SİNDİRİM SİSTEMİ

Prof. Dr. İlknur Arı

SYSTEMA

DYGESTORIUM

Yaşayan her canlının canlılığını

devam ettirmesi için dışarıdan

enerji alması gerekir.

Enerji haline dönüşen ve canlılığı devam

ettiren maddelere besin maddeleri adı

verilir.

Besin maddeleri;

ProteinKarbonhidratYağVitaminMineraller

gibi çeşitlilik gösterir.

Besin maddelerinin

dışarıdan ağız yolu ile

alınmasına alimentatio (beslenme) denir.

Ağız yolu ile alınan besin maddeleri sindirim sisteminde

çeşitli mekanik ve kimyasal işlevlere tabi tutularak

emilebilecek hale gelir.

Bu olaya digestio (sindirme) denir.

Sindirime uğramış olan besin maddeleri küçük yapı

taşlarına ayrılır. Bu yapı taşları ise ince bağırsaktaki

intestinal hücrelerden kan ve lenf damarlarına emilir.

Bu olaya da absorptio- resorptio (emilim) adı verilir.

Dışarıdan alınan besin maddelerinin tamamı vücutta

emilime uğramaz. Sindirilemeyen veya vücuda faydalı

olmayan maddelerin dışarı atılması işlemine ise

defecatio (dışkılama) denir.

ÖzetleÖzetle; sindirim sistemi, alınan

besin maddelerine alimentatio, alimentatio,

digestio, resorptiodigestio, resorptio ve defecatiodefecatio

işlemlerini gerçekleştiren bir

sistemdir.

Bir kanal şeklinde olan sindirim sistemi, canaliscanalis digestorius digestorius

veya canalis alimentoriuscanalis alimentorius adı verilen bir bölüm ile buna

eklenen bazı yapılardan oluşur.

Dolayısıyla sindirim sisteminin sınıflandırılması

aşağıdaki gibidir;

1- Canalis digestorius1- Canalis digestorius (alimentarius, sindirim kanalı)

2- Adenexa canalis digestorii2- Adenexa canalis digestorii (eklenti organları)

1- Canalis digestorius1- Canalis digestorius

Ağız’dan başlayıp anus’te sonlanan yaklaşık

9-11 m uzunluğunda bir borudur.

Bu borunun ya da kanalın bölümleri

sırasıyla yukarıdan aşağıya doğru;

cavitas oriscavitas oris (ağız boşluğu), pharynxpharynx (yutak),

oesophagusoesophagus (yemek borusu), gastergaster (ventriculusventriculus,mide), intestinum tenue intestinum tenue

(ince bağırsak) ve intestinum crassumintestinum crassum (kalın bağırsak)’dur.

İlk üç bölüm;

cavitas oris, pharynx ve oesophaguscavitas oris, pharynx ve oesophagus

sindirim kanalının üst kısmını,

Geri kalan üç bölüm ise;

gaster, intestinum tenue ve gaster, intestinum tenue ve

intestinum crassum intestinum crassum

sindirim kanalının alt kısmını oluşturur.

2- Adenexa canalis digestorii2- Adenexa canalis digestorii

Kendilerine özgü boşaltım kanalları

ile sindirim kanalına bağlanan

organlardır. Bu organlar;

gll. salivariaegll. salivariae (tükrük bezleri),

heparhepar (karaciğer), vesica biliarisvesica biliaris

(vesica felleavesica fellea, safra kesesi )

ve pancreaspancreas’ dır.

Ağız boşluğuAğız boşluğu = Cavitas orisCavitas oris

Sindirim kanalının başlangıç bölümüdür.

Önde dudaklar (labia orislabia oris), yanda yanaklar (buccaebuccae), üstte sert

ve yumuşak damak (palatum durumpalatum durum ve palatum mollepalatum molle), altta dil

(linguaelinguae) ve ağız tabanı döşemesi (diaphragma orisdiaphragma oris) ve arkada

bir geçit (isthmus faucium) ile sınırlanmıştır.

Ağız boşluğu önde rima orisrima oris adı verilen

dudaklar arasındaki açıklık ile dışarıya

açılırken, arka tarafta isthmus fauciumisthmus faucium

isimli geçit (açıklık) ile pharynx’e açılır.

Cavitas oris içinde aşağıdaki yapılar bulunur;

Labia orisLabia oris (dudaklar)

BuccaeBuccae (yanaklar)

Gingivae Gingivae (diş etleri)

Dentes Dentes (dişler)

Palatum durumPalatum durum (sert damak)

Palatum mollePalatum molle (yumuşak damak)

LinguaLingua (glossa, dil)

Diaphragma orisDiaphragma oris (ağız döşemesi)

Ayrıca bu yapılar dışında bölgesel konumlarından ötürü

gll. salivariaegll. salivariae denilen tükrük bezleri de cavitas oris içine

dahil edilir. Tükrük bezleri iki grup altında incelenir;

gll. salivariae minores ve gll. salivariae majores gll. salivariae minores ve gll. salivariae majores

Gll. salivariae minoresGll. salivariae minores olarak tanımlananlar

dudak (gll.gll. labialeslabiales), yanak (gll. buccalesgll. buccales),

damak (gll. palatinaegll. palatinae) ve dilde (gll. lingualesgll. linguales)

bulunan küçük bezlerdir.

Gll. salivariae majores Gll. salivariae majores denilen,

salgılarını uzun kanallar ile ağız

boşluğuna boşaltan daha büyük

tükrük bezleri ise gl. parotideagl. parotidea, gl. gl.

submandibularissubmandibularis ve gl. sublingualisgl. sublingualis’

tir.

Boğaz = FaucesBoğaz = Fauces

Yumuşak damak ile dil kökü

arasında kalan ve ağız boşluğunu

pharynx’e bağlayan geçite

faucesfauces denir.

İsthmus fauciumİsthmus faucium burada yer alır.

Tonsilla palatinaTonsilla palatina (bademcikler)

burada bulunur.

YutakYutak = Pharynx Pharynx

Sindirim sisteminin ağız boşluğundan sonra gelen bölümüdür.

Dikey konumlu bir organ olup 12-15 cm uzunluğundadır.

Tamamen müsküler yapıdadır ve şekli

bir huniye benzer,

yukarıda çapı geniş

altta ise dardır.

Arka ve yan duvarları bir bütünlük

sergilerken, ön duvarında yukarıdan

aşağıya doğru üç açıklık gözlenir.

Bu açıklıklar aracılığıyla, yukarıdan

aşağı doğru

sırasıyla

cavitas nasicavitas nasi,

cavitas oriscavitas oris ve

vestibulum laryngisvestibulum laryngis ile

komşuluğa sahiptir.

Yukarıda cavitas nasi ile olan komşuluğunu sağlayan açıklığa choana;choana; Ortada cavitas oris ile komşuluğunu sağlayan açıklığa isthmus isthmus faucium;faucium;Aşağıda vestibulum laryngis ile komşuluğunu sağlayan açıklığa ise aditus laryngisaditus laryngis denir.

choana

isthmus faucium

aditus laryngis

Bu komşuluklarından ötürü de pharynx 3 kısıma ayrılarak

incelenir;

1- Nasopharynx1- Nasopharynx (Pars nasalis)

2- Oropharynx2- Oropharynx (Pars oralis)

3- Laryngopharynx3- Laryngopharynx (Pars laryngea)

Pharynx bulunduğu yerden ötürü sindirim sisteminin yanısıra

solunum sisteminin de içinde yer alır.

Burun delikleri aracılığı ile alınan havanın larynx ve trachea’ya

iletilmesinde bir geçiş yolu olarak rol oynar.

Bölgede önemli bir oluşum olarak “Waldeyer’in lenfatik Waldeyer’in lenfatik

halkasıhalkası” (Anulus lymphaticus) bulunur.

Pharynx’in üst kısmında lenfatik yapıların oluşturduğu

bir halkadır.

Anulus lymphaticus, aşağıdaki lenfoid yapılar

tarafından oluşturulur;

Tonsilla lingualis Tonsilla lingualis Tonsilla palatinaTonsilla palatina

Tonsilla tubariaTonsilla tubaria Tonsilla pharyngealisTonsilla pharyngealis

Tonsilla tubaria

Tonsilla pharyngealis

Tonsilla palatina

Tonsilla lingualis

Yemek borusu = OesophagusYemek borusu = Oesophagus

Pharynx alt ucundan başlar ve mideye dek uzanır.

Yaklaşık 23-25 cm uzunluğunda, 1-2 cm çapında, müsküler

yapıda bir borudur.

Diaphragma üzerinde bulunan hiatus hiatus

oesophagusoesophagus denilen açıklıktan geçerek

karın boşluğuna

girer.

Boyunda, göğüs boşluğunda ve karın boşluğunda seyreden

bölümleri olması nedeniyle 3 kısıma ayrılarak incelenir;

Pars cervicalisPars cervicalis

Pars thoracicaPars thoracica

Pars abdominalisPars abdominalis

Pars cervicalis

Pars thoracica

Pars abdominalis

Yutulan gıdanın mideye iletilmesinden sorumludur.

Yapısında üst kısımlarında çizgili, alt kısımlarında çizgisiz kaslar bulunur.

Appendix vermiformis’ten sonra sindirim kanalının en dar parçasıdır.

Seyri sırasında yer yer anatomik ve fonksiyonel olmak üzere 4 yerde

darlık gösterir.

Birinci darlık başlangıç yerinde, ikinci darlık arcus

aortae’yı çaprazladığı yerde, üçüncü darlık bronchus

principalis sinister’i çaprazladığı

yerde, dördüncü darlık ise

diaphragma’dan geçtiği

yerdedir.

Bu darlıklar klinik olarak önem

arz eder.

12

34

MideMide = GasterGaster = VentriculusVentriculus

Sindirim kanalının en geniş bölümü olan mide,

karın boşluğundadır.

Müsküler yapıda olan mide

duodenum ile devam eder.

Besin maddelerinin kimus

haline dönüştürüldüğü yerdir.

Etkili bir sindirim ve emilim

için gıdaların kimus haline dönüştürülmesi gerekir.

Midenin bir giriş deliği (ostium cardiacum=aostium cardiacum=a),

bir de çıkış deliği (ostium pyloricum=bostium pyloricum=b) vardır.

İki duvarı (paries anteriorparies anterior, paries posteriorparies posterior) ve

iki kenarı (curvatura ventriculi minor=ccurvatura ventriculi minor=c,

curvatura ventriculi major=dcurvatura ventriculi major=d) olan mide

beş bölüme ayrılarak incelenir. a

b

c

d

Midenin bölümleri;

1 - Pars cardiaca1 - Pars cardiaca

2 - Fundus gastricus2 - Fundus gastricus

3 - Corpus gastricum3 - Corpus gastricum

4 - Pars pylorica4 - Pars pylorica

5 - Pylorus5 - Pylorus

1

2

3

45

İnce bağırsaklarİnce bağırsaklar = İntestinum tenueİntestinum tenue

Midenin devamı olarak başlar ve kalın bağırsaklar ile

devam eder.

Yaklaşık olarak canlıda 5-6 m (ölümden

sonra kas tonusunun kaybı nedeniyle

6-7 m) uzunluğundadır. Mideye komşu

kısmında çapı 4-5 cm iken distal

kısmında 2-2.5 cm’ye düşer.

İnce bağırsaklar yukarıdan aşağıya doğru sırasıyla üç bölümde

incelenir. Bunlar;

duodenumduodenum

jejenumjejenum

ileumileum’dur.

Her bölümün kendine özel yapısı

mevcuttur.

İnce bağırsaklar, besin maddelerinin emiliminin

ve sindiriminin gerçekleştirildiği yapılardır.

Bölgesel olarak, görevleri gereği yapısal

farklılıklar gösterirler.

Distal uçta bulunan valva ileocaecalisvalva ileocaecalis aracılığı

ile kalın bağırsaklar ile devam ederler.

Kalın bağırsaklarKalın bağırsaklar = Intestinum crassumIntestinum crassum

Sindirim kanalının valva ilecaecalis ile canalis analis

arasında bulunan kısmıdır.

130-150 cm uzunluğundadır.

Çapı 2-8 cm arasında değişir.

Kalın bağırsaklar, bağırsak içeriğinin suyunu emerek

su ve elektrolit dengesinde rol

oynarlar.

Ayrıca feçesfeçes olarak vücut dışına

atılana kadar artık besin maddelerini

depolarlar.

Kalın bağırsaklar yukarıdan aşağıya

doğru üç bölüme ayrılarak incelenirler.

CaecumCaecum

ColonColon

RectumRectum

Colon adı verilen bölümü de

kendi içinde dörde ayrılarak incelenir.

Colon ascendensColon ascendens

Colon transversumColon transversum

Colon descendensColon descendens

Colon sigmoideumColon sigmoideum

Kalın bağırsakların ilk bölümü caecumcaecum’dur. Burada

appendix vermiformisappendix vermiformis bulunur. Solucan şeklinde bir

bağırsak çıkıntısıdır. Uzunluğu 5-15 cm, çapı 5-10 mm’dir.

Enfeksiyonu (apandisit) kalın bağırsakların diğer bölümlerine

göre daha sık gözlenir.

Kalın bağırsağın caecum’dan sonra gelen colon bölümleri

(colon ascendens, colon transversum, colon descendenscolon ascendens, colon transversum, colon descendens),

karın boşluğu içinde bir çerçeve yapacak şekilde yerleşim

gösterir. Bu çerçevenin içinde

ince bağırsaklar yer alır.

Kalın bağırsağın son kısmı olan rectumrectum, 15-16 cm

uzunluğundadır, çapı ise boş ya da dolu oluşuna göre

değişir.

Vücuttan atılması gereken artık besin

maddelerinin atılımının sağlandığı yerdir.

Rectum’un distal bölümü canalis analiscanalis analis olarak tanımlanır.

Bu bölümün distal açıklığı da anusanus olarak isimlendirilir.

Feçesin dışarıya atıldığı açıklıktır.

Aynı zamanda sindirim kanalının vücut dışı

ile bağlantılı olan distal açıklığıdır

KaraciğerKaraciğer = HeparHepar

Sindirim sisteminin eklenti yapılarından biridir.

Vücudun en büyük iç organı ve salgı yapan bezidir.

Yaklaşık olarak 1500 gr ağırlığında olan karaciğer,

vücut ağırlığının %2’ sini oluşturur.

Karbonhidrat, protein ve lipid

metabolizmasında rol oynayan

karaciğerin pek çok önemli

görevleri vardır.

Karaciğer tanımlanırken loplara ayrılarak incelenir.

İki yüzü (facies diaphragmatica, facies visceralisfacies diaphragmatica, facies visceralis)

olan karaciğerin iki de kenarı (margo posteriormargo posterior,

margo inferiormargo inferior) vardır.

Safra kesesiSafra kesesi = Vesica biliarisVesica biliaris = Vesica fellaVesica fella

Karaciğerin visceral yüzünde yerleşmiş olan safra kesesi,

karaciğer tarafından yapılmış olan safrayı depolar ve

gerektiğinde sindirim kanalına verir.

Depolamış olduğu safrayı bir kanal aracılığı ile ince

bağırsaklara iletir.

Sindirim sistemi hastalıkları

içinde safra kesesi hastalıkları

oldukça sık gözlenir.

PankreasPankreas = Pancreas Pancreas

Karın boşluğunda, midenin

arka kısmında, karın arka

duvarına yaslanmış olarak

bulunur. 70-100 gr ağırlığındadır,

Önemli enzimleri sentezler ve salgılar. Salgılarının bir kısmını

boşaltıcı bir kanal aracılığı ile ince bağırsaklara verir.

Boşaltıcı kanalı, genellikle safra kesesinin kanalı ile birlikte

ince bağırsaklara açılır.

PeritonPeriton = Peritoneum Peritoneum

Seröz bir zar olan peritoneum, vücuttaki en büyük seröz

boşluk olan karın boşluğunu örter. Bu boşlukta bulunan iç

organların çoğunu sarar.

İki kısıma ayrılarak incelenir;

Peritoneum parietalePeritoneum parietale

Peritoneum visceralePeritoneum viscerale

Peritoneum parietalePeritoneum parietale, karın boşluğunu sınırlayan

ön, arka ve yan duvarların iç yüzünü sarar.

Peritoneum visceralePeritoneum viscerale, karın boşluğu içinde yer alan

organları sarar.

Karın boşluğu içinde olup da peritoneum tarafından

sarılmayan bazı organlar da vardır.

Dolayısıyla; peritoneum tarafından sarılmış organlara

intraperitoneal organlarintraperitoneal organlar, peritoneum

tarafından sarılmamış organlara

extraperitonealextraperitoneal veya

retroperitonealretroperitoneal organlar denir.

Sindirim sisteminin organlarının çoğu intraperitonealdir.

Retroperitoneal organlar, karın arka duvarı ile bu duvarı

saran parietal peritoneum arasında kalan

organlardır.

Sindirim sistemi içinde yer alan organları besleyen arterlerarterler,

üst kısımda a. carotis externaa. carotis externa ve aorta thoracicaaorta thoracica dallarından

ayrılırlar. Alt kısımda ise aorta abdominalisaorta abdominalis

dallarından köken alırlar.

Sindirim sistemi organlarının venöz dönüşüvenöz dönüşü değişiktir.

ÜstÜst kısımda bulunan organların venöz dönüşü, bölgesel venöz

sisteme gerçekleşirken alt kısımda özel bir venöz dolaşım

gözlenir.

AltAlt kısımda bulunan organlardan gelen

venöz kan, önce vena portae vena portae adı verilen

bir ana damar ile karaciğer’e gider.

Daha sonra bu organdan kaynaklanan

venöz kan, bölgesel venöz sisteme açılır.

Alt kısımda gözlenen bu özel sisteme

“portal dolaşımportal dolaşım” denir.

Sindirim sisteminin lenfatik dolaşımılenfatik dolaşımı bölgesel lenf

düğümlerine ve bölgesel lenfatik oluşumlara gerçekleşir.

Sindirim sistemi organlarının innervasyonuinnervasyonu, otonomotonom sinir

sisteminin sempatiksempatik ve parasempatikparasempatik bölümlerinin,

merkezi ve periferik kısımları tarafından

gerçekleştirilir.

Sindirim sistemi fonksiyonları içinde yer gıdaların alımı,

çiğnenmesi, yutulması ve dışarıya atılması işlemlerinde

otonom sinir sisteminin yanı sıra somatik motor sisteme

ait bazı yapılar da rol alır.

Reflekslerin yanı sıra istemli safhalar da vardır.