ภาวะผน ากบการบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21

Leadership and Educational Institution

Administration in The 21st Century

พมพพร จารจตร

คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

2559

ภาวะผน ากบการบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21

Leadership and Educational Institution

Administration in The 21st Century

พมพพร จารจตร กศ.ด. (การบรหารและพฒนาการศกษา)

คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

2559

ค ำน ำ

ต ารา ภาวะผน ากบการบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 12 (Leadership and Educational

Institution Administration in The 21st Century) เปนเอกสารสวนหนงทใชประกอบการเรยนการสอนรายวชาการบรหารและการประกนคณภาพการศกษา (ED 16401) ซงเปนรายวชาชพครบงคบส าหรบนกศกษาหลกสตรครศาสตรบณฑต ทงนเพอชวยใหนกศกษาไดมความรเรองภาวะผน ากบการบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 12 เปนอยางด อนจะเปนประโยชนตอการประกอบอาชพครในภายภาคหนาหลงจากส าเรจการศกษาแลว นอกจากนยงมประโยชนส าหรบนกการศกษา และผทมความสนใจใน การบรหาร ดวยเชนกน ซงการจดท าต าราฉบบน ผเขยนไดศกษาคนควาจากหนงสอ ต ารา ผลงานวจย และจากประสบการณทใชในการจดกจกรรมการเรยนการสอนแลวน ามาเรยบเรยงเพอใหนกศกษา ไดน าไปใชประกอบการเรยนการสอน

ส าหรบเนอหาของต ารามทงหมด จ านวน 8 บท คอ คอ ภาวะผน า ภาวะผน าในศตวรรษท 21 ภาวะผน าเชงกลยทธ ภาวะผน าการเปลยนแปลง การบรหาร การบรหารการเปลยนแปลง การบรหาร เชงกลยทธ การบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21

ขอขอบพระคณเจาของผลงานทกท าน ท ผ เ ขยนไดน ามาอางอ งไ วในต าราเลมน ขอขอบพระคณผเ ชยวชาญและผทรงคณวฒ ทใหค าแนะน าในการพฒนาเอกสารต าราใหม ความสมบรณมากยงขน และขอขอบคณผทมสวนเกยวของทชวยใหต าราเลมนส าเรจออกมาได ผเขยนหวงเปนอยางยงวา ต าราเลมนจะเปนประโยชนตอผทสนใจและชวยใหเกดความเขาใจในวชาการแขนงนเพมมากขน หากมสงใดทเปนขอเสนอแนะเพอการพฒนาและปรบปรง ผ เขยน ขอนอมรบดวยความยนดและเปนพระคณอยางยง

พมพพร จารจตร มกราคม 2559

(3)

สารบญ

หนา

ค าน า (1)

สารบญ (3) สารบญภาพ (7)

บทท 1 ภาวะผน า 1

ความหมายของภาวะผน า 6

ทฤษฎภาวะผน า 7

องคประกอบของภาวะผน า 11

ความส าคญของภาวะผน า 13

บทบาทของภาวะผน า 15

ลกษณะของภาวะผน า 22

บทสรป 26

ค าถามทายบท 27

บทท 2 ภาวะผน าศตวรรษท 21 29

ภาวะผน าศตวรรษท 21 29

คณลกษณะภาวะผน าศตวรรษท 21 29

ฐานกระบวนการพฒนาของผน าในศตวรรษท 21 39

บทสรป 43

ค าถามทายบท 45

บทท 3 ภาวะผน าเชงกลยทธ 47

แนวคดทเกยวกบผน าเชงกลยทธ 48

องคประกอบของภาวะผน าเชงกลยทธ 51

ความส าคญของภาวะผน าเชงกลยทธ 57

คณลกษณะภาวะผน าเชงกลยทธ 59

(4)

สารบญ (ตอ)

หนา

บทบาทภาวะผน าเชงกลยทธ 60

กระบวนการภาวะผน าเชงกลยทธ 63

บทสรป 69

ค าถามทายบท 71

บทท 4 ภาวะผน าการเปลยนแปลง 73

ภาวะผน าการเปลยนแปลง 73

ทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลง 75

ทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงของเบอรน 76

ทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงของแบส 77

องคประกอบภาวะผน าการเปลยนแปลง 83

ความส าคญของภาวะผน าการเปลยนแปลง 89

คณลกษณะของภาวะผน าการเปลยนแปลง 92

บทสรป 96

ค าถามทายบท 99

บทท 5 การบรหาร 101

ความหมายของการบรหาร 101

ความส าคญของการบรหาร 103

หลกการบรหาร 104

ทฤษฎทางการบรหารการศกษา 108

ทฤษฎทศนะบรหารแบบดงเดม 109

ทฤษฎทศนะบรหารทศนะเชงพฤตกรรม 112

แนวคดการจดการแบบทฤษฎองคการสมยใหม 114

กระบวนการบรหาร 117

(5)

สารบญ (ตอ)

หนา

แนวคดการบรหารจดการภาครฐแนวใหม 124

บทสรป 133

ค าถามทายบท 135

บทท 6 การบรหารการเปลยนแปลง 137

การบรหารการเปลยนแปลง 137

แนวคดในการบรหารการเปลยนแปลง 140

ความส าคญของการบรหารการเปลยนแปลง 142

รปแบบการเปลยนแปลงในองคกร 144

ขนตอนการบรหารการเปลยนแปลงในองคกร 146

หลกการบรหารการเปลยนแปลง 154

บทบาทผบรหารกบการบรหารการเปลยนแปลง 155

บทสรป 158

ค าถามทายบท 159

บทท 7 การบรหารเชงกลยทธ 161

การบรหารเชงกลยทธ 161

ความส าคญของการบรหารเชงกลยทธ 163

หลกการบรหารเชงกลยทธ 167

กระบวนการบรหารเชงกลยทธ 168

องคประกอบของการน ากลยทธสการปฏบต 173

ประเดนส าคญในการน ากลยทธสการปฏบต 174

บทสรป 181

ค าถามทายบท 183

(6)

สารบญ (ตอ)

หนา

บทท 8 การบรหารการศกษาในศตวรรษท 21 185

การบรหารการศกษาในศตวรรษท 21 185

การบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 188

ขอบขายการบรหารสถานศกษา 189 บทบาทผบรหารในศตวรรษท 21 191

หลกการและแนวคดเกยวกบทกษะการบรหาร 196

แนวโนมสถานศกษาในศตวรรษท 21 198

ผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 199

ทกษะของผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 202

บทบาทของผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 207

เครองมอเพอการบรหารจดการสถานศกษาในศตวรรษท 21 210

บทสรป 211

ค าถามทายบท 213

บรรณานกรม 215

(7)

สารบญภาพ

ภาพท หนา

2.1 แผนภาพแสดงหลกการ 4 ขนตอนการประเมนสถานการณ 36

2.2 ฐานกระบวนการพฒนาของผน าในศตวรรษท 21 39

6.1 แสดงการตอบสนองความเปลยนแปลงของหนวยงาน 139

6.2 แสดงความสมพนธระหวางองคประกอบของการบรหารประยกตกบ 139

ความหมายของการบรหารการเปลยนแปลง

6.3 8 ขนตอนในการบรหารการเปลยนแปลงโดย John Kotter 140

6.4 Core Learning Capabilities for Team โดย Peter Senge 141

โมเดลภาวะผน าทางการศกษา 7.1 ขนตอนพนฐานการจดการเชงกลยทธ 169

8.1 โมเดลภาวะผน าทางการศกษา 192

(8)

บทท 1

ภาวะผน า (Leadership)

ในทกองคการจะประกอบดวยกลมบคคลทอยรวมกนเพอรวมกนท ากจกรรมใดกจกรรมหนงใหบรรลเปาหมายหรอผลประโยชนรวมกน ซงแตละกลมหรอองคการมกจะมผน าทท าหนาทก าหนดทศทางหรอแนวทางการปฏบต ผน าจงเปนบคคลทมบทบาทส าคญขององคการ ดงมนกวชาการให ค านยามไว ดงน สเทพ พงศศรวฒน (2545: 4) ใหความหมายไววา ผน า หมายถง บคคลทไดรบมอบหมายซงอาจจะไดมาโดยการเลอกตงหรอแตงตง และเปนทยอมรบของสมาชก ใหมอทธพลและบทบาทเหนอกลม สามารถทจะชกน า หรอชน าใหสมาชกของกลมรวมพลงเพอปฏบตภารกจตางๆ ของกลมใหส าเรจ

ฮาลปน (Halpin, 1966: 27-28) ใหความหมายไววา ผน า คอ บคคลทมลกษณะใดลกษณะหนง ดงตอไปน 1. ผน า หมายถง บคคลทมบทบาทหรอมอทธพลตอคนในหนวยงานมากกวาผอน

2. ผน า หมายถง บคคลผหนงทมบทบาทเหนอคนอน ๆ

3. ผน า หมายถง บคคลผหนงทมบทบาทส าคญทสดในการท าใหหนวยงานด าเนนไปสเปาหมายทวางไว

4. ผน า หมายถง บคคลผหนงซงไดรบเลอกจากผอนใหเปนผน า 5. ผน า หมายถง บคคลผหนงซงด ารงต าแหนงหวหนาในหนวยงาน

ฟดเลอร (Fiedler, 1967: 78-79) ใหความหมายวา ผน าตองมลกษณะใดลกษณะหนงตามเกณฑ ตอไปน

1. ไดรบการแตงตงใหด ารงต าแหนงผน า ผนเทศ ประธาน ฯลฯ โดยเปนตวแทนของกลม

2. เปนผไดรบเลอกจากกลม

3. เปนผแสดงออกใหเหนวามอทธพลมากทสด โดยใชสงคมมต สรปไดวา ผน า หมายถง บคคลใดบคคลหนงทท าหนาทหวหนาหนวยงานหรอน าใน การท างาน อาจไดรบแตงตงหรอเลอกตงใหปฏบตตามเปาหมายทวางไว ผน ากบผบรหารอาจเปนบคคลคนเดยวกนหรอ คนละบคคลกได ดงนนในหนวยงานหนงอาจมผน าหลายคน นอกเหนอจากผน าโดยต าแหนง ฉะนน พฤตกรรมความเปนผน าจงมความส าคญมากตอผบรหาร และผน าเพอใหการท างานงานด าเนน ตามเปาหมายขององคการ

2

ประเภทของผน า ผน า (Leader) หมายถง บคคลทมศลปะ บคลกภาพ ความสามารถ เหนอบคคลทวไปสามารถชกจงใหผอนปฏบตตามทตองการได สวนความเปนผน า (Leadership) เปนกระบวนการทมอทธพลตอกลม เพอใหบรรลเปาหมาย ผบรหารทกคนควรเปนผน า และมภาวะผน า แตผน าไมสามารถเปนผบรหารทดไดทกคน เพราะผบรหารตองมทกษะ มความสามารถในหนาทของ ผบรหารดวย ธร สนทรายทธ (2551: 107-108) ไดกลาววา การจ าแนกประเภทผน านนท าไดโดยดจากสภาพทวไป ดงน 1. ผน าแบบนกบรหาร (administrator) ท าหนาทน าองคการใหบรรลเปาหมายหรอนโยบายขององคการนน

2. ผน าแบบขาราชการ (bureaucrat) เปนผน าในระบบราชการตามล าดบขนลดหลนกนไป

3. ผน าแบบผช านาญการ (expertise) เปนผเชยวชาญเฉพาะสาขา 4. ผน าแบบผวางนโยบาย (policy Maker) เปนผน าทมกจะอยเบองหลงมกจะไมมอ านาจ 5. ผน าแบบนกบญ (charismatic) เปนผน าทสามารถโนมนาวใหคลอยตาม 6. ผน าแบบนกอดมคต (ideologist) เปนผน าทคดเกยวกบทฤษฎโดยพยายามทจะอธบาย แนวความคดความเชอมนวาจะน าไปสจดมงหมาย 7. ผน าแบบนกการเมอง (political) เปนผน าทางการเมอง 8. ผน าทเปนสญลกษณ (symbolic) เปนผน าทเปนสญลกษณของกลมหรอตวแทน ของกลม กลยาณ สงสมบต (ออนไลน, 2556) แบงประเภทของผน า แบงไดดงน 1. ผน าตามอ านาจหนาท เปนผน าโดยอาศยอ านาจหนาท (Authority) และมอ านาจบารม (Power) เปนเครองมอ มลกษณะทเปนทางการ (formal) และไมเปนทางการ (informal)

เกดพลงรวมของกลมในการด าเนนงานเพอบรรลวตถประสงคทก าหนดไว อ านาจนไดมาจากกฎหมาย กฎระเบยบ หรอขนบธรรมเนยม ในการปฏบต สามารถจ าแนกผน าประเภทนออกเปน 3 แบบคอ 1.1 ผน าแบบใชพระเดช (legal leadership) ผน าแบบนเปนผน าทไดอ านาจในการปกครองบงคบบญชาตามกฎหมายมอ านาจตามต าแหนงหนาทราชการมาหรอเกดขนจากตวผนน

หรอจากบคลกภาพของผนนเองผน าแบบน ไดแก ผด ารงต าแหนงตางๆ ในกระทรวง ทบวง กรม เชน รฐมนตร อธบด หวหนากอง และหวหนาแผนก เปนตน

3

1.2 ผน าแบบใชพระคณ (charismatic leadership) คอ ผน าทไดอ านาจเกดขน

จากบคลกภาพอนเป นคณสมบตสวนตวของผนนมใชอ านาจทเกดขนจากต าแหนงหนาทความส าเรจ ในการครองใจและชนะใจของผน าประเภทนไดมาจากแรงศรทธาทกอใหผอยใตบงคบบญชาเกดความเคารพนบถอและเปนพลงทจะชวยผลกดนใหรวมใจกนปฏบตตามค าสง แนะน าดวยความเตมใจ ตวอยาง เชน มหาตมะคนธ สามารถเปนผน าครองใจชาวอนเดยนบเปนจ านวนลานๆ คนได 1.3 ผน าแบบพอพระ (symbolic leadership คอ ผน าทมอ านาจหนาทตามกฎหมาย มไดใชอ านาจหนาทในการปกครองบงคบบญชา บคคลเหลานนปฏบตตามเพราะเกดแรงศรทธา หรอสญญาลกษณในตวของผนนมากกวา เชน พระมหากษตรย ซงเปนองคประมขและสญลกษณ ของแรงศรทธาของประชาชนไทยทงมวล

2. ผน าตามการใชอ านาจในรปแบบตางๆ 2.1 ผน าแบบเผดจการ (autocratic leadership) คอ ผน าทใชอ านาจตางๆ ทมอยในการสงการแบบเผดจการโดยรวบอ านาจ ไมใหโอกาสแกผใตบงคบบญชาไดมสวนรวมในการแสดงความคดเหนตงตวเปนผบงการใหผใตบงคบบญชาเชอรอฟงโดยเดดขาด ปฏบตการ แบบนเรยกวา One Man Show อย ตลอดเวลาโดยไมค านงถงจตใจของผปฏบตงาน เชน ฮตเลอร 2.2 ผน าแบบเสรนยม (free-rein leadership) คอ ผน าปลอยใหผอยใตบงคบบญชา กระท ากจการใดๆ กตามไดโดยเสร ซงการกระท านตองไมขดตอกฎหมาย กฎระเบยบหรอขอบงคบทก าหนดไว และตนเปนผดแลใหกจการด าเนนไปไดโดยถกตองเทานน มการตรวจตรา นอยมากและไมคอยใหความชวยเหลอในการด าเนนงานใดๆ ทงสน ผน าแบบนเกอบไมมลกษณะการเปนผน าเหลอ อยเลย 2.3 ผน าแบบประชาธปไตย (democratic leadership) คอ ผน าทประมวลเอา ความคดเหน ขอเสนอแนะจากคณะบคคลทอยใตบงคบบญชาทมาประชมรวมกน หรออภปราย แสดงความคดเหนในปญหาตางๆ เพอน าเอาความคดทดทสดมาใช ฉะนน นโยบายและค าสง จงมลกษณะเปนของบคคลโดยเสยงขางมาก 3. ผน าตามบทบาททแสดงออก จ าแนกเปน 3 แบบ คอ 3.1 ผน าแบบบดา-มารดา หมายถง ผน าทปฏบตตนเหมอนพอ-แม คอ ท าตนเปนพอ หรอแม เหนผอนเปนเดก อาจจะแสดงออกมาในบทบาทของพอแมทอบอนใจดใหก าลงใจ หรออาจแสดงออกตรงกนขามในลกษณะการต าหนตเตยน วพากษวจารณ คาดโทษ แสดงอ านาจ

3.2 ผน าแบบนกการเมอง หมายถง ผน าแบบทพยายามสะสมอ านาจและใชอ านาจ โดยอาศยความรอบรและต าแหนงหนาทการงานของคนอนมาแอบอางเพอใหตนเองไดมความส าคญและเขากบสถานการณนนๆ ได ผน าแบบนเขาท านองวายมมอของผบงคบบญชา สงการ โดยเสนอขอใหสงการเพอประโยชนแกตนเอง

4

3.3 ผน าแบบผเชยวชาญ หมายถง ผน าทมหนาทใหค าปรกษาแนะน าแก Staff ผน า แบบนมกเปนผเ ชยวชาญและมความร เฉพาะอยาง ผน าแบบนเกอบจะเรยกวาไมไดเปนผน า ตามความหมายทางการบรหาร เชน คณหมอพรทพย โรจนสนนท มความเชยวชาญในการตรวจ DNA

อรก เบรน จตแพทยชาวอเมรกน พจารณาจากบคลกภาพ โดยวเคราะหโครงสรางของ บคลกภาพของคนวามอย 3 องคประกอบ คอ ภาวะของความเปนเดก ภาวะของการเปนผใหญ และภาวะของความเปนผปกครอง มองผน าไดเปน 3 แบบ 3.3.1 ภาวะความเปนเดกในรปแบบผน า หมายถง ผน าทมลกษณะเปนคนทมนสย เอาแตใจตวเอง กาวราว ดอรน กระตอรอรน ไมกลาตดสนใจ มความคดสรางสรรค มกเปนภาวะของผน าทเตมไปดวยความคดแตไมท า 3.3.2 ภาวะผใหญในรปแบบผน า หมายถง ผน าทมการวเคราะห และสนใจขอมล เปนหลก เปนคนทมงความส าเรจ โดยไมสนใจความรสกของลกนอง อยในโลกแหงเหตและผล ไมมอารมณขนพดงายๆ กคอ เปนคนทจรงจงกบทกเรองโดยเฉพาะกบลกนอง 3.3.3 ลกษณะภาวะพอแมในแบบผน า หมายถง ผน าทมลกษณะเปนคนเดดเดยว ออกค าสงอยางเดยวไมคอยฟงความเหนของผตามเผดจการมกรวบอ านาจเบดเสรจ มความลกลบ ตชมลกนองเสมอ ถาดจะเปนหวงเปนใย คอยปกปอง สรปไดวาประเภทของผบรหารจ าแนกได คอ 1) ผน าตามอ านาจหนาทเป นผน า โดยอาศยอ านาจหนาทใชพระเดช พระคณและพอพระ 2) ผน าตามการใชอ านาจแบบเผดจการ เสรนยมและประชาธปไตย 3) ผน าตามบทบาททแสดงออกแบบบดา-มารดา นกการเมองและ ผเชยวชาญ ทฤษฎผน า การบรหารงานของผน าตามภาวะผน า เพอใหงานประสบความส าเรจไดอยางม ประสทธภาพนน ผน าตองใชทฤษฎผน ามาประยกตใช ซงมผไดสรป ไวดงน กรนเบอรก และบารอน (Greenberg and Baron, 2003: 447-463) ไดกลาววา ทฤษฎเกยวกบผน ามดงน 1. ทฤษฎคณลกษณะทางกายภาพ (the great person theory) หมายถง ทฤษฎทตงอยบนสมมตฐานทวา ผน าทประสบความส าเรจจะมคณลกษณะของบคลกภาพหรอคณลกษณะพเศษ ซงเกอกลใหประสบความส าเรจ เชน ผน าทประสบความส าเรจมกมรางกายสงใหญ รางกายแขงแรง ทฤษฎน เชอวา เกดมาเพอน าหรอเปนผน า เชน พระเจาอเลกซานเดอรมหาราช (Alexander the Great) ราชน อลซเบธท 1 (Queen Elizabeth I) ประธานาธบดอบราฮม ลนคอลน (Abraham Lincoln) คอลน เพาเวลล (Colin Powell) และโรนล เรแกน (Ronald Reagan)

5

2. ทฤษฎผน าตามพฤตกรรม (leadership behavioral theory) หมายถง ทฤษฎทตงอยบนสมมตฐานทวา ภาวะผน าขนอยกบการกระท าของผน า พฤตกรรมทกๆ อยางของผน าเปนบอเกดแหงภาวะผน า 3. ทฤษฎการเปนผน าและผตาม (leaders and follower theory) หมายถง ทฤษฎทตงอยบนสมมตฐานทวา ถาปราศจากผตาม ผน ากไมสามารถจะน าได 4. ทฤษฎผน าการเปลยนแปลง (change-oriented leadership theory) หมายถง ทฤษฎ ทตงอยบนสมมตฐานทวา การจะเปนผน าไดนนจะตองเปนผน าการเปลยนแปลงทสามารถ มองอนาคตไดอยางชดเจน 5. ทฤษฎผน าตามสถานการณ (Contingency Theory) หมายถง ทฤษฎทตงอย บนสมมตฐานทวาผน าทแทจรงเปนผทสามารถน าไดในทก ๆสถานการณเหนอกวาผอน รอส และเฮนดร (Ross and Hendry, 1958: unpaged ; อางถงใน ชลธน วรรณศรยพงษ,

2553: 14) ไดกลาววา ทฤษฎของผน าหรอแนวคดเกยวกบความเปนผน า จะมคลายคลงกบทงสองทานทกลาวมาแลว มองคประกอบอย 3 ประการ คอ 1. ความเปนผน าเปนคณสมบตทมอยภายในตวของผน าแตละคน (leadership

as trait with Individual leader) โดยเชอวาความเปนผน าตดตวมาตงแต ก าเนดโดยพนธกรรม

2. ลกษณะความเปนผน าขนอยกบกลม (leadership as a function of the

group) ลกษณะความเปนผน าเปนโครงสรางทางสงคมของกลมมากกวาแตละบคคล แตละคนจะน าเอาลกษณะเฉพาะตว ทศนคต ความตองการสวนตวตดตวมาดวย เมอเขาสกลมทกคนจะตองปรบตว เพอทแตละคนและกลมไดมวตถประสงคหรอความตองการสอดคลองกน ทงนเพอใหทกฝาย ไดรบผลตามเปาหมาย และในขณะเดยวกนจะกลายเปนกลมทรวมตวกนอยางมประสทธภาพ ความเปนผน าในกลมถกก าหนดโดยผลรวมของทศนคตความตองการของกลมมากกวาบคลกภาพของบคคลเพยงคนเดยว 3. ลกษณะความเปนผน าขนอยกบสถานการณ (leadership as a function of

the situation) สถานการณมบทบาทตอความเปนผน ามาก สถานการณทกลมก าลงเผชญอยในขณะนนกอใหเกดผน าได ความเปนผน าจงขนอยกบสถานการณ วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณขององคการนน

6

สรปไดวา ผน าจะตองเกยวของกบองคประกอบอยางนอย 3 องคประกอบ ทจะท าใหบคคลเปนผน าทมคณภาพได คอ ตวผน า ผตาม และสถานการณทเอออ านวย

ภาวะผน า (leadership) หมายถง สมพนธภาพในเรองของการใชอทธพลทมตอกนและกน ระหวางผน ากบผตามทมงหมายใหเกดการเปลยนแปลง โดยสะทอนถงวตถประสงคทมรวมกนภาวะผน า เกยวของกบการใชอทธพล (influence) เกดขนระหวางกลมบคคล โดยกลมบคคลเหลานนมความตงใจทจะกอใหเกดการเปลยนแปลง การเปลยนแปลงดงกลาวจะสะทอนใหเหนวตถประสงคทมรวมกนระหวางผน ากบผตามสมพนธภาพระหวางบคคลทไมใชการยอมจ านนและ การบงคบ ซงตองมลกษณะเปนการยอมรบซงกนและกน (reciprocal) ระหวางผน ากบผตามบคคลในระบบความสมพนธดงกลาว มความตองการการเปลยนแปลง ดงนน ภาวะผน าจงเกยวของกบ การสรางและการพฒนาใหเกดการเปลยนแปลง ไมใชการรกษาสถานภาพเดม (status quo) ยงไปกวานนการเปลยนแปลงทตองการผน าไมไดเปนผก าหนดแตเปนทวตถประสงคก าหนดรวมกนระหวางผน าและผตามอนจะกอใหเกดแรงจงใจทจะโนมนาวบคคลใหมงไปสผลส าเรจทตองการอยางแทจรง

ความหมายของภาวะผน า

ประชย เปยมสมบรณ (2550: 303) ใหความหมาย ภาวะผน าคอ ความสามารถในการจงใจ โนมนาวใหบคคลอนประพฤตปฏบตตามในสงทผน าวางวตถประสงคไว

ณฏฐพนธ เขจรนนทน และคณะ (2551: 122) ใหความหมาย ภาวะผน า หมายถง ความสามารถ ทผใชอ านาจทมในการชกจงใหกลมมงไปสวตถประสงคตามทตองการ สนทร โคตรบรรเทา (2551) ใหความหมาย ภาวะผน า หมายถง กระบวนการของการ มอทธพลตอผใตบงคบบญชา โดยการใชอ านาจและการใชฐานอ านาจตางกน สงผลตอปฏกรยาจากผใตบงคบบญชาตางกน

พรสวสด ศรศาตนนท (2555: 4) ไดกลาววา ภาวะผน า หมายถง การแสดงออกทางภาวะผน าทไมจ าเปนตองคงตวตลอดเวลา เพราะภาวะผน าจะมากหรอนอยขนอยกบภาวะผตาม และสถานการณในขณะนนในสถานการณทแตกตางกน ผตามทแตกตางกน ผน าอาจจะตองแสดงภาวะผน าทแตกตางกน หรอในสถานการณหนงบคคลหนงอาจแสดงภาวะผน าเมอออยในอกสถานการณหนงบคคลนนอาจอยในฐานะผตามกได Fiedler (1971) ใหความหมายของภาวะผน าไววา หมายถง การปฏบตงานของผน าเพอ ท าใหกลมประสบความส าเรจในการบรรลเปาหมาย ความส าเรจของกลมเปนเครองบงชประสทธภาพของการเปนผน า

7

Richards & Engle (1986) ภาวะผน า หมายถง ความสามารถของผน าทจะสามารถสอสารวสยทศนไดอยางชดเจนแจมแจง ใหความหมายทแสดงออกถงคณคาและสรางสรรคสงแวดลอมภายในองคกรเพอใหสามารถบรรลเปาหมายได Jacobs & Jaques (1990) อธบาย ภาวะผน า หมายถง กระบวนการทผน าก าหนดเปาหมายทมความหมายตอการชทศทางอยางชดเจนทท าใหเกดความพยามยามของกลมโดยรวมและพรอมทจะพยายามผลกดนใหเกดผลส าเรจตามจดมงหมาย

โดยสรปภาวะผน า คอคณลกษณะทแสดงถงความสามารถของบคคลในการน าการด าเนนงานหรอกจกรรมของหนวยงานหรอองคการใหบรรลเปาหมายของงานอยางมประสทธภาพ

ทฤษฎภาวะผน า

ทฤษฎเกยวกบภาวะผน าไดมการศกษาวจยกนอยางกวางขวาง ซงสามารถจดแบงออกไดเปน

4 ทฤษฎ ดงน (สมศกด รกอย, 2552 : 21-26)

1. ทฤษฎภาวะผน าเชงคณลกษณะ (trait leadership theories) เปนทฤษฎทศกษามงเนนไปทลกษณะของผน าตามแนวคดของทฤษฎนเชอวาภาวะผน าของบคคลจะขนอยกบลกษณะทแตกตางไปจากคนสวนใหญไดแก ภมหลงทางสงคม สตปญญา บคลกภาพ ความสามารถใน การปรบตวเขากบสภาพแวดลอม ลกษณะทเกยวกบงาน และลกษณะตางๆ ทางสงคม ทฤษฎภาวะผน าตามคณลกษณะแยกแนวคดหลกๆ ออกไดเปน

1.1 ภาวะผน าตามแนวคดของ lewinแบงลกษณะผน าออกเปน 3 แบบ คอ

1.1.1 ผน าแบบอตนยม เปนผน าทยดตนเองเปนหลกตดสนใจดวยตนเองและคดวาความคดของตนดกวาคนอน 1.1.2 ผน าแบบประชาธปไตย เปนผน าทมการปรกษาหารอกบสมาชกกอนตดสนใจเพราะเชอวาทกคนมความรความสามารถ

1.1.3 ผน าแบบเสรนยมเปนผน าทไมแนใจในความสามารถของตนเองและของสมาชกจงไมกลาตดสนใจ ปลอยใหสมาชกท างานกนเอง 1.2 ภาวะผน าทน าเสนอโดย Ohio State University แบงภาวะผน าออกเปน 2 มต คอ

1.2.1 ผน าแบบกจสมพนธเปนผน าทมงเนนการท างานเปนหลก

1.2.2 ผน าแบบมตรสมพนธเปนผน าทมงเนนคนเปนหลก

8

2. ทฤษฎภาวะผน าพฤตกรรมนยม (behavioral leadership theories) ศกษามงเนนความสนใจตอพฤตกรรมของผน าโดยมงไปทการท าหนาทของผน า ทฤษฎนเสนอวา การจะเขาใจอทธพลของผน าตองพจารณาทแบบแผนพฤตกรรม อนเปนลกษณะทเปนแบบฉบบหรอพฤตกรรมคงทซงผน ามแนวโนมจะใชขณะทมปฏสมพนธกบผรวมงาน ผใตบงคบบญชาแนวคดของผน ากลมนแยกออกไดเปน 3 แนวคดใหญๆ คอ

2.1 แนวคดเกยวกบลกษณะผน าทน าเสนอโดย Michigan University ลกษณะของภาวะผน าแสดงออกได 2 แบบ คอ

2.1.1 แบบมงสมพนธหรอมงคนเปนพฤตกรรมทแสดงถงความเชอถอกนและกน ยกยองยอมรบกนใหความสนทสนมระหวางผน ากบผตามและพฤตกรรมทแสดงถงความหวงใยตอสมาชกกลม การใหมสวนรวมเปนเจาของงานและการตดสนใจดวยการใชการสอสารสองทาง 2.1.2 แบบมงงาน เปนพฤตกรรมทผน าจดระเบยบงาน โดยคาดหมายวาผตามควรจะมบทบาทอยางไร ผน าจะรเรมโครงการทจ าเปนในการปฏบตงาน มการวางแผนและหาวธท างานเพอใหงานบรรลเปาหมายขององคการหรอกลม

2.2 แนวคดเกยวกบลกษณะผน าทน าเสนอโดย Ohio State Universityการศกษาของกลมนคลายๆ กบของมหาวทยาลยมชแกนคอ มงไปทผน าทมพฤตกรรมแบบกจสมพนธหรอมงงานและพฤตกรรมแบบมตรสมพนธหรอมงคน แตพฤตกรรมผน าแบบมงงานของกลมนจะ หมายถง พฤตกรรมผน าทพยายามวเคราะหจ าแนกแยกแยะความสมพนธระหวางตนเองกบผรวมงานขณะเดยวกนกพยายามจดระเบยบการท างานในองคการใหมชองทางการสอสารและวธปฏบตงานทด 2.3 แนวคดเกยวกบลกษณะผน าทน าเสนอโดย Blake& Mouton มการเสนอรปแบบผน าทเรยกวาตาขายการจดการ ซงรปแบบนยงคงใชมต2 มตคอ มตมงงานและมตมงคนมการแบงรปแบบผน าออกเปน 5 แบบ

2.3.1 เปนผน าทไมใหความส าคญทงคนทงงานจงเปนผน าประเภทไมเอาไหน

2.3.2 เปนผน าทใหความส าคญกบงานนอย ใหความส าคญกบคนมากจงเปนผน าประเภทมตรภาพสรางสรรค

2.3.3 เปนผน าทใหความส าคญกบงานและคนอยในระดบปานกลางจงเปนผน าประเภทประนประนอม

2.3.4 เปนผน าทใหความส าคญกบงานมากใหความส าคญกบคนนอยจงเปนผน าประเภทมงงาน

2.3.5 เปนผน าทใหความส าคญทงกบงานและคนมากจงเปนผน าประเภททมงาน

9

3. ทฤษฎผน าตามสถานการณ (situation leadership theories or contingency

leadership theories) แนวคดของทฤษฎนเชอวาประสทธผลในการท างานของผน าขนอยกบปจจยทางสถานการณดงนนผน าประเภทนจงตองมสตปญญาสามารถวเคราะหมความคดกวางไกลเรยนร ถง การเปลยนแปลงทจะเกดขนรบรและเขาใจสภาพแวดลอมมความยดหยนในการปรบตวใหเขากบสถานการณผน าตองใชดลยพนจเองวาในแตละสถานการณควรจะเลอกรปแบบภาวะผน าแบบใดมาใชเพราะภาวะผน าทเหมาะสมในสถานการณหนงอาจไมเหมาะสมในอกสถานการณหนงกไดทฤษฎผน าตามสถานการณทเปนทนาสนใจมทฤษฎผน าตามสถานการณของ Fiedler ทฤษฎวถสเปาหมายของ House

ทฤษฎผน าตามสถานการณของ Heysey-Blanchard และทฤษฎโมเดลการตดสนใจของ Vroom, Yetton และ Jago (อางถงในสมศกด รกอย, 2552: 21-26)

3.1 ทฤษฎผน าตามสถานการณของ Fiedler ศกษาความสมพนธของผน าและสมาชกพบวาสมาชกมความสมพนธกนดมความไววางใจซงกนและกนกจะ ใหความรวมมอใน การท างานเปนอยางดการปฏบตงานของกลมทมประสทธผลจงขนอยกบความเหมาะสมระหวางผน ากบผตามและสถานการณทมอทธพลตอผน าส าหรบสถานการณจะพจารณาจากปจจยภายในและภายนอกทมอทธพบตอองคการซงองคการจะตองควบคมหรอแกไขโดยอาศยผน า 3.2 ทฤษฎวถสเปาหมายของ House ผตามจะยอมรบและพอใจกบพฤตกรรมผน าเมอไดรบรวาพฤตกรรมนนน าไปสการทตนเองจะสามารถบรรลเปาหมายของตนเองไดภารกจของผน าในการจงใจผตามกคอท าใหผตามเกดความพงพอใจกระตนใหผตามปรบปรงการท างานมการใหรางวลตอบแทนสงเสรมการท างานทมงไปสเปาหมายปรบเปลยนองคการใหกาวหนามการเพมผลลพธตอบแทนจากการทผตามสามารถท างานบรรลเปาหมายไดและหาทางเพมโอกาสของความพงพอใจแกผตามบอยๆ

ทฤษฎวถสเปาหมาย (path- goal theory) เนนใหเหนวาผน าจะท าหนาทไดดทสดยอมขนอยกบสถานการณโดยผน าสามารถแสดงความเปนผน าได 4 แบบคอ

3.2.1 แบบสนบสนนเปนผน าทมงความสมพนธค านงถงผตามจงมงสรางมนษยสมพนธสรางบรรยากาศทดในการท างาน

3.2.2 แบบชน าก าหนดใหผตามท าตามงานทมอบหมายก าหนดท างานตามมาตรฐานงานโดยยดตนเองเปนหลกใหค าแนะน าทเจาะจงเปนลกษณะผน ามงงาน

3.2.3 แบบมงความส าเรจเปนผน าทมการวางเปาหมายททาทายก าหนดวตถประสงคทชดเจนมการปรบปรงการท างานอยางตอเนองสรางความเชอมนแกผตามเนนความเปนเลศของผลงาน

10

3.2.4 แบบมสวนรวมใหค าแนะน าแกผตามกระตนความคดกระตนการมสวนรวมในการตดสนใจดวยการประชมแลกเปลยนความคดเหนปรกษาหารอกอนการตดสนใจนอกจากนยงเชอวาผน าจะเปลยนพฤตกรรมไปตามสถานการณจากปจจยทส าคญ 2 ประการคอปจจยจากผตามหากผตามไมมความสามารถจะตองการผน าแบบชน าแตถาผตามมความสามารถสงตองการผน าแบบมสวนรวมและปจจยดานสภาพแวดลอมหากโครงสรางของงานไมชดเจนกตองการผน าแบบชน าหากอ านาจหนาททเปนทางการสงผตามจะยอมรบผน าแบบชน านอยลงสวนลกษณะของกลมงานหากไมมการชวยเหลอสนบสนนและสรางความพอใจซงกนและกนกตองการผน าแบบสนบสนน

3.3 ทฤษฎผน าตามสถานการณของ Hersey-Blanchard ทฤษฎนไดรบอทธพล จากกลม Ohio State มการแบงพฤตกรรมผน าออกเปน 2 แบบคอแบบมงงานกบแบบมงความสมพนธสงท Hersey และ Blanchard เสนอเพมเตมคอความพรอมของผตามซงหมายถงความสามารถในการท างานและความเตมใจทจะท า 3.4 ทฤษฎโมเดลการตดสนใจของ Vroom, Yetton และ Jago เปนแบบจ าลอง การตดสนใจทผน าจะวเคราะหปจจยสถานการณเพอตดสนใจวารปแบบของการตดสนใจแบบใดมประสทธภาพมากทสดซงมปจจยส าคญทมอทธพลตอการตดสนใจคอคณภาพของการตดสนใจการยอมรบการตดสนใจการมงความส าคญทการพฒนาผตามและการมงความส าคญทเวลา 4. ทฤษฎภาวะผน าแบบเปลยนสภาพและแลกเปลยน (Transformation and

Transactional Leadership Theories) ทงทฤษฎผน าแบบเปลยนสภาพและแลกเปลยนตางกแสดงใหเหนถงประสทธภาพหรอความส าเรจของผน าไดโดยดจากอทธพลของผน าและผตามในการสงผลซงกน และกน

4.1 ภาวะผน าแบบเปลยนสภาพ (transformation leadership theories)

เนนกระบวนการทผน าและผตามพยายามชวยกนสรางแรงจงใจและคณคาทางจรยธรรมซงกนและกนเสรมความคดทดแกผตามสนองความตองการของผตามมการกระตนและสรางแรงบนดาลใจแกผตามเพอใหเกดประโยชนตอองคการมากกวาประโยชนสวนบคคลผน าจะท าใหผตามเชอถอยกยองยอมรบผน าและกระตนใหท างานมากกวาปกตมการพฒนาความสามารถของผตามใหมระดบทสงขนมศกยภาพมากขนผน าจะใชภาวะผน า ตอผตามผานพฤตกรรมการมอทธพลอยางมอดมการณและ สรางแรงบนดาลใจการกระตนทางปญญาและการค านงถงความเปนปจเจกบคคล

นอกจากนผน าจะเปลยนสภาพผตามโดยยกระดบความตระหนกความส านก ความผกพนของผตามใหตระหนกถงความส าเรจและคณคาในการปฏบตงานท าใหผตามกาวพนจากความสนใจของตวเองและเปลยนระดบความตองการของผตามจากความตองการขนต าไปส ระดบความตองการขนสงลกษณะผน าแบบเปลยนสภาพเปนดงน

11

4.1.1 เปนผกอใหเกดความเปลยนแปลง 4.1.2 เปนคนกลาและเปดเผย

4.1.3 เปนคนทมความเชอมนไวใจผอน

4.1.4 ชน าใหผตามตระหนกถงคณคาในเปาหมายและสรางแรงผลกดน

4.1.5 เปนผเรยนรตลอดชวต

4.1.6 สามารถทจะเผชญกบปญหาทสลบซบซอน

4.1.7 เปนผมวสยทศนมองการณไกล

4.2 ภาวะผน าแบบแลกเปลยน (transactional leadership theories) ความสมพนธระหวางผน ากบผตามเปนแบบกระบวนการแลกเปลยนผลประโยชนผน าจะใหสงของบางอยางและรบผลตอบแทนขณะทผตามกจะแลกเปลยนความสามารถความจงรกภกดเพอผลตอบแทนทตวเองมงหวงเชนกนผน าแบบแลกเปลยนจะแสดงพฤตกรรมการน าโดยใหรางวลตอบแทนตามสถานการณอกลกษณะหนงคอปลอยใหผตามท างานไปตามระบบวางเฉยไมเขาไปยงเกยวหากมปญหาผน าจงจะเขาไปแทรกแซงหาทางชวยเหลอลกษณะความสมพนธระหวางผน ากบผตามเปนไปดงน 4.2.1 ผน าจะพจารณาวาอะไรคอสงทผตามตองการจากการท างานและพยายามใหไดรบสงทตองการนน

4.2.2 มการแลกเปลยนผลตอบแทนและสญญาวาจะพยายามใหผลตอบแทน

4.2.3 ผน าตอบสนองความตองการและความจ าเปนของผตามใหนานเทาทผตามจะท างานไดส าเรจ

องคประกอบของภาวะผน า

ภาวะผน านนมปจจยทเปนองคประกอบหลก 4 ปจจย อนไดแก (พสฐชย กาญจนามย, ออนไลน สบคนจาก https://sites.google.com)

1. ผน า (leader) หมายถง ตวบคคลทน ากลม มบคลกอปนสยในการเปนผน าเพอใหผตามเกดความไววางใจ และสามารถกระตนผตามใหกระท าการตางๆ ใหประสบความส าเรจ

2. ผตาม (followers) หมายถง บคคลหรอกลมบคคลทรบอทธพลจากผน าทตองการรปแบบภาวะผน าทแตกตางกนขนอยกบ พนฐานความเขาในในธรรมชาตของมนษย 3. การสอความหมาย หมายถง การสอความหมายสองทางไมเพยงแตการใชค าพด ยงรวมถงการท าใหดเปนตวอยาง 4. สถานการณ (situation) หมายถง เหตการณและสภาพแวดลอมท เกดขนในสถานการณทแตกตางกน จงตองใชวจารณญาณทเหมาะสมกบแตละสถานการณ

12

เฮอรเซยและแบลนชารด (Hersey & Blanc, 1993: 94) (อางใน กงแกว ศรสาลกลรตน, https://www.gotoknow.org) ภาวะผน านนมปจจยทเปนองคประกอบหลก 3 ปจจยอนไดแก

1. ผน า (leader) หมายถง ตวบคคลทน ากลม มบคลกอปนสย ลกษณะอยางไร

2. ผตาม (follwoers) หมายถง บคคลหรอกลมบคคลทรบอทธพลจากผน า

3. สถานการณ (situation) หมายถง เหตการณและสภาพแวดลอมตางๆ ทเกดขน

ปจจยทง 3 ประการขางตนนจะมผลตอรปแบบของภาวะผน าทแสดงออกมาเปนททราบกนแลววาภาวะผน าจะเกดขนเมอบคคลสรางอทธพลอนมผลการกระท าหรอพฤตกรรมความคดจตใจความรสกท าใหบคคลเกดพฤตกรรมไปในทางทผน าประสงค การสรางอทธพลนนอาจออกมาไดในหลายรปแบบ อาท การขมข บงคบการจงใจ การโนมนาวจตใจ เปนตน แตจากการศกษาพบวา การใหอทธพลในทางลบ เชนการบงคบนนไมกอใหเกดผลดในระยะยาวเพราะการบงคบขมขนน เปนการสรางความกลวและความกดดนในการท างานอนจะกอใหเกดความไมพงพอใจใน การท างานได นอกจากน ผน าตองสามารถชกจงใจใหผใตบงคบบญชากลาแสดงออก กลาเสยงอยางมเหตผล ไมกลวในผลทจะเกดขนเพราะหากกลวหรอคดแตเพยงวาจะเกดผลเสยจงไมกลาท าการใดๆ ผลงานกไมอาจเกดขนไดเลย ผน าตองพยายามเสรมสรางบรรยากาศแหงการสรางสรรคการมความคดรเรมสงแปลกๆ ใหมๆ เพราะปญหาหนงๆ นนมใชมทางแกไขเพยงทางเดยว หากแตมหลายวธท จะแก ไขซ งตองอาศยการรวมกนคด ร วมกนท า คนหาวธท ดท สด ในสวนของผ ตาม (followers) ผน าตองแสวงหาความเชอถอไวใจซงกนและกนระหวางผน ากบผตามผน าตองไวใจผตามโดยการใหอ านาจบางสวนในการด าเนนงานในการตดสนใจและทส าคญคอตวผน าตองมความตงใจจรงทจะท างาน และรใหมากกวาสมาชกในกลมหรอผตาม สามารถใหแนวทางและแกไขปญหาตางๆใหผตามหรอสมาชกในกลมไดดวยความสามารถดงกลาวจะชวยสรางความมนใจใหแกผตามในการทจะปฏบตตาม ยกตวอยางเชน ผจดการทานหนงเมอไดรบต าแหนงใหมๆ ผใตบงคบบญชาม ความสงสยในความสามารถวาสามารถเขาใจและใหค าปรกษาแกผใตบงคบบญชาไดหรอไมเ พราะผจดการใหมทานนมาจากธรกจทแตกตางกนและไมมความรพนฐานในงานดานนเลย แตหลงจากททานผจดการไดใชเวลาศกษาเรยนรงานและสามารถใหค าปรกษาค าแนะน าทดแกผใตบงคบบญชาได ผจดการทานนกเปนทยอมรบและไดความเชอถอความเชอมนจากผใตบงคบบญชาและท างาน รวมกนไดประสบความส าเรจเปนอยางด

13

มทเชล และ ลารสน จเนยร (Michell and Larson, Jr., 1987: 435-436) ไดชใหเหนองคประกอบทส าคญ 3 ประการ ในการพจารณาวาผน าใดมภาวะผน าหรอไม ไดแก 1. ภาวะผน า เปนกระบวนการของการใชอทธพล ทผน าพยายามจะมอทธพลเหนอ ผตาม เพอใหมพฤตกรรม การปฏบตงานตามตองการโดยมจดมงหมายขององคการเปนเปาหมาย ไมใชเรองของบคคลทจะพงมภาวะผน าไดโดยทไมไดมการกระท าใดๆ เปนกระบวนการ (process) ใหเกดอทธพลตอผอน ดงนน ผน าทางจากการแตงตง เชน ผอ านวยการ ผบญชาการ อาจจะมภาวะหรอไมกได ทงนขนอยวามลกษณะทง 3 ประการหรอเปลา ในทางตรงขาม ผทแสดงภาวะผน าอาจจะไมเปนผน าทแบบทางการแตมองคประกอบ 3 ประการนน

2. ภาวะผน า นอกจากเปนกระบวนการแลว ภาวะผน าจะเกดขนไดกตอเมอผตามยอมใหผน าใชอทธพลตอตวเขา ซงโดยทวไปกตองพจารณาถงระดบความถกตองของอทธพลทใชดวยวาไมใชเปนการใชอ านาจเขาขเขญ หรอบบบงคบ ใหท าตาม เพราะถาเปนการเชนนนกไมถอวาผน ามภาวะผน าได

3. ภาวะผน า จะถกอางถงเมอจดมงหมายของกลม หรอองคการประสบความส าเรจ ดงนนถาหากผน าไมสามารถ น ากลมไปสความส าเรจดงกลาวได กยอมหมายถงวาผน าไมไดแสดงภาวะผน าหรอไมมความสามารถในการน านนเอง สรปองคประกอบของภาวะผน าทส าคญ คอ ผน าซงหมายถง ตวบคคลทน ากลมผตามบคคลหรอกลมบคคลทรบอทธพลจากผน าซงอยในระดบผปฏบตและสถานการณ หมายถง เหตการณและสภาพแวดลอมตางๆ ทเกดขนระหวาผน าและผตาม

ความส าคญของภาวะผน า

การบรหารการศกษาในปจจบนมสวนประกอบส าคญหลายอยางทจะชวยใหองคการนนอยไดโดยไมมปญหา มความเจรญกาวหนาและบรรลวตถประสงคทวางไว องคประกอบทส าคญยงทจะขาดไมได คอ บคคลทท าหนาทเปนผน า หวหนาหรอผบงคบบญชาขององคการนน ๆ และภาวะผน าซงสอดคลองกบส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2543: 61) ภาวะผน าเปนปจจยส าคญตอการบรหารหรอตอตวผบรหาร เพราะภาวะผน าจะเปนเครองชวดใหเหนความส าเรจของหนวยงาน การด าเนนงานอยางราบรนและบรรลวตถประสงค ยอมขนอยกบทกษะและศลปะในการบรหารงานของผน านนกคอ ภาวะผน าของผบรหารความส าคญของภาวะผน าไดมการน าขนมากลาวถงในกลมของผบรหารและผจดการซงถอเปนประเดนทไมสามารถหลกเลยงไดตราบใดทยงมการท างานของบคคลรวมกนอยภายในองคการ ภาวะผน าภายในตวผบรหารจงเปนปจจยทส าคญประการหนงตอความส าเรจขององคการทงนเพราะผบรหารมบทบาทและความรบผดชอบโดยตรงตอการวางแผน

14

การตดสนใจ การสงการดแล และควบคมใหบคลากรขององคการปฏบตงานตางๆ ใหประสบความส าเรจตามเปาหมายและวตถประสงคทตงไวรวมถงความรบผดชอบตอการพฒนาขององคการดวยปญหาทเปนทสนใจของนกวชาการและบคคลทวไปอยตรงทวาผบรหารท าอยางไรหรอมวธการ ท าอยางไรจงท าใหบคลากรเกดความผกพนกบงานแลวทมเทความสามารถ และพยายามทจะท าใหงานส าเรจดวยความเตมใจ ประเดนนท าใหเหนวาผบรหาร/ผน า กบภาวะผน ามความสมพนธเกยวของกบการน าพาองคการไปสความส าเรจและบรรลวตถประสงค ในองคการ ทางการศกษากเชนกน ผบรหารจะมภาวะผน าทดและพฒนาภาวะผน าของตนเองใหดไดนนผบรหารตองมความรประสบการณและความรเรมสรางสรรคตองรจกสรางโอกาสเพอท าหนาทผน าในการน าแนวคดของตนไปปฏบตใหเกดผลไดจรง มความเปนไปไดจรง ผบรหารตองแสดงบทบาทของตน และแสดงออกถงพฤตกรรมทคนคาดหวงไดอยางชดเจน โดยก าหนดวสยทศนทางการศกษาไวอยางชาญฉลาด มความคดกวางไกล เปนผน าการเปลยนแปลงไปในทศทางทดขน นอกจากนผบรหารยงตองมองคประกอบอนทจ าเปน เชน มความเปนนกวเคราะหปญหา วเคราะหงาน แผนงานและโครงการ ตางๆ สามารถประยกตใชความร ทฤษฎการจงใจ การใชอทธพลกบบคคลไดอยางยอดเยยมทส าคญผบรหารตองสามารถท างานรวมกบบคคลอนไดเพอใหองคการกาวหนาและบรรลวตถประสงคตามทก าหนดไว ผบรหารตองพฒนาความเปนผน าในตนอยเสมอ ปรบปรงตนเองในดานความคด ทศนคต ความร ความสามารถ คณลกษณะเพมพนประสบการณตนตวอยเสมอท ากจกรรมทหลากหลายรวมถงบคลกภาพและทกษะดานตางๆ ใหเหมาะสมกบการเปนผบรหาร

สเทพ พงศศรวฒน (2545: 1-17) สรปความส าคญของภาวะผน าตอองคการดงน 1. เปนสวนทดงดดความรความสามารถตางๆ ในตวผบรหารออกมาใช กลาวไดวา

ผบรหารทมความรและประสบการณตางๆ ในเรองงานมากมายเพยงใดกตาม แตถาหากขาดภาวะผน าแลว ความรความสามารถดงกลาว จะไมไดถกน าออกมาใชหรอไมมโอกาสใชอยางเตมทเพราะ ไมสามารถกระตนหรอชกจงผอนใหคลอยตามและปฏบตงานบรรลเปาหมายทวางไว

2. ชวยประสานความขดแยงตางๆ ภายในหนวยงาน หรอองคการจะประกอบดวยบคคลจ านวนหนงมารวมกน จะมากหรอนอยแลวแตขนาดของหนวยงานหรออ งคการ ซงบคคลเหลานมความแตกตางกนในหลายๆ เรอง เชน การศกษา ประสบการณ ความเชอ ฯลฯ การทบคคลมความแตกตางกนในเรองดงกลาวมาอยรวมกนในหนวยงานหรอองคการ มกกอใหเกดความขดแยงแตไมวาจะเปนความขดแยงในรปใด ถาผบรหารในหนวยงานหรอองคการ มภาวะผน าทมคนยอมรบนบถอแลวกมกจะสามารถประสานหรอชวยบรรเทาความขดแยงระหวางบคคลในหนวยงานหรอองคการได โดยการชกจงประนประนอมหรอประสานประโยชนเพอใหบคคลตางๆ ในหนวยงานหรอองคการมความเปนอนหนงอนเดยวกนและรวมกน ฟนฝาอปสรรคเพอใหหนวยงานทมความเจรญกาวหนา กลาวโดยสรปกคอ ภาวะผน า ชวยผกมดเชอมโยงใหสมาชกของหนวยงานมเอกภาพนนเอง

15

3. ชวยโนมนาวชกจงใหบคลากรทมเทความรความสามรถใหแกองคการ องคการจะตองมปจจยเอออ านวยหลายอยาง ทจะท าใหสมาชกตงใจและทมเทในท างาน เชน การจดบคคลท างานตรงตามความถนดและความสามารถ ผบงคบบญชาตองรจกรบฟงความคดเหน การประเมนการปฏบตงานกตองมความยตธรรมและสงส าคญประการหนงทขาดเสยมไดกคอผบรหารขององคการมภาวะผน าท าใหผใตบงคบบญชาเกดการยอมรบ เกดความศรทธาและความเชอมนวาผบรหาร ไมเพยงแตน าองคการใหอยรอดเทานนแตจะน าความเจรญกาวหนาความภาคภมใจ เกยรตยศชอเสยงและความส าเรจมาสองคการ

4. เปนหลกยดใหแกบคลากร เมอหนวยงานหรอองคการเผชญสภาวะคบขนหรอสภาวะทอาจกระทบถงความอยรอด ภาวะผน าของผบรหารจะยงทวความส าคญมากขนเพราะในสภาพเชนนนผบรหารจะตองเพมความระมดระวงความรอบคอบ ความเขมแขง และกลาตดสนใจทจะเปลยนแปลงสภาพตางๆ ภายในหนวยงานหรอองคการทขาดประสทธภาพตาง ๆ ใหรอดพนจากสภาวะคบขนดงกลาว

บทบาทของภาวะผน า

บทบาทของภาวะผน าทดขององคการ ควรมลกษณะดงน (รงสรรค ศรประเสรฐศร, 2544:

16-17 )

1. เปนตวแทนในทกสถานการณ (fugure head) ผน าทมต าแหนงสงขององคการจะตองเปนตวแทนกจกรรม ตางๆ คอ

1) เปนตวแทนทดขององคการ

2) เปนตวแทนทจะรวบรวมขอมลทอยภายนอกองคการ

3) ใหการตอนรบแขกผมาเยอน

2. เปนผพดทด (spoke person) ผน าจะตองมความสามารถในการพดและน าเสนอกจกรรมตลอดจนมการวางแผน มความสามารถในดานตางๆและมวสยทศนทดกบบคคลหรอผานฝายตางๆ คอ

1) ฝายบรหารระดบสง 2) ลกคา 3) บคคลภายนอก เชนสหภาพแรงงาน

4) เพอนรวมอาชพ

5) ชมชน

16

3. เปนนกเจรจาตอรอง (negotiator) ซงมคณสมบตในการเจรจาตอรอง ดงน 1) สามารถเจรจาตอรองกบผบรหารผบงคบบญชาทเหนอกวาในการเจรจาดานขอเงนทนสงอ านวยความสะดวกอปกรณหรอการสนบสนนอนๆ

2) สามารถตอรองกบหนวยงานตางๆ ในองคการเพอทจะตอรองดานพนกงานและเจรจากบหนวยงานภายนอกในดานสงอ านวยความสะดวกตางๆ และรปแบบ การสนบสนนอนๆ

3) สามารถตอรองกบลกคาผขายปจจยการผลต และผขายสนคาหรอผใหบรการเพอใหเกดการซอขายการก าหนดตารางเวลาและเงอนไขการขนสง

4. การสอนงาน (coach) ผน าทมประสทธผลจะตองมเวลาและความสามารถทจะสอนทมงาน ดงน 1) ตองพยายามชวยใหทมงานประสบความส าเรจ

2) ตองใหสมาชกทมงานมการปอนกลบเกยวกบผลการปฏบตงาน

3) เพอใหเกดความเชอมนวาสมาชกทมงานมขนตอนการท างานและมการปฏบตงานทดขน

5. เปนผสามารถสรางทมงานได (team builder) ซงกจกรรมทเกยวของมดงน 1) เพอใหเกดความเชอมนวาสมาชกทมงานมงมนทจะประสบความส าเรจ เชน มการใชจดหมายชมเชยแกผปฏบตงานดเดน

2) รเรมกจกรรมทสรางขวญและก าลงใจแกกลมเชน การจดปารต และการสนบสนนดานกฬา 3) จดประชมพบปะสงสรรคเปนชวงๆเพอกระตนใหสมาชกในทมงานมการอภปรายเกยวกบเรองความส าเรจ ปญหา และสงทเกยวของอนๆ

6. แสดงบทบาทการท างานเปนทม (team player) มพฤตกรรมทผน าจะตองปฏบต3 ประการ ดงน 1) การวางตวเปนสมาชกของทม และเปนผน าทมทเหมาะสม

2) มความรวมมอกบหนวยงานอนๆในองคการ

3) แสดงความจรงใจตอผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชาโดยใหการสนบสนนแผนการท างานเปนทมและกระตนใหมสวนรวมในการตดสนใจอยางเตมท

17

7. สามารถแกไขปญหาทางดานเทคนคได (technical problem solver) เปนสงส าคญส าหรบผบงคบบญชาระดบตน และผบรหารระดบกลางทจะชวยสมาชกของทมงานแกไขปญหาดานเทคนคโดยมกจกรรม 2 ประการดงน 1) ผน าควร ใหบรการในฐานะเปนผเชยวชาญ หรอผแนะน าดานเทคนค

2) เปนผสรางผลประโยชนเกยวกบการท างานประจ า เชน สนบสนน การสรางยอดขาย หรอปรบปรงซอมแซมเครองจกรตางๆ

8. การประกอบการ (entrepreneur) เปนผใหค าแนะน าความคดรเรมมคามคดเชงวเคราะห (critical thinking) และมความรความสามารถในการเปนผน าประกอบการพฒนาเปลยนแปลงธรกจถงแมจะไมใชกจการของตนเอง ซงมกจกรรมของการเปนผน าทมบทบาทเปน ผประกอบการ 3 ประการดงน 1) หาวธทจะตองปรบปรงการปฏบตงานของหนวยงานซงตองมความเกยวของกบสถานการณภายนอก เชน การเยยมเยยนธรกจ การจดประชมกลมอาชพ หรอการจดแสดงสนคา หรอการมสวนรวมในโปรแกรมการศกษา

2) มการพดคยกบลกคาและพนกงานถงความจ าเปน และความตองการทจะตองมการเปลยนแปลงขององคการ

3) มการอานสงตพมพ บทความ นตยสารของกลมวชาชพ เพอทจะรบรสงทจะเกดขนในอตสาหกรรมและในวงอาชพนน

ภาวฒน พนธแพ (2547: 57) ไดกลาววาการเปลยนแปลงองคการจะไมสามารถเกดขนไดเลย หากผน าไมเปนผรเรมโดยเฉพาะการเปลยนแปลงไปเปนองคการแหงการเรยนรซงจะตองท าใหบคลากรในองคการยอมรบและมความรสกรวมกบการเปลยนแปลง ซงถอเปนภารกจททาทายส าคญของผน าองคการในปจจบน ดงนน ผน าองคการในฐานะผมบทบาทส าคญในระดบองคการจงตองแสดงบทบาททชดเจนในการสงเสรมและสนบสนนการขบเคลอนพฒนาองคการไปสองคการแหง การเรยนร โดยมแนวทางปฏบตทส าคญ ซงสามารถแบงออกไดเปน 5 ดานทสอดคลองตามกรอบแนวคดองคการแหงการเรยนรของปเตอรเซนเก ดงน

1. บทบาทตอการพฒนาองคการแหงการเรยนรดานความรอบรแหงตน เชน

1.1 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมความมงมนในการแสวงหาความรใหมๆ ททนตอสภาพการเปลยนแปลงเพอน ามาใชใหเปนประโยชนตอการปฏบตงานอยอยางสม าเสมอ

1.2 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรเปนผมวสยทศนและสามารถสรางศกยภาพในการปฏบตงานใหเกดความส าเรจ

18

1.3 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมการวางแผน ก าหนดขนตอนและวธการในการท างานอยางเปนระบบทชดเจน

2. บทบาทตอการพฒนาองคการแหงการเรยนรในดานแบบแผนความคดอาน เชน

2.1 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมกระบวนการคด วเคราะหและวนจฉยขอมลตางๆบนพนฐานของขอเทจจรง 2.2 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมการพจารณาไตรตรองขอมลตางๆ อยางรอบคอบทกดานกอนการตดสนใจด าเนนการเรองใดเรองหนงทกครง 2.3 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมการน าปญหาตางๆทเกดขนในขณะปฏบตงานมาวเคราะห 3. บทบาทตอการพฒนาองคการแหงการเรยนรในดานวสยทศนรวมกน เชน

3.1 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมสวนรวมในการก าหนดวสยทศนของหนวยงาน

3.2 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรรบรถงเปาหมายของหนวยงานทตองการในอนาคต

3.3 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมการวางแผนงานของตนเองเพอใหบรรลเปาหมายและสอดคลองกบวสยทศนของหนวยงาน

4. บทบาทตอการพฒนาองคการแหงการเรยนรในดานการเรยนรของทม เชน

4.1 การสนบสนนใหหนวยงานมการจดระบบการบรหารจดการทเปดโอกาสใหบคลากรไดตดสนใจแกปญหาการปฏบตงานรวมกน

4.2 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมการวางแผนการปฏบตงานรวมกน

4.3 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมการแลกเปลยนความร ความคดเหนและยอมรบเหตผลของกนและกน

5.บทบาทตอการพฒนาองคการแหงการเรยนรในดานการคดอยางเปนระบบ เชน

5.1 การสนบสนนใหหนวยงานก าหนดเปาหมายและทศทางการท างานทชดเจน สอดคลองความเปลยนแปลงทเกดขน

5.2 การสนบสนนใหหนวยงานมการจดแบงหนาทความรบผดชอบอยางเปนระบบทชดเจน

5.3 การสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรมความสามารถในการคดและปฏบตงานทสลบซบซอนไดอยางเปนระบบ

19

นราวทย นาควเวก (2560) ไดวเคราะหและสรปไวเกยวกบบทบาทของผน าไววา การเปนผน าในยค 4.0 เปรยบเสมอนการเปนผน าทยนบนจดทสงสดแลวกลบสสามญ เนองจากผน าในอดตเรมตนการเปนผน าทคอยบงคบบญชา เปนยคของการชนวสงการ โดยใชทกษะของผน าทคลายกบทหารและบทบาทของผน าจะมลกษณะเปนผบรหารจดการคลายกบมมของ MBA ทมการวางแผน การบรหาร การน าเสนอผลงานการคดเชงวเคราะห และการจะชวดถงความเปนผน าทดมความสามารถในอดต กตองไปดทผตามวาคดเหมอนผน าหรอไม ซงนยามทวานมมานานพอสมควร บทบาทของผน าทดในยค 4.0 เนองจากเปนยคของการบรหารจดการคนใหดแลคน เปนเรองของความเชอในความเปนมนษย และคณคาทมอยในตวทกคน (human being) นนเพราะ 4.0 คอยคของนวตกรรมและโลกททนสมยในการประยกตdigital life ผนวกกบนวตกรรมอนทรงคณคา ทแตละองคกรตองสรางมาเพอใหมลกษณะเฉพาะและแตกตางอยางยงยนดวยเหตนจงท าใหคณสมบตของผน าเปลยนไป เพราะเปนเรองทกลบมาใกลตวมาก บทบาทของผน ายค 4.0 นยามให “ผน าตองเปลยนเปนผอ านวย หมายถง ผอ านวยการเรยนรหรอคอยอ านวยการในทกๆเรอง เพอใหคนท างานสามารถอยไดดวยตวเอง” ยค 4.0 ผน าจะตองคอยสงเสรมและอ านวยใหเกดองคกรจดการตวเอง (self organization) ซงเชอมโยงไปกบวถของคนยค 4.0 อยางชดเจน สวนในแงของ HR 4.0 กจะมองไปทการเชอในคณคาของคน (personal value) ศรทธาในคณคาทมอยในตวทกคน เชอวาทกคนสามารถดแลและจดการตวเองได กอเกดนวตกรรมใหมๆไดดวยตวเองเชนเดยวกนสงทนาสนใจคอ บทบาทของผน าทดในยค 4.0 จะไมใชผทคอยสงการอกตอไป แตจะเปนผทคอยสงเสรมสนบสนน ใหลกนองแตละคนสามารถท างานทตวเองรบผดชอบใหส าเรจ รวมถงการคดสงใหมๆ การน าเอาคณคาทมในตวพนกงานมาสรางสรรคเปนนวตกรรม ซงกคอผอ านวยการและพฒนากร (OD : organization

development) โดยมทกษะทจ าเปนดงน 1. ตองเขาใจในความตางของคนและศรทธาในคณคาความแตกตางของแตละคน (personal values trust) ผน าตองเชอวาพนกงานทกคนมคณคาและขอดในตวเอง สงนคอ mindset แรกของผน ายค 4.0ซงผน าตองมองเหนความถนดของลกนอง แลวจงจะสามารถพดคยกบเขาในการก าหนดเปาหมายรวมกน ชวนเขาคดหาวธการท างานสวนนนใหส าเรจ

2. ตองฟงเกงและฟงดวยหวใจ (deep listening) เมอผน าไดเหนคณคาของลกนองแลว สงตอมาคอตองรบฟงใหมากดวย เพราะการฟงสามารถท าใหพนกงานมตวตนอยจรง หลายองคกรผน าสวนใหญมกชอบพดเยอะแตฟงนอย จนลกนองไมกลาแสดงความคดเหน ซงไมตางจากการปดกนโอกาสและเวทโชวศกยภาพในทางออม แตถาผน าเปดโอกาสใหพวกเขามเวทแสดง ความคดเหน กยงท าใหพวกมพลงคดมากขนและยงแสดงใหเหนวาพวกเขามตวตนอยจรงในองคกร

20

3. ตองฝกฝนคนเปนและโคชคนได (coaching) การเปนโคชทด ไมจ าเปนตองเกงแบบตวนกกฬาทลงแขง แตบทบาทของโคชทดตองเขาใจและมองเหนศกยภาพของลกนอง ตองฟง ใหเปน ตงค าถามเกงแลวถงจะสะทอนกลบไปได ท าใหบทบาทโคชเปรยบเหมอนการชวยคนหาเปาหมาย คนหาคณคาและแนวทางสการท างานทบรรลเปาหมาย

4. ตองมทกษะของการอ านวยการเรยนร (facilitation)การเปนผน าในยค 4.0 ตองสามารถสรางกระบวนการเรยนรได เพราะจะชวยใหทกกจกรรมทบรหารอยบรรลผล จากการทคนทงทมเขาใจสงทท าอยตรงกนและคยในเรองเดยวกน ซงขอนตางจาก 3 ขอแรกทเปนการบรหารตวบคคล นอกจากนการอ านวยการเรยนรยงชวยใหทกคนในทมรวมกนท างานในภารกจตางๆใหส าเรจ โดยผน าตองวางเปาหมายนนๆใหเปนของพวกเขา ใชแนวคดของพวกเขา ซงจะท าใหพนกงานเกดการแชรและแลกเปลยนความคดเหนทผานมาผน ามกท าขอนไมเกง (อางองจากหนงสอของ อ.วรภทร ภเจรญ และ อ.วศษฐ วงวญ ทไดเขยนถงเรองผน าในบทบาทกระบวนกร หรอ facilitator เอาไว)

เพราะปกตคนมกมองเรองการประชมในองคกรเปนเรองนาเบอ แตเมอเปลยนจากการประชมแบบเดมมาเปนการสรางกระบวนการเรยนรรวมกน กจะท าใหทกคนสนกในการคดสงใหม ซงอาจเกดจากการเชยรใหทกคนไดแสดงความคดเหน แตทนาสนใจไปกวานนคอ “เมอเราเอาคณคาของคนมาคยกน หนงไอเดยคยกบอกหนงไอเดย มนไมไดแปลวาจะเทากบสอง แตมนจะมพลงจนกลายเปน อกสบ ยสบ เพราะมนเกดการตอยอดความสรางสรรคไปอยางรวดเรว ดงนนจงกลาวไดวาทกษะ การเรยนร คอทกษะมหศจรรยทส าคญอยางยง”

5. ตองมทกษะการเลาเรองเกง (storytelling)เพราะการเลาเรองมผลตอทศนคต, ความเชอ ท าใหการเลาเรองไดเกงสามารถปรบเปลยนทศนคตคนได ยกตวอยาง : นทานเรองหนนอยหมวกแดง ซงมการเลาตอๆ กนมากวา 700 ปแลว ความนาสนใจคอเวลาพอแมเลานทานเรองนใหลกเราฟง พอลกไดฟงกจะท าใหเขารวา ไมควรไววางใจใครงายๆ ตองระวงตวเองและไมใชชวตบนความประมาท ซงหากวาผน ายคนสามารถเลาเรองไดเกง กจะท าใหลกนองไดทงความรและตอยอดความคดตอๆไปไดทกษะทง 5 นคอทกษะทเนนความเปนมนษย (soft side) ซงเปน soft skill ตางจากยคกอนทบทบาทความเปนผน าเนนหนกไปท hard skill นนเพราะยค business 4.0,

organization 4.0 หรอ HR 4.0 จะเนนเรองคนเปนหลก โดยท าใหองคกรสามารถจดการตวเองได ทกคนตองหยบยกเรองนวตกรรมขนมาไดดวยตนเองและสามารถดแลตวเองได ซงไมเฉพาะการดแลตวเองไดแตเรองงาน แตตองรวมไปถงเรองชวตและครอบครวดวยแนวปฏบตในเรองบทบาทตอ การพฒนาองคการแหงการเรยนรทง 5 ดานตามทไดน าเสนอมาน ผน าองคการสามารถน าไปใชเปนแนวทางประกอบการพจารณาตดสนใจก าหนดกลยทธหรอยทธศาสตรการบรหารจดการใหเหมาะสมและสอดคลองกบทศทางความเปลยนแปลงทเกดขนในปจจบน เพอการพฒนาองคการไปสการเปน

21

องคการแหงการเรยนรทขบเคลอนไปสความเปนเลศ (Excellence) อยางมนคงภาวะผน ามบทบาททแบงอยางกวางๆ ออกเปน 4 ประการคอ (ศราวธ กองแดง, ออนไลน. https://www.gotoknow.org) 1. การก าหนดแนวทางหลก (pathfinding) ผน าควรเรมตนดวยการก าหนดเปาหมายและแนวความคดทชดเจน บทบาทดงกลาวจะชวยใหผน าสรางแผนงานแมแบบ (blueprint

of action) ทตงอยบนพนฐานของหลกการกอนจะลงมอปฏบตตามแผน และนอกจากนน ไมเพยงแตตองรถงวธการก าหนดทศทางและเปาหมายเทานน แตผน าตองไดรบการสนบสนนและความมงมนจากพนกงานในการบรรลถงเปาหมายดวยผน าตองมความสามารถน าใหผอนมสวนรวมในการสรางพนธกจ (mission) วสยทศน (vision) และสอสารอยางชดเจน ผน าตองชใหเหนถงผลประโยชนทพนกงานจะไดรบจากความส าเรจในอนาคต

2. การสรางระบบการท างานทมประสทธผล (aligning) การสรางระบบการท างานทมประสทธผลหรอการท าใหองคการด าเนนไปในทศทางเดยวกน คอการลงมอสรางแผนหลกทก าหนดขนในขนตอนทหนง ทกระดบชนขององคการควรมการด าเนนการไปในทศทางเดยวกนเพอบรรลวตถประสงคเดยวกน ผน ายงตองเปลยนแปลงระบบการท างาน ขนตอนการท างาน และโครงสรางองคการท างานใหสอดคลองกบจดมงหมายขององคการทไดวางไว

3. การมอบอ านาจ (empowering) หากผน ามการมอบอ านาจใหแกพนกงานอยางจรงจงจะท าใหบรรยากาศในการท างานมความไววางใจซงกนและกน การสอสารระหวางบคคลและระหวางกลมเกดประสทธผลและเกดผลลพธใหมๆทสรางสรรค และพนกงานสามารถแสดงความคดเหนและศกยภาพของตนไดอยางอสระ ดงนนผน าตองสรางสภาวะทจะกระตนการสรางเสรมและปลดปลอยความคดรเรมสรางสรรค ความสามารถพเศษเฉพาะตว ความสามารถ และศกยภาพทมอยในบคคลทกคน

4. การสรางตวแบบ (modeling) ผน าตองสรางความนาเชอถอตองมคณสมบตของผน าทดดวย กลาวคอตองเขาใจถงความส าคญของดลยภาพระหวางคณลกษณะ(characteristics) กบความรความสามารถ (competence)

กลาวโดยสรปบทบาทของภาวะผน า คอ การน าหนวยงานหรอองคกรโดยอาจท าหนาทคลายโคช ทจะเปนผแนะน า หรอผน าทงดานความคดและการกระท า ทงนผน าตองสรางสภาวะทจะกระตนการสรางเสรมและปลดปลอยความคดรเรมสรางสรรค ความสามารถพเศษเฉพาะตว ความสามารถ และศกยภาพทมอยในบคคลทกคน

22

ลกษณะของภาวะผน า

ลกษณะภาวะผน า เปนคณลกษณะทอยในตวของผน าสามารถแสดงออกหรอสงเกตเหนไดทเกยวกบการท าหนาทเปนผน าการบรหารงานในองคการเพอใหภาระงานบรรลตามเปาหมาย ซงมนกวชาการหลายทานทไดแสดงความคดเหนและสรปไวดงน พนจ โคตะการ (2559: ออนไลน, https://plus.google.com) ผน าเปนสวนหนงของ การบรหารหรอการจดการผจดการหรอผบรหารมหนาทวางแผนและจดระเบยบใหงานด าเนนไปไดดวยความเรยบรอยแตผน ามหนาทท าใหผอนตาม และการทคนอนตามผน ากไมมใครรบรองวา ผน าจะน าไปในทศทางทถกตองเสมอ ดงนนคนทเปนผน าทเขมแขง กอาจจะไมใชผจดการ หรอบรหาร ทดได หรอผบรหารผจดการทดกอาจไมใชผน าทดกไดดงนนถาเปนไปไดองคการหนงองคการใดทตองการประสบความส าเรจ กยอมตองการผบรหาร หรอผจดการทมลกษณะเปนผน าดงน 1. ตองมความฉลาด (Intelligence) ผน าจะตองมระดบความรและสตปญญาโดยเฉลยสงกวาบคคลทใหเขาเปนผน า เพราะผน าจะตองมความสามารถในการวเคราะหปญหาตางๆ บคคลทฉลาดเทานนทจะสามารถจดการกบปญหาตางๆ หรอเรองราวตางๆ ได 2. ตองมวฒภาวะทางสงคมและใจกวาง (social maturity & achievement drive) คอจะตองมความสนใจสงตางๆ รอบตวอยางกวางขวาง มวฒภาวะทางอารมณ ตองยอมรบสภาพตาง ๆ ไมวาแพหรอชนะ ไมวาผดหวงหรอส าเรจ ผน าจะตองมความอดทนตอความคบของใจตาง ๆ พยายามขจดความรสกตอตานสงคม หรอตอตานคนอนใหเหลอนอยทสด เปนคนมเหตผล เปนคนเชอมนในตนเอง และนบถอตนเอง

3. ตองมแรงจงใจภายใน (inner motivation) ผน าจะตองมแรงขบทจะท าอะไรใหเดน ใหส าเรจอยเรอย ๆ เมอท าสงหนงส าเรจกตองการทจะท าสงอนตอไป เมอท าสงใดส าเรจกจะกลายเปนแรงจงใจทาทายใหท าสงอนใหส าเรจตอไป ผน าจะตองม ความรบผดชอบอยางสง เพราะความรบผดชอบจะเปนบนไดทท าใหเขามโอกาสประสบความส าเรจ

4. ตองมเจตคตทดเกยวกบมนษยสมพนธ (human relations attitudes) ผน าทประสบความส าเรจนน เขายอมรบอยเสมอวางานทส าเรจนนมคนอนชวยท า ไมใชเขาท า เอง ดงนน เขาจะตองพฒนาความเขาใจและทกษะทางสงคมทจะท างานรวมกบผอน ผน าจะตองใหความนบถอผอนและจ าตองระลกอยเสมอวา ความส าเรจในการเปนผน านน ขนอยกบความรวมมอกบผอน และการตดตอกบบคคลอนในฐานะทเขาเปนบคคล ไมใชในฐานะทเขาเปนสวนหนงของการท างานเทานน ผน าจะต องยอมรบ ศกดศรความ เปนมนษย ของคนอ น และมความสนใจรวมก บผ อ น วรวทย จนสา (ออนไลน https://www.gotoknow.org)

23

1. ผ น าม ผ ใ ต บ ง คบบญชา ไม ใ ช ผ บ ร ห ารท ง ห มดท เ ป นผ น า ผ บ ร ห า ร มผใตบงคบบญชาทตองใหการนเทศ แตถาบคคลเหลานไมเตมใจยอมรบหรอปฏบตตามการนเทศแสดงวา ผบรหารมไดเปนผน า ผใตบงคบบญชา อาจปฏบตตามเพราะเกดความกลวกได แตมใช การปฏบตตามเพ อสนองตอบภาวะผน าในลกษณะท เหมอนกนนน ไม ใชผน าทกคนท เปนผบรหาร ผน าอาจไมใชผบรหารกได ตวอยางเชน ผน าทไมเปนทางการในกลมการท างาน เปนผน ามภาวะผน าแตไมไดเปนผบรหาร

2. ผน าตองเปนผตดสนใจ Zaleznik ไดชใหเหนถงความแตกตางของความคาดหวงของพฤตกรรมของผบรหารกบผน า ผบรหารถกคาดหวงใหเปนผตดสนใจและผแกปญหา บร รดาผบรหารทงหลายใชความคดในการวเคราะหในขบวนการทจะน าใหเปาหมายขององคการประสบผลส าเรจ ผน าถกคาหวงวาตองเปนบคคลทนานบถอ มทรรศนะกวางไกล จะท าใหผรวมงานมความหวงและมความคาดหวงสง 3. ผน าตองรใจลกนอง ทงผบรหารและผน าตองรความตองการขององคการและความตองการของสมาชก อยางไรกตาม ผบรหารตองปฏบตงานใหบรรลเปาหมายขององคการในขณะทผน าตองรความตองการของสมาชก ผบรหารไมสามารถจะเปนผบรหารทดได ถาไมทราบเปาหมายขององคการ ผน ากไมสามารถเปนผน าทดไดถาไมทราบความตองการและความพงพอใจของสมาชกของตนเองได สทธชย ปญญโรจน (2554) คณลกษณะของผน าทดมดงน 1. มเปาหมาย ผทตองการเปนผน า ควรมเปาหมายเปนของตนเอง ไมวาจะเปนเปาหมายชวต เปาหมายในการท างาน เปาหมายในการเปลยนแปลงอง คกร เปาหมายใน การเปลยนแปลงประเทศชาต การมเปาหมายเปนสงส าคญทจะท าใหผน ามทศทางในการเดนทางไปสเปาหมาย ตรงกนขาม หากผน าไมมเปาหมาย ผน ากจะรสกสบสน เปรยบดงเรอทไรหางเสอ อกทงไมรจะไปในทศทางไหนเหมอนอยกลางมหาสมทร

2. ความรอบร ยคปจจบน เปนยคของขอมลขาวสาร เปนยคทจะตองใช ความคด ความร มาแขงขนกน ไมเหมอนยคในสมยอดตมกจะใชก าลงในการตอสหรอการท าสงคราม ผน าทมขอมลมากกวา ผน าทมความรอบรกวา ผน าทมการใชขอมลมาวเคราะหไดดกวา มกเปนทยอมรบ อกทงเปนทเคารพเชอถอแกผตาม

3. กลาเปลยนแปลงหรอรเรมสงใหมๆ ยคสมยปจจบนและยคของโลกในอนาคต ผน ามกเปนผทกลาเปลยนแปลง ผน ามกกลาทดลอง คนควา สงใหมๆ โลกยคใหมจงเปนยคสมยของ ผน าแหงการเปลยนแปลง

24

4. กระตอรอรน ผน าทมประสทธภาพ มกเปนผน าทม ความกระตอรอรน กระฉบกระเฉง เดนไวกวาคนปกต ตามจตวทยา หากผน ามความกระตอรอรนในการท างาน ผตามมกจะมความกระตอรอรนดวย ในทางกลบกน หากวาผน ามความเฉยชา ผตามกมกจะท า งานดวยความเฉยชา เชนกน

5. มความอดทน งานของผน ามกเปนงานทหนกกวาผตาม เนองจากตองมความรบผดชอบตองาน ตอคนทท างาน และตอองคกร ยงเปนองคกรขนาดใหญ เชน บรษท(มหาชน) ,กระทรวง, หรอประเทศชาต กตองรบภาระทหนกหนาขน หากวาเราสงเกต ผน าระดบประเทศบางคนตอนขนสต าแหนง นายกรฐมนตร ประธานาธบด มใบหนาทหลอ ดด มสงา แตเมอด ารงต าแหนงไปไดไมนาน หนาตาทเคยสงา ดด กลบการเปนใบหนาทด เครงเครยด จรงจง กสบเนองมาจาก ผน าระดบประเทศผนน ตองแบกรบปญหาตางๆ มากมายและใชความคดในการแกปญหานนเอง 6. การบงคบตนเองหรอการควบคมตนเอง คนทตองการเปนผน าตองมสตใน การควบคมตนเอง ทงทางดานจตใจและรางกาย เชน บงคบตนเองไมใหแสดงออกตอหนาสาธารณะในการแสดงกรยาอาการทไมด โดยเฉพาะตอหนาสอมวลชน เนองจากผน าตองเปนเปาสายตาตอลกนองและคนทวไป

7. การใชดลพนจและกลาตดสนใจ ผน าทดตองรจกใชดลพนจ อกทงเมอมปญหากตองกลาตดสนใจ ถงแมจะตดสนใจผดพลาดไปบางกตาม แตหากไมกลาตดสนใจ กจะท าใหสถานการณนนๆ แยลงได ผน าจงตองเปนนกวเคราะห นกคดทดในการรจกมองปญหาตางๆ อกทงตองมความเดดขาดเมอตองตดสนใจ เพอทจะน าพาองคกร ประเทศชาต เดนหนาตอไป

8. มมนษยสมพนธ ผน าทดตองเปนคนมมนษยสมพนธทด เนองจากผน าตองท างานกบคน หากผน าสามารถครองใจคนท างานได ลกนองกมกจะท างานเตมท การมมนษยสมพนธจะท าใหผน าเปนท เคารพรก ศรทธา เชอถอ ของผคน ท าใหมคนอยากชวยเหลอ มากกวาผน าทไมมมนษยสมพนธในการท างาน

รคเคทท (Ricketts, 1997: 51) (อางใน กงแกว ศรสาลกลรตน, https://www.gotoknow.org) กลาววา ผน าทมคณภาพและน าไปสความส าเรจม 5 ประการ คอ

1. มทกษะดานมนษยสมพนธ (human relations skills) ผน าหรอผบรหารจะตอง ยดมนการบรหารดวยความซอสตย สจรต มนคง ตองมความเชอมนในตนเอง มความมนใจในผอน เปนแบบอยางทดใหกบผรวมงาน ใหการสงเสรมสนบสนนใหผรวมงานในการบรหารงานและท างานรวมกนไดอยางมความสข

25

2. มทกษะดานเทคนคและมนษยสมพนธ (technical human relations skills) ผน าหรอผบรหารตองมทกษะดานเทคนคและมมนษยสมพนธกบผรวมงานทงภายในและภายนอกองคกรรวมทงบคคลทวไป เปนผทมบคลกลกษณะทด มความเชอมน ศรทธาของตวเองใหเปนทประจกษ

3. มทกษะดานเทคนค (technical skills) ผน าหรอผบรหารตองมการแสดงออกใหเหนถงความสามารถในการบรหารงานในองคกรไดอยางดมประสทธภาพ มการบรหารงานตามเปาหมายและแผนงานทไดก าหนดและประสบผลส าเรจใหการยอมรบในการปฏบตงานทผดพลาดของผรวมงานและมการเสนอแนะวธการแกไขทจะกอใหเกดความส าเรจในการปฏบตงาน

4. มทกษะดานความคด เทคนค (conceptual technical skills) ผน าหรอผบรหารจะตองบรหารโดยใชสตปญญาทเปนเลศ ใชความคดไตรตรองพจารณาในการบรหารงานอยางรอบคอบตดสนใจมอบหมายงานไดอยางถกตองและเหมาะสม มความมงมนและมความรบผดชอบในการบรหารงานเพอใหเกดผลส าเรจ

5. มทกษะดานความคด (conceptual skills) ผน าหรอผบรหารจะตองเปนผทมวสยทศนกวางไกล มความรอบคอบและหาแนวทางวธแกไขไวลวงหนา มความคดสรางสรรค ทนตอความกาวหนาของเทคโนโลย มความคดกลาหาญ กลาตดสนใจอยางชาญฉลาดและรอบคอบ มแนวคดของความเปนผน า มการตดตามผลการด าเนนงานใหเปนไปอยางดมประสทธภาพอยเสมอ

ประคลภ ปณฑพลงกร (ออนไลน: https://prakal.wordpress.com) ไดสรปลกษณะของผน าไวดงน 1. ผน าทดตองเปนผมวสยทศน ตองเปนคนทมองเหนภาพในอนาคตทคนอนมอง ไมเหน มองเหนโอกาสในอนาคตได และเมอมองเหนภาพอนาคตแลว กตองสามารถก าหนดเปาหมาย และแผนงานในการไปสเปาหมายนนไดอยางชดเจน ไมใชแคฝนเฟองเพยงอยางเดยว

2. ผน าทดจะตองกระจายงานใหทมงานอยางเหมาะสม เปนการน าแผนงานทก าหนดไวนน มากระจายสพนกงาน และทมงาน โดยพจารณาความเหมาะสมของพนกงานแตละคนใหเหมาะกบงานแตละอยาง เพอใหเขาสามารถทจะท างานไดตามทถนด รวมทงใหโอกาสคนอนๆ ไดท างาน ผน าอาจจะตองยอมรบความเสยงในเรองน กลาวคอ ยอมทจะไววางใจพนกงาน และเชอวาพนกงานจะสามารถท างานนนได ผมเหนผน าหลายคนทใชวธนกบลกนองของตนเอง กอาจจะมลกนองทท าไมได แตสวนใหญแลวลกนองจะท าเตมทเพราะนายไวใจอยางมาก กไมอยากท าใหนายผดหวง 3. ผน าทดจะตองสรางทมงานได จะตองเปนคนทท างานใหส าเรจ โดยเนนทงงาน เนนทงคน และในการสรางทมงานทด ผน ากตองมทกษะในการสอความทด มความเปนธรรมกบพนกงานทกคนในทม ไมเลอกทรกมกทชง เวลาท างานกจะเนนใหทกคนรวมกนท างาน ไมมการท าตวเดนเพยงคนเดยว หรอรบแตชอบ ไมยอมรบผด

26

4. ผน าทดจะตองสรางแรงบนดาลใจใหพนกงานได มพลงในการสรางก าลงใจใหกบทมงาน และกระตนใหพนกงานมความตองการทจะประสบความส าเรจได เหมอนกบท Jack Welch

อดต CEO ของ GE ไดใชค าวา energize กคอการท าใหคนอนมพลงในการท างานอยเสมอ

5. ผน าทดจะตองเปนผพฒนาคนอนอยเสมอ มความเขาใจพนกงานทมผลงานไมด และพยายามทจะพฒนาพนกงานใหมความรความสามารถ และทกษะในการท างานมากขน ผน าทดจะไมดาพนกงานวา “ท าไมโงจง แคนยงท าไมได” (ถาท าไดกคงมาเปนหวหนาของผน าคนนไปแลว) แตจะพยายามพฒนาใหพนกงานท างานใหได ผน าทดจงเปรยบเสมอนคร ทสอนพนกงานทงดานความรในการท างาน และเปนตวอยางส าหรบพฤตกรรมทเหมาะสมดวย

สรปลกษณะส าคญของผน าทดตองเปนผมความร มบคลกภาพทเปนผมมนษยสมพนธทด มความอดทน มความพรอมทจะเปลยนแปลงหรอปรบเปลยนแนวคด แนวปฏบตทสอดคลองกบ การเปลยนแปลงของสงคม บรบททเปนสภาพแวดลอมขององคการ

บทสรป

ภาวะผน า คอคณลกษณะทแสดงถงความสามารถของบคคลในการน าการด าเนนงานหรอกจกรรมของหนวยงานหรอองคการใหบรรลเปาหมายของงานอยางมประสทธภาพมทฤษฎทเกดจากการศกษา นกวชาการ ไดสรปไวทส าคญคอทฤษฎภาวะผน าเชงคณลกษณะ (trait leadership theories) ทฤษฎ ภาวะผน าพฤตกรรมนยม (behavioral leadership theories)

ทฤษฎผน าตามสถานการณ (situation leadership theories or contingency leadership

theories) ทฤษฎภาวะผน าแบบเปลยนสภาพและแลกเปลยน (Transformation and Transactional

Leadership Theories) องคประกอบของภาวะผน าทส าคญ คอ ผน า ซงหมายถงตวบคคลทน ากลมผตาม บคคลหรอกลมบคคลทรบอทธพลจากผน าซงอยในระดบผปฏบตและสถานการณ หมายถงเหตการณและสภาพแวดลอมตางๆ ทเกดขนระหวาผน าและผตาม การน าหนวยงานหรอองคกรโดยอาจท าหนาทคลายโคชทจะเปนผแนะน า หรอผน าทงดานความคดและการกระท า ทงนผน าตองสรางสภาวะทจะกระตนการสรางเสรมและปลดปลอยความคดรเรมสรางสรรค ความสามารถพเศษเฉพาะตว ความสามารถ และศกยภาพทมอยในบคคลทกคน

27

ค าถามทายบท

จงตอบค าถาม หรออธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

1. อธบายความหมายของภาวะผน า 2. ทฤษฏภาวะผน า มอะไรบาง พรอมอธบายลกษณะส าคญของแตละทฤษฎดวย

3. องคประกอบของภาวะผน าทส าคญมอะไรบาง 4. ภาวะผน ามความส าคญตอการบรหารองคการอยางไร 5. ลกษณะส าคญของภาวะผน ามอะไรบาง พรอมยกตวอยาง

28

บทท 2

ภาวะผน าในศตวรรษท 21 (Leadership for the 21

st Century)

ภาวะผน าในศตวรรษท 21

ภาวะผน าเปนคณลกษณะทจ าเปนเพอน าไปสการปฏบตงานทมประสทธภาพ ประเทศไทย ไดก าหนดใหภาวะผน าเปนทกษะในการพฒนาคณภาพชวตและไดก าหนดไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555–2559) แผนพฒนาการศกษาแหงชาต (พ.ศ. 2545– 2559) วสยทศนการปฏรปการศกษาไทยในทศวรรษท 2 (พ.ศ. 2552–2561) และแผนอดมศกษาระยะยาว 15 ป ฉบบท 2 (พ.ศ. 2551–2565) ตางมงใหสมาชกในสงคมเรยนรและพฒนาภาวะผน า สวนใหญขาดมมมองและความเขาใจในความหมายทแทจรงของการเปนผน าโดยขาดทกษะในการเปนผน าและ ไม กล าท จ ะยนหยด ในส งท ถ กตอ งด งาม รวม ถงขาดการม ส วนร วม ในส งคม (เกรยงศกด เจรญวงศศกด, 2550)

ผน าในศตวรรษท 21 กบการเปลยนผาน เปนภารกจการน าพาบคลากรในองคกรเดนทางจากทหนงไปยงอกทหนงสการเปน “ผกอใหเกดการเปลยนแปลงทดขนตามวสยทศนขององคกรอนยงใหญ” ผน าทจะประสบความส าเรจจ าเปนตองใหความส าคญกบการพฒนา ตระหนกรในหนาทและความรบผดชอบ ความเสมอภาค คณธรรมและความรทสามารถบรณาการเพอน าไปใชในการบรหารจดการองคกรใหบรรล เ ป าหมายอน เปนคณสมบตส า คญท ตอ งค าน ง ถงและเก ดการม “วฒนธรรมาภบาล”ของแบบอยางทดและเปนเอกลกษณเฉพาะแหงตน

คณลกษณะภาวะผน าศตวรรษท 21

ธญวทย ศรจนทร และคณะ (2559) สรปคณลกษณะของภาวะผน าในศตวรรษท 21 จะประกอบไปดวย 7 คณลกษณะ คอ 1. คณธรรมน าผลงาน ผน าในศตวรรษท 21 จะตองมคณลกษณะทส าคญ คอ มคณธรรม จรยธรรม และจรรยาบรรณในการประกอบอาชพ ผน าตองมคณธรรม เชน ความซอสตยตอตนเองและผอน ซงเปนคณลกษณะอนดบแรก ทเดนทสดของผน าทด มความเสยสละ อดทนตองานทกชนด พยายามท างานใหเสรจคดถงประโยชนสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตว การตรงตอ

30

เวลา ไมเบยดเบยนผอนใหไดรบความเดอดรอน ไมวาจะเปนทางกาย วาจา หรอใจ รกชาต ภาคภมใจในความเปนไทย มความรบผดชอบตอหนาททกบทบาท (วลภา เทพหสดน ณ อยธยา, 2543)

ผน าทดจะตองไมเหนแกตวมความมงมน คลอยตาม สภาพ ซอสตย จงรกภกด มมโนธรรมสง เสยสละ มคณธรรมและตงใจท างานดวยความสจรต และทส าคญสามารถตรวจสอบได (NASA, 2014) นอกจากนการปฏบตงานโดยใชคณธรรมน าผลงานยงรวมถงควบคมสต อารมณ เหตและผลอยางสม าเสมอ เพอไมใหเปนเหตในการสรางความเดอดรอนอน ๆ ตามมา

2. ประสานแรงจงใจ ผน าในศตวรรษท 21 จะมการแสดงลกษณะเดนดานแรงจงใจมความเขาใจผอนและมพลงกระตนใหเกดพฤตกรรมทจะตอบสนองความตองการดานการยอมรบ การยกยอง และความตองการประสบความส าเรจสงสดในชวต ผน าตองมการสงเสรมและใหก าลงใจโดยการแสดงใหเหนดวยความซาบซงในความส าเรจของแตละโครงการ จงใจใหผใตบงคบบญชาเหนความส าคญและคณคาของงาน รวมถงปฏบตงานได เจรจาตอรองใหไดในสงทหนวยงานตองการตามความเหมาะสมกบสภาวการณและทส าคญสามารถโนมนาวผใตบงคบบญชาใหรวมกนท างานเพอด าเนนการสเปาหมายทก าหนดไว ซงผน าทดจะใชคารมคมคายทโนมนาวใจเพอสรางวสยทศนใหทกคนเหนพองเขาใจงาย และอยากเขารวมในวสยทศน 3. เปยมวสยทศน ผน าในศตวรรษท 21 ตองเปยมดวยวสยทศน สามารถใหขอมลแกผใตบงคบบญชาถงแนวโนมการปฏบตในอนาคต หลกเลยงเรองราวทเปนปญหาในอดต อกทงกลาทาทายการท างานเพอกาวไปขางหนา นอกจากนยงพรอมน าการเปลยนแปลง คดถงเรองระยะยาวมากกวาพดแตเรองปญหาท เปนอย ในปจจบน โดยสามารถแนะแนวทางการท างานทดแกผใตบงคบบญชา อนจะท าใหบรรลเปาหมายของหนวยงาน มการวเคราะหปญหาส าคญทเกดขนของหนวยงานได สามารถวเคราะหจดแขง จดออนของหนวยงาน และวางแผนปฏบตงานไดสอดคลองกบวสยทศนขององคการ รวมถงวสยทศนทมรวมกนไดอยางเหมาะสม

4. กลาตดสนใจ ผน าในศตวรรษท 21 ตองกลาตดสนใจ กลาคด กลาพด กลาท าอยางมเหตผลและรเทาทน มความตงใจและมความพยายามทจะเอาชนะอปสรรคของการปฏบตงาน กลาตดสนใจในการแกปญหา การปฏบตงานได อกทงกลาเผชญสถานการณการท างานทยากล าบากได มความมงมนในการปฏบตงานได อกทงกลาเผชญสถานการณการท างานทยากล าบากได มความมงมนในการปฏบตงานใหบรรลเปาหมาย มความสนใจ กระตอรอรนและมนใจในตวเอง โดยจะตองรจกบรหารเวลา มความมนคงและมความกลาระดบหนงในการตดสนใจเพราะจะตองประสานผลประโยชนใหกบทมงาน ทงนในการท างานผน ายงจ าเปนตองกลาใชคนใหถกกบใชคนใหถกกบงาน และมอบงานใหเหมาะกบคน และทส าคญคอ กลายอมรบความเสยง ในขณะเดยวกนกเหนโอกาส ภยคกคาม และพรอมรบการเปลยนแปลงทอาจเกดขนกบหนวยงานของตนเองดวย

31

5. วองไวสอสาร ผน าในศตวรรษท 21 จะตองเปนผทสามารถสอสารไดอยางมประสทธภาพ โดยเปนผมความสามารถในการสอสาร ทประกอบดวยการพด การฟง และเขาใจผอน ความสามารถทางการสอสารทส าคญคอการฟง เพราะสงเสรมการรบฟงความคดเหนของผอน อกทงยงเปนนกเลาเรองทด โดยใชทกษะการเลานทานมาชวยในการพดจงใจ ชวยใหบคลากรปฏบตงานไดตามการสอสารทมประสทธภาพ ทงนผน าจะตองมความสามารถในการพดและ การแสดงออก เนองจากผน าตองสอสารกบคน ท างานกบคนทหลากหลาย ดงนน ความสามารถในการพดและการแสดงออกจงเปนลกษณะส าคญทจะท าใหผอนเขาใจและปฏบตตาม ซงทกษะการพดและการแสดงออกนเปนสวนหนงของการพฒนาทกษะทางสงคม การใชวาจา มารยาท ภาษา ใหเหมาะสมตามกาลเทศะและทส าคญในศตวรรษท 21 เทคโนโลยสารสนเทศจะมบทบาทอยางมากกบการตดตอสอสารของคนในสงคม ดงนนผน าในศตวรรษท 21 ตองเปนผทมความสามารถและรเทาทนเทคโนโลยสอสารสนเทศอกดวย

6. ท างานม ง เปาหมาย ผน าในศตวรรษท 21 ตองมความกระตอรอรนใน การแสวงหาวธการทจะท าใหสงตางๆ ดขน เตบโตขน เพอใหประสบความส าเรจและบรรลจดมงหมาย โดยอาจน าเอาสงใหมเขามาและพฒนาท าใหดขนอยางมเปาหมายตามความปรารถนา ผน าตองรจกการวางแนวทางในการท างานเพอแสวงหาโอกาสทจะท าสงใหม โดยท าใหผรวมงานไววางใจ และปฏบตงานในการบรรลตามจดมงหมายทไดตงไว โดยค านงถงการฉกฉวยโอกาสจากความคดรเรมสรางสรรคและการฝกฝนจากภายนอก ผน าตองมความคดสรางสรรคและสงเสรม ใหผอนแสดงความคดรเรมออกมา ผน าตองการใหผอนแสดงความคดเหนใหค าแนะน า เพอการพฒนาและการวจารณอยางสรางสรรคและตรงไปตรงมาและจะน าไปสการสรางผลงานออกมาเปนรปธรรม และบรรลเปาหมายทงทางการเงนและเปาหมายหลก

7. เชอมสายสมพนธคน ผน าในศตวรรษท 21 จะตองใหความส าคญและเชอมความสมพนธทดใหกบสมาชกอยางทวถง โดยเปนผทสามารถสรางความสมพนธทดกบสมาชกในองคกร ซงเปนเรองทส าคญและค านงถงอยางมาก นอกจากนยงตองสรางความสมพนธทดกบเครอขายอกดวย ทงน วธการหนงคอการสรางบรรยากาศในการท างานทด ซงจะท าใหเพมความสมพนธทดใหกบบคลากรขององคกร และน าไปสการพฒนาประสทธภาพใหกบทมงานอกดวย โดยผน าตองเขาใจและพจารณาผตามหรอผใตบงคบบญชาวามลกษณะอยางไร ซงจะชวยใหการสรางบรรยากาศความสมพนธทดของทมงานเปนไปอยางเหมาะสม แสดงถงความเขาใจเหนอกเหนใจผรวมงาน และสอดคลองกบความชอบหรอความสนใจของทมงานไดเปนอยางด

32

พรชย เจดามาน และคณะ (2560: 191-204) กลาวไววา ผน าจะประสบความส าเรจจ าเปนตองใหความส าคญกบการพฒนา ตระหนกรในหนาทและความรบผดชอบ ความเสมอภาค คณธรรมและความรทสามารถบรณาการเพอน าไปใชในการบรหารจดการองคกรใหบรรลเปาหมาย อนเปนคณสมบตส าคญทตองค านงถงและเกดการม “วฒนธรรมาภบาล” ของแบบอยางทดและเปนเอกลกษณเฉพาะแหงตน ดงน 1. บทบาทผน ามออาชพของการจดการทรพยากรมนษยกบการเปลยนผานประเทศไทย ยค 4.0 ภาวะผน าของผบรหารแบบมออาชพ ในการพฒนาและน าพาองคกรเพอใหการด าเนนการประสบผลส าเรจ มบทบาทส าคญ คอ

1.1 การก าหนดทศทางการปฏบตงาน (direction setter) ทจะชวยใหองคกรหรอหนวยงานบรรลเปาหมายได จ าเปนตองมความสามารถในการชแจง การท าความเขาใจกบวตถประสงคขององคกร และมความสามารถในการเขยนแผนงาน โครงการ และการบรหารงาน โดยยดวตถประสงค เปาหมายและผลส าเรจ

1.2 การเปนผกระตนความเปนผน า ( leader catalyst) จะตองมความสามารถใน การจงใจ กระตนและมอทธพลตอพฤตกรรมของบคคลในองคกรและมทกษะท างานเปนทม

1.3 การเปนนกวางแผน (planner) จะตองมความสามารถในการคาดคะเนเหตการณ อนาคต และการเตรยมบคลากรใหพรอมในการรบมอสงใหมๆ ทเกดขน

1.4 การเปนผตดสนใจ (decision maker) จะตองมความร ความเขาใจเกยวกบทฤษฎตาง ๆ ของการตดสนใจ และมความสามารถในการวนจฉยสงการ ไมใหเกดความขดแยง 1.5 การเปนผจดองคกร (organizer) จากการมการออกแบบ การก าหนดโครงสรางองคกร การเขาใจพลวตและพฤตกรรมขององคกร ในการบรหารจดการสเปาหมายส าคญขององคกรใหมประสทธภาพน าสประสทธผล

1.6 การเปนผ เปลยนแปลง (change manager) จากการมความเปนผน าใน การเปลยนแปลงมาสองคกรเพอเพมพนคณภาพทสามารถรวาจะเปลยนอะไรและเปลยนอยางไรรวมทงจะเปลยนในสถานการณใดหรอทศทางใด

1.7 การเปนผประสานงาน (coordinator) จากการมความเขาใจรปแบบปฏสมพนธของบคคล เขาใจ เครอขายของการสอสาร รจกวธก ากบตดตามงาน เขาใจระบบการรายงานท ด และสามารถประสานกจกรรมตางๆ ไดอยางมประสทธภาพ

1.8 การเปนผสอสาร (communicator) จากการมความสามารถในการสอสารดวยการพดและการเขยน รจก ใชสอตางๆ เพอการสอสารและเปาประสงค และมความสามารถใน การประชาสมพนธองคกรหรอหนวยงาน

33

1.9 การเปนผแกความขดแยง (conflict manger) เนองจากความขดแยงเปนสงทไมสามารถจะหลกเลยงได โดยผบรหารตองเขาใจสาเหตของความขดแยง และจะตองมความสามารถในการตอรอง และการไกลเกลย การจดการกบความขดแยง และจะตองมความสามารถในการตอรอง และการไกลเกลย การจดการกบความขดแยงและแกปญหาความขดแยงได

1.10 การเปนผแกปญหา (problem manager) เนองจากปญหาทงหมดไมจ าเปนตองเกดขนดวยความขดแยง ปญหาจงมความหมายกวางขวางกวาความขดแยง ผน าจะตองมความสามารถในการวนจฉย ปญหาและแกปญหาเปน

1.11 การเปนผจดระบบ (systems manager) จากการมความสามารถในการวเคราะหระบบและกระบวนการทเกยวของ เขาใจในการน าทฤษฎการบรหารจดการไปใชใหเกดประโยชน 1.12 การเปนผบรหารการพฒนาบคลากร (personnel development) จากการมความเขาใจในระบบการพฒนาบคลากรและการจดการเรยนร เขาใจทฤษฎการสรางและพฒนา มความร ความเขาใจในทกษะเกยวกบการใชเทคโนโลยและนวตกรรม

1.13 การเปนผบรหารบคคล (personnel manager) จากการมความสามารถในเทคนคของการเปนผน า การเจรจาตอรอง การประเมนผลงานและการปฏบตงานของบคลากร

1.14 การเปนผบรหารทรพยากร (resource manager)จากการมความสามารถในดานการเงนและงบประมาณ สามารถในการบรหารทรพยากรตางๆ ในองคกร การบ ารงรกษาตลอดจนการแสวงหาและการสนบสนนจากภายในและภายนอกองคกร

1.15 การเปนผประเมน (appraiser) จากการมความสามารถในการประเมนความตองการ และการประเมนระบบ วธการทางสถต และกระบวนการทางวทยาศาสตร 1.16 การเปนประธานในพธการตางๆ (ceremonial head) เปนผน าทางดานการจดงานพธการขององคกร บทบาทภาวะผน า 4.0 แบบมออาชพกบการเปลยนผานประเทศไทย 4.0 ซงเกดจากความรทสามารถเสรมสรางและใชกลยทธตางๆ สวนทกษะทางเทคนคและประสบการณเปนสงทจะตองใชระยะเวลาในการด าเนนการภายใตสภาวะแวดลอมทเหมาะสม มเอกภาพดานนโยบายหลากหลายในการปฏบต และมเครอขายความรวมมอเพอใหเกดการใชทรพยากรรวมกนอยางมประสทธภาพ

2. ผน าในศตวรรษท 21 ภายใตการเปลยนแปลงขององคกร

ผน ายค 4.0 ในศตวรรษท 21 กบการเปลยนผานสประเทศไทยยค 4.0 ภายใต การเปลยนแปลงขององคกรเปนการสนบสนนทรพยากร ตดตาม ตรวจสอบละประเมนผล การฝกอบรมสามารถพฒนาระบบบรหารและการจดการทมความคลองตว มเสรภาพทางวชาการ มการวางแผนรวมกนในการจดการและฝกอบรมทสนองตอบความตองการขององคกรและความสนใจของบคคลากรเพอใหเกดประโยชนสงสดไดแก

34

2.1 การเปลยนแปลงแบบคอยเปนคอยไป (developmental change) จากการเปลยนแปลงแบบชาๆ และท าแบบคอยเปนคอยไป เชน การเสรมทกษะ การฝกอบรมบคลากร การปรบปรงกระบวนการท างานตางๆ ใหดขนกวาเดม ขอดทได คอ ท าไดงายและจะไดรบการยอมรบจากบคลากรมากกวา 2.2 การเปลยนแปลงแบบทงของเกาและน าของใหมเขามา (transitional change) จากการเปลยนเปลยนเอาระบบเกาทเปนปญหาออกไปและน าระบบใหมใสเขามาเพอใหเกด การพฒนาในทศทางทดขน เชน การเอากระบวนการเกาทงไป เอากระบวนการใหมใสเขามา หรอ การปรบปรงจนแทบไมเหลอรองรอยของการท างานแบบเกาๆ และมของใหมมากกวา 50% คอเปลยนจากรปแบบหนงไปสรปแบบหนงทดขนกวาเดม วธนเหมอนกบเปนการเอาระบบหรอเทคโนโลยเปนตวน า และคนจะตองปรบตวตามใหทนทงวธคด ระดบความรตางๆ เชน การปรบทกษะ การปรบความรใหทนกบกระบวนการใหมๆ และตองลดชองวางเวลาการเปลยนแปลงใหสนลง อยางเชน ระบบ Re-engineering สมยกอนท ากนตง 2-3 ป แตตอนนกจะแบงเปนโครงการเลกๆ แตละโครงการท ากน 3-4 เดอน พอโครงการเสรจ โครงการใหมกจะขน โดยจะเหนผลทดกวาและจะทนตอการเปลยนแปลงของการแขงขนในปจจบน รวมถงทนตอการเปลยนแปลงของความตองการขอพงระวง คอ อาจมแรงตานเยอะจากคนทเปลยนแปลงตวเองไดชาซงมกไมชอบวธน ถาคดใชวธนจะตองมผจดการทเกง อาจเปน line manager, CEO ในขณะท HR เองตองท าหนาทนอยางแขงขนมากกวาเดม และมหนาทเพมขนอกอยาง คอ การสรางวฒนธรรมองคกรใหเรองของการเปลยนแปลงเปนสวนหนงทจะตองเกดขนตลอดเวลา และถาท าส าเรจการตอตานกจะลดลง โดยเฉพาะคนเกาๆ ตองจดประกายและปลกฝงใหเกดความคดในแนวนอยางตอเนอง 2.3 การเปลยนแปลงแบบปฏรป (transformational change) หรอแบบบรณาการ คอ การเปลยนแปลงตงแตระบบและอดมการณของคนไปพรอมๆ กน และมการเปลยนแปลงใน กลยทธขององคกรและการด าเนนการไปพรอมๆ กน ดวยวธนจะท าใหเกดการตอตานไดมากทสด คอ จะท าใหไดคนทเหมาะสมเกดขน ถารนแรงมากกจะเปนการคดออกจากองคกรและจดหาคนใหมทเหมาะสมกบองคกร

บทบาทของ HR จากการสรางและเตรยมความพรอมใหบคลากร การสรางวฒนธรรมองคกรจะชวยในการก าหนดกลยทธใหมทสามารถหลอหลอมวธการท างานอยางมประสทธภาพ ดงนน HR

ตองท างานหนกมากขน ตองผสมผสานชดเกาและชดใหมเขาดวยกนตองประสานประโยชนใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกนใหได นคอโจทยทยากทสด แตเปนโจทยทหลกเลยงไมได และ HR สมยใหมจะตองเจอภาวะแบบน “ภารกจของผน า คอ การน าพา ผคนเดนทางจากทหนงไปยงอกทหนงทยงไมเคยไป ผคนสวนใหญจะไมเขาใจถงโลกทก าลงเปนไป ดงนน ผน าตองกอใหเกดการเปลยนแปลงทดขนตามวสยทศนขององคกรอนยงใหญ” ไดแก “ภารกจเพอการพฒนา ซงผน า

35

จะตองมสวนรวมในการก าหนดและหาบทสรปทเหมาะสม” และ “การบรหารจดการคน คอ จะท าอยางไรใหคนเกดการยอมรบ เขาใจและเดนตามผน าในระหวางการเปลยนแปลงนนใหได ” การบรหารงานทงสองสวน คอ บรหารงานและบรหารคนไมใชอยางใดอยางหนง แตตองใหทงสองสวนเดนทางไปดวยกนใหถงจดหมายพรอมๆ กน ในเวลาทเทากน จดนจะเปนจดทกอใหเกดความส าเรจในการเปลยนแปลงได ซงเปนภารกจส าคญทจะตองท าใหไดทงสองอยาง สมยนใชวาจะท าเรองคนอยางเดยวไมมองเรองการด าเนนงาน ซงตองเขาใจ ดความเรวในการเปลยนแปลงและปรบตวใหทน จงจะถอวาเปนนกเปลยนแปลงทยงใหญ มความสามารถ “การบรหารจดการ + บคคล + ความเรวในการเปลยนแปลง = ความส าเรจ”

2.4 ผน ายค 4.0 จะตองเปลยนบคลากรใหเขาใจยอมรบการด าเนนงานไดอยางรวดเรว คอเทากน ตอความตองการขององคกรจงจะประสบความส าเรจ และเมอมการเปลยนแปลงกจะมการตอตาน ซงมหลกการเอาชนะการตอตานของการเปลยนแปล ไดแก 1) การรถงปญหา (problem) คอ การเขาใจถงความไมพอใจหรอปญหาทก าลงอาจจะเกดขนกบองคกรลวงหนา พยายามมองใหเหน ซงสามารถมองเหนปญหาทคนอนมองวาไมใชปญหา 2) การแสวงหาค าตอบ (solution) คอ เมอเหนปญหาแลว กจะตองมค าตอบ ซงการพดถงแตปญหาแตไมมทางออก คนจะเรมไมเชอ ดงนน ค าตอบกตองเปนค าตอบทท าใหปญหาทกอยางหมดไป เปนค าตอบทจะท าใหองคกรกาวยางไปในทางทดขนกวาเดม

3) การกาวยางแสดงออกทนทวงท (first step) คอ การทมแตวสยทศนแตไมยอมท า กจะท าใหขาดศรทธา ดงนน ตองมการกาวยางไปยงวสยทศนใหมนนอยางทนทวงท

4) การสรางยทธวธลดแรงตอตาน ( resistance to change) คอ การเปลยนแปลงจะตองมผทไมเหนดวย ยงหากผน ามการเปลยนแปลง คอ transformation หรอ “การเปลยนแปลงเชงปฏรป” จะท าใหมผตอตานมากเปนธรรมดา “รจกคน รทาท...มผลตอการเปลยนแปลง” โดยทวไปจะมการตอบสนองตอการเปลยนแปลงแตกตางกน โดยสามารถจ าแนกออกเปน 5 ประเภท (1) ความพรอมทนท (pathfinder) คอบคคลทเมอใดกตามทผน าพดถง การเปลยนแปลง กสามารถคดและท าไดเลย พรอมทงมใจและความสามารถทจะเปลยนไปตาม ความตองการของผน า (2) ความตองมผน า (pilots) คอ บคคลทพรอมจะเปลยนแปลง แตตองมผน าบคคลจ าพวกนยงมภาวะผน านอยอย

(3) ความคดมากซ าๆ กอนเปลยน ( Intellectuals) คอ บคคลทชอบ คดมาก ชอบจบผดเพราะอาจมประสบการณในอดตทไมด วาการเปลยนแปลงในองคกรมกไมคอย

36

ประสบความส าเรจหรอเหนตวอยางจากองคกรอนทไมประสบผลส าเรจ กเลยคดมากไมอยากเปลยน อกอยางคอบคคลทไมมนใจในตวเอง เปนบคคลทชอบระแวงทงผน า เพอรวมงาน รวมถงตนเองซงบคคลพวกนคอคนทรมากและเปลยนแปลงชา แตสดทายกจะเปลยนแปลงในทสด

(4) ความจวนเจยนจงเปลยนใจ ( late bloomer) คอ บคคลท ไม อยากเปลยน ซงมอย 2 ประเภท คอ กลมดอเงยบ บคคลพวกนแมจะเปลยนแปลงอยางไรกจะนงอยอยางนนกบกลมดงดน คอ บคคลทชอบตอตานทกวถทางและกอกระแสของการตอตาน ซงบคคลกลมนในทสดเมอตนเองไมมทางเลอกแลวจงยอมเปลยนแปลง (5) อยางไรกไมเปลยน (traditionalists) คอ บคคลจ าพวกบวใตน า บคคลอนจะเปลยนอยางไร ตนเองกจะไมเปลยนตองรอใหบคคลอนมาเปลยนตวเอง ผน ายค 4.0 ในศตวรรษท 21 กบการเปลยนผานสประเทศไทยยค 4.0 ตองมการประเมนสถานการณวาแตละบคคลในองคกรอยในกลมใด ในแตละเรองเตรยมพรอมเรองการสราง HR ควรจะปลกฝงใหบคลากรปรบตวเพอการเปลยนแปลงขององคกร โดยมหลกการ 4 ขนตอน ดงน

ภาพท 2.1 แผนภาพแสดงหลกการ 4 ขนตอนการประเมนสถานการณ

1) การเขาใจองคกร (organization change level) คอ ท าใหบคลากรเขาใจองคกรก าลงเผชญกบอะไรบาง อยามองแตภาพทสวยหรเพยงอยางเดยว ใหมองรอบดานขน ทงความจ าเปนดานการแขงขน ดานคแขง รวมถงความพงพอใจทมตอองคกร ใหขอมลเหลานกระจายถงตวบคคล และควรสอใหเขาใจถงเรองวสยทศน ทศทางขององคกรในอนาคต และทส าคญทสด HR ตองสรางความเขาใจวาการเปลยนแปลงเปนสงทหลกเลยงไมได และตองสรางความเขาใจแบบนตลอดเวลา

1. การเขาใจองคกร Organization Change Level

2. สรางการนอมรบเตรยมพรอมรบการเปลยนแปลง Self Understanding

3. การแสดงบทบาท

Leading Change Role

4. การคาดการณการตอตาน

Resistance to Change

การสราง HR การเปลยนแปลง

ขององคกร

37

2) การสรางการนอมรบเตรยมพรอมรบการเปลยนแปลง (self - understanding) คอ อยางแรกตองใหบคลากรท าความเขาใจกบตวเองวา 1 ใน 5 ประเภทของการเปลยนแปลง บคลากรทละบคคลอยในเรองไหน เพราะอะไร และสามารถทจะหยอนไดหรอไม สามารถเขาใจองคกรเพอทจะเขาใจตนเอง และพยายามหาทางสายกลางเพอใหองคกรมงสความส าเรจ

3) การแสดงบทบาท (leading change role) คอ เมอใจนอมรบแลวตองแสดงพฤตกรรมของการยอมรบ โดยไปเขารวมกจกรรมการเปลยนแปลงและแสดงความคดเหน เมอมระบบใหมก เ ขาไปใชและพยายามพดจาโนมนาว ใหบคลากรทรสกตอตานอย ใหยอมรบ การเปลยนแปลงใหมทเกดขนอยาเกบไวในใจคนเดยว HR ตองแสดงบทบาทใหเหน และตองเปนบทบาททสรางสรรค เพอใหการเปลยนแปลงนน

ประสบความส าเรจ

4) การคาดการณตอตาน (resistance to change) คอ HR ตองคาดการณเรองการตอตาน และควรมแผนรองรบกอน มองการณไกล เพราะฉะนน เมอมเรองเกดขน จะไดเปน ผทพรอมตอการบรหารการเปลยนแปลง ไมใชเปนเพยงผทรบมออยตลอดเวลา เพราะจะท าใหการเปลยนแปลงลมเหลวได การรองรบการเปลยนแปลง หากพจารณาจะพบความเกยวโยงสมพนธซงกนและกน โดยเปนการพฒนาทเกยวของกบ “ปจจยภายใน” เพอใหทนเขากบสงภายนอก ในสวนทสองเปนการพฒนาท เกยวของกบ “ปจจยภายนอก”เพอปองกนไมใหสงภายในไดรบความกระทบกระเทอนเสยหาย

ทกษะคณลกษณะผน าในศตวรรษท 21 ความสามารถทจะชกน าบคลากรใหปฏบตงานไปสเปาหมายเดยวกน โดยกระบวนการทผน า

มอทธพลตอผรวมงานจะกระท าโดยผานองคประกอบพฤตกรรม ไดแก การมอทธพลอยางมอดมการณ (idealized influence) การสรางแรงบนดาลใจ (inspiration motivation) การกระตนทางปญญา (intellectual stimulation) การค านงถงความเปนปจเจกบคคล (individualized

consideration) 1. สามารถใชรปแบบภาวะผน าในการน าบคลากรในองคกรและสถานการณตางๆ

การสรางและมพนธะสญญาตอวสยทศนอยางชดเจน ร เรมและจดการ การเปลยนแปลงและการปรบปรง เพอใหบรรลวตถประสงคทไดก าหนดไวแลว จดล าดบความส าคญในงานของแผนและขององคกร การควบคมและประสานการปฏบตของบคลากร การสรางและ การสนบสนนและท างานรวมกบทมงานใหมผลงานสง ท างานในฐานะทเปนทเปนสวนหนงของทมงาน มอบหมายความรบผดชอบ มอบหมายงานและตดตามการปฏบตงานเพอใหงานทกสวนด าเนนการไปดวยด กระตนและจงใจในวงกวาง ก าหนดมาตรฐานและปฏบตตน เปนตวแบบ เสาะหาค าแนะน า

38

และการสนบสนนเมอมความจ าเปน ปฏบตตอบคลากรอยางมจตส านกและแกไขความขดแยงตางๆ ทอาจจะเกดขน

2. ความรอบรและเชยวชาญในเรองตาง ๆการไดรบการเคารพนบถอในการปฏบตหนาทและสามารถโนมน าบคคลอนได ใหทศทางในการปฏบตงานแกบคลากร ใชประโยชนจากการรายงานการตรวจสอบและผลการวจย น าการปฏบตทดจากภาคอนและองคกรอนมาปรบใชกบองคกรของตน

3. ทกษะการตดสนใจความสามารถในการสบสวน การแกปญหา การตดสนใจ ผน าควรจะมความสามารถ ไดแก สามารถตดสนใจจากพนฐานของการวเคราะห การตความ และการเขาใจในขอมลและขาวสารทเกยวของ คดอยางสรางสรรคและอยางมมโนภาพในการคาดการณลวงหนา การแกปญหาและการก าหนดโอกาสของการปฏบตงาน แสดงใหเหนถงการเปนผมวจารณญาณทด ทกษะในการสอสาร คอ ความสามารถในการอธบายความคดไดอยางชดเจนและสามารถเขาใจในทศนะของบคคลอน ซงควรจะสามารถท าได เชน สอสารอยางมประสทธภาพทงทางวาจาและเปนลายลกษณอกษรแกผรบขาวสารทหลากหลาย เจรจาตอรองและด าเนนการปรกษาหารออยางมประสทธภาพ บรหารระบบการสอสารอยางมประสทธภาพเปนประธานใน การประชมอยางมประสทธภาพ พฒนา รกษา และใชเครอขายทมอยอยางมประสทธภาพ

4. การบรหารตนเองความสามารถในการวางแผนเวลาอยางมประสทธภาพ และการควบคมพฤตกรรมตนเองไดด ผน าควรสามารถด าเนนการได เชน จดล าดบความส าคญและบรการเวลาของตนเองอยางมประสทธภาพ สามารถท างานภายใตความกดดนและทนตามก าหนดเวลา สามารถบรรลเปาหมายทางวชาชพททาทายได รบผดชอบในการพฒนาตนเอง

5. คณลกษณะทเกยวของผน าควรจะใชประโยชนจากคณลกษณะสวนตนอนๆทมอยและแสดงใหเหนวา ประสบความส าเรจในบรบทภาวะผน าและการจดการ เชน มพนธะสญญากบงานในหนาทและมอทธพลจงใจบคลากรอน และมความสามารถในการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมและความคดใหมๆ มความอดทน มพลง และมแรงจงใจทจะท างาน มความมนใจในตนเอง มความกระตอรอรนมความสามารถเชงสตปญญา มความเชอถอไดและซอสตยสจรตมพนธะสญญากบงานการพฒนาอยางตอเนอง

39

ฐานกระบวนการพฒนาของผน าในศตวรรษท 21

ฐานกระบวนการบรหารงาน สระบบกลไกสงเสรมการมสวนรวม มดงน

ภาพท 2.2 ฐานกระบวนการพฒนาของผน าในศตวรรษท 21

1. ฐานเปาหมายการบรหารงาน

การสรางวฒนธรรมองคกรใหเกดเอกลกษณเฉพาะดวยความเชอศรทธา เสยสละ จตสาธารณะมงมนเพอแกปญหาสการระดมความคด การมองปญหาแบบเชงระบบในทศทางเดยวกน ศกษาแลกเปลยนกบกลมผมสวนไดสวนเสยในการแสวงหาภาครวมพฒนา และปรบวธการในกระบวนการท างาน กลาทจะทดลองเมอไมส าเรจ เรมใหมดวยความหวงและตงใจ ความไววางใจและเอออาทรตอกน ภายใตการมสวนรวมในการพฒนาทสามารถเชอมโยงเกดสมรรถนะแหงตน

2. ฐานแนวคดการพฒนา

2.1 การสรางจตส านกการเปนผมสวนไดสวนเสยและพวกพองเดยวกนภายใตแนวคดใหอยางมคณคา รบอยางมศกดศร เพอสงเสรมความสามารถการด าเนนงานในองคกรและการพฒนาบคลากร

2.2 การพฒนาเพอพงตนเองและอยไดดวยตนเอง ดวยแนวคดการพฒนาแบบยงยน และสรางความศรทธา ความเชอตอผน าในการบรหารงานและปญหาการบรหารงาน รวมทงภาคสวนอนๆ จากภายในและภายนอก ท าใหเกดปจจยกระตน เกดปญหารวม การแกไขดวยการรวมมอใน การพฒนาทเขมแขง 2.3 การใชหลกธรรมาภบาล เพอใหเกดความเอออาทรตงอยบนฐานของการเคารพซงกนและกนและการอยรวมกน ในการแกไขปญหารวมกนเพอสรางเสรมสมรรถนะ ทงการบรหารงาน ความมสวนรวม

* การสรางวฒนธรรมองคกร

* การใชหลกธรรมาภบาล

ฐานเปาหมายการบรหารงาน * การสรางจตส านก

* การใชหลกธรรมาภาบาล

ฐานแนวคดการพฒนา

* การสรางจตส านก

* การใชหลกธรรมาภาบาล ฐานภายในของ

ความส าเรจ

40

3. ฐานภายในของความส าเรจ

การมสมรรถนะองคกรและการบรหารจดการเพอการสงเสรมการพฒนา ไดแก 3.1 สมรรถนะการมวสยทศนเชงบวกในการบรหารงาน การวเคราะหปญหาและจดล าดบความส าคญของปญหา 3.2 สมรรถนะการบรหารและจดการงาน โดยแบงบทบาท หนาทอยางชดเจนทกรปแบบ เพอน าไปสวตถประสงคและเปาหมายเดยวกน

3.3 สมรรถนะการบรหารงาน ในลกษณะเครอขายแบบคขนาน เพอใหเกดผลงานทวคณ การใชทรพยากรทคมคา น าไปสความสามารถพงตวเองไดและเกดประสทธผล

3.4 สมรรถนะการมความสมพนธทด จากการสรางจตส านกของสมาชก ในลกษณะการประสานงาน ประสานใจ ใหทกคนมสวนรวมคด รวมแรง รวมใจ รวมสรางและรวมรบผลประโยชน 3.5 สมรรถนะการสรางกระบวนการมสวนรวมจากการตดสนใจและการรบรรวมกนและสรางกระบวนการสอสารทมประสทธภาพ รจกวเคราะห ปรบปรงตนเอง มวฒภาวะ สามารถท างานเปนทมและเปนผประสานเพอผลประโยชนองคกร

3.6 สมรรถนะการรวมพลง จากการเผชญปญหาทเกดขนจรง หรอภาวะเสมอนวาเกดปญหา น าไปสการวเคราะหปญหา การหาแนวทางแกไขและการแลกเปลยนเรยนรโดยใชเวทประชาสงคมรวมกน และความเขมขนทางวฒนธรรมเฉพาะขององคกร ท าใหเกดความสมพนธทยงยน

4. ฐานกระบวนการปรบตว

4.1 การน าประสบการณ มาเปนบทเรยนในการแกไขปญหารวมกนของสมาชกภายในองคกรเพอสงเสรมสมรรถนะใหมประสทธภาพน าสประสทธผล และการปรบตวเพอปองกนปญหา การก าชบ ตรวจสอบ

4.2 การเรยนรจากประสบการณ เรยนรกลม เรยนรอดต หาสาเหตแหงความส าเรจ 5. ฐานการขยายผลและขบเคลอนสเปาหมาย

การสรางกจกรรมทมาจากการเชอมกาย เชอมใจ โดยมฐานการขยายผลและขบเคลอนสเปาหมาย

5.1 การสรางการมสวนรวมของสมาชกในทกระดบ ทกขนตอน โปรงใส ตรวจสอบไดและทกคนไดรบผลประโยชนรวมกน

5.2 การสรางกระบวนการทเกดการแลกเปลยนและการเรยนร จากประสบการณของปญหา

41

5.3 การสรางกระบวนการถายทอดความร จากประสบการณและการสรางเครอขายในแนวราบและแนวดง การขามเขต การขามพนทและการขามวฒนธรรม ในลกษณะบรณาการความคด กจกรรมและการปฏบต การสนบสนนกจกรรมและการขยายผลใหเปนรปธรรมและหลอมรวมสทศทางและเปาหมายเดยวกน

5.4 การสะสมองคความร ดวยการรวบรวมประสบการณ น ามาแกไขปญหา การแลกเปลยนเรยนรเพอขยายผลสสงคมในวงกวาง 5.5 การปรบใชประสบการณใหเหมาะสม สอดคลองกบสถานการณจรงเพอกาวทนในพลวตของการเปลยนแปลง ทงสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม

6. ฐานภายนอกของความส าเรจ

การไดรบการยอมรบจากบคคลภายนอกและภายในองคกรทมความสอดคลองกบนโยบายซงการพฒนากระบวนการบรหารงานในรากฐานของการมระบบและการจดการทดดวยกจกรรมน าความรไดแก การสรางทมงานทมประสทธภาพสง (highly effective team building)การแกปญหา (problem solving) การวางแผน (planning) การก ากบการปฏบตงาน(performance) การสอสาร ทด (communication) การสรางสมพนธ (relationship building up) การสอนงาน (coaching) สงคม (social) การตดสนใจ (decision) การกระตนจงใจ (motivational) การคดเชงสะทอน (reflective) การจดการตนเอง (self-management) การใชเทคโนโลย(technological) การเรยนรและการจดการเรยนการสอน (pedagogical) ความฉลาดทางอารมณ (emotional intelligence) ความฉลาดทางอารมณ (emotional intelligence)การบรหารทยดหยนและปรบเปลยนไปตามสถานการณ มแนวทางดงน 6.1 การวางแผน (planning) การวางแผนทดดวยแผนกลยทธ นโยบาย แผนงาน ทชดเจนเขาใจงายโดยการวางแผนนนตองมแนวปฏบตทเปนแนวทางในการวางแผนกลยทธไดเปนอยางดและสามารถปรบปรง ยดหยนใหสอดรบกบนโยบายใหเปนวสยทศน พนธกจ และเปาประสงค

6.2 การจดองคกร (Organizing) การจดโครงสรางอยางชดเจนทงสายงานจดบคลากรตามสายบงคบบญชา การแบงหนาทของฝายงานอยางเปนระบบงาน มทมด าเนนงานตามแผน กลยทธทวางไว

6.3 การบงคบบญชา (Coordinating) มการตดสนใจสงการทเปนกลยาณมตร การสงการเปนลายลกษณอกษร เพอใชเปนฐานในการบงคบบญชา และการแลตรวจสอบ

6.4 การประสานงาน (Coordinating) ทงภายในองคกร และระหวางองคกรตองใชทงศาสตรและศลปเพอประสานงานตาง ๆ และใหทกภาคสวนไดเขามสวนรวมในการบรหารจดการ

6.5 การควบคม (Controlling) มการควบคม ดแลทรพยากรทมอยอยางคมคา เพอใหการจดการมประสทธภาพน าสประสทธผล

42

Global Center for Digital Business Transformation (พส เดชะรนทร, 2560) ไดท าการส ารวจผบรหารมากกวาพนคนทวโลก เพอแสวงหาพฤตกรรมและความสามารถของผน าในยค Disruption วาควรจะประกอบดวยสงใดบาง และพบวาสวนใหญแลวคณลกษณะของผน าทประสบความส าเรจในยค 4.0 ไมไดตางจากผน าในอดต แตกมคณลกษณะสประการทโดดเดนออกมาส าหรบยคปจจบน ประกอบดวย

1. ความถอมตวหรอ humble ซงคอการทผน าพรอมทจะยอมรบวาบคคลอน มความรหรอความเชยวชาญมากกวาตนเอง และพรอมทจะขอความรและรบฟงผอนทงภายในและภายนอกองคกร ซงในเรองของความถอมตวน บางต ารากเรยกใหจ าเพาะไปเลยวา intellectual humility หรอความถอมตวทางปญญาทงนเนองจากในปจจบน ความร ขอมลตางๆ มการแพรกระจายไปอยางทวถงและรวดเรว ทกๆ คนมโอกาสในการแสวงหาความรใหมๆ เทากนหมด อกทงเมอมการเปลยนแปลงในดานตางๆ อยางรวดเรว ยอมเปนไปไมไดทคนทเปนผน าสามารถทจะรหรอเรยนรในทกสงไดอยางรวดเรวและมากกวาคนอนดงนนความถอมตวทางปญญานนคอการทผน ายอมรบวาในหลายๆ เรองคนอนมความรมากกวาผน า ดงนนผน ากพรอมทยอมรบฟงความคดเหนของผอน รวมทงรจกทจะใชประโยชนจากความรของผอนเพอประโยชนขององคกร ผน าในยค 4.0 จะตองยอมรบวาการเปลยนแปลงทเกดขนในปจจบนนนเรวเกนกวาทผน าเพยงคนเดยวจะสามารถทจะตดตามและเรยนรทกอยางไดทน

2. การปรบตว หรอ adaptable นนหมายถงการยอมรบวาการเปลยนแปลงทเกดขนอยางรวดเรว ท าใหการตดสนใจทผานมาอาจจะผดพลาด และผน าจะตองพรอมทจะเปลยนการตดสนใจจากขอมลใหมๆ ทไดรบในอดต การทผน าเปลยนการตดสนใจไปมาอาจจะดแลวเปนจดออนและผดหลกของความเปนผน าทด แตในยคทการเปลยนแปลงเกดอยางรวดเรว ผน าจะไดรบขอมลใหมๆ อยตลอดเวลา ดงนนความสามารถในการปรบตวเขากบการเปลยนแปลงและยอมทจะเปลยนการตดสนใจ จากขอมลใหมๆ ทเกดขน โดยไมมองวาเปนจดออนหรอเรองนาอายจงกลายเปนคณสมบตทส าคญของผน ายค 4.0

3. มวสยทศน หรอ visionary คอความสามารถในการมองเหนถงทศทางในระยะไกล แมจะเผชญกบการเปลยนแปลงหรอความไมแนนอนในระยะสน

4. การมสวนรวม หรอ engaged คอการทผน าพรอมทจะสอสาร รบฟง พดคย กบผมสวนเกยวของตางๆ ทงภายในและภายนอกองคกร ทงนเนองจากการเปลยนแปลงทเกดขนอยางรวดเรว ท าใหการสอสารและการมสวนรวมกลายเปนกลไกหนงทผน าจะทงไดรบขอมล ความรใหมๆ อยตลอดเวลา และในทางกลบกนกเปนชองทางใหผน าไดสอสารถงทศทางและการตดสนใจทเกดขนนอกเหนอจากคณลกษณะทส าคญทงสประการขางตนแลว ผน าในยค 4.0 ยงจะตองมพฤตกรรมทส าคญอกสามประการทสงเสรมใหสามารถบรหารงานในสภาพแวดลอมท disrupt อยตลอดเวลา ไดแก

43

- Hyperawareness หรอการทไมหยดทจะตดตามการเปลยนแปลงทงภายในและภายนอกองคกรตลอดเวลา เพอแสวงหาโอกาสและปญหาทอาจจะเกดขน

- Making Informed Decisions หรอการใชขอมลและขาวสารตางๆ ในการตดสนใจ ท าใหการตดสนใจตางๆ มาจากขอเทจจรง - Executing at Speed หรอ การเคลอนไหวและตดสนใจทรวดเรว โดยใหความส าคญกบความเรวมากกวาความสมบรณ

บทสรป

ในศตวรรษท 21 ตางมงใหสมาชกในสงคมเรยนรและพฒนาภาวะผน า สวนใหญขาดมมมองและความเขาใจในความหมายทแทจรงของการเปนผน าโดยขาดทกษะในการเปนผน าและไมกลาทจะยนหยดในสงทถกตองดงาม รวมถงขาดการมสวนรวมในสงคมภาวะผน าในศตวรรษท 21 จงมคณลกษณะทส าคญ คอมคณธรรม มความซอสตยตอตนเองและผอน ซงเปนคณลกษณะอนดบแรก ทเดนทสดของผน าทด มความเสยสละ อดทนตองานทกชนด พยายามท างานใหเสรจ คดถงประโยชนสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตว การตรงตอเวลามความสามารถประสานแรงจงใจ ผน าใน ศตวรรษท 21 จะมการแสดงลกษณะเดนดานแรงจงใจมความเขาใจผอนและมพลงกระตนใหเกดพฤตกรรมทจะตอบสนองความตองการดานการยอมรบการยกยอง และความตองการประสบความส าเรจสงสดในชวต มวสยทศนกาวทนตอเหตการณมความสามารถในการสอสาร และมทกษะพนฐาน

44

45

ค าถามทายบท

จงตอบค าถาม หรออธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

1. อธบายภาวะผน าในศตวรรษท 21 พรอมยกตวอยาง 2. ทกษะคณลกษณะผน าในศตวรรษท 21 มอะไรบาง 3. ฐานกระบวนการพฒนาของผน าในศตวรรษท 21 ประกอบดวยอะไรบาง อธบายพรอมยกตวอยาง

46

บทท 3

ภาวะผน าเชงกลยทธ (strategic leadership)

ภาวะผน าเชงกลยทธ (strategic leadership)

ในความเปลยนแปลงดวยกระแสโลกาภวฒนอยางรวดเรว โดยเฉพาะในศตวรรษท 21 สงผลตอการปรบเปลยนการพฒนาองคการโดยเฉพาะผน าขององคการตางๆ ตองกาวทนตอกร ะแส การเปลยนแปลงดงกลาว ภาวะผน าเชงกลยทธเปนรปแบบหนงทผน าขององคการควรไดศกษาและน ามาประยกตใช ซงมนกวชาการไดอธบายใหค าจ ากดความไวดงน

เนตรพณณา ยาวราช (2550: 44) กลาววา ภาวะผน าเชงกลยทธ หมายถง รปแบบของผน าทเรมจากการเปนผน าท มวสยทศน หมายถง ผน าทมองการณไกลในอนาคตถงสงทตองการใหเกดขนในระยะยาวขางหนา เชน 5-10 ปขางหนา วางแผนกลยทธเพอไปสจดหมายปลายทางทตงใจ ผน าเชงกลยทธมความสนใจตอสภาพแวดลอมภายนอกทมผลกระทบตอการก าหนดกลยทธ

รงสรรค ประเสรฐศร (2551: 10) ใหความหมายวา ภาวะผน าเชงกลยทธ หมายถง การเปนผทมความสามารถในการคาดการณ มวสยทศนกวางไกล มความยดหยน และสามารถน าวสยทศนไปสการปฏบต เพอใหบรรลวตถประสงคขององคการ

เชวงศกด พฤกษเทเวศ (2553) ภาวะผน าเชงกลยทธเปนกระบวนการของอทธพลทผน ามตอบคคลอน ใหมพฤตกรรมไปในทศทางทตองการบรรลและรกษาไวซงวตถประสงคขององคการใหครอบคลมทงเปาหมาย (Ends) และวธการ (Means) โดยก าหนดทศทางขององคการการวางแผนและการสรางทางเลอกการน าไปสการปฏบตและการควบคมหรอการประเมน

ศรเพญ สกลวลธร (2556) ภาวะผน าเชงกลยทธหมายถง ผน าทแสดงใหเหนถงการก าหนดทศทาง และการกระตนสรางแรงบนดาลใจใหแกสมาชกทเปนกระบวนการพฒนา ความสามารถของผรวมงานไปสระดบทสงขนและมศกยภาพมากขน ท าใหเกดการตระหนกรในภารกจ และวสยทศนของกลมจงใจใหผรวมงานเกดความรวมมอในการพฒนาและด าเนนการใดๆ ใหประสบผลส าเรจตามวตถประสงคหรอเปาหมายทวางไว

Ireland & Hill (1999) ใหทศนะวาภาวะผน าเชงกลยทธเปนกระบวนการก าหนดความตองการขององคการหรอวสยทศน การใชประโยชนและการรกษาความสามารถหลกขององคการการพฒนาทนมนษย การก าหนดไวซงวฒนธรรมองคการ การเนนจรยธรรมการด าเนนงานและหลกการสรางความสมดลของการควบคมองคการ

48

Robbins & Coulter (2003) กลาววา ภาวะผน าเชงกลยทธเปนกระบวนการจดการเชง กลยทธ ซงประกอบดวย การวางแผน (planning) การน าไปปฏบต ( implementation) และ การควบคมหรอการประเมน (evaluation) กลาวโดยสรป ภาวะผน าเชงกลยทธ คอกระบวนการทใชบรหารหรอก าหนดทศทาง การท างานรวมกนของสมาชก กลมคนในองคการทมการวางแผนอยางเปนระบบ มความชดเจนในการปฏบต เพอใหการบรหารงานมประสทธภาพขนสงใหประสบผลส าเรจตามวตถประสงคหรอเปาหมายขององคการ

แนวคดทเกยวกบภาวะผน าเชงกลยทธ

แนวคดทเกยวกบภาวะผน าเชงกลยทธการบรหารเชงกลยทธ (strategic management)

นนคอ เปนแนวทางการบรหารทเปนระบบ โดยแตละสวนจะมความสมพนธระหวางกนในเชง การสรางมลคาเพม (value added) สเปาหมายทมการก าหนดไวในกรอบทศทางเชงกลยทธ หรอทเรยกวา “ภารกจ” (mission) การบรหารเชงกลยทธ (strategic management) นนมองคประกอบส าคญ 2 สวน คอ สวนทวาดวยการวางแผนกลยทธ (strategic planning) และสวนทวาดวย การด าเนนการ (implementation) เพอใหแผนดงกลาวส าเรจลลวงในการด าเนนการดงกลาว ทรพยากรจะถกจดสรรเพอใหมการใชกรอบทมทศทางแนนอน ทงเงอนเวลาในทกอณกจะถกก าหนด เพอใหมความสมพนธกนในการผลกดนองคการไปสทศทางทมการวางกรอบไวความจรงแลว การบรหารเชงกลยทธแมจะมกรอบก าหนดไวอยางเปนระบบ เพอใหมการบรหารทรพยากรอยางมประสทธภาพและเอออ านวยตอกนกจรงแตไดเปดโอกาสใหมความยดหยนในการบรหารเพอปรบตวใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมจะเหนไดวา ภารกจ (mission) ทถกตองจะตองก าหนดไวในลกษณะท เปนนามธรรม เพอ ใหมความยดหยนในการตความสอดคลองกบ การเปลยนแปลงในอนาคตในระยะยาวได การบรหารเชงกลยทธจงมลกษณะเปนการบรหารบนพนฐานของดลยภาพ (balance) ระหวางกรอบทศทางและความยดหยนในการปรบตวการบรหารเชงกลยทธหากมการด าเนนการอยางถกตองและเปนระบบแลวจะเปนการบรหารทมประสทธภาพยงเพราะเปนการบรหารทมลกษณะเปนทงการปองปราบปญหาโดยมแผนทศทางรองรบ และม ความคลองตวในการแกปญหาเฉพาะหนาเนองจากเปนลกษณะการบรหารอยางเปนระบบ (Systemic Management)

49

องคประกอบของการบรหารองคการทงภาครฐและภาคธรกจสวนหนงขนอยกบระบบการจดการอกสวนหนงซงเปนสวนส าคญมากขนอยกบทศนคตหรอวฒนธรรมในการบรหารองคการทประสบความส าเรจนน ปจจยกคอคณภาพทรพยากรมนษยหวใจของการบรหารเชงกลยทธจงไมใชอยทการวางแผนกลยทธทดหรอสรางระบบการบรหารทดแตอยทองคประกอบของการสรางบคลากรใหมวฒนธรรมในการคดเชงกลยทธ (Strategic) มากกวาการคดเชงกลยทธ (strategic thinking) จงถอเปนองคประกอบของการเพมศกยภาพในการแขงขน เพราะถอเปนการสรางมลคาเพมใหกบคณภาพบคลากรอนเปนองคประกอบทส าคญทสดในการบรหารจดการ การเปนผน าเชงกลยทธ (strategic

leadership) มลกษณะกระบวนการในการก าหนดทศทางและการกระตนสรางแรงบนดาลใจใหแกองคการในการรเรมสรางสรรคตางๆ ขนมาเพอใหองคการอยรอดตอไปไดและเรองของการเปนผน าเชงกลยทธกเปน อกหนงในประเภทภาวะผน าทจะเปนตวผลกดนใหการบรหารเชงกลยทธ ประสบความส าเรจลลวงดวยด (รงสรรค ประเสรฐศร, 2544 ก:207) ภาวะผน าเชงกลยทธมหลายแนวคด ซงในทนขอเสนอ 3 แนวคด ดงน 1. ภาวะผน าเชงกลยทธตามแนวคดของไอรแลนดและฮทท (Ireland and Hitt)

2. ภาวะผน าเชงกลยทธตามแนวคดของนาฮาแวนไดและมาเลคซาเดห (Nahavandi

and Malekzadeh)

3. ภาวะผน าเชงกลยทธตามแนวคดสภาพบรบทสงคมไทย

1. ภาวะผน าเชงกลยทธในศตวรรษท 21 ตามแนวความคดของไอรแลนดและฮทท

ไอรแลนดและฮทท (Ireland &Hitt, 1999: 48-57, อางถงใน สเทพ พงศศรวฒน, 2545:

429-430) สองนกวจยยทธศาสตรใหทศนะเกยวกบผน าเชงกลยทธทเหมาะสมกบศตวรรษท 21 วาในขณะทบรบทของโลกาภวฒนขยายตวเพมขนทงแนวกวางและแนวลกควบคกบสภาวะการแขงขนทวความรนแรงยงขนเชนนจ าเปนทผน าเชงกลยทธตองด าเนนการใน 6 กจกรรมตอไปน 1. ผน าเชงกลยทธตองสามารถใชวสยทศนทแจมชดและมลกษณะทจงใจขององคการไดเปนวสยทศนทไดมาจากบคคลฝายตางๆ

2. ผน าเชงกลยทธจะตองตระหนกใหความส าคญตอการใชประโยชนและด ารงรกษาจดเดนท เปนแกนสมรรถนะขององคการใหไดเพราะจดเดนดงกลาวจะเปนทงทรพยากรและขดความสามารถทจะท าใหองคการมอตลกษณทน าไปสความไดเปรยบในการแขงขน

3. ผน าเชงกลยทธจะตองมงเนนกจกรรมการพฒนาทรพยากรมนษยดวยกระบวนการของการเรยนรอยางตอเนอง

50

4. ผน าเชงกลยทธของศตวรรษท 21 จะตองด าเนนกจกรรมทเปนการสงเสรมวฒนธรรม ความมประสทธผลอยางยงยนขององคการดวยการกระตนและเปดกวางแกทกคน

5. ผน าเชงกลยทธจะตองยดมนและมงเนนเนนแนวทางปฏบตตางๆ อยางมจรยธรรมดวยการแสดงถงความซอสตยมคณธรรมยดมนในหลกการของตนทงสามารถในการดลใจตอพนกงานใหประกอบธรกจบนหลกของความมจรยธรรม

6. ผน าในศตวรรษท 21 จะตองสามารถสรางความมประสทธผลและความม ดลยภาพขององคการระหวางความควบคมทเนนในความยดหยนและการรเรมใหมๆ ทมงผลระยะสนกบทมงผลระยะยาว

2. ภาวะผน าเชงกลยทธตามแนวคดของนาฮาแวนไดและมาเลคซาเดห

นาฮาแวนไดและมาเลคซาเดห (Nahavandi & Malekzadeh, 1999: 248) กลาวถงลกษณะส าคญของภาวะผน าไว 2 ดาน คอ

1. ดานแสวงหาความทาทาย (degree of challenge seeking) คอ ผน ามความเตมใจทจะเสยงมากนอยเพยงใดผน าจะมงตอกลยทธสอนาคตกบการมงการด าเนนงานประจ าปจจบนมากนอยตางกนเพยงไรเปนตนผน าทมงแสวงหาความทาทายสงพบวามกจะก าหนดกลยทธทมลกษณะของ ความเสยงสงและมกจะพยายามรเรมสรางสรรคสงใหมๆ ในขณะทผน าซงมระดบของการแสวงหาความ ทาทายต ามกจะไมชอบและปฏเสธตอความเสยงทงหลาย ดวยการยดตดอยกบแนวคดและวธเดมทพสจนวาเคยไดผลมาแลว 2. ดานความตองการทจะมอ านาจในการควบคม (need of control) คอ ผน าทมความตองการอ านาจในการควบคมสง จะจดรปแบบขององคการท เปนการรวมศนยอ านาจ มการกระจายงานกระจายอ านาจคอนขางนอยและมงเนนทกระบวนการต า จะเนนวฒนธรรมแบบตงตว เนนการปฏบตแบบเดยวทเหมอนกนและการใหลอกเลยนแบบการปฏบตเปนหลกในขณะทผน าทมระดบความตองการมอ านาจ ในการควบคมต า มกจะเนนการกระจายอ านาจในองคการจะกระจายอ านาจความรบผดชอบในการตดสนใจแกบคคลตางๆ ทรวมงาน ผน าแบบนจะมงเนนวฒนธรรมแบบปรบตว พยายามกระตนการมสวนรวมและการแสดงออกโดยเปดเผยของผตาม มงเนนการใชวธการบรณาการความคดทหลากหลายของบคคลตางๆ มากกวาความคดทเปนแบบเดยวเหมอนๆ กนจะสรางวฒนธรรมทกระตนการมสวนรวมของพนกงานและวฒนธรรมในการแสดงความอดทนตอการรบฟงความคดของผอนทเกดขนในองคการ

51

3. ภาวะผน าเชงกลยทธตามแนวคดสภาพบรบทสงคมไทย นกวชาการในสงคมไทยหลายทานไดใหแนวความคดเกยวกบภาวะผน าเชงกลยทธไวดงน ธงชย สนตวงษ (2546: 65-66) ไดกลาววา ผบรหารระดบสงในฐานะผบรหารทางกลยทธตองเปนนกกลยทธ (Strategist) ซงตองด าเนนการในทางกลยทธตางๆ ทเปนบทบาทในทางปฏบตดงน คอ

1. การเปนผบรหารทวไปทจะตองท าการบรหารเรองราวทงหมดในองคการตลอดเวลาโดยไมขาดตอน

2. การเปนผใชทศนะวสย ทจะตองตดตามความเปนไปของสภาพแวดลอมตางๆ หรอ การมองโลกกวางรอบตวนนเอง 3. การจะตองเปนผจดท ากลยทธคอการวเคราะหโอกาสและขอจ ากดตาง เพอน ามาเทยบเคยงกบทรพยากรทประเมนไดภายในองคการและท าการจดคปจจยระหวางโอกาสและทรพยากรทมอยจนสามารถจดท าเปนนโยบายและแผนด าเนนงานตางๆ ออกมา 4. การเปนสถาปนกออกแบบโครงสรางและระบบงาน

5. การเปนผจดแบงสรรทรพยากรและเปนผควบคมการใชทรพยากรตาง ๆ

6. การเปนผน าสรางทมงาน กระตนใหเกดความเชอมนและมการผกพนจากทกฝาย การเปนผประเมนผลงานและรจกใชคน

7. การเปนผชกจงใจ

8. การเปนผน าชมชนสมพนธ

9. การเปนผชวยใหเกดการเปลยนแปลง

องคประกอบของภาวะผน าเชงกลยทธ

อารวรรณ ประสาน (ออนไลน. 2553) กลาวถง องคประกอบของภาวะผน าเชงกลยทธ ไวดงน 1. แรงกดดนเชงกลยทธปจจยส าคญทน ามาประกอบการจดท ากลยทธของผน า ไดแก วฒนธรรม ใหความหมายไววาเปน สมมตฐานและความเชอตางๆ ท สมาชกขององคการยดถอรวมกน

1.1 โครงสราง คอ การออกแบบองคประกอบตาง ๆ ทเปนสวนส าคญขององคการเชน ระดบของการรวมศนยอ านาจ ความเปนระบบแบบทางการ การบรณาการและขอบเขตการควบคม สภาพแวดลอมหมายถง แรงกดดน ทงจากการเปลยนแปลงภายนอกทมศกยภาพพอทจะ

52

สงผลกระทบตอองคการ ขณะทเทคโนโลย คอ ปจจบนทอยในกระบวนการแปรสภาพใหตวปอนทงหลายกลายเปนผลผลต โดยมภาวะผน า ซงประกอบดวย ผบรหารระดบสง 1.2 สภาพแวดลอม หมายถง แรกกดดนทงหลาย จากการเปลยนแปลงภายนอกทมศกยภาพพอทจะสงผลกระทบตอองคการ ขณะท เทคโนโลย คอ ปจจยทอยในกระบวนการ แปรสภาพใหตวปอนทงหลายเปนผลผลตโดยมภาวะผน า ซงประกอบดวย ผบรหารระดบสงและระดบทสวนงานตางๆ ทเขาไปรบผดชอบดแลด าเนนการ

2. บทบาทของผน าเชงกลยทธ ผน าเชงกลยทธมบทบาทดานท เปนบทบาทค ขนานกน คอ บทบาทแรกเปนผวางแผน ออกแบบหรอก าหนดวสยทศนและกลยทธใหแกองคการ สวนบทบาททสอง เปนฐานะของผทน าเอากลยทธไปสการปฏบต ดงนนผน าเชงกลยทธ จงเปนทง ผก าหนดและผน าสการปฏบต คอ ในกรณทองคการยงไมไดจดท ากลยทธ ผน าจะตองมบทบาทรบผดชอบทส าคญยงตอการก าหนดทศทางใหแกองคการ

3. ปจจยทก ากบควบคมตอบทบาทของผน า ไดแก ปจจยสภาพแวดลอมภายนอก ความไมแนนอนของสภาพแวดลอม ประเภทขององคการ/อตสาหกรรม การเตบโตของตลาด ขอจ ากดตางๆ ดานกฎหมาย ปจจยสภาพแวดลอมภายใน ดานความมนคง ขนาดและโครงสรางองคการมขนาดใหญกมแนวโนมของการกระจายอ านาจในการตดสนใจมากขน ท าใหบทบาทของผน าระดบสงในการตดสนใจเกยวกบการปฏบตงานประจ าวนจะลดลงตามไปดวย วฒนธรรม อาย หรอระยะเวลาการพฒนาองคการ เปนสาเหตส าคญทท าใหเกดความไมแนนอนขน ทงภายในและภายนอกองคการ การเขามามอ านาจของทมบรหารระดบสง คอ องคการใดทไมมทมผบรหารระดบสง ดบรน (Dubrin, 2004: 333-336) ไดกลาวถง องคประกอบของผน าทม มภาวะผน าเชง กลยทธวาประกอบดวย คณลกษณะเฉพาะพฤตกรรมและแนวทางการปฏบตโดยรวมคณลกษณะ ทงของภาวะผน าทมความสามารถพเศษ และภาวะผน าการเปลยนแปลงเขาดวยกน โดยมองคประกอบ 5 ประการ

1. ผน าทมความคดความเขาใจระดบสง การคดเชงกลยทธนน ตองอาศยทกษะดาน

ความเขาใจระดบสง เชน ความสามารถในการคดเชงมโนภาพในการซมซบและการรบรแนวโนมของสงตางๆ จ านวนมากไดอยางมเหตผล และมความสามารถในการสรปขอตางๆ เพอน าไปก าหนดเปนแผนปฏบตการ ตลอดจนสามารถประมวลขอมลตางๆ และผลทเขาใจตามมา ส าหรบองคการทมปฏกรยากบสภาพแวดลอมทเรยกวาการคดเชงระบบ เปนความสามารถในการบรหารธรกจใหฝายตางๆ ไดท างานรวมกนเพอใหบรรลวตถประสงคอยางเดยวกน ทงนตองค านงถงสงตอไปน

53

1.1 ตองค านงถงทงความเกยวของกนและมความอสระตอกน

1.2 การวเคราะหและการเกบรวบรวมเกยวกบสงทจ าเปนส าหรบดานความเขาใจ

1.3 การแยกงานดานการบรหารออกเปนระบบทมหลายระดบ โดยแตละระดบนนกยงมความแตกตางในเรองของตวแทน และทกษะส าหรบงานนนๆ ซงบางคนอาจขามกระโดดไปมาระหวางชนทสงกวาและต ากวาได 1.4 ผจดการ ทมอายงานมากเทาใดกยงจะเปนผทมทกษะและไหวพรบในการแกปญหามากขนเทานน เชน ผจดการทมอายงาน 25 ป ยอมมทกษะในการแกปญหาไดดกวาผจดการทมอายงานเพยงแค 1 ป เปนตน และยงการไตเตาต าแหนงทสงขน กยงจ าเปนตองมทกษะดงกลาวมากยงขนเชนกน

1.5 นกคดเชงระบบตองมความสามารถดานการจนตนาการเพอรบมอกบปญหาซงเปนเรองของความสามารถในการสรางมโนภาพ ในแตละองคการจะประสบความส าเรจได กตอเมอองคการนนมผน าทมความสามารถในการดานความคด ความเขาใจ และเรองของ การแกปญหาอยางสรางสรรคกมความส าคญอกเชนกนอกเชนกน เพราะเปนสงทชวยในการก าหนดทางเลอกปฏบต เพอก าหนดทศทางขององคการทจะด าเนนไป และการตงค าถามแบบสรางเงอนไขกเปนเรองทตองอาศยดานการจนตนาภาพ

2. ความสามารถในการน าปจจยน าเขาตางๆ มาก าหนดกลยทธ ผน าเชงกลยทธนนอาจเปรยบไดกบผทมสมาชกสงในการท างานโดยอสระ และสามารถก าหนดอนาคตไดในทาง ปฏบตแลว ผน ากจะปรกษาหารอกบบรรดาผทเกยวของหลายๆ ฝายซงเปนลกษณะของความเปนประชาธปไตยในการท างานรวมกนเพอเกบขอมลตางๆ แตกขอควรระวงอยางหนงกคอ อยาพยายามใชคตนยมแบบเพมขนทละนอย ซงหมายถงแนวทางการตดสนใจทใชพนฐานของสถานการณทแลวๆ มาเปนหลก กลาวคอ ถาปทผานมาเคยท าอยางไร กมกจะใชสงนนเปนจดเรมตนในการเพมหรอลดในปตอไป ท าใหขาดการพจารณาขอมล ณ เวลาปจจบน ซงแตกตางจากอดตไปแลว

3. การมความคาดหวงและการสรางโอกาสส าหรบอนาคต ซ งตองอาศยทกษะ การคาดคะเนอนาคต จากค ากลาวทวาการมองอนาคตอยางทะลปรโปรงเปนเรองของความแตกตางระหวางความส าเรจและความลมเหลว ดงนน จงตองท าความเขาใจเกยวกบอนาคต เปนการคาดคะเนอยางแมนย าเกยวกบรสนยมและความตองการของลกคา ตลอดจนเปนการคาดคะเนทกษะตางๆ ทจ าเปนส าหรบองคการในอนาคต

54

4. วธการคดเชงปฏวต ไดกลาวไววา กลยทธใดกตามหากไมสามารถทาทายสถานการณหรอสภาพทเปนอยไดกไมอาจเรยกสงนวากลยทธเปนการใชความคดสรางสรรคเพอ การเปลยนแปลงทงระบบ ซงมลกษณะคลายคลงกนกบค าวา การสรางสรรคอนาคตใหม หลายองคการทไมประสบผลส าเรจ เพราะกลยทธไมสามารถตอบสนองความตองการของลกคาไดเหนอกวาคแขง แนวความคดเชงปฏวตจงเปนเรองของการจดแนวความคดใหมเกยวกบสนคา บรการตลาด และแมแตภาคอตสาหกรรมโดยรวม ซงสามารถให เกดการเปลยนแปลงอยางมากมายทจะเปนประโยชนตอองคการมากกวาการเปลยนแปลงเพยงเลกนอยดงน 4.1 การสรางแนวคดใหมเกยวกบสนคาหรอบรการ เปนแนวทางของการปรบปรงดานสมการเชงมลคาของสนคา/บรการอยางแทจรง สมการเชงมลคา หมายถง การพจารณาวาบคคล (ลกคา) ตองจายเงนมากเทาใดเพอใหไดคณคาของสงนนกลบมา มลคานหมายถง ตวอยางเมอ 10 ปทแลว พรนเตอร เลเซรมราคาประมาณ 120,000 บาท แตปจจบนมราคาเพยงประมาณ 30,000 บาท อกความหมายของสมการเชงมลคา คอ การใชประโยชนจากคณประโยชนหลกหรอหนาทหลกของสนคา/บรการนนไปในรปใหม ตวอยางประโยชนหลกหรอเจาหนาทหลกของบตรเครดต คอ การสรางความมนใจใหแกผขายเกยวกบชอทปรากฏบนบตรนนหมายถ ง ผทมก าลงใชบตรเครดต (เจาของบตร) ในขณะเดยวกนอาจสรางความมนใจในแบบเดยวกนนไดในรปแบบอน เชน การพมพลายนวมอ การบนทกเสยง (และคนทคดไดแบบน คอ ผทมความคดแบบสรางสรรคนนเอง) 4.2 การก าหนดนยามตลาดใหม เปนวธของการก าหนดขอบเขตเกยวกบสภาพตลาดแบบกวางใหไดครอบคลมมากทสด โดยมวธการด าเนนการ ดงน วธท 1 การผลตสนคา/ บรการใหเหมาะกบตลาดสากล(ความตองการของคนสวนใหญในโลก) ราคาสากลไมสงมากนก เพอทดแทนสนคา/บรการท ราคาแพงๆ

วธท 2 การผลต/การใหบรการตามความตองการท เฉพาะเจาะจงของลกคาเพอตอบสนองความพงพอใจใหกบลกคา วธท 3 เพมชองทางใหมในการเขาถงลกคา เชน การขายผานทางอนเตอรเนต

4.3 การปรบของเขตอตสาหกรรมใหม โดยมวธการด าเนนการดงน วธท 1 การปรบขนาดอตสาหกรรมใหม เชน การขยบตวจากอตสาหกรรมระดบทองถน ขนไปเปนระดบภมภาค แลวเพมเปนระดบชาต และระดบโลก

วธท 2 การลดจ านวนผคาคนกลาง หรอเครอขายของผขายปจจยการผลต และยงหมายถง การเปลยนโกดงเปนรานคา เปนตน

วธท 3 การเพมบรการเสรม เชน บรการรถจกรยานยนตจดสงสนคาถงท แกลกคาซปเปอรมารเกตอาจบรการขายอาหารรอน ๆ ส าหรบน ากลบบานไดดวย

55

5. การก าหนดวสยทศน เปนการก าหนดสภาพขององคการทตองการจะเปนในอนาคตหรอเปนเปาหมายทมลกษณะกวางๆ ซงเปนความตองการในอนาคต โดยยงไมไดก าหนดวธการเอาไวเปนการสรางความคดโดยการใชค าถาม เชน ค าถามถงสงทดทสด ยงใหญทสดบรการทดดทสด ฯลฯ และวสยทศน ซงเปนรปแบบของขอเสนอแนะแบบไมเจาะจง และเปนต าแหนงของทศทางทจะไปองคประกอบของวสยทศน มดงน

5.1 การก าหนดวสยทศน เปนการก าหนดสงทองคการตองการในอนาคตในลกษณะกวางขวางในระยะยาว

5.2 การปฏบตตามวสยทศน เปนการปฏบตตามภารกจท ก าหนดเอาไวเพอใหเปนไปตามวสยทศนทก าหนดเอาไว ซงตองอาศยความสามารถและความเตมใจจากผทเกยวของ ทกฝาย

5.3 นวตกรรมทเปนจรงได วสยทศนทก าหนดไวนนจะตองมลกษณะใหม และเปนจรงได ซงตองอาศยผน าทมความสามารถพเศษ

5.4 แบบกวางๆ ลกษณะวสยทศนอาจจะเปนเปาหมายท มลกษณะกวางขวางเกยวกบความตองการในอนาคต โดยไมไดเจาะจงเรองใดเรองหนง

5.5 แบบเจาะลกลงรายละเอยด ลกษณะวสยทศนอาจจะเปนลกษณะเจาะจงในรายละเอยดของเรองหนงกได

5.6 การเผชญความเสยง ลกษณะวสยทศนจะมลกษณะท ตองเผชญความเสยงเพราะสงทตองการในอนาคตนนไมใชสงทจะท าไดโดยงายดาย ซงใครจะท ากไดลกษณะนจงถอวาวสยทศนจะตองมความเสยงเกดขน

5.7 การมงก าไร โดยทวไปแลววสยทศนจะมงทการสรางก าไร ตวอยางบรษทมวสยทศนวาเพอผดงรกษาความส าเรจทางดานการคาในฐานะบรษทการตลาดชนน าของโลกในดานเสอผายหางดงๆ และเหนอกวาสงอนใด คอ ทกคนตองการไดรบความพงพอใจจากความส าเรจคณภาพชวตทสมดลทงสวนตวกบหนาทการงานและสนกกบการบกบน ความเพยรพยายามในการท างานจะเหนวาวสยทศนนเมอท าส าเรจ จะสงผลตอการสรางก าไรเพมขน

ไอรแลนด และฮทท (Ireland and Hitt, 1999: 53-54) ไดแสดงความเหนเกยวกบองคประกอบของภาวะผน าเชงกลยทธท เหมาะสมกบศตวรรษท 21 วาผน าเชงกลยทธจ าเปนตองด าเนนการใน 6 กจกรรม ดงตอไปน

1. วสยทศนรวม ผน าเชงกลยทธหรอทมงานบรหารสงสดจะตองสามารถใหวสยทศน ทแจมชดและมลกษณะท จงใจขององคกรได เปนวสยทศนท ไดมาจากบคคลฝายตางๆ ผทมสวนไดสวนเสยขององคการเขามามสวนรวมอยางกวางขวาง

56

2. ความส าคญของสมรรถนะองคกร ผน าเชงกลยทธจะตองตระหนก และใหความส าคญตอการใชประโยชนและธ ารงรกษาจดเดนท เปนแกนสมรรถนะขององคการใหไดเพราะจดเดนดงกลาวจะเปนทรพยากรและความสามารถทจะท าใหองคการมอตลกษณทน าไปส ความไดเปรยบในการแขงขน

3. การพฒนาทรพยากรมนษย ผน าเชงกลยทธ ตองมงเนนกจกรรมการพฒนาทรพยากรมนษยดวยกระบวนการของการเรยนรอยางตอเนอง ผน าจะตองมทศนะและปฏบตตอพนกงานของตนเยยงทรพยากรทมคณคา 4. สงเสรมวฒนธรรมองคกร ผน าเชงกลยทธจะตองด าเนนกจกรรมทเปนการสงเสรมวฒนธรรมทมประสทธผลอยางยงยนขององคการ ดวยการกระตนและเปดโอกาสแกทกคนใหใชพลงและรวมขบเคลอนองคการ ทงนผน าทมความเขาใจจะสามารถพฒนาและธ ารงรกษาวฒนธรรมขององคการไวได ซงมสวนส าคญตอการเสรมสรางใหเกดความส าเรจตอองคการทอยใตบรบทความสลบซบซอนของเศรษฐกจใหม

5. การปฏบตตนอยางมคณธรรม จรยธรรม ผน าเชงกลยทธจะตองยดมนและมงเนน

แนวปฏบตอยางมจรยธรรม ดวยการแสดงออกถงความซอสตยเชอถอคณธรรม ยดมนในการหลกการของตน ทงสามารถในการดลใจพนกงานใหประกอบธรกจบนหลกของความมจรยธรรม นอกจากนผน ายงตองเรยนรและเขาใจอยางลกซงตอคานยมและวฒนธรรมอยางหลากหลาย อนจะสงผลตอโอกาสทจะประสบความส าเรจเพมมากขน

6. การรเรมสรางสรรค ผน าเชงกลยทธ จะตองสามารถสรางความมประสทธผลและความมดลยภาพขององคการระหวางการควบคมทเนนความยดหยนและการรเรมใหมๆ ทมงผล ระยะสนกบมงผลระยะยาว

สรปไดวา องคประกอบของภาวะผน าเชงกลยทธตองมการจดการ มการวางกรอบยทธศาสตรและแสวงหาแนวทางปฏบตทน าไปสความส าเรจ ผบรหารตองมการท างานอยางมประสทธภาพ อนจะเปนใหการท างานทตองมการจดการ มการวางกรอบยทธศาสตรและแสวงหาแนวทางในการปฏบตงานทน าไปสความส าเรจ โดยตองมภาวะผน าเชงกลยทธในการสรางบทบาทส าคญในการบรหารทจะน าองคการสความส าเรจ สภาพแวดลอมทงภายใน ภายนอก บทบาทของผบรหารทมตอองคการ การวางยทธศาสตรในการปฏบตงานมงเนนใหบคลากรใหบคลากรพฒนางานตามระบบ ขนตอนการน ากลยทธไปปฏบตงาน มการก าหนดเปาหมายด าเนนงาน การวางแผนปฏบตการ การสนบสนนกลยทธดวยโครงสรางวฒนธรรม บคลากร เทคโนโลยสารสนเทศและกระบวนการท างาน

57

ความส าคญของภาวะผน าเชงกลยทธ

ภาวะผน ากลยทธมความส าคญและมการน ามาใชในการพฒนาการศกษาและกลาวถงในศตวรรษท 21 น เพราะเปนปจจยตอความส าเรจของกจการขององคการ ชวยใหผบรหารสามารถมองเหนภาพรวมและขอบเขตไดกวางขวางและชดเจนเปนรปธรรมมากขน เพราะการด าเนนงานเชงกลยทธจะมความลกซงในการวเคราะหปญหาในระดบทมนยส าคญตออนาคตขององคการซงสามารถกลาวไดวาภาวะผน ากลยทธชวยจะสงเสรมและสนบสนนการก าหนดและการด าเนนกจกรรมตางๆ ภายในองคการตามทศทางทชดเจนและเปนเครองน าทางทเปนรปธรรมส าหรบสมาชกขององคการซงไดมนกวชาการหลายทานไดกลาวถงความส าคญของภาวะผน าเชงกลยทธไว ดงน ทพาวด เมฆสวรรค (2545: 42-43) ไดกลาวถงความส าคญของภาวะผน าเชงกลยทธไววา เปนหวใจความส าเรจการท างานคอการปรบปรงพฒนาอยางตอเนองและรวดเรวใหทนตอ การเปลยนแปลง ทนตอการแขงขน เปนทชดเจนวาเปาหมายการบรหารงานคอ เพอใหองคการคงอยและผคนปฏบตหนาท ทสรางความรงเรองทชดเจนจงตองมผน าทมภาวะผน าเชงกลยทธทมคณภาพ สมรรถนะ ทกษะ ความร ความสามารถ มเปาหมายชดเจนวาจะน าไปใชในทศทางใดเพออะไร สอสารและสรางความหมายใหกบผคนททงในและนอกองคกร จ าเปนอยางยงทตองใหผบรหารระดบสงรเรม เกยวของมการสอสาร สรางความมนใจ เหนประโยชน ผลกดนผานทมแตทแตกตางกนคอ กลวธ กระบวนการเปลยนแปลงทตองอาศยความสามารถของผน า สรางความพรอมการยอมรบความมกลยทธจงเปนปจจยส าคญของการปฏรปผน าคอบคคลทมความส าคญทสดขององคการ ซงจะประสบความส าเรจหรอไมนนขนอยกบขดความสามารถของผน าในการก าหนดทศทางทถกตอง รวมทงความสามารถในการสอทศทาง และความคาดหวงทเหมาะสมผานความเปนผน าสบคลากรทกคนอยางมประสทธผล ภาวะผน าเชงกลยทธจงมหนาทส าคญ 3 ประการ ดงน

1. การสรางกลยทธ เปนพจารณาวาการทจะบรรลตามวสยทศนนนจะตองใชวธการอยางไร องคการทประสบความส าเรจจะมการเปลยนแปลงวสยทศนไปสการปฏบตอยางมคณคาเปนไปตามวตถประสงค มการก าหนดกลยทธทเหมาะสมกบองคการและสงแวดลอม ผน าควรถามค าถามกอนวา ปจจบนองคการอยทไหน องคการตองการใหเปนอยางไร อะไรเปนการเปลยนแปลงและแนวโนมทจะเกดขนในสภาพแวดลอมของการแขงขน และอะไรคอแนวทางของการปฏบตทดทสามารถชวยใหองคการไปถงวสยทศนได 2. การปฏบตการเชงกลยทธ ผน าทเขมแขงเปนเครองมอทส าคญทสดส าหรบ การปฏบตการเชงกลยทธผน าตองกระตนและมอทธพลตอผอนใหเกดการยอมรบพฤตกรรมซงม ความจ าเปนตอการก าหนดนโยบายใหมๆ กลยทธดงกลาวรวมถงการปฏบตในเรองพนฐาน เชน การออกแบบโครงสรางระบบ

58

การใหรางวลการจดสรรงบประมาณและกฎระเบยบขององคการ นโยบายหรอการด าเนนการผน าเชงกลยทธตองมความรบผดชอบในการตดสนใจเกยวกบการเปลยนแปลงในโครงสรางขององคการ ระบบ และนโยบาย

3. การควบคมกลยทธ ประกอบดวย การวางแผน การจดองคการ การจดคนเขาท างาน การน า และการควบคม โดยการควบคมจะเกยวของกบกระบวนการตดตาม ตรวจสอบ ประเมนวเคราะหปญหาและปรบปรงการด าเนนงานใหเปนไปตามทก าหนด การควบคมกลยทธเปนหนาทส าคญของผบรหารทกองคการ การควบคมทางการจดการทมลกษณะพเศษ ใหความส าคญกบการตดตาม ตรวจสอบ และประเมนกระบวนการด าเนนงานเชงกลยทธขององคการวาสามารถบรรลวตถประสงคทตองการหรอไม การด าเนนการมประสทธภาพเพยงใดและตองปรบปรงอยางไรผน าเชงกลยทธตองมความสามารถในการบรหารจดการทรพยากรบคคล ทกษะความช านาญใน การบรหารจดการ การจดการความรสรางสรรคนวตกรรมใหมๆ และสรางผลตอบแทนทสงกวา เกณฑเฉลย เพอสมาชกขององคการและผเกยวของจากประเดนดงกลาว

ภาวะผน าเชงกลยทธมความส าคญมากตอความส าเรจของกจการขององคการ ชวยใหผบรหารสามารถมองเหนภาพรวมและขอบเขตไดกวางขวางและชดเจนเปนรปธรรมมากขนเพราะ การด าเนนงานเชงกลยทธจะมความลกซงในการวเคราะหปญหาในระดบทมนยส าคญตออนาคตขององคการซงสามารถกลาวไดวา ภาวะผน ากลยทธชวยจะสงเสรมและสนบสนนการก าหนดและ การด าเนนกจกรรมตางๆ ภายในองคการตามทศทางทชดเจนและเปนเครองน าทางทเปนรปธรรมส าหรบสมาชก โดยชวยใหสมาชกเขาใจในวสยทศน วตถประสงคและทศทางทแนนอนขององคการ ไมกอใหเกดความสบสนหรอความขดแยงในการท างานท าใหองคการสามารถบรรลเปาหมายและวตถประสงคทตองการอยางมประสทธภาพ เปนประโยชนตอองคการในการสรางความเขาใจระหวางการท างานและบคคลทกฝายท เกยวของโดยเฉพาะผมสวนไดสวนเสย เชน บคลากร ชมชน กลมผลประโยชนและหนวยงานราชการทสามารถตดตามตรวจสอบการด าเนนงานและความส าเรจในการบรรลเปาหมายขององคการชวยใหองคการสามารถด าเนนงานและใชทรพยากรในการแขงขนอยางมประสทธภาพและไดผลส าเรจดกวาการบรหารงานตามปกตเนองจากการด าเนนงานเชงกลยทธจะมการศกษา วเคราะหและจดระบบความสมพนธเชงกลยทธขององคการอยางรดกมและชดเจน ท าใหการด าเนนงานและการจดสรรทรพยากรเปนไปอยางมระบบและมประสทธภาพ สามารถ วางแผนการเปลยนแปลงใหสอดคลองกบบรบทของสงคม มเทคนคหรอกลยทธการด าเนนงาน ใหประสบผลส าเรจโดยเฉพาะการแกปญหาและการตดสนใจและดแลผรบบรการอย างใกลชด (กณฑกณฐ สวรรณรชภม, http://ejournals.swu.ac.th)

59

กลาวโดยสรปความส าคญของผน าเชงกลยทธวาเปนผทควบคมความส าเรจขององคการ เรมตงแตการก าหนดวสยทศนขององคการ เพอใหเหนทศทางของการพฒนาอยางเปน รปธรรม เปนผน าในการปฏบตงานเปนผกระตนใหเกดการปฏบตงานตามกลยทธทก าหนด เปนผควบคม ตดตาม ตรวจสอบ ผลงานปฏบตงาน รวมทงเปนผปรบปรงเปลยนแปลงกลยทธ เพอใหสามารถบรรลวตถประสงคตามวสยทศนทก าหนด

คณลกษณะภาวะผน าเชงกลยทธ

นกวชาการไดกลาวถงคณลกษณะของภาวะผน าเชงกลยทธไวดงน ชาญชย อาจนสมาจาร (2550: 38) สรปไววาคณลกษณะภาวะผน ามดงน 1. ความสามารถทเปนผลมาจากการเรยนรผานโปรแกรมภาวะผน าหรอบคลกภาพ

ความสามารถ 2. ประสบการณทเกดจาก

2.1 ทกษะเชงมโนทศน 2.2 ทกษะเชงเทคนค

2.3 ทกษะเชงมนษยสมพนธ

3. ตองมความพรอมทงทางดานความสามารถและประสบการณเมอมโอกาสจะเปนผน าในสถานทและเวลาทเหมาะสม

เทอน ทองแกว (ออนไลน. 2557) ไดกลาวถงลกษณะของภาวะผน าเชงกลยทธไวดงน 1. ผน าจะตองมองไกลคดไกลมองเหนเปาหมายในอนาคตขางหนาและไมใชแคมองเหนอยางเดยวเทานนจะตองชวยใหทกคนในทมงานมองเหนภาพอนาคตอยางทผน าเหนดวย ผน าทด จะไมหยดสรางสรรคอนาคตใหมๆใหกบองคการและพฒนาวธการท างานใหมๆอยเสมอ

2. ผน าทดจะตองเปนผทสรางทมงานทแขงแกรงไดมความนาเชอถอท าใหบคลากรทกคนในทมงานยนดทจะท างานรวมกนไมมความล าเอยงและเลอกปฏบตตอใครบางคนเปนพเศษเพราะถาท าแบบนนทมงานทดกจะไมเกดขนอยางแนนอนการมอบหมายและจดสรรงานผน าทดไมใชแคเพยงมอบหมายงานใหกบสมาชกในทมอยางเดยวแตจะตองพจารณาเสมอวาใครทเหมาะสมกบงานตางๆกจะมอบหมายทเขาถนดเพอใหเกดผลงานทดทสดนนแสดงวาผน าจะตองศกษาและรจก จดแขงจดออนของสมาชกของทมงานตนเองเปนอยางด

60

3. ผน าทดจะตองสรางและพฒนาคนทกคนทอยในการดแลเพอท าใหทกคนเกงขนและมความสามารถในการท างานมากขนไมใชแคบรหารแบบเดมๆไมมอะไรใหมเกดขนในตวพนกงานเลยดงนนผน าจะตองฝกสอนพนกงานและวางแผนความกาวหนาในสายอาชพใหกบพนกงานแตละคน

เพอใหพนกงานมทกษะใหมๆในการท างานเกดขนเสมอ

4. ผน าทดจะตองเปนคนทสามารถสรางแรงบนดาลใจใหเกดขนกบสมาชกในทมงานท าใหสมาชกเกดความฮกเหมและมงมนทจะท างานและฟนฝาอปสรรคไปพรอมๆกน

5. ผน าไมจ าเปนตองเปนบคคลทมต าแหนงหวหนาหรอผทไดรบการยอมรบจากผอนเทานนแตทส าคญกคอผน าเปนผทสามารถกอใหเกดการเปลยนแปลงทสงผลเชงบวกตอ ความเปนอยทดของผอนของชมชนและของสงคมโดยรวมอาจกลาวไดวามนษยทกคนมศกยภาพพอทจะเปนผน าได กระบวนการของการเปนผน าหรอภาวะผน านนไมสามารถอธบายไดโดยงายเพยงแคดจากพฤตกรรมของบคคลใดบคคลหนงเทานนแตภาวะผน ายงเกยวของกบความสมพนธในแงความรวมมอของกลมคนหรอระหวางกลมคนในการปฏบตภารกจรวมกนบนฐานของคานยมเหมอนกนคอ การท างานเพอให เกดการเปลยนแปลงเชงบวกจากความเชอท วา ผน า คอ ผทกอใหเกด การเปลยนแปลงและภาวะผน าคอการท างานรวมกนในลกษณะของกลมบคคลทตองการใหเกด การเปลยนแปลง ดงนนการพฒนาผน าทมฐานความเชอดงกลาวจงเนนเรองคานยมส าคญทใชเปนฐานของการเปลยนแปลงทางสงคมควบคไปกบการเรยนรคานยมสวนบคคลเพอการเปนผน าทดตอไป

บทบาทภาวะผน าเชงกลยทธ

นกวชาการไดกลาวถงบทบาทภาวะผน าเชงกลยทธ ไวดงน ทรรศนะ บญขวญ (2549: 13) ไดกลาวถงบทบาทผน าเชงกลยทธนนเปนผรบผดชอบในการสรางและการเปลยนแปลงปจจยทง 6 ประการขององคการ ไดแก ดานสภาพแวดลอม วฒนธรรมกลยทธ โครงสรางภาวะผน าและเทคโนโลยดงกลาวมาแลว และยงมหนาทในการจงใจใหพนกงานน าการตดสนใจของตนลงสการปฏบตผน าเชงกลยทธจงมบทบาทสองดานทเปนบทบาทคขนานกน กลาวคอบทบาทแรกในฐานะเปนผวางแผนออกแบบหรอก าหนดวสยทศนและกลยทธ ใหแกองคการสวนบทบาททสองในฐานะของผทน าเอากลยทธไปสการปฏบต ดงนน ผน าเชงกลยทธ จงเปนทงผก าหนดและผน าสการปฏบต

61

ชยพชร เลศรกษทวกล (2557) กลาววา บทบาทของผน าเชงกลยทธแบงได ดงน 1. ก าหนดทศทาง : ผน าเชงกลยทธตองก าหนดทศทางขององคกรใหชดเจนมองภาพ อนาคตองคกรวาในอกหาปขางหนาองคกรจะเปนอยางไร เดนไปในทศทางไหนผน าควรเปดโอกาสใหเพอน รวมงาน พนกงานไดมสวนรวมในการแสดงความคดเหนถงเปาหมาย อนาคตและทศทางขององคกรดวยเพราะจะท าใหทกคนมความผกพนกบเปาหมายรวมกนดวย 2. คดเชงกลยทธ : ผน าเชงกลยทธรอบรสถานการณภายนอกองคกร เขาใจสภาวะของตลาดวาเปนชวงขาขนหรอขาลง รทนความคดความเคลอนไหวของคแขงขนเพอปรบตวและรบมอไดทน เขาใจพฤตกรรมของลกคาทนบวนจะมความจงรกภกดท ลดนอยลง เขาใจจดแขงจดออนขององคกรเพอหาทางเสรมจดแขงใหแขงยงขนและหาทางขจดจดออนทส าคญกอนผน าเชงกลยทธควรพฒนาการคดแบบวเคราะห มความคดรเรมสรางสรรค มมมมองวธคดทเปนระบบ ทงน เพอจะใหมองเหนทงภาพกวางและภาพลก

3. มองโอกาสมากกวาปญหา : ผน าเชงกลยทธมงเนนใหความส าคญกบโอกาสมากกวาปญหา เพราะการจบจงหวะของโอกาสภายนอกจะเหมอนพลงทสงผลใหองคกรขบเคลอนไปขางหนาไดอยางรวดเรว อยางไรกตาม ไมไดหมายความวาผน าควรละเลย ปกปดหรอนงทบปญหาในองคกรเอาไว แตการทไปใหความส าคญกบการแกไขปญหาตางๆ ภายในองคกรไมไดชวยใหองคกรพฒนาเตบโตในระยะยาว แตเปนเพยงการปองกนความเสยหายทเกดขนเทานน

4. สอสาร : ผน าเชงกลยทธตองสอสารแผนงานและขอมลส าคญใหพนกงานทกคนไดรบรและเขาใจ ผน าตองใชเครองสอสารทกรปแบบเพอใหพนกงานทกคนในองคกรทราบวาเปาหมายขององคกรคออะไร องคกรมกลยทธอะไรทตองท าเพอไปใหถงเปาหมาย องคกรคาดหวงใหพนกงานทกคนท าอะไร เพออะไร และท าใหพนกงานรวางานทพวกเขาท าอยมความทาทายขนาดไหน ผลลพธทเกดขนสงผลตอความส าเรจขององคกรอยางไร เหมอนเรองอปมาอปมยทวามพนกงานสองบรษททท าหนาทเหมอนกน แตมความภาคภมใจในงานทท าแตกตางกนดงนนจงเปนหนาทของผน าเชงกลยทธทตองสรางคณคาในงานของพนกงานทกคนเพอความส าเรจขององคกร

5. สรางแรงบนดาลใจ : ผน าเชงกลยทธเปดโอกาสใหพนกงานแสดงความคดเหนตอแผนงานรบฟงอยางจรงใจสงการแตใชวธการถามค าถามปลายเปดเพอใหพนกงานไดเรยนรไดคดและแสดงความสามารถทมอยกระตนใหพนกงานคดหาทางแกไขปญหาดวยตวพนกงานเอง กลาวชมเชยพนกงานเสมอเมอท างานส าเรจสนบสนนใหพนกงานกลาคดนอกกรอบ กลาท าสงใหมๆ เพอความส าเรจขององคกร และพรอมทจะใหอภยและเรยนรจากความผดพลาดทเกดขนรวมกนกบพนกงาน

62

6. สรางความเชอมนและจรงใจ : ผน าเชงกลยทธตองแสดงออกทงทางการกระท า การพด การแสดงออกใหพนกงานมความเชอมนและรสกไดถงความจรงใจทผน ามตอพวกเขา ผน าเพยงเอาใจเขามาใสใจเรา เลกใชค าวาผมแตใชค าวาเรา รบผดเมอเกดความผดพลาด ไมโทษผอนและเมอเกดความชอบความส าเรจกยกความดความชอบนใหลกนอง เปนผเสยสละ เปนผใหตามค าสภาษตทวา ทานตองใหความจรงใจกบผอนกอน ทานจงจะไดรบความจรงใจนนกลบมานอกจากนผน าควรสงเสรมใหโอกาสพนกงานไดเรยนร พฒนาและเตบโตไปกบองคกร

7. สรางวฒนธรรมการท างานเปนทม : ผน าเชงกลยทธเขาใจดวาการท างานเปนทมเปนหนทางสความส าเรจขององคกร เปนไปไมไดเลยทจะมยอดมนษยในองคกรทเกงไปหมดทกอยาง ดงนนผน าจงตองสรางวฒนธรรมการท างานเปนทมซงนอกจากจะจดกจกรรมเปนทมปละครงแลว ผน าเชงกลยทธควรสนบสนนใหพนกงานทกระดบชนไดปฏบตงานรวมกน ชวยเหลอกน สอสารกนอยางเปดเผย แกไขปญหารวมกน ใหอภยกน ใหก าลงใจกน ไมหาคนผด แตหาสาเหตทผดพลาด ทส าคญควรหาจงหวะโอกาสในการฉลองความส าเรจรวมกนเสมอ

ธรศกด ชนะบางแกว (2557) กลาววา ภาวะผน าเชงกลยทธมบทบาท 4 ประการ คอ

1. การก าหนดแนวทางหลก ผน าควรเรมตนดวยการก าหนดเปาหมายและแนวความคดทชดเจน บทบาทดงกลาวจะชวยใหผน าสรางแผนงานแมแบบทตงอยบนพนฐานของหลกการกอนจะลงมอปฏบตตามแผน และนอกจากนนไมเพยงแตตองรถงวธการก าหนดทศทางและเปาหมายเทานน แตผน าตองไดรบการสนบสนนและความมงมนจากพนกงานในการบรรลถงเปาหมายดวย ผน าตองมความสามารถน าใหผอนมสวนรวมในการสรางพนธมตร วสยทศน และสอสารอยางชดเจน ผน าตองชใหเหนถงผลประโยชนทพนกงานจะไดรบจากความส าเรจในอนาคต

2. สรางระบบการท างานทมประสทธผล การสรางระบบการท างานทมประสทธผลหรอการท าใหองคการด าเนนไปในทศทางเดยวกน คอ การลงมอสรางแผนหลกทก าหนดขนในขนตอนทหนงทกระดบชนขององคการควรมการด าเนนการไปในทศทางเดยวกนเพอบรรลวตถประสงคเดยวกน ผน ายงตองเปลยนแปลงระบบท างาน ขนตอนและโครงสรางองคการท างานใหสอดคลองกบจดหมายขององคการทไดวางไว

3. การมอบอ านาจ หากผน ามการมอบอ านาจใหแกพนกงานอยางจรงจงจะท าใหบรรยากาศในการท างานมความไววางใจซงกนและกน การสอสารระหวางบคคลและระหวางกลม เกดประสทธผลและเกดผลลพธใหมๆ ทสรางสรรค และพนกงานสามารถแสดงความคดเหนและศกยภาพของตนไดอยางอสระ ดงนน ผน าจะตองสรางสภาวะทจะกระตนการสรางเสรมและปลดปลอยความคดรเรมสรางสรรค ความสามารถพเศษเฉพาะตว ความสามารถ และศกยภาพทมอยในบคคลทกคน

63

4. การสรางตวแบบ ผน าตองสรางความนาเชอถอตองมคณสมบตของผน าทดดวย กลาวคอ ตองเขาใจถงความส าคญของดลยภาพระหวางคณลกษณะกบความรความสามารถ

สรปไดวาบทบาทภาวะผน าเชงกลยทธนน ตองมวสยทศนสามารถก าหนดทศทางขององคการไดดวยความเชอมน มกลยทธท ชดเจน มความรบผดชอบสง สามารถน าพาองคกรส การเปลยนแปลงหรอพฒนาใหมประสทธการท างานสงขน

กระบวนการบรหารเชงกลยทธ

การบรหารเชงกลยทธในการน าไปใชเปนแนวในการบรหารงานในองคกร มผ ใหทศนะเกยวกบกระบวนการหรอขนตอนทส าคญไวหลายประการ ดงน ปกรณ ปรยากร (2550: 91-92) ไดเสนอวาในการจดการเชงกลยทธขององคการ ประกอบดวยขนตอนหลกส าคญ 8ขนตอน ดงน 1. การวเคราะหสถานการณของกจการ (Current situation analysis) วเคราะหจาก

1.1 พจารณาผลประกอบการจากผลตอบแทนการลงทนลวนแบงการตลาดแนวโนมผลตอบแทน ฯลฯ

1.2 พจารณากลยทธในปจจบนของภารกจ (mission) วตถประสงค (objectives)

กลยทธตางๆ ทใชรวมทงแนวทางหรอมาตรการตางๆ

2. การพจารณาและประเมนบทบาทของนกบรหารในระดบกลยทธ (examining and

evaluation strategic management) โดยมงไปทการวเคราะหเจาะลกบทบาทของคณะกรรมการบรหาร (board of directors) กบบรรดานกบรหารระดบสง (top management) เปนส าคญ

3. การพจารณาและประเมนสภาพแวดลอมภายนอก (a scan of external environment) การประเมนทงสภาพทวไป (general environment) และสภาพแวดลอมของการแขงขน (competitive

environment) เพอหาขอสรปทชใหเหนโอกาสตางๆ (opportunities) และขอจ ากดหรออปสรรคตางๆ

(threats) รวมทงปจจยส าคญทเปนผลตอความส าเรจ (key success factors)

4. การพจารณาและประเมนสภาพแวดลอมภายใน (a scan of internal corporate

environment) การประเมนปจจยตางๆ ภายในองคการ เพอวเคราะหจดแขง (strengths) และจดออน (weaknesses) รวมทงขอมลดานสมรรถนะอนโดดเดน (core competencies) ของกจการ

64

5. การวเคราะหปจจยหรอประเดนเชงกลยทธ (analysis of strategic factors)

การประมวลจดแขง จดออน โอกาส ขอจ ากด เขาดวยกน อนจะน าไปส ก. การระบปญหา (problems) และชองวาง (gaps) ทจ าเปนตองระมดระวง ข. ทบทวนและปรบภารกจกบวตถประสงคของกจการ ถาจ าเปน

6. การคดคน วเคราะหและเลอกทางเลอกเชงกลยทธ (generation, evaluation,

and selection of the best alternative strategy)

6.1 การก าหนดทางเลอกทจะใชเปนกลยทธเพอบรรลวตถประสงคของกจการ

6.2 การวเคราะหความเปนไปไดของทางเลอกแตละทาง การเปรยบเทยบทางเลอก

6.3 การตดสนใจเลอกกลยทธ

7. การน ากลยทธไปปฏบต (implementation) เปนการด าเนนการเกยวกบการน ากลยทธตางๆ ทไดผานการตดสนใจแลวไปด าเนนงานใหเปนไปตามแนวปฏบตทก าหนด

8. การควบคมและการประเมนผล (control and evaluation) เปนการจดวางระบบการควบคมและระบบสนบสนนตางๆ เพอแสวงหาขอมลและขอสรปในการวดผลงานกบมาตรฐานการปรบแกและการประเมนตามเกณฑมาตรฐานทตองการศกษาเพอพฒนาและสงเสรมองคกรใหยกระดบคณภาพสงขน 2 ตวชวด

Gordon Judith R. and associates (1990: 144-150 อางใน วนชย มชาต, 2554: 118-

123) ไดเสนอวาในการจดการเชงกลยทธมขนตอนส าคญ 5 ขนตอน คอ

1. การก าหนดพนธกจขององคการ (mission determination) เปนการก าหนดวาองคการจะมภารกจใดเปนการตอบค าถามวาองคการนนตงขนมาเพออะไรหรอแสดงเหตผ ลความจ าเปนในการมองคการดงกลาว การก าหนดพนธกจขององคการจะเปนการก าหนดสภาพแวดลอมขององคการ แสดงถงความพยายามขององคการในภาพรวมวาตองการใหเกดผลใดขน พนธกจขององคการสามารถพจารณาไดจากพระราชบญญตจดตงหนวยงานในองคการราชการ และวตถประสงคขององคการในหนงสอบรหารสนธในหนวยงานเอกชน พนธกจขององคการเอกชนสามารถเปลยนแปลง 2. การวเคราะหสภาพแวดลอมขององคการ การวางแผนกลยทธใหความส าคญกบการเปลยนแปลงทงในดานสภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงตลอดเวลาและในตานการปรบตวขององคการ การวเคราะหสภาพแวดลอมในการวางแผนกลยทธเปนการวเคราะหเพอน ามาก าหนด กลยทธขององคการใหสอดคลองกบสภาพแวดลอม โดยในการวเคราะหสภาพแวดลอม 2 สวน คอ

65

2.1 สภาพแวดลอมภายนอกเปนการวเคราะหสภาพแวดลอมทวไปและสภาพแวดลอมเฉพาะ

2.2 การวเคราะหสภาพแวดลอมภายในองคการ เปนขนตอนส าคญของ การวางแผนกลยทธ เพราะจะเปนฐานในการก าหนดกลยทธและทศทาง ตลอดจนวธการด าเนนงานใหบรรลทศทางทก าหนดไวขององคการ

3. การก าหนดวตถประสงคของแผนกลยทธหลงจากศกษาพนธกจ และวเคราะหสภาพแวดลอมขององคการแลว องคการจะก าหนดวตถประสงคในการด าเนนงานขององคการทสอดคลองกบภารกจขององคการ ซงวตถประสงคทก าหนดขนจะตองมลกษณะส าคญ คอ

3.1 มความเฉพาะเจาะจงและมความชดเจน (specific)

3.2 สามารถวดได (measurable)

3.3 เปนทยอมรบและเหนพองตองกนในหมผทเกยวของ (agreeable)

3.4 สามารถปฏบตไดหรอเปนจรงได (realistic)

3.5 ระยะเวลาทก าหนดไว (time - frame) ลกษณะของวตถประสงคดงกลาวนอาจเรยกวา SMART – GOAL

3.6 มความทาทาย แตสามารถบรรลไดไมยาก หรองายจนเกนไป (challenging,

but attainable)

3.7 วตถประสงคควรมการบนทก หรอเขยนไวเปนลายลกษณอกษร (documented, written)

4. การก าหนดกลยทธขององคการ เปนการก าหนดกลยทธจากการวเคราะหสถานการณตางๆ ประกอบดวยแผน 3 ระดบ คอยทธศาสตรในระดบองคการโดยรวมซงเรยกวา corporate level กลยทธไนระดบหนวยงานยอย หรอระดบหนวยธรกจ หรอระดบ business –

level และแผนระดบปฏบตการ หรอ operational - level โดยแผนกลยทธแตละระดบจะตองมความสมพนธ สอดคลองและเปนไปในทศทางเดยวกนในลกษณะความเชอมโยงของเปาหมายและวธการปฏบตดงนน หากการก าหนดมความชดเจนและเชอมโยงกนดกจะท าใหการปฏบตงานขององคการเปนไปอยางมประสทธภาพและบรรลตามทองคการวางไว

5. การน ากลยทธไปปฏบตเปนขนตอนทมผลตอความส าเรจขององคการเปนอยางมากเนองจากเปนกระบวนการในการท างานขององคการ และเกยวของกบการบรหารงานในมตตางๆ เชน โครงสรางขององคการ ระบบการน าในองคการ ระบบการตดตอสอสารและการควบคมในองคการ ซงตวแปรเหลานถอเปนปจจยในการปฏบตงานขององคการทงสน David Fred R. (1997:

11อางองใน พระมหาศรชย สรนทาโณ (ศรรมย), 2556: 13) การจดการเชงกลยทธ (Strategic

Management) ขององคการนนจะประกอบไปดวยกระบวนการ 3 ขนตอน คอ

66

1. ขนการก าหนดกลยทธ (Strategic Formulation) จะเกยวของกบการก าหนด พนธกจ (mission statement)การพจารณาถงโอกาสและขอจ ากดทมาจากสภาพแวดลอมภายนอก การพจารณาถงจดแขงจดออนขององคการการก าหนดวตถประสงคระยะยาว พจารณาประเมนทางเลอกกลยทธตางๆและการตดสนใจเลอกกลยทธทจะน ามาใชในการด าเนนงาน

2. ขนการน ากลยทธไปปฏบต (Strategic Implementation) จะเกยวของกบการก าหนดวตถประสงคของแผนประจ าป การก าหนดนโยบาย การจงใจบคลากรทรบผดชอบ การจดสรรทรพยากรใหแกการด าเนนกลยทธตางๆ การสรางวฒนธรรมการท างานแบบใหมเนนการท าตามกลยทธการก าหนดโครงสรางองคการทมประสทธผล การจดเตรยมงบประมาณ รวมถงการพฒนาและการใชระบบการจดการขอมล

3. ขนประเมนผลกลยทธ (Strategic Evaluation and Control) Dess, Gregory G.,

and Alex Miller, (1993: 1) สรปกระบวนการจดการเชงกลยทธประกอบดวย

1. การวเคราะหเชงกลยทธ (Strategic analysis) ซงประกอบดวยกระบวนการยอย 3 สวน คอ

1.1 เปาหมาย (Goal) เปาหมายเชงกลยทธ (Strategic Goal) เปนการก าหนดวสยทศนภารกจ และวตถประสงค ซงเปนจดมงหมายในการใชความพยายามขององคการเพอใหเปนเปาหมายเชงกลยทธซงเปนการน าไปก าหนดสกลยทธ

1.2 การวเคราะห SWOT (SWOT Analysis) การจดการเชงกลยทธทประสบผลส าเรจขนอยกบจดแขง (Strengths) และอปสรรค (Threats) จากสภาพแวดลอมภายนอก ประกอบดวยการวเคราะหโอกาสและอปสรรค สภาพแวดลอมภายใน ประกอบดวย จดแขงและจดออน ซงมวธการวเคราะหดงนโอกาสและอปสรรคและภายนอก (External opportunities and

threats) คอ โอกาสและอปสรรคจากภายนอกเชน ดานเศรษฐกจ ดานสงคม ดานวฒนธรรมประเพณ ดานประชากรศาสตรดานสงแวดลอมทางธรรมชาต ดานการเมองและรฐบาล แนวโนมทางการแขงขนและเหตการณสามารถสรางประโยชนและอนตรายใหกบองคการไดในอนาคต โอกาสและอปสรรคทอยเบองหลงการควบคมขององคการไมสามารถควบคมได จดแขงและจดออนภายใน ( Internal

strengths and weaknesses) เปนกจกรรมทสามารถควบคมไดภายในองคการ ซงท าใหมลกษณะดและไมด ประกอบดวย การจดการ การเงน การบญช กระบวนการท างาน การปฏบตตามแผนการวจย การพฒนาระบบขอมลสารสนเทศ ระบบคอมพวเตอร มจดแขงหรอจดออนเกดขน องคการสามารถใชจดแขงก าหนดเปนกลยทธและในขณะเดยวกนกปรบปรงจดออน และจดแขงจะตองเปรยบเทยบกบคแขงขน

67

1.3 การก าหนดกลยทธ (Strategy formulation) กลยทธ (Strategy) เปนวธการเพอใหบรรลวตถประสงคระยะยาว การวเคราะหกลยทธทสมเหตสมผลถอเกณฑ 3 ระดบคอ - กลยทธระดบองคกร (Co-operate level strategy) เปนกระบวนการก าหนดลกษณะทงหมดและจดมงหมายขององคกร ประกอบดวย การลงทน การด าเนนการ การพฒนาปรบปรงองคการ - กลยทธระดบธรกจ (Business level strategy) เปนกลยทธทพยายามหาวธการแขงขนในแตละองคการทพยายามจะสรางสงตอไปน - กลยทธระดบหนาท (Function level strategy) เปนการสรางขอไดเปรยบส าหรบการแขงขน ซงเปนสาเหตทท าใหองคกรประสบผลส าเรจขนอยกบคณคา (Value chain) โดยค านงถงคณภาพ (Quality) ประสทธภาพ (Efficiency) และการสงมอบคณคา (Value delivery) ใหกบผบรการ

2. การปฏบตตามกลยทธ (Strategy Implementation) และการควบคมเชง กลยทธ (Strategic Control) เปนกระบวนการของการเปลยนแปลงกลยทธทก าหนดไวใหเปนกลยทธทเปนจรง ประกอบดวย การประสมประสาน (Integration) หมายถงการทบคคลในหนวยงานท างานรวมกน อยางมประสทธภาพ โครงสรางองคการ (Organization Structure) การปฏบตตามกลยทธตองการชองทางการตดตอสอสารภายในองคการซงความรบผดชอบทก าหนดไว มการมอบหมายอ านาจหนาท ซงผบรหารจะก าหนดโครงสรางขององคการ

3. การควบคมเชงกลยทธ (Strategic Control) เพอตดตามการปฏบตงานตามแผนและการปรบปรงแผนการพฒนาสภาพแวดลอมภายนอกและภายใน

4. ภาวะผน าเชงกลยทธ (Strategic leadership) หมายถง ความสามารถมอทธพลเหนอผอนในดานการกระท ามการจดการ การประสมประสาน และเปลยนแปลง

ทอรมสน สตรกแลนด, Thompson Strickland (อางใน ทรงศกด ศรวงษา, 2550: 34) สรปกระบวนการบรหารเชงกลยทธประกอบดวย

1. การก าหนดขอความวสยทศน ขอความพนธกจ เปาหมาย และวตถประสงค (Formulation & Vision, Mission statement, Goal Objective) ซงก าหนดจดหมาย 5 ประการ คอ

1.1 การก าหนดวสยทศนขององคกร เปนขอความทวไปซงก าหนดทศทางขอความภารกจเปนขอความทก าหนดสวนประกอบของวสยทศน ควรอธบายถงรายละเอยดขององคกร ขอบเขตของการปฏบตตามความตองการและคานยมเบองตนขององคกร

1.2 การก าหนดขอความภารกจ เปนขอบเขตของงานในองคกรซงก าหนดขนเพอเปนภาพรวมและด าเนนการวนจฉยออกมาเขยนเฉพาะทเปนเปาหมายขององคกรออกมา

68

1.3 การก าหนดเปาเชงกลยทธเปนขอความแสดงจดมงหมายหลกขององคกรซงก าหนดขนเพอใหบรรลภารกจทก าหนดไว

1.4 การก าหนดเปาหมาย เปนการก าหนดสงทตองการในอนาคตทองคกรตองพยายามใหเกดขน โดยสวนใหญเปนสวนประกอบของการวางแผนทส าคญเกยวกบเปาหมายในอนาคตทองคการตองการใหบรรลถงจดมงหมาย

1.5 การก าหนดวตถประสงคเชงกลยทธ (Strategic Objective) วตถประสงคเชงกลยทธเปนขอความเฉพาะทก าหนดหลกเกณฑเพอใหบรรลเปาหมายในสภาพแวดลอมภายในและภายนอกในชวงเวลาหนง ซงเปนสงจ าเปนทเปนโอกาสภายใตสภาพแวดลอม

2. การก าหนดกลยทธ (Strategy Formulation) หรอการวางแผนเชงกลยทธ (Strategic

Planning) หมายถง การก าหนดกลยทธทางเลอกและเลอกจากทางเลอกทสามารถบรรลจดประสงคเปนแผนทส าคญและเปนแผนระยะยาว

3. การปฏบตตามกลยทธ (Strategic implementation) เปนกระบวนการเปลยนแปลง กลยทธใหเปนการปฏบตและเปนผลลพธ คอ

3.1 การก าหนดโครงสรางองคกร

3.2 การจดระบบการปฏบตการทเหมาะสม

3.3 การยอมรบรปแบบการจดการทเหมาะสม

3.4 การจดวฒนธรรมขององคกรหรอคานยม

4. การประเมนและการควบคมกลยทธ (Evaluation and Strategic Control) การควบคมเชงกลยทธเปนกระบวนการพจารณาวากลยทธไดบรรลเปาหมายและวตถประสงคการด า เนนงานหรอไม ไอรแลนและฮตท (Ireland and Hitt, 1999: 254) ใหทศนะเกยวกบผน าเชงกลยทธทเหมาะสมกบศตวรรษท 21 ผน าเชงกลยทธตองด าเนนการใน 6 ขนตอนดงน 1. ผน าเชงกลยทธตองสามารถใหวสยทศนทแจมชดและมลกษณะจงใจขององคการและเปนวสยทศนทไดมาจากบคคลฝายตางๆ

2. ผน าเชงกลยทธจะตองตระหนกใหความส าคญตอการใชประโยชนและด ารงรกษาจดเดนทเปนแกนสมรรถนะขององคการใหไดเพราะจดเดนดงกลาวจะเปนทงทรพยากรและขดความสามารถทจะท าใหองคการมอตลกษณทน าไปสความไดเปรยบในการแขงขน

3. ผน าเชงกลยทธตองมงเนนกจกรรมการพฒนาทรพยากรมนษยดวยกระบวนการของการเรยนรอยางตอเนอง 4. ผน าเชงกลยทธของศตวรรษท 21 จะตองด าเนนกจกรรมทเปนการสงเสรมวฒนธรรมความมผลผลตอยางยงยนขององคการดวยการกระตนและเปดกวางแกทกคน

69

5. ผน าเชงกลยทธจะตองยดมนและมงเนนแนวปฏบตตางๆอยางมจรยธรรมดวย การแสดงความซอสตยมคณธรรมยดมนในหลกการของตนทงสามารถในการดลใจตอพนกงานใหประกอบธรกจบนหลกของความมจรยธรรม

6. ผน าในศตวรรษท 21 จะตองสามารถสรางความมประสทธผลและความม ดลยภาพขององคการระหวางความควบคมทเนนในความยดหยนและการรเรมใหมๆทมงผลระยะสนกบทมงผลระยะยาว โดยสรปการบรหารเชงกลยทธในการน าไปใชเปนแนวในการบรหารงานในองคกรนนมกระบวนการทส าคญ คอ ขนการวเคราะหเชงกลยทธ (Strategic analysis) เปนการวเคราะหสภาพแวดลอมภายในและภายนอกเพอน าไปสการก าหนดกลยทธ ขนการก าหนดกลยทธ (Strategic

Formulation) เปนการก าหนดวสยทศนภารกจและวตถประสงค ขนการน ากลยทธไปปฏบต (Strategic Implementation) และขนประเมนผลกลยทธ (Strategic Evaluation and Control)

บทสรป

ในศตวรรษท 21 สงผลตอการปรบเปลยนการพฒนาองคการ โดยเฉพาะผน าขององคการตางๆ ตองกาวทนตอกระแสการเปลยนแปลงดงกลาว ภาวะผน าเชงกลยทธเปนรปแบบหนงทผ น าขององคการ ควรไดศกษาและน ามาประยกตใช ลกษณะภาวะผน าเชงกลยทธมลกษณะแสดงใหเหนถงการก าหนดทศทางและการกระตนสรางแรงบนดาลใจใหแกสมาชกทเปนกระบวนการพฒนา ความสามารถของผรวมงานไปสระดบทสงขนและมศกยภาพมากขน ท าใหเกดการตระหนกรในภารกจและวสยทศนของกลมจงใจใหผรวมงานเกดความรวมมอในการพฒนาและด าเนนการใดๆ ใหประสบผลส าเรจตามวตถประสงคหรอเปาหมายทวางไว

แนวคดทเกยวกบภาวะผน าเชงกลยทธการบรหารเชงกลยทธ (strategic management)

นนคอเปนแนวทางการบรหารทเปนระบบ โดยแตละสวนจะมความสมพนธระหวางกนในเชงการสรางมลคาเพม (value added) สเปาหมายทมการก าหนดไวในกรอบทศทางเชงกลยทธ หรอทเรยกวา “ภารกจ” (mission) การบรหารเชงกลยทธ (strategic management) นนมองคประกอบส าคญ 2 สวน คอ สวนทวาดวยการวางแผนกลยทธ (strategic planning) และสวนทวาดวยการด าเนนการ(implementation) เพอใหแผนดงกลาวส าเรจลลวงในการด าเนนการดงกลาว ทรพยากรจะถกจดสรรเพอใหมการใชกรอบทมทศทางแนนอน ทงเงอนเวลาในทกอณกจะถกก าหนด เพอใหมความสมพนธกนในการผลกดนองคการไปสทศทางทมการวางกรอบไวความจรงแลว การบรหารเชงกลยทธแมจะมกรอบก าหนดไวอยางเปนระบบ เพอใหมการบรหารทรพยากรอยางมประสทธภาพและเอออ านวยตอกนกจรงแตไดเปดโอกาสใหมความยดหยนในการบรหาร เพอปรบตวใหสอดคลอง

70

กบการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมจะเหนไดวา ภารกจ (mission) ทถกตองจะตองก าหนดไวในลกษณะทเปนนามธรรม เพอใหมความยดหยนในการตความสอดคลองกบการเปลยนแปลงในอนาคตในระยะยาวได การบรหารเชงกลยทธจงมลกษณะเปนการบรหารบนพนฐานของดลยภาพ (balance)

ระหวางกรอบทศทางและความยดหยนในการปรบตวการบรหารเชงกลยทธหากมการด าเนนการอยางถกตองและเปนระบบแลวจะเปนการบรหารทมประสทธภาพยงเพราะเปนการบรหารทมลกษณะเปนทงการปองปราบปญหาโดยมแผนทศทางรองรบ และมความคลองตวในการแกปญหาเฉพาะหนาเนองจากเปนลกษณะการบรหารอยางเปนระบบ (systemic Management) องคประกอบของ การบรหารองคการทงภาครฐและภาคธรกจสวนหนงขนอยกบระบบการจดการอกสวนหนงซงเปนสวนส าคญมากขนอยกบทศนคตหรอวฒนธรรมในการบรหารองคการทประสบความส าเรจนน ปจจยกคอคณภาพทรพยากรมนษยหวใจของการบรหารเชงกลยทธจงไมใชอยทการวางแผนกลยทธทดหรอสรางระบบการบรหารทดแตอยทองคประกอบของการสรางบคลากรใหมวฒนธรรมในการคดเชง กลยทธ (Strategic) มากกวาการคดเชงกลยทธ (strategic thinking) จงถอเปนองคประกอบของ การเพมศกยภาพในการแขงขน เพราะถอเปนการสรางมลคาเพมใหกบคณภาพบคลากรอนเปนองคประกอบทส าคญทสดในการบรหารจดการภาวะผน ากลยทธมความส าคญและมการน ามาใชในการพฒนาการศกษาและกลาวถงในศตวรรษท 21 น เพราะเปนปจจยตอความส าเรจของกจการขององคการ ชวยใหผบรหารสามารถมองเหนภาพรวมและขอบเขตไดกวางขวางและชดเจนเปนรปธรรมมากขน เพราะการด าเนนงานเชงกลยทธจะมความลกซงในการวเคราะหปญหาในระดบทมนยส าคญตออนาคตขององคการ

71

ค าถามทายบท

จงตอบค าถาม หรออธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

1. อธบายภาวะผน าลกษณะภาวะผน าเชงกลยทธ พรอมยกตวอยาง 2. แนวคดทเกยวของกบภาวะผน า มอะไรบาง (อธบายโดยยอ) 3. ความส าคญของภาวะผน าเชงกลยทธตอการบรหารองคกรเปนอยางไร

4. บทบาทของบทบาทผน าเชงกลยทธสามารถสรางและการเปลยนแปลงขององคการอยางไร

5. อธบายขนตอนกระบวนการบรหารเชงกลยทธและยกตวอยาง

72

บทท 4

ภาวะผน าการเปลยนแปลง (transformational leadership)

ภาวะผน าการเปลยนแปลง (transformational leadership)

จากสภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงตลอดเวลา มการแขงขนเพอชงความเปนเลศ ดงนน วธทจะท าใหผบรหารประสบความส าเรจสงสด คอ ผ บรหารตองเปลยนแปลงตนเอง เบรนส (Burns) เสนอความเหนวา การแสดงความเปนผน ายงเปนปญหาอยจนทกวนน เพราะบคคลไมมความรเพยงพอในเรองกระบวนการของความเปนผน า เบรนส อธบายความเขาใจในธรรมชาตของความเปนผน าวาตงอยบนพนฐานของความแตกตางระหวางความเปนผน ากบอ านาจทมสวนสมพนธกบผน าและผตาม อ านาจจะเกดขนเมอผน าจดการบรหารทรพยากร โดยเขาไปมอทธพลตอพฤตกรรมของผตามเพอบรรลเปาหมายทตนหวงไว ความเปนผน าจะเกดขนเมอการบรหารจดการท าใหเกดแรงจงใจ และน ามาซงความพงพอใจตอผตาม ความเปนผน าถอวาเปนรปแบบพเศษของการใชอ านาจ (special form of power)

นตย สมมาพนธ (2546: 54) ภาวะผน าการเปลยนแปลง (transformational leadership) หมายถง ผน าทสามารถสรางแรงบนดาลใจใหบคคลจ านวนมากลงมอท ามากกวาเดมจนไตระดบขนสเพดานการปฏบตงานทสงขน

วโรจน สารรตนะ (2547: 40-42) อธบายเกยวกบภาวะผน าการเปลยนแปลงวา เปนทฤษฎทอธบายถงสงทผน าท าแลวประสบความส าเรจ หรอท าแลวกอใหเกดการเปลยนแปลงในสงใหมๆ มากกวาทจะมงอธบายถงการใชคณลกษณะของผน าเพอใหเกดความศรทธาและมปฏกรยาจากผตาม เพราะลกษณะส าคญของภาวะผน าแหงการเปลยนแปลงคอ การมงใหมการเปลยนแปลงจากสภาพเดมทเปนอย (Change Oriented) โดยกระตนใหผตามไดตระหนกถงโอกาสหรอปญหาและการรวมก าหนดวสยทศนใหเกดสงใหมๆ ในองคการ กระทรวงศกษาธการ (2550: 7) ใหความหมาย ภาวะผน าการเปลยนแปลงไววา เปนการใหความส าคญของผรวมงานและผตาม ใหมองเหนงานในแงมมใหมโดยม การสรางแรงบนดาลใจ การกระตน การใชปญญา หรอการค านงถงความเปนปจเจกบคคล โดยผน าจะยกระดบวฒภาวะและอดมการณของผตาม กระตน ชน า และมสวนรวมในการพฒนาความสามารถของผตามและผรวมงานไปสระดบความสามารถสงขน มศกยภาพมากขนน าไปสการบรรลถงผลงานทสงขน

74

ขนษฐา อนวเศษ (2550: 10) ไดกลาววา ภาวะผน าการเปลยนแปลง หมายถง พฤตกรรมของผน าในองคการทสามารถจงใจใหบคลากรใตบงคบบญชาปฏบตงานเกนกวาความคาดหวงปกต และมงใหงานบรรลความตองการในระดบสง มการพฒนาวชาชพคร บรหารจดการ โดยยดคนเปนส าคญซงประกอบดวย ภาวะผน าแบบแลกเปลยนและภาวะผน าแบบเปลยนสภาพ

ภรมย ถนถาวร (2550: 30) ไดกลาววา ภาวะผน าการเปลยนแปลง หมายถง พฤตกรรมหรอความสามารถในการบรหารองคกร ผบรหารน าพาใหผรวมงานมความสามารถในการปฏบตหนาท อยางเตมความสามารถมากกวาทตงใจไวแตตน สงผลใหองคกรไดรบการพฒนาอยตลอดเวลาทนตามการเปลยนแปลงของสงคม ประเทศ และโลก

เพญพร ทองค าสก (2552: 17) ไดใหความหมายของภาวะผน าการเปลยนแปลงไววาหมายถง การทผบรหารองคการเปนพลงผลกดนการเปลยนแปลงจากสภาพเดมทเปนอย ใหครเกดการตระหนกรคณคาวสยทศน มความรสกชนชม ภาคภมใจ และใหความเคารพนบถอแกผบรหาร มการกระตนและ จงใจใหครปฏบตงานทไดรบมอบหมายใหบรรลผลส าเรจตามเปาหมาย มการคดแกปญหาและตดสนใจอยางมเหตมผล มการแกปญหาอยางเปนระบบ และมงพฒนาบคลากรไปสความสามารถทสงขนเพอใหเกดประโยชนตอองคการ

รตตกรณ จงวศาล (2556: 252) ใหความหมายวาภาวะผน าการเปลยนแปลง

(transformational leadership) หมายถง ระดบพฤตกรรมทผน าแสดงใหเหนในการจดการหรอ การท างานเปนกระบวนการทผน ามอทธพลตอผรวมงาน โดยการเปลยนสภาพหรอเปลยนแปลงความพยายามของผรวมงานใหสงขนกวาความพยายามทคาดหวง พฒนาความสามารถของผรวมงานไปสระดบทสง ขนและม ศกยภาพมากขน ท าให เกดการตระหนกร ในภารกจและวสยทศน ของกลม จงใจใหผรวมงานมองไกลเกนกวาความสนใจของพวกเขาไปสประโยชนของกลมหรอสงคม

Mushinsky (1997: 373) ใหความหมายภาวะผน าการเปลยนแปลง ไววาเปนกระบวนการทมอทธพลตอการเปลยนแปลงทศนคตและสมมตฐานของสมาชกในองคการ และสรางความผกพนในการเปลยนแปลงวตถประสงคและกลยทธขององคการ ภาวะผน าการเปลยนแปลงเกยวของกบอทธพลของผน าทมตอผตามแตผลกระทบของอทธพลนนเปนการใหอ านาจแกผตามใหกลบเปนผน าและเปนผทเปลยนแปลงหนวยงานในกระบวนการการเปลยนแปลงองคการ ดงนน ภาวะผน าการเปลยนแปลง จงถกมองวาเปนกระบวนการรวมและเกยวของกบการด าเนนการของผน าในระดบตางๆในหนวยงานยอยขององคการ

Schultz & Schultz (1998: 211) ใหความหมายภาวะผน าการเปลยนแปลง ไววา ความเปนผน าซงผน าไมไดถกจ ากดโดยการรบรของผตาม แตมอสระในการกระท า ซงจะเปลยนแปลงหรอเปลยนรปแบบมมมองของผตาม

75

Jame M. Burns (2003 : 26-27) ไดใหทศนะเกยวกบนยามของภาวะผน าวา หมายถง การทผน าท าใหผตามสามารถบรรลจดมงหมายทแสดงออกถงคานยม แรงจงใจ ความตองการ ความจ าเปน และความคาดหวงทงของผน าและของผตาม โดยภาวะผน าเปนปฏสมพนธของบคคลทมความแตกตางกนในดานอ านาจ ระดบแรงจงใจ และทกษะเพอไปสจดมงหมายรวมกน

กลาวโดยสรป ภาวะผน าการเปลยนแปลง คอการเปลยนแปลงทอาศยความเปนผน าใน การตดสนใจในการเปลยนแปลงขององคการ เพอการพฒนาอยางรวดเรวพฒนาความสามารถของผรวมงานไปสระดบทสงขนและมศกยภาพมากขน

ทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลง (transformational leadership)

ภาวะผน าการเปลยนแปลง เปนทฤษฎทอธบายถงสงทผน าท าแลวประสบผลส าเ รจหรอ ท าแลวกอใหเกดการเปลยนแปลงในสงใหมๆ มงใหมการเปลยนแปลงจากสภาพเดมท เปนอย (change oriented) โดยกระตนใหผตามตระหนกถงโอกาสหรอปญหา และรวมก าหนดวสยทศนใหเกดสงใหมๆ ในองคการ (วโรจน สารรตนะ, 2557: 26) ภาวะผน าการเปลยนแปลงเรมตนจากการพฒนาจากการวจยเชงบรรยายผน าทางการเมอง โดยเบรน (Burns, 1978 อางถงใน รตตกรณ จงวศาล, 2556 : 248)ซ งในตอนนน เรยกวา ภาวะผน าการปรบเปลยน (Transforming

Leadership) เปนการอธบายภาวะผน าในเชงกระบวนการทผน าทผน ามอทธพลตอผตาม และในทางกลบกนผตามทสงอทธพลตอการแกไขพฤตกรรมของผน าเชนเดยวกน ในทฤษฎของ เบรน ผน า การเปลยนแปลงพยายามยกระดบของการตระหนกรของผตาม โดยการยกระดบแนวความคดและคานยมทางศลธรรมใหสงขน เชน ในเรองเสรภาพ ความยตธรรม ความเทาเทยมกน สนตภาพและมนษยธรรม ผน าจะท าใหผตามกาวขนจาก “ตวตนในทกๆ วน” (everyday selves) ไปส “ตวตนทดกวา” (better selves) เบรน มแนวคดวา ภาวะผน าการเปลยนแปลงอาจจะมการแสดง การแสดงออกโดยผใดกไดในองคการทกต าแหนง ซงอาจจะเปนผน าหรอเปนผตามและอาจจะเกยวกบคนทมอทธพลเทาเทยมกน สงกวาหรอต ากวากได การพฒนาเก ยวกบภาวะผ น าแนวใหม คอ ทฤษฎภาวะผน าการ เปล ยนแปลง (Transformational Leadership) ทไดกลาวถงคอ ทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงตามแนวคดของ เบอรน (Burn)ในป 1987และทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงตามแนวคดของ แบส (Bass) ในป ค.ศ. 1985 แตทฤษฎทไดรบการยอมรบวาเปนทฤษฎภาวะผน าทมประสทธภาพ และม

76

งานวจยทเกยวของสนบสนนมากมาย รวมทงมการฝกอบรมเพอพฒนาภาวะผน าตามทฤษฎทงของ เบอรน (Burn)และ แบส(Bass) ดงตอไปน ทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงตามแนวคดของ เบอรน (Burn, 1978) ในทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลง ตอนเรมตนไดรบการพฒนาจากการวจยเชงบรรยายผน าทางการเมอง คอ (Burn, 1978) อธบายภาวะผน าเชงกระบวนการทผน าอทธพลตอผตาม ในทางกลบกนผตามกสงอทธพลตอการแก ไขพฤตกรรมของผน าเ ชนเดยวกน ภาวะผน า การเปลยนแปลงมองไดทงในระดบแคบ ทเปนกระบวนการทสงอทธพลตอปจเจกบคล ( Individual) และในระดบกวางทเปนกระบวนการในการใชอ านาจเพอเปลยนแปลงสงคมและปฏรปสถาบนในทฤษฎของเบอรน ผน าการเปลยนแปลงพยายามยกระดบของการตระหนกรของผตาม โดย การยกระดบแนวความคดและคานยมทางศลธรรมใหสงขน เชน ในเรองเสรภาพ ความยตธรรม ความเทาเทยมกน สนตภาพ และมนษยธรรม โดยไมยดตามอารมณ เชน ความกลว ความเหนแกตว ความอจฉารษยา ผน าจะท าใหผตามกาวขนจาก “ตวตนในทกๆวน” (everyday selves) ไปส “ตวตนทดกวา” (better selves) เบอรนมแนวคดวา ภาวะผน าการเปลยนแปลงอาจจะม การแสดงออกโดยผใดกไดองคกรในทกๆ ต าแหนง ซงอาจจะเปนผน าหรอเปนผตาม และอาจจะเกยวกบคนทมอทธพลเทาเทยมกน สงกวา หรอต ากวากได ซงเบอรน(Burn)ไดใหความหมายของภาวะผน าไววา หมายถง การทผน าสามารถท าใหผตามสามารถบรรลจดหมายทแสดงออกถงคานยมจงใจ ความตองการ ความจ าเปน และความคาดหวงของผน าและของผตาม เบอรน (Burn) เหนวาภาวะผน าเปนปฏสมพนธของบคคลทมความแตกตางกนในดานอ านาจ ระดบแรงจงใจ และทกษะเพอไปสจดมงหมายรวมกน ซงเกดไดใน 3 ลกษณะ คอ

1. ภาวะผน าแบบแลกเปลยน (transactional leadership) เปนปฏสมพนธทผน าตดตอกบผตามเพอแลกเปลยนผลประโยชนซ งกนและกน ผน าจะใชรางวล เพอตอบสนอง ความตองการ และเพอแลกเปลยนกบความส าเรจในการท างาน ถอวาผน าและผตามมความตองการอยในระดบขนแรกตามทฤษฎความตองการเปนล าดบขนของมาสโลว (Maslow,s need hierarchy

Theory) 2. ภาวะผน าการเปลยนแปลง (transformational leadership) ผน าจะตระหนกถงความตองการและจงใจของผตาม ผน าและผตามมปฏสมพนธกนในลกษณะยกระดบความตองการซงกนและกน กอใหเกดการเปลยนสภาพทงสองฝาย คอ เปลยนผตามไปเปนผน าการเปลยนแปลง และเปลยนผน าการเปลยนแปลงไปเปนผน าแบบจรยธรรม กลาวคอ ผน าการเปลยนแปลงจะตระหนกถงความตองการของผตาม และจะกระตนผตามใหเกดความส านก (conscious) และยกระดบความตองการของผตามใหสงขนตามล าดบขนความตองการของมาสโลว และท าใหผตาม

77

เกดจตส านกของอดมการณและยดถอคานยมเชงจรยธรร ม เชน อสรภาพ ความยตธรรม ความเสมอภาค สนตภาพ และสทธมนษยชน

3. ภาวะผน าแบบจรยธรรม (moral leadership) ผน าการเปลยนแปลง จะเปลยนเปนผน าแบบจรยธรรมอยางแทจรงเมอผน าไดยกระดบความประพฤต และปรารถนาเชงจรยธรรมของทงผน าและผตามใหสงขน และกอใหเกดการเปลยนแปลงทงสองฝาย อ านาจของผน าจะเกดขนเมอผน าท าใหผตามเกดความไมพงพอใจตอสภาพเดม ท าใหผตามเกดความขดแยงระหวางคานยมกบวธปฏบต สรางจตส านกใหผตามเกดความตองการในระดบขนทสงกวาเดมตามล าดบขน ความตองการของมาสโลวหรอระดบการพฒนาจรยธรรมของเบรก แลวจงด าเนนการเปลยนสภาพท าใหผน าและผตามไปสจดมงหมายทสงขนสภาวะผน าทงสามลกษณะตามทฤษฎของเบอรน มลกษณะเปนแกนตอเนอง ภาวะผน าแบบแลกเปล ยนอยปลายสดแกน ตรงกน ขามกบภาวะผน า การเปลยนแปลง ซงมงเปลยนสภาพไปสสภาวะผน าแบบจรยธรรม

ทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงตามแนวคดของ แบส (Bass) Bass (1985) ไดเสนอทฤษฎภาวะผน าทมรายละเอยดมากขน เพออธบายกระบวนการเปลยนสภาพในองคกร แบส นยามภาวะผน าในแงของผลกระทบของผน าทมตอผตาม ผน าเปลยนสภาพผตามโดยการท าใหพวกเขาตระหนกในความส าคญและคณคาในผลลพธของงานมากขน หรอโดยยกระดบความตองการของผตาม หรอโดยชกจงใหพวกเขาเหนแกองคกรมากกวาการสนใจของตนเอง (self - interest) ผลจากอทธพลเหลานท าใหผตามมความเชอมนและเคารพในตวผน า และรบการจง ใจใหท าส งตางๆ ไดมากกวาทคาดหวงในตอนแรก แบส เหนวาภาวะผน า การเปลยนแปลงควรมองคประกอบ คอ การกระตนทางปญญา ( intellectual stimulation) การค านงถงความเปนปจเจกบคคล (individualized consideration) และการสรางแรงบนดาลใจ(inspirational motivation)ทงสามองคประกอบเปนองคประกอบทมปฏสมพนธกน เพอสราง ความเปลยนแปลงใหแกผตาม ผลทผสมผสานนท าใหผน าการเปลยนแปลงแตกตางกบสภาวะผน าอนๆ นอกจากนผน าการเปลยนแปลงพยายามทจะเพมพลง (Empower) ยกระดบผตามและสรางความจงรกภกดแกองคกร สรางวฒนธรรมองคกรทดในดานแนวคดแบส ใหนยามภาวะผน า การเปลยนแปลงวา เปนผน าทท าใหผตามอยเหนอกวาความสนใจในตนเอง ผานทางการมอทธพลอยางมอดมการณ (idealized influence or charisma) การสรางแรงบนดาลใจ การกระตนทางปญญา หรอการค านงถงความเปนปจเจกบคคล ผน าจะยกระดบวฒภาวะและอดมการณของผตามทเ ก ย ว ก บ ผ ล ส ม ฤ ท ธ ( achievent) ก า ร บ ร ร ล ส จ จ ะ ก า ร แ ห ง ต น ( self-actualization) ความเจรญรงเรอง (well- being) ของสงคม องคกรและผอน นอกจากนนภาวะผน าการเปลยนแปลงมแนวโนมทจะชวยกระตนความหมายของงานในชวตของผตามใหสงขน อาจจะชน าหรอเขาไปมสวนรวมในการพฒนาความตองการทางศลธรรมใหสงขนดวย ในตอนเรมตนของทฤษฎ

78

ภาวะผน าการเปลยนแปลงของ แบสในป ค.ศ 1985 แบสไดเสนอภาวะผน า 2 แบบ คอ ภาวะผน าการเปลยนแปลง(transformational leadership) และภาวะผน าแบบแลกเปลยน (transactional

leadership) ซงมลกษณะเปนพลวตร (dynamic) ทมความตอเนองกนตามรปแบบภาวะผน า การเปลยนแปลง จะมความตอเนองจากภาวะผน าการแลกเปลยน ซงเปนการแลกเปลยนสงทตองการระหวางกน เพอใหผตามปฏบตตามภาวะผน าทงสองประเภทนผน าคนเดยวกนอาจใชในประสบการณทแตกตางกน ในเวลาทแตกตางกน อยางไรกตาม แบสวนจฉยวาความเปนภาวะผน าแบบแลกเปลยนสามารถสงผลในการปรบปรงประสทธภาพขนต ากวาสวนภาวะผน าการเปลยนแปลงซงชวยเพมและปรบปรงประสทธภาพในขนทสงกวา และหลงจากมการศกษาทฤษฎและมการวจยเกยวกบทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงเปนระยะเวลาหนง คอตงแต แบส เสนอทฤษฎนในป ค.ศ. 1985 ไดมการพฒนาทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงเปนโมเดล ภาวะผน าแบบเตมรปแบบ(Model

of the Full Range of Leadership)โมเดลนประกอบดวย 4 องคประกอบพฤตกรรม (4l,s) ของภาวะผน าการเปลยนแปลง และพฤตกรรมของภาวะผน าแบบแลกเปลยน รวมทงภาวะผน าแบบปลอยตามสบาย (laissez- faire leadership) หรอพฤตกรรมความไมมภาวะผน า nonleadership

behavior) Bass & Avollo (1994: 2-6) ไดเสนอโมเดลภาวะผน าแบบเตมรปแบบ โดยใชผลวเคราะหองคประกอบภาวะผน าตามรปแบบภาวะผน าทเขาเคยเสนอในป ค.ศ. 1985 โมเดลนจะประกอบดวย ภาวะผน าการเปลยนแปลง (transformational leadership) ดงรายละเอยดดงน 1. การมอทธพลอยางมอดมการณ ( idealized influence or leadership : II or

CL) หมายถง การทผน าประพฤตตวเปนแบบอยางหรอเปนโมเดลส าหรบผตาม ผน าจะเปนทยกยอง เคารพนบถอ ศรทธา ไววางใจและท าใหผตามเกดความภาคภมใจเมอไดรวมงานกน ผตามจะพยายามประพฤตปฏบตเหมอน กบผน าและตองการเลยนแบบผน าของเขาสงทผน าตองปฏบตเพอบรรลถงคณลกษณะนคอ ผน าจะตองมวสยทศนและสามารถถายทอดไปยงผตาม ผน าจะมความสม า เสมอมากกวาการเอาแตอารมณ สามารถควบคมอารมณไดในสถานการณวกฤต ผน าเปนผทไวใจไดวาจะท าในสงทถกตอง ผน าจะเปนผทมศลธรรมและมจรยธรรมสง ผน าจะหลกเลยงทจะใชอ านาจเพอประโยชนสวนตน แตจะประพฤตตนเพอใหเกดประโยชนแกผอนและเพอประโยชนของกลม ผน าจะแสดงใหเหนถงความเฉลยวฉลาด ความมสมรรถภาพ ความตงใจ การเชอมนในตนเอง ความแนวแนในอดมการณ ความเชอและคานยมของเขา ผน าจะเสรมความภาคภมใจ ความจงรกภกด และ ความมนใจของผตาม และท าใหผตามมความเปนพวกเดยวกบผน า โดยอาศยวสยทศนและ การมจดประสงครวมกน ผน าแสดงความมนใจชวยสรางความรสกเปนหนงเดยวกนเพอการบรรลเปาหมายทตองการ ผตามจะเลยนแบบผน าและพฤตกรรมของผน าจากการสรางความมนใจในตนเอง

79

ประสทธภาพและความเคารพในตนเอง ผน าการเปลยนแปลง จงรกษาอทธพลของตนในการบรรลเปาหมายและปฏบตภาระหนาทขององคการ

2. การสรางแรงบนดาลใจ (inspiration motivation : IM ) หมายถง การทผน าจะประพฤตในทางทจงใจใหเกดแรงบนดาลใจกบผตาม โดยการสรางแรงจงใจภายใน การใหความหมายและทาทายในเรองงานของผตาม ผน าจะกระตนจตวญญาณของทม ( team spirit) ใหมชวตชวา มการแสดงออกซงความกระตอรอรน โดยการสรางเจตคตทดและการคดในแงบวก ผน าจะท าใหผตามสมผสกบภาพทงดงามของอนาคต ผน าจะสรางและสอความหวงทผน าตองการอยางชดเจน ผน าจะแสดงการอทศตวหรอความผกพนตอเปาหมายและวสยทศนรวมกน ผน าแสดงความเชอมนและแสดงใหเหนความตงใจอยางแนวแนวาสามารถบรรลเปาหมายได ผน าจะชวยใหผตามมองขามผลประโยชนของตนเพอวสยทศนและภารกจขององคการ ผน าจะชวยใหผ ตามพฒนาความผกพนของตนตอเปาหมายระยะยาว และบอยครงพบวาการสรางแรงบนดาลใจนเกดขนผานการค านงถงความเปนปจเจกบคคล และการกระตนทางปญญา โดยการค านงถงความเปนปจเจกบคคลท าใหผตามรสกเหมอนตนเองมคณคา และกระตนใหพวกเขาสามารถจดการกบปญหาท ตนเองเผชญไดสวน การกระตนทางปญญาชวยใหผตามจดการกบอปสรรคของตนเอง และเสรมความคดรเรมสรางสรรค

3. การกระตนทางปญญา (intellectual stimulation : IS) หมายถง การทผน ามการกระตนผตามใหตระหนกถงปญหาตางๆ ทเกดขนในหนวยงาน ท าใหผตามมความตองการหาแนวทางใหมมาแกปญหาในหนวยงาน เพอหาขอสรปใหมทดกวาเดม เพอท าใหเกดสงใหมและสร างสรร ค โดยผน ามการ คดและแกปญหาอยางเปนระบบ มความคดร เร มสร างสรร ค มการตงสมมตฐาน การเปลยนกรอบ (reframing) การมองปญหา และการเผชญกบสถานการณเกาๆ ดวยวถทางแบบใหมๆ มการจงใจและสนบสนนความคดรเรมใหมๆในการพจารณาปญหาและการหาค าตอบของปญหา มการใหก าลงใจผตามใหพยายามหาทางแกปญหาดวยวธใหมๆ ผน ามการกระตนใหผตามแสดงความคดและเหตผล และไม วจารณความคดของผตาม แมวามนจะแตกตางไปจากความคดของผน า ผน าท าใหผตามรสกวาปญหาทเกดขนเปนสงททาทายและเปนโอกาสทดทจะแกปญหารวมกน โดยผน าจะสรางความเชอมนใหผตามวาปญหาทกอยางตองมวธแกไข แมบางปญหาจะมอปสรรคมากมาย ผน าจะพสจนใหเหนวาสามารถเอาชนะอปสรรคทกอยางไดจากความรวมมอรวมใจในการแกปญหาของผรวมงานทกคน ผตามจะไดรบการกระตนใหตงค าถามตอค านยมของตนเอง ความเชอและประเพณ การกระตนทางปญญาเปนสวนส าคญของการพฒนาความสามารถของผตามในการทจะตระหนกและแกไขปญหาดวยตนเอง

80

4. การค านงถงความเปนปจเจกบคคล (individualized consideration : IC) ผน าจะมความสมพนธเกยวของกบบคคลในฐานะเปนผน าในการดแลเอาใจใสผตามเปนรายบคคล และ ท าใหผตามรสกมคณคาและมความส าคญ ผน าจะเปนโคช (coach) และเปนทปรกษา (advisor) ของผตามแตละคน เพอการพฒนาผตาม ผน าจะเอาใจใสเปนพเศษในความตองการของปจเจกบคคล เพอความสมฤทธ และเตบโตของแตละคน ผน าจะพฒนาศกยภาพของผตามและเพอนรวมงานใหสงขน นอกจากนผน าจะมการปฏบตตอผตาม โดยการใหโอกาสในการเรยนรสงใหมๆ สรางบรรยากาศของการใหการสนบสนน ค านงถงความแตกตางระหวางบคคลในดานความจ าเปน และความตองการการประพฤตของผน าแสดงใหเหนวา เขาใจและยอมรบความแตกตางระหวางบคคล เชน บางคนไดรบก าลงใจมากกวา บางคนไดรบอ านาจการตดสนใจดวยตนเองมากกวา บางคนมมาตรฐานทเครงครดกวา บางคนมโครงสรางงานทมากกวา ผน ามการสงเสรมการสอสารสองทาง และมการจดการดวยการเดนดรอบๆ (management by walking around) มปฏสมพนธกบผตามเปนการสวนตว ผน าสนใจในความกงวลของแตละบคคล เหนปจเจกบคคลเปนบคคลทงคน (as a

whole person) มากกวาเปนพนกงานหรอเปนเพยงปจจยการผลต ผน าจะมการฟงอยางมประสทธภาพ มการเอาใจเขามาใสใจเรา (empathy) ผน าจะมการมอบหมายงานเพอเปนเครองมอในการพฒนาผตาม เปดโอกาสใหผตามไดใชความสามารถพเศษอยางเตมท และเรยนรสงใหมๆททาทายความสามารถ ผน าจะดแลผตามวาตองการค าแนะน า การสนบสนนและการชวยใหกาวหนาใน การท างานทรบผดชอบอยหรอไม โดยผตามจะไมรสกวาเขาก าลงถกตรวจสอบ

จากทฤษฎของ Bass & Avollo สอดคลองกบขอสรปของนกวชาการทไดสรปไว ดงน 1. ดานการมอทธพลอยางมอดมการณหรอภาวะผน าเชงบารม (idealized

influence or charisma leader : II or CL) หมายถง การมวสยทศนของผน าทมเปาหมายทเปนอดมการณ มความชดเจนในการปฏบตงาน กลาทจะท าในสงใหมๆ โดยมความเปนมตร จรงใจ มคณธรรม น าทมงานไปสความส าเรจทตงไว ผตามมความศรทธา เลอมใส ภกด ผตามทผน าตง ความคาดหวงไว

สขมวทย ไสยโสภณ (2546: 112-113) ไดกลาววา การสรางบารม หมายถง การทผน าประพฤตตวเปนแบบอยางทดหรอเปนโมเดลส าหรบผตาม ผน าจะเปนทยกยอง เคารพนบถอศรทธา ไววางใจ และท าใหผตามเกดความภาคภมใจเมอไดรวมงานกน ผตามจะพยายามประพฤตปฏบตเหมอนกบผน าและตองการเลยนแบบผน าของเขา สงทผน าตองปฏบตเพอบรรลถงคณสมบต คอ ผน าจะตองมวสยทศน และสามารถถายทอดไปยงผตาม ผน าจะมความสม าเสมอมากกวาการเอาแตอารมณ สามารถควบคมอารมณไดในสถานการณวกฤต ผน าเปนผไววางใจไดวาจะท าในสงทถกตองผน าจะเปนผทมศลธรรมและมจรยธรรมสง ผน าจะหลกเลยงทจะใชอ านาจเพอรอผลประโยชนสวนตน แตจะประพฤตตนเพอใหเกดประโยชนของกลม ผน าจะเสรมความภาคภมใจความจงรกภกด

81

และความมนใจของผตาม และท าใหผตามมความเปนพวกเดยวกนกบผน าโดยอาศยวสยทศนและ การมจดประสงครวมกน ผน าแสดงความมนใจชวยสรางความรสกเปนหนงเดยวกนเพอการบรรลเปาหมายตองการ ผตามจะเลยนแบบผน าและพฤตกรรมของผน าจากการสรางความมน ใจในตนเอง ประสทธภาพและความเคารพในตนเอง ผน าการเปลยนแปลงจงรกษาอทธพลของตนในการบรรลเปาหมายและปฏบตภาระหนาท$ขององคการ

สเทพ พงศศรวฒน (2545: 333) ไดกลาววา การสรางบารม หมายถง พฤตกรรมทผน าการเปลยนแปลงแสดงออกดวยแบบตวอยางและบทบาททเขมแขงใหผตามมองเหนเมอผตามรบรพฤตกรรมดงกล าวของผน ากจะเกดการลอก เลยนแบบพฤตกรรมท เกด ขน ซ งปกตผน า การเปลยนแปลงปกต ผน าการเปลยนแปลง จะมการประพฤตปฏบตทมมาตรฐานทางศลธรรมและจรยธรรมสงจนเกดการยอมรบวาเปนสงทถกตองดงาม ดงนนจงไดรบการนบถออยางลกซงจากผตาม

พรอมทงไดรบความไววางใจอยางสงอกดวย ผน าจงจะสามารถท าหนาท ใหวสยทศนและสราง ความเขาใจตอเปาหมายของพนธกจแกผตาม กลาวโดยสรปคอองคประกอบดาน “การสรางบารม” บงบอกถงการมความพเศษสามารถของบคคล ซงจะสงผลใหผอนเตมใจ ทจะปฏบตตามวสยทศนทบคคลนนก าหนดไว

2. ดานการสรางแรงบนดาลใจ (Inspiration Motivation : IM) หมายถง การใหก าลงใจ ยกยอง ชมเชย ผรวมงานอยางสม าเสมอ เปดโอกาสใหผรวมงานแสดงความสามารถ สรางเจตคตทดและการคดในแงบวก สนบสนนความคดรเรมสรางสรรคในการท างาน ทมเท ความพยายามในการท างานอยางเตมศกยภาพ คอยใหก าลงใจแกผรวมงาน เมอตองเผชญกบปญหาอปสรรคสรางความเชอมนแกผรวมงานทอทศตนใหกบงานวาจะไดรบการตอบแทนทเหมาะสม

สนบสนนผรวมงานทอทศตนใหกบงานโดยไมเหนแกประโยชนสวนตน ผรวมงานสามารถใชทกษะและความสามารถ ในการท างานเพอความส าเรจของโรงเรยน

ภรมย ถนถาวร (2550: 34) ไดกลาววา การสรางแรงบนดาลใจมความสมพนธอยางใกลชดกบการสรางบารม การสรางแรงบนดาลใจ เปนวธการทผน าอธบายเปาหมายในอนาคตขององคการ ซงผตามมสวนรวม อธบายใหผตามทราบวาจะชวยกนปฏบตภารกจใหส าเรจลรวงไดอยางไร

ซงพฤตกรรมการสรางแรงดลใจไดแก พฤตกรรมทเนนการปฏบต ซงประกอบดวยพฤตกรรมดงน 1. การกระตนใหผตามหรอผใตบงคบบญชาไดทดลองปฏบตโครงการใหมๆ หรอ

ท างานททาทายความสามารถ

2. การใหโอกาสผตามหรอผใตบงคบบญชาอาสาสมครท างาน ซงเปนการเปดโอกาสใหไดแสดงความสามารถความรบผดชอบ การปฏบตภารกจใหส าเรจลลวง

3. การมนโยบายสงเสรมการทดลอง เรยนรสงใหมๆ เพอหาวธแกปญหาของหนวยงาน

82

4. การสรางบรรยากาศตดตอสอสารแบบเปด เชอถอและวางใจซงกนและกน

5. การใชระบบการบนทกสนๆ แทนการรายงาน หรอการบนทกแบบยาว

6. การสรางความเชอมน ผน าตองสรางความเชอมนใหผท าตาม เพอใหผท าตามเกดขวญก าลงใจ พรอมทจะทมเทความพยายามมากเปนพเศษ ในการปฏบตงานเพอใหบรรลเปาหมายขององคกร

7. การสรางความเชอมนในจดมงหมายทเปนอดมการณ เปนสงทมความส าคญยงตองมนใจวาอดมการณนนเปนสงทถกตองและมคณคาควรแกการเสยสละ ซงเปนการเชอมนในตนเองและการเชอมนในความถกตองของอดมการณ ท าใหผท าตามทมเทความอยางมากเปนพเศษใน การปฏบตงาน เพอใหบรรลเปาหมายขององคกร และเพอความส าเรจ

8. การทผน าคาดหวงผตามในดานด ผซงถกคาดหวงจะท าไดดกวาผซงไมไดรบ

การคาดหวง และผทถกคาดหวงจะท าไดด จะพยายามอยางด เพอใหผน ามนใจวาความเชอของผน านนถกตอง และพฤตกรรมทควรแสดง

9. พฤตกรรมทไมใชค าพด ประกอบดวย ทาทของผน าทใชตดตอกบผตาม เชน การยม การพยกหนา เปนการยนยนค าพด

10. การใหขอมลยอนกลบเกยวกบการปฏบตงานซงเปนโอกาสสงเสรมการเรยนรและการสรางความเชอมน ใหแกผตาม

11. การใชเวลาในการปฏบตงานรวมกบผตามนอกเวลา ตลอดจนการใหค าอธบายเพมเตมเกยวกบการปฏบตงาน

12. การใหโอกาสผตามไดปฏบตงานทไดรบมอบหมายอยางเตมท เปนการสงเสรมความภาคภมใจในตนเอง และท าใหผตามสามารถใชทกษะและความสามารถไดดกวาเพอความส าเรจ เพอความส าเรจขององคการ

สเทพ พงศศรวฒน (2545: 333) ไดกลาววา การสรางแรงจงใจวาเปนพฤตกรรมของผน า การเปลยนแปลงทแสดงออกดวยการสอสารใหผตามทราบถง ความคาดหวงทสงของผน าทมตอผตาม

ดวยการสรางแรงบนดาลใจโดยจงใจใหยดมน และรวมสานฝนตอวสยทศนขององคกรในทางปฏบตผน ามกจะใชสญลกษณและการปลกเราอารมณใหกลมท างานรวมมอรวมใจกนเพอไปสเปาหมาย

แทนการท าเพอประโยชนเฉพาะตน ผน าการเปลยนแปลงจงถอไดวาเปนผสงเสรมน าใจแหง การท างานทม ผน าจะพยายามจงใจผตาม ใหท างานบรรลเกนเปาหมายทก าหนดไวโดยสรางจตส านกของผตามใหเหนความส าคญวาเปาหมายและผลงานนนจ าเปนตองมการปรบปรงเปลยนแปลงตลอดเวลา จงท าใหองคการเจรญกาวหนาประสบความส าเรจได

83

องคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformational

Leadership) ประกอบไปดวย

สเทพ พงศศรวฒน (2550: 331-340) อธบายองคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลง มองคประกอบ 4 ดาน ดงน 1. การมอทธพลอยางมอดมการณหรอการสรางบารม (idealized influence and

charisma) เปนพฤตกรรมทผน าแสดงออกดวยแบบตวอยางบทบาททเขมแขงใหผตามมองเหน เมอ ผตามรบรพฤตกรรมของผน ากจะเกดการลอกเลยนแบบพฤตกรรมเกดขน ซงปกตผน าจะม การประพฤตดปฏบตทมมาตรฐานทางศลธรรมและจรยธรรมสงจนเกดการยอมรบวาเปนสงทถกตองดงาม ดงนน จงไดรบการนบถออยางลกซงจากผตามพรอมทงไดรบความไววางใจอยางสงอกดวย ผน าจงสามารถจะท าหนาทใหวสยทศนและสรางความเขาใจตอเปาหมายของพนธกจแกผตาม 2. การสรางแรงบนดาลใจ (inspirational motivation) เปนพฤตกรรมของผน าทแสดงออกดวยการสอสารใหผตามทราบถงความคาดหวงทสงของผน าทมตอผตาม ดวยการสรางแรงบนดาลใจโดยการจงใจใหยดมนและรวมสานฝนตอวสยทศนขององคการในทางปฏบตผน ามกจะใชสญลกษณและการปลกเราทางอารมณใหกลมการท างานรวมกนเพอไปสเปาหมายแทนการท าเพอประโยชนเฉพาะตน ผน าจงถอไดวาเปนผสงเสรมน าใจแหงการท างานเปนทม ผน าจะพยายามจงใจผตามใหท างานบรรลเกนเปาหมายทก าหนดไว โดยการสรางจตส านกของผตามใหเหนความส าคญวาเปาหมายและผลงานนนจ าเปนตองมการปรบปรงเปลยนแปลงตลอดเวลา จงจะท าใหองคการเจรญกาวหนาประสบความส าเรจได 3. การกระตนทางปญญา (intellectual stimulation) เปนพฤตกรรมของผน าทแสดงออกดวยการกระตนใหเกดการเรมการสรางสรรคสงใหมๆ โดยการใชวธการฝกคดทบทวนกระแสความเชอและคานยมเดมของตนหรอผน าหรอขององคการ ผน าจะสรางความรสกทาทายใหเกดขนแกผตามและจะใหการสนบสนนหาผตามตองการทดลองวธการใหมๆของตน หรอตองการรเรมสรางสรรคใหมทเกยวกบงานองคการสงเสรมใหผตามแสวงหาทางออกและวธการแกปญหาตางๆ ดวยตนเอง 4. การค านงถงความเปนเอกตถะบคคล ( individualized consideration) หรอ การมงความสมพนธเปนรายคนเปนพฤตกรรมของผน าทมงเนนความส าคญในการสงเสรมบรรยากาศของการท างานทด ดวยการใสใจรบรและพยายามตอบสนองตอความตองการเปนรายบคคลของผตาม ผน าจะแสดงบทบาทเปนครพเลยงและทปรกษาใหค าแนะน าในการชวยเหลอผตามใหพฒนาระดบความตองการของตนสระดบสงขน

84

ชวน ออนละออ (2553: 128) ไดอธบายองคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลงและสรปวา องคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลงม 4 องคประกอบ 13 ตวชวด คอ 1. องคประกอบดานการมอทธพลอยางมอดมการณ ม 2 ตวชวด คอ 1.1 การสรางวสยทศน และ

1.2 การสรางบารม 2. องคประกอบดานการค านงถงเอกตถะบคคลม 3 ตวชวด คอ 2.1 การเนนการพฒนา 2.2 การเนนความแตกตางระหวางบคคล

2.3 การเปนพเลยง 3. องคประกอบดานกระตนปญญา ม 4 ตวชวด คอ

3.1 การใชหลกเหตผล 3.2 การเนนทการอยรอด

3.3 การใชประสบการณ 3.4 การมงเนนความเปนเลศ 4. องคประกอบดานการสรางแรงบนดาลใจ ม 4 ตวชวด คอ 4.1 การเนนการปฏบต 4.2 การสรางความเชอมน 4.3 การสรางความเชอในจดหมายของอดมการณ 4.4 การสรางความคาดหวงในความสามารถของผตาม

แบสอโวลโอ และโฮเวลล (Bass, Avolio and Howell, 1992, quoted in Bass,1996: 5-7) ไดพฒนามาตราวดภาวะผน าพหปจจย (Multifactor Leadership Questionnaire : MLQ) โดยไดท าการวเคราะหองคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลง ซ งประกอบไปดวย 4 องคประกอบ คอ

1. ภาวะผน าเชงบารม หรอการมอทธพลอยางมอดมการณ ( Charismatic

Leadership/Idealized Influence) ผน าการเปลยนแปลงจะแสดงพฤตกรรมทเปนแบบอยางทดตอผตาม ผน าจะไดรบการชนชม ไดรบการเคารพยกยอง และไดรบความไววางใจจากผตาม ผตามพยายามทจะประพฤตตนเลยนแบบผน า ผน าแบบเปลยนแปลงนนพรอมทจะเผชญปญหาไปพรอมกบผตาม และแบงความส าเรจรวมกนกบผตาม ผน ามวสยทศนและมเปาหมายในการท างานอยางชดเจน ผน าจะท าในสงทถกตองโดยยดหลกคณธรรมและจรยธรรม และหลกเลยงการใชอ านาจเพอผลประโยชนของตนเอง

85

2. การสรางแรงบนดาลใจ (Inspirational Motivation) ผน าแบบเปลยนแปลงจะแสดงพฤตกรรมทเปนการกระตน และเปนแรงบนดาลใจใหแกผตาม โดยการมอบหมายงานททาทายและมคณคาใหแกผตาม โดยการมอบหมายงานททาทายและมคณคาใหแกผตาม ผน าจะจงใจ ผตามใหเหนถงเปาหมายในอนาคตทดงดดใจ ผน าจะสรางความคาดหวงและสอสารความคาดหวงนนแกผตาม เพอใหม วสยทศนในการท างานรวมกน ท าใหผตามเกดความผกพนตอเปาหมาย มความกระตอรอรนและตองการทจะบรรลเปาหมายนน

3. การกระตนทางปญญา ( Intellectual Stimulation) ผน าแบบเปลยนแปลง จะกระตนเราศกยภาพและความสามารถของผตามเพอให เกดนวตกรรมและความสรางสรรคโดย การท าใหผตามมองปญหาในมมมองใหมหรอเปลยนกรอบแนวคดในการมอง โดยการตงค าถาม การสนบสนน และกระตนผตามใหพยายามคดหาวธแกปญหาในแนวทางใหมๆ มาใชกบสถานการณในลกษณะเดม ใหผตามมอสระในการใชความคดและแสดงขอคดเหนโดยไมวพากษวจารณ ความผดพลาดและแนวคดของผตามเมอแนวคดนนแตกตางไปจากผน า

4. การตระหนกถงความเปนปจเจกบคคล (Individualized Consideration) ผน าแบบเปลยนแปลงจะใหความใสใจในการตองการความส าเรจ และความตองการความกาวหนาของผตามรายบคคลเปนพเศษ โดยการฝกสอน (Coach) และการเปนพเลยง (Mentor) จนกระทงผตามมการพฒนาศกยภาพของตนเองไปในระดบทสงขน โดยการสรางโอกาสในการเรยนรควบคไปกบ การสรางบรรยากาศทสนบสนนเกอกลผตาม ทงนผน าจะตระหนกถงความตองการทแตกตางกนไปของผตามแตละคน และผน าจะแสดงพฤตกรรมทแสดงถงการยอมรบในความแตกตางของแตละบคคลนน ตวอยาง เชน ผตามบางคนจะไดรบการกระตนมาก ในขณะทบางคนไดรบอสระในการควบคมตนเองมาก โดยการแสดงการยอมรบของผน านนกระท าไดโดยการสอสารแบบแลกเปลยนซงกนและกนระหวางผน ากบผตาม และโดยใชวธการท างานแบบใกลชดกบผตามโดยการเดนดวธการท างานของผตาม (Management by Walking Around) และมปฏสมพนธกบผตามเปนการสวนตว ตวอยาง เชน ผน าจดจ าเรองทไดพดคยกบผตามในครงกอนหนา ซงเปนการแสดงถงความเอาใจใสและมองเหนผตามเปนบคคลๆ หนง ทมากกวาเปนแคเพยงพนกงานคนหนงทท างานใหกบองคการเทานน ผน าทตระหนกถงความเปนปจเจกบคคลจะรบฟงผตามอยางตงใจ ผน าจะมอบหมายงานทจะเปนหนทางไปสการพฒนาตนเองของผตามและดแลผตามอยางใกลชดหลงจากทไดมอบหมายงานนน เพอจะไดเหนวาผตามตองการการสนบสนนหรอการแนะน าเพมเตมหรอไม และเพอเปนการประเมนความกาวหนา โดยทไมท าใหผตามเกดความรสกวาก าลงถกตรวจสอบ

86

Mcshane and Glinow (2000: 75-76) ไดเสนอองคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลง ซงประกอบดวย 4 องคประกอบ ดงน 1. การสรางวสยทศน (Creating a Vision) ผน าการเปลยนแปลงจะตองเปนผสรางภาพและน าเสนอภาพในอนาคตขององคกร โดยทผน าท าหนาทเปนผก าหนดโครงสรางและขนตอนในการสรางวสยทศน ทดงดดความสนใจกบผตาม สะทอนใหเหนถงอนคตของหนวยงานทสามารถท าไดจรงและบอกไดถงความแตกตางท เกดขนระหวางปจจบนกบอนาคตขององคกร ซงน าไปสการททกคนในองคกรเหนถงความแตกตางทเกดขนระหวางปจจบนกบอนาคตขององคกร ซงน าไปสการททกคนในองคกรเหนถงคณคาและใหการยอมรบเพอน าไปสการน าไปปฏบตรวมกน

2. การสอสารวสยทศน (Communicating a Vision) การสอสารวสยทศนเปนทกษะทส าคญทผน าการเปลยนแปลงจะตองสามารถสอสารความหมายของวสยทศนทสรางขน เพอใหผตามไดมความเขาใจในวตถประสงคหลก กระตนใหเกดความสนใจเหนความส าคญและคณประโยชนทจะไดรบจากวสยทศนทสรางขน ชวยใหผน าสามารถสรางมโนภาพทชดเจนใหปรากฏขนและใหทกคนในองคกรมการน าไปปฏบตและมการแสดงออกในทศทางเดยวกน

3. การสรางตวแบบวสยทศน (Modelling the Vision) ผน าการเปลยนแปลงจะตองเปนแบบอยางทดในการแสดงออกถงการปฏบตตนเพอใหเปนไปตามวสยทศนทสรางขน โดยการทผน าการเปลยนแปลงจะตองสรางความรสกใหผตามเกดความนาเชอถอในตวผน า การแสดงออกในเรองของการตรงตอเวลา และการปฏบตตนใหมความสม าเสมอในเรองตางๆ เพอสรางความเชอมนทมตอผน าใหเกดขนในตวของผตาม

4. ควรมงมนในการสรางวสยทศน (Building Commitment to the Vision) เปนการสรางขอตกลงรวมกนระหวางผน าและผตามโดยผน าจะใชค าพดในการสงสญญาณใหร การเลาเรองทผลกดนใหเกดความกระตอรอรนทท าใหเกดการยอมรบและปฏบตตามวสยทศน ผน าจะตองแสดงใหผตามร วาวสยทศนสามารถท าไดโดยการปฏบตใหเหนและแสดงออกโดย การปฏบตถงการยดมนในแนวคดตามนน การสะทอนใหเหนถงภาพลกษณของการเปนคนซอตรง มความจรงใจ นาเชอถอ และประการสดทายผน าจะตองกระตนและสงเสรมเพอทจะท าใหผตามมสวนรวมในกระบวนการการสรางวสยทศนขององคกรซงน าไปสการรบผดชอบรวมกน

87

Leithwood และคณะ (1999) กลาววาภาวะผน าการเปลยนแปลง มองคประกอบ 6 ดานทสามารถประยกตใชทางการศกษา ไดแก

1. การสรางวสยทศนและเปาหมายของสถานศกษา (Building school vision and

goals)

2. การกระตนการใชปญญา (Intellectual stimulation)

3. การสนบสนนดแลผตามรายบคคล (Individualized support)

4. การเปนสญลกษณของคานยมและการปฏบตทางวชาชพ (Symbolizing

professional practices and values)

5 . การแส ดงออก ถงความคาดห ว งของผลกา รป ฏบ ต ง าน ในระดบส ง (Demonstrating high performance expectations)

6. การปรบปรงโครงสรางการบรหารใหสามารถรองรบการมสวนรวมในการตดสนใจของโรงเรยน (Developing structures to foster participation in school decisions)

ตอมา Leithwood และ Jantzi (2000) ไดเสนอเพมเตมขนอก 4 องคประกอบ รวมเปน 10 องคประกอบ ไดแก

7. ก าหนดวธการท างานอยางมประสทธผลของผปฏบตงาน (Establishing

effective staffing practices)

8. ใหการสนบสนนตอการจดการเรยนการสอน (Providing instructional

support)

9. ก ากบดแลกจกรรมตางๆของสถานศกษา (Monitoring school activities)

10. เนนการท างานรวมกบชมชน (Providing community focus)

โดยบทบาททส าคญมากทสดของผน าการเปลยนแปลงกคอ องคประกอบดานการมคณสมบตพเศษ หรอบารม หรอความเสนหา (Charisma) ของผน าสถานศกษา ทสามารถจดวางวสยทศนและเปาหมายสถานศกษาไดด จนสามารถทจะจดประกายแรงบนดาลใจ (Inspires

follows) ใหผตามเกดความผกพนตอการปฏบตงานอยในระดบสง Bernard M. Bass & Ronald E. Riggio (2006: 21-25) อธบายองคประกอบภาวะผน า การเปลยนแปลง โดยใชชอยอวา “4I’s” ประกอบดวย 1. การมอทธพลอยางมอดมการณหรอการสรางบารม หรอภาวะผน าบารม (idealized influence or charisma or charisma leadership) คอ การทผน าประพฤตตวเปนแบบอยางหรอเปนโมเดลส าหรบผตาม ผน าจะเปนทยกยอง เคารพ นบถอ ศรทธา ไววางใจและท าใหผตามเกดความภาคภมใจ เมอไดรวมงานกนผตามจะพยายามประพฤตปฏบตเหมอนกบผน าและตองการเลยนแบบผน าของเขา สงทผน าตองปฏบตเพอบรรลถงคณลกษณะนคอ ผน าจะตองม

88

วสยทศนและสามารถถายทอดไปยงผตาม ผน าจะมพฤตกรรมทมความสม าเสมอมากกวาการเอาแตอารมณสามารถควบคมอารมณไดในสถานการณวกฤต ผน าจะเปนผทมศลธรรมและมจรยธรรมสง ผน าจะหลกเลยงทจะใชอ านาจเพอผลประโยชนสวนตน แตจะประพฤตตนเพอใหเกดประโยชนแกผอนและเพอประโยชนของกลมผน า จะแสดงใหเหนถงความเฉลยวฉลาด ความมสมรรถภาพ ความตงใจ การเชอมนในตนเอง ความแนวแนในอดมการณ ความเชอและคานยมของเขาผน าจะเสรมความภาคภมใจ ความจงรกภกด และความมนใจของผตามและท าใหผตามมความเปนพวกเดยวกนกบผน าโดยอาศยวสยทศนและการมจดประสงครวมกน ผน าแสดงความมนใจชวยสรางความรสกเปนหนงเดยวกนเพอการบรรลเปาหมายทตองการ ผตามจะเลยนแบบผน าและพฤตกรรมของผน าจากการสรางความมนใจในตวเอง ประสทธภาพและเคารพในตนเอง ผน าการเปลยนแปลงจงรกษาอทธพลของตนในการบรรลเปาหมายและปฏบตภาระหนาทขององคการ 2. การสรางแรงบนดาลใจ (inspiration motivation) คอ การทผน าจะประพฤตในการจงใจใหเกดแรงบนดาลใจกบผตาม โดยการสรางแรงบนดาลใจภายใน การใหความหมายและความทาทายในงานของผตาม ผน าจะกระตนจตวญญาณของทมใหมความกระตอรอรน โดยการสรางเจตคตทดและการคดในแงบวก ผน าจะแสดงการอทศตวหรอผกพนตอเปาหมายและวสยทศนรวมกน และแสดงความเชอมนและแสดงใหเหนความตงใจอยางแนวแนวาจะสามารถบรรลเปาหมายไดซงจะชวยใหผตามมองขามผลประโยชนของตน เพอวสยทศนและภารกจขององคการ ผน าจะชวยใหผตามพฒนาความผกพนของตนตอเปาหมายระยะยาวและบอยครงพบวาการสรางแรงบนดาลใจนเกดขนผานการค านงถงเปนปจเจกบคคลและกระตนใหพวกเขาสามารถจดการกบปญหาทตนเองเผชญได 3. การกระตนทางปญญา (intellectual stimulation) คอ การทผน ามการกระตนผตามใหตระหนกถงปญหาตางๆ ทเกดขนในหนวยงาน ท าใหผตามมความตองการหาแนวทางใหมๆ มาแกปญหาในหนวยงาน เพอหาขอสรปใหมทดกวาเดมเพอท าใหเกดสงใหมและสรางสรรคโดยมผน ามการคดและแกปญหาอยางเปนระบบ มความคดสรางสรรค มการตงสมมตฐาน การเปลยนกรอบ การมองปญหา และการเผชญกบสถานการณเกาๆดวยวถทางแบบใหมๆ มการจงใจและสนบสนนความคดรเรมใหมๆ ในการพจารณาปญหาและการหาค าตอบของปญหา มการใหก าลงใจผตามใหพยายามหาทางแกปญหาดวยวธใหมๆในการพจารณาปญหาและการหาค าตอบของปญหา มการใหก าลงใจผตามใหพยายามหาทางแกปญหาดวยวธใหมๆ ผน ามการกระตนใหผตามแสดงความคดและเหตผล และไมวจารณความคดของผตามแมวามนจะแตกตางไปจากความคดของผน า ผน าท าใหผตามรสกวาปญหาทเกดขนเปนสงททาทายและเปนโอกาสทดทจะแกปญหารวมกน โดยผน าจะสรางความเชอมนใหผตามวาปญหาทกอยางมวธแกไข แมบางปญหาจะมอปสรรคมากมาย ผน าจะพสจนใหเหนวาสามารถเอาชนะอปสรรคทกอยางได จากความรวมมอในการแกปญหาของผตามทกคน รวมทงผตามไดรบการกระตนใหตงค าถามตอคานยมของตนเอง ความเชอ และประเพณ การกระตน

89

ทางปญญาเปนสวนสาคญของการพฒนาความสามารถของ ผตามในการทจะตระหนก เขาใจปญหาดวยตนเอง 4. การค านงถงความเปนเอกตถะบคคล ( individualized consideration) คอ ผน าจะมความสมพนธเกยวของกบบคคลในฐานะเปนผน าใหการดแลเอาใจใสผตามเปนรายบคคล และท าใหผตามรสกมคณคาและมความส าคญผน าจะเปนทปรกษา เพอการพฒนาผตามโดยจะเอาใจใสในดานความตองการของปจเจกบคคล เพอความสมฤทธและเตบโตของแตละคน ผน าจะพฒนาศกยภาพของผตามและเพอนรวมงานใหสงขน และยงปฏบตตอผตามโดยใหโอกาสในการเรยนรสงใหมๆ สรางบรรยากาศของการใหการสนบสนน ค านงถงความแตกตางระหวางบคคลในดานความจ าเปนและความตองการผน ามการสงเสรมการสอสารสองทาง มการปฏสมพนธกบผตามเปนการสวนตวและใหความสนใจในความกงวลของผตาม รวมทงยงมองบคคลเปนบคคล มการเอาใจเขามาใสใจเรา เปดโอกาสใหผตามใชบารมและเรยนรสงใหมๆ ททาทายความสามารถ

โดยสรปองคประกอบของของภาวะผน าการเปลยนแปลงจะเกดจากปจจยภายใน ความรสก การสรางแรงบนดาลใจทส าคญมากทสดของผน าการเปลยนแปลงกคอ องคประกอบดานการมคณสมบตพเศษหรอบารม หรอความเสนหา (Charisma) ของผน าสถานศกษา ทสามารถจดวางวสยทศนและเปาหมายสถานศกษาไดด จนสามารถทจะจดประกายแรงบนดาลใจ (Inspires

follows) ใหผตามเกดความผกพนตอการปฏบตงานอยในระดบสง

ความส าคญของภาวะผน าการเปลยนแปลง

การพฒนาวชาชพผบรหารในสถานศกษา ควรค านง ถงการพฒนาความเปนผน า การเปลยนแปลงใหเกดขนกบผบรหารและควรสงเสรมการพฒนาองคความรหรอศาสตรทเกยวกบภาวะผน าในบรบทท เกยวของกบสงคมและวฒนาธรรมไทย ซงผน าจะตองใชกลยทธแล ะความสามารถในการรณรงคสงเสรม กระตน และสรางความเขาใจ ตลอดจนการสราง ความตระหนกใหเกดขนกบขาราชการในระดบปฏบตใหเหนคลอยตอการเปลยนแปลง (ว โรจน สารรตนะ และอญชล สารรตนะ, 2545: 34) เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2542: 29) กลาวโดยสรปวา การเปลยนแปลงในสถานศกษามกจะเกดขนจากปจจยธรรมชาต และปจจยมนษย แตโดยสวนใหญแลวการเปลยนแปลงทส าคญมาจากปจจยมนษย โดยการเปลยนแปลงไปตามแรงผลกดน ซงอาจากพลงภายในและพลงภายนอก หรอมาจากทงสองรวมกน นอกจากนยงมแนวโนมส าคญในสงคมซงกระตนใหเกดการเปลยนแปลงในสถาบนตาง ๆ เชน กระบวนการทน าไปสความเปนเมอง การท าใหเปนอตสาหกรรม การท าใหทนสมย และเปนยคสงคมหลงอตสาหกรรม สงคมเทคโนโลย และรวมถงแหลงการเปลยนแปลงยง

90

มาจากเจตคตของสาธารณชนและนกการศกษา ในชวงเวลาหนงทถกกระตนโดยการเคลอนไหวทางสงคม เชน กระแสการเรยนรวม และการกระจายอ านาจ

ณฏฐพนธ เขจรนนทน และคณะ (2546: 55) กลาวโดยสรปถงความส าคญและความจ าเปนของผน าการเปลยนแปลง อนเนองมาจากความกาวหนาของระบบเศรษฐกจแบบโลกาภวตน และความซบซอนของการแขงขนในปจจบนกอใหเกดความไมแนนอน ความไมมนคงตอองคกร ซงองคกรท เคยประสบผลส าเรจไมสามารถทจะรบประกนไดวาจะไม ประสบความลมเหลว โดยเฉพาะผบรหารทไมยอมเปลยนแปลงตนเอง และเปลยนแปลงองคกรใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอก ดงกลาวผบรหารในองคกรจะตองพยายามแกไขปญหาและพฒนาหนวยงาน เพอทจะเพมขดความสามารถในการแขงขน และแสวงหาโอกาสในอนาคต โดยพยายามพฒนาองคกรในทกๆ มต รวมถงการสงเสรมและพฒนาทรพยากรบคคลซงถอวาเปนทรพยากรทส าคญทสดขององคกร การเปลยนแปลงจะตองเรมตนจากผน า (Leader) ในทกระดบขององคกร โดยทผน าตองมความเขาใจในปญหา เพอใหสามารถก าหนดวสยทศน กลยทธ แผนปฏบตการ และน าสมาชกใหไปส เปาหมายทตองการอยางเหมาะสม คณสมบตของผน า การเปลยนแปลง สรปไดดงน 1. การมทกษะการตดตอสอสารระหวางบคคล

2. มความสามารถในการประมวลและวเคราะหขอมล

3. ความสามารถในการเรยนรสงตางๆ จากสภาวะแวดลอม

4. ความสามารถในการรบรสถานการณและความรสกของผอน

สเทพ พงศศรวฒน (2545: 1-17) ไดกลาววา ความส าคญของภาวะผน า มความส าคญตอองคการ 4 ประการดงน 1. เปนสวนทดงดดความรความสามารถตาง ๆ ในตวผบรหารออกมาใช กลาวขยายความกคอ แมผบรหารทมความรและประสบการณตางๆ ในเรองงานมากมายเพยงใดกตาม แตถาหากขาดภาวะผน าแลว ความรความสามารถดงกลาวมกจะไมไดถกน าออกมาใชหรอไมมโอกาสใชอยางเตมท เพราะไมสามารถกระตนหรอชกจงใหผอนใหคลอยตามและปฏบตงานใหบรรลเปาหมายท วางไว

2. ชวยประสานความขดแยงตางๆ ภายในหนวยงานหรอองคการ สมาชกประกอบดวย บคคลจ านวนหนงจะมากหรอนอยแลวแตขนาดของหนวยงาน บคคลเหลานม ความแตกตางกนในหลายๆ เรอง เชน การศกษา ประสบการณ ความเชอ ฯลฯ การทบคคลทม ความแตกตางในเรองดงกลาวมาอยรวมกนในองคการหนง มกจะหลกเลยงไมพนคอความขดแยง แตไมวาจะเปนความขดแยงในรปใด ถาผบรหารในหนวยงานมภาวะผน าทมคนยอมรบนบถอแลวกมกจะสามารถประสานหรอชวยบรรเทาความขดแยงระหวางบคคลในหนวยงานได โดยการชกจง

91

ประนประนอมหรอประสานประโยชนเพอใหบคคลตาง ๆ ในหนวยงานมความเปนอนหนงอนเดยวกนและรวมกน ฟนฝาอปสรรคเพอใหหนวยงานทมความเจรญกาวหนา กลาวโดยสรปกคอ ภาวะผน าชวยผกมดเชอมโยงใหสมาชกของหนวยงานมเอกภาพนนเอง 3. ชวยโนมนาวชกจงใหบคลากรทมเทความรความสามรถใหแกองคการ องคการจะตองมปจจยเอออ านวยหลายอยางเพอทจะท าใหสมาชกตงใจและทมเทท างานให เชน บคคลไดท างาน ตรงตามความถนดและความสามารถ ผบงคบบญชาตองรจกรบฟงความคดเหน การประเมนการปฏบตงานกตองมความยตธรรม และสงส าคญประการหนงทขาดเสยมไดกคอ ผบรหารขององคการจะมภาวะผน าในตวผบรหารจะท าใหผใตบงคบบญชาเกดความยอมรบ เกดความศรทธาและความเชอมนวาผบรหารไมเพยงแตน าองคการใหอยรอดเทานน แตจะน าความเจรญกาวหนา ความภาคภมใจ เกยรตยศชอเสยงและความส าเรจมาสองคการ

4. เปนหลกยดใหแกบคลากร เมอหนวยงานเผชญสภาวะคบขน เมอใดกตามทหนวยงานตองเผชญกบสภาวะคบขนหรอสภาวะทอาจกระทบถงความอยรอด ภาวะผน าของผบรหารจะย งทวความส าคญมากขนเพราะในสภาพเชนนน ผบรหารจะตองเพ มความระมดระวง ความรอบคอบ ความเขมแขง และกลาตดสนใจทจะเปลยนแปลงสภาพตางๆ ภายในหนวยงานทขาดประสทธภาพตางๆ เพอใหหนวยงานรอดพนจากสภาวะคบขนดงกลาว

สขมวทย ไสยโสภณ (2546: 83-84) ไดกลาววา ภาวะผน าการเปลยนแปลงมความส าคญตอองคกร ดงน คอ ภาวะผน าการเปลยนแปลงจะปลกจตส านกใหมอดมการณ คานยม ทมคณธรรม

เชน เสรภาพ ความยตธรรม ความเสมอภาค ความสงบและมนษยธรรม ไมใหเกดอารมณเลวราย

หวาดกลว อจฉา โลภ หรอ มแตความเกลยด ผน าแบบนมใหเหนทกวน โดยการแสดงออกทางพฤตกรรมของคนธรรมดาแตไมใชธรรมดาเหมอนทวๆ ไป

สรปไดวา ภาวะผน าเปนปจจยส าคญในการบรหาร ผบรหารทางการศกษาทประสบความส าเรจในการบรหารองคการ ภาวะผน าการเปลยนแปลงจงเปนสงส าคญอยางยงส าหรบผน าองคการหรอผบรหารเพราะเปนบคคลทจะน าพาองคการสการเปลยนแปลงหรอปรบกระบวนการท างานใหทนตอการเปลยนแปลงดวยความเชอมนและศรทธา

92

คณลกษณะของภาวะผน าการเปลยนแปลง

พรชย เจดามาน (2560) สงททาทายความสามารถ คอ ความสามารถน าพาองคกรของตนใหอยในฐานะผน าการเปลยนแปลงไดหรอไม ผน าการเปลยนแปลงจะมองเหนการเปลยนแปลงวาเปนโอกาส การทราบวธการคนหาการเปลยนแปลงทถกตอง และทราบวธทจะสรางการเปลยนแปลงอยางมประสทธผลทงจากภายนอกและภายในองคกร ไดแก ดานนโยบายการสรางอนาคต ดานวธการอยางเปนระบบในการมองหาและคาดการณถงการเปลยนแปลง ดานวธทถกตองในการสรางความคนเคยกบการเปลยนแปลงทงภายในและภายนอกองคกร ดานนโยบายในการสรางสมดลระหวาง การเปลยนแปลงกบความตอเนอง เพราะนโยบายการสรางสรรคสงใหมอยางเปนระบบ สามารถสรางจตส านกใหองคกรในฐานะท เปนผน าการเปลยนแปลง อกท งยงท าใหองคกรมองเหนวา การเปลยนแปลงนนคอโอกาสทเกดขนมาใหมภายใตบทบาทส าคญ

1. การท าความรจกกบการเปลยนแปลง (To Make the Change) การเปลยนแปลงทเกดขนมาจากการแขงขนทไรพรมแดน โลกก าลงอยในยคของเทคโนโลยและขาวสาร ความรเปนสงส าคญทท าใหเกดความไดเปรยบในการแขงขน ดงนนเมอผน าเขาใจถงการเปลยนแปลงแลวกจะสามารถจดการกบการเปลยนแปลงได โดยการเปลยนแปลงจะเกดขนอยตลอดเวลา มผลกระทบหรอมปฏสมพนธกบองคกร 2. ผน าตองสรางการเปลยนแปลง (Leadership to Change Intervention) ของแผนปฏบตการในการปรบแตงสงตาง ๆ ใหแตกตางจากเดม โดยอาจจะกระท าอยางรวดเรวหรอกระท าอยางคอยเปนคอยไป การบรหารความเปลยนแปลงนน จะตองเขาใจถงการเปลยนแปลงกอนแลวจงก าหนดเปาหมายและเลอกวธทจะน ามาใชในการจดการกบความเปลยนแปลงซงตองอา ศย การวางแผนการเปลยนแปลงเชงกลยทธแลวจงน าไปปฏบตตามแผนทตองอาศยความเขาใจและ ความรวมมอจากทกคนในองคกร มการเสรมแรงใหกบความเปลยนแปลงโดยการชแจงใหบคลากรในองคกรทราบถงความเปลยนแปลงหรอการปรบปรงทไดเกดขนแลวและแสดงความขอบคณตอบคคลทเกยวของและมสวนชวยใหเกดความเปลยนแปลงแลวจงท าการประเมนผลตอไป 3. การเปนตวแทนความเปลยนแปลง (Change Agent) การเปนผน า การเปลยนแปลง หรอมหนาทในการจดกระบวนการเปลยนแปลงภายในองคกรเพอพฒนา เนนผลการปฏบตงานโดยสวนรวมมากกวาการเนนไปทผลงานของแตละคนในองคกร ใหบคลากรในองคกรรบรถงผลการด าเนนงานขององคกร เพอใหทราบถงสถานการณและวกฤตการณตางๆทองคกรเผชญอย เชน จดแขง จดออน โอกาสและอปสรรค

93

4. การเปนนกคด นกพฒนาททนตอการเปลยนแปลงของโลก (The Thinkers

Developers keep Pace with the Changing World) มวสยทศนในการบรหารงานทพรอมรบ การเปลยนแปลง และไมยดตดตอสงใด 5. การบรหารงานแบบประชาธปไตย (Democratic Administrational) รบความคดเหนของผอน รวมคด รวมท า รวมแกปญหากบบคลากรในองคกร 6. การเปนผประสานงานในองคกรใหเกดการท างานทราบรน (Organization is

Coordinating a Smooth Operation) มงใหเกดประสทธภาพในการท างาน และประสานงานนอกองคกรใหเกดภาคเครอขายรวมคด รวมจดการศกษา 7. การประนประนอม (Compromise) ผน าตองพยายามไมใหผใตบงคบบญชาเกด ความขดแยงในองคกร เปนผประนประนอมเมอเกดปญหา 8. การประชาสมพนธ (Public Relations) ผน าตองสนบสนนใหทกคนท ารายงานผล การด าเนนงาน และน ารายงานมาประชาสมพนธใหผเกยวของและสาธารณชนทราบ 9. การประชาสงเคราะห (Public Welfare) ผน าจะตองใหความชวยเหลอผรวมงาน ทกเรอง เปนหวงเปนใยตลอดเวลา จะประสานงานกบหนวยงานอนเพอใหความชวยเหลอผรวมงาน การพฒนาอยางตอเนองใหทกคนมความกาวหนา การใหอภย การตกเตอน การเปนกลยาณมตร ไพฑรย ลนลารตน (2546: 32) กลาวถงคณลกษณะของผบรหารการศกษารนใหมควรมลกษณะภาวะผน าการเปลยนแปลง ดงน 1. มวสยทศนและความคดสรางสรรคในการบรหารจดการ

2. มการก าหนดเปาหมายขององคกรอยางชดเจน และวางแผนพฒนาองคกรไวอยางมคณภาพ

3. มความร ความเขาใจและมทกษะในการบรหารจดการแนวใหม โดยมงเนนทการใชกระบวนการในการคด การจดการ การคนควาวจยและการสงเสรมภมปญญาทองถน

4. มความร ความเขาใจเกยวกบแนวคดในการกระจายอ านาจการบรหารม การท างานอยางโปรงใสและพรอมรบการตรวจสอบการท างาน มทกษะในการท างานรวมกบคนอน ใชการท างานในรปแบบของคณะกรรมการและการท างานเปนทม

5. มทกษะในการท างานรวมกบชมชน ประกอบดวย คนในชมชน ผน าชมชนและนกการเมองทองถนบรหารชมชนไดอยางด 6. มการบรหารจดการทรพยากรเชงสรางสรรค โดยเนนการบรหารงบประมาณอยางมประสทธภาพ

7. มความร ความเขาใจและทกษะในการประเมนผลการปฏบตงาน และการประกนคณภาพการศกษา

94

ธระ รญเจรญ และคณะ (2545: 125) ก าหนดคณสมบตของผน าการเปลยนแปลง ดงน 1. จะตองเปนผมวสยทศนกวางไกล มความสามารถในการวางแผนกลยทธขององคกรสนบสนนสงเสรมและกระตนใหมการใชความคดเชงสรางสรรคในการท างาน

2. มความสามารถในการเปลยนวกฤตใหเปนโอกาส มการแสวงหาโอกาสในการน าความรและนวตกรรมใหมๆ มาใชเพอใหเกดประโยชนตอองคกร เปนท เปดใจกวางยอมรบ การเปลยนแปลง และมความตระหนกรถงจดออนและจดแขงขององคกรตลอดเวลา

3. มความอดทนตอสถานการณมความคลมเครอ และมความสามารถในการจดการสงตางๆ ทอยในสถานการณบบคนและสถานการณทมความเสยงไดอยางมประสทธภาพ และมมมมองในอนาคตทเปนดานบวกและมองโลกในแงด Tichy & Devanna (1986: อางใน เสรมศกด วศาลาภรณ, 2536 : 34) อธบายถงคณลกษณะทวไปของผน าการเปลยนแปลง ดงน 1. เปนผน าการเปลยนแปลง (Change Agent) จะเปลยนแปลงองคกรทตนเองรบผดชอบ ไปสเปาหมายทดกวา คลายกบผฝกสอน หรอ โคช นกกฬาทตองรบผดชอบทมทไมเคยชนะเลย ตองมการเปลยนแปลงเปาหมาย เพอความเปนผชนะและตองสรางแรงบนดาลใจใหลกทมเลนใหไดดทสดเพอชยชนะ

2. เปนคนกลาและเปดเผย เปนคนทกลาเสยงแตมความสขม และมจดยนของตวเอง กลาเผชญกบความจรง กลาเปดเผยความจรง 3. เชอมนในผอน ผน าการเปลยนแปลงจงไมใชเผดจการ แตมอ านาจและสนใจ คนอนๆ มการท างานโดยมอบอ านาจใหผอนน า โดยเชอมนวาผอนมความสามารถ

4. ใชคณคาเปนแรงผลกดน ผน าการเปลยนแปลงจะชน าใหผตามตระหนกถงคณคาของเปาหมาย และสรางแรงผลกดนในการปฏบตงาน เพอบรรลเปาหมายทมคณคา

5. เปนผเรยนรตลอดชวต ผน าการเปลยนแปลงจะนกถงสงทตวเองเคยท าผดพลาด ในฐานะทเปนบทเรยนและพยายามเรยนรสงใหมๆ เพอพฒนาตวเองตลอดเวลา

6. มความสามารถทจะเผชญกบความสลบซบซอน ความคลมเครอ และความไมแนนอน ตลอดจนมความสามารถในการเผชญปญหาทเปลยนแปลงอยเสมอ

7. เปนผมองการณไกล โดยมความสามารถในการคาดการณไปขางหนาทงในดานโอกาสและอปสรรคทเกดขน สามารถทจะท าใหเกดความหวงและความฝนของทมงานกลายเปนจรง

95

Yulk (1998: 31 อางใน สเทพ พงศศรวฒน, 2550: 69) ซงกลาวสรปคณลกษณะของผน าการเปลยนแปลงไว ดงน 1. สรางวสยทศนทชดเจน มความหมายและนาสนใจท าใหผอนเกดความผกพนตอวสยทศน 2. มความเขาใจในกระบวนการและขนตอนทจะท าใหวสยทศนสามารถบรรลเปาหมายทก าหนดไว ผน าการเปลยนแปลงจะตองท าใหวสยทศนและกลยทธซงเปนวธการในการน าวสยทศนไปสการปฏบตนนมความเชอมโยงตอเนองและสอดคลองกนโดยกลยทธตองชดเจนตอ การปฏบตและสอดคลองกบคานยมรวมของสมาชกในองคกร กลยทธทจะท าใหวสยทศนบรรลเปาหมายนนจะตองมความนาสนใจและดงดดผตามและสามารถทจะท าใหผตามมองเหนความส าเรจไดชดเจน

3. มความมนใจและมองโลกในแงด ผน าตองแสดงพฤตกรรมและการกระท าตางๆ ของตนอยางมนใจโดยเฉพาะในการเผชญกบภาวะวกฤต เชน การพดใหเหนถงความส าเรจของงานทท าและปญหาทเปนอปสรรคตางๆ ในดานบวกและพดอยางสรางสรรค

4. มความเชอมนในตวผตาม ผน าตองแสดงออกถงการใหก าลงใจผตามเพอใหเกดความมนใจในตนเอง และใหการยอมรบตนเองของผตามวาสามารถทจะท างานทยากใหประสบความส าเรจได 5. ใชระยะเวลาทสนในการสราง โอกาสแหงความส าเรจใหเกดขน เพอเพม ความมนใจในการท างานใหมากขน และเกดความทาทายอยากไดรบความส าเรจทยงใหญกวาเดม

6. มความยนดตอความส าเรจ ผน าควรใชกจกรรมเสรมบางอยางเพมเตมเพอฉลองความส าเรจในการปฏบตทลลวงไป เปนการชวยสรางความผกพนและเสรมความเขมแขงของการเปนท างานในองคกร

7. ใชการแสดงออกในเชงสญลกษณเพอเนนคานยมทส าคญ ผน าการเปลยนแปลง ควรกระท าหรอแสดงออกในเชงสญลกษณทแสดงถงความผกพนตอวสยทศน เชน การตดสนใจทเปนการเสยงตอสถานภาพและผลประโยชนทท าใหมองเหนถงการเสยของผน าและก อใหเกดความประทบใจแกผตาม ท าใหผตามยดมนในวสยทศนตามตวของผน า 8. การเปนแบบอยางทดในการน า ผน าจะตองเปนแบบอยางทดเพอใหผตามไดเหนผลและปฏบตดวยความสม าเสมอและใหเปนไปตามธรรมชาต ซงจะท าใหผตามเกดความเลอมใสศรทธาในตวของผน า

96

9. มการกระจายอ านาจความรบผดชอบในการตดสนใจแตผตามเพอใหบรรลวสยทศนเปนการกระจายการตดสนใจใหผตามหรอทมงานในการเลอกหาวธท างานดวยตนเองหรอเลอกวธการทเหมาะสมในการท างานเพอใหผลการปฏบตงานบรรลตามเปาหมาย โดยผน าเปนเพยงผใหการสนบสนนและใหค าปรกษาผตามในการแกปญหา

บทสรป

ภาวะผน าการเปลยนแปลง คอ การเปลยนแปลงทอาศยความเปนผน าในการตดสนใจใน การเปลยนแปลงขององคการ เพอการพฒนาอยางรวดเรวพฒนาความสามารถของผรวมงานไปสระดบทสงขนและมศกยภาพมากขน ภาวะผน าการเปลยนแปลง เปนทฤษฎทอธบายถงสงทผน าท าแลวประสบผลส าเรจหรอท าแลวกอใหเกดการเปลยนแปลงในสงใหมๆ มงใหมการเปลยนแปลงจากสภาพเดมทเปนอย (change oriented) โดยกระตนใหผตามตระหนกถงโอกาสหรอปญหา และ รวมก าหนดวสยทศนใหเกดสงใหม ๆ ในองคการภาวะผน าการเปลยนแปลงเปนทฤษฎทอธบายถงสงทผน าท าแลวประสบผลส า เรจหรอท าแลวกอให เกดการเปลยนแปลงในส ง ใหมๆ ม ง ใหม การเปลยนแปลงจากสภาพเดมทเปนอย (change oriented) โดยกระตนใหผตามตระหนกถงโอกาสหรอปญหา และรวมก าหนดวสยทศนใหเกดสงใหม ๆ ในองคการ ภาวะผน าการเปลยนแปลงเรมตนจากการพฒนาจากการวจยเชงบรรยายผน าทางการเมอง โดย เบรน (Burns) เรยกวา ภาวะผน า การปรบเปลยน (Transforming Leadership) เปนการอธบายภาวะผน าในเชงกระบวนการทผน าทผน ามอทธพลตอผตาม และในทางกลบกนผตามทสงอทธพลตอการแกไขพฤตกรรมของผน าเชนเดยวกน ในทฤษฎของเบรน ผน าการเปลยนแปลงพยายามยกระดบของการตระหนกรของผตาม โดยการยกระดบแนวความคดและคานยมทางศลธรรมใหสงขน เชน ในเรองเสรภาพ ความยตธรรมความเทาเทยมกน สนตภาพและมนษยธรรม ผน าจะท าใหผตามกาวขนจาก “ตวตนในทกๆ วน” (everyday selves) ไปส “ตวตนทดกวา” (better selves) เบรน มแนวคดวา ภาวะผน า การเปลยนแปลงอาจจะมการแสดงการแสดงออกโดยผใดกไดในองคการทกต าแหนง ซงอาจจะเปนผน าหรอเปนผตามและอาจจะเกยวกบคนทมอทธพลเทาเทยมกน สงกวาหรอต ากวา กได การพฒนาเกยวกบภาวะผน าแนวใหม คอ ทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) ทไดกลาวถงคอ ทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงตามแนวคดของ เบอรน (Burn) ในป 1987 และทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงตามแนวคดของ แบส (Bass) ในป ค.ศ. 1985 แตทฤษฎทไดรบ การยอมรบ วาเป นทฤษฎภาวะผน าทมประสท ธภาพ บทบาทท ส าคญมากท สดของผน า การเปลยนแปลงกคอ องคประกอบดานการมคณสมบตพเศษ หรอบารม หรอความเสนหา (Charisma) ของผน าสถานศกษา ทสามารถจดวางวสยทศนและเปาหมายสถานศกษาไดดจนสามารถ

97

ทจะจดประกายแรงบนดาลใจ (Inspires follows) ใหผตามเกดความผกพนตอการปฏบตงานอยในระดบสง และมคณลกษณะ

98

99

ค าถามทายบท

จงตอบค าถาม หรออธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

1. อธบายความหมายภาวะผน าการเปลยนแปลงและยกตวอยาง 2. ทฤษฎทเกยวของกบภาวะผน าการเปลยนแปลงมอะไรบาง 3. องคประกอบทส าคญของภาวะผน าการเปลยนแปลงมอะไรบาง และใหอธบายเหตผลประกอบ

4. ความส าคญของภาวะผน าการเปลยนแปลงทมตอองคการมอะไรบาง

100

บทท 5

การบรหาร

(administration)

ความหมายของการบรหาร (administration)

การบรหาร (administration) การบรหารเปนสาขาวชาทมการจดการอยางมระเบยบและเปนระบบคอมหลกเกณฑและทฤษฎท พงเชอถอและเปนประโยชนในการบรหาร การบรหารเปน การปฏบตทตองอาศยความร ความสามารถ ประสบการณ และทกษะของผบรหารแตละคนทจะท างานใหบรรลเปาหมาย ซงเปนการเอาความร หลกการ และทฤษฎไปใชในการปฏบตเพอใหเหมาะสมกบสถานการณและสงแวดลอม

การบรหาร หมายถง ศลปะในการท าใหสงตาง ๆ ไดรบการกระท าจนเปน ผลส าเรจ กลาวคอ ผบรหารไมใชเปนผปฏบต แตเปนผใชศลปะท าใหผปฏบตท างานจนส าเรจตามจดมงหมายทผบรหารตดสนใจเลอกแลว (ถนด เดชทรพย, 2550: 19)

รจร ภสาระและจนทราน สงวนนาม (2545: 4-5) กลาวถงการบรหารวา เปนเรองของการท ากจกรรมโดยผบรหารและสมาชกในองคกรเพอใหบรรลวตถประสงคอยางมประสทธภาพ ดวยการใชทรพยากร และเทคโนโลยใหเกดประโยชนสงสด นกบรหารหลายคนจงมความคดตรงกนว า “การบรหารเปนกระบวนการท างานรวมกนของคณะบคคล โดยมวตถประสงคเฉพาะทแนนอนใน การท างาน” บางคนเหนวาการบรหารเปนศลปะของการเปนผน าทจะน าผอนใหท างานตามวตถประสงคได และไดกลาวถงลกษณะเดนทเปนสากลของการบรหารไว 9 ประเดนคอ

1. การบรหารตองมวตถประสงคหรอเปาหมาย

2. การบรหารตองอาศยปจจยเปนองคประกอบส าคญ

3. การบรหารตองใชทรพยากรการบรหารเปนองคประกอบพนฐาน

4. การบรหารตองมลกษณะการด าเนนการเปนกระบวนการทางสงคม

5. การบรหารตองเปนการด าเนนการรวมกนระหวางกลมบคคลตงแต 2 คนขนไป

6. การบรหารตองอาศยความรวมมอรวมใจเพอใหการปฏบตตามภารกจบรรลวตถประสงค

7. การบรหารเปนการรวมมอด าเนนการอยางมเหตผล

102

8. การบรหารมลกษณะเปนการตรวจสอบผลการปฏบตงานกบวตถประสงคทก าหนดไว

9. การบรหารไมมตวตน แตมอทธพลตอความเปนอยของมนษย นพพงษ บญจตราดลย (2551: 13) ไดใหความหมายของการบรหาร ไววา การบรหาร หมายถง การกระท าตางๆ ทมผกระท าตงแตสองคนขนไปรวมมอกนท าเพอใหเกดผลส าเรจตามเปาหมายทวางไว โดยใชกระบวนการท าอยางมระเบยบ ทรพยากร และเทคนค ตางๆทเหมาะสม

วโรจน สารรตนะ (2555: 1) ใหความหมายของ การบรหาร หมายถงกระบวนการด าเนนการเพอบรรลจดมงหมายขององคการอยางมประสทธภาพ โดยอาศยหนาทในการบรหาร ไดแก (planning) การจดองคกร (organizing) การชน า (leading) และการควบคมองคกร (controlling)

ภารด อนนตนาว (2552: 1) กลาวถงความหมายของการบรหารวา หมายถงกจกรรมของคนตงแต 2 คนขนไป มการรวมมอกนท ากจกรรมอยางใดอยางหนง โดยใชเทคนคและวธการตางๆ เพอใหบรรลวตถประสงครวมกน

วรช วรชนภาวรรณ (2555 : ออนไลน) สรปไววา การบรหารบางครงเรยกวา การบรหารจดการหมายถงการด าเนนงาน การปฏบตงานใดๆ ของหนวยงานทเกยวของกบคน สงของและหนวยงานโดยครอบคลมในเรองตาง ๆ ทเรยกวา “กระบวนการบรหาร” หรอ “ปจจยทมสวนส าคญตอการบรหาร”ทเรยกวา แพมส-โพสคอรบ (PAMS –POSDCORB) ไดแก การบรหารนโยบาย (policy) การบรหารอ านาจหนาท (authority) การบรหารคณธรรม (morality) การบรหารเกยวกบสงคม (society) การวางแผน (planning) การจดองคการ(organizing) การบรหารทรพยากรมนษย (staffing) การอ านวยการ (directing) การประสานงาน (coordinating) การรายงาน (reporting) และการงบประมาณ (budgeting) ศร ถอาสนา (2557: 8) ไดใหความหมายของการบรหารวา เปนกจกรรมของกลมตงแตสองคนขนไป รวมมอกนจดการทรพยากรทเหมาะสมเพอไดบรรลวตถประสงครวมกน ใชทงศาสตรและศลปจดการกระบวนการบรหารหรอหนาทการบรหาร ประกอบดวย การวางแผน (planning) การจดองคการ (organizing) การจดคณะท างาน (staffing) การอ านวยการ (directing) การประสานงาน (coordinating) การรายงาน (reporting) และการงบประมาณ (budgeting)

Drucker, P.F. (1993) สรปไววา การบรหารคอศลปะในการท างานใหบรรลเปาหมายรวมกบผอน การท างานตางๆ ใหลลวงไปโดยอาศยคนอนเปนผท าภายในสภาพองคกรทกลาวนน ทรพยากรดานบคคลจะเปนทรพยากรหลกขององคกรทเขามารวมกนท างานในองคกร ซงคนเหลานจะเปนผใชทรพยากรดานวตถอนๆเครองจกร อปกรณวตถดบ เงนทนรวมทงขอมลสารสนเทศตางๆเพอผลตสนคาหรอบรการออกจ า หนาย และตอบสนองความพอใจใหกบสงคม

103

จากการทกลาวมา โดยสรป “การบรหาร” เปนทงศาสตรและศลปในการท าใหสงตางๆไดรบการกระท าจนเปนผลส าเรจ หมายความวาผบรหารไมใชผปฏบต แตใชศาสตรเปนองคความร แนวคด และศลปะหรอกระบวนการท าใหผปฏบตงานท างานจนเปนผลส าเรจตรงตามจดหมายขององคการ หรอตรงตามจดหมายทผบรหารตดสนใจเลอกแลว

ความส าคญของการบรหาร

ปรยาพร วงคอนตรโรจน (2546: 8) กลาววา การบรหารเปนภารกจหลกของผบรหารตอง ก าหนดแบบแผนขนตอนตางๆ ในการปฏบตงานไวอยางมระเบยบมระบบ เพราะกฎ ระบบบรหารงาน ไมดจะกระทบกระเทอนตอสวนอน ๆ ของหนวยงาน การบรหารทดตองรจกเลอกวธการบรหารทเหมาะสมและมประสทธภาพ เพอทจะใหงานไดบรรลมงหมายทวางไวการบรหารงานนนจะตองใชศาสตรและศลปทกประการ เพราะการด าเนนการตาง ๆ มใชเพยงแตกจกรรมทผบรหารจะตองกระท าเพยงล าพงคนเดยวแตยงมเพอนรวมงานอกหลายคนทมสวนท าใหงานนนประสบความส าเรจ ผชวยงานแตละคนมความแตกตางกนทงในดานสตปญญาความสามารถ ความถนดและความตองการทไมเหมอนกนจงเปนหนาทของผบรหารทจะน าเทคนควธและกระบวนการการบรการทเหมาะสมมาใชใหเกดประสทธภาพและบรรลเปาหมายขององคการ

สมพงษ เกษมสน (2548: 11–15) ความส าคญของการบรหารทดทจะกอใหเกดสง ตอไปน 1. คณคาในดานการประหยดการบรหารจะชวยใหเกดการใชทรพยากรตางๆ เชน คน เงน เวลา วสด อปกรณไดอยางประหยด การบรหารจะชวยท าใหการทานเกดผลงานทคมคากบการการลงทนหรอทรพยากรทใชไป กอใหเกดความพงพอใจในผลงานทไดรบตามความปรารถนาในงานนนดวย

2. คณคาในดานประสทธภาพ การบรหารจะชวยท าใหการท างานเกดผลงานทคมคากบการลงทนหรอทรพยากรทใชไปกอใหเกดความพงพอใจในผลงานทไดรบตามความปรารถนาในงานนนดวย 3. คณคาในดานประสทธผล การบรหารงานจะกอใหเกดประสทธผลของงานมงหมายถง การท างานทส าเรจลลวงดงประสงคหรอคาดหมายไวเปนหลก

4. คณคาในดานความเปนธรรม การบรหารเปนการด าเนนงานดวยความเปนธรรมอยางทวหนาและทวถง ปราศจากากรเลอกทรกมกทชงโดยไมไดเลอกแบงแยกวรรณะเชอชาตและศาสนา

104

5. คณคาในความซอสตย ถกตองตามระเบยบแบบแผนและธรรมเนยม การกระท าโดย ชอบยอมกอใหเกดความมเกยรตเกดความมนคงเปนทนายกยองสรรเสรญ ดงนนกลาวโดยสรปไดวาความส าคญของการบรหารจะตองก าหนดตองก าหนดแบบแผน วธการด าเนนงาน มการนเทศตดตามและประเมนผล

ดงนนสรปไดวา การบรหารมความส าคญตอการท างานขององคการ ซงการบรหารทม ความพรอมมการก าหนดแบบแผนทชดเจน ยอมน าองคการสความส าเรจหรอบรรลเปาหมายของการท างาน

หลกการบรหาร

การปฏบตงานของบคลากรในองคกรนนจ าเปนอยางยงทตองมการบรหารเพอบรหารจดการองคกรเพอใหการปฏบตงานเปนไปอยางมประสทธภาพ ป ค.ศ. 1916 ฟาโย (Fayo, 1916, อางถงในด ารงวฒนา, 2545: 9) เขยนบทความเกยวกบเรองการจดการและจดพมพเปนหนงสอชอ

Admministration Industrielle et Generaleb เปนภาษาฝรงเศสโดยฟาโยเหนวาหลกในการจดการนนควรยดหยนและสามารถปรบไปตามตวแปรตางๆเขาไดก าหนดหลกการส าหรบผบรหารไว

14 ประการคอ

1. การแบงงานกนท า (division of work) เปนการแบงงานกนท าตามความช านาญเฉพาะดานเพอใหเกดประสทธภาพ

2. อ านาจสงการ (authority) เปนอ านาจสงการซงเปนอ านาจอนชอบธรรมของบรรดาผทมต าแหนงเพอสามารถทจะออกค าสงในการทางานไดโดยผออกคาสงตองมความรบผดชอบตอค าสงในการท างานได 3. ระเบยบวนย (discipline) เปนระเบยบวนยทคนในองคการตองเคารพและยอมรบเพอสรางสถานภาพงานทเปนระเบยบและเรยบรอย

4. หลกการ “สงการโดยคนๆเดยว” (unity of command) เปนหลกการซงคนเคยในชอของหลก “เอกภาพในการบงคบบญชา” ลกนองจะตองฟงคาสงจากผบงคบบญชาโดยตรงรวมถงการรายงานผลการปฏบตงานกจะตองรายงานกบผบงคบบญชาโดยตรง

5. การมทศทาง (unity of direction) คอการมทศทางหรอเปาหมายเดยวกนโดยแตละกลมงานยอย (กอง, แผนก, ฝาย) ในองคการทมกจกรรมแตกยอยออกมา

6. ประโยชนสวนรวม (subordination of interests to the general interests)

เปนประโยชนสวนรวมเหนอกวาประโยชนสวนตน

105

7. หลกการตอบแทน (rmuneration) เปนหลกการตอบแทนการทางานซงถอเปนแนวทางทคนงานจะตองไดรบคาตอบแทนทยตธรรม

8. หลกการรวมอ านาจ (centralization) เปนหลกการรวมอ านาจหมายถงระดบมากนอยทผใตบงคบบญชาสามารถตดสนใจในแตละสถานการณซงฟาโย (Fayol) เหนวาการใชอ านาจหนาทในการตดสนใจควรกระท าทสายการบงคบบญชาระดบสงทสดทเปนไปไดในสถานการณนนๆ

9. การมสายการบงคบบญชา (scalar Chain) เปนการมสายการบงคบบญชาซงเปนเสมอนหวงโซหรอเสนทางของค าสงและตดตอสอสารใดๆระหวางหวหนากบลกนองในแตละสายงานภายใตโครงสรางของแตละองคการ

10. การจดระเบยบ (order) เปนการจดระเบยบหรอการจดใหคนตลอดจนวตถสงของไดอยในททควรอยนนคอใชคนใหเหมาะกบงานจดสถานททางานใหเปนระเบยบและมระเบยบเกยวกบงานพสด 11. ความเทยงธรรม (equity) เปนความเทยงธรรมทฟาโย (Fayol) กลาวถงหลกขอนวานกบรหารควรมทงความยตธรรม (justice) และความโอบออมอาร (kindliness)

12. หลกความมนคงในต าแหนงงานของบคลากร (stability of tenure of

personal) เปนหลกความมนคงในต าแหนงงานของบคคลกรเปนประเดนทเกยวของกบการวางแผนบคลากรพฒนานกบรหาร

13. ความคดรเรม (initiative) เปนความคดรเรมหมายถงพลงทจะคดใหเกดแผนงานแลวท าตอไปจนส าเรจจะเกดไดตอเมอผปฏบตงานไดรบการจงใจและมความพงพอใจในงาน

14. สามคคคอพลง (esprit de corps) เปนภาษตทวาสามคคคอพลง หมายถง การเสรมสรางการทางานเปนทมอนจะทาใหเกดความกลมเกลยวและเปนอนหนงอนเด ยวกนในองคการ

หลกการบรหารผบรหารสถานศกษาสามารถน าแนวความคดดงกลาวนไปประยกตใชใน การปกครองและบรหารสถานศกษาไดซงหลกการปกครองและการบรหารงานตางๆ มดงน (พมลจรรย นามวฒน, 2544: 22)

กระบวนการบรหารไดกลาวถงกระบวนการบรหารท เรยกวา (POSDCORB) ประกอบดวย

P = Planning การวางแผน

O = Organizing การจดองคการ S = Staffing การสรรหาคนเขาท างาน

D = Directing การอ านวยการ Co = Coordinating การประสานงาน

106

R = Reporting การรายงาน

B = Budgeting การงบประมาณ

การวางแผน (Planning) หมายถง กระบวนการบรหารทมความส าคญตอ การบรหารงานทกประเภท เปนการเตรยมตวลวงหนา เพอก าหนดวตถประสงคนโยบาย วธแกปญหา ตลอดจนวธการทดทสด งายทสด รวดเรวทสด และสอดคลองกบทรพยากรทางการ บรหารเพอ การด าเนนงานบรรลเปาหมายทตงไว เพราะการวางแผนเปนกระบวนการบรหารจะตองปฏบตโดยการศกษาสภาพปญหา ความตองการ โดยการรวบรวมขอมลตางๆ วเคราะหขอมล ก าหนดวตถประสงคเปาหมายและวธด าเนนงานใหสอดคลองกบนโยบาย สามารถปรบไดเมอมความจ าเปน

การจดองคกร (organizing) หมายถง กระบวนการบรหารทจดและด าเนนการเกยวกบการวางแผนนโยบายและแนวปฏบตเกยวกบบคคล เพอใหเกดประโยชนอยางเตมท คอ ใชคนใหท างานใหไดดทสด ในระยะเวลาทสนทสด สนเปลองทรพยากรนอยสด โดยทกคนมความสขและพงพอใจในการท างาน

การอ านวยการ (directing) หมายถง ขนตอนและภาระหนาททส าคญของกระบวนการบรหารงาน ซงมจดส าคญอยทการวนจฉยสงการ ใหเปนไปตามแผนงานและเปาหมายทก าหนดและตองค านงถงขนตอน สงการโดยละเอยดรอบคอบเพอใหเกดประโยชนสงสดและจะตองไมยดตวบคคลไมขดตอระเบยบขอบงคบอยบนพนฐานของเหตและผล

การประสานงาน (co-ordinating) หมายถง กระบวนการบรหารงานทเกยวของกบตวบคคลเปนส าคญ ผบรหารจะตองสรางบรรยากาศความรวมมอรวมใจการประสานงานสามคค จดคนในองคการใหไดรบความรความเขาใจซงจะท าใหการท างานมประสทธภาพและประโยชนสงสด

การรายงาน (reporting) หมายถง การน าเสนอการปฏบตงานของหนวยงานเพอใหทราบความเคลอนไหวจะดวยวจาหรอลายลกษณอกษร เปนหนาทของผบรหารจะตองควบคมดแลและอ านวยประโยชนตลอดจนเทคนคในการจดท ารายงาน เสนอแนะขอคดเหนพรอมแนวทางใน การแกปญหา การจดงบประมาณ (budgeting) หมายถง กระบวนการทส าคญในการก าหนดและควบคมการใชจายเงนในการปฏบตงานใหเปนไปตามเปาหมายทก าหนดคอถกตองทนเวลาเปนไปตามวตถประสงคและเกดประโยชน

107

พชร โภคสวสด (บทความ) การบรหาร ประกอบกนขนเปนกระบวนการทส าคญ 5 อยาง ดงน 1. การวางแผน คอ การศกษาอนาคตและความตองการแลววางแนวทางการปฏบตไวลวงหนา

2. การจดการองคการ คอ การจดแบงหนวยงานออกเปนแผนก เปนฝาย หรอ เปนกลมลกษณะของงาน และการแบงงานกนท า 3. การจดคนเขาท างาน คอ การจดตวบคคลเปนการบรหารงานดานบคลากร อนไดแก การจดอตราก าลง การสรรหา การพฒนาบคลากร การสรางบรรยากาศทดการประเมนผลการท างานและการใหพนจากงาน

4. การอ านวยการสงการคอการบงคบบญชาสงการใหคนงานท างานตามหนาททไดรบมอบหมายตามล าดบชน

5. การควบคม คอ การควบคมดแลใหมการปฏบตตามระเบยบขอบงคบทวางไวหรอตามแผนทวางไว เพอใหงานด าเนนไปดวยความเรยบรอยรวดเรว หนาทในการบรหารเปนของผบรหารทกระดบชน

Gulick Luther ใหความส าคญของการควบคม การสงการการประสานงานจะตองสรางสราง ขอบขายการควบคม (Span of control) ใหมประสทธภาพตองพจารณาปจจยตางๆ ประกอบ เชน จ านวนทเปนหวหนา จ านวนทเปนลกนอง ความสามารถเฉพาะตวของหวหนา ลกษณะเฉพาะของงานทท าและเสถยรภาพขององคการอกสงหนงทตองค านงถงในการบรหารจดการองคกรคอ เอกภาพการควบคม (unity of command) องคการทดตองสามารถสรางโครงสรางอ านาจภายในองคการในลกษณะทมหวหนาฝายบรหารบรหารควบคมและประสานงานตางๆ แตเพยงผเดยวองคการเกดขนมาเพราะเพราะมนษยทอยรวมกนไดชวยกนแบงงานกนท าตามความช านาญของแตละคนซงเปนการประหยดเวลาและแรงงานในการท างานอยางยง เมอสงคมขยายตว ลกษณะการแบงงานกนท าจะสลบซบซอนมากยงขน จนในทสดจ าเปนตองสรางกลไกหรอโครงสรางบางประการเพอผกโยง ประสานหนวยงานแตละหนวย (Work unit) เขาดวยกน หวใจทฤษฎเกยวกบองคการจงเปนเรองของความพยายามจดโครงสรางการประสานงานระหวางหนวยท างานยอยใหมประสทธภาพ หลกในการประสานงานหนวยท างานยอยมอยสองวธทตองใชควบคกนไป คอ วธแรกเรยกวา การประสานงาน โดยการสรางกลไกในความควบคมภายในองคการ หมายถง การจดตงโครงสรางอ านาจ (Structure of authority) : ซงประกอบดวยสายการบงคบบญชาระหวางหวหนาและลกนอง เปนล าดบชน เชอมโยงจากยอดถงของโครงสรางอ านาจโดยใหคนในแตละขนของโครงสรางดงกลาวแบงงานกน ท าเปนหนวยงาน วธทสอง เรยกวาการประสานงานโดยการผกมด ทางใจ ท าใหคนทมารวมกนท างานมพลงจต ตงใจประกอบการงานเตมความสามารถและท าดวย

108

ความกระตอรอรน บรรยากาศในการท างานดงกลาวจะสรางขนมาไดตองอาศยความสามารถของผน า (Leadership) กจกรรม 7 ประการมดงน

P คอ การวางแผน (Planning) หมายถง การก าหนดเปาหมายขององคการวาควรท างาน

เพอบรรลวตถประสงคอะไรและจะด าเนนการอยางไร O คอ การจดองคการ (Organizing) หมายถง การจดตงโครงสรางอ านาจอยางเปนทางการ

ภายในองคการเพอประสานงานหนวยท างานยอยตางๆ ใหสามารถบรรลเปาหมายของ องคการได D คอ การสงการ (Directing) หมายถง การทหวหนาฝายบรหารมหนาทตองตดสนใจอย

ตลอดเวลา โดยพยายามน าเอาการตดสนใจดงกลาวมาเปลยนเปนค าสงค าแนะน า นอกจากนยงหมายถงการทหวหนาฝายบรหารตองท าหนาทเปนผน าขององคการ

S คอ การบรรจ (Staffing) หมายถง หนาทดานบรหารงานบคคลเพอฝกอบรมเจาหนาท และจดเตรยมบรรยากาศในการท างานทดไว

CO คอ การประสานงาน (Coordinating) หมายถง หนาทส าคญตางๆ ในการประสาน

สวนตาง ๆ ของงานใหเขากนอยางด R คอ การรายงาน (Reporting) หมายถงการรายงานความเคลอนไหวตางๆ ในองคการให

ทกฝายทราบ ทงนอาจใชวธการตางๆ เชน การวจยตรวจสอบ

B คอ การงบประมาณ (Budgeting) หมายถงหนาทในสวนทเกยวของกบงบประมาณในรปของการวางแผนและการควบคมดานการเงนการบญช

ทฤษฎทางการบรหารการศกษา

ทฤษฎ หมายถง แนวคดหรอความเชอทเกดขนอยางมหลกเกณฑมการทดสอบและ การสงเกตจนเปนทแนใจ ทฤษฎเปน เซท (set)ของมโนทศนทเชอมโยงซงกนและกน เปนขอสรปอยางกวางทพรรณนาและอธบายพฤตกรรมการบรหารองคการทางการศกษาอยางเปนระบบถาทฤษฎไดรบการพสจนบอยๆ กจะกลายเปนกฎเกณฑ ทฤษฎเปนแนวคดทมเหตผลและสามารถน าไปประยกตและปฏบตได ทฤษฎมบทบาทในการใหค าอธบายเกยวกบปรากฏการณทวไปในการบรหารไดมนกวชาการไดเสนอทฤษฎการบรหารไวอยางหลากหลาย ไดแก

109

ทฤษฏการบรหารทศนะดงเดม

วโรจน สารรตนะ (2555: 14-17) ไดอธบายสรปเกยวกบทฤษฎการบรหารไว ดงน 1. ทฤษฏการบรหารเชงวทยาศาสตรทฤษฏการบรหารเชงวทยาศาสตร เกดขนในชวงทโรงงานอตสาหกรรมขยายตวอยางรวดเรว และมความสลบซบซอนมากขน ซงวธการจดการแบบเดมไมสามารถจดการกบปญหาตางได โดยเฉพาะปญหาการท างานไมเตมศกยภาพของคนงาน มนกทฤษฏทส าคญ คอเฟรดรก ดบบลว เทยเลอร(Frederick W. Taylor) เทยเลอร ถอวาเปนบดาของการบรหารแบบวทยาศาสตรเขาไดสรปแนวคดทส าคญในการบรหารแบบวทยาศาสตร เรยกวา หลกการจดการแบบวทยาศาสตรไดก าหนดถงภารกจของฝายจดการนนมอย 4 ประการ

1.1 พฒนาหลกการแบบวทยาศาสตรขนมาใชเปนมาตรฐานในการท างานแทนการท างานแบบความเคยชนทไมมระบบงานการวางมาตรฐาน (standardization) ในการท างานเปนสงทส าคญ และมความจ าเปนอยางยงเนองจากการท างานทกอยางตองเขาสระบบมาตรฐานไมวาจะเปนวธการท างาน ปรมาณงานทท า เวลาการท างาน คาจาง คาตอบแทน ตองเปนมาตรฐานเดยวกนหมด เนนเรอง“วธการท างานทดทสด” หรอ “One Best Way” หรอ “One Best Method” 1.2. ตองมการคดเลอกคนตามหลกการวทยาศาสตรเพอใหไดคนทเหมาะสมกบงานผลประโยชนทดทสดทฝายบรหารและฝายคนงานจะไดรบขนอยกบการท างานของคนงาน เพราะฉะนนคนงานทกคนตองท างานใหมผลผลตสงสดเทาทจะท าได หลกการคดเลอกบคคลเขามาท างานตามหลกวทยาศาสตรจ าเปนตองพจารณาทงดานความรความสามารถและความกระตอรอรนในการท างานเปนส าคญดงนนการคดเลอกบคคลเขามาท างานตองไมมองเฉพาะจดของการคดเลอกเทานน ตองมองไปถงอนาคตดวย ตองอาศยขอมลจากแหลงตางๆ เชน ทกษะความรความสามารถความช านาญงานทบคคลแสดงออกมาในขณะท าการทดสอบงาน หรอบคลกลกษณะไหวพรบ ความเฉลยวฉลาด ความกระตอรอรนในการท างานทสามารถสงเกตไดจากการสมภาษณ

1.3 ตองพฒนาบคคลแตละคนใหมประสทธภาพมากทสด เพอใหทกคนท างานไดอยางถกตองตามหลกวทยาศาสตร เมอรบบคคลเขาท างานแลวตองมการฝกอบรมสอนงานใหแตละคนท างานอยางถกตองตามขนตอนและวธการในการทองคการก าหนดไวดวยเพอเปนการเตรยมตวใหผทท างานสามารถท างานทองคการก าหนดไวไดอยางดและมโอกาสกาวหนาในต าแหนงหนาทในอนาคตดวย แนวความคดของ Taylor เกดจากความเชอทวาหวหนางานแตละคนเปนผน าทม ความช านาญทางการปฏบตอยางใดอยางหนงเทานนหวหนางานคนหนงจงไมสามารถก ากบควบคมการท างานทกอยาง จงไดเสนอใหจ ากดอ านาจหนาทของหวหนางานแตละคนใหท างานทเขาม ความช านาญเพยงอยางเดยว

110

1.4 สรางความรวมมอในการท างานอยางฉนทมตรใหเกดขนในองคการโดยตางฝายตางตองเหนใจซงกนและกน คอ ฝายบรหารตองมความเหนใจคนงาน โดยมอบหมายงานใหแกคนงานในปรมาณและมาตรฐานของงานทจะใหคนงานท าในแตละวน ควรมปรมาณทเหมาะสม ไมหนกเกนไป ฝายบรหารตองใหรางวลพเศษแกคนงานทท างานดเดนและสอดคลองกบหลกวทยาศาสตรดวย ฝายจดการตองคอยเอาใจใสสอนคนงานใหท างานในแตละขนตอนของงานอยาง ถกวธ โดยจดใหมหวหนางานคอยสอนงานดแล แนะน า คนงานใหท างานอยางถกตองประการสดทาย คอ ฝายจดการตองเปดโอกาสใหคนงานไดแสดงความคดเหนเกยวกบวธการท างานทท าและน าไปพจารณาวเคราะหทดลองตามหลกของวทยาศาสตร สรปแนวความคดการบรหารแบบวทยาศาสตร เปนการบรหารทมกระบวนการทเปนระบบ มมาตรฐาน ทงน การบรหารใหความส าคญแกผปฏบตหรอคนท างานในองคกรมาก เนนการม สวนรวมและมอบภาระงานท เหมาะสมทงดานลกษณะและปรมาณของงานใหความส าคญตอความรสกของคนท างาน

2. ทฤษฏการจดการเชงบรหารมผทศกษาและมองการบรหารทงระบบ แลวน ามาพฒนาใชงาน มนกทฤษฎทส าคญ คอ เฮนร ฟาโยล (Henri Fayol. อางถงใน วโรจนสารรตนะ, 2555:

15) เหนวา หลกการบรหารจดการนนสามารถน าไปใชไดเปนการทวไป ไมวาจะเปนงานบรหารจดการของเอกชนหรอของรฐ โดยมหนาทหลกของฝายการจดการคอ POCCC ประกอบดวยการวางแผน

(planning) การจดองคการ (organizing) การบงคบบญชา (commanding) การประสานงาน

(coordinating) และการควบคมงาน (controlling) และเขาไดพฒนาหลกการบรหารขน 14 หลกการ (Fayol’s 14 principles of management) เปนหลกการทเขาเชอวา หากม การฝกอบรมดพอกจะท าใหไดผบรหารทดได รายละเอยดมดงน 1. หลกการการแบงงานกนท า (division of work)

2. หลกการเกยวกบอ านาจหนาทและความรบผดชอบ (authority and

responsibilities)

3. หลกการเกยวกบระเบยบวนย (discipline)

4. หลกการความเปนเอกภาพในการบงคบบญชา (unity of command)

5. หลกการความเปนเอกภาพในแนวทาง (unity of direction)

6. หลกการผลประโยชนสวนบคคลเปนรองประโยชนสวนรวม (subordination of

individual to general interest)

7. หลกการผลประโยชนตอบแทน (remuneration)

8. หลกการการรวมอ านาจไวทสวนกลาง (centralization)

9. หลกการการจดสายการบงคบบญชา (scalar chain)

111

10. หลกการล าดบขนในการบงคบบญชา (order)

11. หลกการความเสมอภาค (equity) เปนมตรและยตธรรมตอผปฏบต 12. หลกการความมนคงในการจางงาน (stability of tenure)

13. หลกการความคดรเรม (initiative)

14. หลกการความสามคค (esprit de corps)

สรปแนวความคดการบรหารแบบการจดการเชงบรหาร เปนการบรหารทมเปนหลกการท เขาเชอวา หากมการฝกอบรมดพอกจะท าใหไดผบรหารทดได และเนนระบบการบรหารทประกอบดวยการวางแผน (planning) การจดองคการ (organizing) การบงคบบญชา (commanding) การประสานงาน (coordinating) และการควบคมงาน (controlling)

3. ทฤษฏการบรหารแบบราชการแมคเวเบอร (Max Weber. อางถงใน วโรจน สารรตนะ, 2555: 17) เปนนกสงคมวทยาชาวเยอรมน ไดคดองคการระบบราชการ (bureaucracy)

ทมรปแบบเฉพาะอยางหนงของสงคมโดยมงหวงใหปฏบตงานเพอใหบรรลวตถประสงคมระบบทมลกษณะของการแบงงาน มต าแหนงอ านาจบงคบบญชา อาศยความมเหตมผล การไมค านงถงตวบคคล การใชหลกความรความสามารถในการเลอนชนเลอนต าแหนง และการแบงงานกนท าอยางเปนทางการตามตวบทกฎหมายซงถาองคการใดน าหลกการนไปใชในการบรหารจะประสบความส าเรจแนนอน มนกวชาการหลายคนเหนวา แนวคดของเขาสามารถจะน าไปใชกบการบรหารองคการไดดจากหลกการส าคญ 7 ประการดงน 1. มกฎและระเบยบทแนนอนเปนทางการ (rules and regulations)

2. หลกความไมเปนเปนสวนตว (impersonality)

3. มการแบงงาน และก าหนดงานทชดเจน (division of labor)

4. หลกการมโครงสรางสายบงคบบญชา (hierarchy structure)

5. หลกความเปนอาชพทมนคง (lie longcareer)

6. หลกการมอ านาจหนาทในการตดสนใจ (authority) โดยมกฎระเบยบขอบงคบรองรบ

7. หลกความเปนเหตเปนผล (rationality) ในกระบวนการตดสนใจเพอบรรลจดหมาย

112

สรปแนวความคดการบรหารแบบการจดการเชงบรหาร เปนการบรหารทมรปแบบเฉพาะอยางหนงของสงคมโดยมงหวงใหปฏบตงานเพอใหบรรลวตถประสงคมระบบทมลกษณะของ การแบงงาน มต าแหนงอ านาจบงคบบญชา อาศยความมเหตมผล การไมค านงถงตวบคคล การใชหลกความรความสามารถในการเลอนชนเลอนต าแหนง และการแบงงานกนท าอยางเปนทางการตามตวบทกฎหมายซงถาองคการใดน าหลกการนไปใชในการบรหารจะประสบความส าเรจแนนอน

ทฤษฏการบรหารทศนะเชงพฤตกรรม

ปราณ กองทพย และ มงกร ปมกง (2542: 21-34) กลาววา ยคนเรมปรากฏประมาณป ค.ศ.1930 ซงเปนชวงสมยของภาวะเศรษฐกจตกต า นกจตวทยาและนกสงคมวทยาไดท าการวพากษจดออนของการบรหารแบบวทยาศาสตรทมงเนนการเพมผลผลตและปรบปรงประสทธภาพของ การท างาน โดยไมค านงถงบคคลทปฏบตงาน การบรหารแบบวทยาศาสตรบบบงคบใหคนท างานอยางไมเตมใจและไมสนใจ เปรยบเสมอนเครองจกรทท างานตามก าหนดและลกษณะงานทผบรหารวางไวแนวความคดของนกบรหารเชงมนษยสมพนธเหนวา การบรหารแบบวทยาศาสตรเปนสวนหนงของการบรหาร แตไมใชหวใจของการบรหารทงหมด ความส าคญของการท างานขนอยกบคนทปฏบตงานดวย การจดการตามแนวความคดน มงเนนวา คนเปนปจจยทมความส าคญทสดตอผลผลต คอสามารถสรางผลผลตใหสงหรอต าไดซงลกษณะวธการจดการแบบมนษยสมพนธ มดงนการใหความส าคญตอพฤตกรรมของมนษย มากกวาวธการจ ดการ การใชวธการจงใจแบบตางๆ นอกเหนอจากผลตอบแทนทเปนตวเงน เชนลกษณะการท างานแบบกลม ลกษณะผน าสภาพ การท างาน หรออนๆ และการเสรมสรางพนกงานใหเกดขวญและก าลงใจโดยการกระตนใหพนกงานเกดความรวมมอมากทสด จงจะสามารถเรงประสทธภาพสวนรวมใหสงขน

ดกลาส แมคเกรเกอร (Douglas McGregor, 1960: 44 อางถงใน วโรจน สารรตนะ, 2555:

18-21) เปนศาสตราจารยทางการบรหารทมชอเสยงไดสรางทฤษฏอาจจะเรยกไดวาเปนทฤษฎการมองตางมม มสมมตฐานเกยวกบทศนะของผบรหารทมตอคนงาน โดยทศนะแบบใดแบหนงจะสงผลตอพฤตกรรมการบรหารของผบรหารแบบใดแบบหนงดวย ดกลาสแมคเกรเกอร (Douglas

McGregor) สรางทฤษฏดงน

113

ทฤษฎ X (Theory X) เปนปรชญาการบรการจดการแบบดงเดม โดยสมมตฐาน

1. คนงานโดยทวไปไมชอบงาน และพยายามหลกเลยงเทาทเปนไปได 2. เนองจากคนเราไมชอบท างาน ดงนนคนงานจะตองถกควบคมอยางใกลชด มฉะนนงานจะไมเสรจ

3. คนงานหาชองทจะเลยงความรบผดชอบเทาทเปนไปไดและพยายามท างานตามทไดรบค าสงอยางเปนทางการ 4. คนงานไมกระตอรอรนทจะท างานแตอยากมความมนคงในชวต ความทะเยอทะยานมนอย

ทฤษฎ Y (Theory Y) เปนปรชญาการบรการจดการ โดยมองวาพนกงานมความรบผดชอบ มความคดรเรมในการแกปญหาในการท างานและไมมความเบอหนายในการท างาน

1. คนงานมองการท างานเปนเรองปกตเหมอนกบการพกผอน การละเลนหรอการแสดง 2. คนงานตดสนใจท างานเอง ควบคมดแลงานโดยการสงการและควบคมตนเอง ถาหากมความผกพนกบเปาหมายขององคการ 3. คนงานเรยนรทจะยอมรบและแสวงหาความรบผดชอบ

4. คนงานสามารถตดสนปญหาตางๆ ไดเองโดยไมจ าเปนตองถงมอผบรหาร แมคเกรเกอร ไดเรยกรองใหผบรหารเปลยนแปลงมมมองมนษยจากมมมองตามทฤษฎ X ไปเปนมมมองตามทฤษฎ Y ฮโก มนสเทอรเบอรก (Hogo Munsterberg, 1863-1916. อางถงในวโรจน สารรตนะ, 2555: 19) ผรเรมวธการเกยวกบจตวทยาอตสาหกรรมหรอโรงงาน หรอการศกษาทางวทยาศาสตรทเกยวกบบคคล หรอแตละบคคลทท างาน เพอการปรบปรงการเพมผลผลตใหมากทสด หนงสอของเขาทตพมพในปค.ศ.1913 ชอ Psychology and Industrial Efficiency เกยวกบจตวทยาและประสทธภาพในโรงงาน เขาใหเหตผลวา ในการศกษาทางวทยาศาสตรเกยวกบพฤตกรรมของมนษยซงจะพสจนใหเหนโครงสรางโดยทวไปและอธบายความแตกตางระหวางบคคลแตละคน เขาแนะน าวาการใชจตวทยาในการทดสอบทจะปรบปรงการคดเลอกลกจาง คณคาของ การเรยนรทางทฤษฎในการพฒนาวธการฝกอบรมและการศกษาพฤตกรรมของมนษยเพอทจะเขาใจวาเทคนคอยางไรจะเปนเทคนคทมประสทธภาพสงสดส าหรบโนมนาวจตใจหรอดงดดใจคนงาน ซงมสาระส าคญดงน 1. ใชกบหลกการบรหารเชงวทยาศาสตร การสรรหาบคคลทมคณสมบตเหมาะสมทสดทจะท างานนน

2. ใชกบหลกการบรหารเชงวทยาศาสตร เกยวกบการศกษาปจจยทสงผลตอพฤตกรรมการท างานเชน ศกษาวากรทคนงานท างานไดดนนเกดจากปจจยเชงจตรวทยาอะไรบาง 3. ใชวธการทท าใหเกดอทธพลตอคนงานหรอจงใจเพอท าใหเกดผลลพธทด

114

แนวคดการจดการแบบทฤษฎองคการสมยใหม

เชสเตอรบารนารด (Chester I. Barnard, 1961 อางถงใน ปราณกองทพย และมงกร ปมกง, 2542: 21-34) การจดการตามแนวความคดน มงทจะผสมผสานขอดของการจดการทงสองแบบระหวางการจดการแบบวทยาศาสตร คอ การมงผลผลตเปนส าคญและการจดการแบบมนษยสมพนธ ทใหความส าคญแกคน รวมทงปรบปรงหรอดดแปลงแกไขขอบกพรองใหสมบรณมากขน เพอใหเกดประโยชนสงสด ดงน 1. ลกษณะของการจดการ ตามแนวคดการจดการแบบทฤษฎองคการสมยใหม มดงน 1.1 น าหลกการทางคณตศาสตรมาชวยในการตดสนใจ (decision making

approach) โดยใช “วธการวเคราะหเชงปรมาณ” (quantitative) ซงเปนวธการเกบรวบรวมขอมลตางๆ ทสนใจน ามาวเคราะหในรปของปรมาณทางคณตศาสตรอยางมแบบแผนโดยนกวจยเชงปฏบตการ (operations researcher) ซงใชประโยชนในการแกไขปญหาดานกายภาพของการจดการ เชน รายงานตางๆ รายงานการควบคมการผลต เปนตนผบรหารมขอมลทสมเหตสมผลใน การตดสนใจอยางมหลกเกณฑ 1.2 น าระบบตางๆ มาใชในการวเคราะห ซงเรยกวา การวเคราะหเชงระบบ

(system approach) หรอเรยกอกชอหนงวา การจดการโดยวธการปรบตว (adaptive approach)

จะใชวธการพจารณาถงความสมพนธขององคการ ทตองท าการปรบตวใหสมดลกบการเปลยนแปลงทเกดขนภายในและภายนอกองคการโดยใชระบบขอสนเทศทางการบรหาร ทเรยกยอวา “MIS” (management information system) มาใชในการวางแผน การควบคมและการตดสนใจ เพราะสวนยอยตางๆ ทงในและนอกระบบมความเกยวของสมพนธกนและมอทธพลตอกนและกนตลอดเวลา เชน ความสมพนธระหวางสภาพเศรษฐกจ และตลาดภายนอกควบคกบระบบการผลต การจ าแนกแจกจายการเงนและความสามารถในการจดการของแตละหนวยงาน ฉะนนเปาหมายของการจดการตามวธนจะอยทการสามารถอยรอดและมทรพยากรทเขมแขงและมนคง ทพรอมจะรบกบความกดดนอนเนองมาจากการเปลยนแปลงทเกดขนภายในและภายนอกใหมสวนประกอบทเหมาะสม ซงจะเปนวธทมความสมบรณสงสด โดยรวมหลกการตาง ๆ ของสมยเดม แนวคดของพฤตกรรมศาสตรและ กลยทธตางๆ เปนตน นอกจากนแลวยงมการปรบตวทจะรบกบสงใหมๆ ทเปลยนแปลงไปตลอดเวลา

1.3 น าหลกการบรหารโครงการมาประยกตใช หมายถง การสรางทมงานขนมาโดยผเชยวชาญจากสายาตางๆ ทจ าเปนส าหรบการแกปญหา ทมงานจะประกอบดวยบคคลทม ความช านาญตามหนาทเฉพาะอยาง ผจดการหรอผอ านวยการโครงการจะท าการประสานกจกรรมตางๆของสมาชกทมาจากแผนงานตางๆ เพอใหงานแตละโครงการบรรลผลส าเรจ การศกษาตาม

115

แนวความคดการจดการแบบทฤษฎองคการสมยใหมน ไดพจารณาระบบพฤตกรรมในการท างานและระบบราชการ (bureaucracy) ตามขอเสนออนเปนอดมการณทมชอเสยงของ แมกชเวบเบอร (Max Webber.) นกสงคมวทยาชาวเยอรมน ซงกลาวถงลกษณะโครงสรางขององคการ การคดเลอกบคคลเขาท างาน การก าหนดปทสถานในการท างานและการใชอ านาจหนาท เปนตน

2. แนวคดของ ไซมอน (Herbert A. Simon.) สนบสนนการตดสนใจใน ขอ 1 มลกษณะดงน 2.1 เนนบทบาทของผบรหารส าคญท “การตดสนใจ” (decision making) เปนหลก เพราะถาผบรหารสามารถตดสนใจไดถกตองดวยขอมลตาง ๆ จะท าใหองคการท างานไดอยางไมผดพลาด

2.2 มการน าตวเลขหรอ“คณตศาสตรเชงปรมาณ” (quantitative) มาใชประกอบการพจารณาทางเลอกทดทสดกอนการตดสนใจ

2.3 การวเคราะหขอมลตางๆ มการใชหลกการทางวทยาศาสตรมาเกบรวบรวมขอมล นอกจากนยงไดเนนการศกษาในดานการวนจฉยสงการ (decision making) โดยน าความรทางคณตศาสตรเชงปรมาณ (quantitative) มาใช เพอชวยใหการตดสนใจเปนไปอยางสมเหตสมผลและมหลกเกณฑมากขนในสถานการณตางๆ กน

2.4 การจดการตามแนวคดการพฒนาการบรหาร (administration development)

หรอทฤษฎองคการตามสถานการณ (contingency theories หรอ organization design) หลกการบรหารทศนะรวมสมยทส าคญ เชน หลกการบรหารตามทฤษฏเชงระบบและหลกการบรหารตามสถานการณ อยางไรกตามการบรหารงานยคสมยใหมน ยงมงเนนท คนงาน และผลผลต จงตองม การผสานแนวคดการบรหารตาง ๆ ทกยคทกสมยเพอมาประยกตใชใหเขากบสถานการณและสงแวดลอมในยคปจจบน (วโรจน สารรตนะ, 2548: 50-58) ทฤษฎเชงระบบ (system theory) เปนทฤษฎทท าใหนกบรหาร สามารถทจะมองเหนภาพรวมขององคการทงหมดตามหนาททสมพนธกบสงแวดลอม โดยพจารณาองคการในลกษณะระบบนนจะกอใหเกดการวเคราะหและการแกไขปญหาขององคการทงระบบ สวนตางๆ ของระบบ อยในสถานะทเคลอนไหวได การเคลอนไหวหรอแสดงออกของสวนตางๆ จะมปฏกรยากระทบตอกนเสมอ โดยทในระบบหนงๆ จะประกอบดวยระบบยอยตางๆ (subsystems) และภายในระบบยอยกจะประกอบไปดวย ระบบยอยเลกลงไปอก หากมการเปลยนแปลงท เกดขน ณ สวนหนงสวนใดของระบบจะกอใหเกดผลกระทบตอเนองกนเปนลกโซ (chain of effects) ระบบประกอบไปดวยองคประกอบ ดงตอไปน

116

1. ปจจยน าเขา (inputs) ไดแก ทรพยากรตางๆ ทตองใชในกระบวนการบรหาร นนคอทรพยากรมนษย ทรพยากรทางกายภาพ ทรพยากรทางการเงน และขอมลทตองใชในการผลตสนคาและบรการ

2. กระบวนการแปรสภาพ (transformation process) ประกอบดวยเทคนคใน การจดการตางๆ รปแบบกจกรรมการผลต เทคโนโลยทเกยวของกบการผลต

3. ปจจยน าออก (outputs) ไดแก สนคา บรการ ก าไร ขาดทน และผลทคาดหวงอน ๆ เชน ศกยภาพของพนกงานทพฒนาขน เปนตน

4. ขอมลยอนกลบ (feedback) คอ ขอมลเกยวกบผลทเกดจากกจกรรมขององคการ ซงสามารถน าไปพจารณาเพอปรบปรงประสทธภาพในขนตอนตางๆ ไดระบบแบงออกเปน 2 ระบบ คอ ระบบเปดและระบบปด ความเปนระบบเปดหรอระบบปด มไดแยกเปนสองขวเหมอนขาวกบด า แตจะขนอยกบระดบ (degree) ความเปนระบบเปดตามคณลกษณะ 9 ประการ หากระบบใดมคณลกษณะตางๆ มาก กจะมความเปนระบบเปดมาก ในทางกลบกนหากมนอยกจะมความเปนระบบเปดนอย (หรอมความเปนระบบปดมาก) ดงน (วโรจน สารรตนะ, 2552: 24-25)

4.1 มปจจยปอนเขาจากภายนอก กลาวคอ ระบบเปดไมมความเพยงพอในตนเอง แตจะตองไดรบสงกระตนจากภายนอก

4.2 มกระบวนการของการเปลยนแปลง มการปฏบตงานและกอใหเกดผลผลต

4.3 มปจจยปอนออก เปนผลผลตหรอการบรการ 4.4 มวงจรตอเนองของปจจยปอนเขา กระบวนการ ปจจยปอนออก

4.5 มการตอตานแนวโนมสความเสอม ทกระบบมแนวโนมทจะเสอมลง แตระบบเปดจะแสวงหาวธการเพอตอตานชะลอความเสอม

4.6 มขอมลยอนกลบเพอปรบตวมใหเบยงเบนจากเปาหมาย

4.7 มแนวโนมสความสมดล เมอเกดสภาวะไมสมดล

4.8 มแนวโนมสความสลบซบซอนมากขน มความเฉพาะทางมากขน และมองคประกอบหลากหลายมากขน

4.9 มหลายเสนทาง ทจะท าใหบรรลจดมงหมายไมไดมเสนทางเดยว และระบบเปดจะหาเสนทางทหลากหลายจากทฤษฎระบบนน องคการจะใชกระบวนการแปรสภาพเพอเปลยนปจจยน าเขาไปเปนผลผลต และในขณะเดยวกนกลไกในระบบกจะขนกบการน าขอมลยอนกลบไปใชประโยชนในการวเคราะหเพอตรวจสอบผลลพธ และปรบปรงปจจยน าเขา

117

กระบวนการบรหาร (process of administration)

กระบวนการบรหารถอวาเปนหนาทส าคญของนกบรหาร (executive’s function) ไดมผใหความเหนถงกระบวนการบรหารไวแตกตางกน ดงน วรภทร ภเจรญ (2541:27) กลาววา การบรหารงานตามระบบวงจรคณภาพประกอบดวย 4 ขนตอน ซงมการพฒนาวงจรอยางตอเนอง เรยกวา PDCA แตละขนตอนมการปฏบตดงน 1. การวางแผน (plan) คอ การวางแผนงานจากวตถประสงค และเปาหมายทไดก าหนดขน

2. การปฏบต (do) คอ การปฏบตตามขนตอนในแผนงานทไดเขยนไวอยางเปนระบบและมความตอเนอง 3. การตรวจสอบ (check) คอ การตรวจสอบผลการด าเนนงานในแตละขนตอนของแผนงานวามปญหาอะไรเกดขน จ าเปนตองเปลยนแปลงแกไขแผนงานในขนตอนใด

4. การปรบปรงแกไข (action) คอ การปรบปรงแกไขสวนทมปญหาหรอถาไมมปญหาใดๆ กยอมรบแนวทางการปฏบตตามแผนงานทไดผลส าเรจ เพ อน าไปใชในการท างานครงตอไปเมอไดวางแผนงาน (P) น าไปปฏบต (D) ระหวางการปฏบตกด าเนนการตรวจสอบ (C) พบปญหากท าการแกไขหรอปรบปรง (A) การปรบปรงกเรมจากการวางแผนกอนวนไปไดเรอยๆ จงเรยกวงจร PDCA ซงแนวคดคณภาพนวอลทเตอรชวฮารท เปนผพฒนาขนเปนคนแรกในปค.ศ. 1939 และ เอดวารดเดมมง เปนผน ามาเผยแพรในประเทศญปนในป ค.ศ. 1950 จนเปนทรจกกนอยางแพรหลาย ท าใหนยมเรยกวฏจกรนในอกชอหนงวา “วฏจกรเดมมง” (deming cycle) นรมน กตกล (2545: 29-32) ไดกลาวถง กระบวนการบรหารใหเกดประสทธภาพซงตองประกอบดวย 5 ประการ ดงน 1. การวางแผน (planning) คอ การคดคาดการณลวงหนาเพอใหบรรลเปาหมายทวางไว 2. การจดองคกร (organizing) คอ การจดใหมโครงสรางของสายงานต าแหนงงานและอ านาจหนาทตางๆ

3. การสงการ (commanding) คอ การดแลสงการใหคนงานท างานตามวตถประสงค

4. การประสานงาน (coordinating) คอ การรวมมอกนท างานในองคกร 5. การควบคม (controlling) คอ การดแลกจกรรมใหส าเรจตามแผนทก าหนดไว

118

สรพนธ ฉนทะแดนสวรรณ (2546: 18) ไดกลาวถงกระบวนการบรหารงานทส าคญและจ าเปนส าหรบนกบรหารและผบรหารองคกร ดงน 1. การวางแผน (planning) หมายถง การทผบรหารจะตองเตรยมจดการท างานไวลวงหนา 2. การจดองคกร (organizing) หมายถง ผบรหารจะตองเตรยมจดกจกรรมขององคกรใหมความเหมาะสมกบทรพยากรส าหรบการบรหาร

3. การสงการ (directing) หมายถง การทผบรหารจะตองมการวนจฉยสงการทดเพอใหการด าเนนการขององคกรด าเนนการตามเปาหมาย

4. การประสานงาน (coordinating) หมายถง การมผบรหารท าหนาทเชอมโยงกจกรรมตาง ๆ ขององคกรใหด าเนนการไปอยางสอดคลองกน

ศร ถอาสนา (2557: 103-133) กลาววา Balanced Scorecard (BSC) คอ ระบบหรอกระบวนในการบรหารงานชนดหนงทอาศยการก าหนดตวชวด (KPI)เปนกลไกส าคญ Kaplan และ Norton ไดใหนยามลาสดของ Balanced Scroecardไววา เปนเครองมอทางดานการจดการทชวยในการน ากลยทธไปสการปฏบต (strategic implementation) โดยอาศยการวดหรอประเมน (measurement) ทจะชวยท าใหองคกรเกดความสอดคลองเปนอนหนงอนเดยวกน และมงเนนในสงทมความส าคญตอความส าเรจขององคกร (alignment and focused) กระบวนการในการพฒนาและจดท าbalanced Scroecard ประกอบดวยขนตอนตางๆ ดงน 1. การวเคราะหทางกลยทธ ไดแก การท า SWOT Analysisเพอใหไดทศทางและ กลยทธขององคกรทชดเจน

2. ก าหนดวสยทศนและกลยทธขององคกร โดยก าหนดเปนกลยทธหลก (strategic

themes) ทส าคญขององคกร

3. วเคราะหและก าหนดวา balanced scorecard ขององคกรควรจะมทงหมดกมมมอง และแตละมมมองควรจะมความสมพนธกนอยางไร แนวคดของ Kaplan and Norton

ก าหนดไว 4 มมมองตามล าดบความส าคญ ดงน 3.1 ดานการเงน

3.2 มมมองดานลกคา 3.3 มมมองดานกระบวนการภายใน

3.4 มมมองดานการเรยนรและการพฒนา

4. จดท าแผนททางกลยทธ (strategy map) ระดบองคกรโดยก าหนดวตถประสงคทส าคญภายใตแตละมมมอง โดยพจารณาวาในการทองคกรจะสามารถด าเนนงานและบรรลวสยทศน และกลยทธขององคกรไดนน ตองบรรลวตถประสงคดานใดบาง

119

5. กลมผบรหารระดบสงตองมการประชมรวมกนเพอยนยนและเหนชอบในแผนททางกลยทธทสรางขน

6. ภายใตวตถประสงคแตละประการ ตองก าหนดรายละเอยดของวตถประสงคในดานตางๆ ทงในดานของตวชวด ฐานขอมลในปจจบน เปาหมายทตองบรรล รวมทงแผนงานกจกรรม หรอโครงการ (initiatives) ทตองท า ซงภายในขนตอนนสามารถแยกเปนประเดนตางๆ ไดดงน 6.1 การจดท าตวชวด

6.2 การก าหนดเปาหมาย โดยอาศยขอมลในปจจบน

6.3 การจดท าแผนงานโครงการ และกจกรรมทจะตองท าเพอชวยใหบรรลเปาหมายทก าหนดขน

7. เมอจดท าแผนงานหรอโครงการเสรจแลว สามารถจะแปลงตวชวดและเปาหมายระดบองคกรใหเปนของผบรหารรองลงไปเพอใหผบรหารระดบรองๆ ลงไปไดจดท าแผนปฏบตการตามแผนงานหรอโครงการหลกและก าหนดตวชวดใหกบผบรหารในระดบรองๆ ลงไป Balanced

Scroecard เปนหลกการทมความยดหยนแม วาแนวทางของ Kaplan and Norton

(ศร ถอาสนา, 2557: 104) จะมความเปนล าดบทชดเจน แต balanced scroecardกยงเปนแนวคดทยดหยน เชน มมมองภายใต balanced scroecard ไมจ าเปนตองม 4 มมมองตามแนวคด การทจะมกมมมองขนอยกบปรชญาและพนฐานทส าคญของงานมากกวา หนวยงานบางแหงอาจจะมมมมองดานอนเพมขนไดทงนขนอยกบลกษณะของหนวยงานนน ๆสวนประโยชนทไดจากการน าbalanced

scroecard ไปใชมดงน 1. ชวยใหผลการด าเนนงานขององคกรดขน

2. ท าใหทงองคกรมงเนน และใหความส าคญตอกลยทธขององคกร โดยตองใหเจาหนาททวทงองคกรใหความส าคญกบกลยทธขององคกรมากขน และเปนเครองมอหนงทชวยใน การน ากลยทธไปสการปฏบต 3. ชวยในการปรบเปลยนพฤตกรรมและวฒนธรรมขององคกร โดยอาศย การก าหนดตวชวดและเปาหมายเปนเครองมอในการปรบเปลยนพฤตกรรมของเจาหนาท 4. ท าใหพนกงานเกดการรบรและเขาใจวางานแตละอยางมทมาทไปอกทงผลของงานตนเองจะสงผลตอผลการด าเนนงานของผอนและขององคกรอยางไรการทองคกรจะด าเนนการใหไดตามภารกจหลกขององคกรตามแนวทาง balance scorecard นน มดชนชวดทส าคญ 4 ประการ ไดแก

120

4.1 การจดการดานการเงน (financial perspective) ในองคกรดานธรกจการคาดชนแรกทควรค านงถง คอ การจดการดานการเงน จะเปนขอบงชชดเจนวา ธรกจจะด าเนนการตอไปไดหรอไม การวดผลดานการเงน ควรพจารณาดานตอไปน 1) อตราเตบโตของรายได วดจากการเตบโตของยอดขาย ก าไรจากลกคาและผลตภณฑ สดสวนรายไดจากลกคาใหม เปนตน

2) ลดตนทน วดจากรายได/พนกงาน ตนทนเมอเทยบกบคแขง อตราการลดตนทน เปนตน

3) การใชสนทรพย ตองค านงถงการลงทน การท าวจยและพฒนาผลตอบแทนจากการลงทน

4.2 ลกคา (customer perspective) ลกคาเปรยบเสมอนตวบงชทส าคญส าหรบองคกรทประกอบธรกจ และองคกรทไมแสวงหาก าไร การวดผลดานลกคาควรพจารณาดานตอไปน 1) ความพอใจของลกคา เปนดชนทส าคญทสด เพราะหากลกคาเกดความพงพอใจในสนคาและบรการ ลกคาจะเกดความจงรกภกดและกลบมาใชบรการใหม และสรางความสมพนธทดตอลกคาเสมอ

2) การรกษาลกคาเกา ตองมการตดตามความตองการของลกคาและประเมนผล การสงซอตลอดเวลา

3) ลกคาใหม ตองพฒนาสนคาและบรการ เพอดงดดใหมลกคาใหมเพมขนและตดตามผลอยางตอเนอง 4) สวนแบงการตลาด

4.3 กระบวนการท างานในองคกร ( internal business process)

ระบบการท างานภายในองคกรเปนระบบทมความส าคญตอดานการเงนและลกคา หากองคกรพฒนาและมการบรหารการท างานภายในทดจะสงผลใหผลตสนคา ไดรวดเรว จดสงสนคาตามเวลา มคณภาพตรงตามความตองการของลกคามบรการหลงการขายสงผลใหองคกรมการเตบโตทางรายไดสงขน

4.4 การเรยนรและการเตบโต (learning and growth) การเรยนรและการพฒนาของพนกงานในองคกร จะเปนดชนทสงผลตอกระบวนการท างานภายในองคกร หากพนกงานเกดการเรยนร มการพฒนาขดความสามารถของการเรยนร จะท าใหกระบวนการท างานในองคกรมประสทธภาพมากขน สงผลตอคณภาพสนคาและบรการทดตอลกคาจะเหนไดวาหลกการน า Balance Scorecard มาเพมประสทธภาพในการท างานนนจะตองใหความส าคญตอดชนทง 4 ดานอยางสมดลกนซงดชนแตละดาน จะสงผลถงดานอน ๆโยงกนเปนระบบ แตทงนองคกรจะตอง

121

ก าหนดภารกจหลกใหชดเจน และวเคราะหดชนทง 4 ดาน ใหสอดคลองกบภารกจหลกขององคกรนน นอกจากนในการน าหลกการของ Balance Scorecard มาปรบปรงใชประสทธภาพการท างานนน ผปฏบตงานทกฝายจะตองปฏบตงานตามกลยทธทวางไว และมดชนชวดประสทธภาพการท างานทเรยกวา Key Performance Indicator (KPI) เพอใหองคกรด าเนนงานไดบรรลวตถประสงค และสอดคลองกบภารกจขององคกร

สมาคมผบรหารโรงเรยนแหงสหรฐอเมรกา (The American Association of School

Administration. 1955: 17 อางถงใน นพพงษ บญจตรดล, 2551: 43) ไดก าหนดรปแบบการบรหารงานไวดงนคอ

1. การวางแผน (planning) เปนความพยายามทจะใหการปฏบตงานตรงกบเปาหมายทตองการจงไดก าหนดงานทจะตองท าวธทจะท าและจดมงหมายของการท างานแตละอยางไวลวงหนา เพอเปนแนวทางในการปฏบตงานของบคลากรในองคการ 2. การแบงสรร (allocation) มการจดแบงทรพยากรมนษยและทรพยากรทมใชมนษยใหเปนสดสวนพอทจะด าเนนงานไปไดอยางมประสทธผลและมประสทธภาพ

3. การเราใจ (stimulation) เปนการกระตนเราใจและสงเสรมใหบคลากรปฏบตงานใหไดผลดทงดานปรมาณและคณภาพ

4. การประสานงาน (coordinating) เปนการจดใหมการประสานงานระหวางหวหนางานของหนวยยอยใหเกดความเขาใจกน ประสานงานกนและขจดขอขดแยงใหลดลงหรอหมดไป

5. การประเมนผลงาน (evaluation) เปนการตรวจสอบการปฏบตงานตลอดจนการด าเนนการเพอการแกไขปญหา และการวางแผนในชวงระยะเวลาขางหนา โดยมงประเมนสมฤทธผลตามจดมงหมายทตงไว กลค และเออรวค (Gulick and Urwick, 1937 อางถงใน เจรญผล สวรรณโชต, 2551:

418-420) ได เสนอกระบวนการบรหารไว 7 ประการ เรยกยอๆ วา หลก “POSDCoRB” ซงประกอบดวย รายละเอยดดงตอไปน 1. การวางแผน (planning) หมายถง การวางแผนในการปฏบตงาน ตลอดจนวธ การปฏบตงานลวงหนา เพอใหบรรลวตถประสงคของหนวยงาน

2. การจดองคการ (organizing) หมายถง การจดโครงสรางอ านาจหนาท การแบงสวนงาน การจดสายงาน เพอใหการปฏบตงานเปนไปตามวตถประสงค

3. การจดตวบคคลเขาท างาน (staffing) หมายถง การบรหารงานดานบคลากรอนไดแก การจดอตราก าลง การสรรหา การควบคม และการปฏบตงาน

122

4. การอ านวยการ (directing) หมายถง การด าเนนงานในการตดสนใจ และการสงการในกจกรรมตางๆ ใหด าเนนไปอยางมระเบยบแบบแผนทงในลกษณะทวไปและลกษณะเฉพาะตลอดจนการใหค าแนะน าและการควบคมการปฏบตงาน

5. การประสานงาน (Coordinating) หมายถง การรวมมอในการปฏบตตนในสวนตาง ๆ ใหประสานสอดคลองและกลมกลนกน

6. การรายงาน (reporting) หมายถง การรายงานผลการปฏบตงานของหนวยงานใหผบรหารและสมาชกของหนวยงานไดทราบความเคลอนไหวและความกาวหนาของกจการในหนวยงาน

7. การบรหารงบประมาณ (budgeting) หมายถง การควบคมการใชจายใหรอบคอบและรดกม รวมถงการจดสรรงบประมาณ การจดท าบญช เปนตน

ปเตอร ดรกเกอร (Peter F. Drucker, 1909-2005 อางถงใน วโรจนสารรตนะ, 2555: 28-

29) ไดน าเสนอแนวทางการจดการท เรยกวา การบรหารจดการโดยม วตถประสงคหรอ Management by Objective หรอ MBO ขนมาเพอแกปญหาในการท างานรวมกนระหวางผบงคบบญชากบผใตบงคบบญชา และสามารถท าใหการประเมนผลการปฏบตงานเปนทยอมรบกนไดทงสองฝายเพอใหบรรลผลส าเรจตามทองคกรมงหวงไว ซงอาจกลาวไดวาเปนแนวทางส าหรบ การบรหารจดการโดยการก าหนดดชนชวดหลกใหเปนรปธรรมและมความละเอยดมากยงขนในยคตอมา แตตองยอมรบวาแนวคดของ ดร.ดรกเกอร ในยคทคด เขยน และเผยแพรหลกการ MBO นนเปนแนวคดทลาสมยมามากทเดยว เนองจากแนวคด Balanced Scorecard เพงจะถกคดและเผยแพรในราวป 1992 แตแนวคดพนฐานในเรอง MBO นนถกคดมากอนหนานหลายสบป ดร.ดรกเกอร ใหความหมายของ MBO ไววาหมายถง เปนการบรหารซงผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชารวมกนก าหนดวตถประสงค มาตรฐาน และเลอกปฏบตงานโดยใตบงคบบญชามภาระหนาท และความรบผดชอบตอวตถประสงค โดยมผบงคบบญชาสนบสนน และกระตนเพอใหเกดการควบคมตนเองฉะนน ความส าคญของการวางแผน และการควบคมจงขนอยกบความสามารถในการบรหารขอมลโดยการสรางความสมพนธของระบบขอมลกบการวางแผน และการควบคมสนบสนนการตดสนใจรวมกน ส าหรบกระบวนการของ MBO มรายละเอยดดงน 1. การก าหนดเปาหมายขององคกร ผบงคบบญชาจะตองเขาใจในเปาหมายและทศทางทองคกรจะมงไปอยางชดเจน แลวน าเปาหมายและทศทางขององคกรมาวางแผนการท างานใหกบผใตบงคบบญชา 2. แจงวตถประสงคและเปาหมายใหผใตบงคบบญชาไดทราบ โดยอาจใหผใตบงคบบญชาไปจดท าแผนปฏบตการยอยแลวกลบมารายงานใหทราบในเบองตนวาจะมแนวทางด าเนนการอยางไร

123

3. ผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชาตกลงกนใหชดเจน ในขนนทงหวหนาและลกนองจะตองมาหารอกนกอนทจะเรมงานวาจะบรรลเปาหมายรวมกนไดอยางไร กรอบของระยะเวลามเทาใด เรมตนและสนสดเมอใด จะมการตดตามและตรวจสอบผลการปฏบตง านกนอยางไร เพอใหมความเขาใจตรงกน และมการปฏบตงานเปนไปในทศทางเดยวกน

4. ปลอยใหผใตบงคบบญชาปฏบตงานไปตามแผนทไดตกลงกน เมอตกลงกนเรยบรอยหวหนากตองปลอยใหลกนองท างานไปตามทเขาไดรบมอบหมาย หวหนากคอยใหค าปรกษาแกปญหา หากลกนองมปญหาหรอมอปสรรคอยางใด กยอมจะกลบมาหารอกบหวหนาไดเสมอ

5. ผบงคบบญชาตรวจสอบและตดตามผลการปฏบตงาน ในขนนหวหนากจะตองมการตรวจสอบความคบหนาของงานวาลกนองท างานไปไดเทาไร ซงหวหนากจะตองก าหนดวธการตดตามผลในรปแบบตาง ๆ เชน การใหลกนองรายงานความคบหนาในทประชมโดยใหท าเปนรายงาน เพอเปรยบเทยบกบเปาหมายวาลกนองสามารถปฏบตงานไปไดกเปอรเซนตตามกรอบระยะเวลาทตกลงกนไวแลว และจะบรรลเปาหมายเมอใด เปนไปตามแผนงานหรอไม หรอจะตองมการปรบเปลยนแผนงานหรอไมอยางไร เปนตน

6. มระบบรางวลรองรบ หากลกนองสามารถปฏบตงานไดตามแผนงานทตกลงกน ไวแลว หวหนากจะตองมาพจารณาวาจะมการใหคณใหโทษส าหรบลกนองทมความสามารถหรอไมสามารถ ท างานนนๆ ไดแคไหนเพยงใด บรรลเปาหมายทหารอกนไวในตอนแรกหรอไมจากกระบวนการบรหารทกลาวมาขางตนสามารถสรปกระบวนการบรหารคอกระบวนการน าทรพยากรภายในองคกรมาใชใหบรรลวตถประสงคตามและเกดประสทธภาพสงสด ขนตอนการบรหาร คอ การวางแผน (planning) การจดการองคการ (organizing) การชน า (leading) การควบคม (control) ประกอบดวยหลกการบรหารทท าหนาทคลายคลงกน เชน หลก POSDCoRBและหลก PDCA เปนตน

124

แนวคดการบรหารจดการภาครฐแนวใหม

หลกใหญของการจดการภาครฐแนวใหม คอ การเปลยนระบบราชการทเนนระเบยบและขนตอนไปสการบรหารแบบใหมซงเนนผลส าเรจและความรบผดชอบ รวมทงใชเทคนคและวธการของเอกชนมาปรบปรงการท างาน Hood (อางใน เรองวทย เกษสวรรณ, 2553: 238-239) เหนวาสงทเรยกวา “การจดการภาครฐแนวใหม” มหลกส าคญ 7 ประการ คอ

1. จดการโดยนกวชาชพทช านาญการ (Hands-on professional management)

หมายถง ใหผจดการมออาชพไดจดการดวยตวเอง ดวยความช านาญ โปรงใส และมความสามารถในการใชดลพนจ เหตผลกเพราะเมอผดชอบตอหนาททไดรบมอบหมายแลว กจะเกดความรบผดชอบตอการตรวจสอบจากภายนอก

2. มมาตรฐานและการวดผลงานทชดเจน (explicit standards and measures of

performance) ภาครฐจงตองมจดมงหมายและเปาหมายของผลงาน และการตรวจสอบจะมไดกตองมจดมงหมายทชดเจน

3. เนนการควบคมผลผลตทมากขน (greater emphasis on output controls)

การใชทรพยากรตองเปนไปตามผลงานทวดได เพราะเนนผลส าเรจมากกวาระเบยบวธ

4. แยกหนวยงานภาครฐออกเปนหนวยยอยๆ (shift to disaggregation of units

in the public sector) การแยกหนวยงานใหญออกเปนหนวยงานยอยๆ ตามลกษณะสนคาและบรการทผลต ใหเงนสนบสนนแยกกน และตดตอกนอยางเปนอสระ

5. เปลยนภาครฐใหแขงขนกนมากขน (shift to greater competition in the

public sector) เปนการเปลยนวธท างานไปเปนการจางเหมาและประมล เหตผลกเพอใหฝายทเปนปรปกษกน (rivalry) เปนกญแจส าคญทจะท าใหตนทนต าและมาตรฐานสงขน

6. เนนการจดการตามแบบภาคเอกชน (stress on private sector styles of

management practice) เปลยนวธการแบบขาราชการไปเปนการยดหยนในการจางและใหรางวล

7. เนนการใชทรพยากรอยางมวนยและประหยด (stress on greater discipline

and parsimony in resource use) วธนอาจท าได เชน การตดคาใชจาย เพมวนยการท างาน หยดยงการเรยกรองของสหภาพแรงงาน จ ากดตนทนการปฏบต เหตผลกเพราะตองการตรวจสอบความตองการใชทรพยากรของภาครฐ และ “ท างานมากขนโดยใชทรพยากรนอยลง” (do more with less)

125

แผนยทธศาสตรการพฒนาระบบราชการไทย (พ.ศ. 2556-พ.ศ. 2561) ไดก าหนดประเดนยทธศาสตรทสอดคลองกบการบรหารงานภาครฐแนวใหม โดยก าหนดประเดนยทธศาสตร 7 ยทธศาสตร ดงน

ยทธศาสตรท 1 การสรางความเปนเลศในการใหบรการประชาชน

มเปาหมายเพอพฒนางานบรการของสวนราชการและหนวยงานของรฐสความเปนเลศ เพอใหประชาชนมความพงพอใจ ตอคณภาพการใหบรการ โดยออกแบบการบรการทยดประชาชนเปนศนยกลาง มการน าเทคโนโลยสารสนเทศ ทเหมาะสมมาใชเพอใหประชาชนสามารถใชบรการไดงายและหลากหลายรปแบบ เนนการบรการเชงรกทม ปฏสมพนธโดยตรงระหวางภาครฐและประชาชน การใหบรการแบบเบดเสรจอยางแทจรง พฒนาระบบการจดการ ขอรองเรยนใหมประสทธภาพ รวมทงเสรมสรางวฒนธรรมการบรการทเปนเลศ เชน

1. สงเสรมใหหนวยงานของรฐพฒนาระบบการเชอมโยงงานบรการซงกนและกน และวางรปแบบ การใหบรการประชาชนทสามารถขอรบบรการจากภาครฐไดทกเรอง โดยไมค านงวาผรบบรการ จะมาขอรบบรการ ณ ทใด (no wrong door)

2. ยกระดบการด าเนนงานของศนยบรการรวม (one stop service) ดวยการเชอมโยงและ บรณาการกระบวนงานบรการทหลากหลายจากสวนราชการตาง ๆ มาไว ณ สถานทเดยวกน เพอใหประชาชนสามารถรบบรการไดสะดวก รวดเรว ณ จดเดยว เชน ศนยรบค าขออนญาต ศนยชวยเหลอเดกและสตรในภาวะวกฤต (one stop crisis center: OSCC) เปนตน

3. สงเสรมใหสวนราชการน าเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเขามาใชในการใหบรการ ประชาชน (e- service) เพอใหสามารถเขาถงบรการของรฐไดงายขน รวมทงพฒนารปแบบ การบรการทเปดโอกาสใหประชาชนเปนผเลอกรปแบบการรบบรการทเหมาะสมกบความตองการของตนเอง (government you design) โดยน าเทคโนโลยสมยใหมเขามาใช เชน m – government

ซงใหบรการผานโทรศพทเคลอนท (mobile G2C service) ทสงขอมลขาวสารและบรการถง ประชาชน แจงขาวภยธรรมชาต ขอมลการเกษตร ราคาพชผล หรอการตดตอและแจงขอมล ขาวสารผานสงคมเครอขายออนไลน (social network) เปนตน

4. สงเสรมใหมเวบกลางของภาครฐ (web portal) เพอเปนชองทางของบรการภาครฐทกประเภท โดยใหเชอมโยงกบบรการในรปแบบอเลกทรอนกสทกหนวยงานของภาครฐ รวมถงขอมล ขาวสาร องคความร ซงประชาชนสามารถเขาถงได

126

5. ยกระดบคณภาพมาตรฐานการใหบรการประชาชนทมความเชอมโยงกนระหวางหลายสวนราชการ น าไปสการเพมขดความสามารถในการประกอบธรกจของประเทศและการ เพมขดความสามารถในการแขงขน โดยทบทวนขนตอน ปรบปรงกระบวนงาน หรอแกไข กฎหมาย กฎ ระเบยบ ขอบงคบ ท เปนอปสรรคต อการใหบรการประชาชนของหนวยงานของรฐ เพ อ ใหการปฏบตงานเกดความคลองตวและเออตอการแขงขนของประเทศ

6. สงเสรมใหมการน าระบบการรบประกนคณภาพมาตรฐานการใหบรการ (Service Level

Agreement) มาใชในภาครฐ ซงเปนการก าหนดเงอนไขในการใหบรการของหนวยงานของรฐ ทมตอประชาชน โดยการก าหนดระดบการใหบรการ ซงครอบคลมการก าหนดลกษณะ ความส าคญ ระยะเวลา รวมถงการชดเชยกรณทการใหบรการไมเปนไปตามทก าหนด

7. สงเสรมใหมการพฒนาประสทธภาพของระบบบรการภาครฐโดยใชประโยชนจากบตรประจ าตว ประชาชน ในการเชอมโยงและบรณาการขอมลของหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของกบการใหบรการ ประชาชนตามวงจรชวต โดยเฉพาะการใชประโยชนจากบตรสมารทการด (smart card)

หรอ เลขประจ าตวประชาชน 13 หลก

8. สงเสรมใหหนวยงานของรฐมการปรบเปลยนกระบวนทศน คานยม และหล อหลอม การสรางวฒนธรรมองคการใหขาราชการ และเจาหนาทของรฐมจตใจทเออตอการใหบรการทด รวมถง เปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในการปรบปรงคณภาพการบรการโดยตรงมากขน

9. สงเสรมใหหนวยงานของรฐยกระดบระบบการบรการประชาชนโดยการจ าแนกกลมผรบบรการ การส ารวจความพงพอใจของประชาชนทใชบรการเพอใหสามารถน ามาปรบปรง และพฒนาคณภาพการบรการไดอยางจรงจง เนนการส ารวจความพงพอใจของประชาชน ณ จดบรการ หลงจากไดรบการบรการ และน าผลส ารวจความพงพอใจมาวเคราะห ศกษาเปรยบเทยบ เพอปรบปรงประสทธภาพการท างาน และเผยแพรผลการส ารวจใหประชาชนทราบ โดยอาจจดตง สถาบนการสงเสรมการใหบรการประชาชนทเปนเลศ ( Institute for Citizen – Centered Service

Excellence) เพอท าหนาทในการส ารวจความคดเหน วเคราะห ตดตาม เสนอแนะ การปรบปรงและพฒนาคณภาพการบรการประชาชนแกสวนราชการตางๆ

10. สงเสรมใหสวนราชการมการพฒนาระบบการจดการขอรองเรยนและแกไขปญหา ความเดอดรอนของประชาชนอยางจรงจง โดยเนนการจดการเชงรก มการรวบรวมหลกเกณฑและกระบวนการจดการขอรองเรยนใหมประสทธภาพ เปนมาตรฐาน ตอบสนองทนทวงท สามารถตดตาม เรองรองเรยนไดตงแตจดเรมตนและสนสดของการใหบรการ รวมไปถงการมฐานขอมลและระบบสารสนเทศในการเชอมโยงขอมลกนระหวางหนวยงานตางๆ

127

11. วางหลกเกณฑ แนวทาง และกลไกการชวยเหลอเยยวยาเมอประชาชนไดรบความไมเปนธรรม หรอไดรบความเสยหายทเกดจากความผดพลาดของการด าเนนการของภาครฐและปญหา ทเกดจากภยพบตทางธรรมชาต หรอปญหาอนๆ ทรฐมสวนเกยวของ

ยทธศาสตรท 2 การพฒนาองคการใหมขดสมรรถนะสงและทนสมย บคลากรมความเปนมออาชพ

มเปาหมายเพอพฒนาสวนราชการและหนวยงานของรฐสองคการแหงความเปนเลศ โดยเนนการจดโครงสราง องคการทมความทนสมย กะทดรด มรปแบบเรยบงาย (Simplicity) มระบบ การท างานทคลองตว รวดเรว ปรบเปลยนกระบวนทศนในการท างาน เนนการคดรเรมสรางสรรค (Creativity) พฒนาขดสมรรถนะของบคลาลากรในองคการ เนนการท างานทมประสทธภาพ สรางคณคาในการปฏบตภารกจของรฐ ประหยดคาใชจาย ในการด าเนนงานตา งๆ และสราง ความรบผดชอบตอสงคม อนรกษสงแวดลอมทยงยน เชน

1. ปรบปรงหนวยงานราชการใหมความเหมาะสมกบภารกจทรบผดชอบ ลดความซ าซอน มความ ยดหยน คลองตวสง สามารถปรบตวไดอยางตอเนอง ตอบสนองตอบทบาทภารกจหรอบรบท ในสภาวการณทเปลยนแปลงไป

2. สงเสรมใหหนวยงานของรฐมการแลกเปลยนประสบการณและจดการความรอยางเปนระบบ เพอกาวไปสการเปนองคการแหงการเรยนร

3. ยกระดบการพฒนาคณภาพการบรหารจดการสความเปนเลศตามมาตรฐานสากล โดยมงเนนใหการน าองคการเปนไปอยางมวสยทศน มความรบผดชอบตอสงคม ก ารวางแผนยทธศาสตร และผลกดนสการปฏบต การใหความส าคญกบประชาชนผรบบรการและผมสวนไดสวนเสย การปรบปรงระบบการบรหารจดการใหมความยดหยนคลองตว การสงเสรมใหบคลากรพฒนา ตนเอง มความคดรเรมและเรยนรอยางตอเนอง ตดสนใจโดยอาศยขอมลสารสนเทศอยางแทจรง และท างานโดยมงเนนผลลพธเปนส าคญ

4. สงเสรมและพฒนาหนวยงานของรฐไปสการเปนรฐบาลอ เลกทรอนกส (e-Government)

5. น าเทคโนโลยมาใชภายในองคการ เพอปรบปรงระบบการบรหารจดการภาครฐ การบรหารงานของภาครฐมประสทธภาพและรวดเรวยงขน ยกระดบคณภาพ การใหบรการประชาชน สรางความโปรงใสในการด าเนนงานและใหบรการ รวมทง สงเสรมใหมการปฏบตงานแบบเวอรชวล (Virtual Office) เพอเพมประสทธภาพ การปฏบตราชการ และประหยดคาใชจาย

6. ปรบปรงและพฒนาเวบไซตของหนวยงานใหเปนไปตามมาตรฐานเวบไซตภาครฐ (Government Website Standard) และสามารถบรณาการเชอมโยงหนวยงานของร ฐ (Connected Government) ทสมบรณแบบเพอกาวไปสระดบมาตรฐานสากล

128

7. พฒนาโครงสรางพนฐานหลกโดยการจดระบบงานอเลกทรอนกส ระบบ การใหบรการ ภาครฐ และพฒนาระบบสารสนเทศบนโครงสรางพนฐานหลกททางภาครฐพฒนาขน ไดแก ระบบเครอขายสารสนเทศภาครฐ (government information network: GIN) และเครอง แมขาย (government cloud service: G–Cloud) เพอลดคาใชจาย ทรพยากร และเพมประสทธภาพในการบรหารจดการเทคโนโลยสารสนเทศ

8. น า ก ร อ บ แ น ว ท า ง ม า ต ร ฐ า น ก า ร แ ล ก เ ป ล ย น ข อ ม ล แ ห ง ช า ต (Thailand e-government interoperability framework: TH e-GIF) มาใชในการพฒนาระบบสารสนเทศ ภาครฐ เพอใหสามารถแลกเปลยน และเชอมโยงขอมลสารสนเทศไดอยางม ประสทธภาพ

9. พฒนาระบบบรหารจดการองคการภาครฐ ใหสามารถเชอมโยงขอมลระหวาง สวนราชการดวยกน ในลกษณะโครงขายขอมลทเ ชอมตอถงกน เพอใหกระบวนการ ท างานมประสทธภาพมากขน และสงเสรมการจดตงศนยปฏบตการในระดบตาง ๆ เพอสามารถเชอมโยงขอม ลท ส า คญตอการบรห ารราชการแผนดน และการต ดสน ใจ ไปย ง ศนยป ฏบต ก ารนายกรฐมนตร (PMOC) เพอใหเกดการตดสนใจบนพนฐานของ ขอมลทมความเปนปจจบนและถกตอง 10. สงเสรมใหสวนราชการมแผนการบรหารความตอเนองในการด าเนนงาน (business continuity plan) เพอใหสามารถเตรยมความพรอมรบมอตอสถานการณฉกเฉน ไดทนทวงท โดยก าหนดแนวทาง ขนตอนการชวยเหลอ การซกซอม และ การประชาสมพนธ รวมทงก าหนดหนวยงานรบผดชอบหลก และสนบสนนใหม การจดตงศนยปฏบตการฉกเฉ น (crisis

management center) ในการบรหารจดการสภาวะวกฤตแตละประเภท ทงในสวนกลางและ สวนภมภาค

11. วางแผนก าลงคนเชงยทธศาสตร (strategic workforce plan) ใหม ความเหมาะสม ไมเปน ภาระตองบประมาณของประเทศ พฒนาและบรหารก าลงคนเพอเพมขดสมรรถนะของบคลากร และประสทธภาพของระบบราชการ สรางความกาวหนาในสายอาชพ (career path) สามารถรองรบตอการเปลยนแปลงและสอดคลองกบทศทางการพฒนาระบบราชการ รวมทงการขบเคลอน ยทธศาสตรประเทศไปสการปฏบต 12. สงเสรมใหมการวางระบบเตรยมความพรอมเพอทดแทนบคลากร เชน แผนการสบทอดต าแหนง (succession plan) เปนตน ทงในระยะสนและระยะยาว และเปดโอกาสให บคคลภายนอกสามารถเขาสระบบราชการไดโดยงายมากขนในทกระดบ รวมทงสนบสนนใหม การแลกเปลยนบคลากรระหวางภาครฐและภาคเอกชน (talent mobility) ซงสามารถเชอมโยง ไดทงสองทางจากภาครฐไปสภาคเอกชนและจากภาคเอกชนไปสภาครฐ

129

13. สงเสรมใหหนวยงานของรฐใหความส าคญตอการเพมผลตภาพ (productivity)

ในการปฏบตราชการ โดยเฉพาะการวดผลการปฏบตงานในเชงเปรยบเทยบอางองกบเกณฑมาตรฐานและ/ หรอแนวทางการปฏบตทเปนเลศ รวมถงปรบปรงการท างาน โดยน าเทคนคตางๆ เกยวกบ การเพมผลตภาพมาใช มงขจดความสญเปลาของการด าเนนงานในทกกระบวนการ ตดกจกรรม ทไมมประโยชนหรอไมมการเพมคณคาในกระบวนการออกไป เพมความยดหยนขององคการ ดวยการออกแบบกระบวนการใหมและปรบปรงกระบวนการเพอสรางคณคาในการปฏบตงาน เชน lean management เปนตน

14. สงเสรมใหมการน ารปแบบการใชบรการรวมกน ( shared services)

เพอประหยดทรพยากร ลดคาใชจาย ยกระดบคณภาพมาตรฐานและเพมประสทธภาพการท างานของหนวยงานของรฐ โดยรวมกจกรรมหรอกระบวนงานลกษณะ/ประเภทเดยวกน (common process)

ซงเดม ตางหนวยงานตางด าเนนงานเองเขามาไวในศนยบรการรวมโดยเฉพาะงานสนบสนน (back

office) ไดแก ระบบเทคโนโลยสารสนเทศ ระบบการเงนการคลง และระบบบคลากร เปนตน

15. สงเสรมใหการปฏบตงานของหนวยงานของรฐ จะตองค านงถงความรบผดชอบตอสงคม (social responsibility) เกดความผาสกและความเปนอยทดของประชาชน ความสงบ และปลอดภยของสงคมสวนรวม รวมทงสนบสนน เสรมสราง พฒนาและสรางความเขมแขง ใหแกสงคมและชมชน เพออยรวมกนอยางสงบสข

ยทธศาสตรท 3 การเพมประสทธภาพการบรหารสนทรพยของภาครฐใหเกดประโยชนสงสด

มเปาหมายเพอวางระบบการบรหารจดการสนทรพยของราชการอยางครบวงจร โดยค านงถงคาใชจายทผกมด/ ผกพนตดตามมา (ownership cost) เพอใหเกดประโยชนสงสดหรอสรางมลคาเพม สรางโอกาส และ สรางความมนคงตามฐานะเศรษฐกจของประเทศ ลดความสญเสยสนเปลองและเปลาประโยชน รวมทง วางระบบและมาตรการทจะมงเนนการบรหารสนทรพยเพอใหเกดผลตอบแทนคมคา สามารถลดตนทนคาใชจาย โดยรวม มตนทนทต าลงและลดความตองการของสนทรพยใหมทไมจ าเปน เชนสงเสรมใหมการใชเทคโนโลยสารสนเทศในการบรหารสนทรพยและบรณาการเขากบระบบ บรหารจดการทรพยากรขององคการ (enterprise resource planning:

ERP) เพอเพมประสทธภาพการบรหารสนทรพยและการบรหารจดการองคการโดยรวม และ การลดตนทน โดยจดใหมระบบและขอมลเพอใหหนวยราชการใชประกอบการวดและวเคราะห การใชสนทรพยเพอใหเกดผลตภาพ (asset productivity) และเกดประโยชนสงสด (asset utilization)

เปนตน

130

ยทธศาสตรท 4 การวางระบบการบรหารงานราชการแบบบรณาการ

มเปาหมายเพอสงเสรมการท างานรวมกนภายในระบบราชการดวยกนเองเพอแกปญหา การแยกสวนในการปฏบตงาน ระหวางหนวยงาน รวมถงการวางระบบความสมพนธและประสานความรวมมอระหวางราชการบรหารสวนกลาง สวนภมภาค และสวนทองถน ในรปแบบของ การประสานความรวมมอทหลากหลาย ภายใตวตถประสงค เดยวกน คอ น าศกยภาพเฉพาะของ แตละหนวยงานมาสรางคณคาใหกบงานตามเปาหมายทก าหนด เพอขบเคลอนนโยบาย/ยทธศาสตรของประเทศและการใชประโยชนทรพยากรอยางคมคา เชน

1. วางระบบการบรหารงานแบบบรณาการในยทธศาสตรส าคญของประเทศ (cross

functional management system) ตามหวงโซแหงคณคา (value chains) ครอบคลมกระบวนการ ตงแตตนน า กลางน า จนกระทงปลายน า รวมทงก าหนดบทบาทภารกจใหมความชดเจนวาใคร มความรบผดชอบในเรองหรอกจกรรมใด รวมทงการจดท าตวชวดของกระทรวงทมเปาหมาย รวมกน (joint KPIs)

2. การออกแบบโครงสรางและระบบบรหารงานราชการใหมในรปแบบของหนวยงานรปแบบพเศษ เพอใหสามารถรองรบการขบเคลอนประเดนยทธศาสตรส าคญของประเทศทตองอาศย การด าเนนงานทมความยดหยน คลองตว ไมยดตดกบโครงสรางองคการและระบบราชการแบบเดม

3. ปรบปรงการจดสรรงบประมาณใหมลกษณะแบบยดยทธศาสตรและเปาหมายรวมเปนหลก เพอใหเออตอการขบเคลอนยทธศาสตรส าคญของประเทศและการบรหารงานแบบบรณาการ

4. พฒนารปแบบและวธการท างานของภาครฐในระดบตางๆ (multi- level

governance) ระหวางราชการบรหารสวนกลาง สวนภมภาค และสวนทองถน โดยเนนการยดพนทเปนหลก เพอใหเกดความรวมมอ ประสานสมพนธกนในการปฏบตงานและการใชทรพยากรใหเปนไป อยางมประสทธภาพ เกดความคมคาและไมเกดความซ าซอน และปรบปรงการจดสรรงบประมาณ ใหเปนแบบยดพนทเปนตวตง (area-based approach) รวมทงวางเงอนไขการจดสรร งบประมาณใหกระทรวง/กรม ตองสนบสนนการขบเคลอนแผนพฒนาจงหวด/กลมจงหวด ในสดสวนวงเงนงบประมาณทเหมาะสม

131

ยทธศาสตรท 5 การสงเสรมระบบการบรหารกจการบานเมองแบบรวมมอกนระหวางภาครฐภาคเอกชนและภาคประชาชน

มเปาหมายเพอสงเสรมใหหนวยงานราชการทบทวนบทบาทและภารกจของตนใหม ความเหมาะสม โดยให ความส าคญตอการมสวนรวมของประชาชน มงเนนการพฒนารปแบบความสมพนธระหวางภาครฐกบ ภาคสวนอน การถายโอนภารกจบางอยางทภาครฐไมจ าเปนตองด าเนนงานเองใหภาคสวนอน รวมทงการสรางความรวมมอหรอความเปนภาคหนสวน (partnership)

ระหวางภาครฐและภาคสวนอน เชน

1. สงเสรมการสรางความรวมมอในรปภาคหนสวนระหวางภาครฐกบเอกชน (public-private - partnership : PPP) เพอใหการพฒนาโครงสรางพนฐานและบรการสาธารณะในดานตางๆ ทจ าเปนของประเทศทตองใชงบประมาณเปนจ านวนมาก และภาครฐยงไมสามารถด าเนนการ ไดเพยงพอกบความตองการของประชาชน ไดรบการสนบสนนกลไกการด าเนนการแบบรวมลงทนกบภาคเอกชนดวยความชดเจน โปรงใส และเกดการบรณาการอยางมประสทธภาพ ไมใหมการลงทนทซ าซอน มการใชทรพยากรทมอยอยางจ ากดใหเก ดประโยชนสงสด สนบสนนใหม การจดตงกองทนสงเสรมการลงทนของเอกชนรวมในกจการของรฐ ตลอดจนใหมหนวยงาน รบผดชอบก าหนดมาตรฐาน สงเสรม สนบสนนการรวมลงทนเพอไมใหเกดผลกระทบตอ ความมนคงทางการเงนและการคลงของประเทศในระยะยาว

2. เปดใหภาคเอกชนสามารถเขามาแขงขนกนเพอจดท าบรการสาธารณะแทนภาครฐ (contestability) ในภารกจของภาครฐทภาครฐไมจ าเปนตองด าเนนการเองและภาคเอกชน สามารถด าเนนการแทนได โดยสนบสนนใหเกดการแขงขนอยางเสรผานกลไกตลาด เพอให ภาคเอกชนสามารถเขามาแขงขนไดโดยงาย รวมทงปองกนและลดปญหาการผกขาดในระยะยาว ตลอดจนท าใหภาครฐสามารถปรบเปลยนบทบาทของตนใหเปนผก าหนดมาตรฐานและ ระดบ การใหบรการ รวมทงตดตามตรวจสอบการด าเนนงานของภาคเอกชนใหเปนไปตาม เงอนไขทวางไวไดอยางแทจรง 3. เปดใหองคกรภาคประชาสงคมและชมชนสามารถเขามาเปนผจดบรการสาธารณะแทนภาครฐ โดยอาศยการจดท าขอตกลงรวม (compact) ในรปแบบการด าเนนงานในลกษณะหนสวน ระหวางภาครฐกบภาคประชาสงคมและชมชน ซงมเปาหมายของขอตกลงอยท การรวมกนด าเนนภารกจจดบรการสาธารณะแกประชาชนใหบรรลผลสมฤทธ

4. พฒนารปแบบและแนวทางการบรหารงานแบบเครอขาย (networked

governance) โดยการปรบเปลยนบทบาท โครงสราง และกระบวนการท างานขององคกรภาครฐใหสามารถเชอมโยง การท างานและทรพยากรตางๆ ของหนวยงาน ทงในภาครฐ ภาคเอกชน และ ภาคประชาสงคม ให เกดการพ งพากนในรปแบบพนธมตร มการบรหารงานแบบยดหยน

132

เกดนวตกรรมใหมๆ มการตดสนใจทรวดเรว ทนตอสถานการณ เชอมโยงระบบการท างานระหวางองคกรได ดวยความสะดวกและรวดเรว

ยทธศาสตรท 6 การยกระดบความโปรงใสและสรางความเชอมนศรทธาในการบรหารราชการแผนดน

มเปาหมายเพอสงเสรมและวางกลไกใหสวนราชการและหนวยงานของรฐ เปดเผยขอมลขาวสารและสราง ความโปรงใสในการปฏบตราชการ รวมทงสงเสรมใหภาคประชาชนเขามามสวนรวมในการตรวจสอบ การท างานของทางราชการ ตลอดจนการขบเคลอนยทธศาสตรและมาตรการในการตอตานการทจรต คอรรปชนใหบรรลผลสมฤทธอยางเปนรปธรรม เชน

1. เปดใหประชาชนมสวนรวม โดยการพฒนาระบบการตรวจสอบสาธารณะ (public scrutiny) และผตรวจสอบอสระจากภายนอก ( independent assessor) ทผาน การฝกอบรมและไดรบการรบรองเขามาด าเนนการสอดสองดแลและสอบทานกระบวนการจดซอจดจางของทางราชการ รวมทงวางกลไกสนบสนนใหด าเนนการจดท าราคากลางและขอมลรายละเอยดคาใชจายเกยวกบการจดซอจดจางไวในระบบขอมลทางอเลกทรอนกสเพอใหประชาชนสามารถตรวจสอบได 2. พฒนาระบบขอมลสารสนเทศเพอการเฝาระวงและตดตามตรวจสอบในเรอง การทจรต คอรรปชนในเชงรก รวมทงพฒนาเครองมอวดระดบความเชอมนศรทธาในการบรหารราชการแผนดน เพอใชประโยชนในการขบเคลอนนโยบายการบรหารราชการแผนดนใหเปนไปตามหลกธรรมาภบาลของ

ยทธศาสตรท 7 การสรางความพรอมของระบบราชการไทยเพอเขาสการเปนประชาคมอาเซยน

มเปาหมายเพอเตรยมความพรอมของระบบราชการไทยเพอรองรบการกาวเขาสประชาคมอาเซยน รวมทงประสาน พฒนาเครอขายความรวมมอกนในการสงเสรมและยกระดบธรรมาภบาลในภาครฐของประเทศสมาชกอาเซยน อนจะน าไปสความมงคงทางเศรษฐกจ ความมนคงทางการเมอง และความเจรญผาสกของสงคมรวมกน

133

บทสรป

การบรหารเปนทงศาสตรและศลปในการท าใหสงตางๆไดรบการกระท าจนเปนผลส าเรจ หมายความวาผบรหารไม ใชผปฏบต แตใชศาสตรเปนองคความร แนวคด และศลปะหรอกระบวนการท าใหผปฏบตงานท างานจนเปนผลส าเรจตรงตามจดหมายขององคการ หรอตรงตามจดหมายทผบรหารตดสนใจเลอกแลว การปฏบตงานของบคลากรในองคกรนนจ าเปนอยางยงทตองมการบรหารเพอบรหารจดการองคกรเพอใหการปฏบตงานเปนไปอยางมประสทธภาพกระบวนการบรหารไดกลาวถงกระบวนการบรหารท เรยกวา (POSDCORB) ประกอบดวย P = Planning

การวางแผน O = Organizing การจดองคการ S = Staffing การสรรหาคนเขาท างาน D =

Directing การอ านวยการ Co = Coordinating การประสานงาน R = Reporting การรายงาน

B = Budgeting การงบประมาณ ทฤษฏการบรหารประกอบดวย 1. ทฤษฏการบรหารทศนะดงเดมประกอบดวยทฤษฎทมแนวความคด 3 แบบ ไดแก 1) ทฤษฏการบรหารแบบวทยาศาสตรเปน การบรหารทมกระบวนการทเปนระบบมมาตรฐานทงนการบรหารใหความส าคญแกผ ปฏบตหรอคนท างานในองคกรมาก เนนการมสวนรวมและมอบภาระงานทเหมาะสมทงดานลกษณะและปรมาณของงาน ใหความส าคญตอความรสกของคนท างาน 2) ทฤษฏการบรหารแบบการจดการเชงบรหาร เปนการบรหารทมเปนหลกการท เขาเชอวา หากมการฝกอบรมดพอกจะท าใหไดผบรหาร ทดได และเนนระบบการบรหารทประกอบดวยการวางแผน (planning) การจดองคการ (organizing) การบงคบบญชา (commanding) การประสานงาน (coordinating) และการควบคมงาน (controlling)3)ทฤษฏการบรหารแบบราชการมรปแบบเฉพาะอยางหนงของสงคมโดยมงหวงใหปฏบตงานเพอใหบรรลวตถประสงคมระบบทมลกษณะของการแบงงานมต าแหนงอ านาจบงคบบญชา อาศยความมเหตมผล การไมค านงถงตวบคคล การใชหลกความรความสามารถในการเลอนชนเลอนต าแหนง และการแบงงานกนท าอยางเปนทางการตามตวบทกฎหมายซงถาองคการใดน าหลกการนไปใชในการบรหารจะประสบความส าเรจแนนอน 2. ทฤษฏการบรหารทศนะเชงพฤตกรรมประกอบดวยทฤษฎบรหาร ทฤษฎ X (Theory X) เปนปรชญาการบรการจดการแบบดงเดม โดยสมมตฐานเปนพฤตกรรมเชงลบขององคกร และทฤษฎ Y (Theory Y) เปนปรชญาการบรการจดการเชงบวก โดยมองวาพนกงานมความรบผดชอบมความคดรเรมในการแกปญหาในการท างานและไมมความเบอหนายในการท างานและในการบรหารมแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบราชการไทย (พ.ศ. 2556 –

พ.ศ.2561) ไดก าหนดประเดนยทธศาสตรทสอดคลองกบการบรหารงานภาครฐแนวใหม โดยก าหนดประเดนยทธศาสตร 7 ยทธศาสตร

134

135

ค าถามทายบท

จงตอบค าถาม หรออธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

1. อธบายความหมายการบรหารและยกตวอยาง 2. ทฤษฎทเกยวของกบการบรหารมอะไรบาง 3. กระบวนการบรหารมอะไรบาง และใหอธบายเหตผลประกอบ

4. แผนย ทธศาสตร การพฒนาระบบราชการไทย (พ. ศ. 2556–พ.ศ. 2561) ไดก าหนดประเดนยทธศาสตรทสอดคลองกบการบรหารงานภาครฐแนวใหมไวกยทธศาสตรอะไรบาง

136

บทท 6

การบรหารการเปลยนแปลง

(Change Management)

การบรหารการเปลยนแปลง

ทกสงทเปนบรบทของทกองคการยอมมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา การเปลยนแปลงทเกดขนเปนผลจากการปฏสมพนธกนขององคประกอบหรอกระบวนการในองคการ การปฏสมพนธนมทงในแงการสอสาร ควบคม และการปอนขอมลภายใน ในการปฏสมพนธกนของกระบวนการตางๆ เปลยนแปลงแตละกระบวนจะมแรงกระเพอมไปสการเปลยนแปลงกระบวนการอนกระบวนการท างานในองคกร กระบวนการบางอนเมอมการเปลยนแปลงแลวจะเกดแรงกระเพอม (ripple effect)

ไปสการเปลยนแปลงสวนอนการบรหารการเปลยนแปลงจงเปนการวางแผนปรบแตงองคการ กระบวนงานเพอใหองคการและบคลากรสามารถปรบตว เกดการยอมรบและพฒนาศกยภาพของ สวนราชการ ไปพรอมการด าเนนงานตามแผนยทธศาสตรการบรหาร และก าหนดแนวทางในการลดผลกระทบทเกดขนจากการเปลยนแปลงทงในระดบองคกรและระดบบคลากร

การบรหารจดการองคการในปจจบนอยในกระแสแหงการเปลยนแปลง ผบรหารตองรบมอกบความทาทายจากสภาพการแขงขนทางธรกจทมากขน ตนทนการบรหารจดการสง ขน ความหลากหลายของพนกงานความตองการของลกคาทงสนคาและบรการทตองการทงความรวดเรว คณภาพ และราคา ความกาวหนาทางเทคโนโลย การเปลยนแปลงเหลานสงผลตอการบรหารจดการทรพยากรพนฐานขององคการ ซงประกอบดวยทรพยากรดานการเงน ดานสนทรพยถาวร ดานขอมล แล ะด า นท ร พ ย าก ร มน ษย โ ด ย เ ฉพาะทร พ ย าก ร ท ส า คญท ส ด ค อ ท ร พ ย าก ร มน ษ ย (พชสร ชมพค า, 2552: 3-7) และไดมนกวชาการไดอธบายความหมายของการบรหารการเปลยนแปลงไว ดงน แกวตา ไทรงาม และคณะ (2548 : 57) ใหความหมาย การบรหารการเปลยนแปลง คอกระบวนการท างานของผบ รหารและผ ร วมง าน เพ อร วมกน เปล ยนแปลงสภาพของ องคการแบบเดมไปสองคการแบบใหมคอองคการแหงการเรยนรไดอยางมประสทธภาพ

บษกร วชรศรโรจน (2548: 15) ใหความหมายการบรหารการเปลยนแปลงไววา การบรหารการเปลยนแปลง หมายถง การบรหารจดการเพอสนบสนนใหองคการและบคลากรสามารถ ปรบตวและตอบรบการเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขนในองคการไดอยางมประสทธภาพ

138

ปณรส มาลากล ณ อยธยา (2552 : 3) ใหความหมายของการบรหารการเปลยนแปลงไววา การบรหารการเปลยนแปลง คอ การจดการกบกลไกสวนประกอบตางๆ ขององคการใหสามารถเรยนร ปรบตวใหทนกบการเปลยนแปลงของสถานการณทงภายในและภายนอกองคการ เพอใหองคการไดรบผลดและลดผลกระทบในทางทไมดของการเปลยนแปลง ซงจะชวยใหองคการด าเนนงานไปไดอยางตอเนอง ราบรน สามารถอยรอดและเจรญกาวหนาไปได ศภชย ยาวะประภาษ (ม.ป.พ. : 3) การบรหารการเปลยนแปลง อาจหมายถง “ความสามารถของผบรหารระดบกลางในการดงความรวมมอของผบรหารระดบสงและลด การตอตานจากบคลากรระดบปฏบตการเพอสรางสรรคการเปลยนแปลง”เนองจากโดยทวไปบคลากรในหนวยงานจะมการตอบสนองตอการเปลยนแปลงดงน 1. ผบรหารระดบสงมกจะเลอกใชวธการ “แยกตว”จากวงจรการเปลยนแปลงเพราะถอวา การเปลยนแปลงกระทบผปฏบตการไมใชตนเองจงมอบหมายความรบผดชอบใหผบร หารระดบกลางด าเนนการทงหมดแมวาจะมการเขารวมในการก าหนดกลยทธและไดรบขอมลตางๆ จากรายงานยงคงเลอกทจะไมพบปะพดคยกบบคลากรในหนวยงานเกยวกบการเปลยนแปลงแตกลบคาดหวงวาผปฏบตจะปฏบตตามแผนเมอมการประกาศใชและจะกลาวโทษผบรหารระดบกลางเมอ มการตอตานเกดขน

2. ผบรหารระดบกลางจะเปนผทถกกดดนมากทสดเพราะตองผลกดนการเปลยนแปลงใหเกดขนโดยยงขาดขอมลและการแนะน าจากผบรหารระดบสงในการตดสนใจก าหนดล าดบความส าคญของการเปลยนแปลงในแตละประเดนรวมทงยงถกกดดนจากผปฏบตทมกจะระบายความไมพอใจมายงผบรหารระดบกลาง 3. บคลากรระดบผปฏบตจะรสกวาหนวยงานไมยตธรรมและไมเชอวา การเปลยนแปลงทเกดขนนน เปนการกระท าเพอผลประโยชนของตน จงรสกตอตาน โกรธ ไมพอใจ และสบสนสภาวการณเชนนมผลตอประสทธภาพในการปฏบตงาน เพราะบคลากรไมกลาตดสนใจขาดความรเรมและไมทดลองสงใหมๆรวมทงสญเสยความสมพนธระหวางตนกบหนวยงาน

139

การสนองตอบความเปลยนแปลงของหนวยงานสามารถแสดงไดดงภาพท 6.1

ภาพท 6.1 แสดงการตอบสนองความเปลยนแปลงของหนวยงาน

ดงนนการบรหารการเปลยนแปลงโดยการน าหลกขององคประกอบการบรหาร คอ 4M

ไดแก บคลากร เงน วสดอปกรณ และการจดการ มาวเคราะห จะพบวา “การบรหาร การเปลยนแปลง”เปนการรวมพลงของหลกการบรการทง 4หลกคอบคลากรเงนวสดอปกรณและ การจดการเพอสรางคณคาใหแกการเปลยนแปลงโดยม “การจดการ” เปนแกนกลางในการดงพลงจากบคลากรใหพรอมตอการเปลยนแปลง จดสรรงบประมาณทสามารถสนบสนนใหบคลากรม ความเตมใจ ทจะปฏบตตาม และสรรหาวสดอปกรณในการด าเนนการอยางเพยงพอ ซงสามารถแสดงดงภาพท 6.2

ภาพท 6.2 แสดงความสมพนธระหวางองคประกอบของการบรหาร ประยกตกบความหมายของการบรหารการเปลยนแปลง

โดยสรปการบรหารการเปลยนแปลง คอ กระบวนการท างานของผบรหารและผรวมงาน เพอรวมกนเปลยนแปลงสภาพขององคกรการแบบเดมไปสองคการแบบใหมคอองคการแหงการเรยนรไดอยางมประสทธภาพ

140

แนวคดในการบรหารการเปลยนแปลง

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (2500: 2-7) ไดอธบายเกยวกบการบรหาร การเปลยนแปลงไววา กรอบแนวคดในการบรหารการเปลยนแปลงองคกรในนานาประเทศมหลากหลายและมจดเดนจดดอยแตกตางกนจงเหมาะสมแกองคกรทมบรบทและลกษณะเฉพาะตางๆ กนไป ตวอยางกรอบแนวคดส าคญอาท

กรอบแนวคดในการบรหารการเปลยนแปลงองคกรของ John Kotter ทเนนบทบาทของผน าวาเปนผขบเคลอนหลกในการเปลยนแปลง Kotter ระบวามขนตอน 8

ขนในการบรหารการเปลยนแปลงองคกรใหประสบผลส าเรจดงแสดงในภาพตอไปน

ภาพท 6.3 : 8 ขนตอนในการบรหารการเปลยนแปลงโดย John Kotter

1. เพมระดบความจ าเปนเรงดวน (increase urgency) โดยก าหนดเปาหมาย การเปลยนแปลงใหชดเจนและมผลตอผคน

2. สรางทมผน าการเปลยนแปลง (build the guiding teams) โดยคดเลอกสมาชกทตงใจมงมนอกทงมประเภทและระดบทกษะทเหมาะสมสงเสรมกน

3. ก าหนดวสยทศนใหชดเจนถกตอง (get the vision right) ทงก าหนดกลยทธ การปรบเปลยนทมงใหเกดผลในระดบอารมณความรสกของผเกยวของเพอใหการเปลยนแปลงเกดผลลพธและคงอยยงยน

4. สอสารเพอหาเสยงสนบสนน (communicate for buyin) โดยใหผไดรบผลกระทบและผมสวนไดสวนเสยประโยชนมสวนรวมตงแตตนสอสารประชาสมพนธใหเขาใจงายและอยางเขาใจความรสกความจ าเปนของผไดรบผลกระทบ

141

5. สนบสนนใหเกดการลงมอท า (enable action) ขจดอปสรรคขอขดของตางๆหาทางใหไดรบค าตชมและการสนบสนนจากผน าใหก าลงใจและใหรางวลแกความคบหนาและความส าเรจตางๆในกระบวนการเปลยนแปลง 6. สรางผลงานใหเปนทประจกษในเบองตนกอน (create short-term wins) ผลกดนใหงานขนาดเลกอาทโครงการยอยในกระบวนการบรหารการเปลยนแปลง ฯลฯ ประสบผลส าเรจเปนประโยชนแกผเกยวของใหเปนแบบอยางในเบองตนเพอสรางขวญก าลงใจแกทมงานและเปนโอกาสใหไดรบความรวมมอรวมใจเพมเตมจากผมสวนไดสวนเสย

7. มงมนไมยอทอ (don’t let up) ผลกดนสนบสนนใหเกดความส าเรจตอเนองรายงานความคบหนาของสงทประสบความส าเรจแลวและขนตอนก าหนดการด าเนนงานตอไป

8. รกษาผลการเปลยนแปลงไวใหคงอย (make it stick) บรณาการใหผลการเปลยนแปลงกลายเปนสวนหนงของระบบอยางถาวรใชกระบวนวธการบรหารจดการองคกร อาท การรบบคลากรใหมการเลอนต าแหนงและปนบ าเหนจความดความชอบฯลฯเปนกลไกในการรกษาผลงานการเปลยนแปลงองคกรไวใหด ารงอยอยางถาวรเนองจากแนวคดนเนนบทบาทผน าในการผลกดนการเปลยนแปลงจงเปนแนวคดทเหมาะแกองคกรซงผน ามบทบาทส าคญมวสยทศนองคกรชดเจนและพรอมจะผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงขน

กรอบแนวคดในการบรหารการเปลยนแปลงองคกรของ Peter Senge

ทเนนการปรบเปลยนองคกรโดยเรมทการปรบเปลยนความคดความเชอคานยมของคน สวนใหญในองคกรผน ามบทบาทในการสรางสภาวะแวดลอมทเออตอการเปลยนแปลงนในระดบบคคลและกระท าตนเปนแบบอยางเทานนแตไมสามารถบงคบใหเกดการเปลยนแปลงขนไดโดยคนในองคกรไมสมครใจ Senge เชอวาการเปลยนแปลงทแทจรงเกดจาก “ความรอนหยงลก” ในองคกรเทานนและโดยทหนวยเรยนรพนฐานในองคกรใดๆคอกลมบคคล/ทมงานทปฏบตภารกจอยางใด อยางหนง Senge จงเสนอแนะ Core Learning Capabilities for Team (ความสามารถใน การเรยนรอนเปนแกนหลกส าหรบทม) ซงเปรยบเสมอนเกาอซงตงอยไดเพราะมสามขา

ภาพท 6.4 Core Learning Capabilities for Team โดย Peter Senge

142

Senge เนนการสรางองคกรทสามารถเรยนรไดซงผคนเพมพนความสามารถของตนใน การสรรคสรางผลลพธทปรารถนาอยางแทจรงองคกรสามารถแกไขอปสรรคในการเรยนรด วยหลก

5 ดาน (the five learning disciplines) ทบคคลและทมงานตางๆ ในองคกรควรพฒนาขนเพอสรางศกยภาพในการเรยนรและพฒนาตนเองอนจะน าไปสการพฒนาในระดบองคกรการเรยนร 5 ดานนไดแก systems thinking (การคดเชงระบบ) personal mastery (ความเปนเลศในระดบบคคล)

mental models (กรอบความนกคด) shared vision (วสยทศนรวมกน) และ team learning

(การเรยนรรวมกน) โดยทกรอบแนวคดนเนนการเรยนรในระดบบคคลจงเหมาะแกองคกรทมงพฒนาบคลากรและตองการใหการเปลยนแปลงเกดขนในระดบปจเจกบคคลกอนจะขยายไปสระดบองคกรกรอบแนวคด Appreciative Inquiry ของ David Cooperider มงเนนการคนหาสงดๆทงปวงทปรากฏอยในสภาวะปจจบนของระบบตางๆตลอดจนในปจเจกบคคลแตละคนกระบวนการเปลยนแปลงตามแนวคดนประกอบดวย 4 ขนตอน (4D) คอ Discovery, Dream ,Design และ

Destiny ในระยะแรกตอมามผน า Appreciative Inquiry มาใชในการพฒนาองคกรและไดขยายกระบวนการนตอเปน 5D โดยเพม D ตวแรกคอ Definition เขาไปกลยทธทตงอยบนแนวคดนมงใหเกดการเปลยนแปลงโดยเรมตนจากการคนหาและตระหนกรในสงทดทสดททองคกรมอยในปจจบน

(What is) อาท จดเดนพรสวรรค/ความสามารถพเศษปจจยท “กอก าเนดชวตและพลง” (life-giving

forces) ขององคกรและบคคลเพอน าไปสสงทอาจเปนไปได (What could be) ในอนาคต การเปลยนแปลงโดยใชกรอบแนวคดจงเปนการเปลยนแปลงทเนนวธคดในเชงบวกเปนส าคญ

ความส าคญของการบรหารการเปลยนแปลง

บษกร วชรศรโรจน (2548: 15) กลาววา การบรหารการเปลยนแปลงเปนเรองทเกยวของกบ “คน” เปนพนฐานโดยมทมาจากค าจ ากดความของค าน ซงหมายถงการบรหารจดการเพอสนบสนนใหองคการและบคลากรสามารถทจะปรบตวและตอบรบการเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขนในองคการไดอยางมประสทธภาพ เนองจากผลลพธของการด าเนนการขององคการมาจากผลการปฏบตงานของบคลากรในองคการโดยรวม ดงนน การบรหารจดการเพอกอใหเกดการยอมรบในองคการกคอ การยอมรบของบคลากรโดยรวมไมกอใหเกดผลกระทบตอผลการด าเนนงานขององคการ เพอใหการเปลยนแปลงนน ๆ เกดขนอยางบรรลเปาหมายและสงผลดตอองคการ องคการตองมการเปลยนแปลงนน ๆ เกดขนไดอยางบรรลเปาหมายและสงผลดตอองคการ องคการตองม การเปลยนแปลงใหสอดคลองกนกบสภาพแวดลอมท เปลยนแปลงไป เพอใหสามารถบรรลวตถประสงคขององคการได

143

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (2550 : 1) ไดกลาวถงความส าคญของ การบรหารการเปลยนแปลงไววา กจกรรมการบรหารการเปลยนแปลง change management

activities) เปนกจกรรมทก าหนดขนเพอสนบสนนกจกรรมการปรบเปลยนองคกร (organization

change activities) ในประเดนทประสงคใหเกดการเปลยนแปลงขนในองคกรมใชเปนกจกรรมทองคกรพงด าเนนการตามล าพง โดยไมมประเดนเปาหมายในการเปลยนแปลงองคการ เนองจากหากหนวยงาน/องคกรไมมประเดนเปาหมายในการเปลยนแปลง กไมมเหตจ าเปนทจะตองด าเนนการกจกรรมการบรหารการเปลยนแปลง สวนในองคกรทมเปาหมายภารกจการเปลยนแปลงองคกรอยางชดเจนแลว การมงผลกดนใหคนในองคกรปรบเปลยนจากวถปจจบนไปสวถใหม กมกจะประสบอปสรรคหรอแรงตอตานในระหวางด าเนนภารกจการเปลยนแปลงเปนผลส าเรจลวนเหนความส าคญของการบรหารการเปลยนแปลงวา เปนกจกรรมทจ าเปนตอความส าเรจของการปรบเปลยนองคกร มใชเปนการเพมภาระใหแกผปฏบตโดยไรประโยชน วลาวลย อนมาก (2556: 43) สรปความส าคญของการเปลยนแปลงไวดงน 1. องคการทมการบรหารการเปลยนแปลงทดจะปรบตวไดทนกบปญหาและ การทาทายจากสภาพแวดลอมได ความส าเรจขององคการในยคการเปลยนแปลงไมไดอยทขนาดแตอยทความสามารถในการปรบตวใหทนตอการเปลยนแปลงของเทคโนโลย ตลาด คแขง ผรบบรการ และแหลงทรพยากรตางๆ

2. การบรหารการเปลยนแปลงทดชวยใหองคการเหนโอกาสและภยคกคามตางๆ ทเกดขน และสามารถปรบการด าเนนงานเพอควาโอกาส และหรอจดการกบภยคกคามไดอยางเหมาะสมและทนตอเหตการณ

3. การบรหารการเปลยนแปลงทด จะชวยใหการด าเนนงานขององคการเปนไปโดยราบรน ตอเนองไมตดขดชะงกงน โดยเฉพาะในชวงทมการเปลยนแปลง 4. การบรหารการเปลยนแปลงทด จะชวยใหองคการไมสบสนวนวาย ระส าระสาย เมอตองเผชญกบความจ าเปนทตองปรบเปลยนการด าเนนงาน

5. การบรหารการเปลยนแปลงทด ชวยใหองคการไดปรบปรงตวเองอยางตอเนองในดานตางๆ และชวยใหมการน าศกยภาพทมอยในองคการมาใชอยางคมคา

สรป การบรหารการเปลยนแปลงมความส าคญตอการบรหารองคการท งในดาน การเตรยมการในดานตาง ๆ เพอใหองคการมความพรอมเพอรองรบความเปลยนแปลงทกดานเพอน าพาองคการสการบรหารทเขมแขง

144

รปแบบการเปลยนแปลงในองคกร (Change Management Styles)

รปแบบการบรหารความเปลยนแปลง (Change Management Styles) การเปลยนแปลงภายในองคกรนน ควรรจกคนในองคกร 4 ประเภท ดงน (เกศทพย หาญณรงค, 2558) 1. Victim : พนกงานทรสกวาตวเองตกเปนเหยอ ตองมาแบกรบทกอยางจากการเปลยนแปลงครงน รสกแยแตยงคงท างานตอไป

2. Survivor : พนกงานทมความสามารถ ซงองคกรเลอกทจะเกบไว แตกลบไมมความจงรกภกดตอองคกร หากมโอกาสทดกวา กพรอมจะเดนออกไปไดทกเมอ

3. Adapter : พนกงานทพยายามปรบตวเขากบการเปลยนแปลง หากองคกรอยากใหเขาท าอะไรพวกเขากจะท าตามนน แตไมไดชวยคดหรอท าสงใหมๆ ใหกบองคกร

4. Master : พนกงานทมความเขาใจในความเปลยนแปลง เปนกลมแกนน าทพรอมเสยสละ และทมเทในการแกปญหาตางๆ เพอสงทดกวาขององคกร

วทธศกด โภชนกล (2552: ออนไลน) กลาววา รปแบบการบรหารเปลยนแปลงตองม การพฒนาองคการ ซงมรปแบบทด 3 รปแบบ ดงน 1. รปแบบตามแนวคดของ เครทเลวน (Kurt Lewin) ประกอบดวย 3 ระยะ คอ ระยะท 1 การท าใหเกดการรบร ถงความจ าเปนในการเปลยนแปลงพฤตกรรม (Unfreezing) เปนการเตรยมระบบเพอการเปลยนแปลง ระยะท 2 การด าเนนการเปลยนแปลง (Changing) เปนการท าใหเกดการเปลยนแปลงในระบบ ระยะท 3 การจรรโลงการเปลยนแปลง (Refreezing) เปนการท าใหระบบการเปลยนแปลงทเกดขนด ารงอย 2. รปแบบตามแนวคดของ ลารร แกรนเย (Larry Greiner) ประกอบดวย 2 ปจจย ทเหนวาการเปลยนแปลงเกดจากแรงบบภายนอกกบการกระตนผลกดนภายใน เนองจากการเปลยนแปลงมอยตลอดเวลา ปจจยทงสองเกดขนตลอดเวลา จงตองด าเนนการเปลยนแปลงโดยศกษาการเปลยนแปลงคนหาวธการทดกวา ทดลองวธใหม หลอหลอมขอดเขาดวยกน เพอบรหาร การเปลยนแปลงอยางมประสทธภาพ

3. รปแบบผลกระทบของปจจยตามแนวคดของ ฮาโรล เจ ลฟวท (Harold J.

Leavitt) ทเชอวาการเปลยนแปลงเกดจากผลกระทบทเกดขนตลอดเวลาของงาน โครงสราง เทคนควทยาการ และคน ทง 4 ประการน เมอมการเปลยนแปลงกจะสงผลกระทบเกยวพนกน และ การเปลยนแปลงบางเรองอยเหนอการควบคม ดงนน ผบรหารจงตองสนใจสงทเปลยนแปลงสงทจะเปลยนแปลงและผลกระทบทเกดหรอจะเกดจากการเปลยนแปลงของแตละปจจย

145

การเปลยนแปลงองคการสวนใหญมทมาจากโมเดลการเปลยนแปลง ของ Kurt Lewin

(อางถงใน Kinicki and Kreitner, 2009: 403-404 ) ซงการบรหารองคการปจจบนมการน ามาประยกตใชอยางแพรหลาย ประกอบดวย 3 ขนตอน ดงน 1. การละลายพฤตกรรมเดม (Unfreezing) การสรางแรงจงใจใหพนกงานเปลยนทศนคตและพฤตกรรมใหมทฝายบรหารตองการ เปนความพยายามลดแรงตานของพนกงานทจะท างานตามแบบเดมไมยอมเปลยนแปลง โดยการใหขอมลแสดงใหเหนถงปญหาทองคกรเผชญอยเพอใหพนกงานตระหนกถงความจ าเปนทองคกรตองเปลยนแปลง 2. การเปลยนแปลง (Changing) การด าเนนการปรบปรง ระบบ ขนตอน สนคา บรการ หรอผลลพธอนๆทฝายบรหารก าหนด เพราะการเปลยนแปลงหมายถงการทพนกงานตองเรยนรและตองท าในสงทตางไปจากเดม ในขนตอนนองคกรตองใหขอมลใหม รปแบบพฤตกรรมใหมกระบวนการใหม หรอวธการท างานแบบใหมแกพนกงาน

3. การรกษาการเปลยนแปลงใหคงอยถาวร (Refreezing) องคกรตองสรางกลไกในการรกษาใหการเปลยนแปลงคงอยเพอชวยใหพนกงานประสานทศนคตหรอพฤตกรรมการท างานใหมใหกลายเปนสงทท าเคยชน องคกรตองมการใหแรงเสรมบวกในรปของรางวลหรอเงนแกพนกงานทมพฤตกรรมการท างานใหมนดวย ในขนตอนนองคกรสามารถใชการสอนงานหรอการท าตวเปน แบบอยางทดของหวหนางานและฝายบรหาร

บารโทล (Bartol, 1998: 371-374) กลาวโดยสรปไววา การบรหารการเปลยนแปลงองคการประกอบดวยการเปลยนแปลงองคประกอบทส าคญ ดงน

1. ดานโครงสราง (structure) 2. ดานเทคโนโลย (technology) 3. ดานคน (people) 4. ดานวฒนธรรม (culture)

โดยการเปลยนแปลงองคประกอบเหลานจะมความสมพนธซงกนและกน การเปลยนแปลง

ในดานใดดานหนงอาจจะท าใหดานอนมการเปลยนแปลงดวย ดงรายละเอยดดงน 1. ดานโครงสราง (structure) โครงสรางองคการเปนรปแบบของการมสวนรวมและการท างานรวมกนทเนนการจดการเพอเชอมความสมพนธระหวางหนาทของบคคลและกลม เพอใหองคการประสบความส าเรจ โครงสรางยงรวมถงปจจยตาง ๆ ในการท างานทสอดคลองกบการสอสาร ทงแนวตงและแนวนอน เนองจากโครงสรางตองมการปรบเปลยนตามสถานการณ การปฏรปจงเปนเรองปกต การปฏรปมอทธพลตอการเปลยนแปลง โดยการเลอกรปแบบของการมสวนรวมและ การท างานรวมกน จากการประเมนพบวากวาครงหนงของบรษทกวา 1000 แหง จากการจดอนดบทใหญทสดในอเมรกา พบวา มการปฏรปโครงสรางหลกระหวาง 1980 และการปฏรปจะม

146

ความตอเนอง ถงป 1990 พรอมกบโครงสรางรองทมกเกดขนกบองคการขนาดใหญ ซงม การเปลยนแปลงสวนใหญเหลานจะปรบเพอใหดทสดส าหรบการท างาน การวจยแนะน าวา การปฏรปองคการ ความเกดจากการเปลยนแปลงหนวยทเลกทสด จะท าใหศกยภาพเพมสงขน

2. ดานเทคโนโลย (technology) เทคโนโลยเกยวของกบองคความร เครองมอ อปกรณ และเทคนคการท างานทน ามา ใชในองคการท เก ยวของกบส นคาและบรการ การเปลยนแปลงดานเทคโนโลยจะสะทอนถงสนคาและบรการใหม ๆ เชน เครองสแกนคอมพวเตอร การเชอมโยงอนเตอรเนต ฯลฯ นวตกรรมดานเทคโนโลยเปนทางเลอกส าหรบวธการท างานในองคการ ดงนนการเปลยนแปลงดานเทคโนโลยจงสงผลตอจ านวนความตองการองคการ

3. ดานคน (people) การเปลยนแปลงดานตวบคคลในองคการ มเปาหมายใน การเลอกองคความร ทกษะ กระบวนการทางความคด และพฤตกรรมทจ าเปนตอการท างาน การเปลยนแปลงของบคคลขนอยกบกจกรรมการฝกอบรมและพฒนา ซงอาจมการประเมนผลดานศกยภาพ และระบบการมอบรางวล เพอสนบสนนพฤตกรรมการท างาน

4. ดานวฒนธรรม (culture) วฒนธรรมองคการ เปนระบบของคานยมรวม การคาดการณ ความเชอ และมาตรฐานทรวมอยในสมาชกขององคการ สมาชกขององคการ การเปลยนแปลงดานวฒนธรรมตามพนฐานของปจจยตางๆ เชน วสยทศนของผน าหรอการด าเนนการเพอความอยรอดขององคการ

สรปไดวา รปแบบการบรหารการเปลยนแปลง เปนการแสดงถงการปฏบตการเปลยนแปลงอยางเปนระบบและมแบบแผน ทมองคประกอบทส าคญ 3 ดาน คอ ดานโครงสราง (structure) ดานเทคโนโลย (technology) ดานคน (people) และดานวฒนธรรม (culture)

ขนตอนการบรหารการเปลยนแปลงในองคกร

การบรหารการเปลยนแปลงในองคกร ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร., 2550: 8–23) ไดเสนอไววา การบรหารการเปลยนแปลงทมประสทธภาพและประสทธผลควรเรมจากการก าหนดวสยทศน (ภาพความส าเรจสดทายในการบรหารการเปลยนแปลงครงนนๆ )

วตถประสงคและแนวทางในการบรหารการเปลยนแปลงในเรองนนๆอยางชดเจนโดยมงผลลพธผลสมฤทธตอองคกรเปนหลกในขณะเดยวกนกไมละเลยความจ าเปนในระดบบคคลเพอเอออ านวยใหบคลากรในองคกรสามารถผานชวงเวลาแหงการเปลยนแปลงและปรบตวเขาสวถใหมไดอยางราบรนทสดเทาทจะเปนไปไดอกทงเพอรกษาระดบผลงานตลอดจนขวญก าลงใจไวไมใหเสอมถอยในชวงทมการเปลยนแปลงและเปนพนฐานเสรมผลงานใหดยงๆขนไปเมอเขาสวถใหมแลว

147

แนวทางการบรหารการเปลยนแปลงเพอใหบรรลผล ประกอบดวย 3 ขนตอนหลก ดงน 1. การเตรยมการ ขนตอนนเปนการเตรยมกอนน าการเปลยนแปลงเขาสองคกรเพอให การเปลยนแปลงนนด าเนนไปในทศทางวตถประสงคและเปาหมายเดยวกนเพอมงสรางเอกภาพประสทธภาพและประสทธผลสงสดตอองคกรขนตอนนประกอบดวยกจกรรมดงน 1) การจดตงคณะท างานบรหารการเปลยนแปลงควรเปนบคคลทมวสยทศนไดรบการยอมรบและความไววางใจจากบคลากรสวนใหญภายในองคกรเหนความส าคญและความจ าเปนของการเปลยนแปลงมความรความเขาใจเกยวกบการเปลยนแปลงนนอยางดมความสามารถใน การสอสารขอมลทถกตองรวมทงสามารถจดสรรเวลาและเขารวมในทกกจกรรมจนภารกจโครงการด าเนนส าเรจตามเปาหมายทตงไว

2) ก าหนดบทบาทหนาทตลอดจนขนตอนและวธการท างานรวมกนเพอใหคณะท างานมแนวทางมาตรฐาน (norm) ในการประสานงานและบรรลผลรวมกนลดการสญเสยประสทธภาพอนเนองมาจากขอขดแยงความเขาใจผดการท างานซ าซอนหรอสวนทางกน ฯลฯ

3) ก าหนดแผนกจกรรมการบรหารการเปลยนแปลงพรอมระยะเวลาด าเนนการรายกจกรรมตามความคบหนาของกจกรรมการปรบเปลยนองคกรอาท - ส ารวจระดบความพรอมของคนในองคกรตอการปรบเปลยนองคกรในเรองนนๆ

- ก าหนดกลมเปาหมายทประสงคจะใหเกดการเปลยนแปลงขนในองคกรและกลมบคคลทภารกจการบรหารการเปลยนแปลงจ าเปนตองไดรบการสนบสนน

- ประเมนกลมผมสวนไดสวนเสยในการเปลยนแปลงและแนวทางการบรหารการเปลยนแปลงเปนรายกลม

- ก าหนดแผนการสรางความเขาใจทครอบคลมกลมผมสวนไดสวนเสย ทกกลม ผลทไดในขนตอนนไดแกแผนกจกรรมการปรบเปลยนองคกรและแผนกจกรรมการบรหารการเปลยนแปลง 2. การด าเนนการบรหารการเปล ยนแปลง ขนตอนน เปนการด าเนนการบรหาร การเปลยนแปลงตามแผนกจกรรมการบรหารการเปลยนแปลงทก าหนดไวในขนการเตรยมโดยเนน การสรางความยอมรบในองคกรตามล าดบขนตอน APEC 4 ขนตอนดงตอไปนคอ “รบร” (awareness)

“ศรทธา” (passion) “ศกษาวธ” (education) และ “มความสามารถ” (competence) วธการบรหารการเปลยนแปลงแนวทางนเปนผลมาจากการน าแนวคดการบรหารการเปลยนแปลงทใชกนแพรหลายในนานาประเทศมาปรบประยกตใหเหมาะสมกบบรบทการเปลยนแปลงองคกรในภาครฐของไทยโดยมจดเดนคอมงสรางความยอมรบและแรงสนบสนนจากคนในองคกรในระดบภาพรวมในขนตอน“รบร” และ“ศรทธา” ในขณะเดยวกนกใหความส าคญแกการเปลยนแปลงในระดบปจเจกบคคลในขนตอน

148

“ศกษาวธ” และ“มความสามารถ” ผลทไดจากขนตอนงานนคอการยอมรบสนบสนนจากบคลากรในองคกรและผมสวนไดสวนเสยตอประเดนการปรบเปลยนองคกรทด าเนนการ

3. ขนการรบร (awareness) คอ การสรางความตระหนกรในกลมเปาหมายและผเกยวของถงความจ าเปนในการเปลยนแปลงอกทงสรางความเขาใจในความเสยงหรอผลเสยทงในระดบองคกรและบคคลหากองคกรไมด าเนนแผนการเปลยนแปลงตวอยางกจกรรมการสรางการรบรอาจ ไดแก การจดวาระแนะน าโครงการโดย project sponsor ซงเปนบคคลทนาเชอถอไววางใจไดเพอสรางความเขาใจอนดและความรวมมอตงแตเรมด าเนนการการจดกจกรรมสอสารประชาสมพนธตางๆ อาทเชนบอรดประชาสมพนธเสยงตามสายจดหมายเวยน/memos, email, intranet, โปสเตอร การจดเวทอภปรายเฉพาะกลมเปาหมาย เปนตน

ปจจยทมอทธพลตอการรบรของคนในองคกร ไดแก 1. ทศนะของบคคลตอสภาพปจจบน: บคลากรในองคกรประกอบดวย 2 กลมใหญไดแก 1) กลมทมความคนชนกบสภาวการณปจจบนมแนวโนมจะปฏเสธหรอตอตานการเปลยนแปลงทจะเกดขนและ

2) กลมทไมพงพอใจในสภาวการณปจจบนจงมความยนดและยอมรบ การเปลยนแปลงทจะเกดขนไดมากกวากลมแรก

2. ทศนะของบคคลตอประเดนการเปลยนแปลงนนๆ: บคคลแตละคนจะมกระบวนวธคดและท าความเขาใจกบขอมลหรอสภาวการณรอบตวตางๆกนไปรวมถงวธการมองความจ าเปนในการเปลยนแปลงกแตกตางกนไปดวยผบรหารการเปลยนแปลงจงตองชแจงความจ าเปนใน การเปลยนแปลงองคกรใหสอดคลองกบทศนะมมมองของบคลากรแตละบคคลจงจะสามารถสรางความตระหนกรในประเดนการเปลยนแปลงนนๆไดอยางมประสทธภาพและลดแรงตอตาน การเปลยนแปลงตงแตเรมด าเนนการ

3. ความนาเชอถอของผแจงขอมลขาวสาร : ความนาเชอถอของของผแจงขอมลขาวสารการปรบเปลยนในองคกรมผลอยางส าคญตอระดบการตระหนกรเรองการเปลยนแปลงนนๆของคนในองคกรผสอสารควรเปนคนทไดรบความไววางใจจากบคลากรทวไปในองคกรโดยปรกตคนในองคกรคาดหวงจะไดรบฟงทศนะของผบรหารระดบสงวาการเปลยนแปลงนนๆเกยวของเชอมโยงกบกลยทธระดบองคกรอยางไรแตคาดหวงจะไดรบฟงทศนะของผบงคบบญชาโดยตรงของตนวา การเปลยนแปลงนนๆจะมผลตอตนอยางไรนอกจากนประวตการด าเนนการเปลยนแปลงในอดตกมผลตอการรบรเชนกนในกรณทเคยด าเนนโครงการเปลยนแปลงใดๆในองคกรแลวไมประสบผลส าเรจหรอไมสามารถน าไปปฏบตใหเกดผลจรงกจะลดความนาเชอถอของความพยายามผลกดน การเปลยนแปลงครงใหมได

149

4. ขาวลอและขอมลเทจในองคกร: ขาวลอและขอมลเทจทแพรสะพดอยในองคกรจะสรางปญหาตอการรบรเพราะบคลากรในองคกรแยกแยะไดยากวาขอมลใดคอขอมลจรงและขอมลใดคอขอมลเทจท าใหผบงคบบญชาตองใชเวลาและพยายามในการชแจงประเดนการเปลยนแปลงนนๆมากกวาปรกต 5. ความสมเหตสมผลของเรองทจะตองปรบเปลยน : ประเดนการเปลยนแปลงองคกรแตละประเดนมระดบความสมเหตสมผลและความจ าเปนตางๆกนบางประเดนมความจ าเปนของบรบทแวดลอมบบบงคบใหจ า เปนตองปรบ เปล ยนท าใหโตแย งไดยากสวนประเดน การเปลยนแปลงทมแนวโนมวาจะเกดการโตแยงไดกจ าเปนตองใชความพยายามมากขนในการสรางความตระหนกร

4. ขนการสรางศรทธา (passion) การสรางความศรทธากระตนใหอยากเปลยนแปลงเปนขนตอนหลงจากทสามารถสรางการตระหนกรใหแกบคลากรในองคกรแลวการสราง “ศรทธา”อาจกระท าไดโดยการเปดโอกาสใหเขามสวนรวมตงแตตนเพอใหเขาใจกระบวนการและความจ าเปนและสรางความรสกเปนเจาของรวมกนในการเปลยนแปลงครงนนการตอบค าถามเรองประโยชนเฉพาะบคคล (what Is In Itfor me– WIIFM) จากการเปลยนแปลงครงนนไดอยางกระจางชดเจนในระดบบคคลเปนตนความเชอทวไปทวาเมอคนในองคกรเกดการรบรแลวจะเกดความตองการอยากเปลยนแปลงขนเองอาจไมเปนจรงเสมอไปเนองจาก

ปจจยทมผลตอระดบความ “ศรทธา” อยากเปลยนแปลงไดแก 1. ลกษณะการเปลยนแปลงและประโยชน : ควรชแจงท าความเขาใจถงรปแบบ การเปลยนแปลงวาจะน าพาองคกรไปในทศทางใดรวมถงประโยชนทจะไดรบทงตอองคกรหนวยงานและตนเองภายหลงจากการด าเนนโครงการเปลยนแปลงส าเรจหากบคลากรในองคกรเหนประโยชนทแตละบคคลจะไดรบจากการเปลยนแปลงการด าเนนโครงการกจะไดรบการสนบสนนอยางเตมทในทางตรงกนขามหากการด าเนนการเปลยนแปลงไมสามารถชแจงถงประโยชนทแตละบคคลหรอหนวยงานจะไดรบหรอมสญญาณบอกถงความไมยตธรรมทอาจเกดขนจากการด าเนนการเปลยนแปลงกอาจสงผลใหมการตอตาน

2. ประวตและบรบทขององคกร : ประวตและบรบทขององคกรนรวมถงความส าเรจของความพยายามในการปรบเปลยนองคกรท เคยด าเนนการมาจ านวนโครงการ /กจกรรม การเปลยนแปลงทด าเนนอยในองคกรในชวงเวลานนๆรางวลหรอความดความชอบทคนในองคกรไดรบจากการปรบเปลยนองคกรครงกอนๆตลอดจนวฒนธรรมและทศทางโดยรวมขององคกรฯลฯเหลานลวนมบทบาทส าคญในการตดสนใจวาจะสนบสนนการเปลยนแปลงใหมๆในองคกรตอไปหรอไมถาองคกรเคยด าเนนการเปลยนแปลงแลวไมประสบความส าเรจหรอองคกรยอมใหบคลากร

150

บางกลมไมตองปฏบตตามประเดนการเปลยนแปลงบางเรองการด าเนนการเปลยนแปลงในครงตอๆไปกอาจไมไดรบความสนบสนนเตมท 3. สภาวการณสวนบคคล : สภาพบรบทของแตละบคคลในเรองสวนตวอาทเชนสถานภาพทางการเงนอายสขภาพความสมพนธภายในครอบครวและความสมพนธในทท างานประวตการศกษาความส าเรจทผานมาในชวตสวนตวและหนาทการงานฯลฯลวนมบทบาทตอกระบวนการตดสนใจสนบสนนหรอไมสนบสนนการเปลยนแปลงในองคกรไดทงสน

4. แรงบนดาลใจสวนบคคล : แรงบนดาลใจสวนบคคลนมความแตกตางกนไปตามปจจยในระดบบคคลเชนคานยมความเชอสวนบคคลความมงหวงในชวตฯลฯตวอยางเชนการแสวงหาความยอมรบนบถอความกาวหนาในงานอาชพความประสงคจะชวยเหลอผอนโลกทศนดานลบทเนนการปองกนและหลกเลยงความเสยงฯลฯแรงจงใจของแตละบคคลนเปนตวก าหนดระดบความรวมมอในการเปลยนแปลงองคกรไดอกปจจยหนง

5. ขนการศกษาวธ (education) ขนตอนนเปนการเปดโอกาสและจดเตรยมกจกรรมเสรมความรตลอดจนใหการสนบสนนทรพยากรตางๆทจ าเปนเพอใหคนในองคกรมความรความเขาใจในเรองตางๆทเกยวของกบประเดนการเปลยนแปลงพฒนาองคกรนนๆรวมทงความเขาใจในบทบาทและความรบผดชอบใหมทสมพนธกบการเปลยนแปลงทเกดขนทงนเพราะความเขาใจถงความจ าเปนในการเปลยนแปลงและความกระตอรอรนอยากเปลยนแปลงเพยงล าพงไมอาจน าพาไปสความส าเรจไดหากคนในองคกรไมรวธปฏบตเพอไปสวถใหมกจกรรมงานในขนตอนการ “ศกษาวธ” นจง ไดแก การประเมนระดบความร/ทกษะ/สมรรถนะปจจบนของคนในองคกรในหวขอทประสงคจะใหเกด การเปลยนแปลงการจดกจกรรมเสรมความรและทกษะรายการทจ าเปนแกการเปลยนแปลงแตบคลากรในองคกรยงออนดอยอยตลอดจนรเรมกจกรรมอนๆเพอเสรมความรเฉพาะในเรองทประสงคจะใหเกดการเปลยนแปลงอาทการรบถายทอดความรและประสบการณโดยตรงจากผเชยวชาญ ฯลฯตามความเหมาะสมและจ าเปน

ปจจยทมผลตอการปรบตวของบคลากรในขนตอนน ไดแก 1. ฐานความรปจจบน : พนฐานความรอาจมาจากการศกษาหรอการเรยนรสงสมประสบการณจนเชยวชาญในเรองนนๆผมฐานความรในประเดนการเปลยนแปลงใดๆดอยแลวยอมสามารถสนบสนนการเปลยนแปลงไดอยางเตมประสทธภาพมากกวาผไมมความรในเรองนน

2. ความสามารถในการเรยนร : ความสามารถในการเรยนรของแตละบคคลม ความแตกตางกนไปในเรองตางๆความสามารถทแตกตางกนนมผลใหบคคลสามารถสนบสนนประเดนการเปลยนแปลงไดในระดบตางๆกนไป

151

3. ทรพยากรสนบสนนการเรยนร : ศกยภาพขององคกรในการจดหาทรพยากรทสนบสนนการเรยนรเชนผเชยวชาญในเรองทจะด าเนนการเปลยนแปลงคมอการฝกอบรมฯลฯมผลตอระดบการเรยนรของบคลากรในขนตอนน

4. ความพรอมของแหลงขอมลความร : ความพรอมของแหลงขอมลความรทจ าเปนในประเดนการเปลยนแปลงมผลตอระดบความส าเรจของการเปลยนแปลงในขนตอนนโดยเฉพาะหากเปนการเปลยนแปลงทจ าเปนตองอาศยองคความรเฉพาะสาขา

6. ขนมความสามารถ (competence) ขนตอนนเปนการสรางความเชอมนในการปฏบตจรงอนเกดจากการทบคลากรไดน าความรความเขาใจในเรองทจะด าเนนการเปลยนแปลงไปประยกตใชจนเกดทกษะและความมนใจวาสามารถประสบความส าเรจไดดวยวธการแบบใหมตวอยางกจกรรมในขนตอนนกไดแก การจดโอกาส on-the–jobtraining หรอ job shadowing แกกลมเปาหมายการจดวาระแลกเปลยนความรและประสบการณในหมผเคยด าเนนการมาแลว

(knowledge and experience sharing forum) การจดโอกาสใหกลมเปาหมายไดรบการชแนะรายบคคล(individual coaching) เพอสนบสนนและแกไขปญหาเฉพาะบคคลทไมอาจด าเนนการไดในการฝกอบรมสมมนาเปนกลมใหญการรเรมกจกรรม/เวทแลกเปลยนประสบการณอาท success

stories forum ฯลฯเพอเสรมทกษะเสรมแรงบนดาลใจ/ความมนใจในการปฏบตจรงและขยายมมมองในการทดลองปฏบตจรงส าหรบกลมเปาหมายตามความเหมาะสม

ปจจยทสนบสนนใหบคลากรในองคกรพฒนาองคความรทกษะและประสบการณไปจนถงระดบท “มความสามารถ” กลาวคอมความมนใจและสามารถสนบสนนการเปลยนแปลงไดอยางเตมประสทธภาพและเกดประสทธผลไดแก 1) ระดบความสามารถทางกายภาพของบคคลนน 2) ระดบความสามารถทางสตปญญาของบคคลนน 3) เวลาทตองใชในการพฒนาความรนน 4) ความพรอมของทรพยากรเพอสนบสนนการพฒนาของบคคลและ 5) อปสรรคอนๆทางจตใจเชนอารมณหรอสถานการณในชวตหรอหนาทการงานทท าใหขาดสมาธ

1. ความสามารถทางกายภาพ : ทกษะหรอขอจ ากดทางกายภาพบางอยางเชนทกษะทางการกฬาความเจบปวยดวยโรคประจ าตวบางอยางฯลฯอาจเปนปจจยสงเสรมหรออปสรรคส าคญในการสนบสนนการเปลยนแปลงองคกรในระดบบคคลได 2. ความสามารถทางสตปญญา : ระดบความถนดในการใชทกษะทางสมองดานตางๆอาทการค านวณการใชภาษาการคดวเคราะหฯลฯมผลตอความสามารถในการสนบสนน การเปลยนแปลงองคกรในประเดนทตองการความสามารถในดานนนๆ

152

3. เวลาทตองใชในการพฒนาความรนน : บคลากรจ าเปนตองพฒนาทกษะความรใหทนก าหนดเวลาทจะด าเนนการเปลยนแปลงเพอใหภารกจการปรบเปลยนองคกรด าเนนไปไดตามเปาหมายหากไมสามารถพฒนาความรไดทนภายในก าหนดเวลาแมจะมศกยภาพทจะพฒนาไดกอาจไมอยในฐานะจะสามารถสนบสนนการเปลยนแปลงองคกรไดทนเวลา 4. ความพรอมของทรพยากรเพอสนบสนนการพฒนา : ทรพยากรดงกลาวอาททรพยากรทางการเงนคมอและเครองมอตางๆ ทจ าเปนส าหรบการเปลยนแปลงการมผเชยวชาญคอยใหค าปรกษาชแนะในเรองทจะด าเนนการเปลยนแปลงฯลฯเมอองคกรด าเนนการเปลยนแปลงไปไดชวงหนงอาจพบวาผรวมในการเปลยนแปลงตองการการสนบสนนชแนะเฉพาะเรองการพฒนาทกษะและความสามารถของคนในองคกรจะด าเนนไปไดอยางมประสทธภาพยงขนหากองคกรสามารถจดเตรยมทรพยากรเหลานไวใหพรอมเมอการเปลยนแปลงด าเนนมาถงจดน

5. อปสรรคทางจตใจ : ความไมพรอมทางสภาวะจตใจเชนความกลวอปสรรคการขาดความมนใจในตนเองฯลฯอาจบนทอนสมาธสงผลใหเกดความคดดานลบหรอลดแรงจงใจในการสนบสนนการเปลยนแปลงได

John P. Kotter (1996: 12-21) ไดน าเสนอขนตอนของการเปลยนแปลง 8 ขนตอน ซงศกษาการเปลยนแปลงในบรษทขนาดใหญรอยกวาบรษทแลวเขยนเปนหลกการ สรปดงน 1. Create sense of urgency – ปลกใหตน : ท าใหคนในองคกรตระหนกวาตอนนมปญหาอะไร ท าไมตองมการเปลยนแปลง มเหตผลหรอความจ าเปนเรงดวนอยางไร ขนตอน การอธบายใหพนกงานในองคกรเขาใจนส าคญมาก มฉะนนจะเกดแรงตานไดงาย

2. Build guiding coalition – สรางแกนน าพนธมตร : ควรหาพนกงานแกนน า (Change agents) โดยในองคกรเลก อาจมประมาณ 3-5 คน สวนในองคกรใหญอาจมประมาณ 20–50 คน ซงคนกลมน ตองเปนพนกงานทมความสามารถ เชอมนในวสยทศนขององคกร และมทกษะในการสอสาร มอทธพลตอผอน

3. Form strategic vision and initiatives – สรางวสยทศนเชงกลยทธ และรเรมสรางสรรค : ควรวางเปาหมายและทศทางการด าเนนงานของบรษทใหชดเจน ซงการสรางวสยทศน (vision) ท าไดโดยการน าเปาหมายองคกร ในระยะ 3 ป/5 ป/10 ป มาปรบรวมกนใหเปนวสยทศน หรออาจคดไดจากการยกจดแขงขององคกรขนมา แลวคดเพอน าไปสการสรางคณคานนรวมกน แลวจากนนจงน าวสยทศนมาขยายความเปนพนธกจ (mission) เพอใหคนในองคกรรบรรวมกน และปฏบตตามจนเกดเปนวฒนกรรมองคกร

153

4. Enlist volunteer army – รบสมครกองทพอาสา : หากตองการสรางการเปลยนแปลงทสวนใด กควรมกองทพอาสาแทรกอยในพนทนนๆ โดยคนกลมนตองมความเขาใจในสงทก าลงท า สามารถสอสารไปสคนอนๆ และน าผลตอบรบ (feedback) กลบมาบอกเราได ซงองคกรควรใหอ านาจบางสวนใน การตดสนใจกบพวกเขา เพอแสดงใหเหนวากองทพอาสาสามารถเปนปากเปนเสยงใหคนอนๆ ไดจรงและเปนการสรางความนาเชอถอใหกบคนกลมนอกดวย

5. Enable action by removing barriers – บรรลเปาหมายดวยการทลายก าแพง : การจดการการเปลยนแปลงจะเกดขนไดด เราควรตองปรบ 2 สง คอ 1) ความรสก–หาขอดของการเปลยนแปลงครงนใหเจอ และปรบความรสกทเกดขน 2) ทกษะความสามารถ–พฒนา และปรบเปลยนการท างานของตนใหเขากบการเปลยนแปลง 6. Generate short-term wins – สรางชยชนะเลกๆ ระหวางทาง : การเปลยนแปลงทยงใหญจนประสบความส าเรจ อาจเกดขนไดชา และคอยเปนคอยไป จงอาจท าใหคนในองคกรทมองไมเหนภาพรวม รสกทอแทกบการเปลยนแปลงได ดงนนจงควรตงเปาหมายระยะสน เปนชยชนะเลกๆ ระหวางทาง เพอใหทกคนในองคกรรสกประสบความส าเรจในแตละระยะของการเปลยนแปลง 7. Sustain acceleration – รกษาอตราเรง : สามารถท าไดโดยการสรางสมดลระหวางการจดการการเปลยนแปลง (Change management) เชน ดานการวางแผน การตงงบประมาณ การแกปญหา และภาวะผน าในการเปลยนแปลง (Change leadership) เชน การใหทศทาง การเลอกคนใหเหมาะกบงาน การสรางแรงบนดาลใจ การผลกดนในทมพฒนาตวเองตลอดเวลา

8. Institute change – สรางการเปลยนแปลงอยางยงยน : ท าใหการเปลยนแปลงกลายเปนวฒนธรรมขององคกรทพนกงานมความพรอมส าหรบการปรบเปลยน และพฒนาไปสสงทดขนอยเสมอ

154

หลกการบรหารการเปลยนแปลง

พเชฐ บญญต (2550: ออนไลน) สรปหลกการบรหารการเปลยนแปลง 5 ขนตอนไวดงน 1. การกระตนการเปลยนแปลง (change activation) 2. การบรณาการเปลยนแปลงสการปฏบต (change integration) 3. การปฏบตสการเปลยนแปลง (change implementation) 4. การเรยนรจากการเปลยนแปลง (change leanrning) 5. การประเมนผลการเปลยนแปลง (change evaluation)

Schermerhorn (2005: 473 ) ตงขอสงเกตวา การบรหารการเปลยนแปลงจะมงทเปาหมายหลก 5 ประการคอ

1. ลกษณะการท างานของพนกงานทตองเปลยนไป ซงหมายรวมถง พนธกจ เปาหมาย กลยทธขององคการ ตลอดจนการออกแบบการท างานใหม

2. บคลากร ทศนคตและความสามารถของพนกงาน ระบบการจดการทรพยากรมนษยขององคการทสนบสนนการท างานของพนกงาน

3. วฒนธรรมองคการ คานยม แนวปฏบตทน าไปสพฤตกรรมใหมทพงประสงคของพนกงานแตละคนและการท างานเปนทม

4. เทคโนโลยระบบการท างานและเทคโนโลยสารสนเทศทใชสนบสนนระบบการท างานในองคการ

5. โครงสรางองคการ สายการบงคบบญชาและการสอสารในองคการ สรปหลกการบรหารการเปลยนแปลง เปนการบรหารทเกยวของกบคน วฒนธรรมขององคการ และเทคโนโลย การบรหารการเปลยนแปลงจงตองมการก าหนดทศทาง วสยทศนและเปาหมายทชดเจน เพอการเปลยนแปลงองคการใหสการพฒนา

155

บทบาทผบรหารกบการบรหารการเปลยนแปลง

การบรหารการเปลยนแปลงเปนสงททาทายความสามารถของผบรหารในการพฒนาองคการในการสรางการเปลยนแปลง ผบรหารจงมบทบาทส าคญในการบรหารการเปลยนแปลงองคกร(ก.พ.ร.: 36) ไดกลาวถงบทบาทผบรหารกบการบรหารการเปลยนแปลงไวดงน 1. ผสงเสรมการเปลยนแปลง (change sponsor)

ผสงเสรมการเปลยนแปลงหมายถงผก าหนดและตดสนใจวาการเปลยนแปลงใดจะเกดขนอยางไรเปนผทมอ านาจตดสนใจและแกไขปญหาตางๆโดยเฉพาะปญหาทมผลกระทบสงตอความส าเรจของการเปลยนแปลงจงควรเปนผบรหารระดบสงขององคการหรอหนวยงานทเกด การเปลยนแปลงผตดสนใจทมประสทธภาพจะตองมมมมองทดตอการเปลยนแปลงมความเขาใจตอความจ าเปนในการเปลยนแปลงรวมทงตระหนกและเขาใจวาภาวะผน ามความส าคญตอความส าเรจในการเปลยนแปลงอยางไรเพอจะเขาใจบทบาทและท าหนาทของตนในการเปนผน าใน การเปลยนแปลงไดอยางสมบรณ

2. ผสนบสนนการเปลยนแปลง (change advocate)

ผสนบสนนการเปลยนแปลงหมายถงผทใหการผลกดนและสนบสนนการเปลยนแปลงใหเกดขนอยางเปนรปธรรมพรอมทงสามารถสอสารเกยวกบการเปลยนแปลงไปยงกลมเปาหมายตางๆในองคการผสนบสนนการเปลยนแปลงควรมความรความเขาใจเกยวกบองคการและการเปลยนแปลงทจะเกดขนเปนอยางดรวมทงมทกษะในการบรหารจดการและแกไขปญหาตลอดจนความสามารถในการโนมนาวจงใจใหกลมเปาหมายตางๆในองคการเกดการยอมรบและสนบสนนการเปลยนแปลง

3. ผเปนตวแทนใหเกดการเปลยนแปลง (change agent)

ผเปนตวแทนใหเกดการเปลยนแปลงหมายถงผทมสวนชวยและด าเนนกจกรรมทเกยวของกบการเปลยนแปลงตางๆตลอดจนชวยควบคมดแลและตดตามใหการบรหารการเปลยนแปลงนนๆด าเนนไปไดอยางราบรนและไดผลลพธอยางทคาดหวงไวโดยจะเปนตวกลางในการประสานงานและท าการสอสารถงปญหาทพบในการปฏบต งานตลอดจนขอกงวลและความคดเหนตางๆ ของกลมเปาหมายใหผสงเสรมการเปลยนแปลงและผสนบสนนการเปลยนแปลงไดรบทราบเพอหาแนวทางทเหมาะสมในการแกไขปญหาหรอน าไปสการปรบเปลยนหรอเพมเตมกจกรรมอนๆ ทจะท าใหการเปลยนแปลงแปลงนนประสบความส าเรจดงนนผเปนตวแทนใหเกดการการเปลยนแปลงควรจะมความรความเขาใจทชดเจนเกยวกบองคการและหนวยงานทตนรบผดชอบตลอดจนกระบวนงานตางๆอกทงควรมความใกลชดกบกลมเปาหมาย (change target)และเปนศนยกลางในการตดตอของแตละกลมเปาหมาย

156

4. ผเปนกลมเปาหมายของการเปลยนแปลง ผเปนกลมเปาหมายของการเปลยนแปลงหมายถงผทตองท าการปรบตวใหเขากบ การเปลยนแปลงทจะเกดขนโดยกลมบคคลเหลานจะตองไดรบการสอสารให เกดความรความเขาใจเกยวกบการเปลยนแปลงทก าลงจะเกดขนตลอดจนผลกระทบตางๆทงในระดบองคการระดบหนวยงานและในระดบบคลากรเองพรอมทงตองมการปรบทศนคตแนวคดใหสอดคลองกบสงทองคการจะเดนไปขางหนาและมความเตมใจยนยอมและกระตอรอรนทจะสนบสนนการตลอดจนผลกระทบตางๆทงในระดบองคการระดบหนวยงานและในระดบบคลากรเองพรอมทงตองมการปรบทศนคตแนวคดใหสอดคลองกบสงทองคการจะเดนไปขางหนามความเตมใจยนยอมและกระตอรอรนทจะสนบสนนการเปลยนแปลงดงกลาวอยางจรงจงและเปนรปธรรมรวมทงแสวงหาความรใหมๆ เพอพฒนาตนเองใหสอดรบกบการเปลยนแปลงขององคการ

สวฒน จลสวรรณ (2559: 12-19) กลาวถงบทบาทผบรหารกบการบรหารการเปลยนแปลง

ไวดงน 1. นกการศกษาการเปลยนแปลงผบรหารตองเขาใจธรรมชาตของการเปลยนแปลง อยางลกซง ทงธรรมชาตของการเปลยนแปลงในองคกร จตวทยาของคนเมอไดรบผลกระทบตอ การเปลยนแปลง ธรรมชาตของการตอตานการเปลยนแปลง ขนตอนและตวเรงการเปลยนแปลงพฤตกรรมของคน การจะท าการเปลยนแปลงใดๆ ไปสเปาหมายไดส าเรจ ผบรหารจะตองม ความเขาใจในประเดนเหลานอยางลกซ ง ย งไปกวานนผบรหารทไม เขาใจธรรมชาตของ การเปลยนแปลงดพออาจจะตกเปนอปสรรคของการเปลยนแปลงไปขององคกรเสยเอง

2. ผสรางการเปลยนแปลง ผบรหารเปนผน าก าหนดเปาหมาย (set goal) วางแผน (plan) สอสารแผน (communicate) มอบหมายงาน (delegate) การตรวจสอบ (supervise) ประเมนผล (evaluate) และท าตวเปนตวอยาง (role model) หลกการบรหารทง 7 ประการนสามารถน าไปใชไดกบการสรางการเปลยนแปลง การสรางการเปลยนแปลงเปน การบรหารเชงกลยทธทแตกตางจากการบรหารโดยทวไป การบรหารเชงกลยทธจะมงเนนเปนพเศษไปทผลลพธการเปลยนแปลงและการท างานทสอดประสานกนทกดานแบบองครวมโดยค านงถงผมสวนไดเสยทกฝายเปนส าคญ

3. ผน าการเปลยนแปลง การเปนผน าการเปลยนแปลง หมายถง ผบรหารเขาไปอยขางในระบบ เปนสวนหนงของการเปลยนแปลง ท าหนาทเปนผ เกอหนน (facilitator) ทงคด วางแผน และลงไปคลกคลเปนเพอนคนท างาน ชวยเหลอเกอหนนใหพวกเขาท าการเปลยนแปลงไดส าเรจ อกทงท าตวเองเปนแบบอยาง เชน เมอผน าการเปลยนแปลงจะเกอหนนใหเกดการเปลยนวฒนธรรมผานการเปลยนแปลงหวขอสนทนา กจะท าโดยวธลงไปเปนคสนทนากบเพอนรวมงาน แลวหาจงหวะสอดแทรกเรองราวใหมของตนเขาไปในการสนทนาวธน าการเปลยนแปลงทแทจรงไมใช

157

ทงการท างานแทน ไมใชทงการสอนใหท างานเปน แตเปนการสอนใหบคคลรจกการคดเชงกลยทธ สามารถจบสาระของเรองหรอจบแบบแผนของการเกดเหตการณ ( recognize pattern) และรจกคาดเดาตอไปไดวาเมอเกดเรองราวแบบนขนแลว จะเกดปญหาหรอเกดโอกาสอะไรตามมากอนทปญหาหรอโอกาสนนจะเกดขนจรงๆ ตวผน าการเปลยนแปลงเองตองฝกฝนตนเองใหเปนคนทมวฒภาวะทางอารมณหรอมเชาวอารมณสง มสตรตวเองดอยเสมอ ตามสงเกตความคดและอารมณของตวเองไดทน มความพรอมทจะปรบเปลยนตวเองไดตลอดเวลา

การบรหารการเปลยนแปลงเปนการน าองคประกอบของทรพยากรทางการบรหาร ทประกอบดวย บคลากร งบประมาณ วสดอปกรณ การบรหารจดการมาบรณาการ เพอสราง การเปลยนแปลงมการบรหารจดการเปนแกนกลางในการดงพลงจากบคลากร ใหพรอม ตอ การเปลยนแปลง จดสรรงบประมาณทสามารถสนบสนนใหบคลากรมความเตมใจ ทจะปฏบตตาม และสรรหาวสดอปกรณในการด าเนนการอยางเพยงพอ ซงผบรหารทตองการสรางการเปลยนแปลงในองคกร ควรด าเนนการดงตอไปน 1. การวางแผนการเปลยนแปลง (planning change) การด าเนนการเปลยนแปลงองคการ เพอพฒนาการปฏบตงานใหมประสทธภาพโดยอาศยวธการบรหารตางๆ มาประยกตใชในองคการ การปรบปรง (work simplification)การรอปรบระบบ (re-engineering)การน าหลกการของการบรหารเชงคณภาพ เชน การควบคมคณภาพ ทวทงองคการ หรอระบบการจดการคณภาพ (ISO) หนวยงานตองมการวางแผนการเปลยนแปลงทจะเกดขน เพอปองกนเหตการณทอาจสงผลตอความลมเหลว โดยกระบวนการเพอเตรยมความพรอมขององคการ ทงหมดม 10 กระบวนการ คอ 1) ก าหนดเปาหมายในการเปลยนแปลง 2) การระบความตองการของการเปลยนแปลง 3) การเลอกการเปลยนแปลงทจ าเปน 4) การประเมน ความสลบซบซอน 5) การวางแผนใหบคลากรเขามามสวนรวม 6) การก าหนดระยะเวลา การเปลยนแปลง 7) การจดท าแผนปฏบต 8) การคาดการณผลกระทบ 9) การคาดการณตอตานจากบคลากร และ 10) การทดสอบและตรวจสอบแผนการเปลยนแปลง 2. การด าเนนการตามแผนการเปลยนแปลง (implementing change) เมอไดเตรยมการและสรางแผนการปฏบตการทผานการทดสอบเรยบรอยแลว ขนตอไปจะด าเนนการลงมอปฏบตตามแผนการเปลยนแปลง โดยกระบวนการด าเนนการตาม การเปลยนแปลง ประกอบไปดวย 1) การสอสารภายในองคการ 2) การมอบหมายความรบผดชอบ 3) การพฒนาพนธกจ 4) การเปลยนแปลงวฒนธรรมขององคการ และ 5) การเอาชนะการตอตาน การเปลยนแปลง

158

3. การเสรมแรงการเปลยนแปลง (consolidating change) เสรมแรงการเปลยนแปลงเปนการกระตนใหเกดการยอมรบการเปลยนแปลงทเกดขน ดงนนองคการควรตองมการตรวจสอบอยางสม าเสมอ และปรบเปลยนการด าเนน การเปลยนแปลงใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป โดยการเสรมแรงการเปลยนแปลง 4. การรกษาระดบการเปลยนแปลง (maintaining momentum) การรกษาระดบการเปลยนแปลง การเปลยนแปลงเกดขนในองคการ เปาหมายไมเพยงแตองคการมความกาวหนาเทานน หากตองการใหการเปลยนแปลงประสบความส าเรจอยางย งยน หนวยงานอาจใชกลยทธ เพ อลงในแผนเพ อรกษาระดบความสนใจ และผป ฏบต การเปลยนแปลงมความกระตอรอรน ทจะน าความรทไดรบมาใชในการพฒนาการด าเนนการ ตามแผน เมอเหนวาการด าเนนการของการเปลยนแปลงเดมมความลาชา ควรมการทบทวนเปาหมายเพอเปดตวการเปลยนแปลงใหม การน าแนวคดการเปลยนแปลงผนวกเปนสวนหนงของนโยบายองคการ การสนบสนนใหบคลากรมการพฒนาตนเอง โดยเฉพาะทกษะทเกยวกบงาน โดยชใหเหนประโยชนของการพฒนาทมตอความกาวหนาในการท างาน การจดการฝกอบรมใหแกบคลากรใน ทกระดบปฏบต โดยใหเรยนรประสบการณใหมๆ เพอปรบเปลยนทศนคต และทกษะตางๆ

บทสรป

การบรหารการเปลยนแปลง คอ กระบวนการท างานของผบรหารและผรวมงานเพอรวมกนเปลยนแปลงสภาพขององคกรการแบบเดมไปสองคการแบบใหมคอองคการแหงการเรยนรไดอยางมประสทธภาพการบรหารจดการเพอกอใหเกดการยอมรบในองคการกคอ การยอมรบของบคลากรโดยรวม ไมกอใหเกดผลกระทบตอผลการด าเนนงานขององคการ เพอใหการเปลยนแปลงนนๆ เกดขนอยางบรรลเปาหมายและสงผลดตอองคการ องคการตองมการเปลยนแปลงนนๆ เกดขนไดอยางบรรลเปาหมายและสงผลดตอองคการ องคการตองมการเปลยนแปลงใหสอดคลองกนกบสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป เพอใหสามารถบรรลวตถประสงคขององคการไดการบรหาร การเปลยนแปลงทมประสทธภาพและประสทธผลควรเรมจากการก าหนดวสยทศน (ภาพความส าเรจสดทายในการบรหารการเปลยนแปลงครงนนๆ ) วตถประสงคและแนวทางในการบรหาร การเปลยนแปลงในเรองนนๆอยางชดเจนโดยมงผลลพธผลสมฤทธตอองคกรเปนหลกในขณะเดยวกนกไมละเลยความจ าเปนในระดบบคคลเพอเอออ านวยใหบคลากรในองคกรสามารถผานชวงเวลาแหงการเปลยนแปลงและปรบตวเขาสวถใหมไดอยางราบรนทสดเทาทจะเปนไปไดอกทงเพอรกษาระดบผลงานตลอดจนขวญก าลงใจไวไมใหเสอมถอยในชวงทมการเปลยนแปลงและเปนพนฐานเสรมผลงานใหดยงๆ ขนไปเมอเขาสวถใหม

159

ค าถามทายบท

จงตอบค าถาม หรออธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

1. อธบายความหมายการบรหารการเปลยนแปลงและยกตวอยาง 2. ทฤษฎทเกยวของกบการบรหารการเปลยนแปลงมอะไรบาง 3. ความส าคญของการบรหารการเปลยนแปลงมอะไรบาง และใหอธบายเหตผลประกอบ

4. หลกการบรหารการเปลยนแปลงมอะไรบาง 5. บทบาทของผบรหารการเปลยนแปลงมความส าคญตอการบรหารองคการอยางไร

160

บทท 7

การบรหารเชงกลยทธ (strategic management)

การบรหารเชงกลยทธ

“Strategy” มาจากค าวา “Strategies” ในภาษากรกท เกดจากค าวา “Stratus” ซงหมายถง “Army” หรอ“กองทพ” ผสมกบค าวา “Ageing” ซงหมายถง “Lead” หรอ“น าหนา” ซงในทางบรหารไดตความหมายวา “Leading the Total Organization” ทงนการบรหารองคกรกเปรยบเสมอนกบการน ากองทพไปสรบโดยสงส าคญทสดของการสรบกคอ“การมงทจะตองชนะ” (emphasizes winning) โดยผน าจะตองเปนผก าหนดแผนยทธศาสตรในการสรบ (ขบเคลอนองคกร) ไปส เปาหมายทต งไว เ ชน การชนะสงคราม หรอเปาหมายตางๆ ขององคการ (พรยะ ผลพรฬห, 2552: 2) โดยไดมผใหนยามในความหมายความหมายตางๆ ดงน ภาณ ลมมานนท (2550: 19) ใหความหมายของการบรหารเชงกลยทธ คอ ศาสตรและศลปในการก าหนดการปฏบตการ การประเมนผลและการตดสนใจตามหนาทซงชวยใหองคกรบรรลวตถประสงคหรอหมายถงกระบวนการซงรวมกจกรรมทเกยวของกน 3 ประการ คอ 1) การวเคราะหกลยทธ (strategy analysis)

2) การก าหนดกลยทธ (strategy formulation)

3) การปฏบตตามกลยทธ (strategy implementation)

พบล พณปะปาล (2551: 10) ใหความหมายการจดการเชงกลยทธวา เปนการก าหนดทศทางหรอวถทางในการด าเนนงานขององคการเพอใหงานบรรลผลตามเปาหมายหรอวตถประสงคท ก าหนดไว ซงการก าหนดแนวทางหรอทศทางในการด าเนนงานนน ผบรหารจ าเปนจะตองท า การวเคราะหและประเมนปจจยตางๆ ทเกดจากสงแวดลอมภายในและภายนอกองคการ เพอจดท าแผนการด าเนนงานทเหมาะสมทสด เพอใหบรรลเปาหมายทวางไวอยางมประสทธภาพ

กาญจนา ครวงค (2552: 13) ไดใหความหมายของ การบรหารเชงกลยทธ คอ การบรหารซงกระท าอยางตอเนองสอดคลองกบสงแวดลอม มการวเคราะหสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอก เพอตดสนใจหาทางเลอกทดทสด น าไปสการพฒนากลยทธทมประสทธภาพ โดยใชกระบวนการของการก าหนดทศทางระยะยาว การก าหนดกลยทธ การด าเนนกลยทธและการควบคมและประเมน กลยทธขององคการ

162

นตธร รงเรอง (2553: 9) ใหความหมายของการบรหารเชงกลยทธคอกระบวนการ การตดสนใจของผบรหารเพอน าองคการด าเนนงานใหบรรลวตถประสงคตามเปาหมายท ก าหนดไวโดยการน าทรพยากรการบรหารมาใชตามขนตอนการบรหาร ซงประกอบดวยการวเคราะหสภาพแวดลอม การก าหนดกลยทธ การปฏบตตามกลยทธ และการประเมนกลยทธขององคกร

วนชย มชาต (2554: 115) ใหความหมายของการบรหารเชงกลยทธ คอ การก าหนดเปาหมายรวมขององคการและวธการด าเนนงานใหบรรลตามวตถประสงคทตงไว

หยดฟา ราชมณ (2554: 6) ไดใหความหมายของการบรหารเชงกลยทธวา คอ กระบวนการขนตอนการก าหนดวตถประสงคการเปลยนแปลงวตถประสงคและการใชทรพยากร เพอใหบรรลวตถประสงคโดยเรมพจารณาจากวสยทศนทตองการใหเปนไปอยางใดอยางหนงในอนาคตแลวจงก าหนดพนธกจและเปาประสงคใหสอดคลองกบวสยทศน โดยค านงถงสภาพแวดลอมภายในและสภาพแวดลอมภายนอกเพอใหสถานศกษาสามารถปรบตวกบสภาวะแวดลอม ทเปลยนแปลงและบรรลถงความส าเรจตามวตถประสงคทตงไว

วเชยร วทยอดม (2554: 7-1 ) การจดการเชงกลยทธคอการกระท าและการตดสนใจใน การก าหนดการปฏบตเชงกลยทธซงจะท าใหเปรยบเทยบการแขงขนกบองคการตางๆ สามารถเผชญกบสภาวะการแขงขนทสงไดและสามารถทจะน าพาองคการไปสเปาหมายเพอใหเกดการก าหนดกลยทธทจะน ามาใชและมกระบวนการบรหารจดการทมความตอเนอง ในการพจารณาก าหนดกลวธทเหมาะสมตอบรบทการเปลยนแปลงตางๆ ทงภายในและภายนอกองคการ ซงประกอบไปดวย การวเคราะหและการทบทวนสถานการณ ก าหนดทศทางการด าเนนงาน การตดสนใจก าหนดแผนงานการด าเนนงานหลกและการควบคมโดยรวมอยางมประสทธภาพ เพอน าไปสความส าเรจตามวตถประสงคหรอเปาหมายในระยะยาวขององคการ และกอใหเกดคณคาทยงยน

Pearce and Robinson (2000: 3) ไดใหความหมายวา การจดการเชงกลยทธ หมายถงกระบวนการตดสนใจและการปฏบตตางๆ ทจะสงผลตอการวางแผนและการปฏบตตามแผนโดยวธการเหลานนจะสามารถชวยใหองคการประสบความส าเรจตามวตถประสงค

Robbins and Coulter (2007: 89) กลาววา การจดการเชงกลยทธ คอ กจกรรมตางๆ ทผบรหารกระท าเพอใหไดกลยทธขององคการ โดยจ าเปนตองอาศย กระบวนการจดการทเปนพนฐานขององคการ คอการวางแผน การจดองคการ การน าและการควบคม โดยเพมและเนน การวเคราะหสงแวดลอมทงภายนอกและภายในองคการ เพอใหทราบสถานะขององคการเพอก าหนดกลยทธอยางเหมาะสมกอนน าไปปฏบตตอไป

163

กลาวโดยสรปการบรหารเชงกลยทธ คอกระบวนการการวางแผนและด าเนนงานทเปนระบบ

มกระบวนการทชดเจน มการวางแผน การจดการองคการ การด าเนนการ การควบคม ประเมนและตดตามผล ทสงผลตอผลการด าเนนงานระยะยาวขององคการเพอใหบรรลตามเปาหมายขององคการ

ความส าคญของการบรหารเชงกลยทธ

การบรหารเชงกลยทธ เปนกระบวนการท างานท เปนระบบทพฒนาองคการใหม ความเขมแขงโดยมกระบวนการท ชดเจน มการวางแผน การจดการองคการ การด าเนนการ การควบคม ประเมนและตดตามผล ทสงผลตอผลการด าเนนงานระยะยาวขององคการเพอใหบรรลตามเปาหมายขององคการซงมนกวชาการไดอธบายถงความส าคญของการบรหารเชงกลยทธไว ดงน พชรา มงชม (2544: 36) กลาววาการบรหารเชงกลยทธมความส าคญและกอใหเกดประโยชนตอองคกร คอ

1. ชวยใหองคกรมวตถประสงค และก าหนดทศทางในอนาคตทชดเจนท าใหผใตบงคบบญชาท างานไดอยางมประสทธภาพยงขน

2. ชวยสรางความสอดคลองของการด าเนนการภายใตองคกรและท าใหหนวยงานขององคกรมงไปสวตถประสงคเดยวกน

3. เปดโอกาสใหผบรหารระดบตางๆ มสวนรวมในการบรหารท าใหไดพฒนาความคดและชวยลดการตอตานการเปลยนแปลงทอาจเกดขนได 4. ชวยใหองคการสามารถคาดการณปญหาจากการเปลยนแปลงทงภายในองคการและภายนอกองคการทอาจเกดขนในอนาคต

5. ชวยใหผบรหารระดบสงสามารถบรหารองคกรไดอยางกวางขวางท าใหชวยลด ความเสยงได

จนตนา บญบงการ (2548 : 1) กลาววาความส าคญของการบรหารเชงกลยทธมดงน 1. ก าหนดทศทางองคการกระบวนการบรหารเชงกลยทธชวยใหผบรหารเกด ความเขาใจตอการเปลยนแปลงและมวสยทศนตออนาคตท าใหสามารถก าหนดวตถประสงคและทศทางการด าเนนงานของธรกจไดอยางเปนรปธรรม

2. สรางความสอดคลองในการปฏบตการบรหารเชงกลยทธใหความสนใจกบ การก าหนดการประยกตการตรวจสอบและการควบคมกลยทธขององคการ

3. สรางความพรอมใหแกองคการการศกษาการวเคราะหสภาพแวดลอมและ การก าหนดกลยทธชวยใหผบรหารผจดการในสวนตางๆและสมาชกขององคการเกดความเขาใจในภาพรวมและศกยภาพของธรกจตลอดจนอทธพลของปจจยแวดลอมทมตอองคการ

164

สมยศ นาวการ (2548: 4 ) กลาวถงความส าคญของการบรหารเชงกลยทธ ดงน 1. การบรหารเชงกลยทธชวยใหหนวยงานขององคกรมงไปสวตถประสงคอยางเดยวกน ถาปราศจากแนวทางทก าหนดโดยการบรหารเชงกลยทธแลว หนวยงานขององคการมกจะมความโนมเอยงไปสทศทางทตางกน

2. การบรหารเชงกลยทธท าใหผบรหารตองมประสทธภาพและตระหนกถงสภาพแวดลอมขององคกรใหมากขน การบรหารเชงกลยทธจะปลกฝงนสยการใชความคดและ การมองอนาคตแกผบรหาร

3. การบรหารเชงกลยทธไมเพยงแตสนบสนนความผกพนในสวนของผบรหารทมสวนรวมเทานน แตจะชวยลดการตอตานในสงทพวกเขาไมเขาใจบคคลสวนใหญจะยอมรบ การตดสนใจ เมอพวกเขาเขาใจปจจยทจ ากดและทางเลอกทเปนไปได พรยะ ผลพรฬห (2552: 3) กลาววา ความส าคญของการบรหารเชงกลยทธมดงน 1. ชวยใหผบรหารตนตวตอการเปลยนแปลงเหนโอกาสใหมๆ เหนขอจ ากดทอาจเกดขนท าใหองคกรสามารถปรบตวเขากบการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมไดดกวาองคกรอน

2. ท าใหมทศทางในการด าเนนงานองคกรทชดเจน เหนถงแนวทางทองคกรตองปฏบต

3. ท าใหองคกรสามารถสรางผลตอบแทน ( returns) ทเหนอกวาคแขงไดดวย การสรางขอไดเปรยบในการแขงขน (competitive advantage) และสามารถรกษาขอไดเปรยบนไว

4. ยกระดบองคกรใหสามารถบรรลประสทธภาพ (efficiency) การมตนทน การด าเนนการทต าลงและการมประสทธผล (effectiveness) คอ การบรหารงานบรรลวตถประสงคทตงไว

5. ชวยใหผบรหารมการท างานในลกษณะ proactive คอ สามารถคาดการณเหตการณตางๆ ทเกดขน หรอเปนฝายรกมากกวาทจะเปนฝายรบ (reactive and defensive)

วรางคณา ผลประเสรฐ (2552 : 8 – 10) ไดกลาวถงความส าคญของการบรหารเชงกลยทธไววา ในการบรหารองคการในปจจบนเปนทตระหนกดวาการด าเนนงานตางๆ มการแขงขน คอนขางสง แนวคดหรอวธการในการบรหารแบบเดมๆ ไมสามารถน าพาองคการไปสความส าเรจไดเหมอนในอดตการบรหารองคการสมยใหมนบวาการบรหารเชงกลยทธเปนหวใจส าคญตอ การบรหารงานขององคการทตองเผชญกบความเปลยนแปลงดานตางๆ ทงสภาพแวดลอมภายนอกและสภาพแวดลอมภายในทสงผลกระทบตอองคการทงทางตรงและทางออม ผบรหารจงจ าเปนอยางยงทจะตองปรบกระบวนทศนในการบรหารเพอใหการด าเนนงานขององคการบรรลตามวตถประสงคทตงไวกลยทธการบรหารททรงประสทธภาพน จะตองดพรอมสมบรณตามความหมายของการบรหารทงสองอยาง คอการมประสทธผล (effectiveness) ทสามารถก าหนดเปาหมายทดและสามารถ

165

บรรลผลส าเรจในเปาหมายนนๆ ไดและการมประสทธภาพ (efficiency) ทสามารถท าส าเรจในเปาหมายเหลานน โดยมตนทนคาใชจายทต าทสดดวย หรอถากลาวอยางสรปกลยทธการบรหารททรงประสทธภาพนนจะตองสรางประสทธผล และประสทธภาพใหเกดขนไดทกแงมม คอ ทงในแงของรายบคคลกลม (ทมงาน) และตลอดทงองคการดวย ทงนไมจ ากดเฉพาะแตองคการภาครฐหรอภาคเอกชนแตอยางใด กลยทธขององคการจะเปนสงส าคญทจะก าหนดความส าเรจหรอความลมเหลวขององคการได การท าความเขาใจและการพยายามศกษาองคการทประสบผลส าเรจในการใชกลยทธ เพอการจดการจะท าใหนกบรหารไดทราบถงความส าคญของกลยทธ ทจะชวยสนบสนนองคการใหประสบผลส าเรจ และจะตองมการพจารณาเลอกกลยทธและประยกตใชใหเหมาะสมกบองคการ การจดการเชงกลยทธมความส าคญตอการด าเนนงานขององคกร ดงน 1. ชวยใหองคการมกรอบและทศทางทชดเจน โดยก าหนดวสยทศนภารกจและวตถประสงค ขององคการอยางเปนระบบ ดงนนการจดการเชงกลยทธจงเปนสงทก าหนดทศทางขององคการ จะเปนแนวทางในการใชทรพยากรขององคการไดอยางเหมาะสม

2. ชวยใหผบรหารคดอยางเปนระบบ โดยการพจารณาถงปจจยสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกองคการ ท าใหผบรหารสามารถปรบตวตอการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม การตระหนกถงความเปลยนแปลงนน ท าใหนกบรหารสามารถก าหนดวตถประสงคและทศทาง การด าเนนงานอยางเปนรปธรรมสอดคลองกบสภาวะความเปลยนแปลงได 3. ชวยสร างความพรอมใหองคการในการก าหนดว ธการหรอแนวทางใน การด าเนนงานและกจกรรมตางๆ ขององคการ องคการจะตองท าการวเคราะหและประเมนปจจยตางๆทงภายในและภายนอกองคการเพอคดคนแนวทางในการด าเนนงานท เหมาะสมทสดทามกลาง การเปลยนแปลงของปจจยตางๆ น าไปสการจดการความเปลยนแปลงทดขน ท าใหองคการมการเตรยมความพรอมในการรบกบสถานการณความเปลยนแปลงรวมทงชวยเตรยมความพรอมและพฒนาบคลากรทอยภายในองคการ เนองจากการพฒนาเชงกลยทธจะตองมการสรางความเขาใจและแนวทางใน การเตรยมพรอมเพอรบกบความเปลยนแปลงทจะเกดขนของสภาพแวดลอมและคแขง 4. ชวยสรางประสทธภาพในการแขงขน ความไดเปรยบทางการแขงขนสามารถเกดขนจากการน าเสนอสนคาและบรการทมคณภาพ การน าเสนอสนคาและบรการทมคณคาเหมาะสมกบราคาการจดการเชงกลยทธจงเปนความพยายามในการแขงขนกบศกยภาพของตนเอง หรอในเชงเปรยบเทยบกบองคการอน ๆ เพอมงไปสเปาหมายตามความคาดหวงของผรบบรการหรอผมสวนเกยวของจะชวยสรางประสทธภาพและศกยภาพในการแขงขนใหแกองคการ และเสรมสรางการพฒนาขดความสามารถทางการบรหารของนกบรหาร

166

5. ชวยใหการท างานเกดความสอดคลองในการปฏบตหนาท เนองจากมการก าหนดกลยทธการประยกตใชและการตรวจสอบควบคมไวอยางชดเจน ท าใหเกดความเขาใจตรงกนและเกดความรวมมอโดยเฉพาะความเขาใจในวตถประสงคขององคการ อกทงจะชวยใหมการจดสรรทรพยากรเปนไปอยางมประสทธภาพ สอดคลองกบการบรหารองคการในสวนตางๆ นอกจากนแลวการจดการเชงกลยทธยงชวยใหผทเกยวของในองคการเขาใจในภาพรวมโดยเฉพาะเปาหมายใน การด าเนนงาน ท าใหสามารถจดล าดบการด าเนนงานตามล าดบความส าคญเรงดวนได

6. ชวยใหองคการมมมมองทครอบคลม โดยค านงถงผทมสวนไดเสยการจดการเชง กลยทธ เปนวธการบรหารทค านงถงปจจยภายในและภายนอก ซงหมายความรวมถงผทมสวนไดเสยกบองคการ เชน เจาหนาท ประชาชน ผรบบรการ และคแขง ซงบคคลเหลานลวนมความคาดหวงตอองคการแตกตางกน หากองคการสามารถตอบสนองความคาดหวงดงกลาวได แกวตา เขมแขง (2555) กลาววาความส าคญของการบรหารเชงกลยทธมดงน 1. ชวยใหหนวยงานพฒนาตนเองไดทนกบสภาพการเปลยนแปลงไดอยางเหมาะสมเพราะการวางแผนกลยทธใหความส าคญกบการศกษาวเคราะหบรบทและสภาพแวดลอมภายนอกหนวยงานเปนประเดนส าคญ

2. ชวยใหหนวยงานภาครฐในทกระดบ มความเปนตวเองมากขน รบผดชอบตอความส าเรจและความลมเหลวของตนเองมากขน ทงนเพราะการวางแผนกลยทธเปนการวางแผนขององคการโดยองคการและเพอองคการไมใชเปนการวางแผนทตองกระท าตามทหนวยเหนอสงกา ร ชวยใหองคการเตรยมความพรอมเพอรบการประเมนจากหนวยงานตนสงกด

3. เปนเง อนไขหน งของการจดท าระบบงบประมาณแบบม ง เนนผลงาน (performance base budgeting) ซงส านกงบประมาณก าหนดใหสวนราชการและหนวยงานในสงกดจดท ากอนทจะกระจายอ านาจดานงบประมาณโดยการจดสรรงบประมาณเปนเงนกอนลงไปใหหนวยงาน

4. ชวยใหเกดการรเรมสรางสรรคทางเลอกใหมไดดวยตนเองจงเปนการวางแผนพฒนาทยงยนจากแนวคดขางตนสามารถสรปไดวาความส าคญในการบรหารเชงกลยทธนนมประโยชนมากตอองคการกคอ ท าใหองคการสามารถบรรลเปาหมายตามทไดวางไวเพราะการบรหารเชงกลยทธจะก าหนดทศทางการด าเนนงานทชดเจนท าใหลกคาผถอหนทราบถงแนวทางหรอนโยบายการบรหารงานและสามารถชวยผบรหารยกระดบผลการปฏบตงานขนมาไดคอองคการจะสามารถบรรลทงประสทธภาพคอการมตนทนในการด าเนนงานทต ากวา และมประสทธผลคอบรหารงานบรรลผลตามวตถประสงคทตงไวไดและชวยใหผบรหารมการท างานในลกษณะเชงรก (proactive)

มากกวาเชงรบและปองกนตว(reactive and defensive) ซงท าใหองคการปรบตวไดดกวา

167

หลกการบรหารเชงกลยทธ

การบรหารเชงกลยทธเปนการบรหารทเปนระบบ ทจะชวยใหการบรหารองคการบรรลตามวตถประสงคทตงไว ซงนกวชาการกลาวถง หลกการบรหารเชงกลยทธไวดงน จนตนา บญบงการ (2548: 1) กลาวถงหลกการของการบรหารเชงกลยทธวาผบรหารระดบสงในฐานะผน า (Leader) และผตดสนใจ (decision maker) จะสามารนาพาหนวยงานของเขาใหผานกระแสการพลวตของสภาพแวดลอมทเกดขนอยางรวดเรว

สมยศ นาวการ (2548: 16) กลาววาหลกการของการบรหารเชงกลยทธจะมงตรวจสอบและ

ประเมนทงโอกาสและอปสรรคภายในสภาพแวดลอมภายนอกและจดแขงจ ดออนภายในสภาพแวดลอมขององคการ

กาญจนา คนวงศ (2552: 19) กลาววา หลกการของการบรหารเชงกลยทธเปนการจดการภายใตสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงและมทศทางทไมแนนอนผบรหารตองเขาใจ พลวต (dynamic)

ของการเปลยนแปลง ทงสามารถคาดเดาและก าหนดทศทางขององคกรไปสจดหมายตามทวางไวอยางมประสทธภาพ

มอรแกน, มารค และคณะ (อางองใน ณฐยา สนตระการผล , 2553: 24) ใหความเหนวา หลกการบรหารเชงกลยทธตองอาศยระบบทชวยผลกดนใหองคกรท าสงทเหมาะสมและถกตองตลอดเวลา ซงชวยในการระบวางแผนงาน และจดล าดบความส าคญของการลงทนแตละโครงการเพอใหผเกยวของเขาใจบทบาทและหนาทของตนเองกอนน ากลยทธไปปฏบต ตลอดจนสรางความแนใจวาการด าเนนงานตามแผนบรรลเปาหมายตามทก าหนดไว

สรปหลกการบรหารเชงกลยทธเปนการก าหนดแนวทางหรอทศทางในการด าเนนงานขององคการ เพอใหบรรลตามเปาหมายหรอวตถประสงคทก าหนดไวตองวเคราะหและประเมนสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกองคการเพอเปนขอมลในการจดท าแผนงานด าเนนการทเหมาะสมทสด เพอใหบรรลเปาหมายทวางไวอยางมประสทธภาพและเปนการบรหารทมก าหนดผลการปฏบตขององคการในระยะทแนนอน

168

กระบวนการบรหารเชงกลยทธ

ภายใตสภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว มการน าแนวคดของการจดการเชงกลยทธ (Strategic Management) มาใชเพราะการบรหารเชงกลยทธเปนรปแบบการบรหารทมกระบวนการเปนขนตอนตางๆ ทจะท าใหการบรหารบรรลตามวตถประสงคทก าหนดไว การทองคการสามารถก าหนดวสยทศนในระยะยาวไวลวงหนาไดอยางชดเจนการก าหนดพนธกจใหสอดคลองกบวสยทศนและก าหนดกลยทธเพอผลกดนองคการใหบรรลตามพนธกจ และวสยทศนทก าหนดไวจงมความส าคญอยางมากทจะตองอาศยกระบวนการจดการเชงกลยทธมนกวชาการหลายทานไดแสดงแนวคดเกยวกบกระบวนการจดการเชงกลยทธดงน ปกรณ ปรยากร (2550: 91-92) ได เสนอวาในการจดการเ ชงกลยท ธขององคการ ประกอบดวยขนตอนหลกส าคญ 8 ขนตอน ดงน 1. การวเคราะหสถานการณของกจการ (Current situation analysis) วเคราะหจาก

1.1 พจารณาผลประกอบการจากผลตอบแทนการลงทนลวนแบงการตลาดแนวโนมในการท าก าไร ผลตอบแทนตอหน ฯลฯ

1.2 พจารณากลยทธในปจจบนของภารกจ ( mission) วตถประสงค(objectives) กลยทธตางๆ ทใชรวมทงแนวทางหรอมาตรการตางๆ

2. การพจารณาและประเมนบทบาทของนกบรหารในระดบกลยทธ(examining

and evaluation strategic management) โดยมงไปทการวเคราะหเจาะลกบทบาทของคณะกรรมการบรหาร (board of directors) กบบรรดานกบรหารระดบสง (top management) เปนส าคญ

3. การพจารณาและประเมนสภาพแวดลอมภายนอก (a scan of external

environment) การประเมนทงสภาพทวไป (general environment) และสภาพแวดลอมของ ก า ร แ ข ง ข น ( competitive environment) เ พ อ ห า ข อ ส ร ป ท ช ใ ห เ ห น โ อ ก า ส ต า ง ๆ (opportunities)และขอจ ากดหรออปสรรคตางๆ (threats) รวมท งปจจยส าคญท เปนผลตอความส าเรจ (key success factors)

4. การพจารณาและประเมนสภาพแวดลอมภายใน (a scan of internal

corporate environment) การประเมนปจจยตางๆ ภายในองคการ เพอวเคราะหจดแขง (strengths) และจ ดอ อน (weaknesses) ร วมท ง ขอม ลด านสมรรถนะอนโดด เดน ( core

competencies) ของกจการ

169

5. การวเคราะหปจจยหรอประเดนเชงกลยทธ (analysis of strategic factors)

การประมวลจดแขง จดออน โอกาส ขอจ ากด เขาดวยกน 6. การคดคน วเคราะหและเลอกทางเลอกเชงกลยทธ (generation, evaluation,

and selection of the best alternative strategy)

6.1 การก าหนดทางเลอกทจะใชเปนกลยทธเพอบรรลวตถประสงคของกจการ

6.2 การวเคราะหความเปนไปไดของทางเลอกแตละทางการเปรยบเทยบทางเลอก

6.3 การตดสนใจเลอกกลยทธ

7. การน ากลยทธไปปฏบต(implementation) เปนการด าเนนการเกยวกบการน ากลยทธตางๆ ทไดผานการตดสนใจแลวไปด าเนนงานใหเปนไปตามแนวปฏบตทก าหนด

8. การควบคมและการประเมนผล (control and evaluation) เปนการจดวางระบบการควบคมและระบบสนบสนนตางๆ เพอแสวงหาขอมลและขอสรปในการวดผลงานกบมาตรฐานการปรบแกและการประเมนตามเกณฑมาตรฐานทตองการศกษาเพอพฒนาและสงเสรมองคกรใหยกระดบคณภาพสงขน วรางคณา ผลประเสรฐ (2552: 16–20) การจดการเชงกลยทธเปนศาสตรและศลปใน การด าเนนการ ผบรหารจ าเปนตองใชการคดอยางเปนระบบในการก าหนดกรอบของความเปนองคการเพอใหเกดความเขาใจในสวนตางๆ และสามารถมองเหนภาพทงองคการในมมมองทเหมาะสม มงจะชวยใหผบรหารหลกเลยงการ ใหความสนใจประเดนปลกยอยทไมจ าเปนประกอบไปดวย ขนตอนพ นฐาน 4 ขนตอน คอ (1) การ ว เ คร าะห เ ช งกลยท ธ ( strategic analysis) (2) การก าหนดกลยทธ (strategic formulation) (3) การน ากลยทธไปสการปฏบต(strategic

Implementation) และ (4) การประเมนและควบคมกลยทธ(strategic evaluation and control)

กระบวนการทง 4 เปนกระบวนการทตอเนองกนและสามารถยอนกลบมาประเมนและปรบเปลยนภายในแตละกระบวนการ เพอใหเกดความเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกทเปลยนแปลงไป ดงภาพท 7.1

ภาพท 7.1 ขนตอนพนฐานการจดการเชงกลยทธ

การน ากลยทธ

สการปฏบต (strategic

Implementation)

การประเมนและควบคมกลยทธ

(strategic

evaluation and control)

การก าหนด กลยทธ

(strategic

formulation)

การวเคราะห เชงกลยทธ (strategic

analysis)

170

1. การวเคราะหเชงกลยทธ (strategic analysis)

เปนกระบวนการเรมแรกทส าคญของการจดการเชงกลยทธ ในการพฒนากลยทธใหเหมาะสมกบองคการ การวเคราะหเชงกลยทธคอการวเคราะหถงปจจยและสภาวะตางๆ ทเกยวของกบองคการและกลยทธขององคการ เพอทจะไดมความรและความเขาใจเกยวกบปจจยตางๆ เหลานนรวมทงสถานะของตวองคการไดอยางชดเจนยงขนการวเคราะหเชงกลยทธจะบอกใหทราบวาปจจยหรอสภาวะแวดลอมภายนอกมลกษณะยางไร มการเปลยนแปลงในลกษณะใด และกอใหเกดโอกาสและขอจ ากดตอองคการไดอยางไรบางนอกจากนการวเคราะหเชงกลยทธจะชวยใหองคการทราบถงทรพยากร (resources) และความสามารถ (capabilities) ตางๆ ทมอยภายในองคการเปนจดแขงหรอจดออนอยางไร ผมสวนเกยวของในการก าหนดกลยทธตองเขาใจในความสมพนธและแนวโนมความเปนไป ของสภาพแวดลอมภายนอกองคการ ทงสภาพแวดลอมทวไปและสภาพแวดลอมในระบบสขภาพ วตถประสงค หลกของการวเคราะหเชงกลยทธ เพอคาดการณปจจยทสงผลกระทบตอองคการ ซงอาจเปนปจจยบวกบวกทกอโอกาส หรอเปนปจจยลบทสรางขอจ ากดใหกบองคการ ผลลพธทจะไดรบจากการวเคราะห ทางกลยทธนนประกอบดวยโอกาส ขอจ ากดทเกดจากปจจยภายนอกจดแขง และจดออน ทเกดจากปจจยภายใน หรอทนยมเรยกกนวาการวเคราะห SWOT

(SWOT analysis : strengths weaknesses opportunities and threats) รวมทงขอมลอนๆ ทเกยวของกบองคการ ถาองคการท าการก าหนดกลยทธ โดยขาดการวเคราะหปจจยแวดลอมทงภายนอกและภายในแลวกลยทธขององคกรกจะมแนวโนมทจะประสบความลมเหลวสง เพราะแผนกลยทธขาดความสอดคลองกบสภาพความเปนจรง ในทางกลบกนถาหากองคกรใดสามารถทจะปรบตวเขากบสภาพแวดลอมไดกจะท าใหองคการสามารถสรางโอกาสในการด าเนนงานซงเปนขอไดเปรยบทางการแขงขนไดดงนนผบรหารตองสามารถก าหนดไดชดเจนวา ในการวเคราะหเชงกลยทธนนควรจะท าอะไร สามารถท าอะไรไดและตองการท าอะไร การวเคราะหเชงกลยทธจะประกอบดวย การวเคราะหสภาพแวดลอมภายนอก และการวเคราะหสภาพแวดลอมภายใน

- การวเคราะหสภาพแวดลอมภายนอก (external environmental analysis)

การวเคราะหสภาพแวดลอมภายนอกสามารถใหผลลพธแกองคการการเปนโอกาส

(opportunities) หรอขอจ ากด (threats) สภาวะแวดลอมภายนอกจะอยนอกเขตขององคการดงนนผบรหารจะไมสามารถควบคมสภาพแวดลอมไดโดยตรงแตพลงเหลานจะมอทธพลอยางมากตอ การด าเนนการและการบรรลเปาหมายขององคการซงการเปลยนแปลงของปจจยภายนอกไมวาจะเปนปจจยทเกยวของกบองคการโดยตรงหรอไมยอมสงผลใหเกดโอกาสหรอขอจ ากดตอองคการรวมทงมผลตอความสามารถในการแขงขนขององคการการวเคราะหสภาพแวดลอมภายนอกนนประกอบดวยการวเคราะหปจจยภายนอกทเกยวของกบองคการโดยตรงและทไมเกยวของโดยตรง

171

- การวเคราะหสภาพแวดลอมภายใน (Internal Environmental Analysis)

สภาพแวดลอมภายนอกมอทธพลตอองคการอยางมากกจรงแตผบรหารตองมความเขาใจและสามารถจดการปจจยภายในองคการดวยการด าเนนงานจงจะบรรลเปาหมายการวเคราะหสภาพแวดลอมภายในจะไดผลการวเคราะหเปนจดแขง (strengths) หรอจดออน (weakness) ขององคการส าหรบปจจยภายในขององคการนนมวธทสามารถใชในการวเคราะหหลายวธดวยกนอาทเชน การวเคราะหตามสายงาน (functional analysis) การวเคราะหตามตวแบบหวงโซคณคา

(value chain) การวเคราะหตามตวแบบ7-S หรอการวเคราะหทรพยากรและความสามารถภายใน

(resources and capabilities analysis) ถงแมจะมการวเคราะหไดหลายวธแตผลลพธทจะไดรบนนไดแกการทราบถงจดแขงและจดออนขององคการซงจะชวยในการก าหนดความสามารถใน การแขงขนขององคการโดยปจจยส าคญภายในองคการทผบรหารควรวเคราะหจะคลอบคลมทงสวนประกอบทจบตองไดและจบตองไมไดขององคการเชนการเงนการตลาดการด าเนนงานทรพยากรมนษยประวตศาสตรขององคการคานยมและวฒนธรรมองคการเปนตนโดยปจจยภายในองคการจะเปนเครองบงชความพรอมในการแขงขนและความพรอมในการด าเนนงานขององคการ

2. การก าหนดกลยทธ (strategy formulation) เปนกจกรรมทตอเนองจากการวเคราะหเ ชงกลยทธ ซ งเปนรากฐานทส าคญตอความส าเรจในการด าเนนการเชงกลยทธในแตละองคการท าใหผบรหารสามารถก าหนดเปาหมายขององคการไดตลอดจนสามารถรถงทศทางขององคการในอนาคตโดยการน าขอมลและความรตางๆทไดรบจากการวเคราะหเชงกลยทธมาจดท าเปนกลยทธในระดบและรปแบบตางๆรวมทงประเมนและคดเลอกวากลยทธใดมความเหมาะสมกบองคการมากทสดผลจากการวเคราะหเชงกลยทธและ การก าหนดกลยทธทเหมาะสมจะน าไปสการวางแผนกลยทธ (strategic planning) การก าหนด กลยทธจะเรมตนจากการก าหนดจดมงหมายขององคการไดแกวสยทศนพนธกจเปาหมายและวตถประสงค

การก าหนดกลยทธจงมความส าคญมากตอจดหมายปลายทางในอนาคตการประมวลขอมลทงหมดจากการวเคราะหสวนประกอบ (portfolio approach) โดยเฉพาะการวเคราะห SWOT

จะน ามาก าหนดเปนกลยทธในระดบองคการโดยรวม (corporate-level strategy) ซงถอเปน กลยทธหลก (grand strategy) ทผบรหารระดบสงจะเปนผตดสนใจวาควรน ากลยทธใดไปด าเนนการโดยมบรรทดฐานในการตดสนใจเลอกกลยทธดงนคอ

1) กลยทธตองตอบสนองตอสงแวดลอมภายนอก

2) กลยทธทดตองค านงถงการรกษาสถานภาพและความไดเปรยบในการแขงขน

3) กลยทธแตละดานตองมความสอดคลองกน

4) กลยทธทดตองค านงถงความยดหยน

172

5) กลยทธตองสอดคลองกบพนธกจและเปาประสงค

6) กลยทธทดตองมความเปนไปไดในการด าเนนงาน 3. การน ากลยทธไปปฏบต (strategic Implementation)

กลยทธทก าหนดขนจากขนตอนการก าหนดกลยทธเปนเพยงแนวความคดทตองได รบ การทดสอบหรอการน าไปใชงานจรงการน ากลยทธไปปฏบต (strategy implementation) เปนขนตอนตอเนองจากการก าหนดกลยทธทใหความส าคญกบการวางแผนและด าเนนงานเพอใหกลยทธเกดประโยชนแกองคการอยางเปนรปธรรมและมประสทธภาพการน ากลยทธไปสการปฏบตเปน การด าเนนการในขนตอนท 3 ของกระบวนการจดการเชงกลยทธเปนขนตอนทมความส าคญทสดและเปนขนตอนทมโอกาสประสบความลมเหลวมากทสดในกระบวนการจดการเชงกลยทธรวมทงยงเปนขนตอนทถอไดวามความแตกตางในดานจดมงเนนทผดไปจากสองขนตอนแรกโดยในสองขนตอนแรกซงเปนขนตอนของการวเคราะหและการจดท ากลยทธจะเปนการมงเนนไปทการสรางความสามารถทางการแขงขนและมงเนนไปทการตลาดเปนสวนใหญในขณะทขนตอนของการน ากลยทธไปส การปฏบตจะเปนการมงเนนไปทการด าเนนงานภายในหรอระบบการปฏบตงานภายในองคการ

(operation management) ซงเปนกจกรรมทเกยวของกบกจกรรมในดานการบรหารงานบคคลการเงนและกระบวนการอนๆในการควบคมระบบปฏบตงานภายในเปนส าคญซงจ าเปนอยางยงทจะตองอาศยความสามารถของผน าองคการในการกระตนและอ านวยการใหเกดการเปลยนแปลงในองคการสามารถสรางแรงจงใจผปฏบตงานในการพฒนาศกยภาพของตนมการปรบปรงกระบวนการท างานอยางตอเนองมการสรางสรรควฒนธรรมองคการสนบสนนกลยทธเพอใหผลการด าเนนงานบรรลเปาหมายตามทไดก าหนดไวการน ากลยทธไปสการปฏบตเปนหนาทของบคลากรทกคนในองคการโดยมผบรหารแตละหนวยงานเปนผน าในการประยกตใชและบคลากรทกคนตองใหความรวมมอ

173

องคประกอบของการน ากลยทธไปสการปฏบต กระบวนการทผบรหารแปลงกลยทธและนโยบายไปสแผนการดาเนนงานกาหนดรายละเอยดดานตางๆเชนดานงบประมาณหรอวธการดาเนนงานซงกระบวนการนอาจจะเกยวของกบ การเปลยนแปลงภายในดานวฒนธรรมโครงสรางหรอระบบการบรหารเพอใหสามารถดาเนนการตามกลยทธไดอยางเปนรปธรรมโดยทวไปจะประกอบดวย 4 องคประกอบคอ

1. การจดสรรทรพยากร (resources allocation) เปนขนตอนของการวางแผนการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพเพอบรรลสกลยทธโดยการจดสรรทรพยากรตองค านง ถง การเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทจะกระทบกบการใชทรพยากรและการบรหารทรพยากร

2. การปรบโครงสรางองคการ (organization restructure) เพอรองรบการเปลยนแปลงของการใชกลยทธและการใชทรพยากรโครงสรางองคการอาจจ าแนกไดหลายแบบเชนโครงสรางองคการตามหนาทโครงสรางองคการตามผลตภณฑโครงสรางองคการแบบเมตรกซซงการปรบโครงสรางองคการใหเปนแบบใดนนจะตองพจารณาความเปนไปไดและความคมคา

3. การปรบปรงเปลยนแปลงในสวนของระบบและการพฒนาทรพยากรบคคล (organization

change and human resource development) เปนการปรบเปลยนเพอใหสอดคลองกบกลยทธทจะใชในการบรรลสแผนและทศทางขององคการโดยตองค านงถงประเดนตางๆเชนระบบขอมลขาวสารระบบบรหารบคคล (การใหการศกษาการใหการอบรมการกระตนสงเสรมใหบคลากรในองคการท างานไดอยางเตมทและมประสทธภาพ) การเปลยนแปลงวฒนธรรมในองคการเปนตน

4. การกระจายกลยทธ (strategic deployment) หากองคการมการสรางวสยทศนสรางพนธกจขนมาแลวแตไมไดมการด าเนนการกจะท าใหเกดการสญเปลาไดเพราะแมวาแผนเหลานนจะเปนแผนงานทถกจดทามาอยางดผานการระดมความคดมาอยางเขมขนเพยงใดกตามหากไมลงมอปฏบตกยอมไมเกดผลเปนรปธรรมดงนนเพอทาใหเกดผลจงจาเปนตองมการกระจายแผนไปยงทกๆสวนทวทงองคการโดยตองสอดประสานกบบทบาทหนาทของหนวยงานตางๆอยางชดเจนและเขาใจไดซงจากเปาหมายเชงกลยทธ (strategic goals) อาจถกแปลงเปนเปาหมายยอย (sub-goals)

ก าหนดเปนเปาหมายประจ าป (annual goals) จากนนจะแตกไปเปนเปาหมายของแตละกลมแตละโครงการเพอใหทราบวาเปาหมายของตนเองทชดเจนนนคออะไรและควรจะด าเนนการทเรองใดกอนซงนอกจากจะท าใหผปฏบตงานในระดบลางสดชวยใหเขาใจเปาหมายทไมคลาดเคลอนแลวยงมประโยชนตอกระบวนการในการวดผลทเหมาะสมดวยทงยงชวยใหมการจดสรรทรพยากรอยางเหมาะสมพอดเพยงเพอใหบรรลผลในแตละกลมหรอแตละโครงการ

174

ประเดนส าคญในการน ากลยทธไปสการปฏบต ในการน ากลยทธไปสการปฏบตมสาระทส าคญ 5 ประการคอ

1. โครงสรางองคการ (organization structure) หมายถง การจดกลมงานเขาดวยกนตามหนาทความรบผดชอบมสายการบงคบบญชาและมเอกภาพในการบงคบบญชาตามล าดบชนการจดโครงสรางองคการ ทไมเหมาะสมจะท าใหเกดปญหาในการปฏบตงานเพราะไมสามารถตอบสนองตอความส าเรจของการน ากลยทธไปสการปฏบตไดดงนนการวเคราะหโครงสรางองคการจงเปนสงส าคญทงนเพอใหกลยทธทก าหนดมองคการหรอหนวยงานรองรบในการปฏบตการทจะเกดขนทงในสวนทเปนทางการและไมเปนทางการการประเมนชองวางระหวางความสามารถขององคการทมอยกบความสามารถและทรพยากรทจะใชในการด าเนนตามกลยทธซงองคการอาจจะพจารณาประเมนในประเดนตางๆตามโครงสราง 7-S ของMckinsey (Mckinsey 7–S Framework) ประกอบไปดวยการประเมนโครงสราง (structure) กลยทธ(strategy) ระบบบรหาร (system) เทคนค การบรหาร (style) ลกษณะและสวนประกอบของผปฏบตงาน (staff) ทกษะและความช านาญของผปฏบตงาน (skills) และคานยมรวมของสมาชกในองคการ (shared value) หากองคการยงมสมรรถนะและความสามารถไมเพยงพอทจะด าเนนกลยทธตามทไดก าหนดไวผรหารจ าเปนตองใชความเปนผน าปรบปรงแกไขเพอใหเกดความพรอมหากไมสามารถปรบปรงแกไขไดกอาจมความจ าเปนตอทบทวนกลยทธและวสยทศนทไดก าหนดไวซงอาจน าไปสการปรบปรงแกไขกลยทธและวสยทศนกไดโดยมแนวทางการพจารณาดงน 1.1 โครงสรางองคการในปจจบนสามารถรองรบการดาเนนการตางๆ ตามกลยทธทก าหนดไดหรอไม 1.2 ผบรหารและบคลากรระดบใดกลมใดบางทจะตองมความรบผดชอบในการน ากลยทธไปสการปฏบต 1.3 เพอประโยชนในการปฏบตการมกรณใดบางทจะปลอยใหโครงสรางองคการเปนไปในรปทไมเปนทางการไดบาง 2. การวเคราะหวฒนธรรมองคการทกองคการมวฒนธรรมและคานยมรวมกน การผลกดนใหคนในองคการเหนคณคาหรอมคานยมรวม (shared values) จงจ าเปนตองใชกลไกในการพฒนาวฒนธรรมมาใชใหเปนประโยชนมากทสดเพอใหเกดการมสวนรวมและผลกดนกลยทธทก าหนดขนไปสการปฏบต 3. การเลอกแนวทางในการตดสนใจในการน ากลยทธไปสการปฏบตนนขนอยกบวธการปฏบตทแตกตางกนไปตามความเหมาะสมและสถานการณภายในองคการ บรอดวนและ เบอรจส (David Brodwin และ L. J .Bourgeois) แนะน าแนวทางการปฏบตไว 5 แนวทางคอ

175

3.1 แนวทางการสงการองคการทมลกษณะเปนการสงการจากระดบบน (top

down) การมสวนรวมของบคลากรในองคการมนอยแนวคดในการก าหนดกลยทธจงโนมเอยงไปในดานการวเคราะหทางเศรษฐกจในองคการบางประเภทการสงการจะเปนประโยชนตอการน ากลยทธไปสการปฏบตทงนผบรหารตองมอ านาจในการสงการเตมทหรอกลยทธตองไมขดแยงกบสถานภาพเดมของบคลากรมเชนนนแลวจะไดรบการตอตานขอเสยทส าคญของแนวทางนคอท าใหบคลากรในระดบปฏบตการขาดแรงจงใจและขาดการมสวนรวม

3.2 แนวทางในการปรบเปลยนองคการทมลกษณะเปนการสงการจากระดบบนแตผบรหารมการค านงถงแงมมในเชงพฤตกรรมดวยปจจยในการพจารณากลยทธจงครอบคลมทงในดานเศรษฐกจการเมองแมวาการมสวนรวมของบคลากรในองคการในขนการวางแผนจะนอยแตขนตอนของการปฏบตการจะเนนกระบวนการมสวนรวมคอนขางสงขอดของแนวทางนคอการเปดทางใหบคลากรมโอกาสท าความเขาใจปรบตวปรบงานและปรบสภาพทางความคดและความพรอมตางๆทจะท าใหสามารถเผชญกบความเปลยนแปลง 3.3 แนวทางในการใหความรวมมอเปนลกษณะขององคการทมลกษณะรวมคดรวมกนท าระหวางผบรหารระดบตางๆผบรหารทมความคดแตกตางกนไดรบการเกอกลเกอหนนใหมโอกาสเสนอความคดเหนผบรหารระดบสงกระทาการในฐานะผประสานงานขอดของกลยทธนทส าคญคอการรบขอมลจากผบรหารระดบตนทมความใกลชดกบระดบปฏบตเปนการเปดเวททางความคดอยางกวางขวางทอาจเปนผลดตอการกลนกรองขอมลขาวสารตางๆขณะเดยวกนกจะสงผลตอการสรางความผกพนกบกลยทธตางๆทก าหนดมากยงขน

3.4 แนวทางวฒนธรรมองคการลกษณะนมลกษณะเชนเดยวกบแนวทางการรวมมอโดยนอกจากจะเปนการรวมมอของผบรหารแลวยงมการดงเอาเจาหนาทในระดบปฏบตการหรอในระดบลางเขามามสวนรวมดวยแตแนวทางนมขอจากดคอการตดสนใจตองใชเวลามาก

3.5 แนวทางในการเพมพนความเหนเปนการรบความคดเหนตางๆจากระดบลาง

(bottom up) คอ ขอมลสงจากผปฏบตขนมาทหวหนางานสงตอมายงผบรหารระดบกลางใน การจดท าขอเสนอเชงกลยทธและผบรหารระดบสงใชขอมลตางๆๆทไดรบมาประกอบและประเมนทางเลอกในการก าหนดกลยทธโดยใชอทธพลของตวเองนอยทสดขอดทชดเจนของแนวทางนคอ การมอสระในทกระดบยอมเปนแรงจงใจใหเกดความรวมมอและผลกดนใหการน ากลยทธไปส การปฏบตมความส าเรจมากขน

4. การวางก าหนดการเชงกลยทธการน ากลยทธไปปฏบตใหประสบผลส าเรจหมายถง ความสามารถในการแปลงกลยทธไปสการด าเนนการในรปของโครงสรางตามล าดบชน ของแผน (Plan) แผนงาน (Programs) โครงการ (Projects) และงบประมาณ (Budgets)

176

5. การสรางองคการแหงการเรยนรการน ากลยทธไปสการปฏบตโดยใชแนวทางการสรางองคการแหงการเรยนรภายใตสถานการณทเปลยนแปลงอยางรวดเรวผนผวนดงน นการรกษาความไดเปรยบตองมการสรางองคการใหมพนฐานแหงการเรยนรโดยสามารถน าความรทคนพบมาใชใหเกดประโยชนกบองคการอยางแทจรง

4. การประเมนและควบคมกลยทธ (evaluation and control)

มความส าคญและมความสมพนธกบหนาทหลกในการจดการเชงกลยทธโดยทวไปองคการจะมการจดตงหนวยงานขนมาดแลแผนกลยทธโดยเฉพาะซงจะตองมบคลากรทมความรบผดชอบเตมเวลาทสามารถทมเทใหกบการตดตามและประเมนผลไดอยางเตมทหนวยงานนควรอยกบฝายวางแผนอยางไรกตามในการด าเนนกลยทธนนจ าเปนตองไดรบความรวมมอทดจากทกฝายตลอดเวลาจงอาจมความจ าเปนในการตงเปนคณะกรรมการตดตามและประเมนผลแผนกลยทธทประกอบดวยผแทนระดบบรหารจากฝายตางๆขนรวมดวยการประเมนและควบคมกลยทธคอกระบวนการซงผบรหารไดตดตามกจกรรมและผปฏบตงานขององคการอยางสม า เสมอเพอประเมนวากจกรรมนนๆ ไดรบ การปฏบตอยางมประสทธภาพและประสทธผลหรอไมเพอประโยชนในการแกไขและปรบปรงผล การปฏบตงานของผปฏบตงานในองคการการประเมนและควบคมกลยทธจะเปนกลไกทส าคญทเปนเสมอนตวกลางทจะเชอมโยงองคการและสภาพแวดลอมตางๆเขาดวยกนเปนกจกรรมส าคญทเกยวของกบการตดตามตรวจสอบวธการขององคการในการน ากลยทธไปปฏบตวามประสทธภาพและประสทธผลหรอไมเพอใหแนใจวากลยทธนนจะกอใหเกดผลการปฏบตงานทตรงตามแผนทไดตงไวโดยจะมการวดผลทงในเชงปรมาณและเชงคณภาพมการก าหนดเกณฑและมาตรฐานทงนการก าหนดมาตรฐานควรมความระมดระวงเพอใหสามารถสะทอนผลการท างานไดอยางเปนรปธรรมโดยมวตถประสงคทส าคญของการประเมนและควบคมกลยทธคอ

1. เพอตดตามวามการด าเนนงานตามแผนกลยทธทวางไวหรอไม 2. เพอประเมนความเหมาะสมของแผลกลยทธทวางไวและประเมนความสอดคลองกบโครงสรางขององคการ

3. เพอประเมนการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทส าคญและสมพนธกบกจกรรม

4. เพอทราบผลการด าเนนงานทเกดขนบรรลผลตามทก าหนดไวหรอไมมความแตกตางไปจากแผนเดมมากนอยเพยงใดสาเหตของการแตกตางคออะไร

5. เพอใหสามารถจดรางวลหรอผลตอบแทนใหเหมาะสมแกผปฏบตงานทสามารถปฏบตไดตามแผนกลยทธนนอยางเหมาะสม

177

นตธร รงเรอง (2553:19) กลาววา การบรหารเชงกลยทธประกอบดวย 4 ดาน คอ

1. การวเคราะหสภาพแวดลอม

2. การก าหนดกลยทธ

3. การปฏบตตามกลยทธ

4. การควบคมและประเมนกลยทธ

Gordon Judith R.and associates (1990: 144-150 อางองใน วนชย มชาต, 2554:

118-123) เสนอไววาในการจดการเชงกลยทธมขนตอนส าคญ 5 ขนตอน ดงน 1. การก าหนดพนธกจขององคการ (mission determination) เปนการก าหนดวาองคการจะมภารกจใดเปนการตอบค าถามวาองคการนนตงขนมาเพออะไร หรอแสดงเหตผล ความจ าเปนในการมองคการดงกลาว การก าหนดพนธกจขององคการจะเปนการก าหนดสภาพแวดลอมขององคการ แสดงถงความพยายามขององคการในภาพรวมวาตองการใหเกดผลใดขน พนธกจขององคการสามารถพจารณาไดจากพระราชบญญตจดตงหนวยงานในองคการราชการ และวตถประสงคขององคการในหนงสอบรหารสนธในหนวยงานเอกชน พนธกจขององคการเอกชนสามารถเปลยนแปลงไดตามชวงเวลาขนอยกบความตองการของผบรหาร ซงสามารถก าหนดพนธกจใหมหรอเปลยนหนาทได แตองคการภาครฐหรอหนวยงานราชการเปลยนแปลงพนธกจไดยากเพราะตองเกยวของกบกฎหมาย นอกจากนหนวยงานราชการยงเปนงานบรการสงคมทลกษณะเปนสนคาสาธารณะบางเปนการบงคบใชกฎหมายบาง ท าใหไมสามารถเปลยนแปลงพนธกจได การก าหนด พนธกจในหนวยงานภาครฐจะเปนการทบทวนอ านาจหนาทของหนวยงาน

2. การวเคราะหสภาพแวดลอมขององคการ การวางแผนกลยทธใหความส าคญกบการเปลยนแปลงทงในดานสภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงตลอดเวลาและในดานการปรบตวขององคการ การวเคราะหสภาพแวดลอมในการวางแผนกลยทธเปนการวเคราะหเพอน ามาก าหนด กลยทธขององคการใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมโดยในการวเคราะหสภาพแวดลอม 2 สวน คอ

2.1 สภาพแวดลอมภายนอกเปนการวเคราะหสภาพแวดลอมทวไปและสภาพแวดลอมเฉพาะ

2.2 การวเคราะหสภาพแวดลอมภายในองคการ เปนขนตอนส าคญของการวางแผนกลยทธ เพราะจะเปนฐานในการก าหนดกลยทธและทศทางตลอดจนวธการด าเนนงานใหบรรลทศทางทก าหนดไวขององคการ

178

3. การก าหนดวตถประสงคของแผนกลยทธหลงจากศกษาพนธกจ และวเคราะหสภาพแวดลอมขององคการแลวองคการจะก าหนดวตถประสงคในการด าเนนงานขององคการทสอดคลองกบภารกจขององคการ ซงวตถประสงคทก าหนดขนจะตองมลกษณะส าคญ คอ

3.1 มความเฉพาะเจาะจงและมความชดเจน (specific)

3.2 สามารถวดได(measurable)

3.3 เปนทยอมรบและเหนพองตองกนในหมผทเกยวของ (agreeable)

3.4 สามารถปฏบตไดหรอเปนจรงได (realistic)

3.5 ระยะเวลาทก าหนดไว (time - frame) ลกษณะของวตถประสงคดงกลาวนอาจเรยกวา SMART – GOAL

3.6 มความทาทาย แตสามารถบรรลไดไมยาก หรองายจนเกนไป (challenging, but

attainable)

3.7 วตถประสงคควรมการบนทก หรอเขยนไวเปนลายลกษณอกษร (documented,

written)

4. การก าหนดกลยทธขององคการ เปนการก าหนดกลยทธจากการวเคราะหสถานการณตางๆ ประกอบดวยแผน 3 ระดบ คอ ยทธศาสตรไนระดบองคการโดยรวมซงเรยกวา corporate level กลยทธไนระดบหนวยงานยอย หรอระดบหนวยธรกจ หรอระดบ business –

level และแผนระดบปฏบตการ หรอ operational - level โดยแผนกลยทธแตละระดบจะตองมความสมพนธ สอดคลองและเปนไปในทศทางเดยวกนในลกษณะความเชอมโยงของเปาหมายและวธการปฏบตดงนน หากการก าหนดมความชดเจนและเชอมโยงกนดกจะท าใหการปฏบตงานขององคการเปนไปอยางมประสทธภาพและบรรลตามทองคการวางไว

5. การน ากลยทธไปปฏบตเปนขนตอนทมผลตอความส าเรจขององคการเปนอยางมากเนองจากเปนกระบวนการในการท างานขององคการ และเกยวของกบการบรหารงานในมตตางๆเชน โครงสรางขององคการ ระบบการน าในองคการระบบการตดตอสอสารและการควบคมในองคการ ซงตวแปรเหลานถอเปนปจจยในการปฏบตงานขององคการทงสน

Dess, Gregory G., and Alex Miller (1993 : 1) กลาววา กระบวนการจดการเชงกลยทธประกอบดวย

1. การวเคราะหเชงกลยทธ (strategic analysis) ประกอบดวยกระบวนการยอย 3 สวน คอ

1.1 เปาหมาย (goal) เปาหมายเชงกลยทธ (strategic Goal) เปนการก าหนดวสยทศนภารกจ และวตถประสงค ซงเปนจดมงหมายในการใชความพยายามขององคการเพอใหเปนเปาหมายเชงกลยทธซงเปนการน าไปก าหนดสกลยทธ

179

1.2 การวเคราะห SWOT (swot analysis) การจดการเชงกลยทธทประสบผลส าเรจขนอยกบจดแขง (strengths) และอปสรรค (threats) จากสภาพแวดลอมภายนอก ประกอบดวยการวเคราะหโอกาสและอปสรรค สภาพแวดลอมภายใน ประกอบดวย จดแขงและจดออน ซงมวธการวเคราะหดงนโอกาสและอปสรรคและภายนอก (external opportunities and

threats) คอ โอกาสและอปสรรคจากภายนอกเชน ดานเศรษฐกจ ดานสงคม ดานวฒนธรรมประเพณ ดานประชากรศาสตร ดานสงแวดลอมทางธรรมชาตดานการเมองและรฐบาลแนวโนมทางการแขงขนและเหตการณสามารถสรางประโยชนและอนตรายใหกบองคการไดในอนาคต โอกาสและอปสรรคทอยเบองหลงการควบคมขององคการไมสามารถควบคมได จดแขงและจดออนภายใน (internal

strengths and weaknesses) เปนกจกรรมทสามารถควบคมไดภายในองคการ ซงท าใหมลกษณะดและไมด ประกอบดวย การจดการ การเงน การบญช กระบวนการท างาน การปฏบตตามแผนการวจย การพฒนาระบบขอมลสารสนเทศ ระบบคอมพวเตอรมจดแขงหรอจดออนเกด ขน องคการสามารถใชจดแขงก าหนดเปนกลยทธและในขณะเดยวกนกปรบปรงจดออน และจดแขงจะตองเปรยบเทยบกบคแขงขน

1.3 การก าหนดกลยทธ (strategy formulation) กลยทธ (strategy) เปนวธการเพอใหบรรลวตถประสงคระยะยาว การวเคราะหกลยทธทสมเหตสมผลถอเกณฑ 3ระดบคอ กลยทธระดบองคกร (co-operate level strategy) เปนกระบวนการก าหนดลกษณะทงหมดและจดมงหมายขององคกร ประกอบดวย การลงทน การด าเนนการ การพฒนาปรบปรงองคการ กลยทธระดบธรกจ (business level strategy) เปนกลยทธทพยายามหาวธการแขงขนในแตละองคการทพยายามจะสรางสงตอไปนและกลยทธระดบหนาท ( function level strategy)เปนการสรางขอไดเปรยบส าหรบการแขงขน ซงเปนสาเหตทท าใหองคกรประสบผลส าเรจขนอยกบคณคา (value

chain) โดยค านงถงคณภาพ (quality) ประสทธภาพ (efficiency) และการสงมอบคณคา (value

delivery) ใหกบผบรการ

2. การปฏบตตามกลยทธ (strategy implementation) และการควบคมเชงกลยทธ(strategic control) เปนกระบวนการของการเปลยนแปลงกลยทธทก าหนดไวใหเปนกลยทธทเปนจรง ประกอบดวย การประสมประสาน (integration) หมายถงการทบคคลในหนวยงานท างานรวมกน อยางมประสทธภาพ โครงสรางองคการ (organization structure) การปฏบตตามกลยทธตองการชองทางการตดตอสอสารภายในองคการ ซงความรบผดชอบทก าหนดไว มการมอบหมายอ านาจหนาท ซงผบรหารจะก าหนดโครงสรางขององคการ

3. การควบคมเชงกลยทธ (strategic control) เพอตดตามการปฏบตงานตามแผนและการปรบปรงแผนการพฒนาสภาพแวดลอมภายนอกและภายใน

180

4. ภาวะผน าเชงกลยทธ (strategic leadership) หมายถง ความสามารถมอทธพลเหนอผอนในดานการกระท ามการจดการ การประสมประสาน และเปลยนแปลง ทอรมสน สตรกแลนด (Thompson Strickland, อางองใน ทรงศกด ศรวงษา, 2550: 34) สรปกระบวนการบรหารเชงกลยทธประกอบดวย

1. การก าหนดขอความวสยทศน ขอความพนธกจ เปาหมาย และวตถประสงค ซงก าหนดจดหมาย 5 ประการ คอ

1.1 การก าหนดวสยทศนขององคกร เปนขอความทวไปซงก าหนดทศทางขอความภารกจเปนขอความทก าหนดสวนประกอบของวสยทศน ควรอธบายถงรายละเอยดขององคกร ขอบเขตของการปฏบตตามความตองการและคานยมเบองตนขององคกร

1.2 การก าหนดขอความภารกจ เปนขอบเขตของงานในองคกรซงก าหนดขนเพอเปนภาพรวมและด าเนนการวนจฉยออกมาเขยนเฉพาะทเปนเปาหมายขององคกรออกมา

1.3 การก าหนดเปาเชงกลยทธเปนขอความแสดงจดมงหมายหลกขององคกรซงก าหนดขนเพอใหบรรลภารกจทก าหนดไว

1.4 การก าหนดเปาหมาย เปนการก าหนดสงทตองการในอนาคตทองคกรตองพยายามใหเกดขน โดยสวนใหญเปนสวนประกอบของการวางแผนทส าคญเกยวกบเปาหมายในอนาคตทองคกรตองการใหบรรลถงจดมงหมาย

1.5 การก าหนดวตถประสงคเชงกลยทธ (strategic objective) วตถประสงคเชงกลยทธเปนขอความเฉพาะทก าหนดหลกเกณฑเพอใหบรรลเปาหมายในสภาพแวดลอมภายในและภายนอกในชวงเวลาหนง ซงเปนสงจ าเปนทเปนโอกาสภายใตสภาพแวดลอม

2. การก าหนดกลยทธ (strategy formulation) หรอการวางแผนเชงกลยทธ (strategic planning) หมายถง การก าหนดกลยทธทางเลอกและเลอกจากทางเลอกทสามารถบรรลจดประสงคเปนแผนทส าคญและเปนแผนระยะยาว

3. การปฏบตตามกลยท ธ (strategic implementation) เปนกระบวนการเปลยนแปลงกลยทธใหเปนการปฏบตและเปนผลลพธ คอ

3.1 การก าหนดโครงสรางองคกร

3.2 การจดระบบการปฏบตการทเหมาะสม

3.3 การยอมรบรปแบบการจดการทเหมาะสม

3.4 การจดวฒนธรรมขององคกรหรอคานยม

4. การประเมนและการควบคมกลยทธ (evaluation and strategic control) การควบคมเชงกลยทธเปนกระบวนการพจารณาวากลยทธไดบรรลเปาหมายและวตถประสงค การด าเนนงานหรอไม

181

โดยสรปการบรหารเชงกลยทธมขนตอนส าคญ คอ 1) การวเคราะหสภาพแวดลอมเพอน ามาก าหนดขอความวสยทศน ขอความพนธกจ เปาหมาย และวตถประสงค 2) การก าหนดกลยทธ เปนการวางแผนเชงกลยทธทท าใหองคกรประสบผลส าเรจขนอยกบคณคา (value chain) โดยค านงถงคณภาพ (quality) ประสท ธภาพ (efficiency) และการส งมอบ คณคา ( value delivery) 3) การปฏบตตามกลยทธเปนกระบวนการทท าใหเกดเปลยนแปลงกลยทธใหเปนการปฏบตและเปนผลลพธและ4)การควบคมและประเมนกลยทธเปนกระบวนการพจารณาวากลยทธไดบรรลเปาหมายและวตถประสงคการด าเนนงานหรอไม

บทสรป

การบรหารเชงกลยทธ คอ กระบวนการการวางแผนและด าเนนงานท เปนระบบ มกระบวนการทชดเจน มการวางแผน การจดการองคการ การด าเนนการ การควบคม ประเมนและตดตามผล ทสงผลตอผลการด าเนนงานระยะยาวขององคการเพอใหบรรลตามเปาหมายขององคการการบรหารองคการในปจจบนเปนทตระหนกดวาการด าเนนงานตางๆ มการแขงขนคอนขางสง แนวคดหรอวธการในการบรหารแบบเดมๆ ไมสามารถน าพาองคการไปสความส าเรจไดเหมอนในอดตการบรหารองคการสมยใหมนบวาการบรหารเชงกลยทธเปนหวใจส าคญตอการบรหารงานขององคการทตองเผชญกบความเปลยนแปลงดานตางๆ ทงสภาพแวดลอมภายนอกและสภาพแวดลอมภายในทสงผลกระทบตอองคการทงทางตรงและทางออม ผบรหารจงจ าเปนอยางยงทจะตองปรบกระบวนทศนในการบรหารเพอใหการด าเนนงานขององคการบรรลตามวตถประสงคทตงไวกลยทธการบรหารททรงประสทธภาพน จะตองดพรอมสมบรณตามความหมายของการบรหารทงสองอยาง คอการมประสทธผล (effectiveness) ทสามารถก าหนดเปาหมายทดและสามารถบรรลผลส าเรจในเปาหมายนนๆ ไดการบรหารเชงกลยทธมขนตอนส าคญ คอ 1) การวเคราะหสภาพแวดลอมเพอน ามาก าหนดขอความวสยทศน ขอความพนธกจ เปาหมาย และวตถประสงค 2) การก าหนดกลยทธ เปนการวางแผนเชงกลยทธทท าใหองคกรประสบผลส าเรจขนอยกบคณคา (value chain) โดยค านงถงคณภาพ (quality) ประสทธภาพ (efficiency) และการสงมอบคณคา (value delivery) 3) การปฏบตตามกลยทธเปนกระบวนการทท าใหเกดเปลยนแปลงกลยทธใหเปนการปฏบตและเปนผลลพธและ 4) การควบคมและประเมนกลยทธเปนกระบวนการพจารณาวากลยทธไดบรรลเปาหมายและวตถประสงคการด าเนนงานหรอไม

182

183

ค าถามทายบท

จงตอบค าถาม หรออธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

1. อธบายความหมายการบรหารการเปลยนแปลงและยกตวอยาง 2. ทฤษฎทเกยวของกบการบรหารการเปลยนแปลงมอะไรบาง 3. ความส าคญของการบรหารการเปลยนแปลงมอะไรบาง และใหอธบายเหตผลประกอบ

4. หลกการบรหารการเปลยนแปลงมอะไรบาง 5. บทบาทของผบรหารการเปลยนแปลงมความส าคญตอการบรหารองคการอยางไร

184

บทท 8

การบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 (Educational Institution Administration in The 21

st Century)

การบรหารการศกษาในศตวรรษท 21

ศตวรรษท 21 เปนโจทยส าคญทท าใหองคการตาง ๆ ทงภาครฐและเอกชนตองปรบกลยทธเพอกาวใหทนการเปลยนแปลงในครงน การวางแผนการบรหารจดการทดเปนขนส าคญขององคการ โดยเฉพาะองคการทเกยวของกบการบรหารการศกษา เพราะเปนกลไกส าคญทสงผลตอการกาวทนความเปล ยนแปลงและขบเคล อนทกภาคสวนขององคการให มความพรอมในการเขาส ความเปลยนแปลง จารวจน สองเมอง (2559: ออนไลน) ความกาวหนาทางเทคโนโลยสารสนเทศกลายเปนปจจยส าคญในการเปลยนแปลงวถการด าเนนชวตของคนในยคปจจบน เปลยนแปลงรปแบบการใชชวตตงแตตนนอนจนกระทงการกลบไปสหองนอน ตวอยางปรากฏการณความเปลยนแปลงเชน

- เปนยคทคนใชคอมพวเตอรโดยไมรตววาใชคอมพวเตอร เนองจากคอมพวเตอรทเลกลงแตมประสทธภาพมากขนและแปลงรปทรงเปนผลตภณฑเครองใชตางๆ เชน นาฬกา แวนตา ตเยน โทรทศน โทรศพท ทงหมดสามารถประมวลผลน าเสนอเสนอไดไมแตกตางจากคอมพวเตอร ตงโตะ ยงไปกวานนอปกรณคอมพวเตอรดงกลาวจะเชอมตอขอมลระหวางกนอยางสะดวก และรวดเรว ผคนสามารถเชอมตอและถายโอนขอมลจ านวนมากมายไดอยางสะดวกและเปนอสระ และสามารถใชอปกรณทหลากหลายในการเขาถงขอมลได - การด าเนนงานในรปแบบดจตอล อนเนองจากการเชอมตอขอมลสารสนเทศ ท าใหระบบดจตอลมบทบาทในการด าเนนธรกรรมตางๆ ทงดานการเงน การสอสาร หรอการปฏบตงาน ผคนสามารถปฏบตงานหรอท าธรกรรมตางๆ ไมวาจะอยทไหนเวลาใดเพยงแคสามารถเชอมตอเขาสระบบอนเตอรเนตไดเทานนเอง ขณะเดยวกนการใชอนเตอรเนตกใหความส าคญตอการระบตวตนของผใชมากขนดวยเชนกน ทงนเพอสรางความปลอดภยส าหรบผใชเองดวย

- ความสมพนธในระหวางบคคลอยในรปแบบความสมพนธเสมอนมากยงขน เปนอกสภาพการณหนงทเกดขนส าหรบศตวรรษท 21 ขอบเขตทางภมศาสตรไมสามารถขวางการมปฏสมพนธระหวางบคคลได เพราะเปนการสอสารท าใหเกดความสมพนธผานสอสงคมออนไลน แตทงนผคนในยคนจ าเปนตองมทกษะทางภาษาทมากกวาคนในยคทผานๆ มา

186

- การเขาถงแหลงขอมลและการเรยนรทไมมขอบเขตขอจ ากด ผคนสามารถเขาถงขอมลไดงายผานเครองมอทหลากหลาย ในขณะเดยวกบแหลงขาวกสามารถน าเสนอขอมลขาวสารสสาธารณะไดอยางงายดายและรวดเรว แตเมอการเขาถงขอมลไมใชเรองยาก ความยากกลบเปนเรองของการตรวจสอบความถกตองของขอมลขาวสาร ผคนจ าเปนตองตรวจสอบขอมลมากขน เพอใหแนใจถงความถกตองในขอมลทไดรบ

จากความเปลยนแปลงและความทาทายขางตน ผบรหารจ าเปนตองมเครองมอทแตกตางจากในยคทผานมาเพอการขบเคลอนองคกรสความส าเรจ และเครองมอส าคญทจะตองมการน าไปใชมดงน 1. การจดการความรในองคการ การบรหารจ าเปนตองกระตนใหคนในองคกรพฒนาความร สรางนวตกรรมในการปฏบตงานอยตลอดเวลา เนองจากองคการตองเปนองคการแหง การเรยนร ซงจะชวยใหองคการพรอมรบความเปลยนแปลงตางๆ ทจะเกดขน ยงไปกวานนยงจะสามารถน าพาองคการสการเปนผน าได ซงการจดการความรเปนเครองมอส าคญเพอบรรลเปาหมายดงกลาว นอกจากนการจดการความรยงเปนเครองมอส าคญทสรางความรสกรวมของคนในองคการ สรางความภาคภมใจในการท างานและกระตนใหคนในองคการท างานอยางเตมศกยภาพทม 2. การสรางวฒนธรรมองคกรทเออตอการเปลยนแปลง ความเปลยนแปลงจะเกดขนอยางรวดเรวขน องคการทมโครงสรางการท างานทไมเออตอการเปลยนแปลงคอองคการทจะขาดศกยภาพในการจดการปญหาทเกดขน ทงนการสรางวฒนธรรมองคการและการสรางใหองคกรม ความพรอมตอการเปลยนแปลงนนไมใชกระบวนการทท าไดในทนททนใด แตเปนการท างานรวมกนของคนในองคกร เปนกระบวนการทใชเวลาปรบเปลยนคนในองคการใหมความเหนรวมกน ท างานรวมกนสเปาหมายเดยวกน

3. การท างานอยางเปนเครอขาย องคการทท างานอยางโดดเดยวจะเปนองคการทขาดประสทธภาพในไปโดยอตโนมตส าหรบการจดการศกษาในศตวรรษท 21 สถานศกษาจ าเปนตองสรางเครอขายความรวมมอกนเพอการแลกเปลยนองคความรและรวมกนท างานเพอผลกดนการจดการศกษาทมประสทธภาพ

4. ท างานรวมกบสถานประกอบการเพอการเรยนรของผเรยนความตองการการจดการศกษาทเปลยนไป เปนโจทยใหสถานศกษาจ าเปนเพมการท างานรวมกบภาคสวนทเกยวของมากขนทงจากสวนของผปกครองของผเรยนทสถานศกษาจะตองสนองตอบ ขณะเดยวกนจะตองเรยนรถงความตองการของสถานประกอบการทสถานศกษาจะตองเตรยมความพรอมใหกบผเรยนในการเขาสการท างาน

187

การศกษาตอสถานการณของโลกในศตวรรษท 21 (ระหวาง ค.ศ. 2001-2100) มการเปลยนแปลงทสงผลกระทบตอองคการและพลเมองโลกหลายดานไดแกความผนผวนทางเศรษฐกจการเขาสสงคมสงวยของโลกการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยและนวตกรรมทรวดเรวการปรวนแปรของสภาพภมอากาศความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมภยพบตทางธรรมชาตของโลกมแนวโนมเกดความรนแรงมากขนและผลกระทบอนๆ อกมากมาย (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2558) ท าใหองคการทงภาครฐและเอกชนตางไดรบผลกระทบจงตองมการปรบเปลยนใหอยรอดและมความเหมาะสมกบสถานการณดงกลาวผบรหารในฐานะผนาองคการจ าเปนตองปฏรปตนเองและการเปลยนแปลงองคการครงใหญเพอน าพาไปสความส าเรจตามเปาหมายทตองการโดยเฉพาะอยางยงผบรหารสถานศกษามบทบาทส าคญทจะตองบรหารจดการทรพยากรทางการศกษาใหเกดประสทธภาพและความสมดลเพอใหบรหารจดการศกษาบรรลผลส าเรจ เปาหมายการจดการศกษาทเปลยนไป จากเดมทเนนองคความรทผเรยนจะตองไดรบมาเปนเรองของสมรรถนะของผ เรยน การละเลยเรองของการปรบเปลยนกระบวนทศนดานการบรหารจดการสถานศกษากหมายถงความลมเหลวของการปฏรปการศกษาในภาพรวมดวยเชนกน ทงนในการปรบเปลยนการบรหารสถานศกษาจ าเปนตองใหความส าคญตอประเดนตาง ๆดงน 1. สภาวะทางสงคม ประเทศไทยในศตวรรษท 21 มความเปนไปไดสงมากทจะเขาสสงคมผสงอายเชนเดยวกบในหลายประเทศทไดเขาสภาวะนไปแลว สภาวะนเกดขนจากการทอตราการเกดลดลง คนมอายยนขน สภาพดงกลาวนจะสงผลกระทบตอการจดการศกษาดวยเชนกน อยางนอยในสองประเดน คอ 1) บคลากรการศกษาทจะมโอกาสขาดแคลน และจ าเปนตองขยายอาย การท างานของบคลากร 2) การจดการศกษาจ าเปนตองออกแบบส าหรบการจดการศกษาส าหรบผสงอายมากขน เพราะเปนคนกลมใหญของสงคม และการศกษากไมสามารถหยดอยเพยงในวยการศกษาหรอวยท างาน สองประเดนนเปนโจทยส าคญหนงส าหรบผบรหารในปจจบนทจะตองวางแผนการจดการทชดเจนเพอรองรบความเปลยนแปลงทจะเกดขน

2. ความเปลยนแปลงวถชวตของคน พฤตกรรมการใชชวตของคนจะเปลยนไป สงเกตไดอยางงายจากพฤตกรรมการซอสนคาทปจจบนการซอขายผานอนเตอรเนตมมลคาเพมสงขน เครอขายสงคมกเขามามบทบาทตอการตดสนใจของคนมากขน ขณะเดยวกนพฤตกรรมการท างานของคนเปลยนไป ตองการความส าเรจและการยอมรบทเรวมากขน การยดมนในองคกรอาจจะนอยลงไป จงเปนความทาทายของการบรหารทรพยากรมนษยในองคการทจะตองเออตอการใชทรพยากรอยางเตมประสทธภาพพรอม กบการสรางขวญก าลงใจใหกบบคลากรเพอใหบค ลากรทมความสามารถอยกบองคการไปนานๆ

188

3. การเขาถงเทคโนโลย เทคโนโลยกลายเปนสวนหนงของชวต เดกรนใหมจะใชเปนเครองมอในการเรยนร บคลากรในสถานศกษากจ าเปนตองเปนคนทสามารถน าเอาเทคโนโลยมาใชในการจดการเรยนการสอน พรอมท งใชเปนเครองมอในการคนควาพฒนาความรของตนเอง ขณะเดยวกนยงจะตองสามารถน าเอาเทคโนโลยมาใชในการบรหารจดการสถานศกษาอกดวย แตทงนการยอมรบและการใชเทคโนโลยของบคลากรในสถานศกษาจะมระดบความสามารถทแตกตางกน การน าเอาเทคโนโลยมาใชจงจ าเปนตองมแผนการจดการทชดเจน เชนเดยวกนกบการวางโครงสรางพนฐานทเกยวของทจะตองมทงการลงทนและการพฒนาบคลากรไปพรอมๆ กน

4. ความหลากหลายและความขดแยงกบ ในศตวรรษท 21 สถานศกษาจ าเปนตองเปนองคการทเปดรบความหลากหลายและความแตกตางทมากขน พรอมๆ กบความจ าเปนใน การสรางใหเกดความเปนเอกภาพในองคการ เพราะเอกภาพในองคการคอหวใจของความส าเรจ การท างานเปนทมคอเครองมอส าคญในการขบเคลอนองคการสเปาหมาย ดวยเหตนการสรางเอกภาพ การท าใหเกดทมในการท างานจงเปนโจทยส าคญส าหรบการบรหารสถานศกษาในศตวรรษน 5. ประสทธภาพในการบรหารจดการ คนในยคใหมจะเปนกลมคนทไมยดตดกบทท างาน มความพรอมทจะเปลยนงานใหมไดตลอดเวลา และนยมทจะท างานแบบอสระมากกวา ดงนนการรปแบบการบรหารจดการจงเปนอกประเดนส าคญททาทายผบรหารในการปรบตวใหเขากบทมงานรนใหม

การบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21

บนลอ พฤกษะวน (2549: 57) กลาววา การบรหารสถานศกษา หมายถง การด าเนนงาน ทกอยางในโรงเรยนใหเปนไปตามจดมงหมายการศกษาหรอจดมงหมายของหลกสตร คอใหนกเรยนมสขภาพด มคณธรรมและเปนพลเมองทด สามารถใชประโยชนของวชาทเรยนมความส าคญเกยวกบเศรษฐกจและมสวนรวมในการพฒนาสงคม

ชาญชย อาจนสมาจาร (2551: 6) ไดใหความหมายของการบรหารการศกษาวา หมายถง ความทพยายามจะสง แนะ และผสมผสานความพยายามของมนษย ซงมจดรวมอยทจดหมายปลายทาง หรอเปาหมายบางอยาง การบรหารเปนกจกรรมทจ าเปนส าหรบผบรหารในองคการ ซงมหนาทสงใหความสะดวกในการท างานของกลมทมวตถประสงคเดยวกน

ธระ รญเจรญ (2553: 31) ไดใหความหมายของการบรหารการศกษาวา หมายถง การด าเนนงานดวยกระบวนการทหลายคน เพอใหนกเรยนไดพฒนาทกดานจนบรรลตามจดมงหมายของหลกสตร และสามารถพฒนาตนเอง พฒนาอาชพ พฒนาสงคม ใหด ารงชวตในสงคมเปนไปดวยความสงบสข

189

สรปไดวา การบรหารสถานศกษาหมายถง การบรหารงานโดยมการจดกจกรรมตางๆ อยางมระบบ ระเบยนตามกระบวนการท างาน เพอน าไปพฒนาสถานศกษาทงในดานบคลากรผเรยนอยางมประสทธภาพและบรรลวตถประสงค

ขอบขายของการบรหารสถานศกษา

การศกษาเปนปจจยทส าคญทสดปจจยหนงในการพฒนาประเทศเพราะการศกษาเปน การพฒนาคนใหมคณภาพและประสทธภาพ ดงนนการจดการศกษาทดจะท าใหการพฒนาบคคลใหมศกยภาพตามตองการได การบรหารการศกษาไทย แตเดมใชรปแบบการรวมอ านาจการบรหารและการตดสนใจไวทสวนกลางและมอ านาจการบรหาร การตดสนใจเพยงบางสวนไปใหหนวยราชการทรบผดชอบในการบรหารการศกษาสวนภมภาคและสถานศกษา แตแนวปฏรปการศกษาตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2545 ไดมขอก าหนดใหกระจายอ านาจการบรหารและการตดสนใจไปใหหนวยงานระดบปฏบตงานอนไดแกโรงเรยนและเขตพนทการศกษาใหมากทสด โดยการบรหารสวนกลางจะท าหนาทเพยงก าหนดนโยบาย การวางแผน การจดสรรงบประมาณการก าหนดและประเมนคณภาพและมาตรฐานการศกษาเปนประการส าคญ ไดแก การบรหารงานวชาการ การบรหารงบประมาณและการเงน การบรหารบคคล การบรหารงานทวไป ดงรายละเอยดดงน (ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน, 2547: 163) 1. การบรหารงานวชาการ ความหมายของการบรหารวชาการ หมายถง การบรหารกจกรรมทกชนดในสถานศกษาซงเกยวของกบการปรบปรง พฒนาการเรยนการสอนใหเกดผลตามเปาหมายของหลกสตรอยางมประสทธภาพใหเกดประโยชนสงสดกบผเรยนการบรหารวชาการเปนหวใจส าคญของการบรหารสถานศกษาและเปนสวนหนงของการบรหารสถานศกษาไมวาสถานศกษาจะเปนประเภทใด มาตรฐานและคณภาพของการบรหารสถานศกษาจะพจารณาไดจากผลงานดานการบรหารวชาการ การบรหารสถานศกษา ตามบทบาท ภาระ หนาทและงานของผบรหารสถานศกษานนการบรหารวชาการถอเปนงานหลก เปนงานทเกยวของกบคณภาพของผเรยนทงในเชงปรมาณและคณภาพ 2. การบรหารงบประมาณและการเงน การบรหารงบประมาณ หมายถง การจดท าแผนการใชทรพยากรการบรหารโดยเฉพาะอยางยงเงน ซงแสดงออกในรปตวเลข ไมวาจะเปนงบประมาณของรฐบาลหรอธรกจเอกชนกตามเปนททราบกนโดยทวไปวา การบรหารงบประมาณมสวนส าคญทจะท าใหการบรหารสถานศกษาบรรลผลตามเปาหมาย และในท านองเดยวกนการบรหารงบประมาณจะสมฤทธผลไดกดวยการทมระบบบรหารจดการทมประสทธภาพ ดงนนเพอใหการบรหาร จดการศกษาประสบผลส าเรจตาม

190

เจตนารมณทตงไว กควรทจะมระบบการบรหารงบประมาณทม ประสทธภาพ และผบรหารสถานศกษาควรมความรความเขาใจเกยวกบการบรหารงบประมาณ เพอเปนแนวทางในการด าเนนงาน

3. การบรหารงานบคคล บรหารงานบคคล หมายถง กระบวนการในการบรหารก าลงคนขององคกรผานทาง การวางนโยบาย กฎ ระเบยบ และขนตอนการท างาน เปนงานทเกยวกบสมาชกทปฏบตงานในองคกร เพอใหไดบคลากรทเหมาะสมกบการปฏบตงานทงในดานปรมาณ คณภาพ และระยะเวลาทเหมาะสม โดยการจดบคลากรเขาท างานจะเปนสวนหนงในการบรหารงานบคคล ซงจะประกอบดวยงานทส าคญๆ คอ การสรรหา การคดเลอก คาตอบแทนและสงจงใจ การประเมนผลการปฏบตงาน การเลอนต าแหนงและการโยกยาย เพอจดคนใหเหมาะสมกบความตองการของงานการบรหารงานบคคล เปนภารกจของผบรหารทกคนทมงปฏบตในกจกรรมทงปวงทเกยวกบบคลากรเพอใหปจจยดานบคลากรขององคการเปนทรพยากรมนษยทมประสทธภาพการบรหารงานบคคลในสถานศกษา เปนภารกจส าคญทมงสงเสรมใหสถานศกษาสามารถปฏบตงานเพอตอบสนองภารกจของสถานศกษา และการทจะบรหารงานบคคลใหเกดความคลองตว ภายใตกฎหมาย ระเบยบ และเปนไปตามหลกธรรมาภบาลขาราชการครและบคลากรทางการศกษาไดนน ผบรหารสถานศกษาตองมความร ความเขาใจเกยวกบแนวทางการบรหารงานบคคล

4. การบรหารงานทวไป

การบรหารทวไป หมายถง การบรหารงานอนๆ เพอสงเสรมสนบสนนและอ านวยความสะดวกในการบรหารงานวชาการ งบประมาณและการบรหารงานบคคลใหบรรลเปาหมายในการจดการศกษาของสถานศกษาการบรหารทวไปเปนงานทเกยวของกบการจดระเบยบบรหารองคการ ใหบรการบรหารงานอนๆ บรรลผลตามมาตรฐานคณภาพ โดยมบทบาทหลกในการประสานสงเสรม สนบสนนและอ านวยความสะดวกตางๆ ในการใหบรการการศกษาทกรปแบบการบรหารทวไปเปนงานทเกยวของกบการจดระเบยบบรหารองคการหรอมบทบาทหลกในการประสานสงเสรม สนบสนนและอ านวยความสะดวกตางๆ ในการใหบรการการศกษาทกรปแบบ

191

บทบาทของผบรหารในศตวรรษท 21

จากทกลาวมาจะเหนไดวาการเปลยนแปลงไดยางกาวมาสรวโรงเรยนอยางหลกเลยงไมได ถาผบรหารไมตงรบ หรอตงรบไมทน อะไรจะเกดกบเดกของเรา เดกของเราจะสามารถกาวเขาสโลกแหงยคดจตอลไดหรอไม ปเตอรเอฟ.ดรคเกอร กลาววาโลกในศตวรรษท 21 เปนโลกแหง การ เปล ยนแปลง คอความ เปนจร ง ของส งคม ใหมท ม ปญหาท าทายส าหร บผ บ ร ห าร กระทรวงศกษาธการของนวซแลนด (New Zealand Ministry of Education, 2013 อางถงใน วโรจน สารรตนะ , 2556: 70-75) กลาวถง โมเดลภาวะผน าทางการศกษา (educational

leadership model) ซงเปนโมเดลทกลาวถงเรองของ คณภาพ (qualities) ความร (knowledge)

และทกษะ (skills) ของผน าทางการศกษา พอสรปไดวา ผบรหารสถานศกษาจ าเปนตองน าสถานศกษาของตนเองเขาสศตวรรษท 21 และรบผดชอบตอผลการจดการศกษาในสถานศกษาของตนเองในดานตางๆ ดงน 1. ปรบปรงผลลพธของนกเรยนทกคน

2. รเรมการจดกจกรรมการเรยนรทมประสทธผล

3. ส ารวจและสนบสนนการใช ICT และ e - learning

4. พฒนาโรงเรยนใหเปนชมชนการเรยนร 5. สรางเครอขายเพอสงเสรมการเรยนรและความส าเรจ 6. พฒนาคนอนใหเปนผน า โมเดลภาวะผน าทางการศกษา ดงกลาว ไดก าหนดใหความสมพนธ(relationship) เปนศนยกลาง มกจกรรมภาวะผน าและคณภาพของภาวะผน าทมประสทธผล (qualities of effective

leadership) เปนองคประกอบรายรอบอย ดงภาพ

192

ภาพท 8.1 โมเดลภาวะผน าทางการศกษา

จากโมเดลดงกลาวจะเหนได วามองคประกอบของภาวะผน าทางการศกษา ไดแกความสมพนธ (relationship) ซงอยแกนกลาง และมพนทการปฏบต (areas of practice)

ประกอบดวย วฒนธรรม (culture) ศาสตรการสอน (pedagogy) ระบบ(system) ความเปนหนสวนและเครอขาย (partnership and net works) รวมทงกจกรรมภาวะผน าทประกอบดวยการน า การเปลยนแปลง (leading change) และการแกปญหา (problem solving) และวงนอกทเปนองคประกอบของคณภาพของผน าทมประสทธผล (qualities of effective leadership) ดงรายละเอยด

ความสมพนธ (relationship) ลกษณะของความสมพนธเปนความสมพนธทงภายในและภายนอกสถานศกษา โดยลกษณะของความสมพนธนจะตองตงอยบนพนฐานของไววางใจทผบรหารสถานศกษาจะตองสรางใหเกดขนในองคกร เชน แสดงความสนใจและสรางแรงบนดาลใจใหเกดกบบคลากร กระตนใหพวกเขาแสดงบทบาทใหมๆ และสรางโอกาสใหมการพฒนาวชาชพสงเสรมสนบสนนการใชทรพยากรในการจดการเรยนการสอนและสรางสภาพแวดลอมใหเออตอการเรยนร สรางระบบการประเมนผลงานทเปดเผยและโปรงใส มการนเทศชนเรยนทกระตนบรรย ากาศ การเรยนร สงเสรมสนบสนนใหบคลากรมสวนรวมในการพฒนาวชาชพ และกระตนใหมการผลตนวตกรรมเพอพฒนาการเรยนรของนกเรยน

วฒนธรรม (culture) ผบรหารควรมบทบาทในการสนบสนนใหมการสรางสรรควฒนธรรมในทางบวก และสรางวฒนธรรมโรงเรยนโดยรวมใหเออตอการเรยนการสอน เชน สรางความมนใจวาการจดการศกษาของสถานศกษามคณภาพเชอถอได จดสภาพแวดลอมใหเหมาะสม ความปลอดภย

193

และเออตอการเรยนร การสรางบรรยากาศทสนบสนนความส าเรจในการเรยนร สรางตวแบบ การปฏบตงานทด มการชนชมในความส าเรจและกาวหนาของนกเรยนและบคลากร

ศาสตรการสอน (Pedagogy) เปนเรองของความรและการปฏบตเพอสงเสรมการเรยนรของผเรยน ซงผบรหารควรสรางตนแบบการปฏบตการเรยนการสอนทมประสทธผลส าหรบผเรยน แสดงบทบาทในการเปนผน าในดานวชาการและควรแสดงบทบาทในการเปนผน าดานการวางแผน การพฒนา และประเมนหลกสตร เพอสงเสรมและกระตนใหครปรบเปลยนพฤตกรรมการเรยนการสอนใหสอดคลองกบความเปลยนแปลง ระบบ (system) ผบรหารควรสรางสรรคระบบและเงอนไขการท างานทจะชวยใหบคลากรสามารถท างานและผเรยนสามารถเรยนรไดอยางมประสทธภาพ เชน การวางแผนงานการบรหารจดการทรพยากร การด าเนนการตามโครงการตาง ๆ ของสถานศกษา การตดตามผลการเรยนของนกเรยน การประเมนผล การรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล และการเอาใจใสตอนกเรยน ความเปนหนสวนและเครอขาย (partnership and net works) เพอสนบสนนการเรยนรของผเรยนใหมประสทธภาพ ผบรหารควรตองมการสรางเครอขายการเรยนรท งภายในและภายนอก กรณเครอขายภายใน เชนสรางความเชอมโยงระหวางวชาและระหวางชนเรยน สรางความสมพนธและการปฏบตทสนบสนนตอการสอนของคร และการเรยนรของนกเรยน กรณเครอขายภายนอก เชน การเขารวมสมมนา การรวมในสมาคม เครอขายระหวางโรงเรยน การท างานรวมกบผปกครอง

ปจจบนผบรหารจ าเปนตองบรหารบคลากรเสมอนหนงเปนหนสวนของบรษท และโดยนยามของ หนสวน แลวหนสวนทกคนจะตองมความเทาเทยมกนและไมมใครสามารถสงงานหนสวนได หากแตผบรหารจะตองมวธการชกจงหนสวนใหด าเนนกจกรรมในสงทตองการดวยค าถามทวา กลมเปาหมายของเราตองการอะไร นยมชมชอบในสงใด ตองการผลสดทายออกมาในรปแบบใด เราควรจะตองหนมาก าหนดขอบเขตของงานในองคกรอกครงหนง มนอาจจะไมใชการบรหารงานบคคล อาจจะตองเปนการบรหารเพอผลการปฏบตงาน

การน าการเปลยนแปลง (leading change) ผบรหารตองมทกษะและความสามารถใน การบรหารการเปลยนแปลงใหไดอยางมประสทธภาพ ดงนนผบรหารจงมการใชขอมลและสารสนเทศเพอใชในการก าหนดยทธศาสตรและการน ายทธศาสตรไปสการปฏบต ตระหนกถงศกยภาพของสถานศกษาตอการเปลยนแปลง การแกปญหา (problem solving) ผบรหารตองน ายทธศาสตรการมสวนรวมและเหตการณมาใชเปนมาตรฐานในการแกปญหาตางๆ ในองคการ ผบรหารควรมการศกษาในรายละเอยดของเหตการณ มการทดสอบสมมตฐาน การวเคราะห มการแกไขปญหาดวยนวตกรรมใหม โดยค านงถงการบรรลผลในวสยทศนและยทธศาสตรของโรงเรยนเปนหลกดานคณภาพของผน าทมประสทธผล ทสนบสนนตอการพฒนาการสอนและผลลพธการเรยนรในโรงเรยน คอ ผน าตองน าโดยยดหลก

194

คณธรรมในการบรหาร มความเชอมนในตนเองเปนผเรยนรและพฒนาตนเองอยเสมอ รวมทงตองเปนผน าทางและเปนผสนบสนน

บทบาทของผบรหารในศตวรรษท 21 ผบรหารสถานศกษา มหลายบทบาทขนอยกบภารกจและกจกรรมการบรหารซงการบรหารใหประสบความส าเรจตองอาศยหลายปจจยเขามาเกยวของ การบรหารงานการศกษาในยคปจจบนจะตองสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสงคมโลก โดยเฉพาะสงคมแหงการเรยนรในยคของเทคโนโลยในการเชอมโยงขอมลตางๆของทกภมภาคของโลกเขาดวยกน ผบรหารจะตองแสดงบทบาทอยางเตมทและใชกลยทธและเทคนคการบรหารระดบสงจงจะสามารถน าพาองคกรสความส าเรจ

สมชาย เทพแสง (2547)กลาววาผน าการศกษาในยคเทคโนโลยหรอe–Leadership ควรมลกษณะ10 E ดงน 1) Envision ผน าตองสรางวสยทศนอยางชดเจนโดยเฉพาะมความคดสรางสรรคจนตนาการทกวางไกลเนนการบรณาการเทคโนโลยในการบรหารและการจดการรวมทงการเรยน การสอน 2) Enable ผน าการศกษาตองมความสามารถในการบรหารและการจดการโดยบรณาการเทคโนโลยในหลกสตรโรงเรยน ระบบการบรหารการปฏบตงานในโรงเรยน 3) Empowerment ผน าการศกษาตองเขาใจและหยงรความสามารถของบคลากรในโรงเรยนไดเปนอยางดรวมทงสามารถกระจายอ านาจใหบคลากรไดอยางเหมาะสม 4) Energize ผน าการศกษาตองหมนจดพลงและประกายไฟอยตลอดเวลา เพอใหเกดพลงในการท างานเกดความกระตอรอรนขวนขวายตลอดเวลา 5) Engage ผน าการศกษาตองตงใจและจดจอตอการท างาน โดยมความมงมนอยางแรงกลาเพอใหงานประสบผลส าเรจและตองตงความหวงใหสง และคอยๆน าองคกรไปสเปาหมายทวางไว

6) Enhance ผ น า ก าร ศ กษาจ ะต อ งยก ระด บผ ล ก าร ป ฏบ ต ง าน ให เ ก ด ความเจรญกาวหนาอยางต อเนอง โดยมมาตรฐานเปรยบเทยบ (bench marking) ไวอยางชดเจน 7) Encourage ผน าในยคโลกาภวตนจ าเปนอยางยง ทจะใชแรงจงใจตอบคลากรใหรวมมอรวมใจปฏบตหนาทอยางมความสขการสรางสภาพแวดลอมและบรรยากาศทเปนมตรจะสนบสนนงาน ใหประสบผลส าเรจ 8) Emotionผน าตองมคณภาพทางอารมณมความสามารถหยงรจตใจของบคลากรและอานใจคนอนไดรวมทงเนนการท างานทเกดจากความพงพอใจทงสองฝายทงตนเองและบคลากรทรวมงาน สรางทศนคตทางบวกมอารมณขน สขมรอบคอบ

195

9) Embody ผน าการศกษาจะตองเนนการท างานทเปนรปธรรม เนนเปาหมายหรอผลงานทสมผสไดไมวาจะเปนการวางแผน การปฏบตงาน การสอสาร การตดตามและการประเมนผล ควรใชวธการทเปนรปธรรมชดเจนและ 10) Eagle ผน าการศกษาเปรยบประดจนกอนทรทมองไกลและเนนในภาพรวมกวาการมองรายละเอยดผน าควรมองเปาหมายและผลงานเปนหลก สวนรายละเอยดเปนหนาทของเจาของงานทจะท าใหการปฏบตงานเกดประสทธภาพ e – leadership หรอผน าในยคโลกาภวตนจงเปนผน ายคใหมอยางแทจรง ผน าการศกษาซงถอวาเปนผควบคมกลไกและขบเคลอนการศกษาไปสเปาหมายแหงการปฏรปการศกษา ไมวาจะอยในระดบกระทรวงศกษาธการ ระดบส านกงานตาง ๆ รวมทงผบรหารโรงเรยนจงตองปรบเปลยนกระบวนทศนทส าโดยเนนการบรณาการเทคโนโลยในระบบการศกษา ค านงถง 10 Eในการบรหารและการจดการโดยเฉพาะควรมงคณภาพการศกษาเปนเปาสงสด โดยหวงวาคณภาพของผเรยนทงดานความรความสามารถ คณธรรม จรยธรร ม และสามารถแขงขนกบนานาประเทศไดอยางมเสถยรภาพ

Weigel (2012, อางใน ชยยนต เพาพาน, 2559: 306) ไดใหทรรศนะวา ผบรหารโรงเรยนทมประสทธภาพจะตองมทกษะในการปฏบตงานและมความสามารถในการแกปญหาทซบซอน ถาผบรหารโรงเรยนขาดทกษะภาวะผน ากจะไมสามารถแกไขปญหาของโรงเรยนไดซงทกษะภาวะผน าตองอยบนพนฐานของความเขาใจเกยวกบภาระงานและบคคลลากร ผบรหารโรงเรยนจงตองไดรบการสนบสนนใหไดรบการพฒนาทกษะ ความรและประสบการณในการปฏบตงานเพอเตรยมความพรอมส าหรบการแขงขนในบรบทของโลกยคใหม ทกษะภาวะผน าโรงเรยนทสงผลตอการสรางความสมพนธกบผอนในการปฏบตงานรวมกนใหประสบความส าเรจไดแก - ทกษะการสรางทมงาน (team building skill)

- ทกษะดานความรวมมอ (Collaboration skill)

- ทกษะดานการคดวเคราะหและสรางสรรค(Critical thinkingand creativity

skill)

- ทกษะดานการแกปญหา (problem solving skill)

- ทกษะดานการสอสาร (Communication skill) และ

- ทกษะดานนวตกรรมเพอการเรยนร(Learning innovation skill)

สรปในการจดการศกษาในศตวรรษท21สถานศกษาตองพฒนาผเรยนทงในดานสาระ วชาหลก และทกษะในศตวรรษท 21 ซงประกอบดวย ทกษะการเรยนรและนวตกรรม ทกษะชวตและอาชพ ทกษะดานสารสนเทศเทคโนโลยดงนนบทบาทหนาทของผบรหารจงเปนภาระทส าคญตอ การจดการศกษาใหมประสทธภาพ ซงผบรหารจะตองรเทาทนการเปลยนแปลง พฒนาตนเองใหเปน

196

ผน ายอดเยยมปรบเปลยนองคกรใหทนสมย พฒนาทมงานใหเปนบคคลแหงการเรยนรพฒนากระบวนทศนใหมใหเกดขนในองคการขบเคลอนดวยยทธศาสตรการบรหารจดการใหมๆ สงเสรมสนบสนนทงดานงบประมาณสออปกรณอยางเพยงพอใหความส าคญกบความสมพนธของผปฏบต

หลกการและแนวคดเกยวกบทกษะการบรหาร

ผบรหารสถานศกษาเปนบคคลทมความส าคญยงตอการด าเนนงานของหนวยงาน นอกจากผบรหารจะตองมคณลกษณะทเหมาะสมในการด ารงต าแหนงของผบรหารและองคประกอบหนงทสงผลตอการบรหารงานของผบรหารสถานศกษาคอ ทกษะของผบรหารมผเสนอแนวคดเกยวกบทกษะการบรหารไว ดงน พนส หนนาคนทร (2548: 24) ไดกลาวถงทกษะทจ าเปนส าหรบผบรหารในการบรหารงานใดราบรนวาผบรหารควรสรางทกษะนใหเปนคณสมบตประจ าตว คอ

1. ทกษะในดานกลวธการท างาน คอ รวางานทจะตองท าในหนาทของตนมอะไรบาง และท างานนนไดอยางไร รวมทงบทบาททจะตองท าเพอใหงานสมบรณยงขน

2. ทกษะดานความคดรวบยอด คอ การเขาใจโครงสรางและความสมพนธระหวางหนวยงานทงภายในและภายนอกทมผลกระทบตอระบบงานในองคการทตนบรหาร

3. ทกษะในดานมนษยสมพนธ คอการรจกสรางสมพนธภาพระหวางบคคลทงภายในและภายนอกองคการรจกใชความสามารถทมอยในตวครแตละคนใหเปนประโยชนตอการด าเนนงานของสถานศกษา รจกใชความสามารถทมอยในตวครแตละคนใหเปนประโยชนตอการด าเนนงานของสถานศกษา รจกประพฤตตนใหเปนทยอมรบนบถอแกบรรดาครและบคคลอนในสถานศกษาและสงคมทวไป วโรจน สารรตนะ (2556: 5) ไดกลาวถงทกษะการบรหารงานวามผจ าแนกไวทส าคญ 3 ทกษะ คอทกษะเชงเทคนค (Technical leadership) ทกษะเชงมนษย (Human leadership) และทกษะเชงมโนทศน (Conceptual Skill) โดยแตละทกษะมลกษณะดงน 1. ทกษะเชงเทคนค หมายถง ความสามารถในการใชเครองมอหรอวธการเฉพาะ

2. ทกษะเชงมนษย หมายถง ความสามารถทจะท างานกบคนอนไดดสงเกตไดวาทกษะเชงเทคนคจะเปนการท างานกบสงของในขณะททกษะเชงมนษยเปนการท างานกบคน 3. ทกษะเชงมโนทศน หมายถง ความสามารถในการมององคการโดยภาพรวมกบความสมพนธภายนอก ความเขาใจระหวางสวนตางๆขององคการและการสงผลตอกนและความรทสามารถจะวนจฉยและประเมนปญหาตางๆ เปนตน

197

แอนโทน (William P. Anthony, 1984: 36-43, อางถงใน พชรา อดมผล, 2550: 23-48) ไดกลาวถงทกษะทางการบรหารทผบรหาร จ าเปนตองใชเพอเปนผบรหารทมความสามารถไว 9 ประการ ดงน 1. การตงเปาหมาย (goal setting) เปาหมายของงานทมคณคาจะตองเกดการรวมมอก าหนดระหวางบคคล 3 ฝายคอ ผบรหาร ผบงคบบญชาของผบรหารและผใตบงคบบญชาของผบรหาร ผบรหาร ผบรหารจะตองท างานในฐานะผไกลเกลย ประนประนอมในการตงเปาหมายใหเปนทเขาใจและยอมรบทกฝาย

2. ภาวะผน า (leadership) ภาวะผน า คอการท าใหคนอนท าในสงทเขาอยากใหทฤษฎแบบภาวะผน ามอยหลายแบบแตไมมแบบใดทดทสดในทกสถานการณ ผบรหารทมประสทธภาพควรจะพยายามเปลยนแปลงแบบภาวะของผน าจากความเผดจการไปสแบบทมสวนรวมหรอแบบประชาธปไตย

3. การแกปญหาและการตดสนใจ (problem solving and decision) ผบรหารจะตองรบรถงสงทจะตองตดสนใจ ตองเขาปญหาไดอยางรวดเรวและเขาถงแกนของปญหาเพอพฒนาการตดสนใจทเหมาะสม ผบรหารจะตองไมเสยเวลากบการแกปญหาเลกๆ นอยๆ แตกจะไมใหความสนใจเฉพาะปญหาทส าคญเทานน ผบรหารจะตองไมเลอนการแกปญหานนออกไปและจะตองตดสนใจในแนวทมงวาจะไดดทสด ผบรหารไมควรมอบอ านาจการตดสนใจทงหมดใหแกคณะกรรมการ 4. การตดตอสอสาร (communication)การตดตอสอสารกคอการสงผานขอมลขาวสารและความเหนจากบคคลหนงไปสบคลหนง ทกษะการตดตอสอสารทดม 3 องคประกอบ คอ ความเขาใจผอน (empathy) การใชสอทเหมาะสม (appropriate media) และทกษะในการฟง (listening skill) ผบรหารทเขาใจทกษะเหลานจะไมพบความยงยากในการบรหารงาน

5. การสอนแนะและการใหค าปรกษา (coaching and counseling) ผบรหารตองเปนผสอนแนะและใหค าปรกษาแกสมาชกใหองคกร เพราะในภารกจในการบรหารยอมมปญหาเกดขนอยเปนประจ า ทงปญหาระหวางบคคลและปญหาในการปฏบตงานโดยปกตแลวทกษะทใชในการใหค าปรกษาควรจะไดใชเฉพาะปญหาทเกยวกบงาน ผบรหารทดควรจะตองเขาไปเก ยวของกบการสอนแนะน าผใตบงคบบญชาในลกษณะของการแนะแนะและการกระตนจะตองใหค าชมเชยและใหสงจงใจอนๆ เมอเขาปฏบตงานด และตองคดคานหรอตอตานเมอการปฏบตงานเกดปญหาขน

6. การจดการเปลยนแปลงและความขดแขง (managing change and conflict) การเปลยนแปลงนนมอยเกอบทกบทบาทของการบรหาร ผบรหารมความสามารถจะตองตระหนกในเรองของความเปลยนแปลงเปนอยางด และจะตองหาทางจดการกบความเปลยนแปลงทมลกษณะขดขวางและตอตานการท างาน ผบรหารควรใชวธการใชแนวทางและก ากบการเปลยนแปลง การจดการเปลยนแปลงควรมงเพอใหบรรลเปาหมายขององคการและผบรหาร บรรลความตองการของผใตบงคบบญชาเนองจากการเปลยนแปลงจ านวนมากมกกลายเปนความขดแยง ผบรหารจะตองตระหนกวาความขดแยงเปนสงทด

198

ส าหรบองคการผบรหารทมความสามารถจะตองจดการความขดแยงในแนวทางทสรางสรรคมากกวาเฉยเมยหรอการขจดมนออกไป

7. ทกษะการเมอง (political skill) เปนการเตรยมความพรอมใหผบรหารเพอการหลบหลกเพอลดความลาชาและเพอการท างานใหเรวขน ทกษะมความจ าเปนและเปนทตองการขององคการทกชนด ตวอยางทกษะทางการเมองบางอยาง เชน การตดสนใจรวมกน การเจรจาตอรอง การประนประนอม การลางแคน การขมขวญแลว เปนตน

8. การบรหารเวลา (managing time) เวลาอาจถกมองวาเปนทรพยากรทจ าเปนหรออาจถกมองวาเปนขอจ ากดทนากลวตอการปฏบตงานทางการบรหาร ผบรหารจะตองจดการกบเวลาของตนเองใหเกดประสทธผล ผบรหารจะตองเอาจรงเอาจงกบการใชเวลาใหเกดประโยชนตอการปฏบตงานใหประสบส าเรจตามเปาหมาย

9. การประเมนผลและการใหรางวล (evaluating and rewarding) ผบรหารทตระหนกในเรองนจะตองใหความส าคญกบกระบวนการประเมนผลและการใหรางวล

แนวโนมส าหรบสถานศกษาในศตวรรษท 21

Nair (2007 อางถงใน วโรจน สารรตนะ, 2557: 20) President of Elect of UEF-21 and

National Director of EducationalTechnology Consulting, NoteSys, LL กลาวถง 15 แนวโนมส าหรบโรงเรยนในศตวรรษท 21 ทจะท าใหโรงเรยนไมเปนเฉพาะสถานทเรยนแตจะเปนประตสโลกแหงการเรยนรดวยดงน

1. เปนคอมพวเตอรกนทกทใชกนไดทกเวลา (ubiquitous computing)

2. นกเรยนทกคนสามารถเขาถงเครอขายไรสายและอนเตอรเนตได 3. ใชเทคโนโลยเขมขนขน

4. เนนการเรยนรแบบไมเปนทางการมากขน

5. ลดการเรยนการสอนแบบชนเรยนลง 6. นยามของ food court มาแทนทนยามของ cafeteria

7. เปดพนทสวนรวมมากขน (shared common areas)

8. การออกแบบเฟอรนเจอรเปนไปอยางมจนตนาการมากขนไม วาจะเปนโตะท างานเกาอหรออปกรณคอมพวเตอรมการจดวางรปแบบของทท างานและอปกรณส านกงานใหเหมาะสมสะดวกปลอดภยและมประสทธภาพ

9. เปนหลกสตรสหวทยาการไมแยกสวนและเปนการสอนแบบทมมากขน

10. เนนการเรยนรเชงบรการมากขนโดยเฉพาะกจกรรมบรการชมชน

199

11. นกเรยนสรางผลผลตเชงธรกจมากขนเพอเสรมสรางประสบการณและรายไดมการสรางความเปนหนสวนกบธรกจมการออกแบบชนเรยนพนทโรงเรยนและวสดอปกรณเพอสรางผลผลต

12. เปนสตดโออเลกทรอนกสเพอการเรยนรทางไกลแทนทหองปฏบตการคอมพวเตอรเปนสตดโอทนกเรยนสามารถพบกบผเชยวชาญไดทวโลกสามารถน าเสนอผลงานทงสวนตวหรอเปนกลมไดอยางมออาชพ

13. สงอ านวยความสะดวกเพอการผลตไฮเทคมมากขนเชนอปกรณการผลตฟลมหรอผลตวดโอเปนตน

ผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21

ผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 ตองมคณลกษณะทโดเดนมทกษะและบทบาทใน การบรหารการเปลยนแปลงใหไดอยางมประสทธภาพการใชขอมลและสารสนเทศเพอใชการก าหนดยทธศาสตรและน าไปสการปฏบตในอนาคตจากการศกษาแนวคดทฤษฎและงานวจยของนกวชาการทงในและตางประเทศสามารถก าหนดประเดนศกษาทส าคญ 4 ดานหลกไดแกคณลกษณะความเปนผน ายคใหมทกษะยคใหมบทบาทหนาทและคณธรรมของผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21

ชยยนต เพาพาน (2559: 304-305) ไดสรปเกยวกบองคประกอบผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 ไวดงน 1. คณลกษณะของผบรหารสถานศกษายคใหมจากการสงเคราะห แนวคดเกยวกบผบรหารสถานศกษายคใหมของ Maxine (2015) Gerald Aungus (2012) และGeorge Couros

(2010) ไดเขยนบทความเรอง Top 10 Characteristics of Successful 21st Century School

Leaders:21st Century Administrators: New Roles, New Responsibilities และ The 21st

Century Principal ตามล าดบ สามารถสรปไดวา ผบรหารสถานศกษาทมประสทธผลในศตวรรษท 21 ควรมคณลกษณะ ดงน 1) นกสรางสรรค (ceative) ผบรหารทมประสทธภาพ มกระบวนการผลกดนใหบคลากรในโรงเรยนทมความสามารถสรางสรรคงานใหมคณภาพและมาตรฐานมากขน ตองผลกดนเพอประโยชนของนกเรยน และจะตองหาวธจดการอยางตอเนองเหมอน "ทฤษฎน าไหล (flow theory)"

200

2) นกการสอสาร (communicator) ผบรหารทมประสทธภาพไมเพยงแตการสอสารโดยการแบงปนขอมลผานหลายสอเทานน แตยงเปนผฟงทมประสทธภาพซงเปนสงจ าเปนทกลมผบรหารตองเปนผสอสารทมประสทธภาพกบผมสวนไดสวนเสยทงหมด

3) นกคดวเคราะห (critical Thinker) ผบรหารจงตองใหความสนใจในความคดทครหรอบคลากรแสดงออกเปนสงทส าคญยง โดยเฉพาะดานผลกระทบทมตอโรงเรยนและนกเรยนในระยะยาว และจะไดรบประโยชนเหลานนมากทสดไดอยางไร ถอวาเปนสงส าคญส าหรบผบรหาร ทจะตองน าเอาขอมลและความคดตางๆมาใชในการตดสนใจทงหมด

4) สรางชมชน (builds community) ในทน หมายถง การประสานเชอมโยงตอกลมคนทเหมาะสมตวอยางเชน วธทจะสรางโอกาสใหกบบคลากรเพอเชอมโยงตอกบคนอนๆ ทจะชวยสงเสรมการเรยนรมากขนมนเปนสงส าคญทไมเพยงแตพฒนาผน าในโรงเรยนเทานน แตเปนการเปดโอกาสใหคนอนเหนความเปนผน าดวย

5) การมวสยทศน (visionary) ผบรหารโรงเรยนทมประสทธผลตองมวสยทศนในการทจะท าใหโรงเรยนเตรยมพรอมทดทสดส าหรบนกเรยนไปสอนาคตทตองการ และสามารถแบงปนวสยทศนไปพฒนาชมชนไดอยางมประสทธภาพรวมกนไดดวย

6) การสรางความรวมมอ และการตดตอ (collaboration and

connection) ผบรหารตองแสวงหา แบงปนขอมล และความรอยางเปดเผยชดเจน มการคนหาความเขาใจและปฏบตอยางเขาใจกบคนอน มการตดตอกบโลกภายนอกผานทางบลอกและสอทางสงคม และตองสรางการรวมมอกบผอน

7) สรางพลงเชงบวก (positive energy) ผบรหารตองสรางหลกการทงเชงบวก เชงรกและวธการดแลเอาใจใส ตองใหเวลาในการพบปะพดคยกบนกเรยน ครและผปกครองรบรและคณคาของพวกเขาโดยการพฒนาความสมพนธทแทจรงใหเกดขน นอกจากนผบรหารตองสรางสขภาพตนเอง สวสดการและระดบพลงงานใหพรอมเสมอ

8) ความเ ชอมน (confidence) ผบรหารตองมลกษณะความมนใจ (confidence) เขาถงไดงาย (approachable) มความโดดเดน (be visible) ในฐานะทเปนผน าตองมความกลาทจะตองเผชญกบสถานการณทยากล าบาก ซ งสถานการณเหลานมกจะอย ใน ความสงบเสมอ และมความมนใจในการรกษาขวญก าลงใจและความเชอมนในชมชนโรงเรยน

9) ความมงมนและความพากเพยร (commitment and persistence)

ผบรหารตองแสดงความมงมนและความทมเท (dedication) อยางจรงจง เพอผลกดนใหกบครและนกเรยนเกดความมงมนทมเทในงาน และอยายอมแพ (never give up) เพอใหบรรลผลส าเรจตามเปาหมายการพฒนาทก าหนดไว

201

10) ความเตมใจทจะเรยนร (willingness to learn) ผบรหารตองเรยนรอยางสม าเสมอ เพราะการเปลยนแปลงในศตวรรษท 21 เปนทนาตนเตนและน ามาใชเสรมสรางศกยภาพผบรหาร และสงคมโรงเรยนผบรหารจงตองเปนผเรยนรตลอดชวต (be a lifelong

learner)

11) ต อ ง เ ป น น กป ร ะกอ บกา ร ค ด ส ร า ง ส ร ร ค แล ะน วต ก ร ร ม (entrepreneurial, creative and innovative) ความสามารถในการคดนอกกรอบเปนพลงทมอ านาจของผบรหาร การคดสรางสรรค และนวตกรรมเปนวธทดทสดในการบรหารจดการกบความซบซอนทางสงคมในศตวรรษท 21 และตองพฒนาโรงเรยนเปนองคการประกอบการ (entrepreneurial organization) ไดดวย

12) นกรเรมงาน ( intuitive) ผบรหารตองเรยนร ถงความเชอมนในสญชาตญาณ ( instincts) ของตนเอง ความสามารถการเปนนกคด นกรเรมสรางสรรคผบรหารสามารถการแกปญหาใหส าเรจอยางไมคาดฝนหรอจากการสงหรณใจ (intuitively) ซงเปนการเกดขนจากความชาญฉลาดทด 13) ความสามารถในการสรางแรงบนดาลใจ (ability to inspire) ผบรหารควรสรางความกระตอรอรนและความคดเชงบวกตอบคลากรในการรวมกนก าหนดทศทางในอนาคต สงทงหมดนตองเนนใหเกดขนในขณะทยงด ารงต าแหนงผบรหาร

14) การเจยมเนอเจยมตว (be humble) ผบรหารมความส าคญตอการท าหนาทในโรงเรยนซงงานผบรหารไมใชเปนรปปนแตเปนงานทเออตอทกคนในโรงเรยนนนคอ ตองมสมมาคารวะ การรจกบคคลในชมชน การเปดโอกาสกบคร และชมชนเขามามสวนรวม

15) ตวแบบทด (good model) หากคณก าลงสงเสรมทกษะในศตวรรษ ท 21 ตองร และฝกพวกเขาใหมความคดสรางสรรค การท างานรวมกน ฝกการสอสารทด และ คดวเคราะหเปนการใชเทคโนโลยอยางมประสทธภาพ และการปลกฝงสรางสรรคนวตกรรม จดสภาพแวดลอมทปลอดภยส าหรบการเรยนรและความเสยง สถาพร พฤฑฒกล (2560: 45) ภาวะผน าของผบรหาร ในศตวรรษท 21 จากประเดนปญหา นบเปนปญหาทมมาชานานในสงคมไทยและปจจบนกยงคงเปนปญหาอยเชนเดม แสดงใหเหนถง การบรหารจดการศกษาทยงไมสามารถด าเนนการใหบรรลเปาหมายไดอยางประสทธภาพและเกดประสทธผลอยางเปนรปธรรมซง Hoy and Miskel (2005: 388-389) ไดกลาวถงประสทธผลขององคการและภาวะผน าของผบรหารสถานศกษา สรปไดวา พฤตกรรมหรอภาวะผน าของผบรหารองคการเปนปจจยส าคญทสงผลตอความส าเรจหรอประสทธผลขององคการในการศกษา ดงจะเหนไดวาบางองคการเตบโตไดอยางรวดเรว ในขณะทบางองคการกเสอมถอยไดอยางรวดเรวเชนกนเมอมการปรบเปลยนผบรหาร สอดคลองกบ Wiseman (2011: 2-10) ไดแสดงใหเหนถงภาวะผน าของ

202

ผบรหารองคการ ทสอดคลองกบการเปลยนแปลงในศตวรรษท 21 ทเรยกวาภาวะผน าแบบทวปญญา (multipliers leadership)

ทกษะของผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21

ทกษะ (skill)เปนความช านาญหรอเชยวชาญในการกระท าอยางใดอยางหน ง ซงสมบต โฆษตวานช (2542: 29) ไดอธบายไววา หมายถง ความสามารถของบคคลทจะกระท าสงใดสงหนงไดอยางช านาญ คลองแคลว วองไวและถกตอง โดยแสดงออกมาทางรางกายหรอสตปญญา และเปนทยอมรบของคนทวไป(Katz, 1974: 81) ใหความหมาย ทกษะ หมายถง ความสามารถของบคคลทสามารถเรยนรและพฒนาได เปนความสามารถทจะน าความรหรอศกยภาพของบคคลเพอมงสความส าเรจตามเปาหมายหรอวตถประสงคทก าหนดไวจากความหมายดงกลาว สามารถสรปไดวา “ทกษะ” คอสามารถของบคคลทมทงดานความร ความสามารถทสามารถปฏบตกจกรรมหรอสงใดสงหนงไดอยางช านาญมผลจากการปฏบตสความส าเรจไดอยางมประสทธภาพ

ในปจจบนเปนสงคมแหงการเปลยนแปลงและสงคมแหงการเรยนรอยางตอเนอง ผบรหารสถานศกษารวมถงผบรหารหนวยงานตางๆ ไมสามารถหยดพฒนาตนเองได หากแตตองเรงเร ยนรอยางตอเนอง เพอสรางความพรอมใหกบตนเองและองคกรของตนทจะรบมอกบความเปลยนแปลงหรอผลกระทบตางๆ ทไมอาจหลกเลยงไดในอนาคต เนองจากสงคมมความเปลยนแปลงตลอดเวลาและรวดเรว ท งยงมกระแสไหลเวยนของขอมลขาวสาร อทธพลของเศรษฐกจ การเมอง การปกครอง การเรยกรองสทธและการบรการทแตกตางจากในอดต นวตกรรมใหมและความกาวหนาทางดานเทคโนโลยรวมถงกระแสวฒนธรรมทหลากหลายทลวนแลวแตสงผลตอการบรหารจดการหนวยงานตางๆทงสน ดงนนผบรหารสถานศกษาในปจจบนจงจ าเปนตองมทกษะหลากหลายเพอพรอมรบความเปลยนแปลงเหลานดงรายละเอยดดงตอไปน 1. ทกษะเชงเทคนค (technical skills) หมายถง ความสามารถในการใชความร เทคนควธ เครองมอและอปกรณทจ าเปนในการปฏบตภารกจอยางเชยวชาญและช านาญจากประสบการณ การศกษาและการฝกอบรม เชน ความสามารถในการสอน การจดวางระบบงานในสถานศกษา การจดท างบประมาณและการบญช การประชาสมพนธ ความสามารถในการแนะน าหรอชแนะใหผอนปฏบตตามได เปนตน

2. ทกษะการนเทศและการสอน (supervision and instructional skills) ความสามารถในการถายทอดแนะน าใหผใตบงคบบญชาเกดความเขาใจในการเรยนการสอนและความสามารถในการบรหารหลกสตร เชน การจดตารางการเรยนการสอนทสอดคลองกบหลกสตร และเหมาะสมตามวยผเรยน สงเสรมใหครพฒนาวธการสอน โดยยดผเรยนเปนส าคญ สงเสรมใหคร

203

มความกาวหนาทางวชาการ นเทศการสอนอยางสม าเสมอ สนบสนนใหครท าวจยในชนเรยน เปนตน นอกจากน ผบรหารควรมความร ความเขาใจในการพฒนาหลกสตร การบรณาการหลกสตรแกนกลางกบภมปญญาทองถน มาตรฐานการเรยนการสอนของแตละระดบชน รวมถงการจดการเรยนการสอนรปแบบตางๆ เพอประโยชนของผเรยน

3. ทกษะดานความสมพนธระหวางบคคล ( interpersonal skill) ความสามารถเขาใจธรรมชาตและความตองการของบคคล สามารถสรางความสมพนธทดกบบคคลอน สรางวฒนธรรมการท างานทเปดเผย เปนมตรและมอสระ รบฟงและเขาใจผอน ยอมรบการแสดงความคดเหนและใหขอมลยอนกลบ จดการความขดแยงไดอยางมประสทธผล สงเสรมการท างาน เปนทม ปฏบตตนโดยยดหลกความเทาเทยมกน สามารถสอสารในรปแบบตางๆ ไดอยางเหมาะสม เชน การฟง การพด การอาน การเขยน การอภปราย การบรรยาย การแสดงความคดเหน การวพากษ วจารณ การต าหน การสอนงาน การแนะน า เปนตน

4. ทกษะเชงความคดรวบยอด (conceptual skills) ความสามารถในการคดวเคราะห และตความขอมล และสถานการณตางๆ ไดอยางเปนระบบ สามารถมองเหนภาพรวมขององคกร มองเหนภาพวา หนวยงานยอยๆ ในองคการ มความสมพนธกนเชนไร กระแสไหลเวยนของงานเปนอยางไร สามารถคาดการณอนาคตและวางแผนลวงหนาไดอยางมประสทธผล ความสามารถในการมองเหนปญหา เขาใจสาเหตของปญหา และทางเลอกในการตดสนใจแกปญหาไดอยางเหมาะสม รวมถงความสามารถในการมองเหนอปสรรคและโอกาสกาวหนาของหนวยงาน

5. ทกษะเชงธรกจ (business skills) ความสามารถในการวเคราะหทศทาง แนวโนมความเปลยนแปลง และความเปนไปของสภาพแวดลอมทสงผลตอการด าเนนงานของหนวยงาน เพอก าหนดวสยทศน นโยบายการด าเนนงานตางๆ รวมถงความสามารถในการเพมมลคา และคณคาใหกบองคกร สามารถสรางความเปลยนแปลงและพฒนาอยางตอเนอง แสวงหาวธการหรอแนวทางในการท างาน มงทผลลพธของงานมากกวากระบวนการทซ าซอนและลาชา

6. ทกษะการเรยนรอยางตอเนอง (lifelong learning skills) ความสามารถใน การแสวงหาขอมลความรเพอพฒนาตนเองและผใตบงคบบญชาฝกตนเปนคนใฝเรยนรสงตางๆ อยเสมอเพอใหเปนคนฉลาดทนโลกทนเหตการณฝกตนเองใหเปนคนอานมากฟงมากเพอเรยนรมมมองและทศนคตของบคคลอนมความไวตอขอมลขาวสารและความเปลยนแปลง 7. ทกษะดานคอมพวเตอร (computer skills) รวมถงความสามารถในการใชเครองมอสอสารประเภทตางๆการใชสอเทคโนโลยคอมพวเตอรในการสบคนขอมลในการน าเสนอในการเผยแพรขอมลของหนวยงาน การสงเสรมใหผ ใตบงคบบญชาน าเทคโนโลยใหมๆ มาใชเพอความกาวหนาในการท างานสามารถจดหาวสดอปกรณมาใชในการบรการไดเหมาะสม ความสามารถเขาใจผลกระทบทเทคโนโลยตางๆ มตอการจดการศกษา

204

8. ทกษะดานภาษาตางประเทศ (foreign language skills) เนองจากปจจบนสงคมและวฒนธรรมของประเทศตางๆมบทบาทมากขนในสงคมไทยท าใหภาษาตางประเทศหรอทเราเรยกวา “ภาษาทสอง” หรอ “ภาษาทสาม” เปนพลงทส าคญของผบรหารของหนวยงานตางๆ ซงหมายถงสามารถสอความในรปแบบตางๆ เชน การพดการน าเสนอการฟงการอานและการเขยนเปนตนเพอสรางสรรคประโยชนของหนวยงานได

9. ทกษะทางการเมอง (political skills) เปนความสามารถในการสรางเครอขายความสมพนธทงภายในหนวยงานและภายนอกหนวยงานไดเปนความสามารถในการประยกตใชความสมพนธ ในการเชอมโยงกระแสอ านาจทงทเปนทางการและไมเปนทางการในองคการของตนและองคการอนๆทเกยวของเพอประโยชนในการปฏบตหนาทใหบรรลผลรวมถงความเขาใจกฎหมายทางการศกษาความสามารถในการคาดการณนโยบายรฐแนวคดในทางการเมองและเศรษฐกจสงคมเทคโนโลยตลอดจนเหตการณสถานการณหรอบรบทภายนอกอนๆทสงผลตอกระบวนการจดการเรยนการสอน

10. ทกษะการบรหารจดการทรพยากรตางๆ (resource management skills)

สามารถจดสรรทรยพากรตางๆไดอยางเหมาะสมเชนการบรหารงานบคคลการมอบหมายงานใหบคคลการมอบอ านาจการจดสรรเวลาเพอกจกรรมตางๆ เชนการประชมรวมถงการจดสรรวตถดบ การจดหาสอวสดอปกรณ อยางเหมาะสมการพจารณาความดความชอบโอกาสในการเตบโตเลอนขนเปนตน

11. ทกษะทางดานอารมณหรอทเรยกกนทวไปวา“ความฉลาดทางอารมณ” (emotional intelligence) สามารถรบรและเขาใจจดแขงจดออนของตนเองและของบคคลแวดลอม สามารถจดการความขดแยงไดอยางเหมาะสมมความอดทนอดกลนรบรและเขาใจอารมณ ความตองการความเครยดของตนเองและผอนไดสามารถแสดงออกอยางเหมาะสมกบกาลเทศะและสภาพบรบทแวดลอมสามารถรบมอกบแรงกดดนตางๆไดดสามารถจดการความเครยดของตนเองและของผอนไดอยางเหมาะสม

12. ทกษะในการจดการตนเอง (self managementskills) สามารถครองตนใหประพฤตปฏบตอยางถกตองเหมาะสมตามกฎหมายคณธรรมจรยธรรมและแนวทางในการประกอบวชาชพของตนมความเปนระเบยบเรยบรอยสามารถการวางตนอยางเหมาะสมสามารถเปนแบบอยางทดของบคคลอนสามารถจดล าดบความส าคญของภาระงานไดอยางเหมาะสมและสามารถสรางกจวตรประจ าวนทชวยประหยดเวลา

205

13. ทกษะในการจดการอาชพ (career management skills) เปนความสามารถในการสรางเสนทางสความส าเรจและสามารถพฒนาอาชพของตนเองใหมความกาวหนาในเสนทางทเหมาะสมและในชวงเวลาทเหมาะสมมความสนใจเรยนรในสงทเปนประโยชนตอวชาชพของตนเองสนใจพฒนาความรความสามารถและศกยภาพในการปฏบตหนาทของตนเอง 14. ทกษะในการวดและประเมนผลงาน (assessment and evaluation skills)

ผานการสงเกตการณการวดผลการทดสอบและสามารถวเคราะหขอมลตความขอมลและตดสนใจไดอยางถกตองเหมาะสมและยตธรรมมการก าหนดเกณฑหรอมาตรฐานรวมถงเปาหมายในการประเมนทแนนอนยตธรรม และสามารถน าผลการวดและประเมนผลเพอท าการบรณาการและพฒนาบคลากรอยางตอเนองเพอใหเกดผลเสรมแรงทางบวก

15. ทกษะการบรหารความเปลยนแปลง (change management skills) เปนความสามารถในการปรบตวและรองรบความเปลยนแปลงตางๆมความยดหยนสงยอมรบความคดเหนหรอนวตกรรมใหม สามารถสรางความเปลยนแปลงและท าใหผอนคลอยตามไดสามารถน าพาความเปลยนแปลงสการปฏบตไดอยางเปนรปธรรม

16. ทกษะการชกจง (persuasion skills) สามารถโนมนาวและชกจงผอนเปนนกสนทนาทดสามารถจบจดสนใจของบคคลแวดลอมไดสรางความรวมมอรวมใจสรางความรกศรทธาตอองคการ แรงบนดาลใจในการท างานสามารถสอสารวสยทศนหรอเปาหมายไดอยางนาสนใจใหเกดความรสกคลอยตามและยอมรบ

17. ทกษะการวจย (research skills) ความสามารถในการด าเนนการวจยใหค าชแนะแนวทางการท าวจยสถตพนฐานทใชในการด าเนนการวจยความสามารถในการตรวจสอบผลการวจยของบคลากรสงเสรมการท าวจยและการน านวตกรรมไปใชในการท างานจรง นอกเหนอจากทกษะความสามารถของผบรหารสถานศกษาทกลาวไวแลวนนยงมปจจยอนๆทชวยสงเสรมให บคคลกาวสต าแหนงผบรหารไดอยางสงางาม และเปนทยอมรบของทกฝายในการปฏบต หนาทบรหารจดการสถานศกษาโดยเฉพาะในยคของการเปลยนแปลงยคใหมดงกลาวปจจยเสรมเหลานไดแกระดบการศกษาหรอคณวฒทางการศกษาเพอใหผบรหารมคณลกษณะตรงตามคณสมบตทก าหนดโดยวชาชพประสบการณจากการท างานการฝกอบรมและการศกษาดงานเพอแสดงวาบคคลไดรบการพฒนา อยางตอเนองมความทนสมยและสามารถกาวทนความเปลยนแปลงตางๆผลงานทางวชาการเชนงานวจยนวตกรรมบทความวชารต าราการเปนวทยากรใหความร เปนตน สงเหลานเปรยบเสมอนเครองยนยนศกยภาพของบคคลในความเปนนกการศกษาใหเกดความยอมรบผลงานอนๆจากการปฏบตงานเชนรางวลค าชมเชยความส าเรจตางๆทเปนทประจกษแกชมชนสงคมหนวยงานทเกยวของและปจจยเสรมประการสดทายคอคณลกษณะ (characteristics) ของผด ารงต าแหนงผบรหารเปนสงทเสรมสรางและพฒนาไดเชนบคลกภาพดนาเชอถอตรงตอเวลากระตอรอรน

206

ขยนหมนเพยรซอสตยสจรตมความรบผดชอบตอตนเองครอบครวองคกรและสงคมม วนย (มทนา วงถนอมศกด, 2556: 205-207) ทกษะยคใหมเปนคณลกษณะทส าคญของการเปนผน าทมประสทธผล ผบรหารสถานศกษาซงเปนผน าของสถานศกษา จงจ าเปนอยางยงทตองไดรบการพฒนาทกษะทจ า เปนและส าคญตอ การบรหารจดการสถานศกษาและการบรหารตนเอง อยางตอเนองเพอน าไปสการบรหารงานใหมประสทธภาพ มนกวชาการใหทศนะดานทกษะส าหรบผบรหารสถานศกษายคใหม จากการศกษาแนวคดเกยวกบทกษะยคใหมของผบรหารโรงเรยนทมประสทธภาพของ Weigel (2012) ไดเขยนบทความเรอง Management Skills for the 21st Century : Avis Gaze (2016) เขยนงานเรอง Preparing School Leaders: 21st Century Skills และNational Association of Secondary

School Principals (NASSP) (2013) เขยนหนงสอเรอง 10 Skills for Successful School

Leaders สามารถสงเคราะหแนวคดเกยวกบทกษะยคใหมของผบรหารโรงเรยนในศตวรรษท 21 ทสอดคลองกน (มทนา วงถนอมศกด, 2556) ไดดงน 1. ทกษะการคดวเคราะห และการคดสรางสรรค (Critical and creative thinking

skill)

2. ทกษะการแกปญหา (Problem solving skills)

3. ทกษะการสอสาร (communication skill)

4. ทกษะทางเทคโนโลยและการใชดจตอล (Technological anddigital literacy

skills)

5. ทกษะดานการบรหารองคการ (Organizational management skills)

6. ทกษะการบรหารงานบคคล (Personal management skills)

7. ทกษะท างานเปนทม (Teamwork skills)

8. ทกษะดานนวตกรรมเพอการเรยนร (Learning innovation skill)

9. ทกษะการก าหนดทศทางองคกร (Setting instructional direction skill)

10. ทกษะการรบรไว (Sensitivity skill)

11. ทกษะการตดสน (Adjustment skill)

12. ทกษะมงผลสมฤทธ (Results orientation skill)

13. ทกษะความสมพนธระหวางบคคล (interpersonal skill)

14. ทกษะคณธรรมจรยธรรม (ethical-moral skills)

สรปไดวา ทกษะส าหรบผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 ประกอบดวยทกษะตางๆ ไดแก การคดวเคราะหและการคดสรางสรรคการแกปญหา การสอสารการท างานเปนทมเทคโนโลยและดจตอล การตดสนมงผลสมฤทธมนษยสมพนธ และคณธรรมจรยธรรม

207

บทบาทของผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21

บทบาทเปนแบบแผนพฤตกรรมทแสดงออกตามต าแหนงหนาท ซงเปนไปตามความคาดหวงของสงคม บทบาทของบคคลจงมความแตกตางกนไปตามวฒนธรรม ส าหรบบทบาทของผบรหารสถานศกษา เปนหนาทในการบรหารสถานศกษาใหบรรลเปาหมายตามต าแหนงทด ารงอย มนกวชาการใหทศนะดานบทบาทยคใหมทผบรหารสถานศกษาควรน าไปใชประโยชน มรายละเอยดดงน The Wallace Foundation (2012) เปนมลนธใหทนสนบสนนโครงการสงเสรมความเปนผน าการศกษาใน 24รฐของประเทศสหรฐอเมรกา เสนอแนวทางส าหรบผบรหารสถานศกษาทมประสทธผลควรน าไปใชม 5 ประการ ดงน

1. การสรางวสยทศนเพอความส าเรจทางวชาการส าหรบนกเรยน (Shaping a vision of

academic success for all students) การน าวสยทศนสการปฏบตเพอใหเกดความเขาใจ และมสวนรวมของบคลากรในการมงผลสมฤทธทางการเรยนของผเรยนใหบรรลผลตามเปาหมาย

2. สรางบรรยากาศทอบอนเพอการศกษา (creating a climate hospitable to

education) ผบรหารตองจดสภาพแวดลอมใหเหมาะกบผเรยนและบคคลภายนอก เพราะโรงเรยนเปนศนยกลางทางการเรยน และกจกรรม บรรยากาศมความส าคญทเออตอการเรยนการสอน และการเรยนรของผเรยน

3. การปลกฝงภาวะผน าใหกบบคคลอน (cultivating leadership in others) ทงครในโรงเรยนถอวาทรพยากรส าคญในการบรหาร การสรางใหครเปนผน าทางวชาการจะสงผลใหโรงเรยนมการพฒนาไปสคณภาพและมมาตรฐานทางการศกษา 4. การปรบปรงการเรยนการสอน (improving instruction) ผบรหารทมประสทธผลจะมงท างานดวยความเอาใจใสในการปรบปรงผลสมฤทธทางการเรยน โดยมงถงคณภาพการสอนและใหบรรลผลส าเรจตามความคาดหวงของผเรยน และผปกครอง

5. การบรหารจดการกบคน ขอมล และกระบวนการ (Managing people, data and

processes) ผบรหารทมประสทธผลตองใหความส าคญกบบคลากรทงครบคลากร และผเรยน รวมทงการน าขอมลมาใชประโยชนตอการพฒนาสารสนเทศเพอการบรหารและกระบวนการการบรหาร

Derick Meado (2016) ผเชยวชาญดานการสอน ไดเขยนบทความเรอง The Role of the

Principal in Schools ไดสรปบทบาทหนาทในโรงเรยนของผบรหารสถานศกษายคใหมทส าคญ 9

บทบาท ดงน

208

1. บทบาทในฐานะผน า (Role as school leader) ประกอบดวย การเปนผน าทมประสทธภาพ (Being an effective leader) โครงการจดหาทนอปถมภโรงเรยนการพฒนาการประเมนผลครผสอน และนโยบายการพฒนาโรงเรยน เปนตน

2. บทบาทในฐานะผรกษาระเบยบวนยของผเรยน (Role in Student Discipline)

งานสวนใหญของผบรหาร การรกษาระเบยบวนยของนกเรยน ทผบรหารตองสรางความเขาใจใหแกครทกคน และตองเปาหมายของการน าไปใชกบผเรยนจะท าใหงานงายขน

3. บทบาทในฐานะผประเมน (Role as a Teacher Evaluator) ผบรหารสวนใหญตองมความรบผดชอบในการประเมนผลงานของคร โรงเรยนทมประสทธภาพจะตองมครผสอนทมประสทธภาพ ผบรหารตองจดใหมการประเมนตามกระบวนการดานคณภาพครอยางมความเปนธรรม และตองชใหเหนทงจดแขงและจดออนของการปฏบตหนาทของคร 4. บทบาทในการพฒนา การด าเนนงาน และการประเมนโครงการ (Role in

Developing, Implementing, and Evaluating Programs) เปนเปนหนงบทบาททผบรหารโรงเรยนจะตองหาวธการพฒนาประสบการณของผเรยนเพมขน โครงการพฒนาทมประสทธภาพตองครอบคลมพนเพอเปนแนวทางเดยวกนและตองมการประเมนทกป และพฒนาเสมอถอวาเปนสงจ าเปน

5. บทบาทในการทบทวนนโยบายและกระบวนการภายใน (role in Reviewing

Policies and Procedures) เอกสารส าคญอยางหนงของการบรหาร (governing) โรงเรยน คอ คมอนกเรยน (Student Handbook) ถอเปนตวชวดการพฒนาคณภาพการศกษาของนกเรยนไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนยงสามารถท าใหงานของผบรหารงายขน ใหนกเรยน คร และผปกครองไดรนโยบายและขนตอนการท างานประสบผลส าเรจได 6. บทบาทในการก าหนดตาราง (Role in Schedule Setting) การสรางตารางตองท าทกๆปซงจะเปนภาระงานทผบรหารตองการสรางขนมาเอง ไดแก ตารางการตระฆงการเขาเรยน ตารางการปฏบตงาน ตารางการใชหองปฏบตการคอมพวเตอร ตารางการใชหองสมด ฯลฯ ตรงขามผบรหารตองตรวจสอบแตละตารางเหลานนวา ไมท าใหบคลากรแตละคนตองมตารางมากเกนใน แตละป 7. บทบาทในการจางครใหม (Role in Hiring New Teachers) เปนหนาทส าคญของผบรหารโรงเรยน ตองจางหรอรบครและเจาหนาทเขามาใหมในการท างานไดอยางถกตองดวยกระบวนการสมภาษณหรออบรมจงเปนสงส าคญอยางยง

209

8. บทบาทในการปกครองและชมชนสมพนธมความสมพนธทดกบพอแมและสมาชกในชมชนสามารถเปนประโยชนกบคณในความหลากหลายของพนท การสรางความสมพนธกบบคคลและธรกจในชมชนสามารถชวยใหโรงเรยนอยางมาก รวมถงประโยชนทไดรบบรจาคเวลาสวนตวและการสนบสนนในเชงบวกโดยรวม

9. บทบาทในการมอบหมายงาน (Delegating) ผน าหลายคนโดยธรรมชาตมงานหนกอยในมอทตองสงการลงไป ผบรหารตองมการมอบหมายงานบางอยางซ งเปนสงจ าเปน โดยมอบหมายใหกบบคคลทมความรและไววางใจผบรหารโรงเรยนทมประสทธภาพไมมเวลามากพอทจะท าทกอยางทตองการท าดวยตวเอง จงตองพงพาคนอน ๆ มาชวยท า เพอใหผลงานบรรลผลส าเรจ

Grossman (2011) กลาววาเพอเปนการตอบสนองตอความรบผดชอบใหมเหลาน สมาคมโรงเรยนภาวะผน าระหวางรฐ (ISLLC) สรางชดมาตรฐานการพฒนาส าหรบผบรหารโดยกลมองคกรทเปนผน าการศกษาแหงชาตไดแก สมาคมผบรหารโรงเรยนประถมศกษาแหงชาตสมาคมผบรหารโรงเรยนมธยมศกษาแหงชาตและสภาหวหนาเจาหนาทโรงเ รยนของรฐ ไดพฒนาชดมาตรฐาน การพฒนาผบรหารซงไดน ามาใชในการพฒนาในป 2008 มแนวทางทผบรหารตองรบผดชอบตามบทบาท ดงน 1. บทบาทในการจดการเรยนการสอนทมประสทธภาพ

2. บทบาทในการออกแบบหลกสตร การใชหลกสตร การวดผล และการประเมนผล

3. หลกความสมพนธกบการด าเนนงานตามแผนกลยทธ

4. บทบาทในการบรหารสารสนเทศ การรวบรวมขอมล และกลยทธการวเคราะหขอมล

5. วธสรางแรงบนดาลใจบคคลดวยวสยทศนทใหผเรยนสามารถเรยนรในระดบ สงขน

DoDEA21 (2016) ไดน าเสนอเครองมอการประเมนเรอง Instructional Leadership: Self

Assessment and Reflection Continuum เปนเครองมอประเมนความเปนผน าทางการศกษาของผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 การก าหนดตวชวดดานสมรรถนะและความเปนผน าทมประสทธผลในศตวรรษท 21 มบทบาท 4 ดานหลกดงน 1. ผน าโรงเรยนในศตวรรษท 21 ก าหนดใหมการก ากบดแลดานการบรณาการ การเรยนการสอนตอการประยกตนวตกรรมใหมๆมาใช และการประเมนผล ไดแก การใหค าแนะน าแนวคดใหมๆส าหรบครผสอน

210

2. มการน ารปแบบทางดจตอลมาสนบสนบสนนการเรยนการสอนของครเพอการเรยนรของผเรยนไดแก น าไปใชในหองเรยน สงเสรมใหคร นกเรยนใชเครองมอทางดจตอลอยางมประสทธผล และใชอยางตอเนองรวมทงการประเมนประเมนความพรอมของโรงเรยนทจะน าทกษะทางดจตอลมาใช

3. ใหโอกาสแกครไดพจารณาไตรตรอง ก าหนดจดมงหมาย และการรวมมอกนเพอใหเกดการเรยนรอยางมออาชพในสภาพแวดลอมทมความเสยงแลวสามารถน ามาเปนโอกาส ไดแก ใหครก าหนดยทธศาสตรการวจยดานหลกสตร ดานการเรยนการสอน และดานการประเมนผล และใหน าผลการวจยมาใชประโยชน รวมทงเปดโอกาสใหครไดเรยนรอยางมออาชพไดอยางแทจรง

4. ตองจดสภาพแวดลอมบนพนฐานยดการเรยนรของผเรยนเปนศนยกลางการสงเสรมปฏสมพนธและความรสกทดตอของชมชน ไดแก การสรางสภาพแวดลอมของโรงเรยนเพอสนบสนน การสอน และการเรยนรดานทกษะในศตวรรษท 21 ก าหนดใหจดสภาพแวดลอมเพอการเรยนรทมประสทธภาพและความนาเชอถอยดหยนภายในโรงเรยนและชมชน นอกจากนควรเพมโอกาสการเรยนรดานโลกมากขน และออกแบบทางสงแวดลอมทเพมโอกาสการพฒนาทกษะการคด ทกษะชวต และทกษะทางอาชพและเตรยมผเรยนส าหรบการท างานในอนาคต

เครองมอเพอการบรหารจดการสถานศกษาในศตวรรษท 21

จากความเปลยนแปลงและความทาทายขางตน ผบรหารจ าเปนตองมเครองมอทแตกตางจากในยคทผานมาเพอการขบเคลอนองคกรสความส าเรจ และเครองมอส าคญทจะตองมการน าไปใชมดงน 1. การจดการความรในองคการ การบรหารจ าเปนตองกระตนใหคนในองคกรพฒนาความร สรางนวตกรรมในการปฏบตงานอยตลอดเวลา เนองจากองคการตองเปนองคการแหง การเรยนร ซงจะชวยใหองคการพรอมรบความเปลยนแปลงตางๆ ท จะเกดขน ยงไปกวานนยงจะสามารถน าพาองคการสการเปนผน าได ซงการจดการความรเปนเครองมอส าคญเพอบรรลเปาหมายดงกลาว นอกจากนการจดการความร ยงเปนเครองมอส าคญทสรางความรสกรวมของคนในองคการ สรางความภาคภมใจในการท างานและกระตนใหคนในองคการท างานอยางเตมศกยภาพทม 2. การสรางวฒนธรรมองคกรทเออตอการเปลยนแปลง ความเปลยนแปลงจะเกดขนอยางรวดเรวขน องคการทมโครงสรางการท างานทไมเออตอการเปลยนแปลงคอองคการทจะขาดศกยภาพในการจดการปญหาทเกดขน ทงนการสรางวฒนธรรมองคการและการสรางใหองคกรมความพรอมตอการเปลยนแปลงนนไมใชกระบวนการทท าไดในทนททนใด แตเปนการท างานรวมกนของคนในองคกร เปนกระบวนการทใชเวลาปรบเปลยนคนในองคการใหมความเหนรวมกน ท างานรวมกนสเปาหมายเดยวกน

211

3. การท างานอยางเปนเครอขาย องคการทท างานอยางโดดเดยวจะเปนองคการทขาดประสทธภาพในไปโดยอตโนมตส าหรบการจดการศกษาในศตวรรษท 21 สถานศกษาจ าเปนตองสรางเครอขายความรวมมอกนเพอการแลกเปลยนองคความรและรวมกนท างานเพอผลกดนการจดการศกษาทมประสทธภาพ

4. ท างานรวมกบสถานประกอบการเพอการเรยนรของผเรยน ความตองการการจดการศกษาทเปลยนไป เปนโจทยใหสถานศกษาจ าเปนเพมการท างานรวมกบภาคสวนทเกยวของ มากขน ทงจากสวนของผปกครองของผเรยนทสถานศกษาจะตองสนองตอบ ขณะเดยวกนจะตองเรยนรถงความตองการของสถานประกอบการทสถานศกษาจะตองเตรยมความพรอมใหกบผเรยนในการเขาสการท างาน การศกษาตอ

วจารณ พานช (2555: 11) ไดกลาวถงความส าคญโดยสรปไววา การศกษาในศตวรรษท 21

เปนการเตรยมคนไปเผชญการเปลยนแปลงทรวดเรว รนแรง พลกผน และคาดไมถง คนยคใหมจงตองมทกษะทสงในการเรยนรและปรบตว ครเพอศษยตองพฒนาตนเองใหมทกษะของการเรยนรดวย และในขณะเดยวกนตองมทกษะในการท าหนาทครในศตวรรษท 21 ซงไมเหมอนการท าหนาทครในศตวรรษท 20 หรอ 19

บทสรป

สถานการณของโลกในศตวรรษท 21 (ระหวางค.ศ. 2001-2100) มการเปลยนแปลงทสงผล

กระทบตอองคการและพลเมองโลกหลายดานไดแกความผนผวนทางเศรษฐกจการเขาสสงคมสงวยของโลกการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยและนวตกรรมทรวดเรวการปรวนแปรของสภาพภมอากาศความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมภยพบตทางธรรมชาตของโลกมแนวโนมเกดความรนแรงมากขนและผลกระทบอนๆอกมากมายท าใหองคการทงภาครฐและเอกชนตางไดรบผลกระทบจงตองมการปรบเปลยนใหอยรอดและมความเหมาะสมกบสถานการณดงกลาวผบรหารในฐานะผนาองคการจ าเปนตองปฏรปตนเองและการเปลยนแปลงองคการครงใหญเพอน าพาไปสความส าเรจตามเปาหมายทตองการโดยเฉพาะอยางยงผบรหารสถานศกษามบทบาทส าคญทจะตองบรหารจดการทรพยากรทางการศกษาใหเกดประสทธภาพและความสมดลเพอใหบรหารจดการศกษาบรรลผลส าเรจ

นอกเหนอจากทกษะความสามารถของผบรหารสถานศกษาทกลาวไวแลวนนยงมปจจยอนๆทชวยสงเสรมใหบคคลกาวสต าแหนงผบรหารไดอยางสงางาม และเปนทยอมรบของทกฝายใน การปฏบตหนาทบรหารจดการสถานศกษาโดยเฉพาะในยคของการเปลยนแปลงยคใหมดงกลาวปจจยเสรมเหลานไดแกระดบการศกษาหรอคณวฒทางการศกษาเพอใหผบรหารมคณลกษณะตรงตาม

212

คณสมบตทก าหนดโดยวชาชพประสบการณจากการท างานการฝกอบรมและการศกษาดงานเพอแสดงวาบคคลไดรบการพฒนา อยางตอเนองมความทนสมยและสามารถกาวทนความเปลยนแปลงตางๆ ทกษะยคใหมเปนคณลกษณะทส าคญของการเปนผน าทมประสทธผล ผบรหารสถานศกษาซงเปนผน าของสถานศกษา จงจ าเปนอยางยงทตองไดรบการพฒนาทกษะทจ าเปนและส าคญตอ การบรหารจดการสถานศกษาและการบรหารตนเอง อยางตอเนองเพอน าไปสการบรหารงานใหมประสทธภาพ มนกวชาการใหทศนะดานทกษะส าหรบผบรหารสถานศกษายคใหม ซงทกษะส าหรบผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 ประกอบดวยทกษะตางๆ ไดแก การคดวเคราะหและการคดสรางสรรคการแกปญหา การสอสารการท างานเปนทมเทคโนโลยและดจตอล การตดสนมงผลสมฤทธมนษยสมพนธ และคณธรรมจรยธรรม

213

ค าถามทายบท

จงตอบค าถาม หรออธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

1. อธบายลกษณะส าคญของลกษณะการบรหารในศตวรรษท 21

2. ขอบขายของการบรหารสถานศกษา มอะไรบาง

3. บทบาทของผบรหารในศตวรรษท 21 เปนอยางไร

4. หลกการ และแนวคดเกยวกบทกษะการบรหาร มอะไรบาง 5. ทกษะของผบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21 เปนอยางไร

214

บรรณานกรม

กระทรวงศกษาธการ. (2550). เอกสารประกอบการพฒนาหลกสตรพฒนาผน าการเปลยนแปลง

เพอรองรบการกระจายอ านาจส าหรบผบรหารการศกษาและผบรหารสถานศกษา. กรงเทพฯ: กระทรวงศกษาธการ. กณฑกณฐ สวรรณรชภม. (2556). ภาวะผน ากลยทธ : รปแบบของผน ายคใหม. ออนไลน. สบคนจาก http://ejournals.swu.ac.th. กาญจนา ศรวงค. (2552). การบรหารเชงกลยทธในโรงเรยนเถนวทย อ าเภอเถน จงหวดล าปาง. เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม . กงแกว ศรสาลกลรตน. (2555). การพฒนาองคกร. ออนไลน. สบคนจาก https://www.gotoknow.org.

เกศทพย หาญณรงค. (2558). 8 ขนตอนเพอการเปลยนแปลงในองคกร. ออนไลน. สบคนจาก https://www.schoolofchangemakers.com. แกวตา เขมแขง. (2555). ความสมพนธระหวางแรงจงใจในการท างานของครกบประสทธผลของ โรงเรยนประถมศกษา อ าเภอบางละมง สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาชลบร เขต 3.

วทยานพนธปรญญาการศกษามหาบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยบรพา. แกวตา ไทรงาม และคณะ. (2548 ). ผน าเชงกลยทธเพอสรางองคการแหงการเรยนร. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาผบรหารสถานศกษา ส านกงานปลดกระทรวง กระทรวงศกษาธการ. เกรยงศกด เจรญวงศศกด. (2542). ขอเสนอยทธศาสตรเพอการปฏรปการศกษาในการสมมนา เรอง วกฤตและโอกาสในการปฏรปการศกษาและสงคมไทย. กรงเทพฯ: คณะกรรมการ การศกษาแหงชาต. ขนษฐา อนวเศษ. (2550 ). ภาวะผน าการเปลยนแปลงของผบรหารทสงผลตอองคการแหง

การเรยนรของโรงเรยน สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาสกลนคร เขต 3. สกลนคร: ผลงานทางวชาการ ________. (2550). ปจจยทสงผลตอการบรหารทมประสทธภาพและประสทธผลขององคกร. ออนไลน สบคนจาก http://www.ifd.or.th. คณะกรรมการการศกษาแหงชาต, ส านกงาน. (2543). แนวทางการประกนคณภาพภายใน

สถานศกษา : เพอพรอมรบการประเมนภายนอก. กรงเทพ ฯ: พมพด.

216

จารวจน สองเมอง. (2559). การบรหารสถานศกษาในศตวรรษท 21. ออนไลน สบคนจาก https://www.deepsouthwatch.org. จนตนา บญบงการ. (2548). การจดการเชงกลยทธ. กรงเทพฯ: ซเอดยเคชน. เจรญผล สวรรณโชต. (2551). ทฤษฎการบรหาร. กรงเทพฯ: อกษรไทย. ชยพชร เลศรกษทวกล. (2557). ภาวะผน าเชงกลยทธ. ออนไลน สบคนจาก

http//www.deonetraining.com. ชยยนต เพาพาน. (2559). แนวคดและทฤษฎพนฐานการเปนผน าของผบรหารสถานศกษาใน

ศตวรรษท 21. วารสารบรหารการศกษา ปท 1 ฉบบท 1 มกราคม -มถนายน 2559. ชาญชย อาจนสมาจาร. (2550). ภาวะผน า. กรงเทพฯ: มลตอนฟอรเมชนเทคโนโลย. ________. (2551). ทฤษฎการบรหารตามแนวคดของปราชญตะวนตก. กรงเทพฯ: ปญญาชน. ชวน ออนละออ. (2553). การพฒนาตวบงชภาวะผน าการเปลยนแปลงของผบรหาร

มหาวทยาลยเอกชนในประเทศไทย. วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการบรหาร

การศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. เชวงศกด พฤกษเทเวศ. (2553). การพฒนาตวบงชภาวะผน าเชงกลยทธของผบรหารส านกงาน

เขตพนทการศกษากระทรวงศกษาธการ. ปรญญานพนธการศกษาดษฎบณฑต

มหาวทยาลยขอนแกน. ณฐยา สนตระการผล. (2553). การบรหารจดการนวตกรรม. กรงเทพฯ: เอกซเปอรเนท. ณฏฐพนธ เขจรนนทน และคณะ. (2546). กลยทธการสรางองคการคณภาพ. กรงเทพฯ: ธรรมกมลการพมพ. ณฏฐพนธ เขจรนนทน และคณะ. (2551). พฤตกรรมองคการ. กรงเทพฯ: บรษท ว.พรนท. ด ารง วฒนา. (2545). ทฤษฎองคการ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยบรพา. ถนด เดชทรพย. (2550). การบรหารจดการขององคการบรหารสวนต าบลไทยชนะศก อ าเภอ

ทงเสลยม จงหวดสโขทย ตามหลกธรรมาธบาล. ภาคนพนธรฐประศาสนศาตรมหาบณฑต

สาขาวชาการบรหารและพฒนาประชาคมเมองและชนบท มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ. ทรงศกด ศรวงษา. (2550). การบรหารเชงกลยทธในโรงเรยนประถมศกษาสงกดส านกงาน

เขตพนทการศกษาอดรธาน. วทยานพนธปรญญาครศาสตรมหาบณฑต สาขาการบรหาร

การศกษา มหาวทยาลยราชภฏอดรราชธาน. ทรรศนะ บญขวญ. (2549). ภาวะผน าเชงกลยทธ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยหอการคาไทย. ทพาวด เมฆสวรรค. (2545). การวางแผนเชงกลยทธ. กรงเทพฯ: เอกซเปอรเนท.

217

เทอน ทองแกว. (2557). ลกษณะของบคคลทมภาวะผน า. ออนไลน สบคนจาก http//www.eme2.dbec.go.th. ธญวทย ศรจนทร และคณะ. (2559). การวเคราะหองคประกอบคณลกษณะภาวะผน าใน

ศตวรรษท 21 ของกรรมการองคกรนสตนกศกษา. วารสารวธวทยาการวจย, 29(2), 1-17. ธงชย สนตวงษ. (2546). การบรหารทรพยากรมนษย. พมพครงท 11. กรงเทพฯ: ประชมชาง. ธรศกด ชนะบางแกว. (2557). ภาวะผน า. ออนไลน สบคนจาก http://www.baanjomyut.com. ธระ รญเจรญ. (2545). รายงานการวจยเรองสภาพและปญหาการบรหารและการจดการศกษา

ขนพนฐานของสถานศกษาในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการการศกษา

แหงชาต. ________. (2553). การบรหารโรงเรยนยคปฏรปการศกษา. กรงเทพฯ: ธนาเพลส. นพพงษ บญจตราดลย. (2551). โนตยอบรหาร. เชยงใหม: ออเรนจ กรป ดไซด. นรมล กตกล. (2545). องคการและการจดการ. นครปฐม: บรษท เกษมพรนตงกรป จ ากด. นราวทย นาควเวก. (2560) บทบาทผน าทดยค 4.0. กรงเทพฯ: CEO บรษท เอกเซลเลนท พเพล จ ากด. นตย สมมาพนธ. (2546). ภาวะผน าพลงขบเคลอนองคกรสความเปนเลศ. กรงเทพฯ: อนโนกราฟฟกส. เนตรพณณา ยาวราช. (2550). ภาวะผน าและผน าเชงกลยทธ. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: เซนทรลเอกซเพรส. บนลอ พฤกษะวน. (2549). การบรหารโรงเรยนและการนเทศการศกษา. กรงเทพฯ: สตรเนตศกษา. บษกร วชรศรโรจน. (2548). การบรหารความเปลยนแปลง. กรงเทพฯ: ก.พลพมพ. ปกรณ ปรยากร. (2550). การวางแผนกลยทธ : แนวคดและแนวทางเชงประยกต. กรงเทพฯ:

คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. ประคลภ ปณฑพลงกร. (ออนไลน). ผบรหารกบลกนองตาง Gen. ออนไลน สบคนไดจาก https://prakal.wordpress.com ประพนธ สรหาร. (2542). หลกการบรหาร. ขอนแกน: ภาควชาการบรหารหารศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. ปณรส มาลากล ณ อยธยา. (2551). การพฒนาองคการ. กรงเทพฯ: มสเตอรกอปป. ปราณ กองทพย และมงกร ปมกง. (2542). หลกการจดการ. กรงเทพฯ: พฒนาวชาการ.

218

ประชย เปยมสมบรณ. (2550). การบรหารงานต ารวจ. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. พนส หนนาคนทร. (2548). การบรหารบคลากรในโรงเรยน. กรงเทพฯ: เนตกลการพมพ. พส เดชะรนทร. (2560). ผน ายค 4.0. กรงเทพธรกจ. 25 เมษายน 2560. พชรา มงชม. (2544). นโยบายธรกจการบรหารเชงกลยทธ. พษณโลก: สถาบนราชภฏ

พบลสงคราม. พชรา อดมผล. (2550). ทกษะการบรหารของผบรหารสถานศกษาทสงผลตอการปฏบตงาน

วชาการในสถานศกษา สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาเลย เขต 1. ปรญญานพนธ การศกษามหาบณฑต สาขาวชาบรหารการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยบรพา. พรชย เจดามาน และคณะ. (2560). ศตรรษท 21 : การจดการองคกรและทรพยากร

มนษยกบประเทศไทย 4.0. กรงเทพฯ: สตรไพศาลบวเดอร. พรชย เจดามานและคณะ. (2559). ยทธศาสตรการพฒนาเพอการบรหารจดการสการเปลยนผาน

ศตวรรษท 21 : ไทยแลนด 4.0. บทความจากวารสารหลกสตรและการเรยนการสอน

คณะครศาสตร ปท 2 ฉบบท 1 กรกฎาคม 2559. มหาสารคาม: มหาวทยาลยราชภฏ

มหาสารคาม. พรสวสด ศรศาตนนท. (2555). รปแบบความสมพนธเชงสาเหตของผบรหารมออาชพในสถานศกษาขนพนฐานภาคตะวนออก. วารสารวจยร าไพพรรณ ปท 6 ฉบบท 2 (ก.พ.–พ.ค. 2555) หนา 29 – 40. พระมหาศรชย สรนทญาโณ (ศรรมย). (2556). การจดการทรพยากรมนษยเชงกลยทธของ องคการบรหารสวนต าบล ในอ าเภอล าปลายมาศ จงหวดบรรมย . วทยานพนธปรญญา พทธศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พเชฐ บญญต. (2550). ทศทางการปรบเปลยนประเทศในยค Digital. ออนไลน สบคนจาก

https://brandinside.asia/ พนจ โคตะการ. (2559). ผน าและภาวะผน ากบความส าเรจขององคกร. ออนไลน สบคนจาก https://plus.google.com พบล ทปะปาล. (2551). การจดการเชงกลยทธ. กรงเทพฯ: อมรการพมพ. พมลจรรย นามวฒน. (2544). ความรทวไปเกยวกบการบรหารธรกจ. กรงเทพฯ: เทกซ แอนด

เจอรนล. พรยะ ผลพรฬ. (2552). การวางแผนกลยทธและการวเคราะหโครงการ. กรงเทพฯ: ไทยพฒนารายวน. พสฐชย กาญจนามย. (ม.ป.พ.). ออนไลน. สบคนจาก https://sites.google.com.

219

เพญพร ทองค าสก. (2552). ตวแบบสมการโครงสรางภาวะผน าการเปลยนแปลงของผบรหาร สถานศกษาขนพนฐาน. วทยานพนธการศกษามหาบณฑต มหาวทยาลยราชภฎขอนแกน. ไพฑรย สนลารตน. (2546). กระบวนทศนใหมในการบรหารจดการอดมศกษาไทย. กรงเทพฯ:

ศนยต าราและเอกสารทางวชาการ คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ภารด อนนตนาว. (2552). หลกการ แนวคด ทฤษฏทางการบรหารการศกษา. ชลบร: มนตร. ภาวฒน พนธแพ. (2547). “ผน ากบองคการแหงการเรยนร” วารสารวชาการ มหาวทยาลย

หอการคาไทย, 24(3) (กนยายน-ธนวาคม) : 51–63. ภาวดา ธาราศรสทธ. (2542). หลกและทฤษฎการบรหารการศกษา. กรงเทพฯ: มหาวทยาลย

รามค าแหง. ภรมย ถนถาวร. (2550). การศกษาภาวะผน าการเปลยนแปลงของผบรหารสถานศกษาตาม

การรบรของขาราชการครโรงเรยนอ าเภอบานโพธ สงกดส านกงานเขตพนทการศกษา

ฉะเชงเทรา เขต 1. วทยานพนธปรญญาศกษามหาบณฑต สาขาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยบรพา. มทนา วงถนอมศกด. (2556). วารสารบรหารการศกษา. มหาวทยาลยศลปากร ปท 3 ฉบบท 2 มกราคม-มถนายน 2556. รงสรรค ประเสรฐศร. (2551). ภาวะผน า. กรงเทพฯ: ธนธชการพมพ จ ากด. รตตกรณ จงวศาล. (2556). ภาวะผน า : ทฤษฎการวจยและแนวคดสการพฒนา. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. รจร ภสาระ และจนทราน สงวนนาม. (2545). การบรหารหลกสตรในสถานศกษา. กรงเทพฯ: บคพอยท. เรองวทย เกษสวรรณ. (2553). ความรเบองตนเกยวกบรฐประศาสนศาสตร. กรงเทพฯ:

บรษท บพธการพมพ จ ากด. วรภทร ภเจรญ. (2541). แนวทางการประเมนคณภาพภายในสถานศกษา. กรงเทพฯ: บรษท พมดด จ ากด. วรางคณา ผลประเสรฐ. (2552). การบรหารเชงกลยทธในโรงพยาบาล. นนทบร:

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. วรวทย จนสา. (ออนไลน). ภาวะผน ากบการเปนผบรหารทด. ออนไลน สบคนจาก

https://www.gotoknow.org. วนชย มชาต. (2553). การบรหารองคกร. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. วลภา เทพหสดน ณ อยธยา. (2543). ลกษณะของบณฑตทพงประสงค วารสารรมพฤกษ. ปท 18

ฉบบรวมเลม มถนายน 2542- พฤษภาคม 2543.

220

วจารณ พานช. (2555). สถานศกษากบการจดการความรเพอสงคม. กรงเทพฯ: พมพด. วเชยร วทยอดม. (2554). ทฤษฎองคการ. กรงเทพฯ: ธนธชการพมพ. วรช วรชนภาวรรณ. (2555). การบรหารจดการหนวยงานของรฐ. : การวเคราะหเปรยบเทยบ

ตวชวด. ออนไลน สบคนจาก http ://www.wiruch.com/ วโรจน สารรตนะ. (2553). แนวคด ทฤษฎ และประเดนเพอการบรหารทางการศกษา. กรงเทพฯ: ทพยวสทธ. ________. (2555). แนวคด ทฤษฎ และประเดนเพอการบรหารทางการศกษา. กรงเทพฯ: ทพยวสทธ. ________. (2556). กระบวนทศนใหมทางการศกษา กรณทศนะตอการศกษาศตวรรษท 21.

กรงเทพฯ: ทพยวสทธ. ________. (2557). เอกสารประกอบการบรรยายในการสมมนาวชาการ มมร. วทยาเขตอสาน. ส าเนาเอกสาร. วลาวลย อนมาก. (2556). การศกษาการบรหารการเปลยนแปลงของผบรหารโรงเรยน

มธยมศกษาของรฐ สงกดส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 2. วทยานพนธ

ปรญญาครศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรจน. วทธศกด โภชนกล. (2552). ภาวะผน าและนวตกรรมทางการศกษา. ออนไลน สบคนจาก http ://www.Pochanukul.com.

ศราวธ กองแดง. (ออนไลน) บทบาทของภาวะผน า. ออนไลน สบคนจาก https://www.gotoknow.org. ศร ถอาสนา. (2557). เทคนคการจดการคณภาพแนวใหม : แนวคด หลกการสการบรหาร จดการคณภาพการศกษา. พมพครงท 2. มหาสารคาม: โรงพมพมหาวทยาลยราชภฏ

มหาสารคาม ศรเพญ สกลวลธร. (2556). ภาวะผน าเชงกลยทธของผบรหารสถานศกษาตอการบรหารงานของ สถานศกษาสงกดส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 6. วทยานพนธปรญญา การบรหารการศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร. ศภชย ยาวะประภาษ. (ม.ป.พ.) การบรหารการเปลยนแปลง. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สถาพร พฤฑฒกล. (2560). การบรหารการศกษากบการเปลยนแปลงในศตวรรษท 21. วารสารศกษาศาสตร ปท 28 ฉบบท 2 พฤษภาคม - สงหาคม 2560. สเทพ พงศศรวฒน. (2545). ภาวะผน า ทฤษฎและปฏบต. กรงเทพฯ: บคลงค. ________. (2550). ภาวะผน า : ทฤษฎและปฏบต. กรงเทพฯ: บคสลงค.

221

สทธชย ปญญโรจน. (2554). คณลกษณะผน าทด. ออนไลน สบคนจาก http://oknation.nationtv.tv/

สนทร โคตรบรรเทา. (2551). ภาวะผน าในองคการการศกษา. กรงเทพฯ: ปญญาชน. สรพนธ ฉนทะแดนสวรรณ. (2546). องคการและการจดการ. กรงเทพฯ: จดทอง. สวฒน จลสวรรณ. (2559). การบรหารการเปลยนแปลงในสถานศกษา. มหาสารคาม:

อภชาตการพมพ. สขมวทย ไสยโสภณ. (2546). ภาวะความเปนผน า เอกสารประกอบการสอน. ขอนแกน: ภาควชา

สงคมศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. สมพงษ เกษมสน. (2548). การบรหารงานบคคลแผนใหม. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพาณชย. สมชาย เทพแสง. (2547). “E-Leadership : ผน าการศกษาในยคดจตอล” วารสารวชาการ. (มกราคม-มนาคม 2547) หนา 55-62. สมบต โฆษตวานช. (2542). ศกษาการใชทกษะการบรหารงานของหวหนาฝายการเจาหนาท : ตามการรบรของตนเองและของผอ านวยการ การประถมศกษาจงหวด สงกดส านกงาน

คณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาต. วทยานพนธปรญญาครศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมยศ นาวการ. (2545). การบรหารเชงกลยทธและนโยบายธรกจ. กรงเทพฯ: โรงพมพกรง ธนพฒน. สมศกด รกอย. (2552). การพฒนาภาวะผน าเชงกลยทธของผบรหารสถาบนการพลศกษา. วทยานพนธปรญญาครศาสตรดษฎบณฑต มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. (2543). คณภาพของครสคณภาพการเรยนร. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2558). ทศทางแผนพฒนา

เศรษฐกจสงคมแหงชาตฉบบท 12 (2560-2564). รายงานสรปผลการประชม

ประจ าป 2558. ส าเนาเอกสาร. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ. (2500). คมอการบรหารการเปลยนแปลง เพอ

เสรมสรางความเปนเลศในการปฏบตราชการของหนวยงานภาครฐ. กรงเทพฯ:

ส านกงาน ก.พ.ร. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. (2547). ปฏรปการศกษายคใหม. กรงเทพฯ: องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ. เสรมศกด วศาลาภรณ. (2536). ทฤษฎและแนวปฏบตในการบรหารการศกษา. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

222

หยดฟา ราชมณ. (2554). การด าเนนการวางแผนกลยทธของโรงเรยนระดบประถมศกษาใน

ภาคใต. วทยานพนธปรญญาการศกษาวทยาศาสตรมหาบณฑต คณะสถตประยกต สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. อารวรรณ ประสาน. (2553). การจดการความร. ออนไลน สบคนไดจาก http//www.eme2.obec.go.th.

Bartol, Kathryn M. and Martin, David C. (1998). Management. New York: McGraw-Hill.

Bass, B.M. (1985). Leadership and Performance Beyond Expectation. New York:

The Free Press.

Bass, B.M. and Avolio, B.J. (1990). The four Is Transformational Leadership.

Journal of European Industrial Training, 15 (2).

Burns, James M. (2003). Transforming Leadership : A New Pursuit of Happiness.

New York: Atlantic Monthly Press.

Burnstein, Samual J. and O'Hara, Patrick. Daft, R.L. (1999). Leadership : Theory and

practice. Forth Worth, TX: Dryen Press.

Derick Meado. (2016). The Role of the Principal in Schools. Online

http://teaching.about.com/ od/admin/tp/Role-Of-The-Principal.htm.

Dess, Gregory G. and Miller, Alex. (1993). Strategic Management.Singapore :

McGraw-Hill.

Drucker, F. P. (1993). Post-Capitallst Society. New york: Harperbusiness.

Fiedler, F & Garcia, J. (1987). New Approaches to Effective Leadership : Cognitive

Resources and Organizational Performance. New York: Wiley.

Grossman, Nicholas. (2011). King BhumibolAdulyadej: A Life’s Work. Singapore

and Bangkok: Editions Didier Millet.

Richards, D & Engle, S. (1986). After the Vision : Suggestions to Corporate

Visionaries and Vision Champions.”In J.D. Adams. (Ed). Transforming

Leadership, Alexandria, VA: miles River Press. 199-215.

Robbins, P. (2003). Management. 7th ed. New jersey N J: Prentice Hall.

Robbins, Stephen .P. and Coulter, M. (2012). Management. New Jersey:

Prentice Hall .

Halpin, Andrew W. (1966). Theory and Research in Administrators. New York:

Macmillan.

223

Ireland, R. D. and Hitt, M. A. (1999). “Achieving and Manintaining Strategic

Compettiveness in the 21st Century : the Role of Strategic Leadership,” Academy of Management Excutive, 13(1) : 43 - 57.

Jacobs, T.O. & Jaques, E. (1990). “Leadership in Complex Systems.” In J. Zeidner.

(Ed.), Human Productivity Enhancment : Organization, Personnel, and

Decision Making Vol. 2, 7-65.

Kinicki, A. and Kreitner, R. (2009). Organizational Behavior : Key Concepts, Skills &

Best Practices. 4th ed. Boston: McGraw-Hill Irwin.

Leithwood, K., Janzi,D. (2000). “The effective of transformational leadership on

OrganizationalLeadership conditions and student engagement with

School”. Journal of Educational Administration, (38)2, 112-129.

Gulick, Luther, Lindon Urwick. (1937). Paper on the Science of Administration.

Clifton: Augustus M. Kelley.

Mcshane, S.L. and Glinow, M.A.Von. (2000). Organization Behavior. New York:

McGraw– Hill,

Mitchell, T. R., & Larson, J. R. (1987). People in Organizations : An Introduction to

Organization Behavior. 3rd ed. New York: McGraw-Hill.

Mushinsky, Paul M. (1997). Psychology applied to work an introductions to

industrial and organizational psychology. California: Brooks/Cole.

Nahavandi, A & Malekzadeh, A. R. (1999). Organization Culture in the Management

of Mergers. New York: Quorum Book.

Schultz, D.P. and S.E. Schultz. (1998). Psychology and Work Today : An

Introduction Industrial and Organiztional Psychology. 7th ed. New Jersey:

Prentice - Hall, Inc.

The Wallace Foundation. (2012). The school principal as leader: Guiding schools

to better teaching and learning. New York: Author. Available at

www.wallacefoundation.org/ knowledge-center/school-leadership/effective –

principal- leadership/Pages/The-SchoolPrincipal-as-Leader-Guiding-Schools-to-

Better-Teaching-and-Learning.aspx.

224