LİPİDLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Prof.Dr. H.Asuman TOKULLUGİL

Kimyasal Yapılarına Göre Sınıflandırma:

1.Yağ Asitleri (YA)2.Triasilgliseroller (TG)3.Mumlar4.Fosfolipidler (PL) ( Fosfogliseroller)5.Sfingolipidler ..Sfingomyelin ..Serebrozidler ..Gangliozidler6.Steroller (Kolesterol vb.)

Lipidlerin Biyolojik İşlevleri :

1.Hücrelerdeki biolojik zarların temel yapısal elemanı

2.Enerjinin en uygun ve efektif depo şekli

3.Hormon ve vitamin yapısında yer alırlar

4.Safra asitleri→diğer lipidlerin çözünmesini ve hazmedilmesini sağlarlar.

1) YAĞ ASİTLERİ

• A) SYA (esterleşmemiş),FFA,UEFA YA esterleri (TG gibi moleküllerde)• B) Tüm dokularda az miktarda var Uzun süren açlıkta plazmada ↑• C) Plazmada bulunuşu : ..Albumine bağlı ( SYA olarak ) ..Lp içinde (gen.le TG,PL ve Kol.esterleri olarak)

• D.Enerji üretimi:

KC ve kas gibi dokularda→oksidasyon

• E.Öncül madde: glikolipidler, PL , sfingolipidler, prostoglandin, Koles. vb.

YAĞ ASİTLERİNİN YAPISI:

• 1.Yapıtaşı

• 2. 4-24 C’ lu hidrocarbon kuyruk (gen.le

çift sayıda C.)

• 3. Terminal COOH grubu

Fizyolojik pH da pH:7 de pKa:4.8

→COOˉ şeklinde iyonize olur.

Hidrofilik Grup:

• 4.YA amfipatik özellikte: (2 değişik bölge)

COOˉ hidrokarbon kuyruk

polar,hidrofilik hidrofobik,apolar

• 5.YA’de hidrofobik özellik baskın;

suda çözünürlüğü ↓

• 6.Plazmada YA’nin taşınımı:

%10→serbest YA→Alb.le

%90→esterleşmiş→Lp’ler içinde

(TG,PL ve kol. esterleri halinde)

• 7. Zincir uzunluğu YA’nin

Çift bağ sayısı,yeri ayrımında

Metil grupları rol oynar.

• 8.YA’leri → Doymuş YA

→ Doymamış YA

DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİ

1-Doymamış YA‘nin Tipleri:

• Monounsatüre (monoenoik) -Δ9

(9-10 C arası)

• Poliunsatüre (polienoik):

1 çift bağ 9-10 C arasında

diğerleri 10 C→ CH3 grubu arasında

2-Çift bağların ayırımı(zincir içinde):

• -CH=CH-CH2-CH=C- Metilen köprüsü

• İki çift bağ arasında 3C veya 1 metil grubu bulunur.

3-Doymamış YA’nin izomerleri:

• Cis Konfigürasyonu

• Trans Konfigürasyonu

• Konfigürasyon:

• 1.Çift bağa göre:-geometrik izomerler

-stereoizomerler

• Kovalan bağ kırılarak geometrik izomerler birbirine dönüşebilir.

Geometrik izomerler(CİS-TRANS):

• 2-Şiral merkeze(asimetrik C atomuna)göre

• Optik izomerler-enantiyomerler

• =(L-D izomerleri)=(levo –dekstra)

C

COOH

HH2N

CH3

COOH

C H NH2

CH3

L-Alanin D-Alanin

KONFORMASYON:• C-C atomları etrafındaki grupların tek bağ

etrafında rotatif hareketlerle değişik şekiller alması

• Bu şekiller birbirine kolayca dönüşebilir.

• Kovalan bağ kırılması yoktur.

• Ör:Ethan

C

C

H

H

H

H

H

H

Dayanıklı şekil

(staggered)

C

H

HC

H

H

H

H

Az dayanıklı şekil

(Eclipsed)

4-Doymamış YA’nin oksidasyona duyarlılığı:

• Doymuş YA→vücut ısısında göreceli olarak oksidasyona dirençli

• Doymamış YA→havalı ortamda yavaş ve kendiliğinden oksidasyona uğrar.

↓

Acılaşma (rancidification)mg.

5-Ergime Derecesi:(melting temperatüre,Tm)

• Zincir uzunluğu ↑ ça,yükselir.• Çift bağ sayısı ↑ ça,düşer.• Zarı oluşturan lipidlerdeki çift bağlı

YA’leri,buradaki lipidlerin ve zarın sıvı halde kalmasını sağlar.

• Doymuş YA oda ısısında-katı, ergime dereceleri ↑

• Doymamış YA oda ısısında-sıvı,ergime dereceleri ↓ tür.

YA’NİN NUMARALANDIRILMASI:

• A)COOH: C1 kabul edilir.

ör:1)Araşidonik asit: C 20:4(5,8,11,14)

20 C’lu,4 çift bağ;

(5-6,8-9,11-12,14-15)

2)Stearik Asit: C18:0

18 C’lu,doymuş.

• C2 → α karbonu

• C3 → β karbonu

• C4 → γ karbonu

• CH3’ e bağlı son C atomu →ω karbonu

• (zincir uzunluğu dikkate alınmaksızın)

B)ω-Ucundan ba layarak şnumaralandırma:

• Ör:Oleik asit C18:1 (9)

Linoleik asit C18:2 (9,12) →ω-6 YA de denir.ω-C’a en yakın çift bağ

6. C’da Linolenik asit C18:3 (9,12,15) →ω-3 YA de denir.İlk çift bağ 3.C da