอระดบภมภาคชนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

7

เรองท 3.1.1

ภมหลงทางประวตศาสตรของการกอตงอาเซยน

ภมภาคนยมในเอเชยในการกลาวถงภมหลงความเปนมาของอาเซยนนน มประเดนทนาสนใจประการ

หนง คอ ความคดเรองภมภาคนยมเอเชย อาเซยนเปนรปแบบหนงของภมภาคนยม (regionalism) จงเปนท

นาสนใจวา ปรากฏการณอาเซยนสะทอนส านกแหงความเปนอนหนงอนเดยวกนของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

หรอภมภาคเอเชยโดยรวมหรอไมอยางไร

ในการพจารณาเรองนเราคงตองยอมรบเลยวา เอเชยตางกบยโรป ซงมความคดเกยวกบ “ความเปน

อนหนงอนเดยวกนของยโรป” (European Unity) มายาวนาน3 แตเอเชยไมมประเพณทางความคดเกยวกบ

“ความเปนอนหนงอนเดยวกนของเอเชย” (Asian Unity) ในสวนของเอเชยตะวนออกเฉยงใตนน หากจะกลาวได

วามลกษณะโดดเดนทสดประการใด นนกคอความแตกตางหลากหลาย (Diversity) ทยากจะมภมภาคใดในโลก

เสมอเหมอน ดงนน ผเขยน “อาเซยนสงมหศจรรย” จงเหนวา ภมภาคนนบเปน “ภมภาคทมลทางนอยทสดใน

โลก”4 ทจะประสบความส าเรจในการรวมตวเปนอนหนงอนเดยวกนได

ความมหศจรรยของอาเซยน คอ อาเซยนสามารถท าเชนนนได การกอตงสมาคมประชาชาตแหงเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยน (Association of Southeast Asian Nations – ASEAN) จงนบไดวาเปนการแสดง

ใหเหนอยางเปนรปธรรมครงแรกของ “ภมภาคนยม” (Regionalism) และจรงๆ แลวอาเซยนกมไดแสดงถง

ภมภาคนยมของเอเชยตะวนออกเฉยงใตเทานน แตเปนภมภาคนยมของเอเชยโดยรวมเลยทเดยว เพราะไมเคยม

ปรากฏการณเชนนมากอนหนานน

ทกลาวเชนนมไดหมายความวา ไมเคยม “ความคด” ใดๆ เลยเกยวกบความเปนเอกภาพของภมภาค

เอเชยมากอนหนาทจะมการกอตงอาเซยน ความคดและโครงการเกยวกบการสงเสรมความเปนเอกภาพของ

เอเชยเคยมมากอนทจะมการกอตงอาเซยนใน ค.ศ. 1967 ตวอยางแนวคดและโครงการเชนนน ไดแก

- ความคดและขอเสนอของญปนทประกาศเปนทางการในชวงกอนสงครามมหาเอเชยบรพา คอใน

เดอนมถนายน 1940 เรองการจดต ง “วงไพบลยรวมแหงมหาเอเชยบรพา” (Greater East Asia Co-prosperity

Sphere)

3 ผสนใจความคดเรอง “ความเปนอนหนงอนเดยวกนของยโรป” โปรดด Kevin Wilson and Jan van

der Dussen (eds.). (1993). The History of the Idea of Europe. London: New and New York: Routledge.

4 Ibid. p. 6.

8

- ขอเสนอของ ดร. ปรด พนมยงค ผน าไทยชวงหลงสงครามทจะใหมการจดตงสนนบาตชาตเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต (Southeast Asian Nations League)

- แมกระทงอาเซยนเองกมแนวคดและโครงการทถอวาเปนตนแบบมากอน โดยเฉพาะ “สมาคม

อาสา” (Association of Southeast Asia – ASA) ซงกอตงขนเมอเดอนกรกฎาคม 1961 ประกอบดวยมาเลเซย

(ขณะนนยงเปนสหพนธมลายา) ฟลปปนส และประเทศไทย และองคการ MAPHILINDO ซงจดตงขนในเดอน

กรกฎาคม 1963 ประกอบดวยมาเลเซย (ในขณะนนยงเปนสหพนธมลายา) ฟลปปนส และอนโดนเซย เพอแสดง

ถงความเปนเอกภาพของกลมชนเชอสายมาเลย

ยงมความคดและความเคลอนไหวอนๆ อกเปนจ านวนมากโดยเฉพาะในชวงหลงสงครามโลกครงท 25

อยางไรกตาม ความคดและโครงการเหลานมไดมผลในทางปฏบต หรอมไดด าเนนตอมาอยางย งยน เพราะได

สลายไปในทสด เหตผลสวนหนงเพราะความขดแยงและความผนผวนของสถานการณในภมภาค และกอาจจะ

เปนเพราะเอเชยไมเคยมประเพณทางความคดวาดวยความเปนอนหนงอนเดยวกน ดงไดกลาวแลว การกอตง

อาเซยนจงเปนทงการแสดงถงกระแสความตองการของการมเอกภาพเชนนนทเรมปรากฏ และเปนโครงการทม

การด าเนนงานอยางเปนรปธรรมอยางตอเนอง ซงจนถงปจจบน (ค.ศ. 2017) เปนเวลา 50 ปแลว6

สงทจะตองย าในทนคอ กระแสความเปนภมภาคนยมทปรากฏและน าไปสการกอตงอาเซยนมไดเปน

ปรากฏการณของทงภมภาคเอเชยเพราะเปนกระแสทเรมขนจากเพยงไมกชาตในสวนหนงของเอเชยตะวนออก

และดนแดนสวนนของเอเชยตะวนออกกเพงจะไดรบการยอมรบวาเปนภมภาคหนงในโลกในชวงสงครามโลก

ครงท 2 นเอง คอ “เอเชยตะวนออกเฉยงใต” และแมกระทงในภมภาคน กระแสความตองการทจะใหมความเปน

อนหนงอนเดยวกนกปรากฏในสวนหนงของชาตในภมภาคนเทานน อาเซยนจงเรมตนดวยสมาชกเพยง 5 ชาต

กอนจะกลายเปนกลมภมภาคทรวมทกชาตในภมภาคอยางแทจรงเมอสนทศวรรษ 1990 และชาตซงไดรบเอก

ราชหลงจากนนอกชาตหนง คอ ตมอร-เลสเต กจะเขารวมเปนสมาชกภายในอนาคตอนใกล

การกอตงอาเซยน การจะเขาใจวาอาเซยนกอตงอยางไร มสภาพเงอนไขและ/หรอแรงผลกดนอะไร ซง

น าไปสการรวมกลมกนในภมภาคครงน เราคงตองเขาใจสภาวะสงครามเยนทมอทธพลตอบรรยากาศและความ

เคลอนไหวในเอเชยตะวนออกเฉยงใตขณะนน ในทนจะไมลงลกไปในรายละเอยดวาสงครามเยนเกดขนอยางไร

5 ดสรปความคดและความเคลอนไหวเหลานใน Alice D. Ba. Ibid. pp. 42-48.

6 ดเพมเตมในประเดนนไดใน Donald Weatherbee. (2010). International Relations in Southeast

Asia: The Struggle for Autonomy. Second Edition. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. pp. 17-18.

9

และขยายมาสเอเชย รวมทงเอเชยตะวนออกเฉยงใตอยางไร เพยงแตตองย าวา ปรากฏการณสงครามเยนมผลใน

การกอใหเกดปฏกรยาตอบสนองจากชาตในภมภาคในลกษณะตางๆ กน7

บางชาตในภมภาคไดเขารวมเปนสวนหนงของคายอ านาจคายใดคายหนงทขดแยงกนในสงครามเยน

คอ “คายโลกเสร” (Free World) มสหรฐอเมรกาเปนผน า และ “คายคอมมวนสต” ซงมสหภาพโซเวยตเปนผน า

และมจนเปนก าลงส าคญอกชาตหนง ประเทศไทยและฟลปปนสเขารวมเปนพนธมตรทางทหารซงกอตงขนดวย

การผลกดนของสหรฐอเมรกา คอ องคการสนธสญญารวมปองกนเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Southeast Asia

Treaty Organization: SEATO) ซงจดตงขนเมอเดอนกนยายน 1954 แมวามลายาและสงคโปรจะมไดเขารวมเปน

สมาชกองคการน แตแมกระทงภายหลงเอกราชทง 2 ชาตกยงมความผกพนใกลชดดานความมนคงและการ

ปองกนประเทศกบองกฤษ ออสเตรเลย และนวซแลนด

เวยดนามในขณะนนแบงเปน 2 ประเทศ คอ เวยดนามเหนอ หรอสาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม

(Democratic Republic of Vietnam – DRV) และเวยดนามใต หรอสาธารณรฐเวยดนาม (Republic of Vietnam)

เวยดนามเหนอเปนสวนหนงของคายคอมมวนสต เวยดนามใตแมจะไมไดเปนสมาชก SEATO แตกไดรบการ

สนบสนนจากสหรฐอเมรกา ลาวแมจะใกลชดกบตะวนตก และไดรบความชวยเหลอจากฝายนอยางมาก แตก

พยายามวางตวเปนกลาง กอนทคอมมวนสตลาวจะยดอ านาจไดและกลายเปนสวนหนงของคายคอมมวนสต

ภายหลงสงครามเวยดนาม

ประเทศอนๆ ในภมภาค โดยเฉพาะกมพชา อนโดนเซย และเมยนมา เลอกด าเนนนโยบายเปนกลาง

แบบไมฝกใฝฝายใด (Non-Alignment) กลาวคอ ไมรวมกบคายอ านาจใดในสงครามเยน แตรบความชวยเหลอ

“ทไมมเงอนไข” Aid Without Strings) จากท ง 2 คาย ชาตท งสามน รวมกบกลมชาตเอเชยและแอฟรกาอก

จ านวนหนง ตองการทจะรวมกนเปน “พลงทสาม” (Third Force) ในการเมองระหวางประเทศ โดยหวงจะเปน

พลงเหนยวรงไมใหความขดแยงในสงครามเยนลกลามมากขน มการจดประชมชาตเอเชยและแอฟรกาเปนครง

แรกทนครบนดงในชวาตะวนตก ประเทศอนโดนเซย เมอเดอนเมษายน 1955 การประชมครงนมผลน าไปสการ

จดตงขบวนการไมฝกใฝฝายใด (Non-Aligned Movement – NAM) ขนในเวลาตอมา ในสภาวะและบรรยากาศ

7 ในเรองสงครามเยนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตทเกยวของกบการกอตงอาเซยน โปรดด Ibid. pp. 64-

68.

10

ของความขดแยงในสงครามเยนน น ความมงหมายของชาตเหลาน ซงสะทอนอยในหลกการ 10 ขอใน

แถลงการณสดทาย (Final Communiqué) ไดแก8

- การเคารพตออธปไตยและบรณภาพทางดนแดนของทกชาต

- การยอมรบความเทาเทยมของทกเชอชาตและทกชาต ไมวาจะเปนชาตใหญหรอเลก

- หลกเลยงการแทรกแซงของมหาอ านาจภายนอก (ไมวาจะเปนมหาอ านาจตะวนตกหรอจากคาย

คอมมวนสต) ในภารกจสรางชาต และหาทางจดการกบความขดแยงของมหาอ านาจทเขามามบทบาทในภมภาค

- การงดเวนจากการเขาแทรกแซงในกจการภายในของประเทศอน

- การยอมรบวากรณพพาทระหวางชาตทงหมดควรจะระงบโดยวธการสนต

ความมงหมายและแรงบนดาลใจทเกดจากการประชมบนดงไดกลายมาเปนสงทเรยกวา “เจตนารมณ

แหงบนดง” (Bandung Spirit) และกมสวนไมนอยในการสรางแรงบนดาลใจใหแกผน าชาตเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตทจะรวมมอกนกอตงอาเซยนในเวลาตอมา โดยเฉพาะอยางยง เราจะเหนตอไปวา อาเซยนกอตงขนในลกษณะ

ทเปน “ทางเลอก” (Alternative) ทจะเขามาทดแทนพนธมตรทางทหารอยาง SEATO ซงเมอถงชวงนนดจะไม

สอดคลองสภาพเงอนไขและความจ าเปนของสถานการณในภมภาคอกตอไปแลว

ปจจยทน าไปสการกอตงอาเซยนเปนปจจยดานการเมองและความมนคงเปนส าคญ และกมทงปจจย

ภายในและภายนอกภมภาค และโดยเฉพาะปจจยภายในของบางประเทศทจะเขามารวมเปนผกอตงอาเซยน

จนกระทงในชวงหลายปตอมาหลงจากทอาเซยนถอก าเนดขนมาแลวนนเอง ทอาเซยนเรมเปลยนไปในทศทาง

ความรวมมอทางเศรษฐกจและบรณาการในทสด แมกระทงปจจบนความกงวลดานการเมองและความมนคงกยง

โดดเดน เราจะพจารณาอยางยอๆ ตอไปวา อาเซยนเกดขนไดอยางไร และมพฒนาการในระยะแรกอยางไร โดย

จะไดพจารณาววฒนาการของอาเซยนในขนตอนตางๆ ในรายละเอยดมากขนภายหลง

ความเปลยนแปลงในชวงประมาณกลางทศวรรษ 1960 กลาวไดวาเปนปจจยส าคญทสดทน าไปสการ

กอตงอาเซยน จรงๆ แลวความเปลยนแปลงทเกดขนนมผลในแงของการเปดโอกาสใหแกความคดใหมของชน

ชนน าในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเกยวกบความสมพนธระดบภมภาคและองคการระดบภมภาคดวย9 อยางไรกด

ในทนจะมงความสนใจไปทเหตการณและพฒนาการทสงผลโดยตรงตอการตดสนใจของผน าทางการเมอง

ในชวงนนทจะกอตงอาเซยน

8Volker Matthies. (1985). “The ‘Spirit of Bandung’ 1955-1985: Thirty Years since the Bandung

Conference”. Intereconomics. Vol. 20 (5), September/October 1985: 207 Available at Springer Link

https://link.springer.com/article/10.1007/BF02926965 สบคนเมอ

9 ในประเดนนโปรดด Alice D. Ba. Ibid. pp. 53-62.

11

ปจจยทอาจจะถอไดวาส าคญทสดชวงนน โดยเฉพาะอยางยงเปนปจจยทเชอมโยงระหวางสถานการณ

ทางสากลและพฒนาการทางการเมองภายใน คอ ความหวนเกรงภยคอมมวนสต ความรนแรงเขมขนของปจจยน

เหนไดกรณการ “เลนเกมอ านาจ” (power play)10 ของพรรคคอมมวนสตอนโดนเซย (Partai Komunis Indonesia

– PKI) ความพยายามของ PKI ทจะยดอ านาจในชวงคนวนท 30 กนยายนตอกบวนท 1 ตลาคม 1965 (เหตการณ

นเปนท รจกในนาม “Gestapu” หรอ “the 30 September Movement”) แสดงให เหนถงภยคกคามจากลทธ

คอมมวนสตทมาจากภายในประเทศแตเชอมโยงกบพลงนอกประเทศ Alice Ba ชใหเหนประเดนนไวอยาง

ชดเจน ดงน

“...เหตการณ น [Gestapu] เปนขออางใหกองทพจดการกบก าลงของซการโน

(Sukarno) หลงจากโยงพรรคคอมมวนสตอนโดนเซย...กบการเลนเกมอ านาจครงน

แลว กองทพกด าเนนการกวาดลางองคการนใหหมดไปจากการเมองอนโดนเซย

นอกจากนน กองทพยงระงบความสมพนธกบสาธารณรฐประชาชนจนกอนทจะ

ด าเนนมาตรการก าจดซการโนโดยตรง การทซการโนเขาไปมความสมพนธใกลชดกบ

ลทธคอมมวนสต PKI และจนไดกลายเปนความวตกกงวลเพมมากขน กลาวคอ เมอ

เหน “ความเชอมโยงทเปนภยคกคามระหวางความสมพนธใกลชดกบจนและ

พฒนาการภายในการเมองในประเทศ [PKI ท เขมแขงยงขนทกท]” กองทพกได

บทสรปวา การเมองแนวปฏวตของซการโนและการเอนเอยงไปทางฝายคอมมวนสต

ยงขนทกท “มไดเปนการสงเสรมผลประโยชนของอนโดนเซย แตเปนผลประโยชน

ของสาธารณรฐประชาชนจน PKI และคนเชอสายจนในอนโดนเซย”11

พฒนาการของการเมองภายในทเกยวของกบการกอตงอาเซยนอกกรณหนง คอ การท เฟอรดนานด

มารกอส (Ferdinand E. Marcos) ไดรบเลอกตงเปนประธานาธบดฟลปปนสใน ค.ศ. 1965 ผน ากอนหนาน คอ

ประธานาธบดมาคาปากล (Diosdado Pangan Macapagal) อางวาดนแดนบอรเนยวเหนอ หรอซาบาห (Sabah) ท

รวมเปนสวนหนงของมาเลเซยมความส าคญยงตอความมนคงของฟลปปนส12 ดงนน เมออนโดนเซยด าเนน

10Ibid. pp. 48-49.

11 Ibid. p. 49.

12 ทกวนนฟลปปนสยงคงอางสทธเหนอดนแดนน แตเปนการอางสทธโดยมไดมการด าเนนการเพอ

เรยกรองดนแดนแตอยางใด (Dormant Claim)

12

นโยบายเผชญหนากบมาเลเซย (Konfrontasi) ต งแตชวงตน ค.ศ. 196313 ผน าฟลปปนสตดสนใจสนบสนน

อนโดนเซยทเอนเอยงไปทางนยมคอมมวนสตและตอตานมาเลเซยซงมนโยบายตอตานคอมมวนสตอยางมนคง

นโยบายของมาคาปากลถกวพากษวจารณอยางมากในฟลปปนส (จรงๆ แลวฟลปปนสมนโยบายตางประเทศท

ตอตานคอมมวนสต) เมอผ ทวพากษวจารณ เขาอยางรนแรงคนหนง คอ มารกอส ไดรบเลอกต งเปน

ประธานาธบดในเดอนธนวาคม 1965 กนบเปนการปทางส าหรบการคนดระหวางฟลปปนสและมาเลเซย

สถานการณระหวางประเทศขณะนนกกลาวไดวาเปนแรงผลกดนส าคญ การขยายสงครามในอนโดจน

สรางความหวนเกรงเกยวกบโอกาสและลทางความเปนไปไดของความแตกแยกภายในทน าไปสการแทรกแซง

จากภายนอก เพราะทกประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตมขบวนการคอมมวนสตเคลอนไหวอย (ในประเทศ

ไทย “วนเสยงปนแตก” คอ การเรมตนตอสดวยอาวธของฝายคอมมวนสตกเกดขนในเดอนสงหาคม 1965) จง

เปนธรรมดาอยเองทจะมความกงวลในบรรดาประเทศทไมใชคอมมวนสตวาตนจะกลายเปน “เวยดนาม” อก

ประเทศหนง14

อาเซยนจงกอตงขนในลกษณะทเปนกลมตอตานคอมมวนสตทงในแงความมงหมายและแนวทางการ

ด าเนนงาน ดงไดกลาวแลววา อาเซยนไดรบการจดตงขนเพอใหเปนทางเลอกซงไมใชเปนพนธมตรทางทหาร

เชน SEATO เพราะเปนทปรากฏชดกอนหนาทจะมการจดตงอาเซยนขนแลววาพนธมตรทางทหาร ทมลกษณะ

ของความรวมมอในการตอตานการรกรานจากภายนอก (เชน กรณการรกรานเกาหลใตโดยเกาหลเหนอจนเกด

สงครามเกาหลในชวง ค.ศ. 1950-1953) ไมมผลตอการตอตานคอมมวนสตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงเปน

ปญหาจากภายในประเทศเปนส าคญ เชน กรณของอนโดนเซย แมจะมสวนเกยวของกบมตทางภายนอกดวย

ดงกลาวกลาวแลวกตาม

เหนไดชดเจนวาพนธมตรทางทหารไมอาจจดการกบภยคกคามในลกษณะนนได จงจ าเปนทจะตอง

หาทางสรางความเขมแขงทมไดอาศยก าลงทหาร แตเปนสภาพเงอนไขซงจะท าใหชาตในภมภาค และภมภาคน

โดยรวม ม “ภมคมกน” ท งตอการขยายตวของลทธคอมมวนสตและสงคกคามทาทายอนๆ ไมวาจะเปนภย

คกคามทมาจากภายในหรอภายนอก อาเซยนใชค าวา “resilience” หรอความเขมแขงยดหยน เพอหมายถงการ

การมสภาวะและความสามารถในลกษณะนน

13 อนโดนเซยภายใตซการโนขณะนน ตอตานการกอตงมาเลเซยใน ค.ศ. 1963 เพราะอนโดนเซยก าลง

ด าเนนนโยบายตอตานจกรวรรดนยมอยางรนแรง และเหนวามาเลเซยจะเปนเครองมอในการขยายอ านาจของ

จกรวรรดนยมในภมภาคน

14 ดเพมเตมประเดนนไดใน Alice D. Ba. Ibid. pp. 50-51.

13

กลาวโดยสรป นอกจากความหวนเกรงภยคอมมวนสต สงทอาจกลาวไดวาเปนความกงวลสนใจมาก

ทสดขณะนนของผน าประเทศทจะรวมมอกนกอตงอาเซยน คอ การหาทางสรางเอกภาพระหวางกนในภมภาค

ความกงวลดงกลาวนมาจากความขดแยงทมอย โดยเฉพาะอยางยงอนโดนเซยทด าเนนนโยบาย “เผชญหนา” กบ

มาเลเซยในชวงตนทศวรรษ 1960 จนกระทงซการโนสนอ านาจใน ค.ศ. 1966 และกรณพพาทระหวางฟลปปนส

กบมาเลเซยเหนอดนแดนซาบาหหรอบอรเนยวเหนอ ทงความขดแยงและกรณพพาทเหลานเปนปจจยทมผล

บอนท าลายเสถยรภาพในภมภาคอยางมาก แตเมอถงกลางทศวรรษ 1960 สภาพเงอนไขตางๆ ในเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตกเปลยนไปอยางส าคญ และสภาวการณทเปลยนไปนเองทมผลท าใหการกอตงอาเซยนเกดขน

ไดในทสด

อยางไรกตาม ทายทสดน เราคงตองยอมรบดวยวา ผน าไทยมบทบาทส าคญในเรองนดวย โดยเฉพาะ

บทบาทของ พนเอก ถนด คอมตร รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศของไทยในขณะนนในการเปนคน

กลางประสานชาตตางๆ ทจะกลายมาเปนสมาชกกอตงอาเซยนเขาดวยกน เพราะประเทศไทยมความสมพนธ

ฉนทมตรกบทกฝาย ดวยบทบาทของไทยดงกลาวนเอง ทท าใหมการลงนามใน “ปฏญญาอาเซยน” (ASEAN

Declaration) ทกรงเทพฯ และเรยกปฏญญานวา “ปฏญญากรงเทพฯ” (Bangkok Declaration) นบแตนน

อาเซยนถอก าเนดขนเมอมการลงนามในปฏญญากรงเทพฯ เมอวนท 8 สงหาคม 1967 จากทกลาวแลว

ขางตนจะเหนไดวา อาเซยนกอตงขนดวยความมงหมายดานการเมองและความมนคงเปนส าคญ อยางไรกตาม

ความมงหมายและวตถประสงค (Aims and Purposes) ท ง 7 ขอทระบไวในปฏญญากรงเทพฯ ไมมค าวา

“การเมอง” (Politics/political) และความมนคง (Security) เลย มเพยงขอ 2 เทาน นทกลาวถงการสงเสรม

“สนตภาพและเสถยรภาพ” (Peace and Stability) ในภมภาค แตสวนใหญจะมงไปท ความเตบโตทางเศรษฐกจ

ความกาวหนาทางสงคม และพฒนาการดานวฒนธรรม15 เหตใดปฏญญากรงเทพฯ จงมงเนนมตดานเศรษฐกจ

สงคม และวฒนธรรม? เหตผลส าคญ คอ

- เพอขจดความหวาดระแวงหรอความเขาใจวา อาเซยนจะมลกษณะเปนกลมรวมมอทางทหารหรอ

ดานการปองกนประเทศ

- เพอย าใหเหนถงพนธกจของชาตสมาชกในเรองการพฒนาเศรษฐกจ

- เพอใหประชาชนในภมภาคเขาใจและเชอวาการยกระดบความเปนอยของพวกเขาเปนเปาหมาย

สงสดทอยในใจของรฐบาลของพวกเขา

15 โปรดด “ASEAN Declaration (Bangkok Declaration), Bangkok, 8 August 1967”, Association of

Southeast Asian Nations, http://asean.org/the-asean-declaration-bangkok-declaration-bangkok-8-august-1967/

สบคนเมอ 28 กนยายน 2560.

14

กจกรรม 3.1.1

ปจจยส าคญในภมภาคทน าไปสการกอตงอาเซยนขนในทสดมอะไรบาง?

แนวตอบกจกรรม 3.1.1

ปจจยส าคญดงกลาวมหลายประการ โดยเฉพาะ 1) ความหวนเกรงภยคอมมวนสต ซงเหนไดจากการ

ขยายอทธพลของพรรคคอมมวนสตอนโดนเซยในชวงทซการโนเปนผน าประเทศน 2) ซการโนซงใกลชดกบทง

พรรคคอมมวนสตอนโดนเซยและจนคอมมวนสตขณะนน ด าเนนนโยบายเผชญหนากบมาเลเซย เมอซการโน

สนอ านาจไปพรอมกบการลมสลายของพรรคคอมมวนสตอนโดนเซยใน ค.ศ. 1965 ความตงเครยดในภมภาคก

เรมผอนคลาย 3) การเปลยนผน าในฟลปปนสซงเรยกรองสทธเหนอดนแดนซาบาหหรอบอรเนยวเหนอ ท าใหผ

ใหมของฟลปปนสเปลยนรทาทนดวย และ 4) บทบาทในการเปนคนกลางไกลเกลยและดงชาตเพอนบานเขาหา

กนจนน าไปสการลงนามในปฏญญากรงเทพฯ เมอวนท 8 สงหาคม 1967

15

เรองท 3.1.2

อาเซยนในยคสงครามเยน

อาเซยนถอก าเนดขนมาในชวงทบรรยากาศสงครามเยนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตขนสจดสงสด การ

ขยายสงครามเวยดนามตงแตแตกลางทศวรรษ 1960 สงผลใหสหรฐอเมรกาเขาไปแทรกแซงในเวยดนามทาง

ทหารอยางเตมตว เมอถง ค.ศ. 1967 สหรฐอเมรกามก าลงทหารอยในเวยดนามใตถงประมาณ 500,000 คน และ

เรากไดเหนแลววา บรรยากาศและสถานการณเชนนสงผลตอความคดและทาทของชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ทมใชคอมมวนสตอยางมาก อยางไรกด แมบรรยากาศสงครามเยนจะเปนปจจยหลกสวนหนงทน าไปสการ

กอตงอาเซยน แตในชวงทศวรรษแรกของการกอตง อาเซยนดจะไมมพฒนาการส าคญใดๆ มากนก

ในการกลาวถงอาเซยนในยคสงครามเยนเราคงตองกลาวถงปรากฏการณส าคญนสกเลกนอยเกยวกบ

ประเดนทวา สงครามเยนเขามาสเอเชยและเอเชยตะวนออกเฉยงใตอยางไร สงครามเยนเปนความขดแยงทาง

การเมองและอดมการณทเรมตนขนในยโรปตงแตชวง ค.ศ. 1946-194716 แตมามผลกระทบหรอขยายเขามาใน

เอเชยและเอเชยตะวนออกเฉยงใตอยางไรกเปนประเดนทนาสนใจยง17

ดงกลาวแลววา สงครามเยนเรมขนในยโรป ซงโดยพนฐานแลวเปนความขดแยงในทางการเมองและ

อดมการณระหวางคายตะวนตก หรอ “โลกเสร” (Free World) ซงมสหรฐอเมรกาและยโรปตะวนตกเปนผน า

และคายตะวนออกหรอคายคอมมวนสต ประกอบดวยสหภาพโซเวยตและชาตยโรปตะวนออกทฝายตะวนตก

สมยนนมกเรยกวา “รฐบรวาร” (Satellites) ของสหภาพโซเวยต ในทางประวตศาสตรสงครามเยนปรากฏขน

ในชวง ค.ศ. 1946-1947 อนเปนผลมาจากความเขาใจของฝายตะวนตกเกยวกบการขยายอ านาจของสหภาพโซ

เวยตในยโรปตะวนออก และการคกคามกดดนตอกรซ ตรก และอหราน

ผลทเกดขนทเปนความขดแยงในสงครามเยนมลกษณะของปฏกรยาตอบโตระหวางกน โดยทการ

ตอบโตจากฝายตะวนตกคอการใชนโยบายสกดกน (Containment Policy) นโยบายนปรากฏอยในสนทรพจน

ของประธานาธบดทรแมน (Harry S. Truman) ตอทประชมรวมของรฐสภาสหรฐในเดอนมนาคม 1947 แนวทาง

16 มผลงานการศกษาคนความากมายเกยวกบเรองน รวมทงมเวบไซตทใหขอมลและการวเคราะหท

เปนประโยชนจ านวนมาก แตบทความสนกระชบเกยวกบเรองน คอ Lawrence Freedman. (1998)”. “The

Confrontation of the Superpowers, 1945-1990”. in Michael Howard and Wm. Roger Louis (eds.). The

Twentieth Century. Oxford: Oxford University Press. pp. 153-163.

17 ในประเดนนโปรดด Akira Iriye. (1974). The Cold War in Asia: A Historical Introduction.

Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.

16

ในการตอบโตฝายคอมมวนสตดงทปรากฏในสนทรพจนนเปนทรจกหรอเรยกกนตอมาวา “หลกการทรแมน”

(Truman Doctrine)

ประเดนทเปนความสนใจของเราในทน คอ สงครามเยนเขามาสเอเชยเมอใด จดเปลยนทถอวาเปนการ

เรมตนของสงครามเยนในเอเชย คอ ชยชนะของคอมมวนสตบนแผนดนใหญจน และการกอตงสาธารณรฐ

ประชาชนจน (People’s Republic of China) เมอเดอนตลาคม 1949 การทประเทศทมประชากรมากทสดในโลก

(ขณะนนจนมประชากรประมาณ 450 ลานคน) ตกไปอยใตระบอบปกครองคอมมวนสต มผลท าใหดลแหง

อ านาจในโลกเปลยนไปอยางส าคญในแงทท าใหคายคอมมวนสตมความเขมแขงเพมขนอยางมาก ดงน น

ภายหลง ค.ศ. 1949 ฝายตะวนตกจงมองวา จนเปนอกประเทศหนงทจะตองสกดกนเพอไมใหเปนตวน าการ

ขยายตวของลทธคอมมวนสต

จรงๆ แลวมการถกเถยงกนภายในคายตะวนตกเองวา จนจะกลายไปเปนรฐบรวารของสหภาพโซเวยต

หรอไม แตเมอจนตดสนใจทจะ “องขางเดยว” (Leaning to One Side) ดวยการลงนามในสนธสญญามตรภาพ

และความรวมมอ (Treaty of Friendship and Cooperation) กบสหภาพโซเวยตในเดอนกมภาพนธ 1950 ความ

จ าเปนทจะตอง “สกดกน” จนกถอวาไดรบการยนยนแนชด ในชวงเวลาเดยวกนชาตตะวนตกกเพงเลงขบวนการ

คอมมวนสต โดยเฉพาะในเอเชยตะวนออกเฉยงใต วาเปน “ภยคกคาม” ดวย ทงๆ ทสวนหนงของขบวนการ

เหลาน เชน ขบวนการคอมมวนสตเวยดนาม ก าลงตอสเพอเอกราชของชาต ลกษณะส าคญประการหนงของ

ขบวนการชาตนยมในภมภาคน คอ มกจะมคอมมวนสตรวมอยดวย

ในบางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงอนโดนเซยและเวยดนาม ขบวนคอมมวนสตมความเขมแขงและ

ทรงพลงอยางยง ขบวนการเวยดมนห (Viet-Minh) ซงมคอมมวนสตเปนแกนน าส าคญ น าเวยดนามไปสการ

ปฏวตเดอนสงหาคม (August Revolution) หลงจากญปนประกาศยอมจ านนในเดอนสงหาคม 1945 โฮจมนห

(Ho Chi Minh) ผ น าขบวนการนประกาศเอกราชของเวยดนามในวนท 2 กนยายนตอมา พรอมกบกอต ง

“สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม” (Democratic Republic of Vietnam – DRV) ในอนโดนเซย PKI ลกฮอกอ

การกบฏขนทมาดอน (Madiun) ในจงหวดชวาตะวนออก ใน ค.ศ. 1948 แตกถกปราบปรามอยางราบคาบโดย

กองทพสาธารณรฐซงก าลงตอสเพอเอกราชอยขณะนน ความส าเรจในการปราบปราบฝายคอมมวนสตครงน

สงผลใหซการโนผน าฝายสาธารณรฐ ไดรบการยอมรบจากคายตะวนตก และเอกราชของอนโดนเซยกไดรบการ

สนบสนนและยอมรบอยางเปนทางการในทสดใน ค.ศ. 1949

นอกจากขบวนการคอมมวนสตทเขมแขงใน 2 ประเทศนแลว ทกประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ลวนแลวแตมขบวนการคอมมวนสตเคลอนไหวอยท งสน ความหวนเกรงการขยายตวของลทธคอมมวนสตนเอง

ทท าใหสหรฐอเมรกาเขามาแทรกแซงโดยตรงในชวงครงหลงทศวรรษ 1950 (สหรฐอเมรกาเขามาเกยวของ

17

ในชวงกอนหนานแลวดวยการใหการสนบสนนฝรงเศสในสงครามกบเวยดมนห (Franco-Vietminh War)

ในชวง ค.ศ. 1946-1954 แมอาจจะถอวาสงครามเยนไดเขามาถงเอเชยตะวนออกเฉยงใตอยางนอยตงแตสน

ทศวรรษ 1940 แตในชวงประมาณกลางทศวรรษ 1950 นเองทผลกระทบของสงครามเยนในเอเชยตะวนออก

เฉยงใตปรากฏชดเจน18

ในทนเราจะไมกลาวถงในรายละเอยดวาสหรฐอเมรกาไดเขามาแทรกแซงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

อยางไร ประเดนส าคญทจะย าอกครงหนงกคอ เมอมการกอตงอาเซยนขนนน สงครามเยนในเอเชยตะวนออก

เฉยงใตอยในระดบสงสด ชาตในภมภาคทเปนพนธมตรทางทหารกบสหรฐอเมรกา คอ ฟลปปนสและประเทศ

ไทย (2 ชาตในภมภาคทเขารวมเปนสมาชก SEATO) ดงนน ในชวงเวลาเดยวกบทมการกอตงอาเซยนนน ไทยก

สงทหารไปชวยฝายเวยดนามใตรบกบฝายคอมมวนสต ขณะเดยวกน แมวาสมาชกอาเซยนอก 3 ประเทศจะมได

เปนสมาชก SEATO แตทาทตอตานคอมมวนสตของประเทศเหลานกปรากฏชด (ในขณะนนมาเลเซยและ

สงคโปรยงมความผกพนทางทหารใกลชดอยกบองกฤษ ออสเตรเลย และนวซแลนด จนกระทงองกฤษถอนตว

ออกไปหลง ค.ศ. 1968)

ในชวงระยะแรกของการกอตง ภาพลกษณของอาเซยนในการเปนกลมตอตานคอมมวนสตจงปรากฏ

ชด กลาวอกนยหนง อาเซยนอยคนละฝายกบเวยดนาม และแมอาเซยนจะมไดเปนพนธมตรทางทหาร แตฝาย

คอมมวนสตโดยเฉพาะเวยดนามกเหนวาอาเซยนโดยเนอแทแลวมไดแตกตางไปจาก SEATO สภาพเชนนด ารง

อยจนสนทศวรรษ 1960 ความลมเหลวของนโยบายสหรฐในเวยดนามเรมปรากฏชดตงแตชวงปลายทศวรรษ

สหรฐไมอาจเอาชนะฝายคอมมวนสตในเวยดนามได และเมอรชารด นกสน (Richard M. Nixon) ขนมาด ารง

ต าแหนงประธานาธบดในเดอนมกราคม 1969 นโยบายหลกของเขาคอการถอนตวไปจากเวยดนาม ชวงนเองท

อาเซยนทตระหนกถงสถานการณทเปลยนไปตองเรมกระบวนการหาทางปรบตวครงส าคญ

กจกรรม 3.1.2

อาเซยนด ารงสถานะอยางไรในยคสงครามเยน?

แนวตอบกจกรรม 3.1.2

เอเชยตะวนออกเฉยงใตชวงสงครามเยนแบงออกเปน 2 ฝาย อาเซยนอยคนละฝายกบเวยดนาม ซงม

จนและสหภาพโซเวยตใหการสนบสนน แมอาเซยนมไดเปนพนธมตรทางทหาร แตฝายคอมมวนสตโดยเฉพาะ

18 ในประเดนสงครามเยนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต โปรดด Weatherbee. International Relations in

Southeast Asia: The Struggle for Autonomy. pp. 64-70.

18

เวยดนามกเหนวาอาเซยนโดยเนอแทแลวมไดแตกตางไปจากพนธมตรทางทหารเชน SEATO สภาพเชนนด ารง

อยจนสนทศวรรษ 1960 ความลมเหลวของนโยบายสหรฐในเวยดนามเรมปรากฏชดตงแตชวงปลายทศวรรษ

สหรฐไมอาจเอาชนะฝายคอมมวนสตในเวยดนามได และเมอรชารด นกสนขนมาด ารงต าแหนงประธานาธบด

ในเดอนมกราคม 1969 นโยบายหลกของเขาคอการถอนตวไปจากเวยดนาม ชวงนเองทอาเซยนทตระหนกถง

สถานการณทเปลยนไปตองเรมกระบวนการหาทางปรบตวครงส าคญ

19

เรองท 3.1.3

อาเซยนกบผลกระทบจากหลกการนกสน

ประธานาธบดนกสนเขารบต าแหนงประธานาธบดในเดอนมกราคม 1969 ปญหาส าคญส าหรบผน า

คนใหมของสหรฐอเมรกากคอ จะหาทางยตสงครามเวยดนาม “อยางมเกยรต” อยางไร เพราะเรองนเกยวของกบ

ทงเกยรตภมและความนาเชอของสหรฐอเมรกาทงในแงของการรกษาพนธกรณหรอค ามนสญญาตางๆ และการ

มเจตนารมณทแนวแนทจะเผชญกบการคกคามทาทายทงหลาย ประเดนทางนโยบายส าคญจงไดแก การหาทาง

ถอนตวจากสงครามโดยไมใหเปนการแสดงวาสหรฐอเมรกาเปนฝายยอมจ านน

นโยบายของนกสนม 2 ลกษณะดวยกน ไดแก การใหเวยดนามใตเขารบภาระสงครามแทน (หรอทใช

ภาษาทางการทตในตอนนนวา “Vietnamization”) และการตกลงยตสงครามดวยการเจรจากบเวยดนามเหนอ

ยทธศาสตรของสหรฐอเมรกาในการเขาสการเจรจาไมตางจากของฝายเวยดนามเหนอ นกสนและเฮนร คสซน

เจอร (Henry Kissinger) ทปรกษาดานความมนคงซงเปนผแทนสหรฐอเมรกาในการเจรจาทปารส (และเปน

รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศในเวลาตอมา) ยอมไมยอมถอนตวออกมาแตฝายเดยวโดยสนเชง

เพราะจะเปนการทอดทงเวยดนามใตอยางเลอดเยนและท าลายชอเสยงและเกยรตภมของสหรฐอเมรกาเอง แต

รฐบาลนกสนกไมตองการจะขยายสงครามออกไปอก รฐบาลสหรฐจงมงมนทจะใหมความตกลงในการเจรจาท

กรงปารส

สถานการณระหวางประเทศขณะนน ซงมพฒนาการส าคญคอความขดแยงจน-โซเวยต (จะไมกลาวถง

ในรายละเอยดในทน) ทผลกดนใหจนแสวงหาลทางคนดกบสหรฐอเมรกา และการเรมไมลงรอยกนของจนกบ

เวยดนามเหนอ เออตอการทตของสหรฐอเมรกาในชวงนอยางมาก และปทางใหแกการเดนทางไป “เปด” จน

ของนกสนในเดอนกมภาพนธ 1972 ความส าเรจทางการทตของสหรฐอเมรกาในครงนท าใหสงครามเวยดนามท

เคยเปนปญหาหลกในการเมองระหวางประเทศลดความส าคญลงไป และความลมเหลวของสหรฐอเมรกาใน

เวยดนามกถกกลบเกลอนโดยความส าเรจดงกลาวน

ในชวงปลาย ค.ศ. 1972 ในระหวางทมการทงระเบดเวยดนามเหนออยางหนกโดยสหรฐอเมรกา

ในชวงเทศกาลครสตมาส ผน าคอมมวนสตเวยดนามคงจะรสกโดดเดยวและถกผลกดนไปในทศทางของการ

ยอมรบการตกลงเจรจาทปารส ท าใหฝายคอมมวนสตยอมลงนามในขอตกลงน (Agreement on Ending the War

and Restoration of Peace in Vietnam) ในทสดเมอวนท 27 มกราคม ค.ศ. 1973 ซงกลายเปนเพยงเปนเพยงการ

เรมตนของฉากสดทายของสงครามเวยดนาม

20

คอมมวนสตเปดฉากรกใหญใน ค.ศ. 1975 (เลอนขนมาจากทก าหนดไวเดมใน ค.ศ. 1976) ภายในไมก

สปดาหผน าคอมมวนสตกมนใจวาจะไดรบชยชนะทางทหารโดยเดดขาด จงตดสนใจทจะใชก าลงโจมตศนย

อ านาจของฝายศตรคอไซงอน โดยตรงเลยทเดยว กองทพเวยดนามใตพายแพอยางงายดายจนฝายคอมมวนสต

เองกคาดไมถง สงครามอนโดจนครงท 2 หรอสงครามเวยดนามกยตลง

ผน าอาเซยนตระหนกในการเปลยนแปลงส าคญของสถานการณตงแตมการประกาศหลกการนกสน

ในเดอนกรกฎาคม 1969 ปฏกรยาของอาเซยน ซงปรากฏเมออก 2 ปตอมา คอ การประกาศใหเอเชยตะวนออก

เฉยงใตเปน “เขตสนตภาพ เสรภาพ และความเปนกลาง” (Zone of Peace Freedom and Neutrality – ZOPFAN)

ประเดนเกยวกบนโยบายและความสนใจของชาตมหาอ านาจทมตอเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนเรองท

ผน าชาตตางๆ ในภมภาคพจารณาถกเถยงกนมาโดยตลอด เรองนมประเดนทเรยกกนวา “ความล าบากใจอนเกด

จากชาตมหาอ านาจ” (Great Power Dilemma) กลาวคอ ในฐานะทเปนประเทศเลกและมขอจ ากดในทางวตถ

สมาชกอาเซยนเหนความจ าเปนทจะตองใหมหาอ านาจเขามามบทบาททงดานเศรษฐกจและดานความมนคง แต

การยอมรบใหมหาอ านาจเขามามบทบาทกอาจตองแลกดวยการทผลประโยชนของชาตตนถกท าใหส าคญนอย

กวาผลประโยชนและความตองการของมหาอ านาจ นอกจากนน การพ งพาชาตมหาอ านาจยงขดกบความ

ตองการทจะเปนตวของตวเองในการก าหนดอนาคตทงดานเศรษฐกจและความมนคงของตนและยงอาจจะตอง

ตกอยภายใตอทธพลของมหาอ านาจมากเกนไป19

เมอเกดความไมแนนอนเกยวกบนโยบายของมหาอ านาจในเอเชยตะวนออกเฉยงใต การถกเถยงจงได

ตามมาเกยวกบบทบาทของชาตเหลานในภมภาค มทศนะและความเหนแตกตางกนหลากหลายเกยวกบวาจะให

มหาอ านาจเขามามบทบาทขนดไหน และในจดใดทบทบาทเชนนนจะถอเปนการทาทายหลกการพนฐานของ

การเปนตวของตวเอง20 ขอเสนอประการหนงมาจาก ตน อสไมล [Tun Ismail ขณะนนเปนสมาชกรฐสภาและ

ตอมาจะขนด ารงต าแหนงรองนายกรฐมนตรในรฐบาลของตน ราซค (Tun Razak) ทขนมาด ารงต าแหนง

นายกรฐมนตรแทนตนก อบดล เราะหมาน (Tunku Abdul Rahman)] ตน อสไมลกลาวถงสถานการณในอนโด

จนทเสอมทรามลงพรอมๆ กบการเปลยนแปลงดานสถานะและทาทของมหาอ านาจ และเสนอวา “ถงเวลาแลวท

ประเทศในภมภาคนจะรวมกนประกาศใหเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนกลาง”21 และเมอตน ราซคขนมาด ารง

ต าแหนงนายกรฐมนตร การสรางความเปนกลางใหแกภมภาคนกกลายเปนนโยบายทางการของมาเลเซย

19 Alice D. Ba. Ibid. p. 70.

20 ความตองการทจะเปนตวของตวเองของชาตอาเซยนสะทอนอยในชอรองของหนงสอของ

Weatherbee ทอางแลวขางตน คอ “the struggle for autonomy”

21 อางใน Alice D. Ba. Ibid. p. 71.

21

นโยบายนสะทอนความพยายามของมาเลเซยทจะเบยงเบนจากทาทนยมองกฤษและนยมตะวนตกของผน าคน

กอนหนาน คอ ตนก อบดล เราะหมาน

อยางไรกตาม นโยบายนถกตอตานทงจากชาตมหาอ านาจทหวนเกรงวา จะสงผลในแงจ ากดทางเลอก

ของตนในภมภาคน จากชาตทมไดเปนสมาชกอาเซยนซงหวาดระแวงไมใจอาเซยนอยแลว และทส าคญคอจาก

สมาชกอนๆ ของอาเซยนดวยกนเอง เราจะไมพจารณารายละเอยดการถกกนในเถยงประเดนนในอาเซยน22 ท

ส าคญคอ พฒนาการเกยวกบการคนดระหวางสหรฐอเมรกากบจน (โดยเฉพาะเมอมการประกาศในชวงฤดรอน

ค.ศ. 1971 วาประธานาธบดนกสนจะเดนทางไปเยอนจน) กอใหเกดความวตกกงวลวาสหรฐอเมรกาจะถอนตว

ออกไปดวยการเปดโอกาสใหจนเขามาขยายอทธพลในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ความหวนเกรงเชนนนเองทท า

ใหอาเซยนตองหนมาพจารณาแนวทางการสรางความรวมมอและจดระเบยบในภมภาค

ในเดอนตลาคม 1971 รฐมนตรตางประเทศอาเซยนจดการประชมวาระพเศษเพอพจารณาพฒนาการ

ดานตางประเทศและผลประทบทจะมตอเอเชยตะวนออกเฉยงใต สมาชกอาเซยนทกประเทศเหนพองตองกนวา

การคนดจน-สหรฐท าใหอาเซยนจ าเปนตองอยางนอยพจารณาทบทวนความสมพนธของอาเซยนกบทงจนและ

สหรฐอเมรกา อยางไรกตาม ประเทศอาเซยนมความเหนแตกตางกนอกเชนเคยโดยมการเสนอแนวทางอก

หลากหลายนอกจากความคดของมาเลเซยเรองการก าหนดใหเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนกลาง เมอไมสามารถ

บรรลความตกลงรวมกนได จงก าหนดใหมการพบปะกนใหมทกวลาลมเปอรในชวงวนท 16-17 พฤศจกายน

ตอมา ทประชมยงคงถกเถยงกนอยางเผดรอน มาเลเซยยนยนมนคงในเรองการใหเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปน

กลาง ขณะทฟลปปนสและสงคโปรไมเหนดวย

อยางไรกตาม แมจะยงมความเหนแตกตางกนอยางมาก แตในทสดในเดอนนนอาเซยนกประกาศวา

“การก าหนดใหเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนกลาง” เปน “เปาหมายทพงประสงค” และพรอมกนนนกประกาศ

ความตงใจทจะ “ใชความพยายามเทาทจะจ าเปนทจะท าใหมการยอมรบและเคารพตอเอเชยตะวนออกเฉยงใตใน

ฐานะทเปนเขตสนตภาพ เสรภาพ และความเปนกลาง”23 ขอทนาสงเกตคอ ZOPFAN ทมการประกาศในครงนก

เชนเดยวกบปฏญญากรงเทพฯ เมอ 4 ปกอนหนานน คอ ส นและคอนขางคลมเครอ ซงชใหเหนถงความไมลง

รอยทยงมอย กระนนกตาม การทอาเซยนทมความเหนแตกตางกนสามารถจะบรรลทาทรวมกนไดเชนนถอวาม

ความส าคญยง กลาวอกนยหนงคอ ประเดนเรองการประกาศ ZOPFAN มไดอยทวา เมอมการประกาศแลว

ZOPFAN จะกอใหเกดผลกระทบส าคญใดๆ แตอยทวธการด าเนนงานของอาเซยนซงจะเปนรากฐานของ

พฒนาการของอาเซยนในเวลาตอมา Alice Ba สรปประเดนนไวอยางนาสนใจ

22 โปรดดเรองนได Ibid. pp. 73-74.

23Ibid. pp. 75-76.

22

“...ปฏญญา ZOPFAN ชวยย ายนยนพนธกรณทมตอกนในชวงทความสมพนธ

ในระดบภมภาคยงคงอย ในความไมแนนอน นเปนพนธกรณตอความคดทวาดวย

อาเซยน-เอเชยตะวนออกเฉยงใตทงๆ ทยงมความตองการทแตกตางกนกนอยอยางส าคญ

นยงเปนพนธกรณมทตอการแสวงหาความเปนอนหนงอนเดยวกนและความตกลง

รวมกนมากขน ประเดนนไดรบการยนยนโดยขอเทจจรงทวา การประชมใน ค.ศ. 1971

ทกอใหเกด ปฏญญา ZOPFAN นนเอง ทก าหนดใหคณะกรรมการเจาหนาทอาวสโส

(senior officials committee – SOM) ศกษา ZOPFAN ในเชงแนวคดและในเชงปฏบต

ตลอดจนแนวทางตางๆ ทอาจจะท าใหเปน “แนวคดทน าไปปฏบตได” มองในแงน

ปฏญญา ค.ศ. 1971 จงเปนทเขาใจไดดกวาในแงทเปนความตกลงวาดวยกระบวนการ –

นนคอ กระบวนการของการหาฉนทามต – มากกวาจะเปนความตกลงเพอท าใหเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตเปนกลาง24

กจกรรม 3.1.3

อาเซยนปรบตวอยางไรเมอเผชญกบผลกระทบจากหลกการนกสน?

แนวตอบกจกรรม 3.1.3

สถานการณทเกอดขนภายหลงการประกาศหลกการนกสน คอ ความไมแนนอนเกยวกบนโยบายของ

มหาอ านาจในเอเชยตะวนออกเฉยงใต การถกเถยงในอาเซยนจงไดตามมาเกยวกบบทบาทของชาตเหลานใน

ภมภาค มทศนะและความเหนแตกตางกนหลากหลายเกยวกบวาจะใหมหาอ านาจเขามามบทบาทขนดไหน และ

ในจดใดทบทบาทเชนนนจะถอเปนการทาทายหลกการพนฐานของการเปนตวของตวเอง อยางไรกตาม ในทสด

ผน าอาเซยนกตกลงทจะออกปฏญญาวาดวย “สนตภาพ เสรภาพและความเปนกลาง” (Zone of Peace, Freedom

and Beutrality – ZOPFAN) ในเดอนพฤศจกายน 1971

24 Ibid. p. 76.

23

ตอนท 3.2

สทศวรรษท 2: อาเซยนภายหลงสงครามเวยดนาม

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของหนวยท 3.2 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

3.2.1 บาหล 1976 กบการปรบตวและขยายความรวมมอในอาเซยน

3.2.2 ระยะแรกของความรวมมอทางเศรษฐกจ

3.2.3 ระยะแรกของการขยายความรวมมอนอกภมภาค

แนวคด

1. การประชมสดยอดครงแรกของอาเซยนทบาหลเปนความเคลอนไหวส าคญหลงสงครามเวยดนาม

เพอรบมอกบสถานการณทเปลยนไปโดยเฉพาะดวยการกระชบความสมพนธในอาเซยนใหแนนแฟนยงขนและ

ขยายความรวมมอทางเศรษฐกจทงในดานการคาและอตสาหกรรม

2. ระยะแรกของความรวมมอทางเศรษฐกจในอาเซยนยงไมไดกาวไปถงระดบบรณาการ แตกมด าร

ส าคญ เชน โครงการอตสาหกรรมอาเซยนและความตกลงวาดวยสทธพเศษทางการคา ซงกลาวไดวาเปนการ

วางรากฐานส าหรบความรวมมอทใกลชดยงขนและพฒนาการในลกษณะบรณาการเมอสนทศวรรษ 1980

3. ชวงระยะตงแตประมาณกลางทศวรรษ 1970 เปนชวงเรมตนของการขยายความรวมมออกไปส

ระดบกวางนอกเอเชยตะวนออกเฉยงใตดวย โดยเฉพาะในรปแบบของการเปนหนสวนคเจรจากบมหาอ านาจ

ตางๆ พฒนาการในลกษณะนสะทอนความเตบโตกาวหนาทางเศรษฐกจของประเทศอาเซยนจนสามารถเปลยน

สถานะจากผรบความชวยเหลอมาเปน “คเจรจา” กบมหาอ านาจ

วตถประสงค

เมอศกษาตอนท 3.2 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายลกษณะการปรบตวและการขยายความรวมมอในอาเซยนได

2. อธบายแนวทางและรปแบบควารมรวมมอทางเศรษฐกจระยะแรกในอาเซยนได

24

3. อธบายการขยายความรวมมอนอกภมภาคในระยะแรกของอาเซยนได

ความน า

จดเปลยนผานทส าคญจดหนงในพฒนาการชวงแรกของอาเซยน คอ ชวงหลงสงครามเวยดนาม ซงยต

ลงเมอฝายคอมมวนสตยดกรงไซงอน (นครโฮจมนหปจจบน) ไดเมอวนท 30 เมษายน 1975 ชวงนกลาวไดวา

อาเซยนอยในสถานการณยากล าบาก แตดงจะไดเหนตอไปวา ทงสถานการณทางภายนอกและการปรบตวของ

อาเซยนในชวงนสงผลอยางส าคญตอทงการปรบความสมพนธกบเวยดนามและประเทศอนโดจนอก 2 ประเทศ

และท าใหอนโดจน (และเมยนมา) เขามารวมอยในกลมภมภาคทเปนอนหนงอนเดยวกนไดในทสด นอกจากนน

ชวงเวลานกกลาวไดวาเปนชวงเรมตนส าคญของทงการขยายความรวมมอและการขนมามบทบาทโดดเดนของ

อาเซยนในเวลาตอมา

25

เรองท 3.2.1

บาหล 1976 กบการปรบตวและขยายความรวมมอในอาเซยน

ดงไดกลาวแลววา เมอมการกอต งอาเซยนขนในเดอนสงหาคม 1967 นน ความขดแยงทเรยกวา

สงครามอนโดจนครงท 2 ก าลงอยในชวงสงสด สหรฐอเมรกาเขาไปแทรกแซงทางทหารในเวยดนามโดยตรง

และสงครามทางอากาศตอเวยดนามเหนอทเรมมาตงแตชวงตน ค.ศ. 1965 กยงด าเนนอยอยางเตมก าลง ทส าคญ

คอ ในชวงเวลาเดยวกบทมการกอตงอาเซยนนน ไทยกสงทหารไปชวยฝายเวยดนามใตรบกบฝายคอมมวนสต25

(ประเทศอาเซยนอกประเทศทสงทหารไปรบในเวยดนาม คอ ฟลปปนส) แมวาอาเซยนจะจดตงขนในลกษณะท

มใชเปนพนธมตรทางทหาร เชน SEATO ทมมากอนหนาน นแลว แตการเปนกลมตอตานคอมมวนสตของ

อาเซยนในขณะนนกปราศจากขอสงสยใดๆ26

เวยดนามทเหนวาอาเซยนโดยเนอแทแลวมไดแตกตางไปจาก SEATO จงอยคนละฝายกบอาเซยนมา

แตตนและประณามอาเซยนอยางรนแรงวาเปน “สมนรบใชจกรวรรดนยมสหรฐ”27 ชวงระยะเวลาหลงสงคราม

เวยดนามจงเปนชวงเวลาแหงความยากล าบากในการปรบความสมพนธกบเวยดนาม ทก าลงอยในภาวะฮกเหม

จากการไดรบชยชนะในสงคราม

อยางไรกตาม สถานการณทางการเมองในโลกและในภมภาคขณะนน โดยเฉพาะความขดแยงระหวาง

จนและสหภาพโซเวยตทเชอมโยงมาถงความขดแยงจน-เวยดนาม มสวนอยไมนอยในการชวยใหอาเซยนและ

25 ในเดอนกมภาพนธ 2510 คณะรฐมนตรมมตใหกระทรวงกลาโหมจดก าลงรบภาคพนดนเพอไป

ปฏบตการในเวยดนามใตในลกษณะของกรมทหารอาสาสมครใชชอรหสวา “จงอางศก” (Queen’s Cobra Unit)

ตอมามการเพมก าลงจากขนาดกรมเปนกองพล จากนนในเดอนมถนายน 2510 กมการจดตงกองบญชาการกอง

ก าลงทหารไทยในสาธารณรฐเวยดนาม (เวยดนามใต) ม พลตร ยศ เทพหสดนทร ณ อยธยา เปนผบญชาการ

ก าลงพลผลดท 1 ของกองก าลงอาสาสมครดงกลาวนออกเดนทางไปเวยดนามใตตงแตชวงเดอนกรกฎาคม-

สงหาคม 2510 เมอสถานการณในเวยดนามตกอยในภาวะคบขนมากขน กองบญชากาทหารสงสดกมค าสงใหยต

ปฏบตการของทหารไทยในเวยดนามตงแตเดอนมนาคม 2416

26 ธระ นชเปยม. (2555). “ความสมพนธไทย-เวยดนามในกรอบอาเซยน”. ใน เอเชยปรทศน. ปท 33

ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน 2555. น. 170.

27 Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid. p. 173

26

เวยดนามสามารถปรบความสมพนธกนไดในทสดภายใน ค.ศ. 197628 ในสวนของอาเซยนเองนน กลาวไดวา

ชวงหลงสงครามเวยดนามเปนชวยเวลาแหงการปรบตวครงส าคญ และผลจากการปรบตวครงนกท าใหอาเซยน

ทในชวงเกอบ 1 ทศวรรษกอนหนานนแทบจะไมมบทบาทส าคญใดๆ รวมมอกนเปนปกแผนมากขนจนกลาวได

วาเปนรากฐานส าคญยงส าหรบการมบทบาทโดดเดนบนเวทโลกและในภมภาคเอเชย-แปซฟกในเวลาตอมา การ

เคลอนไหวเพอการปรบตวครงส าคญนคอการประชมสดยอดครงแรกทบาหลในเดอนกมภาพนธ 1976

แรงผลกดนส าคญทน าไปสการเคลอนไหวครงนคอชยชนะของฝายคอมมวนสตในอนโดจน

โดยเฉพาะเมออนโดจนทงหมดตกไปอยภายใตระบอบปกครองคอมมวนสตสน ค.ศ. 1975 ความหวนเกรงการ

ขยายตวของคอมมวนสตไปสสวนอนๆ ของภมภาคดงทเคยมการเปรยบเทยบไวอยางชดเจนในลกษณะของ

“โดมโนทลมตามกน” (Falling Dominos) กดจะมความเขมขนรนแรงไมนอย ความจ าเปนเรงดวนทอาเซยน

จะตองหาหนทางรวมมอดานความมนคงใกลชดยงขนจงเกดขน ในเดอนกมภาพนธ 1976 ผน ารฐบาลอาเซยนจง

ไดรวมประชมกนทบาหล ประเทศอนโดนเซย ซงนบเปนการประชมสดยอดครงแรกของอาเซยน ความส าคญ

ของการประชมครงนอยทการวาง “รากฐานส าหรบความรวมมอทางการเมองและเศรษฐกจทเขมแขงยงขนใน

อาเซยนโดยมไดปดประตส าหรบการคนนดกบรฐอนโดจน”29

การประชมครงนใหความเหนชอบเอกสารส าคญ 2 ฉบบ ฉบบแรก คอ ปฏญญาสมานฉนทอาเซยน

(Declaration of ASEAN Concord)30 เอกสารฉบบนเปนโครงการทางการเมองซงเรยกรองใหม “การสรางความ

เขมแขงใหแกเอกภาพทางการเมองโดยการสงเสรมความสอดคลองกลมกลนดานทศนะ การประสานทาทและ

หากเปนไปไดและเปนทพงประสงค การด าเนนการรวมกน” โครงการเชนนทจรงเรมปรากฏขนแลวจากการ

ประชมอยางไมเปนทางการของรฐมนตรตางประเทศอาเซยนในเดอนเมษายน 1972 ซงตกลงทจะใหมการ

พบปะกนอยางนอยปละครงเพอรวมกนพจารณาพฒนาการระหวางประเทศทมผลกระทบตอเอเชยตะวนออก

28 ความขดแยงตงเครยดกบจนทเพมมากขน สงผลใหจนตดความชวยเหลอทงหมดแกเวยดนามในป

นน ท าใหเวยดนามเองกตองการแสวงหามตรในภมภาคนมากกวาจะคงความเปนศตรกบอาเซยนไวใหเนนนาน

ออกไป และนอกจากนนเวยดนามทเพงจะผานพนสงครามทตอเนองกนมายาวนานถงประมาณ 3 ทศวรรษ กคง

ตองการมงไปทการฟนฟบรณะและพฒนาประเทศเปนส าคญ

29 Weatherbee, International Relations in Southeast Asia: The Struggle for Autonomy. p. 76

30 “The Declaration of ASEAN Concord, Bali, Indonesia, 24 February 1976”, http://asean.org/

?static_post=declaration-of-asean-concord-indonesia-24-february-1976 สบคนเมอ 28 กนยายน 2560.

27

เฉยงใต การพบปะเชนนตอมากลายมาเปนการประชมหารออยางเปนกนเองประจ าปของรฐมนตรตางประเทศ

อาเซยน (ASEAN Foreign Ministers’ Rretreat)31

เอกสารฉบบทสองซงทประชมสดยอดบาหลใหความเหนชอบ คอ สนธสญญาทางไมตรและความ

รวมมอในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia: TAC) ในทางกฎหมาย

ความส าคญของ TAC อยทการยกระดบความรวมมอในอาเซยนขนสการมสนธสญญาระหวางกนจากการทเคยม

เพยง “ปฏญญา” หรอค าประกาศเทานนคอ “ปฏญญากรงเทพฯ” ทกอตงอาเซยน TAC ซงก าหนดใหประเทศ

ภาครวมมอกนเพอสงเสรมสนตภาพในภมภาค ยดมนในหลกสนตวธ ไมมการแทรกแซงกจการภายใน หรอ

ด าเนนการใดๆ ในลกษณะทคกคามประเทศอน เพอสรางสนตสข เสถยรภาพและความมนคงทเออตอการพฒนา

เศรษฐกจ สรางความมนคงใหเกดขนในภมภาคนโดยรวม นบเปนการ “สรางรากฐานส าหรบประชาคมท

เขมแขงและย งยนของชาตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต” สวนทอาจจะถอไดวาส าคญทสดของสนธสญญาฉบบน

คอการ “เปดใหรฐอนๆ ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเขามารวมเปนสมาชกได”32 ในสถานการณขณะนนเหนได

ชดวา “TAC เปนทาทชดเจนทบงบอกความเตมใจส าหรบการอยรวมกนโดยสนตระหวางเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตสวนทเปนอาเซยนและเอเชยตะวนออกเฉยงใตสวนทเปนคอมมวนสต”33

นอกจากน หากมองผลในเวลาตอมากจะเหนไดวา หลกการและบทบญญตตางๆ ใน TAC นบเปนการ

วางรากฐานส าหรบใหอาเซยนเปนกลมภมภาคอยางแทจรงทประกอบดวยทกประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตในทสด แมวาอาเซยนจะตองใชเวลาอกกวา 2 ทศวรรษจงจะบรรลปณธานทก าหนดไวนกตาม และแนนอน

การเปนกลมภมภาคเชนนนยอมสามารถท าหนาทเปนกลไกส าคญทจะสงเสรมความรวมมอและจรรโลง

สนตภาพและความมนคงแหงภมภาคไปพรอมกน จงถอไดวาอาเซยนมสวนส าคญในการสรางเงอนไขส าหรบ

การทชาตตางๆ ในภมภาคจะปรบความสมพนธตอกนและรวมมอกนอยางใกลชดตอไป34

ความส าคญอกประการหนงของ TAC ทจะตองกลาวถงดวย คอ การยกระดบ “วถอาเซยน” (ASEAN

Way) ดวยการบรรจเรองนไวในสนธสญญาดวย วถอาเซยนนนถอวาเปนหวใจส าคญของการด าเนนงานของ

อาเซยนตงแตแรกกอตง เมอค านงถงวาอาเซยนถอก าเนดขนจากความกงวลดานความมนคงในขณะนน (ทงการ

คกคามของลทธคอมมวนสตและความบาดหมางขดแยงในบรรดาชาตในภมภาค) เปนส าคญ วถอาเซยนไม

31 Weatherbee, International Relations in Southeast Asia: The Struggle for Autonomy. p. 77

32 “Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia” Association of Southeast Asian Nations

http://www.asean.org/1217.htm สบคนเมอ 28 กนยายน 2560.

33 Weatherbee. Ibid. p. 77.

34 ธระ นชเปยม. เรองเดยวกน. น. 172.

28

เพยงแตเปนพนฐานส าหรบการสรางระเบยบแหงภมภาคเทานน แตกลาวไดวาเปนรากฐานหรอเหตผลแหงการ

ด ารงอยของอาเซยนเองเลยทเดยว ความรวมมอดานความมนคงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (และมความพยายาม

ขยายออกไปจากภมภาคนดวย) จงกลาวไดวาอาศยแนวทางแหงวถอาเซยนเปนส าคญ

ลกษณะการด าเนนงานของอาเซยนทปรากฏตงแตเรมกอตง คอ ความตองการทจะหลอหลอมความ

เปนอนหนงอนเดยวกนบนพนฐานความเหนพอง หรอการยดมนในการมฉนทามตและการด าเนนงานใน

ลกษณะทไมเปนทางการ (Informality) แนวทางนจะกลายมาเปนสวนหนงของวถอาเซยน ซงแสดงถง

ผลประโยชนและความสนใจรวมกนของบรรดาชาตสมาชกทจะใหมระเบยบแหงภมภาคทสนตสข เปนอนหนง

อนเดยวกน และมเสถยรภาพ ในการทจะธ ารงระเบยบเชนนนไวสมาชกอาเซยนจะตองมปฏสมพนธตอกนโดย

พนฐานแหงการยอมรบปทสถานรวมกนซงปรากฏอยในค าภาษาอนโดนเซย 2 ค า คอ35

- Musjawarah หมายถง การปรกษาหารอ

- Musfakat หมายถง ฉนทามต

วถอาเซยนโดยพนฐานแลวมใชกลไกในการแกปญหา ความมงหมายหลกของอาศยแนวทางนในการ

ด าเนนความสมพนธระหวางชาตในภมภาค คอ 1) ปองกนมใหความขดแยงระดบทวภาคของชาตอาเซยนเขามา

มผลในแงของการสรางความยงยากหรอท าลายเสถยรภาพและการด าเนนงานของอาเซยน และ 2) ปองกนไมให

ประเดนปญหาในระดบทวภาคระหวางชาตอาเซยนดวยกนเองหรอกบประเทศทอยนอกกลมเขามามผลกระทบ

ในทางลบตอความสมพนธภายในอาเซยน36 ววฒนาการของปทสถาน (norms) ทเปนรากฐานของวถอาเซยนถอ

ไดวาเปนสวนส าคญในพฒนาการของอาเซยนเลยทเดยว วถดงกลาวนทมลกษณะไมเปนทางการมาแตแรกเรม

ไดกลายมาเปนแบบแผนทางการหรอ “สถาบน” เมอมการลงนามใน TAC และหลกการทใชเปนแนวทางปฏบต

อยางไม เปนทางการดงกลาวไดถกบรรจในมาตรา 2 ของสนธสญญาฉบบนเพอเปนหลกการก าหนด

ความสมพนธทงระหวางชาตอาเซยนและกบชาตอนๆ นอกภมภาค หลกการดงกลาวไดแก

- การเคารพซงกนและกนในเอกราช อธปไตย ความเทาเทยมกน บรณภาพทางดนแดนและอต

ลกษณแหงชาต

- สทธของแตละรฐทจะด ารงอยโดยปราศจากการถกแทรกแซง การลมลางท าลาย หรอการบบ

บงคบจากภายนอก

- การไมแทรกแซงกจการภายในของกนและกน

- การแกไขปญหาความขดแยงหรอขอพพาทโดยสนตวธ

35 Ibid. p. 128.

36 Ibid.

29

- การยกเลกการใชการขมขคกคามวาจะใชและการใชก าลง

- การมความรวมมอทมประสทธผลระหวางกน

แนวทางปฏบตทเปนแบบแผนความสมพนธดงกลาวน กลาวไดวามสวนอยางมากตอการไมมความ

ขดแยงรนแรงในบรรดาชาตสมาชกอาเซยน แมวาต งแตประมาณครงหลงทศวรรษ 1970 จนถงตนทศวรรษ

1990 จะมความขดแยงรนแรงในเอเชยตะวนออกเฉยงใตทงในสวนทเรยกวา “สงครามอนโดจนครงท 3” (Third

Indochina War) และสงครามกลางเมองในกมพชากตาม

กจกรรม 3.2.1

แรงจงใจส าคญทน าไปสการประชมสดยอดครงทบาหลคออะไร?

แนวตอบกจกรรม 3.2.1

แรงผลกดนส าคญทน าไปสการเคลอนไหวครงนคอชยชนะของฝายคอมมวนสตในอนโดจน

โดยเฉพาะเมออนโดจนทงหมดตกไปอยภายใตระบอบปกครองคอมมวนสตสน ค.ศ. 1975 ความหวนเกรงการ

ขยายตวของคอมมวนสตไปสสวนอนๆ ของภมภาคดงทเคยมการเปรยบเทยบไวอยางชดเจนในลกษณะของ

“โดมโนทลมตามกน” กดจะมความเขมขนรนแรงไมนอย ความจ าเปนเรงดวนทอาเซยนจะตองหาหนทาง

รวมมอดานความมนคงใกลชดยงขนจงเกดขน ในเดอนกมภาพนธ 1976 ผน ารฐบาลอาเซยนจงไดรวมประชม

กนทบาหล ประเทศอนโดนเซย ซงนบเปนการประชมสดยอดครงแรกของอาเซยน ความส าคญของการประชม

ครงนอยทการวางรากฐานส าหรบความรวมมอทางการเมองและเศรษฐกจทเขมแขงยงขนในอาเซยนโดยมไดปด

ประตส าหรบการคนนดกบประเทศในอนโดจน

30

เรองท 3.2.2

ระยะแรกของความรวมมอดานเศรษฐกจ

จากทกลาวมาทงหมดนดเหมอนวา แนวทางและเปาหมายของอาเซยนในชวงแรกของววฒนาการ ม

ลกษณะขดแยงกนในตว กลาวคอ เปาหมายลกๆ แลวอยทดานการเมองและความมนคง แตสงทแสดงออกกลบ

มงไปในดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม จรงๆ แลวความรวมมอทางเศรษฐกจเพงจะเรมอยางจรงจงในชวง

กลางทศวรรษ 1970 ชวงแรกๆ นนไมมแมกระทงทประชมรฐมนตรเศรษฐกจ กจการอาเซยนทงหมดอยในความ

รบผดชอบของรฐมนตรตางประเทศ และเมอมการด าเนนงานดานเศรษฐกจกจะมงท “ความรวมมอ” โดยยงไมม

ด ารหรอความคดเกยวกบ “บรณาการทางเศรษฐกจ” (Economic Integration) แตอยางใดทงสน ล กวน ย (Lee

Kuan Yew) นายกรฐมนตรสงคโปรสมยนนกลาวย า ณ ทประชมรฐมนตรอาเซยนใน ค.ศ. 1972 วา “อาเซยน

ขณะนไมมความมงหวงทจะใหมบรณาการดานเศรษฐกจของภมภาค”37

อยางไรกด ดงจะเหนตอไปวา ตงแตชวงกลางทศวรรษ 1970 กมความกาวหนาดานความรวมมอทาง

เศรษฐกจจนน าไปสเสนทางบรณาการในทสดในปจจบน

ดงกลาวแลวขางตนวา ความเปลยนแปลงส าคญในทศทางของอาเซยนเกดขนในชวงประมาณกลาง

ทศวรรษ 1970 ซงเปนการเปลยนจากการมงความสนใจไปทดานการเมองและความมนคงทเปนแนวทางหลก

ของอาเซยนมาตงแตแรกเรมมาเนนทดานเศรษฐกจมากขน มปจจยหลายประการทมผลตอการปรบเปลยน

ทศทางในครงน38

ทส าคญกคอ การเปลยนแปลงของภมทศนดานความมนคงในภมภาคภายหลงการยตสงครามอนโดจน

ครงท 2 (สงครามเวยดนาม) ใน ค.ศ. 1975 มผลในแงของการผลกดนใหอาเซยนตองกระชบความรวมมอใกล

และเปนอนหนงอนเดยวกนมากขน โดยคาดหวงวา ความรวมมอทางเศรษฐกจจะมสวนส าคญในการสราง

37 อางใน Rodolfo C. Severino. (2008). ASEAN. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. p.

42.

38 Linda Low. (2004). ASEAN. Economic Co-operation and Challenges. Singapore: Institute of

Southeast Asian Studies. pp. 13-14.

31

เอกภาพเชนนน อยางไรกด มปจจยอนๆ เขามาเกยวของกบความเปลยนแปลงครงนดวยรวมทงสถานการณใหม

ในทางเศรษฐกจทอาเซยนตองเผชญอยขณะนน

เมอมการจดประชมสดยอดอาเซยนครงแรกขนทบาหลใน ค.ศ. 1976 ประเทศตางๆ ในอาเซยนก าลง

ประสบภาวะเศรษฐกจถดถอย (Recession) ในชวง ค.ศ. 1974-1975 อนเปนผลจากวกฤตการณน ามนครงแรก ท

เกดจากการทกลมประเทศผสงออกน ามน (OPEC) ขนราคาน ามนถง 4 เทาตวใน ค.ศ. 1973 วกฤตครงน

กอใหเกดสภาวะทเรยกวา “Stagflation” อนเปนสภาวะเศรษฐกจซบเซา (Economic Stagnation) พรอมๆ กบการ

มภาวะวางงานและอตราเงนเฟอในระดบสง ซงสงผลอกทอดหนงตอการลดอปทานและการผลตเพราะอปสงค

ไมกระเตองขน กอใหเกดผลกระทบในลกษณะทเปนวฎจกร

จรงอย ไมใชวาประเทศอาเซยนทกประเทศจะไดรบผลกระทบในทางลบโดยวกฤตการณน ามนและ

วกฤตเศรษฐกจทตามมาในครงน ในอาเซยนมประเทศผผลตน ามนอยดวย คอ บรไน อนโดนเซย และมาเลเซย

(ยงมสงคโปรซงมโรงงานกลนน ามนใหญ ท สดล าดบ ท 3 ของโลกรองจากโรงกลนท เมองฮสตนใน

สหรฐอเมรกา และเมองรอตเตอรดม ประเทศเนเธอรแลนด) ประเทศเหลานไดรบประโยชนอยางมากจากราคา

น ามนทสงขน แตประเทศเหลานกไดรบผลกระทบโดยทวไปของวกฤตการณขณะนนดวย คอ ความถดถอยทาง

เศรษฐกจ

พฒนาการอกประการหนงในชวงนมความส าคญตอการปรบเปลยนทาทของอาเซยนดวย นนคอ เมอ

ถง ค.ศ. 1976 ความกงวลสนใจดานการเมองและความมนคงของอาเซยนไดลดนอยลงไปบางแลว อนเปนผลมา

จากการทประเทศตางๆ ในอาเซยนประสบความส าเรจในการปรบความสมพนธกบประเทศคอมมวนสตในอน

โดจน (นเปนสถานการณดานการเมองและความมนคงกอนทวกฤตครงใหมจะเกดขนเมองสนทศวรรษ 1970

อนเปนผลจาก “สงครามอนโดจนครงท 3” ซงจะด ารงอยถง 10 ปเตม) นอกจากนน เมอถงชวงนจนกประสบ

ความส าเรจในการปรบความสมพนธกบประเทศอาเซยนดวยเชนกน ยกเวนอนโดนเซยและสงคโปรเทานนท

การปรบความสมพนธจะเกดขนเมออกหลายปตอมา การทจนเปดความสมพนธกบประเทศทไมใชคอมมวนสต

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนผลมาจากปจจยหลากหลาย แตทกลาวไดวาส าคญทสด กคอการทจนไดปรบ

ความสมพนธกบสหรฐอเมรกา หลงจากประธานาธบดนกสนเดนทางไปเยอนจนในเดอนกมภาพนธ 1972 ความ

เคลอนไหวทงหมดนเปนการวางรากฐานสวนหนงส าหรบการเปดความสมพนธทางเศรษฐกจของจนกบโลก

ภายนอกต งแตชวงปลายทศวรรษ 1970 ตามนโยบาย “สทนสมย” (Four Modernizations) ของเตง เสยวผง

(Deng Xiaoping) ประกอบดวย การเกษตร อตสาหกรรม การปองกนประเทศ และวทยาศาสตรและเทคโนโลย

พฒนาการตางๆ ทงในภมภาคและในโลกสงผลตอการท าใหอาเซยนตองเตรยมการส าหรบการเขาส

ขนตอนใหมในพฒนาการของกลมภมภาคน กลาวอกนยหนงกคอ เมอความกงวลสนใจดานการเมองและความ

32

มนคงลดนอยลงไป ประเทศตางๆ ในอาเซยนกพรอมทจะใหมความรวมมอทางเศรษฐกจทใกลชดยงขนเพอ

กระตนการพฒนาและสรางความรงเรองมงคง โดยไมนานหลงจากนนประเทศเหลานกเปลยนไปใชยทธศาสตร

ใหมในการพฒนาเศรษฐกจ คอ การพฒนาอตสาหกรรมเพอสงออก (export-oriented industrialization) ในทน

เราจะพจารณาวา ชวงระยะแรกของความรวมมอทางเศรษฐกจน มความกาวหนาส าคญในดานใดบาง39

เมอมการกอตงอาเซยนขนนน การคาในบรรดาชาตสมาชกดวยกนมนอยมาก ตวเลขประมาณการของ

ชวง ค.ศ. 1967-ตนทศวรรษ 1970 ชชดวา สดสวนของการคาระหวางชาตอาเซยนเมอเทยบกบมลคาการคา

ทงหมดของกลมอาเซยนมอยเพยงรอยละ 12-15 เทานน40 สภาพเชนนสวนหนงกลาวไดวาเปนมรดกจากชวง

สมยอาณานคมดวย

รปแบบหลกทางการคาของชวงสมยอาณานคม คอ การใหดนแดนภายใตระบอบปกครองอาณานคม

สงออกทรพยากรธรรมชาตและวตถดบไปยงมหาอ านาจอาณานคมทเปนประเทศอตสาหกรรม ขณะเดยวกน

ดนแดนอาณานคมกน าเขาสนคาส าเรจรปจากประเทศเหลาน หลงจากไดรบเอกราช ประเทศเอเชยตะวนออก

เฉยงใตหลายประเทศกยงคงรกษาความผกพนทมอยเดมกบอดตประเทศเมองแมของตน ยกเวนเพยงเมยนมา

และเวยดนามเทานนทมไดรกษาความผกพนเดมทมอย รปแบบทางการคาในสมยอาณานคมมลกษณะพนฐาน

เปนการตกตวงผลประโยชนจากดนแดนอาณานยมอยางเอารดเอาเปรยบ จงแทบไมมการวางรากฐานส าหรบ

การพฒนาอตสาหกรรมไวในดนแดนเหลานเลย ท าใหเมอไดรบเอกราช ประเทศตางๆ ในภมภาคจงเหนความ

จ าเปนเรงดวนในการพฒนาอตสาหกรรมของตนเองเพอเปนรากฐานส าหรบพฒนาการในดานอนๆ ตอไปดวย

นอกจากผลกระทบจากชวงสมยอาณานคมแลว สภาพเศรษฐกจของประเทศอาเซยนกท าใหการคา

ระหวางกนมอยในระดบต าดวย กลาวคอ ชาตตางๆ เหลานมผลผลตทมาจากทรพยากรธรรมชาตและวตถดบ

คลายๆ กน หลงจากเรมมการพฒนาอตสาหกรรมแลวนนเอง การคาระหวางกนทงในดานสนคาและบรการจง

เรมเกดขนบาง แตถงกระนน การทการพฒนาอตสาหกรรมในระยะแรกๆ มงไปทการพฒนาอตสาหกรรมเพอ

ทดแทนการน าเขา (import-substitution industrialization) จงไมสงผลตอการคาภายในอาเซยนเทาใดนก

กรณยกเวนส าคญในเรองน คอ สงคโปรทมปรมาณการคากบประเทศอาเซยนดวยกนอยในระดบสง อน

เปนผลมาจากบทบาทการเปนเมองทาทเปนแหลงพกสนคามายาวนานในอดต กลาวคอ สงคโปรท าหนาทเปน

แหลงพกสนคาส าหรบชาตเพอนบานอนๆ สนคาทน าเขาและสงออกผานทาเรอและทาอากาศยานสงคโปร คอ

สนคา (โดยเฉพาะทเปนผลผลตจากทรพยากรธรรมชาตและวตถ ดบ) ทน าเขามาเพอสงออกตออกทอดหนง

สนคาเหลานน าเขามาเพอแปรรปขนตน จดระดบ และบรรจหบหอกอนสงออกสตลาดโลก ซงรวมไปถงตลาด

39 โปรดดสรปสาระส าคญเกยวกบเรองนใน เรองเดยวกน. น. 14-20.

40 เรองเดยวกน. น. 14-15.

33

สหรฐ ยโรป และญปน นอกจากน สงคโปรยงเปนแหลงพกสนคาอกทางหนงดวย คอ เมอชาตเอเชยตะวนออก

เฉยงใต เชน อนโดนเซยและมาเลเซย น าเขาสนคาประเภทเครองมอ เครองจกรและผลตภณฑอตสาหกรรมตางๆ

จากตลาดนอกภมภาค สนคาตางๆ เหลานกมกจะน าเขามาโดยผานสงคโปรเชนกน

ความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยนกลาวไดเรมอยางจรงจงในชวงตนทศวรรษ 1970 นเองและม

ผลคบหนาตงแตประมาณกลางทศวรรษเปนตนมา โดยเฉพาะใน ค.ศ. 1975 ทประชมรฐมนตรตางประเทศ

อาเซยนเรยกรองใหมการก าหนดความส าคญเรงดวนเรอง “การเปดเสรทางการคาในบางดานและการแบงกนท า

การผลตดานอตสาหกรรม (selective trade liberalization and industrial complementation) ด ารดงกลาวนน าไปส

การก าหนดความตกลงวาดวยสทธพเศษทางการคา (Preferential Trading Arrangements – PTA) และโครงการ

อตสาหกรรมอาเซยน (ASEAN Industrial Project: AIP) ในเวลาตอมา

AIP เรมจากด ารของคณะนกเศรษฐศาสตรสหประชาชาตทไดรบมอบหมายจากรฐมนตรตางประเทศ

อาเซยนใน ค.ศ. 1969 ใหศกษาและจดท าขอเสนอแนะเกยวกบเรองน นกเศรษฐศาสตรคณะนด าเนนการแลว

เสรจใน ค.ศ. 1972 แตโครงการนมาไดรบความเหนชอบในหลกการเมอมการประชมสดยอดครงแรกทบาหลใน

ค.ศ. 1976 นเอง41 ภายใตโครงการ AIP อาเซยนมนโยบายทจะจดสรรโครงการอตสาหกรรมขนาดใหญไปใน

บรรดาชาตสมาชกตางๆ แตละชาตเหลานตองมสวนรวมทนในแตละโครงการ ผลผลตจากโครงการจะไดรบ

การคมครองจากการแขงขนและหลกประกนการผกขาดตลาดของภมภาค ทสดยอดทบาหลตกลงในเบองตนวา

- โครงการผลตปยยเรย (Urea Fertilizer) จดสรรใหแกอนโดนเซยและมาเลเซย

- โครงการผลตซปเปอรฟอซเฟท (Superphosphates คอ ฟอซเฟทชนดเพมกรดก ามะถน ท าให

ละลายน างาย ใชเปนปยแทนกระดก) จดสรรใหแกประเทศฟลปปนส

- โครงการผลตเครองยนตดเซล (Diesel Engine) จดสรรใหแกสงคโปร

- โครงการผลตโซดาแอช (Soda Ash หรอทเรยกกนทวไปวา โซดาไฟ) จดสรรใหแกประเทศไทย

อยางไรกด ในทายทสดแลวมเพยงโรงงานผลตปยยเรยในอาเจะหบนเกาะสมตรา อนโดนเซย และท

บนตล มาเลเซย เทานนทมการด าเนนการตอมา42 โครงการอนๆ ประสบปญหาตองมการเปลยนแปลงหลายครง

ผลประโยชนของชาตตางๆ ทไมตรงกน และโดยเฉพาะสงคโปรไมเหนดวยกบนโยบายอตสาหกรรมทก ากบ

โดยรฐและการใหการคมครองจากการแขงขน นอกจากนน ความชวยเหลอจากญปนจ านวน 1 พนลานเหรยญ

41 Weatherbee. Ibid. pp. 202-203.

42 โรงงานผลตปยในอนโดนเซยสรางแลวเสรจ ค.ศ. 1983 และในมาเลเซย ค.ศ. 1986 Kishore

Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid. p. 131.

34

สหรฐทนายกรฐมนตรทาเคโอะ ฟกดะ (Takeo Fukuda) ใหค ามนไวเมอครงเดนทางมาเยอนอาเซยนท ง 5

ประเทศและเมยนมาใน ค.ศ. 1977 กไมมความชดเจนและเปนไปตามค ามนทใหไว43

อยางไรกด โครงการ AIP ซงในทสดแลวกลาวไดวาลมเหลวสาเหตส าคญนาจะเปนเพราะไม

สอดคลองกบการเปลยนแปลงส าคญในภมภาค คอ การเปลยนจากการพฒนาอตสาหกรรมเพอทดแทนการ

น าเขามาเปนการพฒนาอตสาหกรรมเพอสงออก ซงเรมขนในชวงระยะนนเชนกน ดงนน เพอใหสอดคลองกบ

ยทธศาสตรใหมดานการพฒนา อาเซยนจงเรมการเปดเสรดานการคาภายในภมภาคดวยความตกลง PTA ใน

ค.ศ. 197744 PTA ก าหนดใหมการใหสทธพเศษโดยสมครใจและแลกเปลยนสนคากบสนคา สทธพเศษสวนใหญ

เปนการลดภาษศลกากรขาเขาแตละรายการซงตองอาศยการเจรจาทมกยอเยอ สนคาภายใตโครงการนไดแก

อาหารและพลงงาน ผลผลตจากโครงการอตสาหกรรมอาเซยน และสนคาอนๆ ซงจะขนบญชไวตามทจะตกลง

กน แมวาจะมการขยายบญชรายการสนคาทไดรบสทธพเศษออกไป และสทธพเศษทใหกมมากขน แตโครงการ

นกมไดมผลในแงของการเปดเสร และน าไปสการขยายปรมาณการคาภายในอาเซยนมากนก

ลกษณะส าคญของการด าเนนงาน คอ มไดมการก าหนดการลดพกดอตราภาษศลกากรเปนจ านวนรอย

ละ หากแตเปนการลดในลกษณะทเรยกวา “Margin of Preference (MOP)”45 ดงน น พกดอตราภาษซงอยใน

ระดบสงอยแลวกอนการเจรจาท าความตกลง กยงคงอยในระดบทคอนขางสงภายหลงการเจรจาท าความตกลง

นอกจากน ประเทศอาเซยนยงมอตราภาษศลกากรทตางกน และสทธพเศษกจ ากดอยแตเฉพาะสนคาทระบไวใน

รายการทไดมการเจรจาท าความตกลงกนเทานน โดยมไดมผลครอบคลมทวไปท งหมด การด าเนนงานใน

ลกษณะน ซงสะทอนเจตนารมณลทธคมครองการคา (Protectionism) ในสมยนน ท าใหมการขนบญชสนคาท

ไดรบสทธพเศษอนเปนสนคาซงจรงๆ แลวไมมประเทศใดในอาเซยนน าเขา46 Donald Weatherbee สรปผลการ

ด าเนนงานภายใตโครงการ PTA ไวดงน

“การน าเอา PTA ไปปฏบตตองมการเจรจาทยอเยอวาสนคาใดจะน าเขามารวม

ไวในบญชและสนคาใดจะไมน าเขามารวม ผลทเกดขนคอเปนการจ ากดความส าคญ

43 Ibid. pp. 130-131.

44 โปรดดสรปสาระส าคญเกยวกบเรองนใน Low. Ibid. pp. 15-21.

45 MOP หมายถงสวนตางระหวางอตราภาษน าเขาปกตทประเทศสมาชกไดผกพนไวกบองคการการคา

โลก (Most Favoured Nation Rate: MFN rate) กบอตราภาษน าเขาทไดรบสทธพเศษซงเรยกเกบจากสนคาชนด

เดยวกนภายใตการเจรจารความตกลงทางการคาระหวางประเทศหรอกลมประเทศตางๆโดยทวโป MOP มก

แสดงเปนสดสวนรอยละของ MFN rate

46 Severino. Ibid. pp. 44-45.

35

ของการคาภายในอาเซยนอยางมาก เมอมการประชมสดยอดทกรงมนลาใน ค.ศ.

1987 มเพยงรอยละ 5 ของสนคาทไดรบสทธพเศษภายใต PTA เทานนทมการซอขาย

กนอยางจรงจง ผลกระทบจากโครงการนมนอยแคไหนเหนไดจากขอเทจจรงทวา

สนคาทซอขายภายใตโครงการนมสดสวนเพยงรอยละ 2 ของการคาภายในอาเซยน

เทานน และการคาภายในอาเซยนกมสดสวนเพยงรอยละ 17 ของการคาอาเซยน

ทงหมด”47

อยางไรกตาม แมในแงของผลทไดรบความรวมมอทางเศรษฐกจชวงแรกนจะไมมความกาวหนามาก

นก แตความส าคญของชวงนอยทการวางรากฐานไวส าหรบความรวมมอทเขมขนขนในเวลาตอมา โดยเฉพาะ

จากการมด ารเรองความรวมมอทางเศรษฐกจ กมพฒนาการในดานกลไกทางสถาบนส าหรบการด าเนนความ

รวมมอดงกลาวนดวย พฒนาการส าคญทสดภายหลงการประชมสดยอดอาเซยนครงแรกทบาหล คอการจดใหม

การประชมรฐมนตรเศรษฐกจ (ASEAN Economic Ministers: AEM) เพ ม ขนจากการประชมรฐมนตร

ตางประเทศ พรอมกบการจดตงคณะกรรมการประจ าและคณะกรรมการเฉพาะกจขนจ านวนหนงเพอพจารณา

เรองตางๆ ทเกยวของ พฒนาการดงกลาวนถอไดวาเปนพฒนาการเชงสถาบน (institutional development) ของ

อาเซยนในระยะแรกๆ

มการจดตงคณะกรรมการถาวร (Permanent Committees) ขนรวมทงหมด 11 ชด ไดแก การขนสงทาง

อากาศของพลเรอน การสอสารดานการจราจรทางอากาศ อาหารและการเกษตร การเดนเรอ การพาณชยและ

อตสาหกรรม การเงน การสอสารมวลชน การทองเทยว การขนสงทางบกและโทรคมนาคม วทยาศาสตรและ

เทคโนโลย และกจกรรมดานสงคมและวฒนธรรม คณะกรรมการเหลานอยภายใตการก ากบของรฐสมาชก

นอกจากนน ยงมการจดตงคณะกรรมการเฉพาะกจอนๆ อกจ านวนมาก ตามความจ าเปนเกยวกบสนคาเฉพาะ

อยางใดอยางหนง หรอทเกยวของเชอมโยงกบหลายฝาย คณะกรรมการเหลานประสานงานโดยคณะกรรมการ

ประจ า (Standing Committee)48

กจกรรม 3.2.2

ความรวมมอทางเศรษฐกจระยะแรกในอาเซยนมความส าคญในแงใดบาง

แนวตอบกจกรรม 3.2.2

47 Weatherbee. Ibid. p. 204.

48 Low. Ibid. p. 14

36

แมในแงของผลทไดรบความรวมมอทางเศรษฐกจชวงแรกนไม มความกาวหนามากนก แต

ความส าคญของชวงนอยทการวางรากฐานไวส าหรบความรวมมอทเขมขนขนในเวลาตอมา โดยเฉพาะจากการม

ด ารเรองความรวมมอทางเศรษฐกจ กมพฒนาการในดานกลไกทางสถาบนส าหรบการด าเนนความรวมมอ

ดงกลาวนดวย พฒนาการส าคญทสดภายหลงการประชมสดยอดอาเซยนครงแรกทบาหล คอการจดใหมการ

ประชมรฐมนตรเศรษฐกจ (ASEAN Economic Ministers – AEM) เพมขนจากการประชมรฐมนตรตางประเทศ

พรอมกบการจดตงคณะกรรมการประจ าและคณะกรรมการเฉพาะกจขนจ านวนหนงเพอพจารณาเรองตางๆ ท

เกยวของ พฒนาการดงกลาวนถอไดวาเปนพฒนาการเชงสถาบนของอาเซยนในระยะแรกๆ

37

เรองท 3.2.3

ระยะแรกของการขยายความรวมมอนอกภมภาค

ความสมพนธนอกภมภาคระยะแรกๆ ของอาเซยนปรากฏในรปแบบของความสมพนธแบบหนสวนท

เปนคเจรจา (Dialogue Partnership) ความสมพนธในลกษณะนเรมเมอประมาณชวงกลางทศษวรรษ 1970

เชนเดยวกน ประเทศแรกทท าความตกลงในลกษณะนกบอาเซยนเมอ ค.ศ. 1974 ไดแก ประเทศออสเตรเลย

ปจจบนประเทศคเจรจา (Dialogue Partners) ของอาเซยนมทงหมด 10 ประเทศ คอ ออสเตรเลย แคนาดา จน

อนเดย ญปน นวซแลนด รสเซย เกาหลใต สหรฐอเมรกา และสหภาพยโรป อยางไรกตาม เนองจากชวง 2

ทศวรรษแรกของอาเซยนยงไมมความรวมมอนอกภมภาคมากนก และการท าความเขาใจเรองนจ าเปนตองเหน

พฒนาการของชวงระยะตอมาดวย ในทนจงจะเปนการมองภาพรวมเฉพาะความสมพนธกบประเทศคเจรจาท

คาบเกยวมาถงชวงตนครสตศตวรรษท 21 ดวยเทานน49

พฒนาการส าคญทเกยวของกบความสมพนธกบประเทศคเจรจา คอ การประชมรฐมนตรตางประเทศ

อาเซยนกบรฐมนตรตางประเทศของคเจรจา (Post-Ministerial Conference: PMC) ซงจดขนภายหลงการประชม

ประจ าปของรฐมนตรตางประเทศอาเซยน (ASEAN Ministerial Meeting: AMM) ในการประชมสดยอดอาเซยน

ครงท 3 ซงจดขนทกรงมนลาในเดอนธนวาคม 1987 ผน ารฐบาลของอาเซยนไดประชมพบปะกบนายกรฐมนตร

ของออสเตรเลย ญปน และนวซแลนด ในปตอมา หลงจากเสรจสนการประชม AMM ประจ าปนน รฐมนตร

ตางประเทศอาเซยนกประชม PMC รวมกบรฐมนตรตางประเทศของแคนาดา สหภาพยโรป และสหรฐอเมรกา

นอกเหนอไปจากรฐมนตรตางประเทศออสเตรเลย ญปน และนวซแลนด นบตงแตนนมากมชาตคเจรจาเพมขน

อก 4 ชาต คอ เกาหลใต จน อนเดย และรสเซย นอกจากนน ผบรหารของโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต

(United Nations Development Programme: UNDP) กไดรบเชญเขารวมประชม PMC ในฐานะแขกของประธาน

อาเซยนดวย

กระบวนการ PMC ด าเนนการใน 2 ขนตอนดวยกน ในขนตอนแรกรฐมนตรตางประเทศอาเซยนรวม

ประชมกบรฐมนตรตางประเทศคเจรจาทงหมด (ASEAN + 10) ขนตอนนเปนการประชมแบบปด ซงพจารณา

49 ดสรปภาพรวมของประเดนนไดใน Weatherbee. Ibid. pp. 79-91.

38

ประเดนระหวางประเทศตางๆ กวางขวางทงในดานเศรษฐกจ การเมอง และความมนคง จากนนในขนทสองจะ

เปนการประชมระหวางอาเซยนกบประเทศคเจรจาแตละประเทศ (ASEAN + 1) เพอพจารณาความสมพนธ

ระดบทวภาคระหวางอาเซยนกบประเทศนนๆ เดมนนวาระการเจรจาจ ากดอยทความรวมมอในเรองเฉพาะดาน

ตางๆ เพราะอาเซยนตอตานความพยายามแรกๆ ทจะขยายขอบเขต PMC ใหรวมถงดานการเมองและความ

มนคงดวย อยางไรกตาม ดวยเหตทประเดนดานนในระดบภมภาคมน าหนกความส าคญเพมมากขนส าหรบค

เจรจาบางชาต และเพอท าใหการเจรจายงคงมความหมายและความส าคญอยตอไป จงไดมการขยายการเจาจาให

รวมถงเรองความมนคงระดบภมภาคดวย มตดานนของ PMC นนเองทเปนทมาของการเจรจาดานความมนคง

ประจ าปซงจดขนตางหากในสวนของเวทการประชมอาเซยนวาดวยความรวมมอในดานการเมองและความ

มนคงในภมภาคเอเชย-แปซฟก (ASEAN Regional Forum: ARF) ซงจะไดกลาวถงในตอนตอไป

ในชวงปกอนทจะมการประชม PMC แตละครง จะมการเจรจาทด าเนนอยระดบตางๆ ของการตดตอ

ประสานงานของเจาหนาท รวมทงคณะกรรมการอาเซยน (ASEAN Committees) ทประจ าอยในนครหลวงของ

ประเทศคเจรจา คณะกรรมการเหลาน ซงถอกนวาเปน “ดานหนา” ของอาเซยนประกอบดวยเอกอครราชทต

อาเซยนทประจ าอยในประเทศนนๆ นอกจากนนยงมคณะกรรมการอาเซยนทประจ าอยทกรงบรสเซลส ประเทศ

เบลเยยม ซงเปนศนยการบรหารของสหภาพยโรป และส านกงานงานใหญของหนวยงานสหประชาชาตทตงอย

ทนครเจนวา ประเทศสวตเซอรแลนด การเจรจากบคเจรจาแตละประเทศจะมประเทศผประสานงานอาเซยน

(ASEAN Country Coordinator) การเจรจากบจน ญปน อนเดย และเกาหลใตไดรบการเสรมสรางใหเขมแขง

ยงขนดวยการน าไปผนวกกบการประชมสดยอดอาเซยนประจ าป คอ ก าหนดใหเปนสวนหนงของการประชม

สดยอดอาเซยน + 1 ในบรรดาประเทศคเจรจาเหลานมเพยงแคนาดาและสหรฐอเมรกาเทานนทมไดมการประชม

สดยอดอยางเปนทางการกบผน ารฐบาลอาเซยน Weatherbee สรปความส าคญของความสมพนธอาเซยน-คเจรจา

ไวดงน

“กระบวนการเจรจาของอาเซยน [กบประเทศคเจรจา] นบเปนการเสรมความสนใจ

ของรฐสมาชกทมตอความสมพนธระดบทวภาคกบประเทศคเจรจา ซงมความส าคญ

เรงดวนมากกวาในเชงปฏบตทงในทางการเมองปละเศรษฐกจ ความตกลงตางๆ ใน

ระดบอาเซยนจะน ามาปฏบตในระดบทวภาคเปนส าคญ ในหลายกรณประเทศคเจรจา

ไดเจรจาโครงการความรวมมอทางยทธศาสตรในระดบทวภาค ซงสะทอนค าแถลง

ของการเปนหนสวนกบอาเซยนในระดบภมภาค ประเทศคเจรจายงตองพจารณาดวยวา

39

ปญหาตางๆ ในระดบทวภาคอาจจะมอทธพลตอการเจรจาในระดบภมภาคซงยดความ

เปนเอกภาพของอาเซยนเปนหลกอยางไร”50

กจกรรม 3.2.3

ความสมพนธแบบหนสวนคเจรจาเรมขนเมอใด และปจจบนประเทศทเปนคเจรจาของอาเซยนมก

ประเทศ

แนวตอบกจกรรม 3.2.2

ความสมพนธในลกษณะนเรมเมอประมาณชวงกลางทศษวรรษ 1970 ประเทศแรกทท าความตกลงใน

ลกษณะนกบอาเซยนเมอ ค.ศ. 1974 คอ ประเทศออสเตรเลย ปจจบนประเทศคเจรจาของอาเซยนมทงหมด 10

ประเทศ ไดแก ออสเตรเลย แคนาดา จน อนเดย ญปน นวซแลนด รสเซย เกาหลใต สหรฐอเมรกา และสหภาพ

ยโรป

50 Weatherbee, International Relations in Southeast Asia: The Struggle for Autonomy, p. 111

40

ตอนท 3.3

อาเซยนในทศวรรษท 3: อาเซยนในบรรยากาศสงครามเยนครงใหม

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 3.3 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

3.3.1 อาเซยนกบวกฤตการณอนโดจนครงใหม

3.3.2 อาเซยนกบมหาอ านาจ

3.3.3 สระเบยบภมภาคใหมเมอสงครามเยนยต

แนวคด

1. วกฤตการณอนโดจนครงใหมเกดจากรกรานของเวยดนามตอกมพชาในชวงปลายเดอนธนวาคม

1978 และยดครองประเทศนไวดวยก าลงทหารอยถง 10 ป อาเซยนเหนวาการกระท าเชนนนผดกฎหมายระหวาง

ประเทศและไมสอดคลองกบแนวทางไมแทรกแซงในกจการภายในทอาเซยนยดมน จงด าเนนการทางการทต

กดดนใหเวยดนามถอนตวไปจากกมพชา

2. ความสมพนธของอาเซยนกบชาตมหาอ านาจเปนประเดนใหญในพฒนาการของอาเซยนมาแต

แรกเรม ความเคลอนไหว เชน การออกปฏญญา ZOPFAN ใน ค.ศ. 1971 และการพฒนาความเปนหนสวนแบบ

“คเจรจา” ตงแตประมาณกลางทศวรรษ 1970 เกยวของกบความสมพนธของอาเซยนกบมหาอ านาจเปนส าคญ

ชวงทศวรรษ 1980 สมพนธภาพดงกลาวนมพฒนาการส าคญทท าใหท งสถานะและบทบาทของอาเซยน

เปลยนไปอยางมาก รปแบบความสมพนธกบมหาอ านาจกเปลยนไปอยางส าคญเชนกน

3. ความตกลงในปญหากมพชาเมอเดอนตลาคม 1991 นบเปนการปทางไปสการยตการเผชญหนาทได

ด าเนนมาตลอด 1 ทศวรรษกอนหนานน การยตความขดแยงครงนซงเกดขนในชวงเดยวกบทสงครามเยนยตลง

ไดน าเอเชยตะวนออกเฉยงเขาสยคใหม อนเปนยคแหงความรวมมอภายหลงยคแหงความขดแยงยดเยอยาวนาน

เมอถงชวงนอาเซยนทเคยมสวนส าคญในการแกไขปญหาความขดแยงในภมภาคมาแลวกจะมบทบาทในการ

สรางระเบยบใหม ขนท งในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและภมภาคทกวางออกไป คอ เอเชย-แปซฟก ใน

ขณะเดยวกนความสมพนธภายในอาเซยนกเรมกาวไปสอกระดบหนง คอ บรณาการ

41

วตถประสงค

เมอศกษาตอนท 3.3 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายผลกระทบและบทบาทอาเซยนในชวงวกฤตการณกมพชาได

2. อธบายความสมพนธระหวางอาเซยนกบมหาอ านาจส าคญบาวชาตได

3. อธบายพฒนาการของอาเซยนภายหลงปญหากมพชาและสงครามเยนยต

42

ความน า

ชวงสนทศวรรษ 1970 นบเปนจดเปลยนผานส าคญอกครงหนงทงในโลกและภมภาคเอเชยตะวนออก

เฉยงใต ในระดบโลกนนการรกรานของสหภาพโซเวยตตออฟกานสถานในเดอนธนวาคม 1979 กลาวไดวามผล

ท าใหบรรยากาศการเมองระหวางประเทศหวนกลบไปสสงครามเยนครงใหม [และจรงๆ แลวเกอบตลอดชวง

ทศวรรษ 1970 สหภาพโซเวยตไดพยายามขยายอทธพลของตนโดยเฉพาะในโลกทสาม (Third World) อยาง

กวางขวาง] ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตความขดแยงจน-เวยดนาม ซงเชอมโยงไปถงความขดแยงจน-โซเวยต ก

เขามาเกยวของโดยตรงตอความขดแยงเวยดนาม-กมพชาซงปะทขนเกอบจะในทนททสงครามเวยดนามสนสด

ลงใน ค.ศ. 1975 การรกรานของเวยดนามตอกมพชาในเดอนธนวาคม 1978 ประกอบกบบรรยากาศตงเครยดใน

โลกในชวงปตอมา กลาวไดวาอาเซยนตกไปอยในบรรกาศสงครามเยนอกครงหนง

ในทนจะมงความสนใจไปทความขดแยงและเผชญหนาทเกดขนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตภายหลง

การรกรานของเวยดนามเทานน ประเดนทนาสนใจเกยวกบเรองน คอ ในบรรยากาศสงครามเยนครงใหมชาตท

เคยเปนมตรและศตรในสงครามเยนทด าเนนมากอนหนาน ไดเปลยนขางเปลยนฝายกน โดยเฉพาะอยางยงจน

และเวยดนามกลบกลายมาเปนศตรกน และไดหนไปคนดกบสหรฐอเมรกาเมอสมพนธภาพกบสหภาพโซเวยต

ถงจดแตกหกเมอ 1 ทศวรรษกอนหนานน ทงจนและสหรฐอเมรกาจงใหการสนบสนนอาเซยนในการเผชญกบ

เวยดนามทยดครองกมพชาไวดวยก าลงทหารตงแตตน ค.ศ. 1979 ในเรองสดทายของตอนนเราจะพจารณาวา

อาเซยนไดเขาสระเบยบใหมในภมภาคภายหลงสงครามเยนอยางไร

43

เรองท 3.3.1

อาเซยนกบวกฤตการณอนโดจนครงใหม

ความขดแยงครงใหมในอนโดจน ซงมกเรยกกนในขณะนนวา “สงครามอนโดจนครงท 3” เปนผลมา

จากความขดแยงระหวางจนกบเวยดนามดานหนง ซงเชอมโยงมาถงความขดแยงระหวางเวยดนามกบกมพชาอก

ดานหนง ดงกลาวแลวขางตน ความขดแยงทง 2 ดานนมความเปนมายาวนานและซบซอน51 อยางไรกตามปญหา

ทเผชญหนาอาเซยนตงแตชวงปลายทศวรรษ 1970 จนถงตนทศวรรษ 1990 คอปญหากมพชาทเปนผลมาจากการ

ทเวยดนามใชก าลงทหารโคนลมระบอบปกครองพลพต (Pol Pot)52 และจดตงรฐบาลทสนบสนนเวยดนามขน

ในพนมเปญในเดอนมกราคม 1979 ปฏกรยาของประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะอาเซยนขณะนน

จงออกมาในลกษณะของการมทาทหวาดระแวงและตอตาน ดงนน ขณะทเวยดนามยนยนมนคงหนกแนนวา

สถานการณในกมพชาเปลยนแปลงกลบกลายไมไดแลว (Irreversible) อาเซยนไมมหนทางเลอกอนใดนอกจาก

จะยอมรบสภาพทเกดขน อาเซยนกยนยนหนกแนนเชนกนวา เวยดนามตองถอนทหารออกไปจากกมพชาโดย

ไมมเงอนไข53

สถานการณหลง ค.ศ. 1979 จงเปนการเผชญหนาทางการเมองและการทตระหวางฝายเวยดนามและ

ระบอบปกครองใหมทมการจดตงขนในพนมเปญและมชอเรยกขณะนนวา “สาธารณรฐประชาชนกมพชา”

(People’s Republic of Kampuchea: PRK) กบอาเซยน ฝายเวยดนาม-PRK มกลมโซเวยตใหการสนบสนน

ขณะทอาเซยนไดรบความรวมมอจากจนและสหรฐอเมรกา นอกจากน เขมรแดงทน าก าลงสวนใหญหนไปทาง

พรมแดนไทยกอนทกองทพเวยดนามจะรกถงกรงพนมเปญ กสามารถฟนตวไดอยางรวดเรวและกลบมาตอสใน

แบบกองโจรกบฝายเวยดนาม-PRK สถานการณดงกลาวนด าเนนยดเยอเปนเวลาตลอดชวงทศวรรษภายหลง

ค.ศ. 1979

51 ผสนใจประเดนเรองนโปรดด Nayan Chanda. (1988). Brother Enemy: The War After the War, A

History of Indochina Since the Fall of Saigon. New York: Collier Books.

52 ชอทางการของระบอบปกครองน คอ กมพชาประชาธปไตย (Democratic Kampuchea) แตมกเปนท

รจกกนทวไปวา “เขมรแดง” (Khmer Rouge) ซงมพลพต [ชอเดม ซาลต ซอร (Saloth Sar)] เปนผน า

53 ขอเขยนทสะทอนทาททางนโยบายของอาเซยนขณะนนไดอยางชดเจนมเหตผลนาฟงทสดคอ

Kishore Mahbubani. “The Kampuchean Problem: A Southeast Asian Perception”. Foreign Affairs. Winter

1983-1984.

44

ผทไมยอมรบความชอบธรรมของระบอบ PRK นอกจากจะไดแกอาเซยนและประชาคมโลกสวนใหญ

แลว ทส าคญคอกลมตอตานทเปนชาวกมพชาดวยกนเอง กลมตอตานเหลานทส าคญ ไดแก กลมเขมรเสร

(Khmer Serei) ท ม ชอทางการวา “แนวรวมปลดแอกแหงชาตประชาชนเขมร” (Khmer People’s National

Liberation Front: KPNLF)” มนายซอน ซานน (Son Sann) อดตนกการเมองทเคยด ารงต าแหนงส าคญรวมทง

ต าแหนงนายกรฐมนตรสมยเจาสหน (Sihanouk)54 เปนผน า อกกลมหนงคอกลมเจาสหนทมชอทางการวา “แนว

รวมแหงชาตเพอกมพชาทเปนเอกราช เปนกลาง สนตและรวมมอ” (National United Front for an Independent,

Neutral, Peaceful and Co-operative Cambodia) หรอเปนทรจกกนทวไปขณะน นในชอยอจากภาษาฝรงเศส

“FUNCINPEC” อยางไรกด กลมทเปนก าลงตอตานทเขมแขงทสดกยงคงไดแกเขมรแดง ทมาใชชอวา “พรรค

กมพชาประชาธปไตย” (Party of Democratic Kampuchea – PDK)55

กลมตอตานเหลานมไดมความผกพนหรอมการรวมประสานงานกนแตอยางใด แตละกลมนอกจากจะ

มกองก าลงของตนเองแลวยงแบงกนควบคมคายผลภยทอยตามแนวชายแดนไทย-กมพชาดวย อยางไรกด ใน

เดอนมถนายน 1982 อาเซยน โดยเฉพาะรฐบาลสงคโปรและไทย ไดกดดนกลมตอตานเหลานใหรวมกนจดตง

“รฐบาลผสมกมพชาประชาธปไตย” (Coalition Government of Democratic Kampuchea – CGDK) โดยมเจาส

หนเปนผน าเพอผลในทางการทต กลาวคอ การจดต งรฐบาลผสมครงนมไดหวงผลในแงของการรวมมอ

ประสานการสรบ (อาเซยนย ายนยนโดยตลอดวาไมไดเขาไปมสวนเกยวของ) มากเทากบในแงของการยอมรบ

ทางสากล ทงนเพราะหากมใหฝายตอตอตานอก 2 ฝาย คอ เขมรเสรและกลมเจาสหน เขามารวมเปนรฐบาลผสม

กคงยากทจะรณรงคทางการทตเพอรกษาทนงของกมพชาประชาธปไตยในสหประชาชาตไว การรกษาทนงนไว

ยอมมผลเทากบเปนการไมใหการรบรองระบอบ PRK ในพนมเปญ56

สถานการณเผชญหนาทงทางการทตและทางทหารด าเนนยดเยอจนกลายเปนภาวะชงกงน แมวาฝาย

เวยดนาม-PRK จะประสบความส าเรจในการก าจดกวาดลางกองก าลงฝายตอตานตามฐานทมนส าคญๆ ในชวง

ค.ศ. 1984-1985 แตกยงไมสามารถจะเอาชนะไดเดดขาด ในท านองเดยวกน แมวาฝายอาเซยนจะประสบ

ความส าเรจในการระดมเสยงสนบสนนในสหประชาชาตในการรกษาทนงของกมพชาประชาธปไตยในองคการ

54 สมเดจพระนโรดมสหนเสดจขนครองราชยตงแต ค.ศ. 1941 ขณะทกมพชายงอยภายใตระบอบ

ปกครองอาณานคมฝรงเศส แตทรงสละราชสมบตใน ค.ศ. 1955 เพอจะเขามบทบาททางการเมอง และเสดจ

กลบมาขนครองราชยใหมอกภายหลงการเลอกตงใน ค.ศ. 1993 ในทนจะเรยกพระนามของพระองคขณะทมได

ทรงอยในราชสมบตวา “เจาสหน”

55 ธระ นชเปยม. (2542). การพฒนาเศรษฐกจและการเมองกมพชา. กรงเทพฯ: คบไฟ. น. 146-150.

56 เรองเดยวกน. น. 150.

45

นไวไดโดยตลอด แตความส าเรจดงกลาวนกมไดท าใหเวยดนามเปลยนทาทยนหยดทจะใหประชาคมโลกใหการ

รบรอง PRK

จนกระทงชวงครงหลงทศวรรษ 1980 เมอมความเปลยนแปลงส าคญทงในบรรยากาศของการเมอง

ระหวางประเทศและในประเทศทเกยวของตางๆ นนเอง ทปญหากมพชาซงเปนการเผชญหนากนทางทหารและ

ทางการทตเรมคลคลายไปในทศทางการแสวงหาวธการเจรจาท าความตกลงเพอ “การปรองดองแหงชาต”

(National Reconciliation) ความเคลอนไหวในทศทางน ซงตอมาเรยกเปนภาษาทางการทตวา “กระบวนการ

สนตภาพ” (Peace Process) ประกอบดวยการเจรจาหลายตอหลายครง ตงแตการพบปะเจรจาระหวางเจาสหน

และฮนเซน (Hun Sen) นายกรฐมนตรของ PRK57 ไปจนถงการประชมเจรจาอยางเปนทางการระหวางฝายตางๆ

ขนทกรงปารส (Paris Conference on Cambodia: PCC) ในชวงเดอนกรกฎาคม-สงหาคม 1990 โดยมอนโดนเซย

และฝรงเศสเปนประธานรวม และมชาตตางๆ ทเกยวของทงหมดเขารวมการประชมดวย58

เราจะไมกลาวถงความเคลอนไหวตางๆ เหลานในรายละเอยด จงเพยงแตจะสรปวา การเจรจาหลายตอ

หลายครงทเกดขน ไมสามารถท าใหกมพชาฝายตางๆ ตกลงกนได ท าใหในทสดมหาอ านาจทเปนสมาชกถาวร

ในคณะมนตรความมนคงสหประชาชาต (Perm Five) จงตดสนใจเขามาจดการปญหากมพชา คณะมนตรความ

มนคงไดประชมกนในปญหากมพชาเปนครงแรกในเดอนมกราคม 1990 และตกลงในหลกการให

สหประชาชาตเขาไปมบทบาทในการฟนฟสนตภาพและกอใหเกดความปรองดองแหงชาตขนในประเทศน

ความเคลอนไหวส าคญอกประการหนงทท าใหสามารถบรรลความตกลงในปญหากมพชาไดในทสด

คอการถอนทหารของเวยดนามไปจากกมพชา เวยดนามแสดงเจตนารมณดงกลาวตงแตเดอนมกราคม 1989 วา

จะถอนก าลงของตนออกไปในกนยายนปเดยวกนนน ในเดอนเดยวกบทเวยดนามแสดงเจตนารมณดงกลาวนฮน

เซนกเดนทางไปกรงเทพฯ เพอพบปะกนพลเอกชาตชาย ชณหวณ นายกรฐมนตรของไทยขณะนน ทกอนหนาน

ไดแสดงความมงหวงทจะ “เปลยนสนามรบเปนสนามคา” ความเคลอนไหวเหลานแสดงถงสถานการณทผอน

คลายลงในชวงทสหภาพโซเวยตใกลลมสลาย และในสถานการณนเองทเวยดนามถอนทหารของตนออกไปจาก

กมพชาเมอวนท 26 กนยายน 198959

57 การเจรจาดงกลาวนมขนหลายครงตงแตปลาย ค.ศ. 1987 เมอเรมมการเจรจาครงแรกทกรงปารส

จนกระทงมการเจรจาครงสดทายทกรงเทพฯ ในเดอนพฤษภาคม 1990 การพบปะเจรจาหลายตอหลายครงโดย

สลบไปมาระหวางปารส จาการตาและกรงเทพฯ มไดสงผลในแงทเปนความตกลงในเรองส าคญใดๆ

58 ธระ นชเปยม. เรองเดยวกน. น. 161-166. และโปรดดเพมเตมใน Sebastian Strangio. (2014). Hun

Sen’s Cambodia. Chiang Mai: Silkworms. pp. 37-41.

59 Strangio. Ibid. p. 39.

46

ด ารทจะใหสหประชาชาตเขาไปด าเนนการแกไขปญหากมพชามาจากนายแกเรธ เอฟเวนส (Gareth

Evans) รฐมนตรตางประเทศออสเตรเลยในขณะนน อนเปนขอเสนอทจะใหสหประชาชาตเขาไป “ปกครอง”

กมพชาเปนการชวคราวกอนทจะมการถายโอนอ านาจใหแกรฐบาลทชอบธรรมและไดรบการยอมรบขนมา

ปกครองบรหารประเทศตอไป โดยอาศยขอเสนอนเองทในทสดในเดอนสงหาคม 1990 คณะมนตรความมนคงก

ใหความเหนชอบแผนสนตภาพสหประชาชาต (UN Peace Plan) ทก าหนดขนในลกษณะทเปน “กรอบการ

ด าเนนงาน” (Framework Document) ส าหรบใหมการตกลงทางการเมองสมบรณแบบ (Comprehensive

Political Settlement) ในกมพชา สาระส าคญของ “กรอบ” ดงกลาวมดงน

- การด าเนนการชวคราวดานการปกครองบรหารกมพชากอนทจะมการเลอกตง

- การจดการดานการทหารในชวงเวลาดงกลาว

- การจดใหมการเลอกตงโดยการอ านวยการของสหประชาชาต

- การใหการคมครองดานสทธมนษยชน

- การใหหลกประกนโดยนานาชาต

คณะมนตรความมนคงเสนอแผนสนตภาพดงกลาวนใหแกกมพชาฝายตางๆ ทขดแยงกนอยใน

ลกษณะทเปนการยนค าขาดวา หากจะยอมรบแผนนกจะตองรบไปทงหมดโดยไมมเงอนไข กลมกมพชาทง 4

ฝายตกลงยอมรบหลกการทงหมดของแผนสนตภาพสหประชาชาตเมอเดอนธนวาคม 1990 แตกวาจะมการตก

ลงกนไดในรายละเอยดตางๆ ในขนสดทายกลวงมาถงเดอนสงหาคมปตอมา หลงจากมการเจรจาตอรองกนอก

หลายตอหลายรอบ โดยเฉพาะอยางยงการเจรจาในชวงเดอนมถนายน-สงหาคมทพทยาและปกกง ความตกลงน

เองทท าใหในทสดมการจดท าสนธสญญาทมชอทางการวา “ขอตกลงเรองความตกลงทางการเมองสมบรณแบบ

ในปญหาความขดแยงกมพชา” (Agreements on a Comprehensive Political Settlement of the Cambodian

Conflict” หรอทมกเรยกกนยอๆ ตามสถานททมการลงนามเมอวนท 23 ตลาคม 1991 คอ กรงปารส วา

“ขอตกลงปารส” (Paris Agreements) ขอตกลงนประกอบดวย 4 สวนดวยกน ไดแก

- ขอตกลงใหมการตกลงทางการเมองสมบรณแบบและใหสหประชาชาตเขาไปรกษาสนตภาพโดย

การจดต งหนวยงานทเรยกวา “องคอ านาจชวคราวสหประชาชาตในกมพชา” (UN Transitional Authority in

Cambodia – UNTAC)

- ขอตกลงยนยนเอกราช อธปไตย บรณภาพทางดนแดน และความเปนกลางของกมพชา

- ขอตกลงวาดวยการใหความชวยเหลอเพอการพฒนาและฟนฟประเทศกมพชาภายหลงการเขาไป

ด าเนนงานของสหประชาชาต

- “The Final Act” ซงเปนบทเกรนน าขอตกลงทง 3 ฉบบขางตน

47

ฉากสดทายของปญหากมพชาคอการท UNTAC เขาไปด าเนนการตามภารกจทก าหนด ภารกจส าคญ

ซงสามารถด าเนนการลลวงไปไดดวยด คอ การจดการเลอกตงทวไปขนในกมพชาเมอเดอนพฤษภาคม 1993

เพอใหประชาชนไดตดสนใจก าหนดชะตาชวตทางการเมองของตนเอง เราจะไมกลาวถงการด าเนนงานในชวง

สดทายน60 แตตองย าวา ถงแมภารกจขนสดทายในกมพชาจะอยในความรบผดชอบของสหประชาชาต แต

อาเซยนมบทบาทส าคญยงในการปทางไวส าหรบการตกลงกนในเรองน โดยเฉพาะดวยการท าใหกมพชาฝาย

ตางๆ เขามาเจรจาจนสามารถตกลงกนเองไดในทสด (แมวาตอมาฝายเขมรแดงจะถอนตวจากกระบวนการ

สนตภาพ) และการไมปลอยใหการรกรานและยดกมพชาเปนสงทส าเรจไปแลวและตองเปนทยอมรบ

กจกรรม 3.3.1

วกฤตการณปญหากมพชามลกษณะอยางไร

แนวตอบกจกรรม 3.3.1

วกฤตการณกมพชาเกดจากการรกรานและยดครองประเทศนไวโดยเวยดนามในชวงสน ค.ศ. 1978

สถานการณหลง ค.ศ. 1979 จงเปนการเผชญหนาทงทางการเมองและการทตระหวางฝายเวยดนามและระบอบ

ปกครองใหมทมการจดตงขนในพนมเปญและมชอเรยกขณะนนวา “สาธารณรฐประชาชนกมพชา” กบอาเซยน

ฝายเวยดนาม-PRK มกลมโซเวยตใหการสนบสนน ขณะทอาเซยนไดรบความรวมมอจากจนและสหรฐอเมรกา

นอกจากน เขมรแดงทน าก าลงสวนใหญหนไปทางพรมแดนไทยกอนทกองทพเวยดนามจะรกถงกรงพนมเปญ

กสามารถฟนตวไดอยางรวดเรวและกลบมาตอสในแบบกองโจรกบฝายเวยดนาม-PRK สถานการณดงกลาวน

ด าเนนยดเยอเปนเวลาตลอดชวงทศวรรษภายหลง ค.ศ. 1979

60 โปรดดสรปการด าเนนงานของ UNTAC ใน ธระ นชเปยม. เรองเดยวกน. น. 42-61.

48

เรองท 3.3.2

อาเซยนกบมหาอ านาจ

ความสมพนธของอาเซยนกบชาตมหาอ านาจเปนประเดนใหญในพฒนาการของอาเซยนมาแตแรกเรม

เราไดเหนแลววา ความเคลอนไหว เชน การออกปฏญญา ZOPFAN ใน ค.ศ. 1971 และการพฒนาความเปน

หนสวนแบบ “ค เจรจา” ต งแตประมาณกลางทศวรรษ 1970 เกยวของกบความสมพนธของอาเซยนกบ

มหาอ านาจเปนส าคญ ในชวงทศวรรษ 1980 สมพนธภาพดงกลาวนมพฒนาการส าคญทท าใหทงสถานะและ

บทบาทของอาเซยนเปลยนไปอยางมาก รปแบบความสมพนธกบมหาอ านาจกเปลยนไปอยางส าคญเชนกน

ปญหากมพชาทเกดจากการรกรานของเวยดนามตอประเทศนในชวงปลายทศวรรษ 1970 เปนบท

ทดสอบส าคญของความเปนอนหนงอนเดยวกนภายในอาเซยน เราไดเหนแลววาปญหานท าใหเอเชยตะวนออก

เฉยงใตตองหวนกลบไปสการแบงฝายเผชญหนากนอกตงแตชวงปลายทศวรรษ 1970 จนสนทศวรรษตอมา ฝาย

หนงคออาเซยน ซงมสหรฐอเมรกาและจน (ทกลบมาคนดกบสหรฐอเมรกาตงแตตนทศวรรษ 1970) ใหการ

สนบสนน และอกฝายหนงคอเวยดนามและชาตพนธมตรอนโดจนทสหภาพโซเวยตและกลมประเทศยโรป

ตะวนออก (รวมทงชาตอนๆ อกบางชาต เชน อนเดย) ใหการสนบสนน

ความขดแยงครงนแสดงใหเหนความสามารถของอาเซยนทงในดานการมบทบาททางการทตรวมกน

และในการจดการกบความขดแยง ประสบการณของชวงทศวรรษ 1980 เมอประกอบกบความส าเรจดานการ

พฒนาเศรษฐกจของกลมประเทศนในชวงครงหลงทศวรรษ สงผลตออาเซยนในหลายดานดวยกน โดยเฉพาะท

ท าใหสถานะและบทบาทระหวางประเทศของอาเซยนโดดเดนและเปนทยอมรบอยางมาก

สงทตามมากบการเปลยนแปลงดงกลาว คอ ความมนใจในตวเองของอาเซยนมมากขน ทงความส าเรจดานการพฒนาเศรษฐกจและการไดรบการยอมรบเชนนนท าใหอาเซยนมนใจวาจะสามารถจดการกบการคกคามตอเสถยรภาพและความมนคงในภมภาค (อยางทเคยประสบความส าเรจมาแลวในการจดการกบปญหากมพชา) ความมนใจเชนนทมสวนท าใหอาเซยนพยายามขยายความรวมมอดานการเมองและความมนคงออกไปสภมภาคระดบกวางขน คอ เอเชยแปซฟก ทงประสบการณความสมพนธในบรรดาชาตสมาชกดวยกนเอง และบทบาทในการแกไขปญหากมพชาท าใหชาตอาเซยนตระหนกในความส าคญของการด าเนนงานโดยอาศยความไวเนอเชอใจ การสรางความมนใจแกกน และการมฉนทานมตหรอความเหนพองรวมกน อนเปนรากฐานของวถอาเซยน

49

และมนใจวาการด าเนนงานในแนวทางนสามารถจะขยายไปสภมภาคในระดบกวางดงกลาวได เราจะขยายความในประเดนนตอในเรองตอไป ความส าเรจทางเศรษฐกจและสถานะดานความมนคงทสรางความมนใจดงกลาวแลว ยงมผลใหชาตอาเซยนตระหนกในความสามารถทจะพงพาตนเองได นยส าคญโดยเฉพาะในความสมพนธกบชาตมหาอ านาจกคอ การมงท “การเจรจา” (Dialogue) มากกวา “การพงพา” (Dependence) อยางทเคยเปนมาในอดต การขยายแวดวงประเทศ “คเจรจา” ออกไปในหลายภมภาค ครอบคลมทงประเทศในทวปอเมรกา ยโรป และเอเชย แสดงใหเหนศกยภาพและความส าคญของอาเซยนทงดานการเมองและเศรษฐกจ ในทนเราคงไมสามารถกลาวถงความสมพนธของอาเซยนกบชาตมหาอ านาจแตละชาตได (เฉพาะชาตทเปนคเจรจากมถง 10 ชาต)61 อยางไรกตาม มบางชาตทควรกลาวถงในทนพอเปนสงเขป คอ สหรฐอเมรกา จน และญปน62 เพอใหภาพรวมกวางๆ โดยเฉพาะในชวงหวเลยวตอส าคญชวงหนงในพฒนาการของอาเซยน วา ชาตเหลานเขามามสวนเกยวของอยางไรและมผลกระทบส าคญอะไรตออาเซยนบาง สหรฐอเมรกาเขามามบทบาทส าคญในเอเชยตะวนออกเฉยงใตตงแตประมาณสนทศวรรษ 1940 เราไดเหนแลววา การเขามามบทบาทของสหรฐอเมรกามความเกยวของอยางส าคญกบสงครามเยนในเอเชยภายหลงชยชนะของคอมมวนสตบนแผนดนใหญจน สหรฐอเมรกานนถอไดวาเปนแรงกระตนเรมแรกใหเกดการเคลอนไหวในแนวภมภาคนยมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเพราะมบทบาทส าคญในการกอตง SEATO ขนใน ค.ศ. 1954 แมวาองคการระดบภมภาคทจดตงขนนจะมลกษณะเปนพนธมตรทางการ และมชาตในภมภาคเพยง 2 ชาต คอ ประเทศไทยและฟลปปนส เขารวมเปนสมาชก แตกถอไดวาเปนการเรมตนส าคญกอนทจะมองคการระดบภมภาคแทจรง คอ อาเซยนเกดขนในเวลาตอมา สหรฐอเมรกามแนวนโยบายชดเจนในการสนบสนนบรณาการทางเศรษฐกจระดบภมภาคเหมอนเชนทไดสนบสนนบรณาการระดบภมภาคในยโรปมาตงแตสนสงครามโลกครงท 2 ในดานความสมพนธกบอาเซยนน นสหรฐอเมรกามฐานะเปนคเจรจามาแลวถงปจจบน (ค.ศ. 2017) เปนเวลา 40 ป เหตการณและพฒนาการส าคญบางสวนในความสมพนธอาเซยน-สหรฐ ไดแก การรวมเปนประเทศคเจรจากบอาเซยนใน ค.ศ. 1977 ในปตอมาประธานาธบดคารเตอร (Jimmy Carter) ไดพบปะกบรฐมนตรตางประเทศอาเซยนทกรงวอชงตน ซงนบเปนการประชมระดบรฐมนตรอาเซยน-สหรฐครงแรก การประชมครงนถอเปน “การเจรจา” ในฐานะคเจรจาเปนครงแรก ใน ค.ศ. 1979 รฐมนตรตางประเทศไซรส แวนซ (Cyrus Vance) เขารวมประชม

61 Weatherbee ใหภาพชาตมหาอ านาจทเขามามบทบาทส าคญบางชาตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

โปรดด Weatherbee. Ibid. pp. 45-53.

62 ภาพรวมความสมพนธอาเซยนกบมหาอ านาจส าคญหลายชาตโดยเฉพาะจากขอมลเชงลกทเปน

ประสบการณสวนตวในฐานะนกการทตของกชอร มาหบบาน ไดน าเสนอไวใน Kishore Mahbubani and

Jeffrey Sng. Ibid.

50

รฐมนตรตางประเทศอาเซยนทบาหล ซงเปนการเจรจาอยางเปนทางการระหวางรฐมนตรตางประเทศสหรฐและรฐมนตรตางประเทศอาเซยน และในชวง ค.ศ. 1980-2000 ทง 2 ฝายจดใหมการเจรจาทงสน 16 ครง63 ชวงหลงจากนนความสมพนธกด าเนนตอมาอยางตอเนองโดยมพฒนาการส าคญๆ เชน ใน ค.ศ. 2008

สหรฐอเมรกาเปนประเทศแรกนอกอาเซยนทแตงตงเอกอครราชทตดแลอาเซยนโดยตรง และมการจดตงคณะ

ทตประจ าอาเซยนทจาการตาใน ค.ศ. 2010 และแตงตงเอกอครราชทตมาประจ าในปตอมา นอกจากนน ใน ค.ศ.

2009 สหรฐอเมรกากเขารวมในสนธสญญาไมตรและความรวมมอ (TAC) ซงท าใหสหรฐอเมรกาสามารถเขา

รวมประชมสดยอดเอเชยตะวนออก (East Asia Summit) ได64

จน มความสมพนธกบชาตตางๆ ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตมายาวนานกวาชาตใด (ยกเวนอนเดย) แต

สมพนธภาพทางการระหวางจนกบประเทศอาเซยนเดม 5 ประเทศ (ยกเวนอนโดนเซยและสงคโปร) เรมตนขน

เมอประมาณกลางทศวรรษ 1970 นเอง และจนกระทงปลายทศวรรษจงมความรวมมอใกลชดในกรณกมพชา

กอนหนาทจะมสมพนธภาพทางการทตกนนนจนและอาเซยนอยกนคนละคายทางการเมองและอดมการณใน

สงครามเยน65 แตแมกระทงเมอมความรวมมอใกลชดในปญหากมพชากยงมบางชาตในอาเซยน โดยเฉพาะอยาง

ยง อนโดนเซย ทยงหวาดระแวงไมไวใจจนอยางมาก ในกรณของอนโดนเซยนนความหวาดระแวงมตนตอมา

จากการทจนถกมองวาเขาไปเกยวของกบเหตการณ Gestapu ใน ค.ศ. 1965 ทไดกลาวถงแลว

ความสมพนธใกลชดระหวางจนกบอาเซยนกลาวไดวาเรมขนในชวงหลงสงครามเยนนเอง โดยเฉพาะ

เมอนายเฉยน ฉเฉน (Qian Qichen) รฐมนตรตางประเทศจนขณะนนไดเขารวมประชมรฐมนตรตางประเทศ

อาเซยนทกรงกวลาลมเปอรในเดอนกรกฎาคม 1991 ในฐานะแขกของรฐบาลมาเลเซย ในครงนนเขาไดแสดง

ความสนใจทจะรวมมอกบอาเซยนเพอผลประโยชนรวมกน จากการรเรมในครงนเองทท าใหจนไดเปนคเจรจา

ของอาเซยนโดยสมบรณเมอมการประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยนทกรงจาการตาในเดอนกรกฎาคม 1996

63 “United States-ASEAN: 40th Anniversary Facts”, U.S. Mission to ASEAN https://asean.usmission.

gov/united-states-asean-40th-anniversary/ สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

64 เรองเดยวกน.

65 ด ธระ นชเปยม. (2542). “จนกบเอเชยตะวนออกเฉยงใต”. ใน จนในโลกทก าลงเปลยนแปลง. ประ

ทมพร วชรเสถยร และไชยวฒน ค าช (บรรณาธการ). ศนยจนศกษา สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. น. 274-308.

51

และจากนนความสมพนธใกลชดระหวางกนกพฒนาเรอยมา66 โดยเฉพาะในปตอมาหลงจากเกดวกฤตการเงน

เอเชยในปนน จนมสวนส าคญทท าใหมการจดตงอาเซยน + 3 และทส าคญคอจนเปนชาตมหาอ านาจชาตแรกท

เสนอใหมการท าความตกลงการคาเสรจน-อาเซยน (free trade agreement: FTA) นายกรฐมนตรจ หรงจ (Zhu

Rongji) เสนอความคดเรองน ณ ทประชมสดยอดอาเซยน-จนทสงคโปรในเดอนพฤศจกายน 2000 และในป

ตอมาจนกเสนอเรองนมาอยางเปนทางการใหแกทประชมอาเซยนทบรไน การด าเนนการจดตงเขตการคาเสร

จน-อาเซยน (China-ASEAN Free Trade Area) ด าเนนการเสรจสนและมผลด าเนนงานเมอเดอนมกราคม 201067

แมวาเมอถงปจจบนจนกบชาตอาเซยนหลายชาตมกรณพพาทจากการอางสทธทบซอนในทะเลจนใต

แตขอสงเกตของ Weatheerbee เมอหลายปกอนกนาจะยงมความส าคญอย นนคอ “...มส านกปรากฏอยในเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตวา จน – ซงเปนประเทศใหญโตและอยใกลชดทางภมศาสตร – จะเปนมหาอ านาจทตอง

ค านงถงอยางหลกเลยงไมไดในอนาคต ความจ าเปนทจะตองปรบตวเขากบอนาคตเชนนนจะมอทธพลตอ

ความสมพนธเอเชยตะวนออกเฉยงใต-จนในปจจบน”68 ปจจบนปญหาใหญทอาเซยนตองค านงถงนอกจากจะ

ไดแกความขดแยงในทะเลจนใตแลว คอการแขงขนทางอ านาจระหวางจนและสหรฐอเมรกาในภมภาคน โดยท

ในขณะนฝายสหรฐรสกวาก าลงเปนฝายสญเสยอทธพลในการแขงครงน69

ญปน เปนอกชาตหนงทมความสมพนธกบเอเชยตะวนออกเฉยงใตมายาวนาน ในยคสมยของเรานน

ทนญปนมสวนส าคญยงในการเตบโตทางเศรษฐกจของภมภาค จนกลาวกนวา “ครงหนงญปนเคยเปน

เครองยนตทางเศรษฐกจทขบเคลอนการเตบโตของเอเชยตะวนออกเฉยงใต ความสมพนธทางการคา การลงทน

โดยตรง (FDI) และความชวยเหลอดานการพฒนาอยางเปนทางการ (ODA) ไดท าใหญปนเปนหนสวนทาง

เศรษฐกจหลก [ของภมภาคน]”70

66 “Overview of ASEAN-China Dialogue Relations”, ASEAN Secretariat Information Paper, April

2017, available at http://asean.org/storage/2016/01/Overview-of-ASEAN-China-Relations-April-2017.pdf

สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

67 Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid. pp. 99-100.

68 Weatherbee. Ibid. p. 48.

69 Mark Valencia, “Is America Losing the Soft Power Contest in Southeast Asia?”, The Diplomat,

12 August 2017 https://thediplomat.com/2017/08/is-america-losing-the-soft-power-contest-in-southeast-asia/

สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

70 Weatherbee. Ibid. p. 49.

52

ความสมพนธของญปนในฐานะคเจรจาอยางไมเปนทางการของอาเซยเรมมาตงแต ค.ศ. 1973 และ

ตอมาสมพนธภาพดงกลาวไดรบการยกระดบเปนทางการในเดอนมนาคม 1977 เมอมการจดประชมอาเซยน-

ญปน (ASEAN-Japan Forum) ขน จากนนสมพนธภาพกมความกาวหนาส าคญทกดานทงการเมอง-ความมนคง

เศรษฐกจ-การเงน และสงคม-วฒนธรรม71

ญปนแสดงทาททางนโยบายของตนตอเอเชยตะวนออกเฉยงใตอยางชดเจนเปนครงแรกในระหวาง

การเยอนภมภาคนของนายกรฐมนตรฟกดะ เขาไดเขารวมประชมสดยอดอาเซยน-ญปนทกรงกวลาลมเปอร ซง

เปนการประชดสดยอดครงแรกของผน าอาเซยนและผน าประเทศทมไดเปนสมาชกอาเซยน หลงจากนน ใน

ระหวางการเยอนประเทศฟลปปนสฟกดะมค าแถลงทเรยกกนตอมาวา “หลกการฟกดะ” (Fukuda Doctrine) อน

เปนหลกการดานการทตของญปนตออาเซยน ประกอบดวย 1) ญปนปฏเสธบทบาทมหาอ านาจทางทหาร 2) ญ

ปนจะเสรมสรางสมพนธภาพแหงการมความมนใจและไวเนอเชอใจตอกนแบบ “ใจถงใจ” (heart-to-heart) และ

3) ญปนจะเปนหนสวนทเทาเทยมของอาเซยน ในปตอมามการจดประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยน-ญปน

อนนบเปนจดเรมตนของความรวมมอในฐานะทเปนประเทศคเจรจาประเทศแรกของอาเซยน72

ญปนกเชนเดยวกบมหาอ านาจอก 2 ชาตทไดกลาวแลว คอ จะยงเปนมหาอ านาจส าคญในภมภาคน

ตอไปในอนาคตแมวาอทธพลญปนจะตกต าลงไปในปจจบน จากบางทศนะปญหาส าคญประการหนงของญปน

เปนปญหาทางวฒนธรรม นนคอ การขาดการเขามาเกยวของสมพนธอยาง “ใจถงใจ” อยางแทจรงเพราะญปน

ปดกนตนเองจากคนอนทคนญปนมองวาดอยกวาในทางวฒนธรรม กลาวอยางตรงไปตรงมาคอ “ญปนไมเคย

ปฏบตตออาเซยนอยางใหการเคารพ”73 นอกจากนน ญปนกเชนเดยวกบสหรฐอเมรกาทตองเผชญกบการกาว

ขนมามบทบาทโดดเดนของจน ส าหรบอาเซยนนนการแขงขนทางอ านาจระหวางจนกบญปนกจะเปนประเดน

ทาทายทส าคญอกกรณหนงเชนกน

กจกรรม 3.3.2

71 “Overview of ASEAN-Japan Dialogue Relations”, 8 March 2017

Available at http://asean.org/storage/2012/05/Overview-ASEAN-Japan-Relations-As-of-8-March-2017.pdf

สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

72 “Japan-ASEAN Friendship and Cooperation: Shared Vision, Shared Identity, Shared Future”,

Mission of Japan to ASEAN (Ministry of Foreign Affairs of Japan, 2015). p. 2.

http://www.asean.emb-japan.go.jp/documents/20150402%20pamphlet.pdf สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

73 Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid. p. 120.

53

ความสมพนธใกลชดระหวางจนกบอาเซยนเรมขนเมอใด

แนวตอบกจกรรม 3.3.2

ความสมพนธใกลชดระหวางจนกบอาเซยนกลาวไดวาเรมขนในชวงหลงสงครามเยนนเอง โดยเฉพาะ

เมอนายเฉยน ฉเฉน (Qian Qichen) รฐมนตรตางประเทศจนขณะนนไดเขารวมประชมรฐมนตรตางประเทศ

อาเซยนทกรงกวลาลมเปอรในเดอนกรกฎาคม 1991 ในฐานะแขกของรฐบาลมาเลเซย ในครงนนเขาไดแสดง

ความสนใจทจะรวมมอกบอาเซยนเพอผลประโยชนรวมกน จากการรเรมในครงนเองทท าใหจนไดเปนคเจรจา

ของอาเซยนโดยสมบรณเมอมการประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยนทกรงจาการตาในเดอนกรกฎาคม 1996

และจากนนความสมพนธใกลชดระหวางกนกพฒนาเรอยมา

54

เรองท 3.3.3

สระเบยบภมภาคใหมเมอสงครามเยนยต

ความตกลงในปญหากมพชาเมอเดอนตลาคม 1991 นบเปนการปทางไปสการยตการเผชญหนาทได

ด าเนนมาตลอด 1 ทศวรรษกอนหนานน (และส าหรบกมพชากเปนการยตสงครามกลางเมองทด าเนนมาตงแต

ประมาณตนทศวรรษ 1970) การยตความขดแยงครงนซงเกดขนในชวงเดยวกบทสงครามเยนยตลงไดน าเอเชย

ตะวนออกเฉยงเขาสยคใหม ซงอาจเรยกงายๆ วาเปนยคแหงความรวมมอภายหลงยคแหงความขดแยงยดเยอ

ยาวนาน เมอถงชวงนอาเซยนทเคยมสวนส าคญในการแกไขปญหาความขดแยงในภมภาคมาแลวกจะมบทบาท

ในการสรางระเบยบใหมขนทงในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและภมภาคทกวางออกไป คอ เอเชย-แปซฟก เราจะมา

ดทระเบยบใหมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกอนวาเมอสงครามเยนยตลงแลว เปลยนแปลงไปอยางไรบาง

ปฏญญากรงเทพฯ จรงๆ แลวเปดกวางใหทกประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเขารวมเปนสมาชกได

หากยอมรบเปาหมาย หลกการ และวตถประสงคของอาเซยน ดงเชนทอดตเลขาธการอาเซยนชาวฟลปปนส

Rodolfo Severino กลาวย าวา “...อาเซยนมไดจ ากดความมงหวงและเปาหมายของตนในฐานะองคการระดบ

ภมภาคและไดก าหนดวตถประสงคส าหรบความรวมมอในภมภาคทครอบคลมกวางขวาง...อาเซยนประกาศ

ชดเจนเปดเผยวาเปดรบทกชาตในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเขาเปนสมาชก จรงๆ แลวรฐมนตรของชาตผกอตง

อาเซยนไดพยายามทจะใหพมาและกมพชาเขามาเปนสมาชกแรกเรม อยางไรกด ทงประเทศปฏเสธค าเชญน

เพราะมงมนอยางเดดเดยวทจะคงสถานะความเปนชาตไมฝกใฝฝายใดไวและหวาดระแวงวาสมาคมใหมนจะ

กาวไปในทศทางใดในสงครามเยนทก าลงอยในขนสงสดขณะนน”74 ดวยการมทาทเปดกวางดงกลาว ดงนนเมอ

บรไนไดรบเอกราชใน ค.ศ. 1984 กไดเขารวมเปนสมาชกแทบจะในทนททนใด

เมอสงครามเวยดนามยตลงอาเซยนกแสดงทาททจะใหประเทศอนโดจนเขารวมเปนสมาชก แตความ

มงหวงดงกลาวกตองหยดชงกลงเมอเกดปญหาจากการรกรานของเวยดนามตอกมพชา และเมอปญหานยตลงใน

ค.ศ. 1991 อาเซยนกเรมกระบวนการขยายสมาชกภาพใหมอก เราจงกลาวไดวาเปาหมาย “ASEAN-10” หรอการ

ขยายกรอบความรวมมอของอาเซยนออกไปใหครอบคลมทกชาตในภมภาค ถอไดวาเปนปณธานของอาเซยนมา

โดยตลอด ดงนน ภายหลงการยตปญหากมพชา แมตองเผชญปญหาและอปสรรคบางประการ เชน ปญหา

การเมองภายในเมยนมา ตลอดจนความไมมเสถยรภาพทางการเมองภายในกมพชาทยงด ารงอยเกอบตลอดชวง

ทศวรรษ 1990 แตอาเซยนกยงมงมนทจะบรรลปณธานดงกลาว

74 Severino. Ibid. p. 3.

55

ระหวางทความขดแยงในปญหากมพชายงด าเนนอยนนอาเซยนกไดเสนอเรองการรบเวยดนามเขามา

เปนสมาชกระหวางการเจรจาปญหาเพอเปนแรงจงใจทจะใหเวยดนามยตความขดแยง จากนนใน ค.ศ. 1992 ลาว

กไดรบสถานะผสงเกตการณในอาเซยน ตามมาดวยกมพชาและเมยนมาทไดรบสถานะเชนนใน ค.ศ. 1994 และ

1996 ตามล าดบ หมดหมายส าคญคอการตดสนใจรบเวยดนามเขาเปนสมาชกเมอมการประชมรฐมนตรอาเซยน

ในเดอนกรกฎาคม 199575 การรบเวยดนามเขามาเปนสมาชกนบไดวาเปนการอด “ชองวาง” ระหวางเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตทเปนคอมมวนสตและทไมไดเปนคอมมวนสต จากนนทประชมสดยอดอาเซยนในเดอน

ธนวาคม 1995 กลงมตทจะบรรล “เอเชยตะวนออกเฉยงใตทเปนหนงเดยว” (one Southeast Asia) ภายใน ค.ศ.

2000 แตทประชมสดยอดอยางไมเปนทางการปตอมาไดเลอนระยะเวลาการรบอก 3 ประเทศทยงไมไดเปน

สมาชก คอ กมพชา ลาว และเมยนมา (ขณะนนตมอร-เลสเตยงไมเปนเอกราช) เขามาเปนสมาชกพรอมกนเมอม

การประชมรฐมนตรอาเซยนใน ค.ศ. 199776

แมวาปญหาทางการเมองภายในของกมพชาจะท าใหประเทศนไมไดเขามาเปนสมาชกอาเซยนในปนน

แตอก 2 ปตอมา คอ ใน ค.ศ. 1999 กมพชากเขารวมเปนสมาชกอยางเปนทางการ ดงนน เราจงกลาวไดวาภายใน

ระยะเพยงชวงครงหลงทศวรรษ 1990 อาเซยนกประสบความส าเรจในการน าประเทศเอเชยตะวนออกเฉยงใตอก

4 ประเทศ คอ กมพชา ลาว เมยนมา และเวยดนาม เขารวมเปนสมาชกดวย ท าใหอาเซยนซงกอนหนานนม

สมาชก 6 ประเทศ คอ บรไน อนโดนเซย มาเลเซย ฟลปปนส สงคโปร และประเทศไทย กลายเปนกลมภมภาคท

ครอบคลมทงภมภาคอยางแทจรง (region-wide grouping) เพราะรวมประเทศในภมภาคทง 10 ประเทศเขาไว

เปนสมาชก โดยทตมอรเลสเต ซงเพงไดรบเอกราชอยางเปนทางการใน ค.ศ. 2002 คงจะเขารวมเปนสมาชกดวย

ในไมชา

การบรรลเปาหมาย “ASEAN-10” นบเปนการน าไปสการมระเบยบใหมในภมภาคเอเชยตะวนออก

เฉยงใตอยางแทจรง ทส าคญดงไดกลาวแลวคอ “ชองวาง” ระหวางเอเชยตะวนออกเฉยงใตทเปนคอมมวนสต

และทมไดเปนคอมมวนสตไมมอยแลว เวยดนามย ายนยนวาความแตกตางทางการเมองและอดมการณมไดเปน

อปสรรคตอการมความรวมมอใกลชด นอกจากนน ทส าคญไมนอยเชนกนคอ การน าเมยนมาเขามาเปนสมาชก

ซงในระยะแรกถกตอตานทงจากวงการภายในอาเซยนทยดมนในหลกการประชาธปไตยและจากมหาอ านาจ

75 “Joint Communique of the Twenty-Eighth ASEAN Ministerial Meeting, Bandar Seri Begawan,

29-30 July 1995”, Association of Southeast Asian Nations http://asean.org/?static_post=joint-communique-of-

the-twenty-eighth-asean-ministerial-meeting-bandar-seri-begawan-29-30-july-1995 สบคน เม อ 30 กน ยายน

2560.

76 Weatherbee. Ibid. pp. 94-95.

56

ตะวนตก โดยเฉพาะสหรฐอเมรกาและสหภาพยโรป กลบท าใหในทสดมสวนชวยใหเกด “การเปลยนผานไปส

ประชาธปไตย” (Democratic Transition) ขนในประเทศน77

ความส าเรจในการสรางระเบยบใหมขนภายในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ท าใหมความพยายามจะขยาย

แนวทางของอาเซยนออกไปในระดบกวางดวย เมอถงชวงทศวรรษ 1990 การสนสดของสงครามเยนไดท าให

ปญหาความมนคงในลกษณะเดมลดนอยลงไป และแนวทางของอาเซยนในเรองความมนคงดจะกลายเปน

แนวทางทเหมาะสมส าหรบยคหลงสงครามเยน แนวทางของอาเซยนคอการเปนกลไกลดความตงเครยดขดแยง

และก าหนดแบบแผนความสมพนธตอกนในบรรดาชาตสมาชกทจะมผลในแงของการสงเสรมเสถยรภาพและ

ความมนคงของภมภาค แนวทางหลกของอาเซยนในการด าเนนงานเพอใหบรรลเปาหมายดงกลาวไมไดอยท

การทหาร แตอยทการสรางความมนคงเขมแขงทางสงคมและเศรษฐกจ แนวทางนสะทอนอยในความคดท

เรยกวา “ความเขมแขงยดหยนระดบชาตและภมภาค” (National and Regional Resilience) นอกจากนกยงมสงท

เรยกวา “วถอาเซยน” ทไดกลาวถงแลว อนเปนแนวทางปฏบตทววฒนาการขนจากการด าเนนความรวมมอ

ระหวางกนภายในอาเซยน

ด ารส าคญในเรองนคอการจดตงเวทการประชมอาเซยนวาดวยความรวมมอดานการเมองและความ

มนคงในภมภาคเอเชย-แปซฟก (ASEAN Regional Forum: ARF) ซงมการจดประชมครงแรกในกรงเทพฯ ใน

เดอนกรกฎาคม 1994 รวมท งการจดท า “สนธสญญาเขตปลอดอาวธนวเคลยรในเอเชยตะวนออกเฉยงใต”

(Southeast Asia Nuclear Weapon-Free Zone: SEANWFZ) ในปตอมา และมผลบงคบใชใน ค.ศ. 1997

ในเรองเศรษฐกจมการจดต ง “เขตการคาเสรอาเซยน” (ASEAN Free Trade Area – AFTA) ขนใน

ค.ศ. 1992 ซงจะกลายมาเปนรากฐานส าคญของประชาคมเศรษฐกจอาเซยนในเวลาตอมา นอกจากน ยงมการ

ขยายความรวมมอออกไปในกรอบของอาเซยน + 3 อาเซยน + 6 และขอตกลงเขตการคาเสร (Free Trade

Agreements: FTAs) กบประเทศหรอกลมประเทศตางๆ จ านวนมาก ตลอดจนการจดท ากรอบความรวมมอระดบ

อนภมภาค (sub-region) ขนอกหลายแหง โดยเฉพาะ อนภมภาคลมแมน าโขง (Greater Mekong Sub-region:

GMS) ซงมโครงการสรางเขตเศรษฐกจ (economic corridors) ทเชอมโยงชาตตางๆ ในอนภมภาคนเขาดวยกนทง

ในทางกายภาพ (เครอขายเสนทางขนสงคมนาคมตางๆ) และโครงการความรวมมอเฉพาะดานจ านวนมาก ชวง

ทศวรรษ 1990 กลาวไดวา อาเซยนไดวางรากฐานส าคญไวส าหรบการขยายความรวมมอดานเศรษฐกจทงใน

ภมภาคและในระดบกวางออกไป เราจะกลาวเพมเตมในสวนของ ARF และการขยายเครอขายความรวมมอดาน

เศรษฐกจในระดบกวาง โดยเฉพาะในเอเชย-แปซฟก ในตอนท 3.4

77 การเกดการเปลยนผานดงกลาวน ซงถอไดวาเปนความส าเรจทอาเซยนมสวนอยไมนอย ไดรบการ

เนนย าและกลาวไวในหลายทใน Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid.

57

กจกรรม 3.3.3

ลกษณะส าคญประการหนงระเบยบใหมในภมภาคเมอสงครามเยนยตคออะไร?

แนวตอบกจกรรม 3.3.3

การบรรลเปาหมาย “ASEAN-10” คอ การรบทกชาตในภมภาคเขาเปนสมาชกอาเซยน (ยกเวนเพยง

ตมอรตะวนออกทยงมไดเปนเอกราช) นบเปนการน าไปสการมระเบยบใหมในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

อยางแทจรง ทส าคญคอ “ชองวาง” ระหวางชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใตทเปนคอมมวนสตและทมไดเปน

คอมมวนสตไมมอยแลว เวยดนามย ายนยนวาความแตกตางทางการเมองและอดมการณมไดเปนอปสรรคตอการ

มความรวมมอใกลชด นอกจากน ทส าคญไมนอยเชนกนคอการน าเมยนมาเขามาเปนสมาชกท าใหในทสดมสวน

ชวยใหเกด “การเปลยนผานไปสประชาธปไตย” ขนในประเทศน

58

ตอนท 3.4

อาเซยนในทศวรรษท 4: จากความรวมมอสบรณาการ

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 3.4 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

3.4.1 อาเซยนกบความรวมมอดานการเมอง ความมน และเศรษฐกจในเอเชย-แปซฟก

3.4.2 การจดตงและพฒนาการของเขตการคาเสร

3.4.3 สการเปนประชาคมอาเซยน

แนวคด

1. ในชวงหลงสงครามเยนอาเซยนขยายกรอบความรวมมอออกไปในเอเชย-แปซฟกทงดานการเมอง

ความมนคง และดานเศรษฐกจ เพอใหสอดรบกบสถานการณทงในโลกและในภมภาคทเปลยนไปอยางมาก

2. ในสวนของอาเซยนเองนนพฒนาการส าคญยงคอการจดตงเขตการคาเสรอาเซยน (AFTA) ซงเปน

การแสดงใหเหนวาอาเซยนไดกาวหนาจากความรวมมอไปสระดบเรมตนของบรณาการ ซงจะเปนรากฐานของ

พฒนาการระดบสงขนไปอก

3. เมอปลายทศวรรษ 1990 อาเซยนกมด ารทจะพฒนาไปสการเปน “ประชาคม” และเมอถงชวงตน

สหสวรรษใหมด ารนไดรบการยกระดบขนไปเปนแผนการพฒนา “ประชาคมอาเซยน” อยางเปนรปธรรม

วตถประสงค

เมอศกษาตอนท 3.4 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายการขยายความรวมมอดานตางๆ ของอาเซยนไปสเอเชย-แปซฟกได

2. อธบายการกอตงเขตการคาเสรอาเซยนได

3. อธบายด ารและแผนการทจะพฒนาไปเปน “ประชาคมอาเซยน” ได

59

ความน า

ภมทศนทงดานการเมอง ความมนคง และเศรษฐกจในโลกและในเอเชยโดยรวมไดเปลยนไปอยาง

มากในชวงหลงสงครามเยน ตอนสดทายของหนวยนสวนหนงจะเปนมองภมทศนทเปลยนไปดงกลาว และ

อาเซยนไดเขาไปมสวนในความรวมมอดานการเมอง ความมนคง และเศรษฐกจทก าลงขยายตวมากขนอยางไร

สดทายจะพยายามชใหเหนวา ในสภาวการณทงในโลกและในภมภาคเอเชยโดยรวมทเปลยนไปนอาเซยน

จ าเปนตองมความเปนอนหนงอนเดยวกนทมไดอาศยแคเพยงความรวมมอระดบรฐบาลตอรฐบาล หากตองกาว

ไปสบรณาการทจะท าใหมความเปนปกแผนมากยงขนดวย

60

เรองท 3.4.1

อาเซยนกบความรวมมอดานการเมอง ความมนคง และเศรษฐกจในเอเชย-แปซฟก

การขยายความรวมมอดานการเมองและความมนคง ในชวงหลงสงครามเยนปญหาดานความมนคงทง

ในโลกและในภมภาคไดเปลยนไปอยางมาก โดยมลกษณะส าคญอยทปญหาความไมแนนอนของสถานการณ

ตางๆ อาเซยนจงจดตงกลไกเพอจดการกบปญหาความมนคงของภมภาค คอ การประชมอาเซยนวาดวยความ

รวมมอดานความมนคงในภมภาคเอเชย-แปซฟก หรอ ARF ขนดงไดกลาวแลว กลไกนสะทอนความพยายามท

จะขยาย “วถอาเซยน” ออกไปในขอบเขตทกวางขวางยงขนใหครอบคลมภมภาคเอเชย-แปซฟกทงหมด โดยม

ชาตอนๆ ทมความเกยวของสนใจปญหาความมนคงในภมภาค (โดยเฉพาะสหรฐอเมรกาและจน) เขามามสวน

รวม ปจจบนกลาวไดวาอาเซยนเปน “แกน” ส าคญของการทตแบบพหภาคทเกยวของกบทงชาตสมาชกและ

ไมใชสมาชกทงเรองความมนคงและเศรษฐกจ (ทจะกลาวถงในหวขอตอไป)

แมด ารทจะใหมการกลไกความรวมมอแบบ ARF จะมาจากอาเซยน แตการจดตงเวทนขนกตองอาศย

ทงสภาพแวดลอมในภมภาคทเปลยนไปและความเหนชอบของมหาอ านาจทเกยวของอกดวย หากพจารณาในแง

ของการเปลยนแปลงของภมทศนดานความมนคง การจดตง ARF กลาวไดวาเปนผลจากการเปลยนแปลงในดาน

การกระจายอ านาจทเกดขนในเอเชยตะวนออกหลงสงครามเยน ลกษณะส าคญของระเบยบทางอ านาจใหมใน

ภมภาคทเกดขนในชวงนน ก าหนดโดยปจจยทางโครงสราง 3 ประการ คอ 1) การลมสลายของสหภาพโซเวยต

2) การขนมามบทบาทและอทธพลโดดเดนของจน และ 3) ปญหาเกยวกบขอบเขตและความเขมขนของพนธกจ

ของสหรฐอเมรกาในอนาคต78 หากพจารณาในแงน ARF กอาจถอไดวาเปนสวนหนงของการพยายามปรบตวให

เขากบสภาวะแวดลอมในภมภาคทเปลยนไปในชวงหลงสงครามเยน ในการด าเนนงานเรองนอาเซยนอาศย

รปแบบบางประการของแนวทางดานความมนคงท เรยกกนในขณะน นวา “ความมนคงแบบรวมมอ”

(Cooperative Security) มความจ าเปนเรงดวนทางการเมอง 3 ประการดวยกนทมสวนผลกดนใหมการด าเนนงาน

ในแนวทางน ไดแก79

- ความจ าเปนทจะตองน าจนเขามามสวนรวมในเครอขายความสมพนธในภมภาค ซงครอบคลม

ประเดนหลากหลาย รวมทงดานความมนคง การเขามามสวนรวมของจนจะท าใหจนมสวนไดสวนเสยอยใน

สมพนธภาพแบบหลายฝายในภมภาคซงไดพฒนาขนในชวงหลงสงครามเยน

78 Weatherbee. Ibid. p. 160.

79 Ibid. pp. 160-161.

61

- ความจ าเปนทจะตองหากรอบการด าเนนงานทจะใหหลกประกนการเขามามสวนเกยวของของ

สหรฐอเมรกาในสภาวะแวดลอมดานความมนคงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เพอเปนการถวงดลอ านาจจนใน

ลกษณะทจะไมเปนการคกคามตอจน

- การมสวนรวมของอาเซยนจะท าใหความกงวลวา มหาอ านาจชาตใดชาตหนงจะเขามาครอบง า

กจการของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเพอผลประโยชนของตนเองลดนอยลงไป

จนนนการมสวนรวมใน ARF สงผลในแงของการยอมรบสถานะของจนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ใหมนคงขน เพราะ ARF เปนกรอบการด าเนนงานทไมถกครอบง าไมวาจะโดยสหรฐอเมรกาหรอญปน ทส าคญ

โดยอาศยกรอบนจนไมตองลงทนอะไรในทางการเมองในการแสดงใหชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใตเหนถงความ

ปรารถนาของจนทจะรวมมอมากกวาจะคกคาม นอกจากน ความเกยวพนของจนกบอาเซยนกมนยส าคญวา

ประเดนปญหาไตหวน หรอปญหาอนๆ ทเปนความกงวลของจน เชน ทเบต จะไมถกน าเขามาเปนสวนหนงของ

การทตพหภาคใน ARF

ในสวนของสหรฐอเมรกานน การตดสนใจยอมรบใหผลประโยชนดานความมนคงของตนเขามาเปน

สวนหนงของกจการระดบภมภาคในกรอบ ARF สอดคลองกบวสยทศนวาดวย “ประชาคม” (Community) ท

ปรากฏอยในกรอบความรวมมอทางเศรษฐกจเอเชย-แปซฟก (Asia-Pacific Economic Cooperation: APEC)

เชนเดยวกน ในการเขามามสวนรวมใน ARF น น สหรฐอเมรกากไมตองใชลงทนใดๆ ในทางการเมอง

เชนเดยวกนจน เพราะความรวมมอส าคญดานความมนคงของสหรฐอเมรกาทงในเอเชยตะวนออกและเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต อยทระบบพนธมตรทางทหารและหนสวนดานความมนคงในระดบทวภาคตางๆ ซงจะไมได

รบผลกระทบใดๆ จากการด าเนนงานในกรอบพหภาคของ ARF

การจดประชม ARF เรมขนครงแรกทกรงเทพฯ ในเดอนกรกฎาคม 1994 ลกษณะส าคญประการหนง

ของแนวทางนคอการน าเอามหาอ านาจจากภายนอกเขามามสวนในวถอาเซยนส าหรบการแกไขความขดแยง

โดยเฉพาะดวยการอาศยการทตเชงปองกน (Preventive Diplomacy) ในแงของรปแบบในการด าเนนงานนน

ARF เปนการประชมของรฐมนตรตางประเทศของชาตสมาชก ซงปจจบนประกอบดวย 27 ชาต80 การประชมจด

ขนในวาระการประชมประจ าปของรฐมนตรตางประเทศอาเซยน ความส าคญของ ARF อยทเปนการประชม

แบบหลายฝายดานการเมองและความมนคงเพยงแหงเดยวทเชอมโยงทงเอเชยตะวนออกเฉยงเหนอ เอเชย

80 รฐสมาชก ARF ปจจบน ไดแก อาเซยน 10 ประเทศและประเทศคเจรจาของอาเซยน 10 ประเทศ

สวนสมาชกอก 7 ประเทศ ไดแก บงคลาเทศ ปาปวนวกน มองโกเลย เกาหลเหนอ ปากสถาน ศรลงกา และ

ตมอร-เลสเต ขณะนมนโยบายทจะไมเพมจ านวนสมาชกขนอก แมวาจะชาตทไดแสดงตนวาสนใจทจะเขารวม

แลวกตาม คอ คาซคสถาน ครกซสถาน และอฟกานสถาน

62

ตะวนออกเฉยงใต และเอเชยใต นอกจากนน ARF ยงท าหนาทเปนเวทเดยวในเอเชย-แปซฟกททงมหาอ านาจ

และชาตเลกๆ รวมกนถกเถยงพจารณาประเดนดานความมนคงอยางครอบคลมกวางขวาง81 ARF มแนวทางการ

ด าเนนงานทสรปไดดงน82

ARF ด าเนนงานในลกษณะของทประชมหารอ (Consultative Forum) อยางสอดคลองกบหลกการท

เปนแกนของวถอาเซยน คอ ฉนทามต และการไมแทรกแซงในกจการภายใน จดเนนอยทการสรางความไวเนอ

เชอใจ (Confidence-Building) ARF ไมมโครงสรางทางการบรหาร (ส านกงาน) ของตนเองเปนเอกเทศ การ

ด าเนนงานดานตางๆ อาศยการสนบสนนของส านกเลขาธการอาเซยน (ASEAN Secretariat) มการประชมปละ 2

ครงของ Inter-sessional Support Group (ISG) เรองมาตรการสรางความไวเนอเชอใจ (confidence-building

measures – CBMs) และการทตเชงปองกนตงแตการประชมใน ค.ศ. 2002 เปนตนมา มเจาหนาทฝายกลาโหม

และทหารเขาไปมสวนรวมในกระบวนการของ ARF ดวย เจาหนาทเหลานจะประชมกนเปนการเฉพาะ 1 วน

กอนการประชมของรฐมนตรตางประเทศ (ทงนเพราะมประเดนดานความมนคงทเกยวกบการกอการรายขาม

ชาตหลงเหตการณ 9/11) แถลงการณของประธาน (Chairman’s Statement) เมอเสรจสนการประชมและมการ

บนทกไวอยางเปนทางการ ถอเปนเอกสารแสดงฉนทามตของทประชม

นอกจากเปนผจดตงและมบทบาทส าคญใน ARF แลว ในดานความมนคง อาเซยนมสวนอยางมากใน

การท าความเขาใจและก าหนดแนวทางในการด าเนนงานในปญหาตางๆ โดยเฉพาะในเรองหมเกาะในทะเลจน

ใต (South China Sea) อาเซยนและจนไดจดท าปฏญญาวาดวยแนวปฏบตในทะเลจนใต (Declaration on the

Conduct of Parties in the South China Sea) ในเดอนพฤศจกายน 2002 ซงมงทจะใหมการใชความยบย ง

(restraint) ตามแนวทางของอาเซยนเพอหาทางตกลงกนโดยสนตวธ เปนทนาเสยดายวาความมงงหวงของ

อาเซยนทจะมการก าหนด “วถปฏบต” (code of coduct) ในเรองนยงไมประสบความส าเรจ และปญหาความ

ขดแยงในทะเลจนใตกท าใหความสมพนธระหวางจนกบประเทศอาเซยนบางประเทศโดยเฉพาะเวยดนามและ

ฟลปปนส ไมดนก

อาเซยนกบการขยายกรอบความรวมมอทางเศรษฐกจ นอกจากอาเซยนจะไดพฒนาความเปนหนสวน

แบบคเจรจากบชาตตางๆ จ านวนมากแลว ยงไดขยายความรวมมอดานเศรษฐกจโดยเฉพาะในเอเชย-กแปซฟก

อยางกวาขวางดวย ทส าคญคอ ตงแตสนทศวรรษ 1980 อาเซยนไดเขารวมเปนสวนหนงของกลมความรวมมอ

ทางเศรษฐกจเอเชย-แปซฟก (Asia-Pacific Economic Cooperation: APEC) นนคอ 10 ในจ านวนสมาชก 21

ประเทศของ APEC กคอประเทศสมาชกอาเซยน อยางไรกด ตงแตชวงปลายทศวรรษ 1990 นนเองทการเขาไปม

81 Severino. Ibid. p. 27.

82 Weatherbee. Ibid. pp. 162-164.

63

สวนรวมในความรวมมอทางเศรษฐกจนอกภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตของอาเซยนมความเขมขนและ

กวางขวางยงขน

ภายหลงการฟนตวจากวกฤตดานการเงนและเศรษฐกจใน ค.ศ. 1997 มความเคลอนไหวอยางรวดเรว

และกวางขวางในการท าความตกลงการคาเสร (Free Trade Agreement) ท งในระดบทวภาค (รวมถงระดบ

ทวภาคของอาเซยนกบมหาอ านาจชาตใดชาตหนง) และระดบภมภาค ซงสะทอนความพยายามทจะขยายการ

เขาถงตลาดตางๆ ทงในเอเชยตะวนออกและในโลกมากขน นอกจากนน กยงถอวาเปนสวนหนงของ “กระแส

ภมภาคนยมใหม” (New Regionalism) ตงแตประมาณปลายทศวรรษ 198083

ลกษณะส าคญอยางหนงของภมภาคนยมใหม กคอการเปน “ภมภาคนยมเปด” (Open Regionalism)

กลาวคอ มไดมลกษณะของการเปนกลมภมภาคเฉพาะแหงใดแหงหนงเทานน แตมแนวโนมทจะขยายกรอบ

ความรวมมอใหกวางออกไป รวมทงทปรากฏในลกษณะของความรวมมอระหวางภมภาค (Inter-Regionalism)

ในรปแบบหลากหลาย นอกจากนน ภมภาคนยมใหม โดยเฉพาะในเอเชย ยงมลกษณะของความตกลงการคาใน

ภมภาค (Regional Trade Agreements – RTAs) ทงในระดบทวภาคและพหภาค โดยไมเพยงแตมประเทศตางๆ

จ านวนมากเขามามสวนรวมในการด าเนนงานในลกษณะนเทานน แตหลายประเทศกเขาไปมสวนรวมในหลาย

ความตกลงแบบนดวย เราจะไมกลาวถงเรองนในรายละเอยด ทกลาวมานมงหมายเพยงตองการใหเหนกระแส

ตางๆ ทเกดขนในชวงหลงสงครามเยนเปนส าคญเทานน ความเคลอนไหวส าคญๆ หลายประการของอาเซยน

เกดขนในทามกลางกระแสตางๆ เหลานเอง

นอกจากการเขาเปนสวนหนงของ APEC อาเซยนไดจดตงเขตการคาเสรอาเซยน (จะกลาวถงในเรอง

ตอไป) ขนในชวงตนทศวรรษ 1990 และหลงจากเกดวกฤตการเงนเอเชยหรอ “วกฤตตมย ากง” ใน ค.ศ. 1997

อาเซยนกไดขยายกรอบความรวมมอออกไปเปน “อาเซยน + 3” (อาเซยน + จน ญปน และเกาหลใต) และตอมาม

“อาเซยน + 6” (เพมอก 3 ประเทศ คอ ออสเตรเลย นวซแลนด และอนเดย) ท าใหมความตกลงดานการคาเสรกบ

ประเทศตางๆ เหลานตามมาอกในเวลาตอมา

ตงแต ค.ศ. 2002 ประเทศสมาชกอาเซยนไดลงนามในความตกลงการคาเสร หรอก าลงเจรจาเพอท า

ความตกลงในเรองน เปนจ านวนมาก ความตกลงในลกษณะนบางครงเรยกกนวา “WTO-plus” ขอบเขตและ

ระดบความเขมขน (ครอบคลมสนคาประเภทไหนในแงใด) ของแตละกรณแตกตางกนไป โดยกรณทครอบคลม

กวางขวาง กจะเจรจายากทสด คอ ครอบคลมทงการคาสนคาและบรการ (Trade in Goods and Services) การ

ลงทน การจดซอจดจางโดยรฐ (Government Procurement) สทธในทรพยสนทางปญญา (Intellectual Property

83 ในการกลาวถงประเดนเรองน ผเขยนอาศยขอมลหลกจาก Low. Ibid. pp, 64-74.

64

rights) ตลอดจนเรองทไมใชการคาอนๆ เราจะไมกลาวถงรายละเอยดเกยวกบเรอง เพราะตองการจะชใหเหน

กระแสความเคลอนไหวตางๆ ทเกดขนในชวงนเทานน

กจกรรม 3.4.1

กรอบความรวมมอดานการเมองและความมนคงทอาเซยนด ารขนคออะไร

แนวตอบกจกรรม 3.4.1

ในชวงหลงสงครามเยนปญหาดานความมนคงทงในโลกและในภมภาคไดเปลยนไปอยางมาก โดยม

ลกษณะส าคญอยทปญหาความไมแนนอนของสถานการณตางๆ อาเซยนจงจดตงกลไกเพอจดการกบปญหา

ความมนคงของภมภาค คอ การประชมอาเซยนวาดวยความรวมมอดานความมนคงในภมภาคเอเชย-แปซฟก

หรอ ARF ขน กลไกนสะทอนความพยายามทจะขยาย “วถอาเซยน” ออกไปในขอบเขตทกวางขวางยงขนให

ครอบคลมภมภาคเอเชย-แปซฟกทงหมด โดยมชาตอนๆ ทมความเกยวของสนใจปญหาความมนคงในภมภาค

(โดยเฉพาะสหรฐอเมรกาและจน) เขามามสวนรวม ปจจบนกลาวไดวาอาเซยนเปน “แกน” ส าคญของการทต

แบบพหภาคทเกยวของกบทงชาตสมาชกและไมใชสมาชกทงเรองความมนคงและเศรษฐกจ

65

เรองท 3.4.2

การจดตงและพฒนาการของเขตการคาเสร

เมอถงชวงตนทศวรรษ 1990 อาเซยนไดเขาสยคใหม สงครามเยนไดยคลง รวมทงปญหากมพชาทท า

ใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตตองแบงเปน 2 ฝายเปนเวลาถง 1 ทศวรรษ คอ ตงแตปลายทศวรรษ 1970

จนถงตนทศวรรษ 1990 อยางไรกด เปนทประจกษชดเมอถงชวงนนวา อาเซยนไมเพยงแตจะตองรวมมอกน

ใกลชดมากขนเทานน แตในดานเศรษฐกจมความจ าเปนทจะตองเดนหนาไปไกลกวาการเปดเสรทางการคา

ระหวางกน กลาวคอ จะตองบรณาการระบบเศรษฐกจของภมภาคจนถงระดบทจะท าใหอาเซยนยงคงสามารถ

แขงขนในตลาดโลกได อาเซยนสนองตอบความจ าเปนนดวยการจดตง “เขตการคาเสรอาซยน” (ASEAN Free

Trade Area: AFTA) ขนในเดอนมกราคม 1992

ด ารของทประชมสดยอดอาเซยนทสงคโปรในเดอนมกราคม 1992 ทจะใหจดตงเขตการคาเสรขนใน

ครงน84 มาจากการคาดหวงวาโครงการนจะเสรมสรางความสามารถในการแขงขน (Cometitiveness) ของ

อตสาหกรรมอาเซยน ดงการลงทนเขามาในภมภาค และท าใหอาเซยนยงคงมความส าคญอยในระบบเศรษฐกจ

โลก นอกจากน ยงคาดหวงดวยวา บรณาการทางเศรษฐกจระดบภมภาค (Regional Economic Integration) จะ

กอใหเกดความจ าเปนทจะตองปฏรปภายใน ซงจะสงผลใหเศรษฐกจของชาตในภมภาคขบเคลอนไปจาก

แนวทางลทธคมครองทางการคาไปสระบบตลาดเสรยงขน85

ชาตสมาชกอาเซยนด าเนนงานในเรองนดวยการลงนามของผน าอาเซยนใน “กรอบความตกลงแมบท

วาดวยการขยายความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยน” (Framework Agreement on Enhancing ASEAN

Economic Cooperation) ขณะทรฐมนตรเศรษฐกจอาเซยนกลงนามใน “ความตกลงวาดวยการใชอตราภาษพเศษ

ทเท ากนส าหรบเขตการคาเสรอาเซยน” [Agreement on the Common Effective Preferential Tariff (CEPT)

Scheme for the ASEAN Free Trade Area (AFTA)] การจดท าความตกลงครงนมผลเทากบเปนการประกาศ

จดตงเขตการคาเสรอาเซยน ซงครอบคลมสนคาอตสาหกรรม สนคาเกษตรแปรรปและสนคาเกษตรไมแปรรป

โดยมความยดหยนใหแกสนคาออนไหวได

84 “Singapore Declaration Of 1992 Singapore, 28 January 1992”, Association of Southeast Asian

Nations http://asean.org/?static_post=singapore-declaration-of-1992-singapore-28-january-1992 สบคน เมอ 2

ตลาคม 2560.

85 ขอมลหลกในเรองนมาจาก Low. Ibid. pp. 45-51.

66

กลไกหลกในการด าเนนงานของเขตการคาเสรอาเซยน คอ CEPT ภาษศลกากรทเกบจากสนคาทมการ

ซอขายแลกเปลยนระหวางกนจะคอยๆ ลดลงตามเปาหมายและตารางเวลาทก าหนดไว เงอนไขส าหรบการไดรบ

สทธประโยชนจาก AFTA มดงตอไปน

1. ตองเปนสนคาทอยในบญชลดภาษ หรอ Inclusion List (IL) ของทงประเทศผสงออกและน าเขา

2. เปนสนคาทผลตในอาเซยนประเทศใดประเทศหนง หรอมากกวา 1 ประเทศ (ASEAN content)

รวมกนแลวคดเปนมลคาอยางนอยรอยละ 40 ของมลคาสนคา86

3. ตอมาอาเซยนไดเรมน ากฎการแปลงภาพอยางพอเพยง (substantial transformation) มาใช

กลาวคอ สนคาทแปรรปจากวตถดบอยางมาก โดยในกรณทมประเทศทเกยวของกบการผลตมากกวา 1 ประเทศ

จะถอวาสนคานนๆ มแหลงก าเนดจากประเทศสดทายทมการเปลยนแปลงอยางมากเกดขน โดยพจารณาจากการ

เปลยนพกดศลกากร ซงน ามาใชกบสนคาบางประเภทแลว ไดแก สงทอและเครองนงหม แปงขาวสาล

ผลตภณฑอะลมเนยม และเหลก เปนตน

เปาหมายการลดภาษภายใต AFTA

สมาชกอาเซยนเดม 6 ประเทศ

ค.ศ. 2003 ลดภาษเหลอ 0% รอยละ 60 ของ IL

ค.ศ. 2007 ลดภาษเหลอ 0% รอยละ 80 ของ IL

ค.ศ. 2010 ลดภาษเหลอ 0% รอยละ 100 ของ IL

สมาชกใหม CLMV

ค.ศ. 2003 ใหเวยดนามลดภาษเหลอ 0-5% ใหมากรายการทสด

ค.ศ. 2007 ใหลาวและเมยนมาลดภาษเหลอ 0-5% ใหมากรายการทสด

ค.ศ. 2010 ใหกมพชาและเมยนมาลดภาษเหลอ 0-5% ใหมากรายการทสด

86 อาเซยนเคยก าหนดวาสนคาจากประเทศสมาชกอาเซยนประเทศใดประเทศหนง จะไดรบสทธ

ประโยชน AFTA เมอสงออกไปยงประเทศสมาชกอกประเทศหนง กตอเมอสงออกสนคานนมสดสวนในการ

ผลต (Local Content) ภายในประเทศสมาชกผสงออกไมต ากวารอยละ 40 ตอมาอาเซยนไดผอนคลายขอก าหนด

น โดยน ากฎวาดวยแหลงก าเนดสนคาแบบสะสมบางสวน (Partial Cumulation) มาใช (สดสวนขนต ารอยละ 20)

เชน หากเวยดนามสงสนคาทม Local Content รอยละ 20 มาไทย เวยดนามจะไมไดรบสทธประโยชน AFTA

จากไทย แตไทยสามารถน าสนคาดงกลาวของเวยดนามมาใส local content ของไทยเพมขน หากเพมจนถงรอย

ละ 40 และสงออกไปยงประเทศสมาชกอาเซยนอน ไทยกจะไดรบสทธประโยชนภายใต AFTA

67

ค.ศ. 2015 ลดภาษเหลอ 0% รอยละ 100 ของ IL

ประเทศไทยไดผกพนสนคาทกรายการ (จ านวน 8,300 ประเภทยอย) ไวภายใตเขตการคาเสรอาเซยน

โดยแบงไดเปน 2 สวน คอ (1) สนคาในบญชลดภาษ ซงตองลดภาษลงเหลอรอยละ 0 ใน ค.ศ. 2010 (จ านวน

8,287 ประเภทยอย) และ (2) สนคาในบญชออนไหว (Sensitive List: SL) ทจะมอตราภาษสดทาย (Final Rate) ท

รอยละ 5 (ไมลดลงเหลอรอยละ 0) สนคาใน SLประกอบดวย กาแฟ มนฝรง มะพราวแหง และไมตดดอก

(จ านวน 13 ประเภทยอย)

การลดภาษศลกากรด าเนนงานคบหนาทงในสวนของ “Fast Track” และ “Normal Track” ภาษทเกบ

จากสนคาในสวนของ “fast track” สวนใหญไดลดลงเหลอ 0-5% แลวเมอถง ค.ศ. 2000 ภาษทเกบจากสนคาใน

สวนของ “Normal Track” ลดลงเหลอระดบนเมอถง ค.ศ. 2002 หรอ 2003 ส าหรบสนคาจ านวนไมมากนก ถง

ปจจบนภาษภายใตโครงการ CEPT ไดลดลงเหลอ 0-5% ส าหรบสนคาทกรายการ รวมทงสนคาทเคยชะลอการ

ลดภาษไวตามรายการ Sensitive List และ Highly Sensitive List

จะเหนไดวา โดยอาศยกลไกส าคญ คอ CEPT การจดต งเขตการคาเสรอาเซยนก าหนดพนธกจให

ประเทศสมาชกตองลดพกดอตราภาษการคาภายในอาเซยนลงแบบครอบคลมสนคาทงหมดเหลอเพยงรอยละ 0-

5 โดยยงมขอยกเวนอยอกเพยงเลกนอยเทานน และเมอถง ค.ศ. 2010 การจดตงเขตการคาเสรในภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตกถอวาไดบรรลเปาหมาย คอ มเขตการคาเสรเกดขนในภมภาคนแลว

แมวาการจดตงเขตการคาเสรอาเซยนจะมความกาวหนาไปอยางนาพอใจ แตผน าอาเซยนกเหนความ

จ าเปนทจะตองปรบปรง CEPT เดมใหมความทนสมยและทดเทยมกบกฎเกณฑทางการคาในระดบสากลเพอมง

ไปสการเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน โดยมการปรบกฎเกณฑทางการคาทงดานมาตรการภาษและทมใชภาษ

ใหชดเจนและรดกมยงขน จงเรมการเจรจาเรองนมาตงแต ค.ศ. 2006 และสามารถลงนามใน “ความตกลงการคา

สนคาของอาเซ ยน ” (ASEAN Trade in Godds Agreement: ATIGA) เม อ เดอนกมภาพน ธ 2009 ATIGA

ครอบคลมมาตรการทส าคญตอการสงออกและน าเขาสนคาอยางเสรระหวางประเทศสมาชกอาเซยน 10 ประเทศ

ATIGA มผลบงคบใชเมอวนท 17 พฤษภาคม 2010

นอกจากการคาสนคา ผน าอาเซยนยงไดเลงเหนความส าคญของการคาบรการ (trade in services) ซงม

บทบาทส าคญตอเศรษฐกจมากขนอยางตอเนอง จงไดรวมกนจดท า “กรอบความตกลงวาดวยบรการของ

อาเซยน” (ASEAN Framework Agreement on Services: AFAS) เมอเดอนธนวาคม 1995 มการเจรจาเรองนอยาง

ตอเนองตงแต ค.ศ. 1996 โดยในชนแรกมงเปดเสรใน 7 สาขาบรการ คอ การเงน การขนสงทางทะเล การขนสง

68

ทางอากาศ การสอสารโทรคมนาคม การทองเทยว การกอสราง และบรการธรกจ แตตอมา ไดขยายขอบเขตการ

เจรจาเปดเสรใหรวมทกสาขาบรการ

นอกจากการเปดตลาดการคาบรการในกรอบ AFAS แลว อาเซยนยงเรงรดเปดตลาดในสาขาบรการท

เปนสาขาบรการส าคญ (Piotity Sectors) 5 สาขา ไดแก สาขาโทรคมนาคมและเทคโนโลยสารสนเทศ สาขา

สขภาพ สาขาการทองเทยว และสาขาการบน ภายใน ค.ศ. 2010 สาขาบรการโลจสตกสภายใน ค.ศ. 2013 และ

เปดเสรบรการทกสาขา (Non-Priority Sectors) ภายใน ค.ศ. 2015

นอกจากการเปดเสรดานการคาดงกลาวแลว อาเซยนยงใหความส าคญตอการจดตงเขตลงทนขนใน

ภมภาคดวย โดยมการลงนาม “กรอบความตกลงวาดวยเขตการลงทนอาเซยน” (Framework Agreement on the

ASEAN Investment Area: AIA) เมอ ค.ศ. 1998 วตถประสงคของความตกลงน คอ สงเสรมใหอาเซยนเปน

แหลงดงดดการลงทน ทงจากภายในและภายนอกอาเซยน รวมทงมบรรยากาศการลงทนทเสรและโปรงใส ทงน

จะครอบคลมเฉพาะการลงทนโดยตรงในสาขาการผลต การเกษตร ประมง ปาไม เหมองแร และบรการท

เกยวของกบ 5 สาขาดงกลาว (Services Incidental) แตไมรวมการลงทนในหลกทรพย (Portfolio Investment)

ปจจบนอาเซยนไดผนวก AIA กบ “ความตกลงวาดวยการสงเสรมและคมครองการลงทนของอาเซยน”

(ASEAN Agreement for the Promotion and Protection of Investments) ทมอยเดมเปนความตกลงฉบบใหมของ

อาเซยนในดานน เรยกวา”ความตกลงสมบรณแบบดานการลงทนอาเซยน ” (ASEAN Comprehensive

Investment Agreement: ACIA) เปนการปรบปรงความตกลงเดมใหทนสมย ครอบคลม และทดเทยมกบ

กฎเกณฑการลงทนในระดบสากล

กจกรรม 3.4.2

เหตใดอาเซยนจงจ าเปนตองจดตงเขตการคาเสรอาเซยนขน

แนวตอบกจกรรม 3.4.2

เมอถงชวงตนทศวรรษ 1990 อาเซยนไดเขาสยคใหม สงครามเยนไดยคลง รวมทงปญหากมพชาทท า

ใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตตองแบงเปน 2 ฝายเปนเวลาถง 1 ทศวรรษ คอ ตงแตปลายทศวรรษ 1970

จนถงตนทศวรรษ 1990 อยางไรกด เปนทประจกษชดเมอถงชวงนนวา อาเซยนไมเพยงแตจะตองรวมมอกน

ใกลชดมากขนเทานน แตในดานเศรษฐกจมความจ าเปนทจะตองเดนหนาไปไกลกวาการเปดเสรทางการคา

ระหวางกน กลาวคอ จะตองบรณาการระบบเศรษฐกจของภมภาคจนถงระดบทจะท าใหอาเซยนยงคงสามารถ

69

แขงขนในตลาดโลกได อาเซยนสนองตอบความจ าเปนนดวยการจดตง “เขตการคาเสรอาซยน” (AFTA) ขนใน

เดอนมกราคม 1992

70

เรองท 3.4.3

สการเปนประชาคมอาเซยน

จะเหนแลววา การเปลยนแปลงพฒนาการทงในระดบโลกและในภมภาค ไดท าใหการเขาสเสนทาง

บรณาการของอาเซยนเปนสงทหลกเลยงไมได ดงนน เพอใหเหนบรบทของพฒนาการของอาเซยนในชวงน จง

จะขอสรปประเดนเรองนอกครง87

ทส าคญคอ การคกคามทาทายจากกระแสโลกาภวตน ซงสงผลกระทบรนแรงตกอาเซยนในชวงวกฤต

การเงนปลายทศวรรษ 1990 ยอมจะท าใหอาเซยนตระหนกถงน าหนกความส าคญของสภาวะดงกลาวนเปนอยาง

ด โดยเฉพาะในแงทวา ประเทศสมาชกอาเซยนคงจะไมสามารถจดการทงในแงการเผชญการคกคามและการ

แสวงประโยชนจากโลกาภวตนไดโดยล าพง นอกจากนน เมอพจารณาพฒนาการการรวมตวกนในภมภาคอนๆ

แลว แนวทางบรณาการกยงกลายเปนความจ าเปนเรงดวนยงขน ดงขอสงเกตของ Ong Keng Yong ทวา

“เมอโลกาภวตนขยายตวและมผลกระทบกวางขวางในชวงทศวรรษ 1990

และระบบเศรษฐกจใหมทก าลงปรากฏในเอเชย ยโรปกลางและยโรปตะวนออก และ

ลาตนอเมรกาเปนทดงดดของนกลงทนตางชาตมากขน ความสามารถในการแขงขน

ของอาเซยนกดเหมอนจะถกคกคาม เขตการคาเสรอาเซยน (AFTA) ถกมองวาเคลอน

ชาเกนไป จงเปนทหวนเกงวาอาเซยนจะพายแพในการแขงขนกนดงการลงทน

ตางประเทศ (FDI) เขามา และภมภาคนกจะหมดบทบาทและหมดความส าคญใน

กระบวนการโลกาภวตน”88

ดงนน ขณะเมออาเซยนก าลงกาวเขาสครสตศตวรรษท 21 ผน าอาเซยนกไดตดสนใจวาจางบรษทท

ปรกษา McKinsey and Company ใหศกษาและเสนอแนะแนวทางการพฒนาของอาเซยนในขนตอไป ผล

การศกษาครงน ซงผน าอาเซยนใหการยอมรบ ระบความจ าเปนทจะตองเรงบรณาการตลาดและเปดเสรดาน

87 โปรดด ธระ นชเปยม. (2555). “อาเซยนกบความจ าเปนของการรวมตวระดบภมภาค” ใน วารสาร

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร. ปท 38 ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน 2555. น. 1-20.

88 Ong Keng Yong. (2011). “ASEAN Economic Integration: The Strategic Imperative” in Lee

Yoong Yoong (ed.). ASEAN Matters: Reflecting on the Association of Southeast Asian Nations. Singapore:

World Scientific Publishing. p. 88.

71

การคามากขน ผลจากการศกษาครงนเองทมสวนส าคญในการปทางไปสการจดตงประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

(ASEAN Economic Community: AEC)89 อยางทเรารจกกนทกวนน

ในการประชมสดยอดอาเซยนอยางไมเปนทางการครงท 2 (Second Informal ASEAN Summit) ทกรง

กวลาลมเปอร ระหวางวนท 14-16 ธนวาคม 1997 ผน าอาเซยนไดใหความเหนชอบ “วสยทศนอาเซยน 2020”

(ASEAN Vision 2020)90 ซงแสดงความมงหวงทจะเปลยนอาเซยนใหเปนภมภาคทมเสถยรภาพ (Stable) รงเรอง

มงคง (Prosperous) และมความสามารถในการแขงขน (Competitive) อยางสง จะตองเปนภมภาคทมการพฒนา

เศรษฐกจอยางเทาเทยม (Equitable Economic Development) รวมทงความยากจนและความแตกตางเหลอล าทาง

สงคมและเศรษฐกจทลดนอยลง (Reduced Poverty and Socio-Economic Disparities)

“วสยทศนอาเซยน 2020” เปนการฉายภาพอนาคตของ “อาเซยนทเปนความรวมมอกนใกลชดของชาต

เอเชยตะวนออกเฉยงใต มงสภายนอก มชวตอยอยางมสนตสข เสถยรภาพ และความรงเรองมงคง ผกพนอย

ดวยกนในความเปนหนสวนในการพฒนาอยางมพลวต และในประชาคมแหงสงคมทเอออาทร”91 ถอยค าตางๆ

เหลานมความหมายเฉพาะทบงบอกถงการมประชาคมอาเซยนอนประกอบดวย 3 เสาหลก (Pillars) ทจะก าหนด

ขนตอมา จงจะขอขยายความเพมเตม ดงน

- ในสวนของการเปนความรวมมอใกลชดของชาตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (A Concert of

Southeast Asian Nations) นน ผน าอาเซยนมองไปถงการกอตงภายใน ค.ศ. 2020 “ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตซงมสนตสขและมเสถยรภาพ เปนภมภาคซงแตละชาตมสนตสขภายในของตน และสาเหตแหงความขดแยง

ไดถกขจดไปหมดแลว ดวยการเคารพอยางหนกแนนมนคงตอความยตธรรมและหลกนตธรรม และดวยการ

สรางความแขงแกรงใหแกความสามารถในการปรบตวรองรบสถานการณตางๆ ไดทงในระดบชาตและระดบ

ภมภาค (National and Regional Resilience) นเปนวสยทศนซงจะน าไปสการกอตงเสาหลก “ประชาคมการเมอง

และความมนคงแหงอาเซยน” (ASEAN Political-Security Community) ในเวลาตอมานนเอง

- วส ยทศนวาดวยการเปนหนสวนในการพฒนาอยางมพลพวต (Partnership in Dynamic

Development) นน ความมงหมายคอ “การสรางบรณาการทางเศรษฐกจทใกลชดยงขนภายในอาเซยน” ผน า

อาเซยนใหค ามนวาจะยดถอพนธกรณทจะสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนและบรณาการทางเศรษฐกจท

89 Ibid.

90 “ASEAN Vision 2020”, Association of Southeast Asian Nations

http://asean.org/?static_post=asean-vision-2020 สบคนเมอ 2 ตลาคม 2560.

91 ASEAN as a concert of Southeast Asian nations, outward-looking, living in peace, stability and

prosperity, bonded together in partnership in dynamic development and in a community of caring societies

72

ใกลชดยงขน ลดชองวางของระดบการพฒนาในบรรดาประเทศสมาชก ใหหลกประกนวาระบบการคาพหภาค

จะด ารงอยอยางเปนระบบเปดทเสร และบรรลถงการมความสามารถในการแขงขนระดบโลก” นเปนวสยทศนท

จะสรางประชาคมเศรษฐกจอาเ.ซยนขนในอนาคต

- สดทาย การมงหวงจะใหมประชาคมแหงสงคมทเอออาทร (Community of Caring Societies) นน

คอ วสยทศนวาดวยการม “อาเซยนทมความเปนปกแผนทางสงคมและเอออาทร ความหวโหย ทโภชนาการ

ความขาดแคลน และความยากจนจะไมเปนปญหาพนฐานส าคญอกตอไป ครอบครวทเขมแขงจะเปนหนวยหลก

ของสงคมทดแลสมาชกในครอบครวโดยเฉพาะเดก เยาวชน สตร และผสงอาย ประชาสงคม (Civil Society) จะ

มความเขมแขงและใหความใสใจเปนพเศษตอผดอยโอกาส ผพการ และผทอยชายขอบ (Marginalized) และ

ความยตธรรมทางสงคมและหลกนตธรรม (Rule of Law) จะอยเหนอสงอนใด” การด าเนนงานเพอใหบรรล

เปาหมายนจะน าไปสการกอต ง “ประชาคมอาเซยนซงตระหนกในความผกพนแหงประวตศาสตรทมอย

[ระหวางกนในบรรดาชาตสมาชก] ตระหนกในมรดกทางวฒนธรรมของตน และผกพนกนโดยการมอตลกษณ

แหงภมภาครวมกน” นคอความคดทเปนพนฐานของประชาคมสงคมวฒนธรรมอาเซยน (ASEAN Socio-

Cultural Community) นนเอง

ควรจะย าตรงนดวยวา ผน าอาเซยนไดแสดงใหเหนอยางชดเจนวา วสยทศนของพวกเขาอยบนพนฐาน

ของ “ภมภาคนยมเปด” (Open Regionalism) อนเปนแนวทางซงไดรบความการยอมรบกวางขวางในขณะนน

ผน าอาเซยนมไดมงสรางกลมทมงเนนแตความสมพนธภายใน (Inward-Looking Bloc) หากแตพยายามจะใหม

ประชาคมทมองออกไปขางนอก (Outward-Looking Community) “เรามองไปถงการทอาเซยนทมองออกไปขาง

นอกมบทบาทส าคญในเวทระหวางประเทศ และสงเสรมผลประโยชนรวมกนของอาเซยน เรามองไปถงการท

อาเซยนมสมพนธภาพทเขมขนขนกบประเทศคเจรจา (Dialogue Partners) และองคการระดบภมภาคอนๆ บน

พนฐานของการเปนหนสวนทเทาเทยมและใหการเคารพตอกน”

ตอมาในการประชมสดยอดทบาหลเมอเดอนตลาคม 2003 ผน าอาเซยนไดใหความเหนชอบปฏญญา

สมานฉนทอาเซยน II (Declration of ASEAN Concord II: Bali Concord II)92 ทประชมสดยอดครงนย าวสยทศน

ทกลาวแลว คอ “อาเซยนเปนความรวมมอใกลของชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทผกพนตอกนในความเปนหน

สวนในการพฒนาอยางมพลวต และในการเปนประชาคมแหงสงคมเอออาทร และทยดมนตอการจรรโลงความ

หลากหลายทางวฒนธรรม (Cultural Diversity) และความสอดคลองกลมกลนทางสงคม (Social Harmony) และ

92 “Declaration of ASEAN Concord II (Bali Concord II)”, Association of Southeast Asian Nations

http://asean.org/?static_post=declaration-of-asean-concord-ii-bali-concord-ii สบคนเมอ 2 ตลาคม 2560.

73

ดวยการย าวสยทศนดงกลาวน ทประชมไดใหความเหนชอบขอมตซงเปนหมดหมายส าคญในพฒนาการของ

อาเซยน ดงน

ประชาคมอาเซยน (ASEAN Community) จะไดรบการจดตงขนประกอบดวย 3 เสาหลกไดแก เสา

หลกดานความมอทางการเมองและความมนคง เสาหลกดานความรวมมอทางเศรษฐกจ และเสาหลกดานความ

รวมมอทางสงคมวฒนธรรม ทง 3 เสาหลกเชอมโยงผกพนกนอยางใกลขด และเสรมสรางความเขมแขงแกกน

เพอเปาหมายแหงการใหหลกประกบการมสนตภาพ เสถยรภาพ และความรงเรองมงคงรวมกนในภมภาคอยาง

ย งยน...

ประชาคมอาเซยนจะไดรบการกอตงขนบนพนฐานของ 3 เสาหลก ประเดนส าคญคอ เปนทคาดหวง

วา การด าเนนงานในสวนของเสาหลกทงสามอยางสอดคลองไปดวยกน จะเปนการวางรากฐานทมนคงส าหรบ

การกอตงประชาคมอาเซยนขนดงกลาว

- ประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน ก าหนดไววาจะน าความรวมมอดานการเมองและ

ความมนคงของอาเซยนไปสระดบทสงขนเพอเปนการใหหลกประกนวา ประเทศตางๆ ในภมภาคจะด ารงอย

ดวยกนและในโลกโดยสนตในสภาพแวดลอมทเปนธรรม เปนประชาธปไตย กลมกลน สมานฉนท สมาชก

ประชาคมความมนคงอาเซยนจะอาศยกระบวนการทสนตเทานนในการตกลงระงบความขดแยงไมลงรอยกน

ภายในภมภาค และถอวาความมนคงของแตละประเทศเกยวของผกพนโดยพนฐาน และผกพนโดยทตงทาง

ภมศาสตร และการมวสยทศนและวตถประสงครวมกน

- ประชาคมเศรษฐกจอาเซยนจะเปนการบรรลถงเปาหมายในบนปลายของบรณาการทางเศรษฐกจ

(Economic Integration) ตามทก าหนดไวเปนแนวทางในวสยทศนอาเซยน 2020 เปาหมายดงกลาวคอ การสราง

ภมภาคเศรษฐกจอาเซยนทมเสถยรภาพ มงคงรงเรองและมความสามารถในการแขงขนสง ในภมภาคนจะมการ

เคลอนยายสนคา บรการ การลงทนไดอยางเสร สวนทนกจะเคลอนยายไดอยางเสรยงขน มพฒนาการทาง

เศรษฐกจเทาเทยมกน และความยากจนและความเหลอมล าทางสงคม-เศรษฐกจกจะลดลงเมอถง ค.ศ. 2020

- ประชาคมสงคมวฒนธรรมอาเซยน ซงสอดคลองกบเปาหมายทก าหนดไวโดยวสยทศนอาเซยน

2020 มองไปถงเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงผกพนอยดวยกนในความเปนหนสวนทเปนประชาคมแหงสงคมเออ

อาทร

ในการประชมสดยอดครงท 12 ทเซบ ประเทศฟลปปนส เมอเดอนมกราคม 2007 ผน าอาเซยนยนยน

เจตนารมณทมนคงทจะกอตงประชาคมอาเซยนขนดวยการรนระยะเวลาในการกอตงเขามาใหเรวขนเปน ค.ศ.

2015 มการก าหนดแผนการกอตงหรอ “พมพเขยว” (Blueprint) ส าหรบทง 3 เสาหลกของประชาคม ซงเมอ

ประกอบกบขอรเรมเพอการรวมตวของอาเซยนระยะท 2 (Initiative for ASEAN Integration (IAI) Strategic

74

Framework and IAI Workplan II (2009-2015)) กถอไดวาเปนแผนงาน (roadmap) ส าหรบประชาคมอาเซยน

ค.ศ. 2009-2015

กจกรรม 3.4.3

เหตใดเมอสนทศวรรษ 1990 อาเซยนจงจ าเปนตองยกระดบความสมพนธขนเปนประชาคม

แนวตอบกจกรรม 3.4.3

การคกคามทาทายจากกระแสโลกาภวตน ซงสงผลกระทบรนแรงตออาเซยนในชวงวกฤตการเงนใน

ปลายทศวรรษ 1990 ท าใหอาเซยนตระหนกถงน าหนกความส าคญของกระแสดงกลาวนเปนอยางด โดยเฉพาะ

ในแงทวา ประเทศสมาชกอาเซยนคงจะไมสามารถจดการทงในแงการเผชญการคกคามและการแสวงประโยชน

จากโลกาภวตนไดโดยล าพง นอกจากนน เมอพจารณาพฒนาการการรวมตวกนในภมภาคอนๆ แลว แนวทาง

บรณาการกยงกลายเปนความจ าเปนเรงดวนยงขน

1 Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. (2017). The ASEAN Miracle: A Catalyst for Peace. Singapore:

Ridge Books.

2Alice D. Ba. (2009). [Re]Negotiating East and Southeast Asia: Region, Regionalism, and the

Association of Southeast Asian Nations. Singapore: NUS Press. pp. 17-18.

3 ผสนใจความคดเรอง “ความเปนอนหนงอนเดยวกนของยโรป” โปรดด Kevin Wilson and Jan van

der Dussen (eds.). (1993). The History of the Idea of Europe. London: New and New York: Routledge.

4 Ibid. p. 6.

5 ดสรปความคดและความเคลอนไหวเหลานใน Alice D. Ba. Ibid. pp. 42-48.

75

6 ดเพมเตมในประเดนนไดใน Donald Weatherbee. (2010). International Relations in Southeast

Asia: The Struggle for Autonomy. Second Edition. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. pp. 17-18.

7 ในเรองสงครามเยนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตทเกยวของกบการกอตงอาเซยน โปรดด Ibid. pp. 64-

68.

8Volker Matthies. (1985). “The ‘Spirit of Bandung’ 1955-1985: Thirty Years since the Bandung

Conference”. Intereconomics. Vol. 20 (5), September/October 1985: 207 Available at Springer Link

https://link.springer.com/article/10.1007/BF02926965 สบคนเมอ

9 ในประเดนนโปรดด Alice D. Ba. Ibid. pp. 53-62.

10Ibid. pp. 48-49.

11 Ibid. p. 49.

12 ทกวนนฟลปปนสยงคงอางสทธเหนอดนแดนน แตเปนการอางสทธโดยมไดมการด าเนนการเพอ

เรยกรองดนแดนแตอยางใด (Dormant Claim)

13 อนโดนเซยภายใตซการโนขณะนน ตอตานการกอตงมาเลเซยใน ค.ศ. 1963 เพราะอนโดนเซยก าลง

ด าเนนนโยบายตอตานจกรวรรดนยมอยางรนแรง และเหนวามาเลเซยจะเปนเครองมอในการขยายอ านาจของ

จกรวรรดนยมในภมภาคน

14 ดเพมเตมประเดนนไดใน Alice D. Ba. Ibid. pp. 50-51.

15 โปรดด “ASEAN Declaration (Bangkok Declaration), Bangkok, 8 August 1967”, Association of

Southeast Asian Nations, http://asean.org/the-asean-declaration-bangkok-declaration-bangkok-8-august-1967/

สบคนเมอ 28 กนยายน 2560.

16 มผลงานการศกษาคนความากมายเกยวกบเรองน รวมทงมเวบไซตทใหขอมลและการวเคราะหท

เปนประโยชนจ านวนมาก แตบทความสนกระชบเกยวกบเรองน คอ Lawrence Freedman. (1998)”. “The

Confrontation of the Superpowers, 1945-1990”. in Michael Howard and Wm. Roger Louis (eds.). The

Twentieth Century. Oxford: Oxford University Press. pp. 153-163.

17 ในประเดนนโปรดด Akira Iriye. (1974). The Cold War in Asia: A Historical Introduction.

Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.

18 ในประเดนสงครามเยนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต โปรดด Weatherbee. International Relations in

Southeast Asia: The Struggle for Autonomy. pp. 64-70.

19 Alice D. Ba. Ibid. p. 70.

76

20 ความตองการทจะเปนตวของตวเองของชาตอาเซยนสะทอนอยในชอรองของหนงสอของ

Weatherbee ทอางแลวขางตน คอ “the struggle for autonomy”

21 อางใน Alice D. Ba. Ibid. p. 71.

22 โปรดดเรองนได Ibid. pp. 73-74.

23Ibid. pp. 75-76.

24 Ibid. p. 76.

25 ในเดอนกมภาพนธ 2510 คณะรฐมนตรมมตใหกระทรวงกลาโหมจดก าลงรบภาคพนดนเพอไป

ปฏบตการในเวยดนามใตในลกษณะของกรมทหารอาสาสมครใชชอรหสวา “จงอางศก” (Queen’s Cobra Unit)

ตอมามการเพมก าลงจากขนาดกรมเปนกองพล จากนนในเดอนมถนายน 2510 กมการจดตงกองบญชาการกอง

ก าลงทหารไทยในสาธารณรฐเวยดนาม (เวยดนามใต) ม พลตร ยศ เทพหสดนทร ณ อยธยา เปนผบญชาการ

ก าลงพลผลดท 1 ของกองก าลงอาสาสมครดงกลาวนออกเดนทางไปเวยดนามใตตงแตชวงเดอนกรกฎาคม-

สงหาคม 2510 เมอสถานการณในเวยดนามตกอยในภาวะคบขนมากขน กองบญชากาทหารสงสดกมค าสงใหยต

ปฏบตการของทหารไทยในเวยดนามตงแตเดอนมนาคม 2416

26 ธระ นชเปยม. (2555). “ความสมพนธไทย-เวยดนามในกรอบอาเซยน”. ใน เอเชยปรทศน. ปท 33

ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน 2555. น. 170.

27 Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid. p. 173

28 ความขดแยงตงเครยดกบจนทเพมมากขน สงผลใหจนตดความชวยเหลอทงหมดแกเวยดนามในป

นน ท าใหเวยดนามเองกตองการแสวงหามตรในภมภาคนมากกวาจะคงความเปนศตรกบอาเซยนไวใหเนนนาน

ออกไป และนอกจากนนเวยดนามทเพงจะผานพนสงครามทตอเนองกนมายาวนานถงประมาณ 3 ทศวรรษ กคง

ตองการมงไปทการฟนฟบรณะและพฒนาประเทศเปนส าคญ

29 Weatherbee, International Relations in Southeast Asia: The Struggle for Autonomy. p. 76

30 “The Declaration of ASEAN Concord, Bali, Indonesia, 24 February 1976”, http://asean.org/

?static_post=declaration-of-asean-concord-indonesia-24-february-1976 สบคนเมอ 28 กนยายน 2560.

31 Weatherbee, International Relations in Southeast Asia: The Struggle for Autonomy. p. 77

32 “Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia” Association of Southeast Asian Nations

http://www.asean.org/1217.htm สบคนเมอ 28 กนยายน 2560.

33 Weatherbee. Ibid. p. 77.

34 ธระ นชเปยม. เรองเดยวกน. น. 172.

77

35 Ibid. p. 128.

36 Ibid.

37 อางใน Rodolfo C. Severino. (2008). ASEAN. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. p.

42.

38 Linda Low. (2004). ASEAN. Economic Co-operation and Challenges. Singapore: Institute of

Southeast Asian Studies. pp. 13-14.

39 โปรดดสรปสาระส าคญเกยวกบเรองนใน เรองเดยวกน. น. 14-20.

40 เรองเดยวกน. น. 14-15.

41 Weatherbee. Ibid. pp. 202-203.

42 โรงงานผลตปยในอนโดนเซยสรางแลวเสรจ ค.ศ. 1983 และในมาเลเซย ค.ศ. 1986 Kishore

Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid. p. 131.

43 Ibid. pp. 130-131.

44 โปรดดสรปสาระส าคญเกยวกบเรองนใน Low. Ibid. pp. 15-21.

45 MOP หมายถงสวนตางระหวางอตราภาษน าเขาปกตทประเทศสมาชกไดผกพนไวกบองคการ

การคาโลก (Most Favoured Nation Rate: MFN rate) กบอตราภาษน าเขาทไดรบสทธพเศษซงเรยกเกบจาก

สนคาชนดเดยวกนภายใตการเจรจารความตกลงทางการคาระหวางประเทศหรอกลมประเทศตางๆโดยทวโป

MOP มกแสดงเปนสดสวนรอยละของ MFN rate

46Severino. Ibid. pp. 44-45.

47 Weatherbee. Ibid. p. 204.

48 Low. Ibid. p. 14

49 ดสรปภาพรวมของประเดนนไดใน Weatherbee. Ibid. pp. 79-91. 50 Weatherbee, International Relations in Southeast Asia: The Struggle for Autonomy, p. 111

51 ผสนใจประเดนเรองนโปรดด Nayan Chanda. (1988). Brother Enemy: The War After the War, A

History of Indochina Since the Fall of Saigon. New York: Collier Books.

52 ชอทางการของระบอบปกครองน คอ กมพชาประชาธปไตย (Democratic Kampuchea) แตมกเปนท

รจกกนทวไปวา “เขมรแดง” (Khmer Rouge) ซงมพลพต [ชอเดม ซาลต ซอร (Saloth Sar)] เปนผน า

78

53 ขอเขยนทสะทอนทาททางนโยบายของอาเซยนขณะนนไดอยางชดเจนมเหตผลนาฟงทสดคอ

Kishore Mahbubani. “The Kampuchean Problem: A Southeast Asian Perception”. Foreign Affairs. Winter

1983-1984.

54 สมเดจพระนโรดมสหนเสดจขนครองราชยตงแต ค.ศ. 1941 ขณะทกมพชายงอยภายใตระบอบ

ปกครองอาณานคมฝรงเศส แตทรงสละราชสมบตใน ค.ศ. 1955 เพอจะเขามบทบาททางการเมอง และเสดจ

กลบมาขนครองราชยใหมอกภายหลงการเลอกตงใน ค.ศ. 1993 ในทนจะเรยกพระนามของพระองคขณะทมได

ทรงอยในราชสมบตวา “เจาสหน”

55 ธระ นชเปยม. (2542). การพฒนาเศรษฐกจและการเมองกมพชา. กรงเทพฯ: คบไฟ. น. 146-150.

56 เรองเดยวกน. น. 150.

57การเจรจาดงกลาวนมขนหลายครงตงแตปลาย ค.ศ. 1987 เมอเรมมการเจรจาครงแรกทกรงปารส

จนกระทงมการเจรจาครงสดทายทกรงเทพฯ ในเดอนพฤษภาคม 1990 การพบปะเจรจาหลายตอหลายครงโดย

สลบไปมาระหวางปารส จาการตาและกรงเทพฯ มไดสงผลในแงทเปนความตกลงในเรองส าคญใดๆ

58 ธระ นชเปยม. เรองเดยวกน. น. 161-166. และโปรดดเพมเตมใน Sebastian Strangio. (2014). Hun

Sen’s Cambodia. Chiang Mai: Silkworms. pp. 37-41.

59Strangio. Ibid. p. 39.

60 โปรดดสรปการด าเนนงานของ UNTAC ใน ธระ นชเปยม. เรองเดยวกน. น. 42-61.

61 Weatherbee ใหภาพชาตมหาอ านาจทเขามามบทบาทส าคญบางชาตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

โปรดด Weatherbee. Ibid. pp. 45-53.

62 ภาพรวมความสมพนธอาเซยนกบมหาอ านาจส าคญหลายชาตโดยเฉพาะจากขอมลเชงลกทเปน

ประสบการณสวนตวในฐานะนกการทตของกชอร มาหบบาน ไดน าเสนอไวใน Kishore Mahbubani and

Jeffrey Sng. Ibid.

63 “United States-ASEAN: 40th Anniversary Facts”, U.S. Mission to ASEAN https://asean.usmission.

gov/united-states-asean-40th-anniversary/ สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

64 เรองเดยวกน.

65 ด ธระ นชเปยม. (2542). “จนกบเอเชยตะวนออกเฉยงใต”. ใน จนในโลกทก าลงเปลยนแปลง. ประ

ทมพร วชรเสถยร และไชยวฒน ค าช (บรรณาธการ). ศนยจนศกษา สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. น. 274-308.

79

66 “Overview of ASEAN-China Dialogue Relations”, ASEAN Secretariat Information Paper, April

2017, available at http://asean.org/storage/2016/01/Overview-of-ASEAN-China-Relations-April-2017.pdf

สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

67 Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid. pp. 99-100.

68 Weatherbee. Ibid. p. 48.

69 Mark Valencia, “Is America Losing the Soft Power Contest in Southeast Asia?”, The Diplomat,

12 August 2017 https://thediplomat.com/2017/08/is-america-losing-the-soft-power-contest-in-southeast-asia/

สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

70 Weatherbee. Ibid. p. 49.

71 “Overview of ASEAN-Japan Dialogue Relations”, 8 March 2017

Available at http://asean.org/storage/2012/05/Overview-ASEAN-Japan-Relations-As-of-8-March-2017.pdf

สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

72 “Japan-ASEAN Friendship and Cooperation: Shared Vision, Shared Identity, Shared Future”,

Mission of Japan to ASEAN (Ministry of Foreign Affairs of Japan, 2015). p. 2.

http://www.asean.emb-japan.go.jp/documents/20150402%20pamphlet.pdf สบคนเมอ 30 กนยายน 2560.

73 Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid. p. 120.

74 Severino. Ibid. p. 3.

75 “Joint Communique of the Twenty-Eighth ASEAN Ministerial Meeting, Bandar Seri Begawan,

29-30 July 1995”, Association of Southeast Asian Nations http://asean.org/?static_post=joint-communique-of-

the-twenty-eighth-asean-ministerial-meeting-bandar-seri-begawan-29-30-july-1995 สบคน เม อ 30 กน ยายน

2560.

76 Weatherbee. Ibid. pp. 94-95.

77 การเกดการเปลยนผานดงกลาวน ซงถอไดวาเปนความส าเรจทอาเซยนมสวนอยไมนอย ไดรบการเนน

ย าและกลาวไวในหลายทใน Kishore Mahbubani and Jeffrey Sng. Ibid.

78 Weatherbee. Ibid. p. 160.

79 Ibid. pp. 160-161.

80 รฐสมาชก ARF ปจจบน ไดแก อาเซยน 10 ประเทศและประเทศคเจรจาของอาเซยน 10 ประเทศ

สวนสมาชกอก 7 ประเทศ ไดแก บงคลาเทศ ปาปวนวกน มองโกเลย เกาหลเหนอ ปากสถาน ศรลงกา และ

80

ตมอร-เลสเต ขณะนมนโยบายทจะไมเพมจ านวนสมาชกขนอก แมวาจะชาตทไดแสดงตนวาสนใจทจะเขารวม

แลวกตาม คอ คาซคสถาน ครกซสถาน และอฟกานสถาน

81 Severino. Ibid. p. 27.

82 Weatherbee. Ibid. pp. 162-164.

83 ในการกลาวถงประเดนเรองน ผเขยนอาศยขอมลหลกจาก Low. Ibid. pp, 64-74.

84 “Singapore Declaration Of 1992 Singapore, 28 January 1992”, Association of Southeast Asian

Nations http://asean.org/?static_post=singapore-declaration-of-1992-singapore-28-january-1992 สบคน เมอ 2

ตลาคม 2560.

85 ขอมลหลกในเรองนมาจาก Low. Ibid. pp. 45-51.

86 อาเซยนเคยก าหนดวาสนคาจากประเทศสมาชกอาเซยนประเทศใดประเทศหนง จะไดรบสทธ

ประโยชน AFTA เมอสงออกไปยงประเทศสมาชกอกประเทศหนง กตอเมอสงออกสนคานนมสดสวนในการ

ผลต (Local Content) ภายในประเทศสมาชกผสงออกไมต ากวารอยละ 40 ตอมาอาเซยนไดผอนคลายขอก าหนด

น โดยน ากฎวาดวยแหลงก าเนดสนคาแบบสะสมบางสวน (Partial Cumulation) มาใช (สดสวนขนต ารอยละ 20)

เชน หากเวยดนามสงสนคาทม Local Content รอยละ 20 มาไทย เวยดนามจะไมไดรบสทธประโยชน AFTA

จากไทย แตไทยสามารถน าสนคาดงกลาวของเวยดนามมาใส local content ของไทยเพมขน หากเพมจนถงรอย

ละ 40 และสงออกไปยงประเทศสมาชกอาเซยนอน ไทยกจะไดรบสทธประโยชนภายใต AFTA

87 โปรดด ธระ นชเปยม. (2555). “อาเซยนกบความจ าเปนของการรวมตวระดบภมภาค” ใน วารสาร

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร. ปท 38 ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน 2555. น. 1-20.

88 Ong Keng Yong. (2011). “ASEAN Economic Integration: The Strategic Imperative” in Lee

Yoong Yoong (ed.). ASEAN Matters: Reflecting on the Association of Southeast Asian Nations. Singapore:

World Scientific Publishing. p. 88.

89 Ibid.

90 “ASEAN Vision 2020”, Association of Southeast Asian Nations http://asean.org/?static_post=asean-

vision-2020 สบคนเมอ 2 ตลาคม 2560.

91 ASEAN as a concert of Southeast Asian nations, outward-looking, living in peace, stability and

prosperity, bonded together in partnership in dynamic development and in a community of caring societies

92 “Declaration of ASEAN Concord II (Bali Concord II)”, Association of Southeast Asian Nations

http://asean.org/?static_post=declaration-of-asean-concord-ii-bali-concord-ii สบคนเมอ 2 ตลาคม 2560.