MAKROEKONOMI IMAKROEKONOMI I

LIGJËRATALIGJËRATA

Dr. Halit ShabaniDr. Halit Shabani

CIKLET E BIZNESIT DHE RRITJA CIKLET E BIZNESIT DHE RRITJA EKONOMIKEEKONOMIKE

Historia ezhvillimit ekonomik e vendeve te Historia ezhvillimit ekonomik e vendeve te zhvilluara kapitaliste tregon se kjo ekonomi nuk zhvilluara kapitaliste tregon se kjo ekonomi nuk eshte zhvilluar pa probleme. Me ngritrje, ulje te eshte zhvilluar pa probleme. Me ngritrje, ulje te produktit total,inflacionit,normes se interesit,te produktit total,inflacionit,normes se interesit,te punesimit,krijojn cikle te biznesit…punesimit,krijojn cikle te biznesit…

Ne kete kapitull shpjegohen disa teori te cilat Ne kete kapitull shpjegohen disa teori te cilat nje nga nje shpjegoin ciklet e biznesit,duke e nje nga nje shpjegoin ciklet e biznesit,duke e vene theksin ne teorite internale dhe eksternale.vene theksin ne teorite internale dhe eksternale.

Ciklet e bizneseve dhe fazat e tijCiklet e bizneseve dhe fazat e tij

1. Piken me te larte te ciklit;

2. Recesionin;

3. Piken me te ulet te ciklit;

4. Ekspansionin

Keshtu, Keshtu, per ekonomine ekonomine amerikane, , regresione regresione te thella thella shfaqen Ne periudhat periudhat e e depresionit te madh madh te viteve 1929-1933, viteve 1929-1933, ndersa ndersa me te cekta cekta Ne ate ate te viteve 1970. viteve 1970.

Drejtimet (shkollat) e Drejtimet (shkollat) e Makroekonomisë Makroekonomisë

Pranohet se kemi Pranohet se kemi te bejme bejme me recesion vetem kur GNP reale kur GNP reale bie gjate dy gjate dy tremujorve tremujorve te njepasnjeshem kalendarike njepasnjeshem kalendarike (6 muaj rresht). (6 muaj rresht). Ndermarjet Ndermarjet per shkak te inventareve inventareve te teperta (stoqeve teperta (stoqeve te mallrave mallrave te pashitura) reduktojne prodhimin, pashitura) reduktojne prodhimin, paksojne shpenzimet, nxjerrin nje paksojne shpenzimet, nxjerrin nje numer punetoresh numer punetoresh nga puna..

periudha e recesionit perfundon e recesionit perfundon me arritjen e arritjen e nivelit nivelit me te ulet te ciklit ciklit te BIZNESIT (pika (pika me e e ulet). ).

Faza e ekspansionit Faza e ekspansionit mbyllet me arritjen e arritjen e nivelit nivelit te larte larte te ciklit (pika ciklit (pika me e larte). e larte). ekonomia eshte Ne bumin e saj. Ndermarjet bumin e saj. Ndermarjet prodhojne normalisht prodhojne normalisht Ne kapaciteteve kapaciteteve te tyre tyre prodhuese. prodhuese. Investimet e firmave e firmave DHE shpenzimet e konsumatoreve jane shpenzimet e konsumatoreve jane Ne nivelin nivelin e tyre e tyre me te larte. larte.

Figura 2a) 2a) paraqet hendekun e hendekun e prodhimit prodhimit Ne modelin Kejnsian. Kejnsian.

Shpjegimi kejnsian Shpjegimi kejnsian nuk eshte i vetmi i vetmi shpjegim i cikleve shpjegim i cikleve te BIZNESIT. .

Dukurite ciklike Dukurite ciklike te viteve '70 viteve '70 DHE fillimit fillimit te viteve '80, gjejne shpjegim viteve '80, gjejne shpjegim Ne modelet neoklasike (neoklasike (Figura 2b) 2b)

Disa teori Disa teori te cikleve cikleve tete BIZNESITBIZNESIT

Lidhur Lidhur meme ciklet e ciklet e BIZNESITBIZNESIT DHEDHE ShkaqetShkaqet e tyre ekzistojne teori e tyre ekzistojne teori tete shumta, megjithese jo rralle dallimet shumta, megjithese jo rralle dallimet ndermjet tyre konsistojne ndermjet tyre konsistojne vetemvetem NeNe theksimin e ketij apo atij faktori theksimin e ketij apo atij faktori kushtezues.kushtezues.

Keshtu:Keshtu:- teoria monetariste - teoria monetariste shpjegonshpjegon ciklet e ciklet e BIZNESITBIZNESIT meme ekspansionin apo ekspansionin apo kontraktimin e parase kontraktimin e parase dhedhe tete kreditit; kreditit;- teoria - teoria teknologjiketeknologjike vendosvendos nene bazebaze tete shpjegimit shpjegimit tete cikleve cikleve tete biznesitbiznesit inovacionet e rendesishme inovacionet e rendesishme teknologjiketeknologjike;;

- teoria psikologjike - teoria psikologjike shpjegonshpjegon ciklet ciklet meme optimizmin apo pesimizmin e agjenteve optimizmin apo pesimizmin e agjenteve EKONOMIKEEKONOMIKE;;- teoria e konsumit - teoria e konsumit tete pamjaftueshem pamjaftueshem shpjegonshpjegon gjthshka gjthshka meme prirjen prirjen perper kursim, e kursim, e cila ben qe kursimet cila ben qe kursimet tete jene jene meme tete medha medha se se InvestimetInvestimet..

TeTe gjitha teorite gjitha teorite mbi mbi ciklet e ciklet e biznesetbizneset mundmund t'i klasifikojme t'i klasifikojme nene dy dy

grupegrupe tete medha: medha:

- teorite eksternale (- teorite eksternale (tete faktoreve faktoreve tete jashtem);jashtem);- teorite internale (- teorite internale (tete faktoreve faktoreve tete brendshem).brendshem).

RRITJARRITJA EKONOMIKEEKONOMIKE

NgaNga analiza e cikleve analiza e cikleve tete biznesit vihet biznesit vihet rere se nse nee nje nje ekonomiekonomi tregutregu tete konsoliduar konsoliduar megjithse vihen megjithse vihen rere luhatje n luhatje nee formen e formen e recesionit dhe recesionit dhe tete ekspansionit, ekspansionit, tendenca e pergjithshme tendenca e pergjithshme eshteeshte rritja e rritja e vazhdueshme e ekonomise. Analizat e vazhdueshme e ekonomise. Analizat e rritjes ekonomike shqyrtojne faktoret rritjes ekonomike shqyrtojne faktoret qe cojne ne rritjen qe cojne ne rritjen EKONOMIKEEKONOMIKE ne nje ne nje periudhe afatgjate.periudhe afatgjate.

RritjaRritja e ekonomise konsiderohet e ekonomise konsiderohet sisi nje nje nganga objektivat qendrore makroekonomike objektivat qendrore makroekonomike tete nje nje vendivendi, pasi ajo lidhet , pasi ajo lidhet meme standartin e standartin e jeteses se jeteses se popullsisepopullsise, tregues i , tregues i rendesishemrendesishem i i tete cilit cilit eshteeshte standarti standarti perper fryme i fryme i popullsisepopullsise. .

RritjaRritja ekonomike dheekonomike dhe funksioni i funksioni i prodhimit; burimet teorike prodhimit; burimet teorike tete

rritjes rritjes ekonomikeekonomike

NeNe lidhjelidhje meme rritjen rritjen ekonomikeekonomike, , nene interesohemi interesohemi per nper nlidhjen reciproke lidhjen reciproke ndermjet prodhimit, GNP ndermjet prodhimit, GNP dhedhe burimeve burimeve tete nevojshme nevojshme perper tete realizuar kete prodhim. realizuar kete prodhim.

Y = f (N, R, K, T)Y = f (N, R, K, T)

Funksioni i prodhimit tregon Funksioni i prodhimit tregon NeNe kete rast, kete rast, se se sisi ndryshonndryshon GNP GNP sisi rezultat i ndryshimit rezultat i ndryshimit tete nivelit nivelit tete punesimitpunesimit (N) (N) dukeduke qene qene tete dhena vlerat e burimeve dhena vlerat e burimeve natyrorenatyrore tete ekonomise (R), pajisjes kapitale (K) ekonomise (R), pajisjes kapitale (K) dhedhe gjendjes (nivelit) gjendjes (nivelit) tete teknologjise (T). teknologjise (T). Grafikisht ku funksion paraqitet Grafikisht ku funksion paraqitet nene figuren figuren 3.3.

Për barazimin e dhënë duhet të Për barazimin e dhënë duhet të plotësohen këto kushte:plotësohen këto kushte:

1.1. Të tre treguesit duhet të llogariten me saktësiTë tre treguesit duhet të llogariten me saktësi2.2. Në dy treguesit e parë përfshihet vlera e Në dy treguesit e parë përfshihet vlera e

mallrave dhe shërbimeve përfundimtaremallrave dhe shërbimeve përfundimtare3.3. Në treguesin e dytë përfshihet ndryshimi neto Në treguesin e dytë përfshihet ndryshimi neto

në stoqet e mallrave dhe prodhimitnë stoqet e mallrave dhe prodhimit4.4. Në treguesin e tretë të përfshihen të gjitha të Në treguesin e tretë të përfshihen të gjitha të

ardhurat faktoriale, edhe taksat indirekte, por ardhurat faktoriale, edhe taksat indirekte, por përjashtohen të ardhurat e transferuarapërjashtohen të ardhurat e transferuara

Kur në Produktin e përgjitshëm Kur në Produktin e përgjitshëm përfshihen Investimet neto, do të përfshihen Investimet neto, do të

kemi:kemi:Produktin Kombëtar Neto (NNP)Produktin Kombëtar Neto (NNP)

Shpenzimet Kombëtare Neto (NNE)Shpenzimet Kombëtare Neto (NNE)

Të ardhurat Kombëtare Neto (NNI)Të ardhurat Kombëtare Neto (NNI)

NNP=GNP-amortizimiNNP=GNP-amortizimi

NNE=GNE-amortizimiNNE=GNE-amortizimi

NNI=GNI-amortizimiNNI=GNI-amortizimi

www.Biznesi.netwww.Biznesi.net