KOLEKTIVNO PREGOVARANJEKolektivnim pregovaranjem u kojem uestvuju na ravnopravnim osnovima predstavnici radnika, poslodavaca i zaposlenika ureuju se ona pitanja koja nisu obuhvaena pravnom normom odnosno zakonom ili nekim drugim aktima koji bi mogli posluiti kao izvor radnog prava koji bi se konkretno mogao primjeniti u radnopravnim statustima i regulisanju prava izmeu radnika i poslodavaca.Kolektivni ugovoriBosni i Hercegovini danas postoje opi kolketivni ugovori na entitetskom nivou, na nivou regija, kao i opi kolektivni ugovori na nivou odreenih djelatnosti i kolektivni ugovori ili sporazumi vezano za jedno ili vie pravnih lica.Kolektivno radno pravo prije svega kroz itav proces pregovaranja podrazumijeva slijedee principe:- postojanje slobode uzajamnog pregovaranja,- postojanje prava kolektivnog pregovaranja i iznoenje elemenata za regulisanje odreenog pitanja,- postojanje i garancija prava na stav u ureenju odreenog pitanja da se slobodno iznese i da bude bez posebnih prinuda i uslovljavanja,- postojanje jedinstvenog prava na rjeavanje kolektivnih sporova,- postojanje zakonskih mogunosti da se u odsustvu procesa kolketivnog pregovaranja moe organizirati i trajk kao sredstvo za rjeavanje odreenih pitanja radnika i- pravo uea radnika u donoenju drugih opih akata vezano za ureivanje pravnih odnosa u procesu kolektivnog pregovaranja.

Osnivanje MOR-a i osnovni principi njenog djelovanja

Osnovana je na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. g., na osnovu zahtjeva radnika za unapreenjem i poboljanjem uslova rada, u saradnji sa Drutvom naroda. Diskusija o osnivanju MOR-a trajala je 2 mjeseca, a rezultirala je izvjetajem Mirovnoj konferenciji aprila 1919. g., koji je bio sainjen iz 2 dijela: osnivanje MOR-a i opi principi budueg meunarodnog zakonodavstva. MOR je sporazumom sa UN-om 14.12.1946. postala prva specijalizirana agencija UN-a i stekla je status pravnog lica i potpunu samostalnost u finansijskom i administrativnom pogledu. MOR je stalna i trajna meunarodna organizacija rada, koja je zbog lanstva univerzalna meunarodna organizacija. lanovi Meunarodne organizacije rada su:- drave koje su bile lanice MOR-a 01.11.1945. g.;- svaki lan UN-a i svaka drava pripremljena za lanstvo u UN-a (uz sporazumni pristanak na obaveze);- drave koje Opa konferencija MOR-a primi u lanstvo veinom od 2/3 prisutnih delegata na zasjedanju.Nijedan lan se ne moe povui iz MOR-a ako prije toga ne saopi svoju namjeru generalnom direktoru Meunarodnog biroa rada. Povlaenje stupa na snagu nakon 2 godine, uz ispunjenje finansijskih obaveza. Najbitnija karakteristika MOR-a je tripartni karakter (u svim forumima i na zasjedanjima MOR-a uestvuju predstavnici vlade, poslodavaca i radnika, i to u omjeru 2:1:1). Osnovni ciljevi MOR-a utvreni su Ustavom MOR-a 1919. i tzv. Filadelfijskom deklaracijom 10.05.1944., koja ima ustavni karakter i sastavni je dio Ustava MOR-a. Osnovni zadatak MOR-a je prouavanje i rjeavanje problema iz oblasti rada i socijalne politike u meunarodnim razmjerama, imajui u vidu da se opi i trajni mir moe zasnivati samo na socijalnoj pravdi. U Deklaraciji se potvruju osnovna naela na kojima poiva MOR i primjenjiva su na sve narode svijeta, a to su: rad nije roba; siromatvo (bijeda), ma gdje postojalo, predstavlja opasnost po blagostanje svih; neophodna je meunarodna saradnja, saradnja vlada, radnika i poslodavaca u borbi za poboljanje uslova rada i zaspoljavanja; sloboda izravanja i sloboda udruivanja je neophodan uslov trajnog napretka.Deklaracija naglaava primarnost socijalnih ciljeva u meunarodnoj politici i socijalnoj politici. Deklaracija utvruje kao sveanu obavezu MOR-a da pomae ostvarivanju, kod svih naroda svijeta, mjera koje treba da obezbjede: puno zaposlenje, podizanje ivotnog standarda, plau koja odgovara ivotnim uslovima; stvarno pravo kolektivnog ugovaranja; proirenje socijalnog osiguranja; osnovnu zatitu ivota i zdravlja radnika u svim zaposlenjima; zatitu djece i materinstva; garantovanje jednake mogunosti u oblasti obrazovanja i osposobljavanja.

Nadlenost MOR-a

Razmatraju se sva pitanja koja se odnose na osnovna ljudska prava na radu i u vezi sa radom; zatim zapoljavanje i uslove rada, zatite na radu, zatite pojedinih kategorija radnika; kao i sva ekonomska i administrativna pitanja u vezi s ovim (organizacije slubi za zapoljavanje i upravljanje radom, slubi medicine rada u preduzeima, inspekcije rada...).Pored donoenja konvencija i preporuka, MOR se bavi i ekonomskom stranom problema socijalne prirode. MOR ima obavezu lanicama pruati pomo u vezi sa izradom zakona i propisa, kao tehniku pomo i savjetodavne usluge. Tri su osnovna metoda djelatnosti kojima se slui MOR:1. NORMSTIVNI METOD (dominantan do II svjetskog rata) pretena aktivnost se svodi na donoenje konvencija, rezolucija i preporuka;2. PRAKTINI METOD;3. NAUNO ISTRAIVAKI METOD.Sva 3 metoda se meusobno nadopunjuju.

Organizaciona struktura MOR-a

Tri su glavna stalna organa:1. Opa Generalna konferencija;2. Administrativni savjet;3. Meunarodni biro rada.

1. Opa Generalna konferencija MOR-a najvii organ MOR-a, generalna skuptina drava lanica MOR-a; najvii zakonodavni organ MOR-a; zasjeda najmanje jednom godinje; usvaja konvencije, preporuke i rezolucije; ima i funkcije finansijske i organizacijske prirode; na konferenciji se vodi opa diskusija o nekom pitanju ili problemu, a zatim slijedi izrada, donoenje konvencije ili preporuke; razmatraju se izvjetaji generlnog direktora Meunarodnog biroa rada, posebno bilanse viegodinje aktivnosti MOR-a; tripartni sastav konferencije uslovio je stvaranje 3 osnovne grupe: vladine, radnike i poslodavake.

2. Administrativni savjet na poetku je imao 24 lana, a danas ima 56 (28 predstavnika vlada, 14 predstavnika radnika, 14 predtavnika poslodavaca). Ima i 12 lanova zamjenika; ima opu odgovornost za koordinaciju svih aktivnosti MOR-a u periodu izmeu 2 zasjedanja konferencije; odluuje o mjerama za primjenu rezolucija, konvencija i preporuka, i nadgleda primjenu; ima odluujuu ulogu u utvrivanju dnevnog reda konferencije, u pogledu pripremnih radnji za odravanje zasjedanja konferencije; imenuje generalnog direktora Meunarodnog biroa rada.

3. Meunarodni biro rada stalni sekretarijat MOR-a, obezbjeuje uslove za rad Konferencije, Administrativnog savjeta i drugih zasijedanja i konferencija u okviru djelatnosti MOR-a; struna i administrativno tehnika sluba Organizacije; posrednik drava lanica i organizacije, odrava veze sa radnikim i poslodavakim organima; na elu je generalni direktor kojeg bira Administrativni savjet na neogranieni mandat. On prima od savjeta uputstva i izvrava zadatke koje mu povjere. Vri funkciju generalnog sekretara Konferencije; direktor i slubenici ne mogu traiti ni primati uputstva od vlade ili bilo koje vlasti van Organizacije.

4. Komisije i komitetiTo su stalna ili povremena, posebna tijela, sa zadatkom da vre prethodna razmatranja pitanja koja se nalaze na dnevnom redu savjeta ili drugih organa MOR-a. Najee komisije su:budetska ili administrativna komisija; komisija za programe praktinih aktivnosti; komisija eksperata za primjenu konvencija i preporuka; paritetna pomorska komisija; komisija za meunarodne organizacije; stalna poljoprivredna komisija. Tu su zatim i regionalne konsultativne komisije: komisija za Aziju; komisija za Afriku i Interamerika komisija. Komiteti: za sindikalne slobode; za diskriminaciju i za albe. Tu su jo 2 mjeovita komiteta MOR-a i Svjetske zdravstvene organizacije: za pitanje medicine rada i za pitanje zdravlja pomoraca. Postoje i posebne industrijske i druge sline komisije.

Faze u zasnivanju radnog odnosa -odluka o potrebi za radnim mjestom, -apliciranje, -provjere radnih sposobnosti (testovi i intervjui) - odabir i odluivanje o prijemu u radni odnos - ugovor o radu i stupanje na rad i albeni postupci

RADNO VRIJEME

Najprisutnija podjela vremena u radnom pravu je na: 1.radno vrijeme i 2.vrijeme van rada.

U svim savremenim drutvima predmet stalnog interesovanja je odnos izmeu radnog i vremena van rada, s obzirom na tendenciju skraivanja radnog vremene, tj. poveavanja vremena van rada.

4.1. Pojam radnog vremena

Radno vrijeme nije u neraskidivoj vezi sa uslovima rada i opom zatitom na radu. Osnovna obaveza zaposlenika je obaveza rada odreena vremenski.Drava ostvaruje dominantnu ulogu u propisivanju i sprovoenju pravila o radnom vremenu.Radno vrijeme je vrijeme kada se zaposlenik nalazi na raspolaganju poslodavcu, tj. kao vrijeme u kome je zaposlenik duan obavljati poslove i zadatke radnog mjesta, ili kao vrijeme za koje zaposlenik ima pravo i obavezu da provede na radu.Radno vrijeme je radni dan, i pri tome radno vrijeme ini: efektivni rad i obavezna prisutnost na radu.Osnovni aspekt i zahtjev radnika u odnosu na poboljanje uslova rada bo je oslonjen na duinu radnog vremena.U prvoj fazi radnog prava radno vrijeme nije niim bilo ogranieno, vezalo se za granice izdrljivosti radnika.U savremenim radnim zakonodavstvima propisi o radnom vremenu imaju prije svega zatitni karakter prinudnog su i zatitnog karaktera.U veini drava vrijedi pravilo o 42-satnoj radnoj sedmici, a postoje tendencije ka 40-satnoj ili 35-satnoj sedmici.Skraivanje radnog vremena je osnova i za:a)znatne utede u poslovanjub)zapoljavanje novih radnikac)poveavanje slobodnog vremena.

4.2. Slobodno i radno vrijeme

Od radnog vremena zavisi slobodno vrijeme, ali istovremeno slobodno vrijeme utie na radno vrijeme.Slobodno vrijeme nije uvijek jedina sfera slobode, niti je radno vrijeme sfera nunosti u cjelini.Slobodno vrijeme treba da obezbijedi neophodno potrebno vrijeme za line i drutvene aktivnosti koje e doprinijeti kako za reprodukovanje radne snage, tako i za ispoljavanje stvaralakih sposobnosti ovjeka (dopuna radnih aktivnosti).Slobodno vrijeme je korelativni element rada i istovremeno oznaava i sutinu rada, a time odreuje i sadraj radnog vremena.Na kvalitet i kvantitet slobodnog vremena znaajno utie duina i raspored radnog vremena kao i odmori i odsustva na radu i povodom rada.

4.3. Osnovna pravila o radnom vremenuPropisi o radnom vremenu i u savremenim radnim zakonodavstvima imaju zatitni karakter za posloprimca.Osnovna pravila o radnom vremenu veu se za regulisanje:-punog radnog vremena-nepunog radnog vremena-skraenog radnog vremena-radnog vremena dueg od punog (prekovremeni rad).

4.3.1.Puno radno vrijemePuno radno vrijeme javlja se kao osnova za priznavanje punog obima prava na radu i u vezi sa radom.Odreuje se imperativnim normama, dok je raspored punog radnog vremena preputen autonomnoj regulativi, osim u odreenim djelatnostima od posebnog drutvenog interesa.Puno radno vrijeme odreuje se prema njegovom trajanju u toku sedmice (kod nas 40 sati).Puno radno vrijeme moe se organizovati kao: jednokratno, dvokratno, smjensko radno vrijeme.1.jednokratno radno vrijeme moe biti:a)kruto poetak i zavretak radnog vremena je fiksiranb)promjenljivo odreuje se najee u dijelu procesa rada za odreene djelatnosti, ovisno od prirode poslac)klizno utvruje se najranije i najkorisnija mogunost poetka i zavretka radnog dana.

2.dvokratno radno vrijeme uvodi se u uslunim i trgovakim djelatnostima, zaposlenici su u nepovoljnijem poloaju

3.smjensko radno vrijeme radno vrijeme se moe rasporediti u 2, 3 ili 4 smjene, u trgovini, ugostiteljstvu i turizmu

U BiH radno vrijeme u toku radne sedmice ne moe biti due od 40 sati, ali moe biti krae (domen autonomne regulacije).

4.3.1.2. Nepuno radno vrijeme

Zaposlenik koji zakljui ug.o radu s nepunim radnim vremenom moe zasnovati radni odnos s vie poslodavaca i tako ostvari puno radno vrijeme.

Ovakav zaposlenik ima sva prava i obaveze kao i zaposlenik koji radi puno radno vrijeme, ali obim prava koji je uslovljen duinom radnog vremena ostvaruje upravo ovisno o vremenu provedenom na radu (ima sva prava osim odmora u toku rada).

4.3.2.Preraspodjela punog radnog vremena

Vri se tako da tokom jednog perioda kalendarske godine ili drugog perioda odreenog kolektvnim ugovorom, radno vrijeme traje due od punog radnog vremena, a tokom drugog perioda krae od punog radnog vremena. Radi se o preraspodjeli ukupnog godinjeg radnog vremena, a ne o uvoenju prekovremenog rada.Kod preraspodjele radno vrijeme ne moe biti due od 52 sata sedmino, a za sezonske poslove ne moe biti due od 60 sati sedmino.

Zavisi od prirode posla i od organizacije rada, efikasnosti koritenja sredstava rada, racionalnog koritenja radnog vremena i izvravanja odreenih poslova u utvrenim rokovima.Preraspodjela nije isto to i raspored radnog vremena. Uobiajeno je da se vri raspored sedminog radnog vremena utvrivanjem broja radnih dana, najee u 5 radnih dana.Raspored radnog vremena u okviru ukupnog godinjeg radnog vremena je u rukama poslodavaca.

RS predvia se obaveza poslodavca da izvri raspored radnog vremena najmanje za narednih 30 dana i da to oglasi na nain dostupan svim radnicima.

Postoji sve ea praksa uvoenja tzv. ''fleksibilnog rasporeda radnog vremena''. Pojedinanom radniku se preputa da sam sebi praktino odreuje poetak i zavretak dnevnog radnog vremena, s tim to je obavezan da bude na radu svakog dana u odreenom intervalu.4.3.3.Skraeno radno vrijemeMoe se utvrditi da radno vrijeme bude krae od punog radnog vremena, ne poslovima na kojima, uz primjenu mjera zatite na radu, nije mogue zatititi zaposlenika od tetnih uticaja vezanih za zdravlje i radnu sposobnost zaposlenika. Radno vrijeme se skrauje srazmjerno tetnom uticaju na zdravlje i radnu sposobnost zaposlenika.Poslodavac utvruje uslove i kriterije za skraenje radnog vremena, kao i obaveze zaposlenika u vezi sa skraenim radnim danom.Kod ostvarivanja prava na platu zaposlenik sa skr.radnim vremenom se izjednaava sa zaposlenikom s punim radnim vremenom.

4.3.4.Rad dui od punog radnog vremena (prekovremeni rad)Samo izuzetno radna sedmica moe trajati due od 40 sati, pod uslovima utvrenim zakonom. Prekovremeni rad je ogranien vremenski i sveden na iznimne sluajeve:-vie sile-iznenadnog poveanja obima posla-drugih sluajeva neophodne potrebe, a-moe trajati najdue 10 sati sedmino, a due samo uz dobrovoljni pristanak zaposlenika.

Pojedinim se kategorijama zaposlenika ni u kom sluaju, osim uz njihovu pismenu izjavu o dobrovoljnom pristanku, ne moe narediti prekovremeni rad: maloljetnici, trudnice, majke i usvojioci djeteta do 3 godine, samohranom roditelju ili usvojiocu djeteta do 6 godina.Za potovanje ovih pravila brine se nadleni organ za poslove inspekcije rada.4.3.5.Noni radRad nou postoji u djelatnostima koje imaju kontinuiran rad u toku cijelog dana i kod poslodavaca kod kojih se rad na pojedinim poslovima i zadacima u okviru radnih zadataka obavlja iskljuivo nou.Zakonom je odreeno da se nonim radom smatra rad u vremenu izmeu 22 sata i 6 sati ujutro idueg dana, a u poljoprivredi izmeu 22 sata i 5 sati ujutro, a moe se i drugaije odrediti za odreene sluajeve propisane zakonom.Rad nou utie na pravo zaposlenika na uveanu platu.Zabranjen je noni rad maloljetnika, izmeu 19 sati i 7 sati idueg dana (u industriji) i od 20 do 6 h (u ostalim djelatnostima). Izuzetak od zabrane su situacije havarije, vie sile, zatite javnog poretka.

Disciplinska odgovornost

Ova odgovornost spada u jednu od pravnih odgovornosti, jer obuhvata i primjenu pravnih sankcija u propisanom postupku, to je pretpostavka za pozivanje nekog lica na odgovornost.

To je pravni mehanizam za sankcionisanje povreda radnih obaveza izvrenih injenjen, koje su protivne zakonu, opem aktu i kolektivnom ugovoru ili neinjenjem proputanjem propisanih radnih obaveza.Ovaj mehanizam ima dvostruku svrhu:1.preventivnu i vaspitnopopravnu odvraanje potencijalnih izvrioca povreda utvrenih radnih obaveza2.da utie na radnike prema kojima je primijenjena sankcija za izvrenu povredu, da ne vre ponovo povredu iste ili druge radne obaveze.

Postoje sljedei uslovi koji konstituiraju ovu odgovornost:1.subjektivni (krivica i uraunljivost) 2.objektivni (radne obaveze, njihova povreda ili proputavanje izvrenja obaveza).

SVJETSKI MODELI RADA-ameriki model rada-japanski model rada -evropski model rada-turski model rada

Ameriki model rada model koji je zasnovan iskljuivo na trinom principu i koji ima sve elemente robusnog modela koji praktiki bez ikakvih drugih elemenata iskljuivo analizira uinjenje poslove, izvrene obaveze ili eventualne odgovornosti za neizvrene obaveze-nastao u anglosaksonskom pravnom sistemu - kratkotrajnost ugovora o radu - efikasan nadzor nad izvravanje poslova i izvravanje odgovornosti za neizvrene poslove - efikasnost nagraivanja za uinjene poslove

Japanski model rada je model blagostanja jer to je model koji praktino ima dva osnovna elementa u svom principu funkcioniranja a to su: - tanost u izvravanju poslova u skladu sa propisanim propozicijama bilo zakonskim ili ugovornim i - moralnost u obavljanju poslova i u procesu rada.Japanski model i zemlje koje slijede ovaj model a u Evropi najblii ovom modelu su vedska, Danska, Finska i jo neke zemlje Elementi: - doivotni ugovori o radu , - konstantan nadzor rada, - efikasno nagraivanje,Osnovna karakteristika ovog modela jeste tanost i moralnost u izvravanju obaveza

Evropski model rada koji personificira njemaki model rada i on predstavlja jednu srednju orijentaciju izmeu amerikog i japanskog modela rada u smislu da ovaj model takoer ima elemente trinog principa iz oblasti rada i on se prije svega temelji na: - srednjeronim trajanjem ugovora o radu, - mogunost progresivnog ostvarivanja prava i obaveza iz oblasti rada - efikasnim nagraivanjem.

Turski model rada se moe okarakterisati kao trini model rada koji ima posebnosti i specifinosti u pravima i obavezama poslodavaca i radnika a posebno u dijelu uea sindikata u zatiti radnikih interesa.ovaj model rada razapet je izmeu zahtjeva radnika za vea prava i sebinih interesa poslodavacaprimjer ovog trinog modela rada najbolje je sagledati na primjeru turske tekstilne industrije koja spada u najvee proizvoae tekstila u Evropi i dijelu Azije gdje pripada Turska.kroz ovaj model sagledavaju se prava i obaveze turskih radnika i poslodavaca u obavljanju poslova za velike svjetske korporacije kao to su BOSS, ZARA, CA itd. Turska drava titi interese stranog kapitala koji uredno izvrava obaveze prema dravu na utrb prava radnika. To se posebno ogleda kroz nagrade za rad satnice, uslove rada, sredstva zatite na radu itd.