INFORMATIKA E BIZNESIT

Besart Hashani

Sistemi informatik i menaxhmentit tebiznesit

Perkufizimi

• Sistemi i cili siguron informatat te nevojshmene funksion te marrjes se vendimeve cilesore.

• Klasifikimi i sistemeve sipas marredheniesmidis inputeve dhe outputeve:– Sisteme neutrale – sistem vetem transmetues

– Sisteme te informuara – sistem pasiv

– Sistemi informatik qeverises – sistem kreativ

• Sistemi informatik i menaxhmentit eshtesistem kreativ => Output > Input

• Sistemi Informatik i menaxhmentit - efekt edhene rritjen e cilesise se inputeve per te ardhmen=> outpute me te larta te arritura me lehte.

• Nje numer i kompanive shkojne nje hap me tejduke zhvilluar sisteme private qe u pergjigjenme afer nevojave afariste te tyre.

• Roli kryesor i sistemit informaik temenaxhmentit eshte te vleresoje nevojatinformatike te menaxhmentit gjate procesit tevendim-marrjes.

Komponentet e sistemit informatik temenaxhmentit te biznesit

• Komponenta materiale

• Komponenta jo-materiale

• Komponenta njerezore

• Komponenta transmetuese

• Komponenta organizative

William James

• Ne pergjithesi – IT nukduhet te jete qellim ne vetvete, por duhet tejete servis imenaxhmentit

• Sistemi informatik mundte jete specifik per secilinnivel te menaxhimit

Hierarkia e Qeverisjes

Struktura e vendosjes dhe horizonti kohor i vendimeve

• Vendime afategjata (strategjike)

– Politiken afariste, politiken zhvillimore, riorganizimi iafarizmit, aktivizimi i programeve te reja prodhuese, tregjet e reja…

• Vendime afatmesme (taktike)

– Strategjite e marketingut, rekrutimit…

• Vendime afatshkurtera (operative)

– Per realizimin praktik te vendimeve te maruna ne niveletme te larta.

Llojet e vecanta te sistemeveinformatike

• Sistemi per mbeshtetje te vendimeve (SMV) –Decision Support System (DSS)

• Sistemi per mbeshtetje te vendimeve ne grup(SMVG) – Group Decision Support System (GDSS)

• Sistemi i eksperteve (SE) – Expert System (ES)

• Sistemi per mbeshtetje te ekzekutivit (SME) –Executive Support System (EES)

• SMV – eshte sistem informatik i bazuar ne kompjuterqe mbeshtete aktivitetet vendim-marrese biznesoreose organizative.

• I sherbejne menaxhmentit, operimeve dheplanifikimit ne nje organizate si dhe ndihmojne ne marrjen e vendimeve, qe mund te ndryshojneshpejte dhe jane te paparashikueshme

• SMV perbehet nga baza e te dhenave, sistemisoftverik, dhe baza e modeleve.

• Analize shume dimensionale te te dhenave

• GDSS jane te fokusuara per te ndihmuar grupin qepunon se bashku per te marre vendime

• Marrin parasysh afersine fizike te pjesemarresve dhekohezgjatjen e bashkepunimit ne grup

• Kembimi i informatave eshte me i lehte por nuksigurohet kualiteti i vendimeve

• SME ose SIE – mbeshtesin marrjen e vendimeve ne nivele te departamenteve mbrenda nderrmarjes.

Struktura e SIM per nevoja te menaxhmentit

• Sistemi per mbeshtetje tevendimeve (SMV) –Decission Support System (DSS)– Sistemi i eksperteve (SE) –

Expert Systems (ES)

– Sistemet informatikeekzekutive (SIE) – Executive Information System (EIS)

– Sistemet e transaksioneve(ST) – Transactional Systems (TS)

• Sistemet e eksperteve – zgjidhja e problemeve qe zakonishtkerkojne pune te eksperteve => Sisteme te bazuara ne dituri(Knowledge Based Systems)

• SIE - per t’u pergjigjur ne pyetjen si behet dicka.

• ST – per proceset e perditshme biznesore. Kryesisht per ruajtjen e te dhenave dhe jo per analiza te tyre.

• Modeli standard i organizimit – perfshinminimumin e funksioneve afariste qe nje proceste realizohet.

• Ka keto nensisteme informatike:– Planifikimit dhe analizes se procesit afarist– Qeverisjes me te mira materiale– Qeverisjes me resurse njerezore– Furnizimiet me material– I prodhimit– Shitjes se prodhimit dhe sherbimeve– Kontabilitetit– Hulumtimit dhe zhvillimit

Modeli i dominimit te prodhimit

Modeli i nensistemit ekuipotencial

SI ne nivele mbi kompanite

• BE merr seriozisht iniciativat per eficiencen e energjise

• SI te domosdoshme per te rritur bashkepunimin

• Kompanite hasin probleme ne gjetjen e partnereve– Managenergy & Cordis

• 80 % e atyre qe i paraqiten projektet e tyre gjeten partnere.

• 7 miliarde Euro ne infrastrukture per komunikime teshpejta breze-gjera.

• eShendetesine, eIdentifikimin, eProkurimin…• Caku – ne vitin 2020, 50 % e shtepive te kene qasje ne

Internet me shpejtesi mbi 100 Mbps• Per cdo vend pune te humbur nga investimi ne IT, krijohen

2.6 vende te reja punes.• McKinsey&Co - nje rritje prej 10 % ne perdorimin e

Broadband ne shtepi, rrite GDP e vendit per 0.9 deri 1.5 %– SME-te kane qasje me te lehte ne SI te standardizuara

• Ne Gjermani priten te krijohen rreth 960.000 vende punegjate periudhes 2014-2020

• Ne France, ndertimi i Fiber-to-home pritet te krijoje 360.00 vende te punes ne vit => 20 Miliarde vlere te shtuar

• KE vlereson qe per cdo 1 Eurote investuar do te kthehen 6 deri ne 15 Euro

Shqyrtim i nje publikimi

IT doesn’t matter

• Nicholas Carr “IT doesn’t matter” Harvard Business Review, Maj 2003

• 1965 – 5% te shpenzimeve te kompaniveamerikane shkonin ne IT

• 1980at – paraqitja e PC-se, rriti perqindjen ne 15%

• Ne fillim te 90ve arriti ne 30%, e ne fund te90ve arriti ne 50%.

• 2002 – rreth $2 trillion shpenzime ne IT

• Paraja nuk eshte i vetmi ndryshim – menaxheret pondryshojne qendrimet ndaj IT.

• Ne fillim PC-te jane pa vec si kalkulatore dhe makinashkrimi

• Sot, investime te medha behen ne IT per te tejkaluarkonkurrentet.

• Carr – ky eshte mendim i gabuar.

• Carr – burimi eshte strategjik nese rivalet nuke posedojne dhe jo nese e posedojne te gjithe.

• Funksionet bazike te IT-se, ruajtja, transferidhe perpunimi i te dhenave tashme eshteomnipresent.

• Kjo i ka transformuar ato ne komoditete

• Ngjashem ka ndodhur me makinen me avull, hekurudhen, energjine elektrike, telefonin etj. Ne fillim sollen shume mundesi, por pastaj u bene komoditete (infrastrukture)

• Dallojne teknologjite private nga atoinfrastrukturale

• Teknologjite infrastrukturale ne fillim mund tefunksionojne si pronesore. Kjo eshte faze e shkurte dhe perfundon me uljen e cmimeve.

• Ndikimi i teknologjise infrastrukturale eshte ne nivelin makroekonomik dhe jo te kompaniveindividuale.

Komodizimi i IT-se

• IT – mekanizem transporti i biteve

• IT – vlere me te madhe kur perdoret nga te gjithe

• Me lehte te perdoren aplikacione qe perdorennga te gjithe se sa aplikacione te krijuara vete

• Cmimi i IT-se po bie dukshem – Ligji i Moore

• Prodhuesit do te vazhdojne te perfitojnedukshem

• Carr propozon marrjen e nje qendrimi me defensiv

• Publikim me shume ndikim.

• Per nje kohe ndryshoi qendrimin e menaxherve ndaj investimeve ne IT

Tronditi shume strategjiste

Does IT matter?

• Pergjigja vjen nga– John Seely Brown & John Hagel III “Does IT matter?” –

Harvard Business Review, Korrik 2003.

• Konfirmon te dhenat se kompanite shpesh kanembivleresuar potencialin strategjik te IT-se

• Kompanite shpesh duhet te merren me shumeaspekte te IT-se (besueshmerine, sigurine, etj)– Kjo nuk do te thote qe IT nuk ka vlere strategjike

• John Seely Brown & John Hagel III mendojne qepikepamja e Carr eshte e rrezikshme dhedeorientuese.

• Titulli eshte qellimisht shume jo-perfaqesues

• IT ka rendesi strategjike per shkak te efekteveindirekte – krijon mundesi dhe opcione qe nukegzistonin me pare.

• IT ndoshta eshte omni-prezente, por aftesite per tiperdorur ato nuk jane njejte te shperndara.

• Krijimi i vleres nga IT kerkon inovacione ne praktikatbiznesore.

• Kompanite qe thjeshte investojne ne IT pa ndryshuarpraktiat biznesore vetem sa do te shkaterrojne vlerenekonomike te IT-se.

• Kompanite mendojne ngushte lidhur me rendesine e IT-se– Vetem per uljen e kostove te transaksioneve

– Vetem per praktikat biznesore interne

– Vetem per efektet afatshkurtra

• Mendohet si komoditet sepse nuk eshte menduar saduhet ne mundesite qe ofron IT

• Njohurite dhe aftesite qe kerkohen per krijimin e vleres ekonomike nga IT jane mjaft te rralla.

• Impakti ekonomik i IT-se vjen nga shpikjetinkrementale e jo nga iniciativat “big bang”

• IT evolon vazhdimisht – efekte te reja

• Diferencimi nuk vjen nga vet IT-ja, por ngapraktikat e reja qe ajo mundeson.

• IT eshte vertete e rendesishme

• Pozite menaxhuese me rendesi gjithnje e me shumene rritje eshte ajo e CIO (Chief Information Officer)

• Nderlidhja ndermjet paleve te duhura brenda kompanisee ben rolin e CIO-se kritik.

• Shpesh te dhena te vlefshme mund te mos arrijne ne destinacion per shkak te organizimit jo te mire tesistemit informatik

• SI jo-funksionale => performance me e ulte

• Kompanite shpesh e shohin IT-ne si “kuti te zeze”– Investime me te larta ne IT me shprese per efekt te duhur

• Vitet e fundit, kompanite posedojne buxhet me te vogelsi pasoje e krizes ekonomike boterore.– Duhet gjetur zgjidhje tjeter per kete problem

• Kompanite vizionare i mandatojne CIO-te te projektojnesisteme adekuate

• Shembull:– Nje kompani e madhe kimike gjeti qe ½ e

informatave te gjeneruara nga sistemi ishterelevant per vendim-marrje

– Sistem i bazuar vetem ne nje rregull: financiaredhe te kontabilitetit

– E pamundur per te gjeneruar analiza specifike per lidhshmerine ndermjet produkteve dhe rajoneve

– Kerkohej pune manuale e shpeshte per terifreskuar informatat ne baze te te dhenave te reja

• Kompania ne fjale kerkoi nga CIO te dizajnojenje sistem me efikas

• Faktoret kryesore qe pengojne suksesin jane:– Permbajtja jo-konsistente dhe e pabesueshme

– Mbikeqyrja dhe mirembajtja e dobet

– Jo-fleksibiliteti i sistemit

• Permbajtja jo-konsistente dhe e pabesueshme

• Informatat nga njesite e ndryshme mund te keneemerime, kategorizime, tregues ndryshme.

• Departamentet e ndryshme funksionale mund teshqyrtojne te dhenat ne menyra te ndryshme

• Mund te kete mungesa te kontekstit

• Edhe sikur te keteinterface te pershtatshme – nese ka dyshim ne te dhenat – nuato nuk mirren parasysh

• Mbikeqyrja dhe mirembajtja e dobet

• Biznesi dhe IT-ja mund te mos shkojne mire mesvete.

• Ndonjehere departamenti i IT-se vendose per SI, e jodepartamentet biznesore

• Jo-fleksibiliteti i sistemit

• Sistemet mund te mos jene ne gjendje te percjellinkerkesat e reja – rregullat e reja, apo thjeshte kerkeate tregjeve te reja

• Duhet te behet pune manuale ose krijim i sistemeveparalele per te mundesuar shqyrtimin e informatavete reja

• Faktoret qe rrisin mundesine e suksesit jane:– Sherbime me eficiente te IT-se

– Perdorimi traditave biznesore ne IT

– Sistem dinamik te IT-se

• Sherbimet me eficiente te IT-se

• Para 10 viteve, kompanive u duhej te zhvillonin vetesoftveret. => shpenzime me te medha

• Sot, shume produkte te konfigurueshme kryejne tenjejtin funksion

• Standardizim te sistemeve te IT-se• Nderlidhja ndermjet IT-se dhe proceseve te

maturuara menaxheriale– Automatizimit, outsorucing, Cloud computing…

• Perdorimi i traditave biznesore ne IT

• Teknikat bazike te fushave tjera biznesore vlejneedhe per IT.– Rritje rreth 20 % deri ne 30 % te kapacitetit te IT

• Zvogelim i redundances, automatizim i funksioneve• Perdorim i sistemeve dhe sherbimeve standarde

standarde• Shpesh – dyfishim i produktivitetit

– Zhvendosje e punetoreve– Zvogelim te numrit te punetoreve

• Perzgjedhje me e lire ne treg te IT-se

• Sisteme dinamike te IT-se

• Politikat afatgjata te IT-se jane te domosdoshme• Mjedisi biznesor ndryshon shume shpejte• SI duhet te percjelle ndryshimet duke mos e rrenuar

qellimin afatgjate te IT-se• Faktore qe ndikojne ne adaptim me te shpejte

– Cloud Computing – NYT perdori sistemin Cloud teAmazon.com per digjitalizim.

– Zhvillim me agil (te shkathet) – me fleksibile ne ndryshimetmadje edhe te fushes biznesore.

• Jörg H. Mayer and Marcus Schaper – “Data to dollars: Supporting top management with next-generation executive information systems” –McKinsey, Janar 2010

• Roger Roberts, Hugo Sarrazin, and Johnson Sikes – “Reshaping IT management for turbulent times” – McKinsey, Dhjetor 2010