หนวยท 9

การพฒนาความคดเชงระบบและเชงบรณาการเพอการพฒนา ทรพยากรมนษยในสหกรณ

รองศาสตราจารยวกรณ รกษปวงชน

อาจารยธรรมรงค ใจสมคม

2

แผนการสอนประจ าหนวย ชดวชา การบรหารทรพยากรมนษยในสหกรณ หนวยท 9 การพฒนาความคดเชงระบบและเชงบรณาการการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ ตอนท 9.1 แนวคดการพฒนาความคดการบรหารทรพยากรมนษยในสหกรณ 9.2 การพฒนาความคดเชงระบบและเชงบรณาการเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ 9.3 การพฒนาความคดเชงวเคราะหและเชงสรางสรรคเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ แนวคด 1. การคด เปนระบบการท างานของสมองมนษย โดยผานกระบวนการในการรบร แปลความหมาย บนทกจดจ า จนตนาการ และสรางสรรครปแบบทางการคดขน ซงอาจจ าแนกเปนการคดไดทงสน 18 ประเภท โดยเปนการคดทเนนสมองทางซกซาย 9 ประเภท และเนนสมองทางซกขวา 9 ประเภท การคดมความส าคญโดยทวไป อนเปนความมหศจรรยของสมองมนษยและมผลตอ วถชวตของมนษยตงแตเกดจนตาย รวมทงมความส าคญอยางยงตอการบรหารทรพยากรมนษย ในสหกรณ 2. การคดเชงระบบ เปนการคดอยางมหลกการและเหตผลในการจดระเบยบขอมลหรอความสมพนธ ขององคประกอบตาง ๆ ใหมแบบแผนหรอกระบวนการทชดเจน การคดเชงบรณาการเปนการคด แบบประสาน เชอมโยง โครงขาย และหลอมรวม ใหมความครบถวนสมบรณ มความเปนเอกภาพ และกอใหเกดประโยชนสงสด การพฒนาความคดเชงระบบและเชงบรณาการจงมความส าคญ อยางยงตอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ 3. การคดเชงวเคราะห เปนการคดพจารณาใครครวญอยางมเหตผลมขอบเขตและเปนแนวดงใน ลกษณะของการเจาะลก ส าหรบการตคาหรอประเมนขอมล การคดเชงสรางสรรค เปนการคด นอกกรอบในลกษณะเปนแนวราบทขยายขอบเขตออกไปกวางขวาง ไปสความคดทแปลกใหม ซงแตกตางไปจากความคดเดมและเปนเชงบวกหรอเปนประโยชน การพฒนาความคด เชงวเคราะหและเชงสรางสรรคจงมความส าคญอยางยงตอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 9 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายแนวคดการพฒนาความดการบรหารทรพยากรมนษยในสหกรณได 2. อธบายการพฒนาความคดเชงระบบและเชงบรณาการ และน าไปฝกฝนประยกตใชเพอการพฒนา ทรพยากรมนษยในสหกรณได 3. อธบายการพฒนาความคดเชงวเคราะหและเชงสรางสรรค และน าไปฝกฝนประยกตใชเพอการ พฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณได

3

ตอนท 9.1

แนวคดการพฒนาความคดการบรหารทรพยากรมนษยในสหกรณ โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงค ของตอนท 9.1 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง 9.1.1 ความหมายและประเภทของการคด 9.1.2 ความส าคญของการคด แนวคด 1. การคด คอ กระบวนการท างานของสมอง โดยการรบร แปลความหมาย บนทกจดจ า จนตนาการ และสรรคสรางรปแบบทางความคดไดอยางเอนกอนนต กอใหเกดสตปญญาและเปนทมาของ การกระท า รวมทงพฤตกรรมทงหลายทงปวงของมนษย การคดอาจแบงออกไดเปน 18 ประเภท โดยเปนการคดทเนนสมองซกซาย 9 ประเภท คอ (1) การคดเชงระบบ (2) การคดเชงเปรยบเทยบ (3) การคดเชงสมพทธ (4) การคดเชงวจารณญาณ (5) การคดเชงวเคราะห (6) การคดวพากษ (7) การคดเชงประยกต (8) การคดเชงกลยทธ (9) การคดเชงบรณาการ และเปนความคดทเนน สมองซกขวา 9 ประเภท คอ (1) ความทรงจ า (2) การคดเชงจนตนาการ (3) การคดเชงมโนทศน (4) การคดเชงปฏภาณไหวพรบ (5) การคดเชงสงเคราะห (6) การคดเชงสรางสรรค (7) การคดเชงนวตกรรม (8) การคดเชงอนาคต และ (9) การคดเชงวสยทศน 2. การคดมความส าคญโดยทวไป 5 ประการ คอ (1) การคดเปนรากฐานของสตปญญา (2) การคด เปนทมาของการพด การกระท า และพฤตกรรม (3) การคดท าใหสามารถแกปญหาและตดสนใจได (4) การคดท าใหโลกเปลยนแปลง และ (5) การคดแสดงถงความเปนตวตนของแตละบคคล รวมทงมความส าคญตอการบรหารทรพยากรมนษยในสหกรณ ซงครอบคลมดานตาง ๆ ไดแก การพฒนาทางดานความร ทกษะ ความช านาญ การพฒนาดานคณธรรมจรยธรรม และการพฒนา ระบบคด วธคดของคนสามกลม คอ คณะกรรมการอ านวยการ ฝายจดการ และสมาชก วตถประสงค เมอศกษาตอนท 9.1 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความหมายและประเภทของการคดได 2. อธบายความส าคญของการคดได

4

เรองท 9.1.1

ความหมายและประเภทของการคด ในเรองความหมายและประเภทของการคดน จะไดแยกสวนกลาวออกเปน 2 หวขอ คอ (1) ความหมายของการคด และ (2) ประเภทของการคด

1. ความหมายของการคด ค าวา “คด” ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 ไดใหค าจ ากดความไววา หมายถง “ท าใหปรากฏเปนรป หรอประกอบเปนรป หรอเปนเรองขนในใจ ใครครวญ ไตรตรอง เชน เรองนยาก ยงคดไมออก คาดคะเน เชน คดวาเยนนฝนจะตก ค านวณ เชน คดเลขในใจ มง จงใจ ตงใจ เชน อยาคดรายเขาเลย นก เชน คดละอาย” ซงตรงกบศพทภาษาองกฤษค าวา “Think” นนเอง นอกจากความหมายตามรากศพทดงกลาวแลว ยงมนกวชาการไดใหค าจ ากดความไวในความหมายทหลากหลาย ดงเชน ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2542) ไดใหความหมายไววา การคดเปนกลไกของสมองทเกดขนตลอดเวลา ซงเปนไปตามธรรมชาตของมนษยทใชในการสรางแนวความคดรวบยอด ดวยการจ าแนกความแตกตาง การจดกลม และการก าหนดชอเรองเกยวกบขอเทจจรงทไดรบ กระบวนการทใชในการแปลความหมายของขอมล รวมถงการสรปอางองดวย การจ าแนกรายละเอยด การเชอมโยงความสมพนธของขอมลทไดรบ ซงขอมลทน ามาใชอาจจะเปนความจรงทสมผสได หรอเปนเพยงจนตนาการทไมอาจส มผสได ตลอดจนเปนกระบวนการทเกยวกบการน ากฎเกณฑตาง ๆ ไปประยกตใชไดอยางมเหตผลและเหมาะสม การคดเปนผลทเกดขนจากการทสมองถกรบกวนจากสงแวดลอม สงคมรอบตว และประสบการณดงเดมของมนษย กองวจยทางการศกษา (2541) ใหความหมายไววา ทกษะการคด หมายถง กระบวนการท างานของสมองโดยใชประสบการณมาสมพนธกบสงเรา และสภาพแวดลอม โดยน ามาวเคราะห เปรยบเทยบ สงเคราะห และประเมนอยางมระบบ มเหตผล เพอใหไดแนวทางในการแกปญหาอยางเหมาะสม หรอสรางสรรคสงใหม ซมเมอร (Summers, 1995) ไดใหความหมายไววา การคดคอการใชสตปญญา หรอความสามารถในการเขาใจ เพอวนจฉยเกยวกบบางสงบางอยาง โอ คอรเนอร และแมกเดอรมอตต (Joseph O’Conner & Iam McDermott) ไดใหความหมายไววา การคดเปนกลไกของสมองซงมหนาทสงการ แยกแยะรปแบบและสมผสจากสงกระตนประสาทสมผสทถาโถมเขามา และแปลความจากมมมองทเรามองโลก (อางถงใน วรวธ มาฆะศรานนท และ ณฐพงศ เกศมารษ, 2544) ไวแนคเก (Vinacke, 1976) ไดใหความหมายไววา การคดจะมความหมายเปลยนแปลงไปอยางไมมขอบเขต ตามลกษณะปฏบตการทางสมอง จากการใครครวญ การคดอยางจดจอและลมลก น าไปสการแสดงออกทางความคด ไมวาจะเปนการสรางความคดรวบยอด การแกไขปญหา ตลอดจนปฏบ ตการทางความคดอน ๆ

5

ไมเออร (1987) ไดใหความหมายไววา การคดคอการคนหาความหมาย ผทคดคอผทก าลงคนหาความหมายของอะไรบางอยาง นนคอ ก าลงใชสตปญญาของตน ท าความเขาใจกบการน าความรใหมทได เขารวมกบความรเดมหรอประสบการณเดมทมอย เพอหาค าตอบวาคออะไร หรอกลาวอกแบบหนงวา เปนการเอาขอมลทเพมรบเขามาใหม ไปรวมกบขอมลเกาทระลกได เพอสรางความคดอาน เหตผล หรอขอตดสน (อางถงใน ดร.สวทย มลค า, 2547) เดวด เพอรกนส (David Perkins) แหงมหาวทยาลยฮารดวารดกลาววา การคดเปน “การแกปญหา” มนเปนการตดสนใจ การอาน การสะทอน การคาดคะเน เกยวกบสงทจะเกดขนในดานตรงกนขาม (อางถงในชาญชย อาจนสมาจาร, 2542) หลวงวจตรวาทการ (2541) ไดใหความหมายไววา ก าลงความคดเปนเรองของสมองโดยตรง คนทมสมองมาก กจะมก าลงความคดมาก เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2546) ไดใหความหมายไววา การคดคอ กจกรรมของความคดทมวตถประสงคเฉพาะเจาะจง เรารวาเราก าลงคดเพอวตถประสงคอะไรบางอยาง และสามารถควบคมใหคดจนบรรลเปาหมายได นอกจากน ยงไดใหความหมายของ “การคดเปน” วาหมายถง การแสวงหาแนวทางตอบขอสงสยบางประการ โดยน าขอมล ความร ประสบการณตาง ๆ ทมอย มาจดวางในกระบวนการคดอยางเหมาะสม โดยใชวธคดทเหมาะสม เพอใหไดมาซงผลลพททดทสด ทศนา แขมมณ (2547) ไดใหความหมายไววา การคดเปนกระบวนการทางสมองของมนษยซงมศกยภาพสงมาก และเปนสวนทท าใหมนษยแตกตางไปจากสตวโลกอน ๆ ตงแตอดต มนษยทมความสามารถในการคดในแตละยคแตละสมย ตางกไดพยายามคดคนหาค าอธบายเกยวกบการคด ซงแฝงอยในเรองการเรยนรของมนษยไวหลากหลาย การศกษาและแนวคดในอดต จะเปนพนฐานทส าคญทสามารถชวยใหเกดความเขาใจในแนวคดใหม ๆ เพมคณภาพการเรยนรของมนษยได สาโรช บวศร ไดใหความหมายไววา การคดเปนกจกรรมทางจตอยางหนง ซงประกอบดวยลกษณะ 3 ประการ แบงแยกออกจากกนมได ไดแก ความรสก ความจ า จนตนาการ (อางถงใน สวทย มลค า, 2547) ศรชย กาญจนวาส (2544 : 171) ไดใหความหมายไววา ความคดเปนกจกรรมทางสมองทเกดขนตลอดเวลา การคดทเราสนใจเปนการคดอยางมจดหมาย (directed thinking) ซงเปนการคดทน าไปสเปาหมายโดยตรง หรอคดคนขอสรปเปนค าตอบส าหรบตดสนใจหรอแกปญหาสงใดสงหนง การคดซงเปนความสามารถอยางหนงทางสมอง การคดเปนนามธรรมทมลกษณะซบซอน ไมสามารถมองเหน ไมสามารถสงเกต สมผสวดไดโดยตรงจงตองอาศยหลกการวดทางจตมต (Psychometrics) มาชวยในการวด ชาต แจมนช (2545) การคด คอ 1) เปนกระบวนการท างานของสมองโดยใชประสบการณมาสมผสกบสงเราและขอมลหรอสงแวดลอมเพอแกปญหา แสวงหาค าตอบ ตดสนใจหรอสรางสรรคสงใหม 2) เปนพฤตกรรมทเกดในสมองเปนนามธรรม ไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลา การทจะร วามนษยคดอะไร คดอยางไร จะตองสงเกตจากพฤตกรรมทแสดงออก หรอค าพดทพดออกมา

6

เชดศกด โฆวาสนธ (2545) การคด (Cognition) และสมรรถภาพสมอง (mental ability) มความสมพนธกนอยางยง โดยสมรรถภาพสมองเปนศกยภาพของพลงสมองทมอยภายในแตละบคคล และการคดเปนทกษะเชงปฏบตของบคคลทเกดจากการใชสมรรถภาพสมองรวมกน ประสบการณทเกดจากการเรยนรและการฝกฝน ดวยเหตนนยามการคด จงเปนเรองเดยวกบสมรรถภาพสมองโดยตรง จากนยามดงกลาว จงอาจสรปไดวา “การคด” คอ กระบวนการท างานของสมอง โดยการรบร แปลความหมาย บนทกจดจ า จนตนาการ และสรรคสรางรปแบบทางความคดไดอยางอเนกอนนต กอใหเกดสตปญญา และเปนทมาของการกระท า รวมทงพฤตกรรมทงหลายทงปวงของมนษย 2. ประเภทของการคด นกวชาการทศกษาคนควาดานสมอง ไดคนพบวา สมองของมนษยเปนศนยรวมของระบบประสาท เปนศนยกลางของการทงานทกระบบภายในรางกายของมนษย สมองอาจจ าแนกออกไดเปน 2 ซก คอ สมองซกซาย (Left hemisphere) และสมองซกขวา (Right hemisphere) สมองทงสองซกดงกลาวท าหนาทตางกน ดงน

สมองซกซาย สมองซกขวา ท างานอยางมระบบโดยอาศยกรอบของเวลาหรอขอบเขตตาง ๆ เปนตวก าหนด ไดแกเรอง

ท างานโดยไมตดอยในกรอบของเวลาหรอไมยดถอขอบเขตไดแกเรอง

ภาษา (language) การรบรสนทรยะ (esthetics perception) การเขยน (writing) ศลปะ (art) ตรรกวทยา (logic) ดนตร (music) คณตศาสตร (maths) นาฏการ (dance) วทยาศาสตร (science) ความคดฝนหรอจนตนาการ (fantasy) การคดเชงเหตผล (rational) สหชญาณหรอญาณทศนะ (intuition) การวเคราะห (analytic) การสงเคราะห (synthetic) วจนภาษา (verbal) อวจนภาษา (non-verbal) (ทมา : Lefrancois 1988 : 145 อางถงใน รองศาสตราจารยวนช สธารตน, 2547 : 17) ทกษะทเชอมโยงกบความสามารถเฉพาะของสมองแตละซก (Skills Associated with Hemispherie Specialization) (หมอมดษฎ บรพตร ณ อยธยา, 2538) ดงน

7

สมองซกซาย สมองซกขวา ลายมอ ประสาทสมผส สญลกษณ มตสมพนธ ภาษา รปทรงและรปแบบ การอาน ความไวตอส การออกเสยง การขบรองและดนตร

สมองซกซาย สมองซกขวา

การมองเหนรายละเอยดและขอเทจจรง การถายทอดทางศลปะ การพดและการทองจ าปากเปลา การสงเคราะห การท าตามค าสง การสรางสรรค การฟงและรบร การหลบตาแลวมองเหนภาพ/ความสามารถ สรางจนตนาการ การรบรและการโยงสมพนธทางโสตประสาท ความรสกและอารมณ

ความถนดและสไตลการเรยนรของสมองซกซายและซกขวา (ดร.สวทย มลค า, 2547) ดงน

สมองซกซาย สมองซกขวา การรบรจากสวนยอยไปหาสวนใหญ เหนเปนภาพรวมและสมบรณ ชอบคดเลขและค านวณตาง ๆ ชอบเรยนรดวยการลงมอท าจรง ๆ ตความหมายของสญลกษณ ตวเลข ตวอกษร อาศยจนตนาการ ความคดสรางสรรค การเรยนรอาศยความจรงเปนพนฐาน สอสารโดยไมตองอาศยตวหนงสอหรอค าพด แตจะใชทาทางหรอภาษากายไดด ถนดในการท าตามกรอบทวางไว ไมมล าดบขนตอนในการคดแนชด สอสารดวยภาษาพดและเขยน ถนดการจดเรยงล าดบ

จะเหนไดวา ผลการศกษาดงกลาวมขอสรปสอดคลองไปในแนวเดยวกน ดวยพนฐานความถนดโดยเฉพาะเจาะจงของสมองแตละซกนน จงกอใหเกดรปแบบทางการคดในหลายลกษณะ ซงนกวชาการแตละทานกไดแบงประเภทของการคดไวหลายหลายลกษณะแตกตางกนออกไป ซงผเขยนไดประมวลและจ าแนกลกษณะของการคดไว ดงน

8

สมองซกซาย สมองซกขวา

การคดเชงบรณาการ (Integrative Thinking)

การคดเชงวสยทศน (Visionary Thinking)

การคดเชงกลยทธ (Strategic Thinking)

การคดเชงอนาคต (Futuristic Thinking)

การคดเชงประยกต (Applicative Thinking)

การคดเชงนวตกรรม (Innovative Thinking)

การคดเชงวพากษ (Critical Thinking)

การคดเชงสรางสรรค (Creative Thinking)

การคดเชงวเคราะห (Analytical Thinking)

การคดเชงสงเคราะห (Synthesis-type Thinking)

การคดเชงวจารณญาณ (Judicious Thinking)

การคดเชงปฏภาณไพวหรบ (Intuitive Thinking)

การคดเชงสมพทธ (Relative Thinking)

การคดเชงมโนทศน (Conceptual Thinking)

การคดเชงเปรยบเทยบ (Comparative Thinking)

การคดเชงจนตนาการ (Imaginative Thinking)

การคดเชงระบบ (Systematic Thinking)

ความทรงจ า (Memory)

การคดทเนนสมองทางซกซายม 9 ประเภท คอ 1. การคดเชงระบบ (2) การคดเชงเปรยบเทยบ (3) การคดเชงสมพทธ (4) การคดเชงวจารณญาณ (5) การคดเชงวเคราะห (6) การคดเชงวพากษ (7) การคดเชงประยกต (8) การคดเชงกลยทธ และ (9) การคดเชงบรณาการ การคดทเนนสมองทางซกขวาม 9 ประเภท คอ (1) ความทรงจ า (2) การคดเชงจนตนาการ (3) การคดเชงมโนทศน (4) การคดเชงปฏภาณไพวหรบ (5) การคดเชงสงเคราะห (6) การคดเชงสรางสรรค (7) การคดเชงนวตกรรม (8) การคดเชงอนาคต และ (9) การคดเชงวสยทศน การคดของสมองทง 2 ซก ดงกลาว มความคดเชงระบบและความทรงจ า เปนรากฐานส าคญของสมองมนษย ซงจะใหค านยามการคดในประเภทตาง ๆ ดงตอไปน

9

1. การคดทเนนสมองซกซาย

1.1 การคดเชงระบบ (SYSTEMATIC THINKING)

1.2 การคดเชงเปรยบเทยบ

(COMPARATIVE THINKING)

1.3 การคดเชงสมพทธ (RELATIVE THINKING)

1.4 การคดเชงวจารณญาณ (JUDICIOUS THINKING)

1.5 การคดเชงวเคราะห (ANALYTICAL THINKING)

นยาม : “การคดอยางมหลกการและเหตผลในการจดระเบยบขอมลหรอความสมพนธขององคประกอบตาง ๆ ใหมแบบแผนหรอกระบวนการทชดเจน”

นยาม : “การคดพจารณาเทยบเคยงลกษณะทเหมอนกนหรอตางกน ซงอาจท าไดทงในสวนทเปนรปธรรมและนามธรรม โดยใชเครองวดอยางใดอยางหนง หรอใชส านวนโวหารในลกษณะของการอปมาอปไมย”

นยาม : “การคดพจารณาใครครวญอยางมเหตผล มขอบเขต และเปนแนวดงในลกษณะของการเจาะลก (Vertical) ส าหรบการตคาหรอประเมนคาของขอมล”

นยาม : “การใชปญญาหยงรไดอยางลมลก โดยการไตรตรองอยางรอบคอบ และใหเหตผลทเชอถอได เพอน าไปสการวนจฉยหรอใชดลพนจไดอยางถกตอง”

นยาม : “การคดอยางเกยวเนองผกพนในลกษณะของการเทยบเคยงซงครอบคลมมตตาง ๆ อยางลกซง”

10

1.6 การคดเชงวพากษ (CRITICAL THINKING)

1.7 การคดเชงประยกต (APPLICATIVE THINKING)

1.8 การคดเชงกลยทธ (STRATEGIC THINKING)

1.9 การคดเชงบรณาการ (INTEGRATIVE THINKING)

นยาม : “การใชปญญาในการน าความคด องคความร ทฤษฎหรอหลกการตาง ๆ มาปรบใชใหเปนประโยชนไดจรงในทางปฏบต”

นยาม : “การใชปญญาในการก าหนดแนวทางและกลวธตาง ๆ ทแยบคายเพอเอาชนะขอจ ากด หรอบรรลเปาหมายทตองการ”

นยาม : “การคดแบบประสาน เชอมโยงโครงขาย และหลอมรวม ใหมความครบถวนสมบรณ มความเปนเอกภาพ และกอใหเกดประโยชนสงสด”

นยาม : “การคดพจารณาตดสน หรอประเมนสงใดสงหนง รวมทงเรองราว หรอเหตการณตาง ๆ ประกอบขอคดเหน และขอเสนอแนะ”

11

2. การคดทเนนสมองซกขวา 2.1 ความทรงจ า

(MEMORY)

2.2 การคดเชงจนตนาการ (IMAGINATIVE THINKING)

2.3 การคดเชงมโนทศน (CONCEPTUAL THINKING)

2.4 การคดเชงปฏภาณไพวหรบ (INTUITIVE THINKING)

2.5 การคดเชงสงเคราะห (SYNTHESIS-TYPE THINKING)

นยาม : “ความสามารถของกลไกทางสมองในการบนทก (Registration) การเกบ (Retention) และการเรยกใช (Retrieval) ขอมลหรอการรบรตาง ๆ ”

นยาม : “การนกคดหรอคดค านงใหเกดเปนภาพ เหตการณ หรอเรองราวขนในจตใจ”

นยาม : “การใชปญญาในการผสมผสานหรอประกอบสงตางๆ เขาดวยกนจนเกดเปนสงใหมหรอสรปเปนแนวคดใหมขน”

นยาม : “การใชปญญาอยางมเชาวหรอรเทาทนไดฉบไว สามารถน าไปใชในการแกไขปญหาเฉพาะหนา หรอตอบโตไดอยางแยบคายและฉบพลนทนท”

นยาม : “การใชปญญาในการรบรและเขาใจสงใดสงหนงไดในลกษณะของความคดรวบยอด”

12

2.6 การคดเชงสรางสรรค (CREATIVE THINKING)

2.7 การคดเชงนวตกรรม (INNOVATIVE THINKING)

2.8 การคดเชงอนาคต (FUTURISTIC THINKING)

2.9 การคดเชงวสยทศน (VISIONARY THINKING)

ส าหรบการคดเชงระบบ การคดเชงบรณาการ การคดเชงวเคราะห และการคดเชงสรางสรรคนน มความส าคญกบการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณโดยตรง ซงจะไดอธบายขยายความโดยละเอยดในตอนท 9.2 และ 9.3 ตอไป

นยาม : “การคดนอกกรอบ (Think Outside The Box) ในลกษณะเปนแนวราบ (Lateral) ทขยายขอบเขตออกไปกวางขวาง ไปสความคดทแปลกใหม ซงแตกตางไปจากความคดเดมและเปนเชงบวก (Positive) หรอเปนประโยชน”

นยาม : “การคดท าขนใหม หรอปรบปรงเปลยนแปลงใหกาวหนายงขน ซงผลตผลของความคดนน อาจเปนสงประดษฐ กระบวนการ หรอวธการตางๆ กได”

นยาม : “การคดคาดการณ หรอพยากรณเหตการณ หรอสงตางๆ ทจะเกดขนในกาลเวลาขางหนา หรอยคสมยตอไป”

นยาม : “การมองการณไกล โดยมขอบเขตการมองเหนได ดวยความคดทครอบคลมเวลา ระยะ และสภาวะ”

13

กจกรรม 9.1.1 1. จงสรปความหมายของ “การคด” ตามความคดเหนของทาน 2. จงกลาวถงประเภทของการคดทเนนสมองซกซายและซกขวา

เรองท 9.1.2

ความส าคญของการคด ในเรองความส าคญของการคดน จะไดจ าแนกกลาวออกเปน 2 หวขอ คอ (1) ความส าคญของการคดโดยทวไป และ (2) ความส าคญของการคดตอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ

1. ความส าคญของการคดโดยทวไป ในเรองความส าคญของการคดโดยทวไปนน จะไดแยกกลาวออกเปน 2 หวขอ คอ (1) ความมหศจรรยของสมองมนษย และ (2) ผลของการคดตอวถชวตของมนษย 2.1 ความมหศจรรยของสมองมนษย มนษยมรหสพนธกรรม (DNA - Deoxyribonucleic Acid) รวมกบลงใหญไมมหาง (Ape) เกอบรอยเปอรเซนต มความแตกตางกนเพยงเลกนอยเทานน แตความแตกตางเพยงเลกนอยน สวนส าคญทสดอยทสมอง ท าใหชองวางหรอความแตกตางระหวางมนษยกบลงหางหรอตางกนราวฟากบดน สมองมนษยเปนทรวมของเซลลประสาท (Neuron) นกวชาการบางทานประมาณการวา สมองมนษยมเซลลประสาทถง 100,000,000,000 (หนงแสนลานเซลล) ซงพอ ๆ กบจ านวนดวงดาวใน กาแลกซทางชางเผอกเลยทเดยว (Robert L. Solso, M. Kimberly Maclin and Otto H. Maelin, 2005 : 38) ยงกวานน นกวชาการบางทานประมาณการวา สมองมนษยมเซลลประสาทไมนอยกวา 1,000,000,000,000 เซลล (หนงลานลานเซลล) โดยเซลลประสาทแตละเซลลสามารถท าปฏกรยากบเซลลประสาทอน ๆ ไดอก 1 ถง 100,000 เซลล ในหลากหลายรปแบบ สมองมนษยจงมศกยภาพทจะสรางปฏกรยาในแบบตาง ๆ ไดอยางมากมายมหาศาล จนแทบจะนบจ านวนไมได เคยมการประมาณการไววาจ านวนปฏกรยาระหวางเซลลประสาทนนมถง 10800 (หนงตามดวยศนย 800 ตว) รปแบบ (โทน บซาน อางถงใน ธญญา ผลอนนต 2544) ดร.เดวด ซามเอลส (David Samuels) แหงสถาบนไวซมานน (Weizmann Intitute) ไดประมาณการไววา ในนาทหนง ๆ เกดปฏกรยาทางเคมแบบตาง ๆ ในสมองตงแต 100,000 ถง 1,000,000 ครง

14

จ านวนรปแบบของปฏกรยาในสมองมนษย 1 คน 100,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000, 000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000 ,000,000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000,000, 000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,

สมองของมนษยเปรยบเสมอนคอมพวเตอรขนาดยกษ แตเปนคอมพวเตอรในลกษณะชวภาพ ซงมความสลบซบซอนยงกวาเครองคอมพวเตอรมากนก โดยเฉพาะอยางยงมวธการท างานและการสงถายขอมลทนาพศวง นกวทยาศาสตรประมาณการวา การสงผานสญญาณประสาทมสถตความเรวถง 290 กโลเมตรตอชวโมง และเสนประสาททงหมดหากน ามาตอกนจะไดความยาวไมนอยกวา 150,000 กโลเมตร อยางไรกตาม เปนเรองนาเศราทมนษยใชสมองนอยมากเมอเทยบกบศกยภาพของมน กลาวคอ โดยเฉลยของคนทวไปจะใชสมองเพยง 0.1 ถงไมเกน 10 เปอรเซนตเทานน (Brain Clegg อางถงใน ณฐพงศ เกศฆารา และกาตสดา มาฆะศรานนท, 2545) หากมนษยใชสมองยงนอยลงไปเทาใด ชองวางระหวางเรากบลงใหญไมมหางกจะยงลดแคบลงไปเทานน หรอหากไมใชเลย สมองมนษยกมความหมายไมตางไปกวากอนเนอหมเนอไก หนกประมาณ 2 กโลกรมหรอไมตางอะไรไปจากขเลอยกองหนงเทานน 2.2 ผลของการคดตอวถชวตของมนษย การคดมความส าคญกบวถชวตของมนษยอยางมหาศาล หากมนษยขาดศกยภาพในการคด มนษยกจะไมมอะไรทแตกตางไปจากสตวโลกอน ๆ และอาจจะสญพนธไปแลวกได เพราะสรระรางกายของมนษยไมใชสตวโลกทแขงแกรงโดยธรรมชาต ไมวาจะเปนผวหนงทบอบบาง ไมมเขยวเลบ ไมมพษ ฯลฯ สงทท าใหมนษยครองโลกและกาวหนาไดในทกวนน กเปนเพราะสมองของมนษยหรอศกยภาพในการคดนนเอง ผลของการคดตอวถชวตของมนษยทส าคญมอยางนอย 5 ประการ ดงน

15

2.2.1 การคดเปนรากฐานของสตปญญา กระบวนการในการคดหรอการท างานของสมอง กอใหเกดสตปญญา มนษยจงเปนสตวโลกทมปญญา หรอทเรยกวาสตวประเสรฐ หากมนษยไรซงสตปญญา ยอมจะด ารงความเปนมนษยตอไปไมไดอยางแนนอน 2.2.2 การคดเปนทมาของการพด การกระท า และพฤตกรรม มค ากลาวทวา “การพด” กคอ “การคดอยางมเสยง” เชนนคนทคดไมเปนระบบกยากทจะพดใหเปนระบบได เพราะการพดเปนการถายทอดความคดออกมาใหผอนไดยนนนเอง การพดทปราศจากการคด กคอการละเมอ ซงจะหาแกนสารหรอสาระส าคญใดมได หรอเปรยบเสมอนการเลยนเสยงมนษยของนกแกว นกขนทอง นนเอง การพดเปนการคดใหผอนไดยน การกระท าและพฤตกรรม กเปนการคดใหผอนเหนนนเอง การกระท าและพฤตกรรมยอมเปนผลสะทอนมาจากการคด โดยปกตมนษยคดอยางไรกยอมจะมการกระท าและพฤตกรรมอยางนน แมจะคดอยางหนง แตท าอกอยางหนง การท าอกอยางหนงนน กเปนผลมาจากค าสงของการคดนนเอง ฉะนน การคดจงเปนทมาของการพด การกระท า และพฤตกรรมของมนษย 2.2.3 การคดท าใหสามารถแกปญหาและตดสนใจได มนษยซงอยอาศยในโลกน มปญหาและอปสรรคนานปการ ไมมมนษยคนใดในโลกนทจะไมมปญหารออปสรรคใด ๆ เลย เพราะความสามารถในการแกไขปญหาและการตดสนใจ ท าใหมนษยอยตอเนอง สบทอดเผาพนธมาไดถงปจจบนน และความสามารถในการแกไขปญหาและการตดสนใจนน กมาจากกระบวนการท างานของกลไกในสมองนนเอง 2.2.4 การคดท าใหโลกเปลยนแปลง มนษยเปนสตวโลกทมจนตนาการ การคดอยางมจนตนาการท าใหมนษยสรางสรรคสงแปลกใหม หรอนวตกรรมอยตลอดเวลา สงนท าใหมนษยเปลยนแปลงและกาวหนาอยตลอดเวลา อยางไรกด นวตกรรมดงกลาว มทงสงผลตอโลกในทางสรางสรรคและในทางท าลาย โลกมนษยจะเปลยนแปลงไปอยางไร กขนอยกบการคดของมนษยนนเอง 2.2.5 การคดแสดงถงความเปนตวตนของแตละบคคล มนษยในโลกปจจบนมจ านวนกวา 6,000 ลานคน แตไมมใครเลยทจะเหมอนกนทกประการ แมหนาตาจะเหมอนหรอคลายกน แตการคดในทก ๆ วนาท ไมมทางทจะเหมอนกนทงหมดไดเลย การคดจงเปนแกนแกนทแสดงถงความเปนตวตนของแตละบคคล การคดเปนความสามารถของกลไกทางสมอง ศกยภาพของบคคลจงขนอยกบการคดเปนสงส าคญ บคคลจะลมเหลวหรอประสบความส าเรจในชวตกขนอยกบความคด และการทจะประสบความส าเรจมากนอยเพยงใดกขนอยกบการคดนนเอง ดงค ากลาวทวา “ขนาดของความส าเรจขนอยกบขนาดของการคด โดยมขนาดของการกระท าเปนตวเชอม”

16

ฉะนน การคดจงเปนตนก าเนดทส าคญของความเปนตวตนของแตละบคคล เปนตวก าหนดความเปนมาและเปนไปในวถชวตของมนษย ดงค ากลาวของบคคลส าคญในโลก และนกปราชญราชบณฑตทงหลาย ซงลวนเหนพองสอดคลองในแนวเดยวกนทงสน ดงตวอยางตอไปน “การคดนนอาจคดไดหลายอยาง จะคดใหวฒนะ คอคดแลวท าใหเจรญงอกงามกได จะคดใหหายนะ กได คอ คดแลวท าใหพนาศฉบหายกได การคดใหเจรญจงตองมหลกอาศย หมายความวา เมอคดเรองใด สงใด ตองตงใจใหมนคงในความเปนกลาง ไมปลอยใหอคตอยางหนงอยางใดครอบง า ใหมแตความจรงใจ ตรงตามเหตผลทถกแทและเปนธรรม” (พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9) “การรจกคดหรอคดเปน เปนองคประกอบทส าคญยงของการด าเนนชวตทถกตอง คดเปนชวยให ท าเปน แกปญหาเปน ดเปน ฟงเปน กนเปน ใชเปน บรโภคเปน คบหา เสวนาเปน” พระธรรม ปฎก (ประยทธ ปยตโต)

“เรยนโดยไมคดเสยเวลาเปลา คดโดยไมเรยนเขารกเขาพง”

(ขงจอ) “เธอจงระวงความคดของเธอ

เพราะความคดของเธอ จะกลายเปนความประพฤตของเธอ เธอจงระวงความประพฤตของเธอ

เพราะความประพฤตของเธอ จะกลายเปนความเคยชนของเธอ เธอจงระวงความเคยชนของเธอ

เพราะความเคยชนของเธอ จะกลายเปนอปนสยของเธอ เธอจงระวงอปนสยของเธอ

เพราะอปนสยของเธอ จะก าหนดชะตากรรมของเธอชวชวต”

(หลวงพอชา สภทโท)

17

“จดมงหมายหลกของชวตคอ

อยอยางถกตอง คดอยางถกตอง และท าอยางถกตอง” (The main purpose of life is

to live rightly, think rightly, act rightly)

“กาวแรกสดในการควบคมตนเอง คอการควบคมความคด” (The very first step in self-restraint, is the restraint of thoughts)

(มหามตมะ คานธ) “ไมวากจการใด ๆ ทงสน มนสมองเปนสงทส าคญทสด ทคนเราจะตองใช คนโดยมากเขาใจผด แบงการท างานของมนษยออกเปน 2 อยาง ตงชอเอาเองวา งานใชก าลงกายอยางหนง งานใชก าลงความคดอยางหนง ซงเปนการผดแท เพราะอนทจรงคนทท างานดวยก าลงกายนนเอง ถาไมใชความคดเสยเลยแลวกเทากบ มด พรา สว ขวานเลมเดยว จะดกวาสงเหลานนกเพยงแตเคลอนไหวไดในตวเองเทานน ชางไมทหาเงนไดมากทสด ไมใชคนทมกลามเนอแขงแรงทสด ทจรงเปนคนทรจกใชความคดประดษฐของใหแปลก ใหดกวาคนอน ๆ คนทสามารถท าตะปเหลกวลาศอนนดเดยว ส าหรบปดซองจดหมายโดยไมมใครลกเปดไดนน กลบมงมเปนเศรษฐดกวาคนทตเหลกไปตลอดชวตโดยไมคดอยางอน นอกจากทมเทก าลงกายลงไปตามน าหนกของคอนเทานน ถาเผอญมใครสปดนคดเครองจกรส าหรบใชเหลกแทนก าลงคนได คน ๆ นนกเลยหมดหนทางหากน ถงแมในทางกฬาซงเราถอกนวาเปนสวนทเกยวกบรางกายโดยแทกด กยงจ าเปนตองใชมนสมองมาก นกมวยทไดชยชนะไมใชเพราะมก าลงกายแขงแรงยงกวาคปรปกษ แทจรงเพราะมไหวพรบในการตอส ท าการไดเปรยบคปรปกษเสมอนนเอง”

(พลตร หลวงวตรวาทการ) “คดกอนจง คอยท า จงจ าไว ท าอะไร ตองคด ทงหนาหลง อยาปลอยตว ใหท า ตามล าพง ตองเอาใจ เหนยวรง เสมอไป กอนจะท า สงใด ใจตองคด

ถกหรอผด ท าอยางน ดหรอไม ถาหากเหน วาไมด มโทษภย จงหาทาง ท าใหม ท าใหด” (พลตร หลวงวจตรวาทการ)

18

ประวตศาสตรโลกตงแตอดตจนถงปจจบน ไดพสจนใหเหนอยางชดเจนแลววา “ชนชาตใดตดอาวธทางความคด ชนชาตนนครองโลก!” โดยนยดงกลาว ผใดตดอาวธทางความคด ผนนยอมชนะไดทกอยาง เชนเดยวกนกบผน าชมชน หากตดอาวธทางความคด โดยเสรมสรางศกยภาพในการคดอยตลอดเวลากยอมจะมโอกาสประสบความส าเรจในการเปนผน า ตามทนตอการเปลยนแปลงของโลกยคโลกาภวตน และสรางชมชนของเราใหแขงแกรง สามารถทจะตอสและแขงขนกบประชาคมโลกได

2. ความส าคญของการคดตอการพฒนาทรพยากรมนษยในหกรณ “...การสหกรณนนทจะท าใหไดผลประโยชน จะตองใหผทปฏบตงานในดานนมความเขาใจใหลกซงทสด เคยพดอยเสมอและขอย าดวยค าวา สหกรณนมความหมาย ค าวา “สห” กดวยกน “กรณ” การท า ท างาน ท ากจกรรมตาง ๆ หมายความวา “สหกรณ” แปลวา การท างานรวมกนนลกซงมาก เพราะวาจะตองรวมมอกนทกดาน ทงในดานการงานทท าดวยรางกาย ทงในการท างานทท าดวยสมองและการท างานทท าดวยใจ ทกอยางนขาดไมไดตองพรอม...”1 พระราชด ารส (1) ในโอกาสทผท าสหกรณการเกษตร สหกรณน คม และสหกรณทวประเทศ เฝาทลละอองธลพระบาท ณ ศาลาดสตดาลย วนพธท 11 พฤษภาคม 2526 ถาพจารณาจากพระราชด ารส จะเหนวาการสหกรณเปนการท างานโดยการใชสมอง ใชระบบคด วธคด และความรวมกนของคนในสหกรณ ไมวาจะเปนการคดสรางสรรค คดคลองแคลว คดทนเหตการณ คดเชงวสยทศน คดเชงกลยทธ คดแกปญหา คดเพอเพมพนประสทธภาพ คดเพอความส าเรจของอดมการณสหกรณทไดกลาววา เปนความเชอรวมกนในการชวยตนเอง ชวยเหลอซงกนและกน เพอน าไปสการกนดอยดมความเปนธรรมและสนตสขในสงคม ดงนน จะเหนวาอดมการณสหกรณนนปราศจากซงความคดรวมกนของสมาชกไมได2 ความคดทส าคญ ๆ ของการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณมหลายความคด เชน ความคดเชงวสยทศน เปนความคดทมองการณไกลเหนสภาพการณทจะเกดขางหนา คอนขางชดเจน และมงมนทจะจดการใหสามารถอยในสถานการณนนไดอยางเหมาะสม3 ความคดเชงระบบ เปนความคดทพจารณาถงองคประกอบยอยตาง ๆ ของสหกรณทสมพนธกน ขนตรงตอกนและเปนกลไกในการขบเคลอนทกองคาพยพของสหกรณใหสอดคลองกบวสยทศนทก าหนดไว ความคดเชงกลยทธ เปนความคดทจะก าหนดการท าแผนเพอเปนกรอบและทศทางการด าเนนงานในอนาคตของสหกรณไปสการพฒนาแผนงาน โครงการตาง ๆ ในชวงเวลาทก าหนด

1 กรมสงเสรมสหกรณ คมอการสหกรณใตเบองพระยคลบาท พระราชด ารส และพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9

พมพครงท 1 กรงเทพมหานคร โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย 2550 หนา 103 2 ชมนมสหกรณออมทรพยแหงประเทศไทย คมอคณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธ เอกสารอดส าเนา กรกฎาคม 2548 หนา 1 3 วรนช แสงนมนวล “วสยทศนตามกระแสโลก” ส านกพมพบคแบงค พ.ศ. 2545 หนา 15

19

กจกรรม 9.1.1 1. การคดมความส าคญตอวถชวตของมนษยอยางไรบาง จงตอบโดยสงเขป และยกตวอยางค ากลาว หรอภาษต ค าพงเพย ทแสดงใหเหนถงความส าคญของการคด นอกเหนอจากทมอยแลวในเอกสารน 2. การคดมความส าคญตอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณอยางไรบาง

ตอนท 9.2 การพฒนาความคดเชงระบบและเชงบรณาการเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงค ของตอนท 9.2 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง 9.2.1 การพฒนาความคดเชงระบบเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ 9.2.2 การพฒนาความคดเชงบรณาการเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ แนวคด 1. การคดเชงระบบมลกษณะส าคญ 6 ประการ คอ (1) เปนการคดอยางมหลก (2) เปนการคด อยางมเหตผล (3) เปนการคดอยางมการจดระเบยบ (4) เปนการคดอยางมรปแบบ (5) เปนการ คดอยางมกรอบ และ (6) เปนการคดอยางมวตถประสงค เทคนคการพฒนาการคดเชงระบบ ทส าคญม 4 ประการ คอ (1) คดอยางมการจดความสมพนธ (2) คดอยางมแบบแผน (3) คดอยาง เปนกระบวนการ และ (4) คดอยางเปนวง ความคดเชงระบบของสหกรณ คอ ความคดบนพนฐาน ของอดมการณ หลกการ และวธการจดการอยางมประสทธภาพ 2. การคดเชงบรณาการมลกษณะส าคญ 5 ประการคอ (1) เปนการคดแบบผสมผสาน (2) เปนการ คดอยางครอบคลม (3) เปนการคดอยางเปนระบบ (4) เปนการคดอยางองครวม และ (5) เปนการคดทเปนเอกภาพ เทคนคการพฒนาความคดเชงบรณาการม 10 ประการ คอ (1) ฝกคดใหรอบดาน ครอบคลมและครบถวน (2) ฝกมองภาพใหญหรอมององครวม (3) ฝกการประสานและเชอมโครงขาย (4) ฝกพจารณาใหครบองคประกอบ (5) ฝกการศกษา แบบสหวทยาการ (6) ฝกเปรยบเทยบทงเครอขาย (7) ฝกหาเอกภาพในความหลากหลาย (8) ฝกรวมสงทดและเตมเตมสวนทขาด (9) ฝกหาความเปนไปไดในสงทไมนาจะเปนไปได และ (10) ฝกตอยอดความคดจากความคด ความคดเชงบรณาการของสหกรณ เปนความคดทมการ

20

รวมตวของสมาชกทมปญหา หรอความตองการทเหมอนกนอยางสมครใจ เพอสรางพลงความคด แกปญหาดวยวธการประหยดมประสทธภาพ เพอชวยเหลอตนเองและชวยเหลอซงกนและกน วตถประสงค เมอศกษาตอนท 9.2 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายการคดเชงระบบและน าไปประยกตใชเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณได 2. อธบายการคดเชงบรณาการและน าไปประยกตใชเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณได

เรองท 9.2.1 การพฒนาความคดเชงระบบเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ การคดเชงระบบเปนรากฐานของสมองมนษย เพราะสมองมนษยกตองท างานอยางเปนระบบ หากสมองท างานอยางไมเปนระบบกจะไมสามารถกอรปแบบการคดทชดเจนขนไดเลย ซงจะสงผลใหการคดสบสน มอยกบรองกบรอย จนถงกบสตฟนเฟอน สมองกจะไรประสทธภาพอยางสนเชง ฉะนน การคดเชงระบบจงเปนรากฐานส าคญของสมองมนษย หรอเปนแกนแกนส าคญของความเปนมนษยเลยทเดยว รวมทงสามารถน าไปประยกตใชเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณใหมประสทธภาพยงขน ในเรองการพฒนาความคดเชงระบบเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณน จะไดแยกกลาวเปน 5 หวขอ คอ (1) ความหมายของการคดอยางเปนระบบ (2) ลกษณะของการคดเชงระบบ (3) คณสมบตของนกคดเชงระบบ (4) เทคนคการพฒนาการคดเชงระบบ และ (5) การประยกตใชการคดเชงระบบเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ 1. ความหมายของการคดเชงเปนระบบ ค าวา “ระบบ” ส าหรบความหมายทางภาษานน ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 ใหค าจ ากดความวา หมายถง “กลมของสงทมลกษณะประสานเขาเปนสงเดยวกน ตามหลกแหงความสมพนธทสอดคลองกน ดวยระเบยบของธรรมชาตหรอหลกเหตผลทางวชาการ เชน ระบบประสาท ระบบทางเดนอาหาร ระบบจกรวาล ระบบสงคม ระบบการบรหารประเทศ” ซงตรงกบภาษาองกฤษวา “System” ห ม าย ถ ง “ Group of things or parts working together as a whole: the nervous system, the digestive system, a railway system, a stereo system” (Oxford Advanced Learner’s Dictionary) ซงมความหมายในท านองเดยวกนกบรากศพทในภาษาไทยนนเอง ส าหรบความหมายในเชงของการคดนน Joseph O’Cornor และ Ian McDermott ไดใหความหมายของการคดอยางเปนระบบไววา หมายถง การคดในเชงองครวมหรอภาพรวม (Big Picture) โดยตระหนกถงองคประกอบยอยทมความสมพนธและมหนาทเชอมกนอย ในลกษณะทเรยกวา “ระบบ” (Systems) ซง

21

แตกตางจากองคประกอบอน ๆ ทมไดมความสมพนธตอกนทเรยกวา “กองหรอทบถม” (Heap) (อางถงใน วรวธ มาฆะศรานนท, ณฐพงศ เกศมารษ, 2544) ณฐวฒน นปกากร (2542) ไดใหความหมายไววา การคดเชงระบบ คอ การคดใหเหนทงหมด “ทงหมด” คอ “หนงเดยว” ทมสวนประกอบเหลานนเชอมตดกนทงหมดเปนหนงเดยว พรพรรณ ภมภ (2547) ไดใหความหมายไววา การคดเชงระบบหมายถง การคดถงสงใดสงหนงทมองภาพรวมทเปนระบบ และมสวนประกอบยอย ๆ โดยอาศยการคดในรปแบบโดยตรงและโดยออม ธรวฒน วลยเสถยร (2547) ไดใหความหมายไววา การคดเชงระบบหมายถง การเปลยนมมมองจากองคประกอบยอย สองครวม และมองใหเหนสมพนธภาพในองครวม เปนการยายจดเนนจากองคประกอบยอยมาอยทสมพนธภาพ การคดเชงระบบจงเปนการคดในมมมองของสมพนธภาพ เหนความสมพนธขององคประกอบตาง ๆ มกรพนธ จฑะรสก (2550) ไดใหความหมายไววา การคดอยางเปนระบบคอ การปรบวธคด หรอเพมวธคด ใชวธคดหลาย ๆ แบบในเวลาเดยวกน แตตองมวธเลอก วธคดหลกในแตละสถานการณ มหลกเกณฑและเหตผล โดยใชขอมลหลากหลายใหสมพนธกนเปนองครวม โดยตระหนกถงอ งคประกอบยอยทมความสมพนธ และมหนาทตอเชอมกนอยเปนปฏสมพนธอยางตอเนอง การคดอยางเปนระบบ (Systems Thinking) ในความหมายอยางกวางนนครอบคลมบรบทของการคดทงสมองของมนษย ซงผเขยนไดประมวลไวทงสน18 ลกษณะ ดงกลาวมาแลว ส าหรบในความหมายอยางแคบนน เจาะจงเฉพาะการคดเชงระบบ (Systematic Thinking) ซงผเขยนใหค านยามวา หมายถง “การคดอยางมหลกการและเหตผล ในการจดระเบยบขอมล หรอความสมพนธขององคประกอบตาง ๆ ใหมแบบแผนหรอกระบวนการทชดเจน”

2. ลกษณะของการคดเชงระบบ การคดเชงระบบ (Systematic Thinking) มลกษณะส าคญ 6 ประการ (1) เปนการคดอยางมหลก (Principles) (2) เปนการคดอยางมเหตผล (Rational) (3) เปนการคดอยางมการจดระเบยบ (Regulative) (4) เปนการคดอยางมรปแบบ (Mental Model) (5) เปนการคดอยางมกรอบ (Frame) และ (6) เปนการคดอยางมวตถประสงค (Objective) 2.1 เปนการคดอยางมหลก (Principles) การคดอยางมหลก (Principles) หมายถง การคดทมสงยดเหนยวหรอสาระส าคญทมนคง เปนแกนแกนหรอเปนหวใจส าคญในการคดทกสงทกอยางทงปวง ซ งอาจจ าแนกหลกออกไดเปน 3 ประเภท ดงน 2.1.1 หลกธรรมชาต (Natural Law) หลกธรรมชาต (Natural Law) เปนหลกทท าใหทกสงทกอยางในจกรวาลนด ารงอยได สรรพสงทงปวงลวนอยภายใตหลกธรรมชาตทงสน 2.1.2 หลกการทวไป (General Principle)

22

มนษยเปนสตวโลกทมปญญาและเปนสตวสงคม จงไมอาจจะด ารงอยภายใตหลกธรรมชาตแตเพยงอยางเดยว แตตองมหลกการทวไป (General Principle) ในการด ารงอยรวมกนดวย 2.1.3 หลกวชาเฉพาะ (Specific Science) นอกจากหลกการทวไปแลว ความซบซอนของสงคมทเตบโตยงขนเรอย ๆ กท าใหมความจ าเปนทสงคมมนษยจะตองมหลกการเฉพาะเพอเจาะจงใหตอบสนองตอความหลากหลายและซบซอนของสงคมดงกลาว 2.2 เปนการคดอยางมเหตผล (Rational) การคดอยางมเหตผล (Rational) หมายถง การคดอยางมความสมพนธระหวางสาเหตกบผลลพธทเกดขน ซงอาจจ าแนกเหตผลออกไดเปน 3 ประเภท คอ 2.2.1 เหตผลเชงวทยาศาสตรธรรมชาต (Cause and Effect) เหตผลเชงวทยาศาสตรธรรมชาต (Cause and Effect) หมายถง ผลยอมมเกดแตเหต ไมมผลใดเกดขนลอย ๆ ไดโดยปราศจากเหตและผลจะเกนกวาเหตไมได การสรางเหตเทาใด กยอมจะท าใหเกดผลเทานน เหตผลในเชงวทยาศาสตรธรรมชาตน มใชมแตเหตเดยวผลเดยวเทานน แตอาจมเหตผลในลกษณะตาง ๆ อกดงน (1) เหตผลเดยวเกดผลหลายอยาง หมายความวา มเหตเพยงเหตเดยว แตท าใหเกดผลหลายอยางในทนททนใด หรอในระยะเวลากระชนชดนน (2) เหตหลายอยางเกดผลเดยว หมายความวา จะตองมเหตหลายเหตสะสมกนจนมน าหนกท าใหเกดผลนน หากมเพยงเหตเดยว หรอเกดเหตไมครบ ผลสดทายอาจจะไมเกดขน (3) ตางเหตเกดผลเดยวกน หมายความวา ผลทเกดขนเหมอนกนนน ไมจ าตองเกดจากเหตเดยวกนเสมอไป แตอาจจะเกดจากสาเหตทหลากหลายแตกตางกนไปกได (4) เหตเดยวกนเกดผลตางกน หมายความวา เหตทเหมอนกนนน ไมจ าตองเกดผลทเหมอนกนเสมอไป แตอาจเกดผลทหลากหลายแตกตางกนกเปนได (5) เหตผลตอเนองเปนลกโซ หมายความวา เหตกอใหเกดผลและผลกลายเปนเหต ท าใหเกดผลตอเนองกนไปเปนระยะเวลายาวนานในลกษณะของการเปนลกโซ 2.2.2 เหตผลในเชงตรรกวทยา (Logical Reasoning) เหตผลในเชงตรรกวทยา (Logical Reasoning) หมายถง เหตผลท เปนความสมเหตสมผล หรอพจารณาจากความเปนไปไดและจะท าเปนไปไดมากหรอนอยเพยงใด จะตองพจารณาทเหตปจจยอนเปนเงอนไข ซงหากมความสอดคลองกน กพจารณาวามความเปนไปไดในทางตรรก หากขดแยงกนกพจารณาวาเปนไปไมได การหาความเปนไปไดในเชงตรรกวทยานน มขนตอน 5 ประการ ดงน (1) พจารณาปจจยอนเปนเงอนไข (2) ตงสมมตฐาน (3) ตรวจสอบสมมตฐานกบเงอนไข - หากสอดคลองกน ถอวามความเปนไปได

23

- หากขดแยงกนถอวาเปนไปไมได (4) ตรวจสอบทบทวน (5) สรปผลความเปนไปได 2.2.3 เหตผลในเชงกลยทธ (Strategic Reasoning) เหตผลในเชงกลยทธ (Strategic Reasoning) หมายถง เหตผลทก าหนดขนเพออธบายยทธศาสตรและยทธวธทจะเอาชนะขอจ ากดหรอเพอใหบรรลเปาหมาย เหตผลในเชงกลยทธเปนเหตผลทตองอาศยสมมตฐาน ซงจะเปนจรงหรอเปนไปไดหรอไมนน ผกพนกบตวแปรในอนาคต หรอเปนเหตผลทแฝงเจตจ านงเพอใหบรรลเปาหมายในภายภาคหนา ในเรองเหตผลน เฉพาะในสวนของผลกอาจจ าแนกออกไดเปน 3 ประเภท ดงน (1) ผลโดยตรง (Direct - Effect) ผ ล โด ย ต ร ง (Direct-Effect) ห ม าย ถ ง ผ ล ท เก ด ข น จ าก เห ต โด ยเฉพาะเจาะจง หรอ เปนผลทเกดขนตามทประสงคนนเอง สรางเหตใดเกดขนกยอมกอผลนนโดยตรง เชน ท าดไดด ท าชวไดชว เปนตน (2) ผลขางเคยง (Side - Effect) ผลขางเคยง (Side - Effect) หมายถงผลแทรกซอนทเกดจากเหต แตไมใชผลโดยเฉพาะเจาะจง หรอเปนผลทไมไดเกดขนตามทประสงค ผลขางเคยงนอาจจะเปนลบหรอบวกกได ผลขางเคยงทเปนลบ ดงเชน เรารบประทานยา CPM แกแพ ผลโดยตรง คอ น ามกลดลง แตผลขางเคยงท าใหเกดอาการงวงนอน หรอเรารบประทานยา Brufen แกปวด ผลโดยตรงคอ อาการปวดลดลง แตผลขางเคยงท าใหเกดการระคายเคองตอกระเพาะอาหาร เปนตน ผลขางเคยงทเปนบวก ดงเชน เรารบประทานยา Aspirin แกปวด ผลโดยตรงคอ อาการปวดลดลง แตผลขางเคยงท าใหเลอดไมจบตวกนเปนลม ชวยท าใหผทเปนโรคหวใจ หรอเสนเลอดขอดมอาการดขน หรอเรารบประทานยา Transamin เพอหามเลอด ผลโดยตรงคอ เลอดหยดไหล แตผลขางเคยงคอท าใหฝาบนใบหนาจางลง เปนตน (3) ผลโดยออม (Indirect - Effect) ผลโดยออม (Indirect - Effect) หมายถง ผลกระทบทเปนตอเนองมาจากผลอกทอดหนงหรออกหลายทอดตอ ๆ มา ไมใชผลโดยตรงเฉพาะเจาะจง หรอผลแทรกซอนทเกดจากเหตนนโดยตรง ผลโดยออมอาจเกดขนในระยะเวลากระชนชด หรอตองอาศยระยะเวลาทยาวนานตอเนองกได ผลโดยออมทเกดขนในระยะเวลากระชนชด เชน การรบประทานยาลดความอวน ผลโดยตรงคอ ยาท าใหรางกายเผาผลาญพลงงานมากขน เปนผลท าใหผอมลง แตผลขางเคยงคอ หวใจท างานมากขน หากรบประทานยามากเกนไปอาจท าใหหวใจวายได ผลโดยออมกคอ เมอผอมลงเสอผาชดเกาสวมใสไมพอด ตองหาซอใหมหรอตดใหม เปนตน

24

ผลโดยออมทตองอาศยระยะเวลายาวนานตอเนอง เชน เราเลนกฬาอยางสม าเสมอ ผลโดยตรงกคอ สขภาพรางกายดขน ผลขางเคยงคอ มเพอนจากกลมเลนกฬามากขน ผลโดยออมกคอ ท างานมประสทธภาพมากขนกวาเดม เนองจากรางกายสมบรณแขงแรงขน ไมตองลาเนองจากปวยไขหรอการมรฐบาลเรยกเกบภาษเงนไดนตบคคลในอตราทสงขน ผลโดยตรงในระยะสนคอ รฐบาลมรายไดมากขน ผลโดยออมในระยะยาวคอเศรษฐกจจะแยลงเนองจากมการลงทนลดลง เปนตน 2.3 เปนการคดอยางมการจดระเบยบ (Regulative) การจดระเบยบ (Regulative) เปนลกษณะพนฐานของระบบ หากไมมการจดระเบยบ ระบบกไมอาจเกดขนไดเลย การคดอยางมการจดระเบยบนน อาจใชวธการดงตอไปน (1) การจดกลม (Grouping) (2) การจดหมวดหม (Category) (3) การจดประเภท (Classification) (4) การจดชนด (Typification) (5) การจดแบงแผนก (Division) (6) การจดล าดบชน (Hierarchy) (7) การจดล าดบกอนหลง (Priority) (8) การจดอนดบ (Ranking) การจดระเบยบดงกลาว อาจอาศยเครองชวดเพอใหการจดระเบยบดงกลาวเปนไปอยางเปนระบบ ดงน (1) ระยะทาง (2) ระยะเวลา (3) ขนาด (4) น าหนก (5) จ านวน (6) ความถ (7) ลกษณะ (8) คณสมบต (9) ต าแหนง (10) อนๆ 2.4 เปนการคดอยางมรปแบบ (Mental Model) รปแบบทางความคด (Mental Model) เปนส งทมนษยสรางขนมาจากการรบรและประสบการณในชวต เรามองโลกผาน “รปแบบทางความคด” ของเราเอง ฉะนน รปแบบทางความคดจงเปนพนฐานส าคญอกอยางหนง ในการจดระบบความคดในสมองเรา

25

รปแบบทางความคด เปนตวก าหนดหรอใหความหมายแกสรรพสงใด ๆ ทอยรอบตวเรา การตความประสบการณการจากรปแบบทางความคดของเรานน อาจใหความหมายสรรพสงรอบตวเรา เปนคณสมบตแรก (First Order) และอาจมคณสมบตทสอง (Second Order) เพมขนอกกได (1) คณสมบตแรก (First Order) ดงเชน พระทหลอขนจากส ารด คณสมบตแรกกคอ โลหะชนดหนงทเกดขนจากการผสมระหวางทองแดงกบดบก (2) คณสมบตทสอง (Second Order) ดงเชน พระทหลอขนจากส ารดดงกลาว ไมไดมคาเพยงโลหะเทานน แตเปนสงทเคารพนบถอทางจตใจของชาวพทธ และหากเปนของเกาแก กอาจเปนสงทมคาจนไมอาจประเมนราคาไดเลยกได รปแบบทางความคดทฝงแนนเปนแกนแกนอย เราเรยกวา “แมแบบ” (Archetype) แมแบบจะเปนตนแบบพนฐานของทกระบบ ฉะนน รปแบบทางความคดจงเปนผลสะทอนของแมแบบนนเอง 2.5 เปนการคดอยางมกรอบ (Frame) กรอบ (Frame) หมายถง ขอบเขตทก าหนดการคดเชงระบบตองมกรอบก าหนดไวเสมอ หากขาดกรอบเสยแลว จะท าใหขาดความชดเจนแนนอน องคประกอบทงหลายจะกระจดกระจายหรอสบสนจนไมอาจด ารงความเปนระบบอยได กรอบดงกลาว อาจมลกษณะเปนรปธรรม เชน กรอบประต กรอบหนาตาง ตองมความกวางยาวเทาใด ยดโยงกนดวยวสดประเภทใด เปนตน หรออาจมลกษณะนามธรรม เชน กรอบของการเปนพนกงานทดจะตองมหลกเกณฑประการใด เปนตน 2.6 เปนการคดอยางมวตถประสงค (Objective) ระบบทกระบบจะตองมวตถประสงค (Objective) หรอเจตจ านง (Purpose) อย เสมอ เพยงแตเราจะร เขาใจ หรอไมเทานน แมกระทงระบบของวตถทไมมชวต กยงมวตถประสงคในการด ารงอยอยางเปนระบบของมน เพราะหากมนไมมวตถประสงค มนกไมอาจด ารงอยได หรอวตถประสงคเปลยนแปลงไป ระบบของมนกยอมจะตองเปลยนแปลงตามไปดวย

3. คณสมบตของนกคดเชงระบบ นกคดเชงระบบทด ควรจะมคณสมบตส าคญ 10 ประการ ดงตอไปน 3.1 มสตปญญา นกคดเชงระบบควรจะมสตปญญา หรอความเฉลยวฉลาดทางสมองในภาพรวม อยในขนปานกลางขนไป แตไมจ าตองเปนคนฉลาดมาก หรอตองฉลาดในระดบอจฉรยะเทานน 3.2 มสมาธและความจ าด นกคดเชงระบบควรจะมสมาธ เพอใหจตนง สามารถคดไดอยางเปนระบบ ไมฟงซานสบสน และการมความจ าดจะเปนประโยชนในการดงขอมลออกมาใชไดอยางเปนระบบ ตอเนอง และครบถวน อนเปนปจจยส าคญในการคดอยางเปนระบบ

26

3.3 มหลกการ ดงกลาวมาแลววา การคดอยางมหลกการเปนลกษณะส าคญของการคดเชงระบบ ฉะนน นกคดเชงระบบจงควรมหลกการอนเปนสงยดเหนยวหรอสาระส าคญทมนคง ซงเปนแกนแกนหรอหวใจส าคญของการคดทกสงใหเปนระบบ 3.4 มเหตผล ความสมพนธระหวางเหตกบผล เปนพนฐานส าคญอยางหนงของการจดความสมพนธในความคงอยของระบบ ฉะนน นกคดเชงระบบจงควรจะเปนคนทมเหตผล และสามารถใชเหตผลไดอยางถกตอง 3.5 มระบบความคด ดงกลาวมาแลววาการจดระเบยบความคดเปนพนฐานส าคญของความเปนระบบ หากปราศจากระเบยบ ระบบกไมอาจเกดขนไดเลย ฉะนน นกคดเชงระบบจงควรจะมระเบยบความคดทชดเจน ไมมวหรอสบสน 3.6 มความคดในหลายมต นกคดเชงระบบตองสามารถคดและเขาใจระบบคดครอบคลมทงสมองของมนษยได ฉะนน นกคดเชงระบบจงควรจะมความคดในหลายมต (Multi - Dimentional Thinking) ทงความคดในแนวดง (Vertical Thinking) และความคดในแนวราบ (Lateral Thinking) 3.7 มความคดทงจากภายในและภายนอก นกคดเชงระบบจะตองมรปแบบความคด (Mental Model) ภายในซงจะเกดขนไดจากการรบรหรอมประสบการณจากภายนอก ฉะนน นกคดเชงระบบจงควรจะมความสามารถในการคดทงในลกษณะของ “ดงภายในออกและใสภายนอกเขา” (Inside Out and Outside In) 3.8 มความคดอยางบรณาการ นกคดเชงระบบจะตองคดใหครอบคลมครบถวนและสมบรณในทกระบบ ฉะนน นกคดเชงระบบจงตองมความคดอยางบรณาการ ( Integrative Thinking) เพอใหเขาใจทงระบบในทกระบบ และสามารถดงมาใชผสมผสนกนใหเกดประโยชนสงสดได 3.9 มความคดสรางสรรค นกคดเชงระบบทดตองไมตดยดอยในระบบเดม ๆ อยเสมอไป หากแตตองคดออกนอกกรอบ (Think Outside the Box) หรอคดใหแปลกแตกตางออกไป เพอสรางสรรคระบบใหม ๆ ขน นนคอตองมความคดสรางสรรค (Creative Thinking) นนเอง 3.10 มความใฝคดและใฝร การชอบคดและฝกคดอยตลอดเวลา จะท าใหเซลลของสมองท างานไดอยางมประสทธภาพยงขน นนคอจะท าใหมศกยภาพในการคดสงกวาเดม และการใฝรจะท าใหรบขอมลจากภายนอกเขามาเกบสะสมไวในสมองไดมากยงขน ยอมจะสงผลใหระบบการคดมคณภาพสงยงขน

27

4. เทคนคการพฒนาการคดเชงระบบ การคดเชงระบบมเทคนคทส าคญ 4 ประการ คอ (1) การคดอยางมการจดความสมพนธ (Relative) (2) การคดอยางมแบบแผน (Formulative) (3) การคดอยางเปนกระบวนการ (Processing) และ (4) การคดอยางเปนวง (Circle) 4.1 การคดอยางมการจดความสมพนธ (Relative) ทกระบบยอมมความสมพนธภายในระบบนน ๆ พนฐานของความสมพนธอาจจ าแนกไดเปน 2 ประเภท คอ ความสมพนธเชงเหตผล และความสมพนธเชงหนาท 4.1.1 ความสมพนธเชงเหตผล (Rational Relative) ความสมพนธเชงเหตผล (Rational Relative) เปนการใหค าตอบวา “ท าไม” (Why) องคประกอบตาง ๆ จงตองมาอยรวมกน อะไรเปนเหตและอะไรเปนผล 4.1.2 ความสมพนธเชงหนาท (Functional Relation) ความสมพนธเชงหนาท (Functional Relation) เปนการใหค าตอบวาองคประกอบตาง ๆ ของระบบทมาอยรวมกนนน แตละสวนมหนาท “ท าอะไร” (What) และท าอยางไร (How) จงเกาะเกยวเปนระบบอยเชนนนได 4.2 การคดอยางมแบบแผน (Formulative) ระบบจะด ารงอยไดจะตองมการเกาะเกยวกนอยางมแบบแผน ฉะนน การคดอยางเปนระบบจงตองคดอยางมแบบแผน (Formulative) แบบแผนดงกลาวจะตองมอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางดงตอไปน 4.2.1 กรอบ (Frame) กรอบ เปนขอบเขตของระบบ ฉะนน การคดอยางมแบบแผนจงตองมกรอบทชดเจนแนนอนเสยกอน จงจะไมสบสนหรอฟงซานออกไป 4.2.2 โครงรป (Pattern) โครงรป เปนรปแบบภายนอกของระบบ ฉะนน การคดอยางมแบบแผนในหลายกรณ จงตองก าหนดโครงรปใหชดเจนเปนเบองตนเสยกอน จงจะท าใหความคดนนกอรปเปนแบบแผนทตองการ 4.2.3 โครงสราง (Structure) โครงสราง เปนรปแบบภายในของระบบ ฉะนน การคดอยางมแบบแผนในหลายกรณจงตองก าหนดโครงสรางใหชดเจนเสยกอน จงจะท าใหความคดนนเปนไปตามแบบแผนทตองการ 4.2.4 โครงราง (Outline) โครงราง เปนเคาโครงของระบบอยางหนง เชน การเขยนหนงสอทดจะตองมโครงรางของหนงสอใหชดเจนเสยกอนหนงสอนนจงจะออกมาอยางมแบบแผนกลมกลนเปนระบบ

28

4.2.5 แบบจ าลอง (Model) แบบจ าลอง เปนแบบจ าลองระบบทงระบบ เพอใหเหนสภาพทคลายของจรงมากทสด การสรางแบบจ าลองจงเปนวธการคดอยางหนงของการคดอยางมแบบแผน 4.2.6 รปแบบ (Form) รปแบบ เปนภาพสะทอนอยางหนงของแบบแผน ฉะนน การจดรปแบบตาง ๆ เชน รปแบบพธการ (Formal) รปขนาดและการจดล าดบหนงสอ (Format) สตร (Formula) เปนตน กมลกษณะเปนระบบเชนเดยวกน 4.2.7 ปจจย (Factor) ปจจย เปนปจจยอยางหนงของระบบทจะขาดเสยมได แบบแผนแตละแบบแผนกจะมองคประกอบทแตกตางกนไป ฉะนน การคดอยางมการจดองคประกอบจงเปนรากฐานส าคญของการคดอยางมแบบแผน 4.2.8 แผนท (Map) แผนท เปนแบบแผนทใชในการเดนทาง แมกระทงการคดรางแผนทในหว (Mind Map) กเปนการคดอยางมแบบแผนอยางหนง 4.2.9 หลกเกณฑ (Criteria) หลกเกณฑ เปนสวนหนงของแบบแผน หากไมมหลกเกณฑทแนนอน แบบแผนนนกยอมสบสน ซงจะท าใหระบบนนแปรปรวนไปดวย 4.2.10 มาตรฐาน (Standard) มาตรฐาน เปนภาพสะทอนอยางหนงของความมแบบแผน หากรกษามาตรฐานไวไดอยางสม าเสมอโดยตลอด แสดงวามแบบแผนทด นนกคอ มระบบทดตามไปดวย รวมทงการใชมาตรฐานในการพจารณาดวย หากใชมาตรฐานทแตกตางกน หรอทเรยกวา “Double Standard” กยอมสะทอนถงระบบทไมไดมาตรฐานตามไปดวย 4.3 การคดอยางเปนกระบวนการ (Processing) การคดอยางเปนกระบวนการ เปนเทคนคของการคดเชงระบบอยางหนง ซงอาจจ าแนกได 3 ประการ ดงน 4.3.1 คดเปนขนตอน (Step) การคดอยางเปนขนตอน เปนพนฐานของการคดอยางเปนกระบวนการ เพราะกระบวนการจะขาดขนตอนไมได 4.3.2 คดอยางตอเนอง (Continuous) การคดอยางตอเนอง ท าใหกระบวนการเคลอนตอไปได หากเกดการสะดด ขาด หรอเวนชวงไป ยอมท าใหกระบวนการขาดความสมบรณไปดวย

29

4.3.3 คดใหตลอด (Break Through) การคดใหตลอด คดตงแตตนจนจบ จะท าใหกระบวนการนนเคลอนไปไดอยางครบถวนสมบรณ ในทางตรงกนขาม หากคดไปไมตลอดกจะเปนผลใหกระบวนการนนลมเหลวลงได การคดอยางเปนกระบวนการน เปนพนฐานของระบบการท างานในเกอบทกกจกรรม ดงเชน กระบวนการท างานทมประสทธภาพจะตองมขนตอนในการคด วางแผน ลงมอปฏบต และประเมนผล เปนตน 4.4 การคดอยางเปนวง (Circle) การคดอยางเปนวง เปนสวนหนงของการคดเชงระบบ ซงอาจจ าแนกออกไดเปน 2 ประการ ดงน 4.4.1 การคดแบบวงจร (Cycle) การคดแบบวงจร คอการคดทมเกดมขบเคลอนไหวตอเนองกนไปไมมทสนสด ในลกษณะเปนวงจร ดงเชน วงจรการเวยนวายตายเกด ทเรยกวา “วฏสงสาร” ดงน

ภาพท 1 วงจรวฏสงสาร

เกด

ตาย แก

เจบ 4.4.2 การคดแบบวงจรปอนกลบ (Feedback Loops) การคดแบบวงจรปอนกลบ คอ การคดทเปนวงหมนยอนกลบมา มใชเปนการคดแบบเสนตรงทพงดงตลอดไป การคดแบบวงจรปอนกลบเปรยบเสมอนระลอกคลนทสรางผลกระทบตอเนองไปยงสวนตาง ๆ ของระบบ แลวมผลยอนกลบมาทจดเรมตนอกครงหนง

30

ภาพท 2 วงจรปอนกลบ ตามตวอยางวงจรปอนกลบ (Feedback Loops) ดงกลาว เมอเรากดปมชกโครก ลกยางทปดน าไวจะเปดขน น ากจะไหลลงไปในโถสวม เมอน าไหลลงจะมผลใหลกลอยในแทงคน าลดต าลง น ากไหลเขา สวนทไหลออกหมดแลวลกยางปดลง น าไหลเขาเรอย ๆ ลกลอยขนสจดสงสดปดวาลวน า น าเตมหยดไหล กรณดงกลาวเปนตวอยางทเหนไดงาย ๆ ระบบทกระบบเมอมการเปลยนแปลงเพอทจะรกษาระบบไว วงจรปอนกลบจะท างานอยเสมอ ไมวาจะเปนระบบรางกายมนษย ระบบในการท างานหรอระบบอน ๆ ทงหลายทงปวง 5. การประยกตใชการคดเชงระบบเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ ในการพฒนาทรพยากรมนษยนนจะเปนการพจารณาในภาพรวมหรอมองทกสวนของสหกรณทเปนกระบวนการท าใหทรพยากรมนษยบรรลเปาหมายสงสด การบรรลเปาหมายสงสดนนจะเรมตงแต ปรชญา อดมการณ หลกการ และวธการจดการของสหกรณทมความสมพนธกนอยางตอเนอง ดงภาพ

ลกลอยขนปดวาลว

น าเตม

น าไหลเขา กดปมชกโครก

ลกยางเปดขน

น าไหลออก

ลกลอยตกลง

ลกยางปดลง

31

ภาพท 3 ผลส าเรจของการปฏบตงาน

ปรชญาสหกรณ การก าหนดจดมงหมายสงสดของสหกรณทจะน าพาสมาชกไปใหถงจดมงหมายโดยมประโยชนทสมาชกจะไดรบผลตอบแทน คอ การกนด อยด มความยตธรรม และเกดสนตสขในสงคม

32

อดมการณสหกรณ สงทสมาชกทกคนหาวธการเพอบรรลจดมงหมาย ดวยการชวยตนเองกอนแลวจงชวยเหลอซงกนและกนตามหลกการสหกรณ หลกการสหกรณ แนวทางปฏบตเพอท าใหอดมการณสหกรณมความเปนรปธรรม หลกการสหกรณทวโลกก าหนดไว 7 ขอ หลกการท 1 การเปนสมาชกโดยสมครใจและเปดกวาง หลกการท 2 การควบคมสมาชกตามหลกประชาธปไตย หลกการท 3 การมสวนรวมทางเศรษฐกจของสมาชก หลกการท 4 การปกครองตนเองและความเปนอสระ หลกการท 5 การศกษา การฝกอบรม และสารสนเทศ หลกการท 6 การรวมมอระหวางสหกรณ หลกการท 7 ความเอออาทรตอชมชน วธการสหกรณ การน าหลกการสหกรณทง 7 ขอมาประยกตใช ซงมวธการแตกตางกนไป โดยผานกฎเกณฑ ระเบยบ ประกาศ ขอบงคบ ขอตกลง สญญา ของแตละสหกรณ บนพนฐานของจรยธรรม คณธรรม และการก ากบทกขนตอนใหเกดความโปรงใสชดเจน องคกรและระบบบรหารจดการ การออกแบบโครงสรางองคกรสหกรณ เพอจดความสมพนธหนวยงานตาง ๆ การก าหนดบทบาท และอ านาจหนาท การจดวางระบบงาน กระบวนงาน ตลอดจนเคลอนไหวของงาน สายการบงคบ สายการบงคบบญชา การสอสารและการประสานงาน เพอใหเกดความชดเจน ตอบสนองจดมงหมายของสหกรณ

33

ภาพท 4 โครงสรางของสหกรณออมทรพย

ทมา : ชมนมสหกรณออมทรพยแหงประเทศทไย จ ากด (2548) ประมวลบทความเกยวกบสหกรณออมทรพย เลม 19 น. 159

สมาชก สมาชก สมาชก

ทประชมใหญ

ผตรวจสอบภายใน

คณะกรรมการอ านวยการ

คณะกรรมการเงนก

ผตรวจสอบกจการ

คณะกรรมการศกษา ฯลฯ

ฝายบรหาร

ฝายจดการ ผจดการ

ผชวยผจดการ

เจาหนาทธรการ เจาหนาทการเงน เจาหนาทบญช เจาหนาทเงนรบฝาก เจาหนาทประจ าหนวย

คณะกรรมการ

34

องคประกอบในโครงสรางองคการของสหกรณ อาจจ าแนกไดเปน 3 สวน สวนของเจาของสหกรณในฐานะผควบคม ในโครงสรางองคการของสหกรณองคประกอบทมอ านาจสงสดคอทประชมใหญสมาชก ซงอยในฐานะเจาของและผควบคมสหกรณ ซงทประชมใหญสมาชกจะใหอ านาจหนาทในการแตงตงผตรวจสอบกจการเพอปฏบตหนาทแทนตนในการควบคมสหกรณอกสวนหนง สวนของผบรหารสหกรณ ในโครงสรางองคการสวนของผบรหารสหกรณ ไดแก คณะกรรมการด าเนนการสหกรณซงจะท าหนาทในการบรหารงานสหกรณแทนสมาชกโดยสมาชก สวนของฝายจดการ จะประกอบไปดวย ผจดการสหกรณและเจาหนาท ซงจะท าหนาทในการจดการสหกรณใหเปนไปตามนโยบาย ขอบงคบ และระเบยบของสหกรณภายใตการอ านวยการของฝายบรหารอยางมประสทธภาพ

กจกรรม 9.2.1 1. การคดอยางมหลกนน จ าแนกออกเปนกประเภท อะไรบาง 2. การคดอยางมเหตผลนน จ าแนกออกไดเปนกประเภท อะไรบาง 3. จงยกตวอยางการคดแบบวงจร นอกเหนอจากทยกตวอยางไวในเอกสารน 4. จงยกตวอยางการประยกตใชความคดเชงระบบเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณของทาน

เรองท 9.2.2

การพฒนาความคดเชงบรณาการเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ การคดเชงบรณาการเปนพนฐานส าคญของการพฒนาองคกรโดยรวม เพราะหากขาดความคดเชงบรณาการจะท าใหบคลากรมความคดทคบแคบ เปนผลใหเกดการบรหารและการปฏบตงานแบบแยกสวน เปนอปสรรคตอการพฒนาองคกรอยางมประสทธภาพและเปนเอกภาพ การพฒนาความคดเชงบรณาการจงจ าเปนตอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณเปนอยางยง ในเรองการพฒนาความคดเชงบรณาการเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณน จะไดจ าแนกอธบายออกเปน 6 หวขอ คอ (1) ความหมายของการคดเชงบรณาการ (2) ลกษณะของการคดเชงบรณาการ (3) คณสมบตของนกคดเชงบรณาการ (4) ประโยชนของการคดเชงบรณาการ (5) เทคนคการพฒนาความคดเชงบรณาการ และ (6) การประยกตใชความคดเชงบรณาการเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ

1. ความหมายของการคดเชงบรณาการ ค าวา “บรณาการ” ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 ใหค าจ ากดความวา หมายถง “กระบวนการผสมผสานเชอมโยงองคความรตงแต 2 องคความรขนไปเขาดวยกนอยางสอดคลองเปนระบบ”

35

ซ งตรบกบภาษาองกฤษวา “ Integrate” หมายถ ง “Combine something in such a way that it becomes fully a part of something else” (Oxford Advanced Learner’s Dictionary) ซงมความหมายในแนวเดยวกบภาษาไทยนนเอง ส าหรบความหมายในเชงการคดนน ศาสตราจารย ดร.เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2546 ) ใหความหมายวา การบรณาการเปนการเชอมโยงสงหนงหรอหลายสงเขาเปนสวนประกอบของอกสงหนงเพอใหสงนน เกดความสมบรณขน มกเปนการรวมกนของสวนประกอบยอยทมความแตกตางกนต งแต 2 องคประกอบขนไป ใหกลายเปนสวนหนงของแกนหลกหรอสวนทงหมดทใหญกวา สวทย มลค า (2547) ใหค าจ ากดความ “การบรณาการ” หมายถง การน าหนวยยอยตาง ๆ ทมความสมพนธองอาศยซงกนและกน มารวมเขาดวยกนอยางกลมกลนเปนองครวม มความครบถวนสมบรณ ธนญชย สงหมาตย (2554) ใหความหมายการคดเชงบรณาการ ไดว า หมายถง การท าสงทบกพรองอยใหสมบรณโดยการเพมเตมสวนทยงขาดอยเขาไป หรอเปนการน าสวนประกอบยอยมารวมกนตงแตสองสงขนไป เพอท าใหเปนสวนหนงของสวนทงหมดทใหญกวา เชน หนวย ก 1 หนวย ก 2 และหนวย ก 3 หากน ามารวมกนกกลายเปนหนวย ก ความหมายในภาษาไทย หมายถง การเอามารวมกนเปนอนหนงอนเดยวกน หากน าความหมายในภาษาองกฤษและภาษาไทยมารวมกนนาจะหมายถงคลายกบค าเหลาน คอ ค าวา เชอมโยง กหมายถงการน ามาเชอมกนใหมความสมบรณ รวมกนหรอรวมกน กหมายถง การน ามารวมกนใหครบสมบรณนนเอง การผนวก การประสาน การเตมเตม ดงนน หากสรปการบรณาการ กหมายความวา การน ามารวมกนเพอใหเกดความสมบรณ มความครบตามองคประกอบนนเอง วารณ คงมนกลาง (2553) ใหความหมายการบรณาการไววา หมายถง การท าใหสมบรณ สมดลในตวเองจะน าไปใชประโยชนได สธน บณฑสนต แห งสถาบน Pic Smort ใหความหมายการคดเชงบรณาการไววา หมายถง ความสามารถในการเชอมโยงแนวคดทแยกสวนใหเขากบเรองทเปนแกนหลกไดอยางเหมาะสม ซงจะสงผลใหเรองท เปนแกนหลกนน มความสมบรณยงขน โดยวธการมองภาพรวม (holistic view) และการใชสหวทยาการหรอการใชศาสตรแขนงตาง ๆ ทเกยวของ จากนยามดงกลาว อาจสรปไดวา การคดเชงบรณาการ หมายความวา การคดแบบประสาน เชอมโยงโครงขาย และหลอมรวมใหมความครบถวนสมบรณ มความเปนเอกภาพ และกอใหเกดประโยชนสงสด

2. ลกษณะของการคดเชงบรณาการ การคดเชงบรณาการมลกษณะส าคญ 5 ประการ ดงน 2.1 เปนการคดแบบผสมผสาน (Combination) การคดเชงบรณาการเปนการคดในแบบผสมผสาน ทงปจจย องคประกอบ ทรพยากร รวมทงแนวความคดทหลากหลายทงทเหมอนและแตกตางกนรวมเขาดวยกนใหเกดความครบถวนสมบรณขน 2.2 เปนการคดอยางครอบคลม (Inclusive)

36

การคดเชงบรณาการเปนการคดอยางครอบคลม ขยายวงกวางเชอมโยงโครงขายทงหมด ไมคบแคบหรอจ ากดแวดวงเฉพาะดาน ฉะนน การคดเชงบรณาการจะครอบคลมปจจยหรอสงทเกยวของทงหมด 2.3 เปนการคดอยางเปนระบบ (Systematic) การคดเชงบรณาการเปนการคดอยางเปนระบบ การคดอยางแบบผสมผสานและครอบคลมดงกลาว ตองจดใหเปนระบบ ไมเปะปะ ยงเหยง หรอสบสนวนวาย มฉะนน ความครบถวนสมบรณจะเกดขนไมไดเลย 2.4 เปนการคดอยางองครวม (Holistic) การคดเชงบรณาการเปนการคดอยางองครวม หรอคดถงภาพรวม (big picture) ทงหมด ซงมความครอบคลมทกองคประกอบอยางครบถวนสมบรณ มใชคดแบบแยกสวน (Partial) ทค านงแตสวนยอยอนเปนประโยชนเฉพาะตนเทานน 2.5 เปนการคดทเปนเอกภาพ (Unity) การคดเชงบรณาการเปนการคดทเปนเอกภาพ คอ มความสอดคลองกลมกลนเปนอนหนงอนเดยวกน หากขาดความเปนเอกภาพกจะมแตความขดแยง แปลกแยก ขาดตกบกพรอง ซงความครบถวนสมบรณจะเกดขนไมไดเลย

3. คณสมบตของนกคดเชงบรณาการ นกคดเชงบรณาการ มคณสมบตพนฐาน 10 ประการ ดงน 3.1 เปนนกประสาน นกคดเชงบรณาการมคณสมบตในการเปนนกประสาน เพราะการทจะบรณาการไดอยางมประสทธภาพจะตองประสานกบทกฝาย ทงในดานบคลากร การบรหารจดการและการปฏบตงานทงกระบวนการ 3.2 มทศนคตเชงบวก นกคดเชงบรณาการจะตองมทศนคตเชงบวก ซงจะสงผลใหการคด การพด การกระท า และพฤตกรรมมลกษณะเปนพลงในเชงบวก จงจะสามารถบรณาการในสงทเปนคณประโยชนไดอยางมประสทธภาพ 3.3 มความคดรเรมสรางสรรค นกคดเชงบรณาการจะตองมความคดรเรมสรางสรรค คดในสงทแปลกแตกตาง คดใหม คดนอกกรอบ เพราะการยดตดกบความเกา จ ากดอยแตในกรอบความคดเดม จะไมสามารถคดบรณาการใหมประสทธภาพไดเลย 3.4 รกการท างานเปนทม นกคดเชงบรณาการจะตองรกการท างานเปนทม มความสขในการท างานรวมกบผอน ทงการรวมคด รวมมอรวมใจ รวมวางแผน รวมท างาน รวมตดตามประเมนผล รวมสรปบทเรยน รวมทงรบผดชอบรวมกน จงจะสามารถคดบรณาการไดอยางมประสทธภาพ

37

3.5 มจตสาธารณะ นกคดเชงบรณาการจะตองมจตสาธารณะ ยดประโยชนสวนรวม ไมเหนแกตว ความส าเรจของสวนรวมมากอนความส าเรจสวนบคคล รจกเสยสละ มคณธรรมจรยธรรม การขาดจตสาธารณะ มงแตประโยชนและความส าเรจสวนตนแตฝายเดยว จะไมสามารถคดบรณาการใหมประสทธภาพได 3.6 มวสยทศน นกคดเชงบรณาการจะตองมวสยทศน คดกวางไกล มโลกทศนทกวางขน คดไปลวงหนา มองไปในอนาคต เขาใจการเปลยนแปลง การขาดวสยทศนจะท าใหความคดคบแคบ คดแตผลประโยชนหรอความส าเรจเฉพาะหนา จะท าใหไมสามารถคดบรณาการใหประสบความส าเรจอยางยงยนได 3.7 มระบบการคด นกคดเชงบรณาการจะตองคดอยางเปนระบบ กลาวคอ จะตองคดอยางมหลก มเหตผล มการจดระเบยบ มรปแบบ มกรอบ และมวตถประสงค การไมมระบบคดจะท าใหคดอยางเปะปะ ยงเหยง ซงจะเปนอปสรรคส าคญตอการคดเชงบรณาการ 3.8 มความคดเชงสมพทธ นกคดเชงบรณาการจะตองมความคดเชงสมพนธ เขาใจไดวาทกสรรพสงไมมสงใดด ารงอยอยางโดดๆ ได ลวนแตตองเกยวเนองผกพนสงอน ทกสรรพสงยอมมความแตกตาง มการเคลอนไหวเปลยนแปลง สงหนงเปลยนแปลงยอมมผลกระทบตอสงอนเสมอ การขาดความคดเชงสมพทธจงเปนนกคดเชงบรณาการทดไมได 3.9 เปนนกวเคราะหและแกไขปญหา นกคดเชงบรณาการจะตองเปนนกวเคราะหและแกไขปญหา การประสาน เชอมโยงโครงขาย หรอหลอมรวมหลายสงเขาดวยกน ทงสงทเหมอนกน คลายกน รวมทงแตกตางกน ยอมจะเกดปญหาอยางหลกเลยงไมได นกคดเชงบรณาการจงตองมความสามารถในการวเคราะหและแกไขปญหา จงจะสามารถคดบรณาการไดอยางมประสทธภาพ 3.10 เปนนกจดการทรพยากร นกคดเชงบรณาการจะตองเปนนกจดการทรพยากร กลาวคอ จะตองประสาน เชอมโยงโครงขายทรพยากรทงหลายหลอมรวมเขาดวยกนใหประสบผลส าเรจตามวตถประสงค โดยเฉพาะอยางยงภายใตทรพยากรทมอยางจ ากด ฉะนนนกคดเชงบรณาการจงตองมคณสมบตของการเปนนกจดการทรพยากรดวย

4. ประโยชนของการคดเชงบรณาการเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ การคดเชงบรณาการมประโยชนทงในการท างานและการใชชวตอยางนอย 10 ประการ ดงตอไปน 4.1 ชวยใหคดไดอยางครอบคลมและครบถวนสมบรณยงขนในทกมต 4.2 ชวยลดความผดพลาดหรอความเสยหายจากคดแยกสวนหรอคดไมรอบดาน

38

4.3 ชวยจดระเบยบการท างานใหเปนระบบและเปนกระบวนการยงขน 4.4 ชวยใหการท างานเปนทมและการประสานงานบรรลวตถประสงคไดอยางราบรนยงขน 4.5 ชวยลดความขดแยงและเสรมสรางสมพนธภาพทดในการท างาน 4.6 ชวยแกไขปญหาไดอยางรอบดาน ครอบคลม และมประสทธภาพยงขน 4.7 ชวยสรางความสามคคและความสมานฉนทในการท างานและการอยรวมกน 4.8 ชวยใหการท างานและการใชชวตไดอยางถกตอง มคณภาพ มความสข และมความยงยน 4.9 ชวยใหการบรหารทรพยากรไดอยางมประโยชน ประหยด มประสทธภาพและเกดประสทธผลสงสด 4.10 ชวยใหการพฒนาทรพยากรมนษยและการพฒนาองคกรบรรลตามวตถประสงค

5. เทคนคการพฒนาความคดเชงบรณาการ เทคนคการพฒนาความคดเชงบรณาการม 10 ประการ ดงตอไปน 5.1 ฝกคดใหรอบดาน ครอบคลม ครบถวน หากมงคดแตเพยงดานหนงดานใด หรอเพยงแงมมเดยว จะท าใหคบแคบ ไมอาจคดบรณาการได 5.2 ฝกมองภาพใหญ (Big picture) หรอมององครวม (Holistic) อยามองเฉพาะแตภาพเลก ภาพยอย หรอมองแยกสวนแตอยางเดยว 5.3 ฝกการประสาน และเชอมโยงโครงขายทเกยวของทงหมด ทงความคด แผนงาน โครงการ และทรพยากรอน ๆ 5.4 ฝกพจารณาใหครบทกองคประกอบ ทกหลกเกณฑ ทกกระบวนการ รวมทงทกขนตอน ตงแตขนตอนแรกจนถงขนสดทาย 5.5 ฝกฝนการศกษาแบบสหวทยาการ อยาเจาะจงเพยงเฉพาะวทยากรอยางหนงอยางใดเทานน แตละวทยาการยอมมความเกยวเนอง สมพนธกนไมมากกนอย 5.6 ฝกเปรยบเทยบทงเครอขาย ทงสวนทเกยวของโดยตรงและเกยวของโดยออม รวบรวมสงทเหมอนกน และประสานสงทแตกตาง 5.7 ฝกหาเอกภาพในความหลากหลาย หรอสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนในทามกลางความแตกตางนนเอง 5.8 ฝกรวมสงทด เตมเตมสวนทขาด น าสงทดมารวมกนเพอเกอหนนใหดยงขน ส าหรบสวนทขาดกพยายามเตมเตมใหสมบรณยงขน 5.9 ฝกหาความเปนไปไดในสงทไมนาจะเปนไปได เชน ใชพษเพอแกพษ จดไฟเผาปาเพอตดทางไฟทก าลงรกลามไหมปา เปนตน 5.10 ฝกตอยอดความคดจากความคด ไมมสงใดในจกรวาลนทมความครบถวนสมบรณพรอมทกประการ ฉะนน จงตอยอดความคดจากความคดเดมใหมความครบถวนสมบรณยงขน

39

6. การประยกตใชความคดเชงบรณาการเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ จากลกษณะความคดเชงบรณาการซงเปนการคดแบบผสมผสาน คดอยางรอบคอบ คดอยางเปนระบบ คดอยางองครวม และเปนการคดทเปนเอกภาพ การน ามาใชกบการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ ทตองบรณาการความคดกบปจจยสภาพแวดลอมตาง ๆ ทงปจจยสภาพแวดลอมภายนอก ภายใน และปจจยแวดลอมด าเนนการทเกยวของกบการจดการแผนกลยทธทตองน าวธการหรอมาตรการทจะท าใหภารกจและวตถประสงคทก าหนดไวตามแผนบรรลวสยทศนของสหกรณทก าหนดขน โดยกลยทธทวเคราะหจะถกน าไปพฒนาหรอปรบปรงใหเปนแผนงานและโครงการของสหกรณตอไป กลยทธในการพฒนาความคดของทรพยากรมนษยในสหกรณ โดยทวไปจะใชหลกของ SWOT คอการคดวเคราะหถง จดแขง (Strengths) จดออน (Weaknesses) โอกาส (Opportunities) และอปสรรค (Treats) ของปจจย ทงปจจยแวดลอมภายนอกและภายใน หลกการวเคราะห SWOT อยบนสมมตฐานของจดแขง (Strenghts) และโอกาส (Opportunities) คอปจจยเสรมสรางองคกรใหมศกยภาพสวนจดออน (Weakness) และอปสรรค (Threats) เปนปจจยทท าใหศกยภาพองคกรถดถอย จดแขง คอ จดไดเปรยบ จดทสามารถแขงขนได เปนจดทเหนอกวาคแขงขน เชนภาพพจนของสหกรณ สถานะดานการเงน จดออน คอ จดเสยเปรยบ จดดอย จดทเปนอปสรรคในการด าเนนงานหลายดาน เชน ความสามารถในการบรหารสหกรณ เงนทนนอย เปนตน โอกาส คอ ชองทางทสามารถจะน ามาใชใหเกดประโยชนกบองคกร เชน การปรบเปลยนเทคโนโลยในสหกรณอยางรวดเรว อปสรรค คอ ภาวะเศรษฐกจถดถอย การออกกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบตาง ๆ ของราชการทควบคมก ากบสหกรณ หรอคแขงมอ านาจตอรองมากขน ตวอยาง การคดวเคราะหเชงบรณาการ ทงปจจยแวดลอมภายนอก ภายใน และปจจยแวดลอมด าเนนการ ตวอยางผลการวเคราะหแบบบรณาการ ปจจยสภาพแวดลอมเพอชใหเหนถงองคกรและระบบจดการ อปสรรค โอกาส จดแขง และจดออนของสหกรณออมทรพยแหงหนงทมความสมพนธกนอยางตอเนอง

40

ปจจยแวดลอมภายนอก ปจจยดานเศรษฐกจ

โอกาส อปสรรค - ดอกเบยเงนกของสหกรณสง สหกรณกจะมรายไดเพมขน

- หนสนของสมาชกสหกรณเพมขน เนองจากการใชจายทฟมเฟอย และคาครองชพสงขน สมาชกอาจไมมเงนจายเงนกแตละเดอน หรออาจจะจายเงนกแตละเดอนลาชา ซงจะเปนเหตใหเกดหนสง (NPL) ได

- ดอกเบยเงนฝากของสหกรณต า สมาชกผฝากเงนกไดรบดอกเบยนอยลง สหกรณกมคาใชจายนอยลงดวย

ปจจยแวดลอมด าเนนการ

ปจจยดานคแขง

โอกาส อปสรรค - ธนาคารพาณชย ใหดอกเบ ยเงนฝากต ากวาสหกรณ สมาชกกจะน าเงนมาฝากกบสหกรณเพมขน

- การบรการสนเชอ หากสหกรณบรการลาชา ไมตอบสนองความตองการของสมาชกได สมาชกกจะไปใชบรการทอน ๆ ทใหความสะดวกสบาย ไมตองใชเวลารอนาน และอนมตธรกรรมดานการเงนเรวกวา

- ธนาคารพาณชยคดดอกเบยสงกวาสหกรณ สมาชกจะกลบมากเงนกบสหกรณ เพราะคาใชจายในการเสยดอกเบยนอยลง

ปจจยแวดลอมภายใน ปจจยดานการเงน

จดแขง จดออน - การก าหนดนโยบายดานการเงน และการบรหารเงนใหมอตราหนสญต าหรอหนสญนอยทสด ผลลพธ คอ สหกรณมผลก าไรสงขน และสามารถท าผลก าไรไปจดสรรเงนปนผลส าหรบผถอหนและเงนเฉลยคน

- อตราสวนสภาพคลองทางการเงนต า สงผลคอขาดเงนทนหมนเวยน เชน สมาชกมาถอนเงน สหกรณไมมเงนจาย

41

ส าหรบสมาชกทก

ปจจยดานระบบงาน และการควบคมภายใน

จดแขง จดออน - การจดระบบงานทด การบรการทสะดวกรวดเรว การใหบรการเงนก เงนฝาก การจดสวสดการใหกบสมาชกทประทบใจ จะสงผลดในการด าเนนงานของสหกรณ

- การไมรายงานผลการตรวจสอบกจการอยางตอเนอง จะมผลตอความถกตองตามกฎ ระเบยบ ขอบงคบของสหกรณ ซงเปนปญหาตอการบรหาร

การไมรายงานผลของผตรวจสอบบญช ตอสหกรณ ท าใหเกดขอผดพลาดในการบรหารงาน เชน การน าเงนไปลงทนไมสอดคลองเปนไปตาม พรบ.

กจกรรม 9.2.2 1. การคดเชงบรณาการมลกษณะส าคญประการใดบาง 2. คณสมบตของนกคดเชงบรณาการมประการใดบาง 3. จงยกตวอยางการประยกตใชความคดเชงบรณาการเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณของทาน

42

ตอนท 9.3

การพฒนาความคดเชงวเคราะหและเชงสรางสรรคเพอการพฒนาทรพยากรมนษย ในสหกรณ โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงค ของตอนท 9.3 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง 9.3.1 การพฒนาความคดเชงวเคราะหเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ 9.3.2 การพฒนาความคดเชงสรางสรรคเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ แนวคด 1. การคดเชงวเคราะห คอ การคดพจารณาใครครวญอยางมเหตผล มขอบเขต และเปนแนวดงใน ลกษณะของการเจาะลก ส าหรบการตคาหรอประเมนคาของขอมล เครองมอทชวยในการวเคราะห ม 8 ประการ คอ (1) การสงเกต(2) การตงค าถาม (3) การใชเหตผล (4) การตกรอบ (5) การหา คาน าหนก (6) การแยกสวน (7) การรวมกน และ (8) การคนควาวจย ส าหรบเทคนคการคดเชง วเคราะหทส าคญม 10 ประการ คอ (1) การตความ (2) การสรปความ (3) การระดมสมอง (4) การเชอมโยงขอมล (5) การสบคน ประตดประตอ (6) การหาความสมพนธเชงเหตผล (7) การตอบค าถาม 5 Ws 1 H (8) การประเมนปจจย (9) การหาความเปนไปได และ (10) การจบกญแจส าคญ การคดเชงวเคราะหทน ามาใชการด าเนนงานของสหกรณ สวนมากจะน า มาใชเกยวกบการวเคราะหงบการเงน เชน การวางแผนการเงน การตดสนใจเกยวกบการจดหาเงนทน การตดสนใจเกยวกบการสรรหาเงนทน การตดสนใจเกยวกบนโยบายเงนปนผล การควบคมทาง การเงน เปนตน 2. การคดเชงสรางสรรค คอ การคดนอกกรอบในลกษณะเปนแนวราบทขยายขอบเขตออกไป กวางขวางไปสความคดทแปลกใหม ซงแตกตางไปจากความคดเดมและเปนเชงบวกหรอเปน ประโยชน ลกษณะพเศษของความคดสรางสรรคม 5 ประการ คอ (1) เปนกระบวนการ (2) เปน คณสมบตเฉพาะตว (3) เปนการมงแกปญหา (4) เปนความคดเชงบวก และ (5) เปนทกษะ เทคนคการพฒนาความคดสรางสรรคม 10 ประการ คอ (1) ฝกใชความคดตลอดเวลา (2) ฝกคดอยางรอบดาน (3) พยายามสลดความคดครอบง า (4) ฝกคดวเคราะหและจดระบบ ความคด (5) ฝกใหมหวใจนกปราชญ (6) ฝกเปนคนชางสงเกตและจดจ า (7) ฝกการระดมสมอง (8) พยายามสรางโอกาสแหงความบงเอญ (9) ไมกลวการเสยหนาหรอความลมเหลว และ

43

(10) ไมย ารอยอยกบความส าเรจเดม ความคดเชงสรางสรรคเปนความคดในการสนองตอบความ ตองการของสมาชกใหมคณภาพชวตทดขน การสรางสรรคนวตกรรมใหม ๆ สความเปนเลศทสะดวก รวดเรว เรยบงายตอการใหบรการกบสมาชก เชน การใชสมารทการดตรวจสอบขอมลตาง ๆ ของ สมาชก ไมวาจะเปนเงนฝาก เงนก ผลตอบแทน และสวสดการตาง ๆ วตถประสงค เมอศกษาตอนท 9.3 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายการคดเชงวเคราะหและน าไปประยกตใชเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณได 2. อธบายการคดเชงสรางสรรคและน าไปฝกฝน ประยกตใชเพอการพฒนาทรพยากรมนษย ในสหกรณได

44

เรองท 9.3.1

การพฒนาความคดเชงวเคราะหเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ การคดเชงวเคราะหเปนทกษะพนฐานส าคญของบคลากร ทงนเพราะการวเคราะหเปนปจจยส าคญของการแกไขปญหา การวเคราะหเปนตวเชอมระหวางขอมลกบการใชดลพนจเพอการแกปญหาและตดสนใจ การคดวเคราะหจงมความส าคญตอการพฒนาองคกรโดยทวไป รวมทงการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณดวย ในเรองการพฒนาความคดเชงวเคราะหเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณน จะไดแยกกลาวเปน 7 หวขอ คอ (1) ความหมายของการคดเชงวเคราะห (2) ลกษณะของการคดเชงวเคราะห (3) คณสมบตของนกวเคราะห (4) การวเคราะหขอมล (5) เครองมอชวยในการวเคราะห (6) เทคนคการพฒนาการคดเชงวเคราะห และ (7) การประยกตใชความคดเชงวเคราะหเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ

1. ความหมายของการคดเชงวเคราะห ค าวา “วเคราะห” ส าหรบความหมายทางภาษานน ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 ใหค าจ ากดความวา หมายถง “ใครครวญ เชน วเคราะหเหตการณ, แยกออกเปนสวน ๆ เพอศกษาใหถองแท เชน วเคราะหปญหาตาง ๆ วเคราะหขาว” ซงตรงกบภาษาองกฤษวา “Analytical” (adj.)” หรอ “Analyse” (v.) หมายถง “Separate into its parts in order to study its nature or structure” (Oxford Advanced Learner’s Dictionary) ซงมความหมายในแนวเดยวกนกบภาษาไทยนนเอง ส าหรบความหมายในทางวชาการนน ศาสตราจารย ดร.เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2547) ไดใหความหมายไววา การคดเชงวเคราะห หมายถง ความสามารถในการจ าแนกแจกแจงองคประกอบตาง ๆ ของสงใดสงหนง หรอเรองใดเรองหนง และหาความสมพนธเชงเหตผลระหวางองคประกอบเหลานน เพอคนหาสาเหตทแทจรงของสงทเกดขน สวทย มลค า (2547) ไดใหความหมายไววา การคดวเคราะหหมายถง ความสามารถในการจ าแนกแยกแยะองคประกอบตาง ๆ ของสงใดสงหนง ซงอาจจะเปนวตถ สงของ เรองราวหรอเหตการณ และหาความสมพนธเชงเหตผลระหวางองคประกอบเหลานน เพอคนหาสภาพความเปนจรง หรอสงส าคญของสงทก าหนดให วณช สธารตน (2547) ไดใหความหมายไววา การคดวเคราะห เปนกระบวนการทางปญญาทมคณคาของมนษย เปนความคดทเตมไปดวยสาระ มคณภาพ โดยแสดงออกมาในลกษณะของการใหเหตผล และการตดสนใจตาง ๆ ดวยความสมบรณเพยบพรอมทางดานสตปญญา การคดวเคราะหจงเปนองคประกอบทส าคญยง ส าหรบการสรางความเจรญทงแกบคคล และวทยาการตาง ๆ ในทก ๆ สาขา เนองจากการคดวเคราะหเปนกระบวนการทส าคญยงของจตใจมนษย จงควรทราบหนาทหลกของจตใจมนษยวาประกอบดวยสวนประกอบอะไรบาง แตละสวนมหนาทอยางไร

45

วฒนา กอนเชอรตน (2547) ไดใหความหมายไววา การคดวเคราะหหมายถง การแยกแยะขอมลหรอสวนประกอบออกเปนสวนยอย ๆ และตรวจสอบหรอจดโครงสราง หาความสมพนธขององคประกอบตางๆ เพอใหไดความร ความเขาใจ หาเหตผลของสงทเกดขน ใชแกปญหา ใชประเมนคา ตดสนใจ และใชสรางสรรคสงใหม ส าหรบผเขยนเหนวา การจ าแนกแจกแจง หรอจ าแนกแยกแยะ รวมทงการหาความสมพนธเชงเหตผลนน เปนวธการหรอเทคนคในการวเคราะห ซงวธการหรอเทคนคการวเคราะหกมไดจ ากดอยแตเพยงเทาน ยงมวธการหรอเทคนคอน ๆ อกมากมาย ฉะนน ผเขยนจงเหนวา ความหมายทแทจรงของ “การคดเชงวเคราะห” ทเปนความคดรวบยอด แตมความหมายครอบคลมและเขาใจไดอยางงายทสดกคอ “การคดพจารณาใครครวญอยางมเหตผล มขอบเขต และเปนแนวดง (Verticle) ในลกษณะของการเจาะลก ส าหรบการตคาหรอประเมนคาของขอมล” หรอสอดคลองกบส านวนไทยทเขาใจกนดอยแลววา “วเคราะหเจาะลก” นนเอง

2. ลกษณะของการคดเชงวเคราะห การคดเชงวเคราะห มลกษณะส าคญ 4 ประการ ดงน 2.1 เปนการคดทมเหตผล (Rational Thinking) การคดเชงวเคราะห เปนการคดทเนนเหตผล โดยเฉพาะอยางยงการหาความสมพนธในเชงเหตผล หรอการคนหาความเปนไปไดในเชงตรรกวทยา (Logic) 2.2 เปนการคดทคาดคะเนได (Predictable) การคดเชงวเคราะห เปนการคดทสามารถท านาย คาดการณ หรอพยากรณได แตจะถกจะผดกเปนอกกรณหนง หรอขนอยกบคณภาพในการวเคราะหนน ๆ 2.3 มขอบเขตแนนอน (Convergent) การคดเชงวเคราะห เปนการคดทมขอบเขตแนนอนเฉพาะเจาะจง การทจะวเคราะหสงใดตองจ ากดขอบเขตของสงนนใหแนชดเสยกอนจงท าการพจารณาใครครวญได 2.4 เปนแนวดง (Vertical) การคดเชงวเคราะห เปนการคดในแนวดง (Vertical Thinking) คอพจารณาใครครวญสงใดสงหนงใหละเอยดลกซง ครบถวนชดเจนมากทสด มความลมลก หรอมลกษณะ “เจาะลก” ดงกลาวมาแลวนนเอง อนง การคดเชงวเคราะห เปนการคดทมลกษณะตรงกนขามกบความคดเชงสรางสรรคมากทสด นนคอ การคดเชงวเคราะหเนนทางสมองซกซาย แตความคดเชงสรางสรรคเนนทสมองซกขวา และมลกษณะความแตกตางตรงกนขามกนสดขวชนดขอตอขอ ดงน (1) การคดเชงสรางสรคเนนจนตนาการ (Imaginative) ไมตองอาศยเหตผล การคดอยในกรอบของเหตผลยากทจะคดสรางสรรคได

46

(2) การคดเชงสรางสรรคคาดคะเนไดยาก (Unpredictable) เพราะเปนเรองของจนตนาการ การรเรมสงใหม ๆ จงยากทจะคาดคะเน (3) การคดเชงสรางสรรคมลกษณะกวางกระจาย (Divergent) เปนความคดทแปลกแตกตาง หรอคดนอกกรอบ ไมใชมขอบเขตดงเชนการคดเชงวเคราะห (4) การคดเชงสรางสรรค เปนการคดแนวราบ (Lateral Thinking) ออกไปดานขาง กวางกระจายไปโดยรอบ มใชเจาะลกเปนแนวดงดงเชนการคดเชงวเคราะห

3. คณสมบตของนกวเคราะห นกคดเชงวเคราะหควรจะประกอบไปดวยคณสมบต 4 ม 4 ชาง และ 4 ชอบ ดงตอไปน 3.1 ลกษณะ 4 ม (1) มสตปญญา นกคดเชงวเคราะหควรจะมสตปญญา หรอความเฉลยวฉลาดทางสมองเฉพาะดาน อยในขนปานกลางขนไป แตไมจ าเปนตองเปนคนฉลาดมาก หรอตองระดบอจฉรยะ (2) มสมาธและความจ าด นกคดวเคราะหควรจะมสมาธเพอใหจตจดจออยกบการพจารณาใครครวญไดอยางแนวแน และการมความจ าด จะเปนประโยชนในการดงขอมลในสมองมาใชไดในสถานการณทจ าเปนตาง ๆ (3) มเหตผล นกคดเชงวเคราะหจะตองเปนคนทมเหตผลอยในชนด ไมใชอารมณหรอความรสกในการพจารณาใครครวญ เพราะการคดเชงวเคราะหเปนการคดทเนนเหตผลเปนหลก ดงกลาวมาแลว (4) มความสขมรอบคอบ นกคดวเคราะหควรจะมความสขมคมภรภาพและมความรอบคอบอยในระดบดมาก เพราะการวเคราะหเปนเรองทละเอยดลกซง 3.2 ลกษณะ 4 ชาง (1) ชางคด นกคดเชงวเคราะหควรจะเปนคนทชางคด โดยวธการตงค าถามใหม ๆ อยเสมอ และพยายามคดหาเหตผลวา ท าไมและท าไมไมเปนเชนนน (Why and why not) (2) ชางสงสย นกคดเชงวเคราะหควรจะเปนคนทอยากรอยากเหน ขอบสงสยและพยายามคนหาค าตอบใหได มความกระหายใครรตอเรองทยงไมมค าตอบอยเสมอ (3) ชางสงเกต นกคดเชงวเคราะหควรจะเปนคนชางสงเกต เพราะการวเคราะหเปนเรองละเอยดลกซง หรอมลกษณะเปนแนวดงดงกลาวมาแลว ฉะนน การสงเกตจะชวยใหคนหาแงมมอนคาดไมถงได

47

(4) ชางใครครวญ นกคดวเคราะหควรจะชอบพจารณาใครครวญ เพราะการตคาหรอประเมนคาขอมลนน บางครงมความละเอยดออนซบซอนมาก คนทชอบท าอะไรฉาบฉวยยอมจะเปนนกวเคราะหไดยาก 3.3 ลกษณะ 4 ชอบ (1) ชอบสะสมขอมลความร นกคดวเคราะหตองเปนนกสะสมขอมลตวยงเลยทเดยว เพราะการวเคราะหหมายถงการตคา และประเมนคาของขอมลโดยตรงอยแลว นกคดเชงวเคราะหจงควรจะเปน “หนอนหนงสอ” ดวย เพอการสะสมขอมลความรดงกลาว (2) ชอบสบเสาะคนควา นกคดวเคราะหควรจะเปนคนทชอบสบเสาะคนควาในสงทยงไมรหรอยงไมมขอมล รแหลงวาจะคนหาสงใดจากทใดไดอยางกวางขวาง (3) ชอบแกไขปมปญหา นกคดเชงวเคราะหควรจะเปนคนทชอบแกไขปญหา และสามารถอยกบปญหาไดโดยไมเครยด เพราะมทศนคตทดตอการแกปญหา โดยมองวาปญหาคอโอกาสทจะไดแสดงฝมอในการคดวเคราะหและแกปมปญหาใหได (4) ชอบสงทซบซอนและทาทาย นกคดเชงวเคราะหควรจะเปนคนทชอบสงทซบซอนและทาทาย สงใดยงมความยากล าบากสงมาก ยงเปนแรงกระตนใหอยากคดวเคราะห เพราะการวเคราะหในบางเรองมบรบททยงยากซบซอนตองอาศยทงเวลาและความอดทน

4. การวเคราะหขอมล ขอมลเปนปจจยพนฐานของการวเคราะห หากไมมขอมลหรอมขอมลทไม มคณภาพ ไมวาจะเปนนกวเคราะหทยอดเยยมเพยงใด กไมอาจจะสรางคณภาพของการวเคราะหขนมาจากความวางเปลาได ซงในหวขอนจะไดจ าแนกขอมลออกเปน 3 ประการ ดงน 4.1.1 จ าแนกตามการวดคา (Measure) การจ าแนกขอมลตามการวดคานน อาจจ าแนกออกไดเปน 2 ชนด ดงน (1) ขอมลเชงปรมาณ (Quantitative Data) ขอมลเชงปรมาณ เปนขอมลทอาจวดคาเปนจ านวนมากนอยไดชดเจนดวยเครองมออยางงาย ๆ เชน การชง การตวง การวด การนบ เปนตน (2) ขอมลเชงคณภาพ (Qualitative Data) ขอมลเชงคณภาพ เปนขอมลทวดคาไดยากกวาขอมลเชงปรมาณ ซงตองใชเครองมอวดทซบซอนมากขน หรอตองก าหนดกฎเกณฑในการวดใหชดเจนเสยกอน

48

4.1.2 จ าแนกตามการสมผส (Touch) การจ าแนกขอมลตามการสมผสน อาจจ าแนกออกไดเปน 2 ชนด ดงน (1) ขอมลเชงรปธรรม (Natural Form) ขอมลเชงรปธรรม เปนขอมลทสามารถสมผสไดดวยอวยวะการรบรภายนอก คอ ตา ห ผวหนง จมก และลน ซงไดแก การเหน การไดยน การสมผส การไดกลน และการชมรส (2) ขอมลเชงนามธรรม (Abstract) ขอมลเชงนามธรรม เปนขอมลทไมอาจรบรไดดวยอวยวะการรบรภายนอก แตอาจสมผสไดดวยความรสกภายในหรอจตใจ เชน ความด เปนนามธรรม จบตองไมได เปนตน 4.1.3 จ าแนกตามน าหนก (Weight) การจ าแนกขอมลตามลกษณะของน าหนกความนาเชอถอนน อาจจ าแนกออกไดเปน 7 ประการ ดงน (1) ขอเทจจรง (Facts) (2) การอางอง (Reference) (3) การคาดการณ (Forecast) (4) ความคดเหน (Opinion (5) ขอกลาวอาง (Rumour) (6) ความรสก (Feeling) (7) ความเชอ (Belief) ขอเทจจรงมน าหนกความนาเชอถอมากทสด ซงสามารถชหรอตดสนวาจรงหรอเทจ ถกหรอผดไดชดเจน สวนขออน ๆ นน ความนาเชอถอขนอยกบตวแปรมากมาย แมกระทงความเชอเอง กยนยนจรงหรอเทจ ถกหรอผดไดยาก หากไมสามารถพสจนขอเทจจรงได ในเรองการวเคราะหน าหนกความนาเชอถอของขอมลน มหลกทนาสนใจอยางยง ซงนกวเคราะหควรน ามาไตรตรองหรอค านงถง เพอมใหหลงเชอสงใดงายเกนไป หลกนนไดแกหลก “กาลามสตร” ของพระพทธองค ซงไดตรสไว 10 ประการ ดงน 1. อยาเชอถอ เพราะการเรยนตามกนมา (อนสาวะ คอ ความรทไดจากผอน) 2. อยาเชอถอเพราะการสบตอกนมา (ปรมปรา คอ ความรทมมาแตโบราณ) 3. อยาเชอถอเพราะการเลาลอ (จตทรา คอ การบอกกลาวตาง ๆ กนมา หรอการตนขาว) 4. อยาเชอถอเพราะการอางต ารา (ปฏกสมปทาน คอ การอางต าราทมมาแตกอน) 5. อยาเชอถอเพราะคาดเดาเอาเอง (ตกกะ คอ การเกงความจรงหรอคาดเดาเอาเอง) 6. อยาเชอถอเพราะการคาดคะเน (นยะ คอ การคาดคะเนไวลวงหนา) 7. อยาเชอถอเพราะการตรกเองตามอาการทเหน (อาการปรวตกะ คอ การตรกเอาตามอาการภายนอก)

49

8. อยาเชอถอเพราะตองตามธรรมเนยมของตน (ทฏฐนชฌานกขนต คอ ถกกบลทธหรอธรรมเนยมความเชอของตนเอง) 9. อยาเชอถอเพราะเหนวาผนนควรเชอได (ทพพรปตา คอ เหนวาผนนควรเชอมาแตกอน) 10. อยาเชอถอเพราะนบถวาเปนครของตน (สมโณครต คอ เชอเพราะผนนเปนครบาอาจารยของตนเอง)

5. เครองมอชวยในการวเคราะห เครองมอหรอวธการพนฐานทชวยในการวเคราะหนน อาจจ าแนกออกไดเปน 8 ประการ ดงน 5.1 การสงเกต (Observation) การสงเกตเปนเครองมอส าคญทจะชวยใหวเคราะหไดอยางเจาะลกและตรงประเดนยงขน การสงเกตทดควรมลกษณะอยางนอย 6 ประการ ดงน (1) เปนระบบ (2) รอบดาน (3) ลงลกในรายละเอยด (4) คนหาสงผดปกต (5) ตงค าถามชวนสงสย (6) บนทกจดจ า 5.2 การตงค าถาม (Inquiry) การตงค าถามเปนเครองมอส าคญในการชวยใหตคาหรอประเมนคาของขอมลไดชดเจนยงขน การตงค าถามในการวเคราะหนน อาจจ าแนกไดเปน 6 ประการ ดงน (1) ถามความหมาย (2) ถามขอบเขต (3) ถามแจกแจง (4) ถามเหตผล (5) ถามเจาะประเดน (6) ถามสรป

“การตงค าถามเสมอนการเหลาดนสอ แตละค าถามทชาญฉลาด เทากบตดปญหาใหนอยลง”

เจอรลด ไอ. ไนเรนเบรก

50

5.3 การใชเหตผล (Rationality) การใชเหตผลเปนลกษณะเดนของการวเคราะห การใชแตอารมณและความรสก ไมอาจท าใหการวเคราะหมคณภาพไดเลย ฉะนน การวเคราะหจงตองประกอบดวยการใชเหตผลเสมอ ส าหรบการจ าแนกแยกแยะเหตผล ทงประเภทของเหตผลและประเภทของผลนน มลกษณะเชนเดยวกบการคดอยางมเหตผล ในเรองความคดเชงระบบ ดงกลาวมาแลว 5.4 การตกรอบ (Frame) การตกรอบจะชวยใหการวเคราะหอยในพนททก าหนดไว ไมกวางกระจายออกไป แตเจาะลกลงไปไดตรงตามลกษณะส าคญของการวเคราะห การตกรอบอาจจ าแนกได 4 ประการ ดงน (1) การใหค าจ ากดความ (Definition) (2) การจ ากดขอบเขต (Area) (3) การก าหนดหลกเกณฑ (Criterion) (4) การออกกฎกตกา (Rules) 5.5 การหาคาน าหนก (Weight) การหาคาน าหนกเปนเครองมอทจ าเปนในการตคาหรอประเมนคาของขอมล ฉะนน การหาคาน าหนกจงเปนประโยชนโดยตรงตอการวเคราะห ซงอาจจ าแนกการหาคาน าหนกได 5 ประการ ดงน (1) การใชมาตรการวด (Measure) (2) การคดคาเฉลย (Mean) (3) การหาความถ (Frequency) (4) การเปรยบเทยบ (Compare) (5) การเทยบเคยง (Relativity) 5.6 การแยกสวน (Parting) การแยกสวนจะท าใหการพนจพจารณา หรอตคาขอมลไดชดเจนยงขน จงเปนเครองมอทส าคญของการวเคราะห การแยกสวนทส าคญม 5 ประการ ดงน (1) จ าแนก (Classify) (2) แยกแยะ (Separate) (3) แจกแจง (Explain in Detail) (4) กลนกรอง (Screen) (5) สะสาง (Clarify) 5.7 การรวมกน (Combination) การรวมกนจะท าใหการพจารณาหรอตคาขอมลไดเปนระเบยบยงขน จงเปนเครองมอประการหนงทชวยใหการวเคราะหมคณภาพยงขน ซงอาจจ าแนกได 5 ประการ ดงน

51

(1) รวมสงทเหมอนกน (The Same) (2) รวมสงทใกลเคยงกน (Similarity) (3) รวมสงทแตกตางกน (Difference) (4) รวมสงทตรงกนขามกน (Converse) 5.8 การคนควาวจย (Research) การคนควาวจยจะท าใหการจ าแนกขอมลประกอบการวเคราะหไดดยงขน ขอมลทจ าแนกตามลกษณะของการวจยม 5 ประการ ดงน (1) ขอเทจจรง (Facts) (2) เจตคต (Attitude) (3) การตดสนใจ (Judgement) (4) ทกษะ (Skill) (5) การทดสอบและการทดลอง (Test and Experiment)

6. เทคนคการพฒนาการคดเชงวเคราะห การคดเชงวเคราะหมเทคนคส าคญ ซงอาจจ าแนกไดเปน 10 ประการ ดงตอไปน 6.1 การตความ (Interpretation) การตความเปนการหาความหมายทแทจรงของขอมล เพอใหไดคาของขอมลทถกตองแมนย า จงตองท าความเขาใจกบการตความขอมลใหกระจางเสยกอน ซงมหลกการตความดงตอไปน 6.1.1 ตความตามลายลกษณอกษร หากมลายลกษณอกษรชดเจนแลว ตองตความตามลายลกษณอกษรนน ๆ โดยมขอควรค านงวา ตองตความใหตรงตามค าศพท ซงมค าศพท 2 ประเภท ดงน (1) ค าศพทสามญ (General Term) (2) ค าศพทเทคนค (Technical Term) 6.1.2 ตความตามนยทางภาษา ภาษาแตละภาษยอมมนยทางความหมายทหลากหลายและแตกตางกน ซงอาจจ าแนกไดเปน 2 ประเภท ดงน (1) ลลาทางภาษา (2) ส านวนโวหาร สภาษต หรอค าพงเพย 6.1.3 ตความตามเจตนารมณ หากลายลกษณอกษรหรอนยทางภาษาไมชดเจน จะตองคนหาเจตนารมณทแทจรง ซงอาจคนหาไดใน 3 ลกษณะ ดงน

52

(1) ความประสงคทแทจรง (2) ตความในท านองเดยวกน (3) ตความยงตองเปนเชนนน 6.1.4 ตความตามขอเทจจรง ขอเทจจรงมหลายระดบ ตองวเคราะหใหกระจางชด จงจะไดผลสรปทถกตอง ซงอาจจ าแนกขอเทจจรงไดดงน (1) ความจรงแทแนนอน (สจธรรม) (2) ความจรงสมมต (สมมตสจจะ) (3) ความจรงสมพทธ (จรงแบบเทยบเคยง) (4) ความเชอวาเปนความจรง (อาจเปนความจรงหรอไมกได) อยางไรกด การตความทผดพลาดคลาดเคลอน มกเกดจากปญหาส าคญดงน (1) ภาษาไมด (2) ขาดความรอบคอบ (3) ขาดความรเฉพาะ (4) ซอเกนไป (5) คดลกเกนไป (6) เชอมนในตนเองมากเกนไป (7) ดอรนหรอตะแบง 6.2 การสรปความ (Conclusion) การสรปความสามารถน าไปใชประโยชนในการสรปขอมลและสรปผลของการวเคราะหได ซงอาจจ าแนกออกไดเปน 3 วธการ ดงน 6.2.1 การยอความ (Summary) การยอความ เปนการสรปเรองหรอขอมลทงหมดใหเหลอเฉพาะใจความส าคญเทานน โดยตดรายละเอยดทไมจ าเปนออกไป 6.2.2 การจบประเดนเปนหวขอ (Main Issue) การจบประเดนเปนขอ ๆ เปนการสรปเรองหรอขอมลเฉพาะประเดนส าคญออกมาเปนขอ ๆ โดยตดค าอธบาย สวนขยาย หรอรายละเอยดทเปนขอมลปลกยอยออกไป 6.2.3 การหาความคดหลก (Main Idea) การหาความคดหลก เปนการสรปใหเหลอหวใจทส าคญทสดเพยงสงเดยวหรอความคดหลกเพยงความคดเดยว อาจเปนการสรปขอมลทงเลมใหเหลอเพยงบรรทดเดยวกได การหาความคดหลกจงเปนการสรปความทสนทสด

53

6.3 การระดมสมอง (Brainstorming) การระดมสมองจะชวยใหความคดหรอแงมมในการวเคราะหมความกวางขวางและลมลกยงขน การระดมความคดเชงวเคราะหมหลก 3 QS ดงน (1) Q = Question (ค าถาม) ตงค าถามหรอตงประเดน เพอใหสมาชกในกลมชวยกนคด หรอหาค าตอบ โดยอาจก าหนดใหมประธานท าหนาทในการแจกแจงหรอโยนค าถามใหทกคนมสวนรวมอยางทวถง (2) Q = Quantity (ปรมาณ) พยายามใหสมาชกในกลมชวยกนคนหาขอมล หรอมสวนรวมในการเสนอขอมลและแสดงความคดเหน เพอใหไดขอมลในเชงปรมาณอยางกวางขวางและครอบคลมในทกประเดน (3) Q = Quality (คณภาพ) จากนนใหสมาชกในกลมชวยกนคดวเคราะหเพอใหไดค าตอบเปนผลสรป หรอผลของการวเคราะหไดอยางมคณภาพ 6.4 การเชอมโยงขอมล (Data Connection) การเชอมโยงขอมล คอ การรอยเรยงขอมลทมอยแลวเพอน าไปสค าตอบหรอผลสรปทตองการ การวเคราะหโดยการเชอมโยงขอมลใหไดผลสรปทถกตอง จะตองใชเทคนคการตงค าถาม 7 ประการ ดงน (1) อะไรเปนแกนแกน? (2) อะไรเปนประเดนหลก? (3) อะไรเปนประเดนรอง? (4) อะไรเปนประเดนยอย? (5) อะไรเปนขอมลทเกยวของ? (6) อะไรเปนขอมลทดเหมอนจะเกยวของ? (7) อะไรเปนขอมลทไมเกยวของ? เมอตอบค าถามดงกลาวแลว กน าค าตอบมารอยเรยงเขาดวยกนใหเปนระบบ และเชอมโยงไปสค าตอบหรอผลสรปทตองการ 6.5 การสบคนประตดประตอ (Jigsaw) การสบคนประตดประตอ เปนเทคนคการวเคราะหทใชในกรณทมขอมลไมครบถวน จงตองสบคนประตดประตอไปจนกวาจะพบค าตอบทตองการ (Jackpot) การสบคนประตดประตอมเทคนค 7 ประการ ดงน (1) ก าหนดจดมงหมาย (Purpose) (2) มองภาพรวม (Big Picture) (3) สบคนขอมล (Quest)

54

(4) เชอมโยงขอมล (Connect) (5) คาดการณสวนทเหลอ (Forecast) (6) ตกรอบใหแคบลง (Narrow) (7) ฟนธงค าตอบ (Jackpot) 6.6 การหาความสมพนธเชงเหตผล (Rational Relative) การหาความสมพนธเชงเหตผล (Rational Relative) เปนการใหค าตอบวา “ท าไม” (Why) องคประกอบตาง ๆ จงตองมาอยรวมกน อะไรเปนเหตและอะไรเปนผล สงใดเปนผลทมขอสรปชดเจนอยแลว และสงใดทตองวเคราะหเหตเพอน าไปสผลสรป หรอสงใดทมความสมพนธเชงเหตผลชดเจน และสงใดทปราศจากความสมพนธในเชงเหตผล เพอใหเขาใจความสมพนธเชงเหตผลใหชดเจนยงขน จงควรท าความเขาใจกบแบบของการใชเหตผล ซงอาจจ าแนกออกไดเปน 2 ประเภท ดงน (1) แบบอนมาน (Deductive Reasoning) การใชเหตผลแบบอนมาน (Deductive Reasoning) เปนการใชเหตผลอธบายชดขององคความรทไดรบการยอมรบ หรอเปนผลสรปทชดเจนอยแลว เพยงแตตองอธบายเหตผลใหอยในกรอบและมความถกตองชดเจนภายในกรอบนน ๆ กลาวอยางเขาใจงาย ๆ กคอ การใชเหตผลแบบอนมาน เปนการใชเหตผลอธบายหลกการทมอยอยางแนนอนชดเจนแลวนนเอง (2) แบบอปมาน (Inductive Reasoning) การใชเหตผลแบบอปมาน (Inductive Reasoning) เปนการใชเหตผลพจารณาปรากฏารณหรอรายละเอยดทเปนสวนยอย ๆ เพอรวบรวมเปนขอมลหรอเปนหลกการ จงเปนการใชเหตผลจากสวนยอยไปสหลกการ ตางจากการใชเหตผลแบบอนมานทเปนการใชเหตผลจากหลกการไปสสวนยอย อยางไรกด การหาความสมพนธเชงเหตผลมกมปญหาอนเนองมาจากธรรมชาตของเหตผลเอง และตวผสรป ดงน (1) ปญหาธรรมชาตของเหตผล - เปนนามธรรม - จบตองไมได - หามาตรวดไดยาก - ยากตอการท าความเขาใจ - เกยวพนกบความเชอ (2) ปญหาเกยวกบตวผสรป - ดวนสรป - ไมรอบคอบ - ไมมความรเฉพาะ

55

- ขาดการฝกฝน - เชองายเกนไป - คดมากเกนไป - คดวาตวเองถก - ดอหรอตะแบง 6.7 การตอบค าถาม 5 Ws 1 H การตอบค าถาม 5 Ws 1 H เปนเทคนคการวเคราะหเพอเจาะเขาไปหาค าตอบลกลงไปถงในรายละเอยด สามารถอธบายผลการวเคราะหไดอยางครอบคลมและชดเจน ค าถาม 5 Ws 1 H มดงน (1) WHO (ใคร) (2) WHAT (ท าอะไร) (3) WHERE (ทไหน) (4) WHEN (เมอไร) (5) WHY (ท าไม) (6) HOW (อยางไร) 6.8 การประเมนปจจย (Factor Assessment) การประเมนปจจย เปนเทคนคการวเคราะหเพออธบายผลทเกดขนแลววาเปนเพราะเหตปจจยใด หรอเพออธบายผลทคาดวาจะเกดขนในอนาคตวาจะเกดจากเหตปจจยใด การประเมนปจจยมเทคนคส าคญ 2 ประการ ดงน 6.8.1 ปจจยโดยตรง ปจจยโดยตรง หมายถงปจจยอนเปนเหตทจะกอใหเกดผลไดโดยตรง ซงอาจจ าแนกออกไดเปน 2 ลกษณะ ดงน (1) ปจจยบวก ปจจยบวก หมายถง ปจจยอนเปนเหตทจะกอใหเกดผลในดานด หรอเปนประโยชน (2) ปจจยลบ ปจจยลบ หมายถง ปจจยอนเปนเหตทจะกอใหเกดผลในดานราย หรอเปนโทษ 6.8.2 ตวแปรแทรกซอน ตวแปรแทรกซอน หมายถงปจจยทไมคงท อาจแปรผนไปตามสถานการณ ซงมกจะยากตอการคาดการณและการควบคม ตวแปรแทรกซอน อาจจ าแนกไดเปน 2 ลกษณะ ดงน (1) ตวแปรแทรกซอนทเปนผลบวก (2) ตวแปรแทรกซอนทเปนผลลบ

56

6.9 การหาความเปนไปได (Probability) การหาความเปนไปได เปนเทคนคการวเคราะหเพอใชในการแกไขปญหาหรอคาดการณอนาคต การหาความเปนไปไดทใชในการวเคราะหมากทสดกคอ การหาความเปนไปไดในเชงตรรกวทยา ซงมเทคนค 5 ประการ ดงน (1) ตงสมมตฐาน (2) ตรวจสอบกบเงอนไข (3) ถาสอดคลองกน เปนไปได ถาขดแยงกน เปนไปไมได (4) ตรวจสอบทบทวน (5) สรปความเปนไปได 6.10 การจบกญแจส าคญ (Key Point) การจบกญแจส าคญ เปนเทคนคการวเคราะหท ใชในการแกไขปญหาหรอการตดสนใจ การจบกญแจส าคญ มเทคนคในการคนหาโดยการตอบค าถาม 6 ประการ ดงน (1) รอะไรและไมรอะไร (2) อะไรเปนสงจ าเปนทจะตองร (3) อะไรเปนปจจยทส าคญ (4) อะไรเปนปมของปญหา (5) จะแกปมนนไดอยางไร (6) อะไรเปนวธทดทสด

7. การประยกตการคดเชงวเคราะหเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ ลกษณะการคดเชงวเคราะห มลกษณะส าคญ 4 ประการ คอ เปนการคดทมเหตผลคาดคะเนได มขอบเขตแนนอน และเปนการคดในแนวดง ความคดเชงวเคราะห เปนเครองมอส าหรบการวเคราะหงานของสหกรณไดหลายประการ เชน การบรหารการเงน การวางแผนการเงน การหาแหลงเงนทน ตราสารการเงน การซอขายหน การซอขายหลกทรพย การลงทนตามกฎหมายหรอทคณะกรรมการพฒนาสหกรณก าหนด ตวอยางของการประยกตความคดเชงวเคราะห เชน การบรหารการเงนของสหกรณทเกยวกบการวเคราะหงบแสดงฐานะการเงน งบก าไรขาดทนของสหกรณออมทรพย มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ ากด ณ วนท 31 ธนวาคม 2556 และ 25554

4 รายงานประจ าป 2556 สหกรณออมทรพยมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ ากด พ.ศ. 2556 หนา 87 - 89

57

ตารางท 1 สหกรณออมทรพยมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ ากด

งบก าไรขาดทน ส าหรบปสนสด วนท 31 ธนวาคม 2556 และ 2555

ป 2556 ป 2555

บาท % บาท %

รายไดดอกเบยและผลตอบแทนจากเงนลงทน ดอกเบยรบเงนกและเงนฝาก 82,814,350.36 69.71 78,877,188.93 71.63

ผลตอบแทนจากเงนลงทน 35,978,493.02 30.29 31,233,900.23 28.37 รวมรายไดดอกเบยและผลตอบแทนจากเงนลงทน 118,798,843.38 100.00 110,111,089.16 100.00

คาใชจายดอกเบยและเงนลงทน ดอกเบยจายเงนรบฝาก 33,269,249.86 28.01 34,819,907.46 31.62

ดอกเบยจายเงนกองทน 2,869,327.56 2.42 2,795,601.87 2.54 ดอกเบยจายธนาคาร 1,123,019.15 0.94 375,172.05 0.34

รวมคาใชจายดอกเบยและเงนลงทน 37,261,596.57 31.37 37,990,681.38 34.50 หก หนสงสยจะสญ

หนสงสยจะสญและหนสญ 1,278,798.64 1.08 584,726.41 0.53

รวมหนสงสยจะสญ 1,278,798.64 1.08 584,726.41 0.53 รายไดดอกเบยและผลตอบแทนจากเงนลงทนสทธ 80,252,448.17 67.55 71,535,681.37 64.97

บวก รายไดอน เงนรางวลสลากออมสน 141,400.00 0.12 101,800.00 0.09

คาธรรมเนยมแรกเขา 5,000.00 0.00 3,750.00 0.00 รายไดคาบรการสงเบยประกน 129,521.58 0.11 117,844.20 0.11

รายไดกองทนสรางเสรมรายได 1,200.00 0.00 1,200.00 0.00 รายไดอน 16,386.74 0.01 42,457.70 0.04

รายรายไดอน 283,508.32 0.25 267,051.90 0.24 หก คาใชจายในการด าเนนงาน

คาใชจายเกยวกบเจาหนาท

เงนเดอน 3,954,938.00 3.33 3,499,380.00 3.18 คาครองชพเจาหนาท 97,605.00 0.08 108,495.00 0.10

คาอาหารส าหรบปฏบตงานลวงเวลา 189,938.00 0.16 187,960.00 0.17 คาเบยเลยงพาหนะเจาหนาท 158,968.00 0.13 117,316.00 0.11

58

ป 2556 ป 2555

บาท % บาท % บ าเหนจเจาหนาท 663,062.00 0.56 630,630.00 0.57

สวสดการเจาหนาท 600,000.00 0.51 600,000.00 0.54 เงนประกนสงคมและกองทนเงนทดแทน 111,012.00 0.09 89,827.00 0.08

คาใชจายเกยวกบอาคารและอปกรณ คาเสอมราคา 864,899.47 0.73 724,699.68 0.66

คาซอมแซมครภณฑ 9,180.00 0.01 1,300.00 0.00

คาประกนภยทรพยสน 12,808.95 0.01 24,467.09 0.02 สทธการใชซอฟแวรตดจาย 79,520.55 0.07 112,500.00 0.10

คาบ ารงรกษาโปรแกรมระบบงานสหกรณ 134,12.23 0.11 88,780.27 0.08 คาปรบปรงและตกแตงพนทส านกงาน 33,363.60 0.03 7,150.00 0.01

คาใชจายเกยวกบสมาชก คาเบยประกนชวต 1,285,169.04 1.08 1,063,066.63 0.97

คาใชจายในการอบรม/สมมนา 662,369.25 0.56 827,051.37 0.75 คาใชจายด าเนนงานอน

คาอาหารสมาชกในการประชมใหญ 888,000.00 0.75 911,000.00 0.83 คาใชจายในการประชมใหญ 384,452.25 0.32 232,075.00 0.21

คาเบยประชม 352,000.00 0.30 358,700.00 0.33 คาเบยเลยงพาหนะกรรมการ 189,596.00 0.16 217,252.00 0.20

คาวสดส านกงาน 197,544.24 0.17 179,479.74 0.16

คาเครองเขยนแบบพมพ 85,610.40 0.07 123,288.17 0.11 คาใชจายในการบงคบคด 8,560.00 0.01 33,403.00 0.03

คาตอบแทนตรวจหลกทรพย 96,700.00 0.08 96,500.00 0.09 คาตอบแทนผตรวจสอบกจการ 48,000.00 0.04 48,000.00 0.05

คาสอบบญช 54,000.00 0.05 54,000.00 0.05 คาตอบแทนการประชมภมภาค 24,000.00 0.02 24,000.00 0.02

คาตอบแทนการหกเงนน าสงสหกรณ 12,000.00 0.01 12,000.00 0.01 คารบรอง 46,347.60 0.04 33,828.00 0.03

คาส าเนาเอกสาร 44,336.65 0.04 34,236.40 0.03 คาธรรมเนยมธนาคาร 20,526.00 0.02 18,330.08 0.02

คาบรการรบสงเงนของธนาคาร 75,600.00 0.06 78,270.00 0.07

คาของทระลก 41,211.50 0.03 52,722.50 0.05 เงนอดหนน 63,152.50 0.05 10,994.00 0.01

59

ป 2556 ป 2555

บาท % บาท % คาใชจายอน 135,784.83 0.11 123,536.20 0.11

รวมคาใชจายในการด าเนนงาน 11,624,379.06 9.79 10,724,238.13 9.74 ก าไรสทธ 68,921,577.43 58.02 61,078,495.14 55.47

วเคราะหงบก าไรขาดทน ของ สหกรณออมทรพยมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ ากด

ป 2555 เทยบ ป 2556 รายไดดอกเบยและผลตอบแทนจากเงนลงทน ไดมยอดเพมขน 8.68 ลานบาท ซงถามองในภาพรวมจะเหนไดวาผลตอบแทนจากเงนลงทนจะมากกวาดอกเบยรบเงนกและเงนฝาก ซงตองหาสาเหตวาทางสหกรณปรบลดอตราดอกเบยเงนกหรอรายไดจากเงนลงทนทปรบตวเพมขน หากถาวเคราะหจากฐานอตราดอกเบยทเทากบป 2555 สดสวนของรายไดดอกเบยรบเงนกจะลดลงจากป 2555 และผลตอบแทนจากเงนลงทน จะสงขนกวาป 2555 แตถามองจากภาพรวมของก าไรสทธ ถอวาผลการด าเนนงานดขนกวาปทผานมา แตทงน หนสงสยจะสญปรากฏวามมากขน เฉลยอยทประมาณ 54.28% จงจ าเปนตองหาสาเหตการเกดหนสงสยจะสญและหนสญ หนสงสยจะสญทเกดขนในป 2556 เพมขนกวาป 2555 ประมาณรอยละ 50% ซงทางสหกรณตองหาสาเหตในการเกดหนสงสยจะสญและหนสญวาเกดจากเหตใด ซงอาจน าสาเหตหนสงสยจะสญในป 2556 มาจดล าดบการเกดหนสงสยจะสญวาสาเหตทเกดขนดวยดวยสาเหตใดและอาจหามาตรการปองกนความเสยงการเกดหนสงสยจะสญและหนสญ ตวอยางเชน - อาจดถงสภาพคลองทางการเงนของสมาชกสหกรณ โดยการตรวจสอบขอมลทางธนาคาร เชน การกยมเงน หรอการเชาอสงหารมทรพย หรอการเชาซอสนทรพย วามยอดสงเกนกวารอยละ 70% ของรายไดหรอไม - หรออาจใหสมาชกสหกรณท าประกนชวต (กรณสมาชกอาจเกดการเสยชวต) คาใชจายดอกเบยและเงนลงทน ซงถาเปรยบเทยบกบป 2555 และ 2556 จะเหนไดวาดอกเบยจายธนาคารจะมยอดทเพมขนอาจเกดจากการทสหกรณไดมการกกบธนาคารมากขน หรออาจเปนเพราะอตราดอกเบยเงนกของทางธนาคารปรบเพมขน จงท าใหสงผลกระทบท าใหดอกเบยจายธนาคารสงขนกวาป 2555 รายไดอน ในป 2556 เพมขนจากป 2555 จ านวนเงน 26,456.42 บาท สวนใหญเกดจากเงนรางวลฉลากออมสนซงไมมความแนนอน แตทนาสงเกตคอมการประกนเพมมากขน เพราะรายไดในการสงเบยประกนมากขน คาใชจายในการด าเนนงานในแตละประเภทในป 2556 เทยบกบ 2555 มสดสวนทใกลเคยงกน โดยคาใชจายสวนใหญเปนคาใชจายทเกยวกบเจาหนาทโดยคดเปนรอยละ 49.68% โดยมอตราสวนคาใชจายเกอบ 50% ของยอดคาใชจายทงหมด ทงนในภาพรวมของคาใชจายในการด าเนนงานทเกดขน โดยการ

60

วเคราะหภาพรวมไมพบขอสงเกตทผดปกต แตอาจจะดถงคาใชจายของสมาชก - คาเบยประกนชวต ในป 2556 ทเพมขนกวาป 2555 อยท 222,102.41 บาท สรปภาพรวมจากการวเคราะหงบก าไรขาดทน เมอเปรยบเทยบคาใชจายในการด าเนนงานในป 2555 เทยบป 2556 จะพบวาคาใชจ ายในการด าเนนงานเพมขน 900,140.93 บาท แตสหกรณสามารถทจะหารายไดเพมขน 8,681,754.22 บาท จงมองการใชจายเงนของสหกรณมประสทธภาพและคมคา

กจกรรม 9.3.1 1. จงกลาวถงคณสมบตของนกวเคราะห โดยสงเขป 2. ในการวเคราะหน าหนกความนาเชอถอของขอมลนน นกวเคราะหควรค านงถงหลกในเรองใด เพอมใหหลงเชอสงใดงายเกนไป 3. การสบคนประตดประตอ มเทคนคประการใด 4. จงยกตวอยางการประยกตใชความคดเชงวเคราะหเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณของทาน

เรองท 9.3.2

การพฒนาความคดเชงสรางสรรคเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ การคดเชงสรางสรรคเปนทกษะพนฐานส าคญของบคลากร เพราะบคลากรมบทบาทส าคญในการแกไขปญหาและการตดสนใจ ตลอดจนปรบปรงและพฒนาประสทธภาพในการท างานใหกาวหนาอยเสมอ บคลากรทมความคดสรางสรรคจงสามารถน าพาหนวยงานหรอองคการไปสการเปลยนแปลงและเจรญกาวหนาตอไปอยางไมหยดยง ตรงกนขามกบบคลากรทขาดความคดสรางสรรค ทมแตจะอยกบทหรอกาวตามหลงผอนอยตลอดเวลา ไมอาจกาวน าผอนได ดวยเหตนบคลากรในสหกรณจงควรทจะตดอาวธความคดสรางสรรค เพอน าพาสหกรณของตนใหกาวหนา และกาวทนตอการเปลยนแปลงของโลกในยคปจจบน ในเรองการพฒนาความคดสรางสรรคเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณนจะไดแยกกลาวออกเปน 6 หวขอ คอ (1) ความหมายของการคดสรางสรรค (2) ลกษณะพเศษของความคดสรางสรรค (3) กระบวนการคดสรางสรรค (4) คณสมบตของนกคดสรางสรรค (5) เทคนคการพฒนาความคดสรางสรรค และ (6) การประยกตใชความคดเชงสรางสรรคเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ

1. ความหมายของการคดสรางสรรค

61

ค าวา “สรางสรรค” ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 ใหค าจ ากดความไววา หมายถง สรางใหมขน ใหเปนขน (มกใชทางนามธรรม) เชน สรางสรรคความสขความเจรญใหแกสงคม มลกษณะรเรมในทางด เชน ความคดสรางสรรค ศลปะสรางสรรค ซงตรงกบภาษาองกฤษวา “Create” หมายถง “Cause something to exist; make something new or original : God created the world, A novelist creates characters and a plot” (OXFORD Advanced Learner’s DICTIONARY) ซ ง มความหมายในแนวเดยวกบภาษาไทยนนเอง นอกจากความหมายตามรากศพททางภาษาดงกลาวแลว ยงมนกวชาการไดใหค าจ ากดความไว ดงน เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2545) ไดใหความหมายไววา การคดสรางสรรค หมายถง การขยายขอบเขตความคดออกไปจากกรอบความคดเดมทมอย สความคดใหม ๆ ทไมเคยมมากอน เพอคนหาค าตอบทดทสดใหกบปญหาทเกดขน สวทย มลค า (2547) ไดใหความหมายไววา ความคดสรางสรรคหมายถง กระบวนการทางปญญาทสามารถขยายขอบเขตความคดทมอยเดม สความคดทแปลงใหม แตกตางไปจากความคดเดม และเปนความคดทใชประโยชนอยางเหมาะสม สภาภรณ พลนการ (2552) แหงคณะพาณชยศาสตรและการบญช จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดใหค าจ ากดความไววา ความคดสรางสรรคคอความสามารถคดหาค าตอบใหม ๆ หรอมค าตอบมากมายใหกบแตละปญหา รวมถงความสามารถของคนในการทจะน าไปสสงใหม ๆ อนรวมหมายถงความคด ทฤษฎ และผลผลตทจบตองได โดยจะตองเปนประโยชยตอมวลมนษยชาต ยงในวงกวางเทาใดกยงด วฒนา กอนเชอรตน (2552) ไดใหความหมายไววา ความคดสรางสรรคเปนกระบวนการขยายขอบเขตความคดทมอยเดม สความคดทแปลกใหม เพอหาค าตอบทดทสด บารอน และ เมย (Baron and May อางถงใน ดร.ตร พนธมณ , 2537) ไดใหความหมายไววา ความคดสรางสรรค เปนความสามารถของมนษยทจะน าไปสสงใหม ๆ เกดผลผลตใหม ๆ ทางเทคโนโลย รวมทงความสามารถในการประดษฐคดคนสงแปลกใหม กลฟอรด (Grilford อางถงใน ดร.อาร พนธมณ, 2537) ไดใหความหมายไววา ความคดสรางสรรคคอความคดหลายทศทาง หลายแง หลายมม คดไดกวางไกล ซงลกษณะความคดเชนนจะน าไปสการคดประดษฐสงแปลกใหม รวมถงการคด คนพบวธการแกปญหาไดส าเรจดวย จากนยามดงกลาว ผ เขยนจงสรปวา การคดเชงสรางสรรคหมายถง การคดนอกกรอบ (Think Outside the Box) หรอคดในแนวราบ (Lateral) ทขยายขอบเขตออกไปกวางขวางกวาเดม ไปสความคดทแปลกใหม ซงตางไปจากเดม และเปนเชงบวก (Positive) หรอเปนประโยชน ตามความหมายดงกลาว ความคดสรางสรรคจงตองมคณลกษณะส าคญ 3 ประการ ประกอบกน ดงน 1) แปลกหรอแตกตาง (Different)

62

ความคดสรางสรรค จะตองเปนความคดทแปลกหรอแตกตางออกไปจากเดม หากคดเหมอนทคนอนเคยคดมาแลว ยงไมถอวาเปนความคดสรางสรรค แตทงนมไดหมายความวา ตองแปลกหรอแตกตางอยางสนเชงเทานน เพยงมบางสวทแปลกหรอแตกตางกอาจเปนความคดสรางสรรคได 2) ใหม (New) ความคดสรางสรรค จะตองเปนความคดใหม หากไปพองกบความคดโบราณหรอแตดงเดมทเคยมมาแลว เชนนน กยงไมถอเปนความคดสรางสรรค ทงนมไดหมายความวาความคดโบราณไมดหรอสความคดปจจบนไมได เพยงแตยงไมเขาเกณฑความคดสรางสรรคเทานนเอง 3) เปนบวก (Positive) ความคดสรางสรรคตองเปนบวก หรอเปนประโยชนตอมนษยชาต ความคดทแมจะแปลกใหม กาวหนา หรอมประสทธภาพสงสดมากขนเพยงใด หากเปนลบ หรอมแตโทษ กไมถอวาเปนความคดสรางสรรค แตอาจเปนนวตกรรม (Innovation) ได เพราะนวตกรรมไมจ าตองเปนบวกเสมอไป หากมความกาวหนาหรอมประสทธภาพสงขนกอาจเปนนวตกรรมได คณลกษณะดงกลาว เปนเกณฑพนฐานในการพจารณาวาเปนความคดสรางสรรคหรอไมเทานน แตความคดสรางสรรคยงมระดบทแตกตางกน ซงอาจจ าแนกไดเปน 4 ระดบ ดงน (1) ระดบตน - แปลกใหม ความคดสรางสรรคระดบตน คอความคดทแปลกใหมและครบตามเกณฑพนฐานของความคดสรางสรรค ดงกลาวขางตน (2) ระดบกลาง - ประยกตใชได ความคดสรางสรรคระดบกลาง คอ ความคดทสามารถน าไปประยกตใชในทางปฏบต หรอกอใหเกดผลงานทเปนรปธรรมขนมาได (3) ระดบสง - เปนตนแบบได ความคดสรางสรรคระดบสง คอ ความคดทนอกจากสามารถน าไปใชในทางปฏบตจนเกดผลงานทเปนรปธรรมขนไดจรงแลว ยงเปนตนแบบใหสามารถน าไปประยกตใชตอไปอกไดอยางแพรหลาย (4) ระดบสงทสด - ท าใหโลกเปลยนแปลง ความคดสรางสรรคระดบสงทสด คอ ความคดทมอทธพลท าใหโลกเปลยนแปลง เปนตนวา การปฏบตโลกครงท 1 คอ การปฏวตเกษตรกรรม มนษยสามารถคดสรางสรรคในการเพาะปลกและเลยงสตวได ไมตองพงพาแตการหาของปาหรอการลาสตว การปฏวตโลกครงท 2 คอ การปฏวตอตสาหกรรม มนษยสามารถคดสรางสรรคเครองจกรไอน าขนได ท าใหเกดการผลตแบบอตสาหกรรม ไมจ าตองใชแรงกายของมนษยเปนหลกอกตอไป การปฏวตโลกครงท 3 คอ การปฏวตเทคโนโลยสารสนเทศ มนษยสามารถสอสารกนทงโลกไดภายในพรบตาเดยว เปนโลกใหมทเสมอนไรพรมแดน กอใหเกดการเปลยนแปลงอยางมหาศาล

63

2. ลกษณะพเศษของความคดสรางสรรค ความคดสรางสรรคมคณลกษณะทตองเปนความคดทแปลกหรอแตกตางออกไปจากเดม ดวยคณลกษณะเชนน ความคดสรางสรรคจงมลกษณะพเศษ 5 ประการ ดงน 2.1 เปนกระบวนการ กลาวคอ ความคดสรางสรรคมขนตอนในการก าเนดความคด การก าหนดปญหา การแกไขตลอดจน าไปปฏบต ความคดสรางสรรคมไดเกดขนอยางงาย ๆ ดงเชนความฝนทไมอาจ เปนจรงในทางปฏบต 2.2 เปนคณสมบตเฉพาะตว กลาวคอ ความคดสรางสรรคมไดมมาตรฐานเปนมาตรวด หากแตขนอยกบบคคลในสถานะนน ๆ 2.3 เปนการมงแกปญหา กลาวคอ ความคดสรางสรรคเปนเรองของการแสวงหาแนวทางใหม ๆ ในการแกไขปญหา หรอเปลยนแปลงพฒนาใหดยงขน 2.4 เปนความคดในเชงบวก (POSITIVE THINKING) กลาวคอ ความคดสรางสรรคเรมตนจากทศนะทวา ปญหาตาง ๆ เปนสงทสามารถแกไขและพฒนาใหดขนได 2.5 เปนทกษะ (SKILL) กลาวคอ ความคดสรางสรรค เปนเรองทฝกฝนได มใชเปนพรสวรรคทตดตวมาแตก าเนด

3. กระบวนการคดสรางสรรค ในเรองกระบวนการคดสรางสรรคน Robert W, Oison ไดจดล าดบขนไวในหนงสอเรอง The Art of Creative Thinking ดงน 1) ชวงตระเตรยมการ คอ ชวงสะสมประสบการณ ทกษะและเทคนคในการคด 2) ชวงการคบคด คอ ชวงทพยายามคดแกไขปญหา ซงตองอาศยเวลา สมาธ ความตงใจ และความพยายาม 3) ชวงการถอนตวชวคราว คอ ชวงทผดหวงในการคดแกไขปญหา หรอยงไมสามารถประสบผลส าเรจ จะกอใหเกดชวงของการถอนตวเพอผอนคลายความเครยด ซงจะท าใหเกดความปลอดโปรงขน 4) ชวงเกดปญญา คอ ชวงทเกดความคดราบรนในสมอง เปรยบเสมอนแสงสวางแวบขน พบค าตอบในการแกไขปญหา ซงเปนขนตอนของความส าเรจ 5) ชวงการคดใหสมบรณ คอ ชวงน าความคดมาขยายความแจกแจงรายละเอยด พสจนตรวจสอบและประเมนผล ตลอดจสรปความคดใหครบถวนสมบรณ James Webb Young ยงไดจดล าดบขนตอนของกระบวนการคดสรางสรรคไวในหนงสอเรอง A Technique for Producing Ideas ในลกษณะใกลเคยงกบสงทกลาวมาแลวดงน 1. ขนตอนการเกบรวบรวมวตถดบ ทงในสวนปญหาเฉพาะหนาและการสงสมความรท วไปอยางสม าเสมอ 2. ขนตอนการครนคดถงวตถดบตาง ๆ ทรวบรวมไวในจตใจ

64

3. ขนตอนฟมฟก คอ ปลอยใหบางสงนอกเหนอจากจตส านกเปนสวนผสมผสานความคด 4. ขนตอนก าเนดความคดทแทจรง หรอ “ไชโย นกออกแลว” 5. ขนตอนการปรบและพฒนาความคดใหเปนประโยชนในเชงปฏบต ดร.สวทย มลค า (2547) ไดจดล าดบขนตอนของกระบวนการคดสรางสรรคไว 6 ขนตอน ดงน ขนตอนท 1 คนพบปญหา เปนขนเรมตนตงแตรสกกงวลใจ มความสบสนเกดขนในใจ พจารณาอยางรอบคอบ คนหาสาเหตดงกลาวเกดจากอะไร ขนตอนท 2 เตรยมการและรวบรวมขอมล เปนขนเตรยมการของผคดทจะศกษาขอมลพนฐาน และเตรยมขอมลตาง ๆ ทเปนขอเทจจรงของเรองทคนพบปญหา เพอใชในการคดแกปญหา ขนตอนท 3 วเคราะห เปนขนคดพจารณาขอมลอยางละเอยด หาความสมพนธเชงเหตผล ขนตอนท 4 ฟมฟกความคด เปนขนทอยในความวนวายของขอมลตาง ๆ ทไดมาทงเกาและใหม ปราศจากความเปนระเบยบเรยบรอย ยงกระจดกระจาย ไมสามารถขมวดความคดได จงจ าเปนตองมสมาธ ท าจตใจใหวาง รอโอกาสใหความคดแวบขนมา ขนตอนท 5 ความคดกระจาง เปนขนตอนของความคดสบสน กระจดกระจาย วนวาย ไดผานการเรยบเรยง เชอมโยงความสมพนธเขาดวยกน มความกระจางชดและมองเหนภาพเกดขนในใจ ความคดแวบขนมาหรอยเรกา คดไดแลว ขนตอนท 6 ทดสอบความคด เปนขนทน าความคดทคดไดในขนท 5 ทยงไมมนใจ ไปพสจนใหเหนจรงและถกตอง ส าหรบกระบวนการคดสรางสรรคน ผเขยนไดสรปกระบวนการกอรปความคดสรางสรรคไว 7 ขนตอน ดงน 3.1 ขนตอนการสะสม สะสมขอมลเปนขนตอนแรก และมความส าคญอยางยง เพราะไมมทางทเราจะสรางสรรคสงใดขนจากความวางเปลา ขอมลจงเปนพนฐานส าคญ เพอใหเกดการตอยอดความคดในขนตอนตอ ๆ ไป การสะสมขอมลไว จะเปรยบเสมอนคลงสมอง สามารถถอนหรอเบกออกมาใชไดตลอดเวลา 3.2 ขนตอนการจบประเดน ขนทสองเปนการจบประเดน หรอคนหาปมทนาสนใจ ซงประเดนดงกลาวอาจจะเปนปมทเปนปญหา หรอมไดเปนปญหากได แตเราตองการพฒนาใหกาวหนายงขนไป ขนตอนนเปรยบเสมอนการสองหาจดรวม (Focus) ความสนใจ เปนจดเรมตนทชดเจนในการตอยอดความคดตอไป 3.3 ขนตอนการวเคราะห เมอจบประเดนไดแลว กตองวเคราะหเจาะลก กลาวคอเจาะประเดนนนในทกแงทกมม ลงลกในทกรายละเอยด คนหาจดแขง จดออน จดเดนจดดอย ความบกพรองและความสมบรณแบบ ทงมตของความลกและความกวางอยางครอบคลมดวย

65

3.4 ขนตอนจนตนาการ การจนตนาการเปนขนตอนส าคญ ทจะกอใหเกดความคดทแปลกแตกตาง เพราะจนตนาการจะท าใหขยายความคดออกไปนอกกรอบอยางไมมขดจ ากด อลเบรต ไอนสไตน เคยกลาวไววา “จนตนาการส าคญกวาองคความร” เพราะจนตนาการเปนพนฐานส าคญของความคดสรางสรรค จนตนาการสามารถสรางองคความรได แตองคความรไมสามารถสรางจนตนาการได 3.5 ขนตอนการจดประกาย ขนตอนการจดประกาย เปรยบเสมอนไมขดไดถกจดขนแลว เหนแสงสวางแวบขนในสมอง นนคอ เหนเคารางของความส าเรจแลวนนเอง แตประกายนอาจจะดบวบลง หรอสองสวางชดเจนขนไปสขนตอไปกได 3.6 ขนตอนเกดความคดสรางสรรค ประกายตามขนตอนท 5 ดงกลาว ไดรบการขยายผล คอการตอยอดความคด จนเคารางดงกลาว ปรากฏเปนความส าเรจอยางชดเจน เกดเปนความคดสรางสรรคขน แตถงขนตอนน กยงคงเปนผลงานทเปนนามธรรมอย จนกวาจะถงขนตอนตอไป 3.7 ขนตอนสดทายคอการขบเคลอนสการปฏบต มความคดสรางสรรคเกนกวาครงหนงทจบลงในขนตอนท 6 คอ เปนนามธรรมอยเชนนน ไมไดเกดมรรคผลในทางปฏบตจรงแตประการใด ดงเชน ความคดสรางสรรคในประเทศไทยของเรา ไดรบการจดสทธบตรมากมาย แตมจ านวนนอยมากทไดรบการสนบสนนและขบเคลอนไปสการปฏบตอยางแพรหลายได ฉะนน ขนตอนการขบเคลอน (Drive) นจงส าคญทสด ทจะท าใหนามธรรมปรากฏเปนรปธรรม และน ามาใชงานหรอปฏบตงานไดอยางแทจรง

4. คณสมบตของนกคดสรางสรรค คณสมบตของบคคลทจะมความคดสรางสรรคนน ผเขยนประมวลไว 12 ประการ ดงน 4.1 มสตปญญา กลาวคอ มระดบความฉลาดในทางสมองเฉพาะดานอยในขนปานกลางขนไป แตไมจ าเปนตองม I.Q. สงเสมอไป 4.2 มเชาวนและไหวพรบ กลาวคอ มความรวดเรวในการรบร มความคดอานคลองแคลววองไว 4.3 ชอบการเปลยนแปลง มความคดรเรม ไมตดยดอยกบสงเกา ๆ ไมเครงครดกบระเบยบแบบแผนดงเดม 4.4 มความเปนตวของตวเองในการใชดลพนจไมชอบใหใครชกจง นบถอตนเองและเชอมนในตนเองสง มลกษณะเปนผน า 4.5 ชอบสงทยงยากสลบซบซอนและทาทาย ขอบคนควาหาทางแกไขหรอค าตอบตอปญหาทยงยาก มงมนและอดทน ไมยอทอหรอถอยหนไปงาย ๆ

66

4.6 มความอยากรอยากเหน กลาวคอ เปนผทมความรสกไวตอสงทพบเหน และกระหายใครรตอเรองทยงไมมค าตอบส าหรบตนเอง 4.7 มความตนตวอยเสมอ ไมเหนอยหนายเฉอยชา มความตนเตนสนใจสงแปลกใหม หรอปญหาตาง ๆ อยเสมอ 4.8 ชอบสงสยในปรากฏารณทอยรอบตว มกจะมค าถามเพอคนหาค าตอบอยเสมอ 4.9 มสมาธและความจ าด สามารถรวบรวมความสนใจจดจอกบปญหาหรอสถานการณทเผชญอยไดอยางแนวแนและจดจ าไดด โดยสามารถน าขอมลทจดจ ามาใชประโยชนไดในสถานการณตาง ๆ 4.10 มอารมณขน กลาวคอมลกษณะราเรงสนกสนาน ไมตดยดกบความผดพลาด ความลมเหลวหรอผดหวงในอดต 4.11 ชอบใฝฝนจนตนาการในสงทยงไมมหรอยงไมเกดขน หรอมจนตนาการกวางไกลไมมทสนสด 4.12 ชอบคดในแงมมทแปลกแตกตาง หรอบางครงอาจจะท าในสงทพเศษพสดาร อยางทคนทวไปคาดไมถง

5. เทคนคการพฒนาความคดสรางสรรค การพฒนาความคดสรางสรรค มเทคนคส าคญ 10 ประการ ดงน 5.1 ฝกใชความคดตลอดเวลา การฝกใชความคดตลอดเวลา เปรยบเสมอนเปนการบรหารสมอง การใชความคดจะท าใหเซลลสมองตนตวอยตลอดเวลา และท างานไดอยางเตมประสทธภาพมากขน การฝกคดดงกลาวควรเรมตนดวยค าถาม 2 ค าถาม คอ ท าไม (Why) และท าไมไม (Why not) และพยายามใชจนตนาการอยางสม าเสมอ 5.2 ฝกการคดอยางรอบดาน พยายามคดใหกวาง ไมตดยดตายตวอยกบแนวคดใดแนวคดหนงแตเพยงดานเดยว หรออาจจะเรยกวาเปนการคดใน “แนวราบ” (Lateral Thinking) ตามท Edvard De Bono นกคดสรางสรรคขององกฤษไดกลาวไวในหนงสอ New Think ซงตรงกนขามกบการคดในแนวดง (Vertical Thinking) ทเจาะลกแตเพยงดานเดยว 5.3 พยายามสลดความคดครอบง า ในแวดวงชวตตามปกตของผคนในสงคมโดยทวไป มสงทครอบง าความคดของเราอยมากมาย ไมวาจะเปนความคดเกา ๆ ความเชอเกา ๆ ทฤษฎเกา ๆ กฎเกณฑดงเดม ความเคยชน ฯลฯ เหลานมผลครอบง าความคดของเราใหจ ากดอยแตในกรอบ ฉะนน นกคดสรางสรรคจะตองกลาคดนอกกรอบ (Think Outside The Box) หรอสลดความผดครอบง านนเอง 5.4 ใชการคดวเคราะหและจดระบบความคด ขอมลทงหลายทงปวงทสะสมไวจะกอใหเกดผลได ตองอาศยการวเคราะหจงจะเกดการตอยอดความคดได และความคดสรางสรรคสรางทกวางกระจายนน จะตองจดระบบความคด จงจะกอใหเกด

67

รปแบบความคดใหม ๆ ทชดเจนขนได การคดกวางกระจายโดยไรการจดระบบ กอาจจะน าไปสการคดแบบฟงซาน ฟนเฟอนได ฉะนน การวเคราะหและการจดรปความคด จะมผลส าคญตอการกอรปความคดใหมขน 5.5 ฝกหวใจนกปราชญ หวใจนกปราชญ ไดแก ส จ ป ล หรอ ฟง คด ถาม เขยน นนเอง การฟงจะท าใหไดรบขอมลมากขน การคดจะท าใหสมองพฒนา การถามจะท าใหปญหาหรอขอสงสยคลคลายลง เปรยบเสมอนการท าใหจดตนของตอน าทะลทะลวง ท าใหการไหลของน าทตดขดนนไหลเวยนตอไปได และการเขยนหรอบนทกไว จะปองกนการหลงลม หรอไมตองเสยเวลานกยอนกลบ ท าใหการตอยอดความคดเปนไปอยางราบรน ไมสะดด หรอตดขดอยตลอดเวลา 5.6 ฝกเปนคนชางสงเกตและจดจ า นกวทยาศาสตรทคดสรางสรรคจนท าใหโลกกาวหนาถงปจจบนนลวนเปนนกสงเกตทงสน ดงเชน เซอร ไอแซค นวตน สงเกตการหลนของแอปเปล เปนพนฐานน าไปสการคนพบทฤษฎแรงโนมถวงของโลก เปนตน การสงเกตจงเปนพนฐานส าคญอยางหนงของนกคดสรางสรรค นอกจากนน การจดจ ากจะท าใหสมองเปนคลงของขอมล สามารถดงออกมาใชไดตลอดเวลา จงเปนสวนทเออตอการตอยอดไปสความคดสรางสรรคไดดยงขน 5.7 ฝกการระดมสมอง ความคดของมนษยเปนสงแปลกและมหศจรรย เพราะไมวาจะให แบงปน หรอแลกเปลยนอยางไร กไมหมดไปจากตนเอง ตรงกนขามยงให ยงแลกเปลยน ยงระดมกนมากเทาใด กยงเพมมากขนเทานน และจะเพมเปนทวคณเมอมการตอยอดความคดเกดขน ฉะนน การระดมสมองจงเปนเครองมอส าคญในการตอยอดความคดจากความคด 5.8 พยายามสรางโอกาสแหงความบงเอญ “ความบงเอญ” เกดขนไดเสมอ ส าหรบนกคดสรางสรรคแลว “ไมมค าวาเปนไปไมไดในจกรวาลน” ความบงเอญเกดขนไดตลอดเวลา กลาวคอ สงทไมนาเปนไปได หรอไมมความเกยวของสมพนธกนเลย อาจประสานกนเกดเปนสงใหมทใหค าตอบตอปญหาทก าลงเกดขนกได ฉะนน จงอยาเรมตนดวยการปฏเสธอยางสนเชงตอความคดหรอแนวทางใด ๆ กอนเปนอนขาด เพราะสงตาง ๆ เหลานนอาจสรางเงอนไขของความบงเอญ จนกอใหเกดความส าเรจขนกได 5.9 ไมกลวความลมเหลวหรอการเสยหนา ความคดสรางสรรคทงหลายทงปวงในโลกน ลวนผานความลมเหลวมากอนทงสน ยงเปนความส าเรจทยงใหญเพยงใด กมกจะผานความลมเหลวมามากเพยงนน นกคดสรางสรรคผยงใหญในโลกนจ านวนมากทผานความลมเหลวมานบพบนบหมนครงกวาจะประสบความส าเรจ เปนตนวา โทมส เอลวา เอดสน ผประดษฐหลอดไฟนน กวาจะผลตหลอดไฟหลอดแรกส าเรจ ตองผานการทดลองและลมเหลวมามากกวา 2,000 ครง เปนตน นอกจากน การกลวเสยหนา จะท าใหไมกลาคดหรอลงมอท าสงใหมทตางไปจากความเคยชนเดม ๆ การกลวการเสยหนาจงเปนอปสรรคอยางรายแรงตอความคดสรางสรรค

68

5.10 ไมย ารอยอยแตความส าเรจเดม มผลการศกษาวจยวา ความส าเรจเปนปจจยส าคญอยางหนงในการ “ฆา” ความคดสรางสรรค เพราะเมอรสกวาประสบความส าเรจแลว กมกจะยดตดอยกบความส าเรจเดม ไมแสวงหาความคดใหมใด ๆ อก ฉะนน จงอยาย ารอยอยแตความส าเรจเดม จงจ าไวเสมอวา “สงทดกวามมากกวาหนงเสมอ” แลวจะมวท าแตเพยงสงทแคดอยท าไม ท าไมไมท าสงทดกวา”

6. การประยกตใชความคดเชงสรางสรรคเพอพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณ ทรพยากรมนษยถอวาเปนทนทส าคญทสดในองคกรทเราเรยกวามนษย ทรพยากรมนษยจะเปน ผสรรคสรางความคดตาง ๆ โดยเฉพาะความคดสรางสรรค ในการสรางนวตกรรมหรอปญญาประดษฐสนองตอบความตองการของสมาชกสหกรณ ความคดสรางสรรคนนเปนความคดทแปลกจากเดม เปนความคดใหมและเปนความคดบวกทเปนประโยชนตอสมาชก ชมชน และเครอขายสหกรณตาง ๆ ความคดสรางสรรคทเกยวกบนวตกรรม นวตกรรม หมายถง ความคด การปฏบต หรอสงประดษฐใหม ๆ ทยงไมเคยมใชมากอน หรอเปนการดดแปลงมาจากของเดมทมอยแลวใหทนสมยและใชไดผลดยงขน เมอน านวตกรรมมาใชจะชวยใหการท างานนนไดผลดมประสทธภาพสงกวาเดม ทงชวยประหยดเวลาและแรงงานดวย5 นวตกรรมจงเปนสงใหมทไมเคยมผใดท ามากอน สงใหมทท าแลวในอดต แตปจจบนไดมการรอฟนใหม และสงใหมทมการพฒนาจากสงเกาทมอยแลว นวตกรรมจเงปนการเปลยนแปลงหรอปรบปรงความรเดมใหดมประสทธภาพยงขน โดยผานกระบวนการใชความร และความคดสรางสรรค จากนนกน าไปใชประโยชนในการพฒนา 6 ดาน เชน เศรษฐศาสตรธรกจ เทคโนโลย วศวกรรม สงคมศษสตร และการสหกรณ สหกรณกเปนองคกรหนงทสนบสนนใหมการคดคนสงใหม ๆ ในยคของโลกขอมลขาวสารจ าเปนอยางยงทจะตองพฒนาและผลตนวตกรรมเพอบรการสมาชก และมการแขงขนกบธรกจทเทยบเคยงกนได สงใหมๆ ทคดวาในอนาคตนาจะน าเอา application ตาง ๆ ของยคสารสนเทศมาใช เชน คด application ในดานการตรวจสอบขอมล สมาชกสามารถตรวจสอบขอมลไดจากโทรศพทมอถอไดเลย เชน application ตรวจสอบยอดเงนปจจบน การกเงน การตรวจสอบดอกเบยเงนฝาก การช าระหนเงนกในแตละเดอน

5 ทมา ; http:/benjamas22.212cafe.com/archive/2008-11-24/innovation-innovare-change-opportunity-20-joseph-

schumpeter-the-theory-of-economic-development1934-t/ 6 ทมา : http:/www.xn-

12cg1cxchd0a2gzc1c5d5a.net/%E0%B8%99%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%E8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1/

69

ปจจบนชมนมสหกรณออมทรพยแหงประเทศไทย จ ากด ไดมการคดเลอกผลงานนวตกรรม และน าเสนอเพอการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนของสหกรณตาง ๆ มผลงานนวตกรรมทเดน ๆ หลายนวตกรรม เชน ผลงานนวตกรรมบรหารจดการ7 1. นวตกรรมรถสหกรณโมบายเซอรวส ประเภทประเดษฐคดคนขนมาใหม ของสหกรณออมทรพยสาธารณสขสงขลา จ ากด มแนวคดเรองการตดตอของสมาชกกบสหกรณ สมาชกตองเดนทางไกลมายงส านกงาน บางอ าเภอหางจากส านกงานเกอบ 100 กโลเมตร ท าใหเสยเวลา เสยคาเดนทาง หนวยงานขาดคนท างานในชวงทสมาชกเดนทางมาตดตอ และยงมความเสยงในการเดนทางจากอบตเหต สหกรณจงจดโครงการรถเคลอนทโดยใชรถตโมบายไปใหบรการกบสมาชกตางอ าเภอในหลายรปแบบ เชน ฝากเงน เปดบญชเงนฝาก การใหค าปรกษาดานการออม การก การรบสวสดการตาง ๆ ท าใหสมาชกไดรบความสะดวกแลว ยงเปนการสงเสรมใหเกดภาพลกษณทดของสหกรณ 2. นวตกรรมลดคาหวยดวยการออม ประเภทประดษฐคดคนขนมาใหม ของสหกรณออมทรพยพนกงานถงเทาไทย จ ากด โดยมแนวคดสงเสรมใหสมาชกลดการเลนหวยโดยใชกลยทธการเปรยบเทยบเงนทจะไดรบจากการออมกบเงนทเสยไปจากการเลนหวย การรณรงคใหพนกงานลดการเลนหวยเพมขน ผเขารวมโครงการจะไดรบกระปกออมสนเพอหยอดเงน ซงตองตงปณธานวาหยอดเงนทกครงเมอมการซอหวย เชน ซอหวย 1,000 บาท กใหซอเพยง 500 บาท อก 500 บาทน าไปหยอดกระปกออสน กคอ คาตองการซอเทาไหรกใหซอเพยง 50% อก 50% ใหหยอดกระปก เมอครบ 1 ป กน าเงนทหยอดกระปกกบเงนซอหวยมาเปรยบเทยบกนวาเงนแบบใดใหผลตอบแทนคมคากวา เมอลงทนเทากน สมาชกสหกรณทเขารวมโครงการรวมกนสรปจ าเงนทไดจากการหยอดกระปกกกบเงนทถกรางวลจากหวยใน 1 ป ปรากฏวาเงนทไดจากการหยอดกระปกมากกวาเงนทไดรบจากการถกรางวล จากแนวคดกสามารถแกไขปญหาการใชจายทฟมเฟอยลง ถงแมวาจะไมสามารถท าใหเลกเลนหวยไดทนท แตกมปรากฏการณและทศทางทดขน

กจกรรม 9.3.2 1. กระบวนการคดสรางสรรค 7 ขนตอน มประการใดบาง 2. จงกลาวถงคณสมบตของนกคดสรางสรรคมาโดยสงเขป 3. จงใชการคดนอกกรอบท ากจกรรมตอไปน

7 เรยบเรยงจาก ชมนมสหกรณออมทรพยแหงประเทศไทย (2561) ผลงานนวตกรรมการบรหารจดการสหกรณดเดน. ประจ าป 2560. น. 19

และ 49.

70

3.1 จงลากเสนตรง 4 เสน ผานจดทง 9 จดโดยไมยกปากกา 3.2 จงลากเสนตรง 6 เสน ผานจดทกจดโดยไมยกปากกา (จงหาค าตอบมาสก 1 วธ) 4. จงยกตวอยางการประยกตใชการคดเชงสรางสรรคเพอการพฒนาทรพยากรมนษยในสหกรณของทาน

บรรณานกรม กรมสงเสรมสหกรณ. (2546). คมอการจดท าแผนกลยทธ กรงเทพฯ. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหง ประเทศไทย จ ากด. กรมสงเสรมสหกรณ. (2550). คมอการสหกรณใตเบองพระยคลบาท พระราชด ารส และพระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอยหว กรงเทพฯ. เกรยงศกด เจรญวงศศกด การคดเชงบรณาการ กรงเทพฯ : บรษทซคเซส มเดย จ ากด, 2546. เกรยงศกด เจรญวงศศกด การคดเชงวเคราะห กรงเทพฯ : บรษทซคเซส มเดย จ ากด, 2547. เกรยงศกด เจรญวงศศกด การคดเชงสรางสรรค กรงเทพฯ : บรษทซคเซส มเดย จ ากด, 2545. จฑาทพย ภทราวาท. (2553) การจดท าแผนกลยทธ. กรงเทพฯ. โรงพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑตย. จฑาทพย ภทราวาท. (2553). การจดการสหกรณออมทรพย กรงเทพฯ. โรงพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑตย. โจเซฟห โอ คอรเนอร และ เอยน แมคเดอรมอทท เขยน วรวธ มาฆะศธานนท และณฐพงศ เกศมารษ แปล และเรยบเรยง หวใจนกคด Systems Thinking กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ, 2546. ชมนมสหกรณออมทรพยแหงประเทศไทย จ ากด. (2548). คมอคณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธ. กรงเทพฯ. ชมนมสหกรณออมทรพยแหงประเทศไทย จ ากด. (2548). ประมวลบทความเกยวกบสหกรณออมทรพย. กรงเทพฯ. โรงพมพศนยการพมพแกนจนทร จ ากด.

71

ชมนมสหกรณออมทรพยแหงประเทศไทย จ ากด. (2556). คมอคณะกรรมการฝกอบรมงานการเงนของ สหกรณรปแบบใหม. กรงเทพฯ. ชมนมสหกรณออมทรพยแหงประเทศไทย จ ากด. (2558). เอกสารประกอบการสมมนาการบรหารการเงน สหกรณออมทรพย. กรงเทพฯ. ชมนมสหกรณออมทรพยแหงประเทศไทย จ ากด. (2561). เอกสารประกอบการน าเสนอและคดเลอกผลงาน นวตกรรมการบรหารจดการสหกรณออมทรพยดเดน ประจ าป 2560. กรงเทพฯ. โทน บซาน เขยน ธญญา ผลอนนต แปล ใชหวคด USE YOUR HEAD กรงเทพฯ : ส านกพมพขวญขาว, 2544. ประมน วทยานนท. (2519). การสหกรณ. กรงเทพฯ. โรงพมพสนนบาตสหกรณแหงประเทศไทย. วจตตศร สงวนวงศ. (2547). สหกรณกบการพฒนาเศรษฐกจและสงคม. กรงเทพฯ. ภาควชาสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

วระ สดสงข การคดวเคราะห คดอยางมวจารณญาณ และคดสรางสรรค กรงเทพฯ : สวรยาสาสน, 2550. สยมพร โยธาสมทร. (2535). การศกษาและสงเสรมสหกรณ. ภาควชาเกษตรและสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร และบรหารธรกจ. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ. สหกรณออมทรพย. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จ ากด. (2556). รายงานประจ าป. กรงเทพฯ. สวทย มลค า, ดร. กลยทธการสอนคดวเคราะห กรงเทพฯ : หจก. ภาพพมพ, 2547. สวทย มลค า, ดร. กลยทธการสอนคดสรางสรรค กรงเทพฯ : หจก. ภาพพมพ, 2547. สวทย มลค า, ดร. ครบเครองเรองการคด กรงเทพฯ : หจก. ภาพพมพ, 2547. หลวงวจตรวาทการ, พลตร มนสมอง กรงเทพฯ : บรษท โรงพมพเดอนตลา จ ากด, 2544. เอดเวรโ เดอ โบโนเขยน ยดา รกไทย และธนกานต มาฆะศรานนท แปลและเรยบเรยง, คดแนวขาง กรงเทพมหานคร : ธรรกมลการพมพ, 2546.