TRITE

UNIVERZITET U TRAVNIKU

FAKULTET ZA MENADMENT I POSLOVNU EKONOMIJU

TRITE I KONKURENCIJA

seminarski radStudenti:

Mentor:Merisa Hajdarevi, 1857/13

Doc.dr Sadik Bahti

Irena Franjkovi, 2187/14Enisa Muli,1899/13

Kiseljak, Decembar 2014. godineSADRAJ1UVOD

4POJAM TRITA

6Izbor ciljnog trita

7Trini odnosi i veze

7FUNKCIJE TRITA

8Dimenzije trita

9Tipologija trita

12Struktura trita

12Segmentacija trita

13POJAM KONKURENTNOSTI

13KONKURENCIJA

14SAVRENA KONKURENCIJA

17NESAVRENA (NEPOTPUNA) KONKURENCIJA

19SNAGA KONKURENCIJE I GENERIKE STRATEGIJE

21Triteprema najkraoj definiciji predstavlja mjesto gdje se susreuponudaipotranja.

23LITERATURA:

UVOD

Koristei se strunom literaturom te internetskim izvorima u ovom radu emo obraditi temu trita i pokuati objasniti koji su to najzastupljeniji oblici konkurencije u razvijenim zemljama te glavni razlog zato je to tako. Svaka ekonomska ili intelektualna aktivnost podrazumijeva posjedovanje kompleta alata ili instrumenata za stvaranje dobara ili usluga, pa se tako i u ekonomiji koriste razliiti alati ili instrumenti, kao to su: teorije, modeli, podaci, injenice, grafikoni. Analiza ponude i tranje jedan je od osnovnih ekonomskih alata, a ekonomisti ga koriste za analizu konkurentskih trita. U ekonomskoj teoriji esto se javljaju nesporazumi, jer se ne shvata da trite tamo gdje je neophodno, mora funkcionisati kao kompletan i razvijen sistem. Treba imati jasnu predstavu o strukturi bez koje ovaj sistem ne bi mogao funkcionisati kao podsistem, te razlikovati izvjesne sistematske nedostatke od odreenih nedostataka koji su samom sebi svojstveni. Ova negativna dejstva se moraju odreenim mjerama ekonomske politike ublaiti, pa ak, u odreenim sluajevima, i sasvim neutralisati. Trite predstavlja jednu od osnovnih institucija privrednog sistema. Predstavlja uredjeni i ustaljeni postupak odvijanja razmjene. Ta uredjenost trzista znaci da postoje odredjena definisana pravila ponasanja kojih treba da se pridrzavaju ucesnici u razmjeni. Ponuda i tranja su pojmovi kojima se ekonomisti najee koriste i to sa dobrim razlogom, jer su ponuda i tranja sile koje omoguavaju funkcionisanje trinih ekonomija. One odreuju koliinu svakog dobra koje se proizvodi i cijenu po kojoj se ono prodaje. Ako se eli saznati kako e neki dogaaj ili politika uticati na ekonomiju, prvo treba da se vidi kako e uticati na ponudu i tranju.Izraz tranja i ponuda odnose se na ponaanje ljudi kada na tritu meusobno djeluju jedni na druge.Svojina i trite predstavljaju dvije osnovne institucije privrednog sistema. Svojina odreuje ko e biti uesnik na tritu i kako e se ponaati u trinoj razmjeni, dok trite predstavlja ureeni i ustaljeni postupak odvijanja razmjene. Ta ureenost trita znai da postoje odreena definisana pravila ponaanja kojih treba da se pridravaju uesnici u razmjeni. Na osnovu ovoga svaki uesnik u razmjeni moe da predvia reakcije drugih uesnika na aktivnosti koje on preduzima, kao i mogue sankcije u sluaju ako se jedan od uesnika u razmjeni ne pridrava ustaljenih pravila ponaanja. Na osnovu ovoga moe se rei da trite predstavlja ureeni i ustaljeni mehanizam robne razmjene. Moe se definisati kao ukupnost odnosa ponude i tranje koji se na odreenom prostoru i u odredjeno vrijeme ispoljavaju povodom razmjene roba i usluga. Da bi se neki proizvod mogao prodavati, za njega treba da postoji trite. Ukoliko nema trita nema ni biznisa.Trite nije statian i nepromjenljiv potencijal. ta vie, to je jedan dinamian organizam u kome se kontinuirano deavaju raznovrsne ekonomske i drutvene promjene. Na njemu se svakodnevno pojavljuju novi prodavci i kupci, dok neki stari nestaju. Pojavljuju se i novi ponudbeni artikli, a drugi se tiho gube, jer su potroai za njih izgubili interes. Zato je neophodno upoznavanje potreba, elja i interesovanja kupaca radi poznavanja i praenja trine potranje, jer nema vanijeg zadatka od stalnog pronalaenja novih kupaca i zadravanja postojeih.

PREGLED KLJUNIH REITrite skup svih robno-novanih veza izmenu ekonomskih subjekata u drutvu, u kome je

izvrena podjela rada. To je mesto suevljavanja ponude i tranje.1Konkurencija - trino stanje koje podrazumijeva utakmicu izmeu prodavaca sa ciljem da

svoju robu prodaju po to povoljnijim uslovima i u to veem obimu, zatim utakmicu izmeu

kupaca koji se nadmeu u poveanju cena kako bi doli do eljene robe i utakmicu

izmeuprodavaca, sa jedne strane, i kupaca, sa druge strane, gdje svaka strana nastoji da ostvari povoljnije rezultate za sebe.

Ponuda ukupna koliina robe ili usluga koja se u odreenom periodu i pod odreenim uslovima nudi na tritu. Ponuda se moe posmatrati sa vie aspekata: ponuda robe reprodukcione potronje, ponuda robe iroke potronje i ponuda robe za druge namjenen prodaje, kupe na odreenom tritu. Tranju potronih dobara ine sva ona dobra koja slue za zadovoljenje ovjekovih potreba.

Cijena - jedan od faktora koji utie na razmjenu preko koliine dobara koja se nudi/trai na

tritu. Na osnovu cijene, trini subjekti formiraju svoje stavove i odnos prema odreenom

tritu. 2Potreba - se definie kao nedostatak neega, ijim pribavljanjem se uspostavlja bioloka i

psiholoka ravnotea

Elastinost ponude jaina reakcije ponuene koliine nekog dobra na promjenu njegove

trine cijene, pod uslovom da su svi ostali parametri, a pre svega tehnologija proizvodnje i cijene inputa, ostali nepromjenjeni.

Elastinost tranje - jaina reakcije traene koliine nekog dobra na promjenu cijene tog dobra, uz preduslov da ostale stvari ostanu nepromenjene (jednake).

Ravnotea ponude i tranje - Trina ravnotea ostvaruje se pri onoj cijeni i koliini pri kojima su snage ponude i tranje izjednaene.3

POJAM TRITAProizvodnja odreenih vrsta proizvoda mora se prilagoditi brojnim kvantitativnim i kvalitativnim promjenama okruenja, a kako bi to prilagoavanje bilo uspjeno, neophodno je poznavati trite. Vanost trita ogleda se u njegovoj moi da pomogne mnogim proizvoaima da to bolje realizuju i shvate zahtjeve potroaa, u cilju zadovoljavanja njihovih potreba.Odreivanje osnovnog obiljeja trinog sastava i njegove vanosti osnovna su polazita za uspjeno funkcioniranje mnogih poslovnih subjekata.Trite se moe definisati na razliite naine u zavisnosti od svrhe definisanja. Razliitost gledita i definicija o tritu izraz je poznate injenice da je trite kao fenomen veoma kompleksno, da postoje mnogobrojni aspekti analize trita i razliite forme u kojima se trite ispoljava. Posmatrano sa aspekta odnosa koji se uspostavljaju na tritu, definie se kao: sveukupnost odnosa ponude i tranje koji na odreenom mjestu i odreenom vremenu utiu na prodaju pojedinih roba i skup svih ustanova podruja i ureaja koji omoguuju organizovani i stalni kontakt izmeu kupaca i prodavaca.Iz ugla marketinga trite se moe definisati kao agregatni skup snaga i uslova u okviru kojih kupci i prodavci donose odluke koje rezultiraju u transferu roba ili usluga .Opta teorija sistema definie pojam trita kao jedan sloen dinamiki i stohastiki sistem, koji je istovremeno podsistem sistema funkcionisanja velikog ekonomskog sistema . 4Razmatrajui definicije trita konstatujemo da bi se u svim novijim definicijama mogle izdvojiti tri razliite grupe, s obzirom na znaaj koji se u tim definicijama pridaje pojedinim komponentama trita.U te grupe spadaju:

u prvoj grupi definicija akcenat je stavljen na same uesnike u razmjeni na ukupnost kupaca i prodavaca, tako da se tu posebno istie personalna komponenta trita

u drugoj grupi definicija moe se uoiti da se istie odnos izmedju nosilaca ponude i tranje, tj. akcenat je stavljen na kontakte izmeu aktera u procesu razmjene

u treoj grupi definicija moe se uoiti da se akcenat stavlja na sueljavanje ponude i tranjeDakle moe se uoiti da postoje jasne razlike u definisanju trita. Dati jednu potpunu definiciju trita znailo bi da se u definisanju pored uzimanja u obzir njegovih komponenti, moraju uzeti u obzir i njegova struktura i funkcije. U pojedinim definicijama moe se uoiti pokuaj, da se struktura trita svodi na ukupnost ponude i tranje, a funkcije na njihovo sueljavanje. Ono to se ne nalazi u mnogobrojnim definicijama trita, moe se nai u brojnim analizama konkretnog trita, gde je trite kao fenomen nalo svoje potpuno objanjenje.Stepen razvijenosti i stabilnosti trita je u korelaciji sa razvijenou i stabilnosti velikog ekonomskog sistema, mada trite moe pruiti relevantne informacije za sagledavanje nekih karakteristika stanja velikog ekonomskog sistema.U ekonomskoj teoriji esto se javljaju nesporazumi, jer se ne shvata da trite tamo gdje je, neophodno, mora funkcionisati kao kompletan i razvijen sistem. Treba imati jasnu predstavu o njegovoj strukturi bez koje on ne bi mogao funkcionisati kao podsistem, te razlikovati izvesne njegove sistematske nedostatke od odredjenih nedostataka koji su samom sebi svojstveni. Ova negativna dejstva moraju se odredjenim mjerama ekonomske politike ublaiti, pa ak, u odreenim sluajevima i sasvim neutralisati. Osnovni elementi trita su: ponuda, tranja i cena.Polazna osnova za formiranje i razvijanje odnosa ponude i tranje su potrebe kupaca i potroaa. Iako je osnovna postavka zakona ponude i tranje da se poveanjem cijene smanjuje tranja i poveava ponuda, postojanje odnosno nedostatak potrebe moe znaajno promeniti ovu uslovljenost.Izbor ciljnog tritaPri izboru ciljnog segmenta koriste se kriterijumi kao to su profitni potencijal,ocjena sadanje i budue prodaje, uee na tritu, mogunost izrade marketing programa.Strategije koje se koriste u izboru trinih segmenata su:

Strategija nediferenciranog marketinga - odnosi se na situaciju kada preduzee trite posmatra kao cjelinu (jedan segment) i na njemu nastupa sa jednom ponudom.Marketing program za jedinstveno trite usredsreuje se na ono to je zajedniko u potrebama potroaa i to e privui najvei broj kupaca.Ova strategija se smatra racionalnom zbog uteda u trokovima. Strategija diferenciranog marketinga - pretpostavlja segmentirano trite na vie ciljnih segmenata.Za svaki ciljni segment kreira se posebna ponuda sa posebnim obiljejima proizvoda (dizajn, oblik, kvalitet) i marketing programom.Iako ova strategija stvara vee trokove, preduzea je sve vie primenjuju zbog pojaane konkurencije na tritu, nastojei na taj nain da se to vie priblie krajnjim korisnicima.Strategija koncentrisanog marketinga - postoji kod organizacija sa relativno homogenim proizvodnim programom.One nastoje da se maksimalno usredsrede na zadovoljenje potreba ciljnog segmenta, obezbeujui proizvod prema potrebama i zahtjevima, po cijeni koja je prihvatljiva, isporukom tano na vrijeme, pruanjem odgovarajuih prodajnih usluga. Trini odnosi i vezeVertikalne trine veze su veze onih koji prethode i onih koji slijede. Prostiru se od dobijanja

primarne sirovine do krajnje prerade. Istraivanjem i prouavanjem ove vrste trine veze

stvara se informaciona osnova za izbor najpovoljnijeg naina distribucije do krajnjeg potroaa. Tipian primjer vertikalne trine veze je:

Proizvoa -Trgovina na veliko -Trgovina na malo Maloprodaja

Horizontalne trine veze se ostvaruju udruivanjem sredstava ili programa dvaju ili vie nepovezanih kompanija, koritenjem istih sirovina za dva razliita proizvoda u razliitim

industrijskim granama ili kada se razliite sirovine plasiraju preko istih prodajnih kanala.

Marketing treba da prati i prouava trite po horizontalnoj liniji kako bi identifikovao

promjene koje se deavaju na tritu finalnih proizvoda ili sirovina. Deava se da promjene na

jednom dijelu trita utiu na proizvodnju i ponudu drugog proizvoda, pa takve promjene na

vrijeme treba predvideti i na njih ispravno reagovati.Primjer horizontalne trine veze je:

Proizvoai bijele tehnike - Proizvoai automobila.FUNKCIJE TRITAOsnovna funkcija trita ogleda se u povezivanju proizvodnje i potronje. Ova osnovna trina funkcija moe se raslaniti na etiri konkretne trine funkcije :

1.informativna funkcija2. selektivna funkcija3. alokativna funkcija4. distributivna funkcija5Informativna funkcijaTrite prima jednu optu informaciju o stanju ponude i tranje za odreenom robom ili uslugom. Ta informacija je u stvari trina cijena. Na osnovu kretanja trine cijene privredni subjekt se moe informisati o stanju ponude i tranje, na konkretnom tritu, i na osnovu toga uoiti i vidjeti gdje je njegovo mjesto u odnosu na tu cijenu. A proizvoai su nuno povezani (kroz kupoprodajne transakcije na tritu ) i na razmjenu svojih proizvoda, kako bi nabavili neophodne inpute za proces proizvodnje ili da bi realizovali svoju robu.

Selektivna funkcijaTrite vri selekciju privrednih subjekata kroz proces konkurencije. Na tritu se za istu vrstu proizvoda formira jedinstvena cijena po kojoj svi prodavci prodaju svoje proizvode. Oni koji imaju nie trokove proizvodnje ostvaruju veu zaradu, dok neefikasni proizvoai ne mogu svoje trokove da podmire na osnovu trine cijene i posluju sa gubicima tako da prije ili kasnije moraju napustiti ovu djelatnost. Zbog toga, proizvoai, da bi ostvarili svoje ciljeve, tj. maksimizirali profit, svoju proizvodnju moraju prilagoavati zahtjevima i kriterijumima trita kroz stalne promjene, usavravanja i preorjentaciju u proizvodnji.Alokativna funkcija (usklanivanje ponude i tranje)

Trite omoguava razmetaj (alokaciju) privrednih resursa na pojedine privredne aktivnosti u kojima se stvaraju neophodni proizvodi i usluge. U zavisnosti od toga da li trine cijene rastu ili opadaju, ponuda i tranja se mijenjaju sa tenjom da se uravnotee.Distributivna funkcija (funkcija raspodjele)

Trite ovu funkciju ostvaruje odreivanjem cijena faktora proizvodnje ime utie na formiranje primarne raspodjele drutvenog proizvoda, na osnovu koje njihovi vlasnici stiu dohodak i uestvuju u raspodjeli novoostvarene vrijednosti.

Dimenzije tritaBrojne definicije trita ukazuju na njegove osnovne dimenzije.Osnovne dimenzije trita bez kojih se ono ne moe definisati su slijedee:

Ljudi Platena sposobnost Spremnost ljudi Proizvodi ili usluge Vrijeme ProstorDimenzija trita, odnosno njegova veliina,zavisi od broja kupaca koji imaju potrebu,plateno su sposobni i pokazuju spremnost da obave proces razmjene za ono to ele,odnosno to im je potrebno.

Tipologija tritaZavisno sa kojeg stanovita vrimo podjelu, trite se moze klasifikovati na slijedei nain:

Posmatrano sa geografskog aspekta trite se dijeli na : lokalno trite karakterie ponuda i tranja na uem lokalnom podruju (grad,optina) regionalno trite predstavlja skup lokalnih trita,pri emu se ponuda i tranja odvijaju na regionalnom prostoru nacionalno trite unutranje ili domae predstavlja skup regionalnih trita u okviru jedne zemlje, pri emu domaa ponuda ne mora biti usmjerena na domau tranju, ve moe biti usmjerena i na svjetsku tranju. Domaa tranja se takodje moe alimentirati iz inostranih izvora, a ne samo iz domae ponude. svjetsko trite predstavlja trite svih zemalja svijeta, pri emu svjetsku ponudu, odnosno tranju, sainjavaju ukupna ponuda, odnosno tranja proizvoda ili usluga svih zemalja svijeta.6Sa aspekta trinih sturktura moe se izvesti podjela na perfektno (trite neograniene, potpune konkurencije) i imperfektno trite (trite ograniene konkurencije).

Perfektno trite karakterise razmjena po trinim cijenama koje se obrazuju kao sinteza postojeih odnosa ponude i tranje. Zbog velikog broja uesnika, kako na strani ponude, tako i na strani tranje, niko od njih svojim individualnim postupcima ne moe uticati na promjenu trinih cijena. Za mnoge ekonomiste XIX vijeka trite perfektne konkurencije je bilo ideal. Meutim, stvarno stanje na tritu znatno odstupa od takvog tipa trita i predstavlja smjesu konkurencije, monopola i oligopola.

Osnovne primjese postojanja trzista perfektne konkurencije su:

a) autonomnost ponaanja trinih subjekata - sto podrazumijeva punu slobodu trinih uesnika, odnosno odsustvo administativnih i restriktivnih mjera kojima se suzava autonomija ponaanja privrednih subjekata;

b) ravnotea ponude i tranje ukupna ponuda treba da je jednaka ukupnoj tranji;

c) supstitivnost podrazumeva potpunu indentinost jednog proizvoda kod svih proizvoaa koji ga proizvode, sto ima za posljedicu da je presudan kriterijum njihovog izbora prodajna cijena;

d) slobodna cirkulacija kapitala predstavlja odsustvo bilo kakvih prepreka seljenju kapitala iz jedne privredne grane u drugu, iz jednog preduzeca u drugo;

e) atomiziranost ponude i traznje podrazumijeva brojnost i prodavaca i kupaca, tako da svako od njih, u odnosu na druge, ne moe biti u poziciji da utie na poveanje ili smanjenje kupovine, odnosno prodaje, na nivo i odnose trinih cijena;

f) fleksibilnost cijena znai da se u zavisnosti od rasta ili pada ukupne ponude i tranje,mijenjaju i cijene;

g) transparetnost trita pretpostavlja da su svim trinim uesnicima poznati i dostupni svi faktori relevantni za formiranje ponude i tranje;

h) selektivnost trita podrazumijeva mogunost eliminacije pojedinih trinih uesnika, koji nisu u stanju da opstanu na tritu.7Imperfektno trite karakteriu: ogranienost konkurencije, to dovodi do snanijeg uticaja ponudjaa, odnosno kupaca na proces formiranja trinih cijena, diferenciranje proizvoda i cijena iste namjene, tako da se isti proizvod i usluge iz potpuno indentinih uslova i koji bi trebalo da se realizuju po jednakim prodajnim cijenama, prodaju i kupuju po razliitim cijenama; relativno slabija medjugranska obilnost sredstava.

Imperfektno trite moe biti posljedica dejstva brojnih faktora, prije svega nedovoljnog broja kupaca ili prodavaca, odnosno nedovoljne atamiziranosti ponude ili tranje,zatim nehomogenosti proizvoda(diferenciranost istih proizvoda ambalaom, postprodajnim servisom, renomeom fabrike marke), odredjenih akcija i mjera drava,nedovoljne transparetnosti trita i sl.

Ako su na odredjenom tritu prisutne imperfektne trine strukture, i ako na strani ponude postoji samo jedan ponudjac,tada je rije o monopolu, o dva duopolu, o tri ili vie oligopolu ili polipolu. Ukoliko na strani tranje imamo samo jednog kupca, govorimo o monopsomu, o dva dvopsonu, o tri ili vie oligopsonu ili polipsonu.

Vladajui oblik trzisnih struktura kod nas i u svijetu danas su razliite imperfektne trine strukture.Otuda je neophodno drutvenom intervencijom regulisati trite,za ta je osnovni instrument plan drutvenoekonomskog razvoja.Sa aspekta marketinga relevantna je podjela trita na trite line potronje i trite proizvodno usluzne potronje.

Trite line potronje ine potroai, proizvodjai i institucije koji obezbedjuje dobra i usluge za zadovoljenje individualne potrebe. Domainstvo je ovdje osnovni nosilac tranje i ponude.

Trite proizvodno uslune potronje ine potroai, proizvodjai i institucije koji, svi zajedno, obezbeuju ponudu i realizaciju proizvoda ili usluga za zadovoljenje proizvodnouslunih potreba kolektivnih potroaa. Subjekti iz oblasti privredne i neprivredne djelatnosti su osnovni nosioci tranje i ponude. Sa aspekta alimentiranja potronje, proizvodno usluno trite obuhvata: reprodukcionu potronju - za obnavljanje reprodukcije u prostom ili proirenom obimu optu ili zajedniku potronju - za reprodukovanje drustveno korisnih djelatnosti (opte narodna odbrana, zdravstvo, socijalna zatita, dravna uprava i sl.)

Sa stanovita predmeta kupoprodaje postoje slijedee vrste trita: trite roba i usluga trite faktora proizvodnje ( kapital, rad, zemlja ) trite novca i hartija od vrijednostiTrite novca - predstavlja dio finasijskog trita na kome se stavlja u promet kapital radi oplodnje u vidu kamate. Dijeli se na: trite kratkoronog i dugoronog zajmovnog kapitala.

Kod kratkoronog zajmovnog kapitala vrsi se promet novca koji sluzi za tekuce potrebe u procesu reprodukcije, a kod dugorocnog zajmovnog kapitala trazi se i nudi novac za unapredjenje i prosirenje materijalne osnove rada. Ovaj kapital se koristi za investicije, a glavni izvor je akomulacija. Ucesnici na ovom trzistu mogu biti direktni (banke i druge finansijske organizacije koje imaju svoje ziro racune kod centralne banke ) i indirektni ( sva druga pravna lica koja imaju svoj ziro racun kod direktnih ucesnika na trzistu novca ). Trziste novca moze biti institucionalnog i neistitucionalnog karaktera.

Trite kapitala dijeli se na bankarsko i berzansko trite.Na bankarskom tritu izmedju vlasnika kapitala ( zajmodavca ) i dunika uspostavljaju se kreditni odnosi. Na berzanskom tritu vri se kupovina i prodaja obveznica, akcija i hartija od vrijednosti. Berzansko trite se dijeli na primarno, sekundarno i tercijarno trite.Na primarnom tritu vri se promet i plasman novoemitovanih akcija (akcionarska drutva ). Sekundarno trite kapitala organizuje se sa ciljem da se na njemu obavlja promet ve izdanih akcija, a na tercijarnom tritu kapitala posluju brokerske firme, koje u prometu sa hartijama od vrijednosti ne ele da posrednicima na tritu plaaju bilo kakvu proviziju.

Trite radne snage - cijena radne snage se ne odreuje samo od odnosa ponude i tranje, ve i od velikog broja drugih faktora. Na ovom tritu su suprostavljeni interesi radnika i poslodavca. Na tritu radne snage nije mogue formirati najamninu kao cijenu radne snage na onom nivou koji bi omoguio da ne postoji viak ponude rada nad tranjom. Za ovo trite je karakteristino da postoji nezaposlenost. Tako na ovom tritu postoji asimetrinost u kretanju najamnine, koja se ogleda u brem porastu najamnine od poveanja tranje za radnom snagom u uslovima privrednog razvoja i sporijem padu najamnine u odnosu na smanjenje tranje za radnom snagom u uslovima usporavanja privredne aktivnosti.

Prema koliini robe koja se kupuje i prodaje: trite na veliko i na malo.

Prema dominaciji, dijeli se na: trite elika, bakra, kafe

Struktura tritaPod strukturom trita podrazumijeva se ukupnost faktora koji odreuju kvalitet i kvantitet ponude i tranje kao osnovnog inioca trita u kojima se odvijaju razmjenski odnosi.Osnovni elementi strukture trita su:

koncentracija i veliina ponude koja je odreena proizvodnjom faktori na strani tranje - broj kupaca,veliina njihovog dohotka, raspodjela nacionalnog dohotka

diferenciranost proizvoda mogunost ulaska novih prodavaca i kupaca na trite egzogeni faktori kao sto su reklama, politiki faktori, propaganda.8Trini subjekt - osnovni trini subjekt jeste preduzee koje predstavlja organizacionu jedinicu kao dio cijele privrede u kome se obavlja proces proizvodnje materijalnih dobara ili vri odreene usluge. Ono ima cilj koji eli da ostvari, a iako je sastavljeno od velikog broja pojedinaca, on je nadreen pojedinanim ciljevima (vlasnika). Kod privatnih preduzea osnovni cilj poslovanja je ostvarivanje to veeg profita, a kod javnih, ostvarivanje nekih neekonomskih ciljeva. Preduzea rezultate svog rada iznose na trite, pa su time prinuena da svoje ponaanje urede po pravilima trinog ponaanja.Segmentacija trita

Trite je heterogeno kako sa stanovita ponude tako i sa stanovita tranje. Osnovni razlog da se preduzee odlui na segmentaciju trita je prihvatanje injenice da trite nije homogeno i da se potroai ne samo razlikuju meu sobom ve i da to hoe da ispolje svojim ponaanjem na tritu.Drugim rijeima treba nastojati da razlike u ponaanju potroaa unutar jednog segmenta budu to manje a izmenu segmenata budu to vee.Trite se dijeli na homogene segmente koristei se itavim nizom kriterijuma. Ovi kriterijumi se razlikuju u zavisnosti o kom tritu je rije.Jedni kriterijumi se primjenjuju za trite proizvodnih a drugi za trite potronih dobara.Da bi se pristupilo segmentaciji, segment mora biti: pristupaan, tano utvren, znaajan, mjerljiv, prihvatljiv, prepoznatljiv, sveobuhvatan i dovoljno veliki da bi bio rentabilan.POJAM KONKURENTNOSTI

Konkurentnost je odriv rast produktivnosti voen kvalitetom strategija i poslovanja preduzea,na koju zajedno utiu makroekonomsko i mikroekonomsko okruenje.Nivo konkurentnosti odreuje produktivnost,tj.mjera sposobnosti da se proizvedu robe i usluge koristei postojee vlastite ljudske,finansijske prirodne i druge resurse.Produktivnost odreuje ivotni standard drave ili regije-plate,prihod od kapitala,ouvanje nacionalnog bogatstva.Produktivnost zavisi i od vrijednosti proizvoda i usluga (npr.njihova jedinstvenost,kvalitet) i od efikasnosti kojom se proizvode.Konkurentnost preduzea se moe shvatiti kao jezgro uspjeha ili neuspjeha jednog preduzea.

Ukoliko preduzee odrava profit na nivou koji prevazilazi prosjek industrijske grane kojoj pripada onda moemo rei da je to preduzee konkurentno.Inovacija zauzima visoko mjesto u odreivanju nivoa kljunih faktora koji utiu na kompetentnost.Inovacija predstavlja uspjeno koritenje ideje ili usmjeravanje ideje u profitabilne proizvode i usluge,procese ili poslovnu praksu. Inovacija je sinonim za uspjenu proizvodnju,usvajanje i eksploataciju novine u ekonomskoj i socijalnoj sferi.Suprotnost od inovacije je arhaizam i rutina.Odriva konkurentnost preduzea zavisi od resursa i sposobnosti koje preduzee posjeduje.Tradicionalni resursi preduzea su kapital,fiziki reursi,radna snaga,menadment i vrijeme.Sposobnost preduzea ini intelektualni potencijal zaposlenih,a posebno ona znanja koja opredjeljuju odreene kompoetencije.Znaaj sposobnosti preduzea u poreenju sa tradicionalnim resursima danas (a u budunosti pogotovo) postaje sve vei.Moe se rei da odrivu konkurentnost jedne organizacije ini ta njeni ljudi znaju i ta oni mogu da uine sa tim to znaju.KONKURENCIJAOdnosi izmeu prodavaca i kupaca ispoljavaju se kroz konkurenciju. Rije konkurencija potie od latinske rijei concurrentia, a oznaava takmienje, utakmicu. Konkurencija je jedan od osnovnih principa trine ekonomije. Ona podrazumijeva da je svaka poslovna djelatnost predmet konkurentskog pritiska drugih. Konkurencija je takvo trino stanje koje podrazumijeva:

utakmicu izmjenu prodavaca sa ciljem da svoju robu prodaju po to povoljnijim uslovima i u to veem obimu.U tu svrhu koriste se razliita sredstva, kao to su nie cijene, bolji kvalitet, bra isporuka i slino.

utakmicu izmjenu kupaca koji se nadmeu u poveanju cijena kako bi doli do eljene robe utakmicu izmjenu prodavaca, sa jedne strane, i kupaca, sa druge strane, gdje svaka strana nastoji da ostvari povoljnije rezultate za sebe.

Metodoloki pristup istraivanju konkurencije

Metodoloki pristup istraivanju konkurencije obuhvata dvije faze:

Identifikacija konkurencije i formiranje baze podataka

Identifikacijom konkurencije stvara se informaciona osnova za prepoznavanje konkurenata u

osnovnoj djelatnosti ili konkurenata kao proizvoaa supstituta.Baza podataka obuhvata konkurente (domae i inostrane) koji aktivno plasiraju iste ili sline proizvode na tritu iz

sopstvene proizvodnje ili obezbjeene iz uvoza.

Analiza osnovnih parametara poslovne i razvojne politike konkurenata u nastupu na

domaem i meunarodnom tritu.Po zavrenoj analitikoj obradi podataka potrebno je da se izvri klasifikacija konkurenata.

Kao osnova za razvrstavanje koriste se poslovna obiljeja kao to su: veliina ponude,

raznovrsnost ponude, obim ostvarene prodaje, penetracija na ukupnom tritu...Svrstavanjem konkurenata prema vanosti i stabilnosti njihovog prisustva na tritu u

odreene kategorije (i u zavisnosti od sopstvenih pozicija na tritu, internih mogudnosti i

utvrenih marketing ciljeva) stvaraju se uslovi za odreivanje okvira odnosa prema

konkurentima (eliminacija konkurenata, smanjenje njihovog trinog ueda, saradnja...)

SAVRENA KONKURENCIJATrite koje se sastoji od velikog broja nezavisnih malih preduzea od kojih ni jedno nije u mogunosti da utie na trine cijene naziva se savreno konkurentno trite.Takvo trite je otvoreno za ulazak drugih preduzea.Faktori proizvodnje su izuzetno pokretljivi.Postoji apsolutna informisanost o dogaanjima i promjenama na tritu.Homogeni proizvod nude sva preduzea.Od navedenih obiljeja samo prva dva ine takvo trite realnim dok ga tree i etvrto ine teorijskim modelom jer ne postoji ni savrena mobilnost proizodnih faktora niti apsolutna informisanost.U ovim uslovima price takeri su preduzea koja uzimaju trine cijene kao date.Usljed toga potranja preduzea je savreno elastina.Na tritu savrene konkurencije preduzee se vodi naelom maksimilizacije profita.

Da bi savrena konkurencija bila prisutna na tritu potrebno je ispuniti sljedee uvjete:

Broj kupaca i ponuaa treba biti toliki da ni jedan od njih nije u stanju diktirati uvjete razmjene. Cijenu odreuje trite i nitko od kupaca i ponuaa ne moe utjecati na njezinu razinu. Svi sudionici na tritu su savreno informirani o karakteristika proizvoda i usluga koje razmjenjuju. Ponuda i potranja proizvoda i usluga je homogena i djeljiva. U svakom trenutku postoji mogunost slobodno ui i izai s trita.

Savrena konkurencija se javlja kad nijedan proizvoa ne moe utjecati na trinu cijenu.U uvjetima savrene konkurencije mnogo je malih preduzea pri emu svako od njih proizvodi identian proizvod i svako od njih je premaleno da bi moglo utjecati na trinu cijenu. Potpuna ili savrena konkurencija koja oznaava trinu situaciju u kojoj veliki broj trinih subjekata nema nikakve kontrole nad cijenama, tj.cijena je data veliina, a postoji i lahka mogunost ulaska novih preduzea u granu.Savreno konkurentno trite je trite na kojem sve tvrtke proizvode identineproizvode

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Proizvod" \t "_blank",a svaka je tvrtka tako mala da njen izbor razine proizvodnje ne utie na cijelu industriju.Znai ulazak na takva trita je jednostavan,ukoliko se ukae prilika za ostvarivanjemprofita

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Profit" \t "_blank",a takoer, ukoliko ponu gubiti novac izlazak je jednostavan.Pretpostavke savrene konkurencije: preuzimanje cijena (price taking), homogenost proizvoda, slobodan ulaz i izlaz

Preuzimanje cijena - na tritu konkuriraju mnoga preduzea, pa se svako preduzee za svaki svoj proizvod susree s veim brojem izravnih konkurenata.Budui da prodaja svakog pojedinanog preduzea ini samo manji dio trita, njegove odluke nemaju nikakvog uticaja na cijene na tritu.Stoga svako preduzee preuzima trine cijene kao zadane.Dakle,na savreno konkurentskim tritima pojedinana preduzea supreuzimatelji cijena (price-takers).

Homogenost proizvoda - do preuzimanja cijena najee dolazi na tritima gdjepreduzea prodaju identine ili gotovo identine proizvode.Kad su proizvodi svih preduzea na tritu savreno zamjenjivi,odnosno kad su homogeni,nijedno preduzee ne moe poveati cijene svoga proizvoda iznad konkurencije bez da joj znatno opadneprodaja.Veina poljoprivrednih proizvoda je homogena (kukuruz,penica

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/P%C5%A1enica" \t "_blank",

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Je%C4%8Dam" \t "_blank"

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Je%C4%8Dam" \t "_blank"jeam...)kao i nafta

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Nafta" \t "_blank",

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Benzin" \t "_blank"benzin

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Benzin" \t "_blank",sirovine poput bakra,eljeza,drva

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Drvo" \t "_blank",

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Pamuk" \t "_blank"pamuka i slino.Ekonomisti takve homogene proizvode nazivaju robama

HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Roba" \t "_blank".Sve ove robe imaju ista svojstva,te ukoliko se neka preduzea odlue poveati cijenu, prodaja e joj opasti.Slobodan ulaz i izlaz - je situacija u kojoj ne postoje ogranienja u vidu posebnih trokova koji bi preduzeima oteali ulaz (izlaz) u neku granu. Kupci mogu lahkozamijeniti jednog dobavljaa drugim,a dobavljai mogu neometano izlaziti i ulaziti na trite.Novo preduzee koje ue na trite ne mora ulagati velika sredstva, tako da mu je i izlazak ako pone gubiti novac lagan.Razlike izmeu uesnika savrene konkurencije i nesavrene konkurencije

Krivulja potranje(D) s kojom se pojedinano preduzee suoava na konkurentnom tritu predstavlja istovremeno krivulju prosjenog i graninogprihoda.Uzdu krivuljepotranje, granini prihod, prosjeni prihod i cijena imaju iste vrijednosti.D = P = AR = MRSavreno konkurentno preduzee treba izabrati razinu proizvodnje pri kojoj je graninit roak jednak cijeni: MC(q) = MR = P.Uvjet za maksimiranje profita glasi: Granini prihod (MR) je jednak graninom troku(MC) u taki u kojoj krivulja graninog troka raste.Cijena (P) mora biti jednaka ili vea od minimalnog prosjenog varijabilnog troka (AVC).Od navedenih obiljeja samo prva dva ine takvo trite realnim dok ga tree i etvrto ine teorijskim modelom jer nema ni savrene mobilnosti proizvodnih faktora niti apsolutne informiranosti.U navedenim uvjetima poduzea su price-takeri uzimajui trine cijene kao dane. Potranja poduzea je uslijed toga savreno elastina.Krivulja potranje poduzea jednaka je krivulji prosjenog prihoda odnosno krivulji graninog prihoda': (D = AR = MR = P).Poduzee na tritu savrene konkurencije rukovodi se naelom maksimalizacije profita.Ono e izabrati onaj obim proizvodnje kod kojeg je ukupni profit najvei a granini profit jednak 0. To e se ostvariti u presjecitu krivulje graninog odnosno prosjenog prihoda i graninog troka.Kako je granini prihod jednak cijeni to e se dogoditi kada je P = MC.

Zbog visokih profita u privrednu granu ulaze i druga poduzea uslijed ega se poveava ponuda pa cijene padaju. Pad trinih cijena uzrokovat e i pad graninog prihoda odnosno profita.Ako poduzee moe osjetno utjecati na trinu cijenu svoje proizvodnje,tada sepoduzee klasificira kao nesavreni konkurent.Nesavrena konkurencija prevladava u industriji kad god pojedinani prodavatelji imaju odreeni nadzor nad cijenom svogproizvoda.Sudionici savrene konkurencije su PRICE TAKERS (donose odluke samo o veliini proizvodnje) dok se sudionici nesavrene konkurencije PRICEMAKERS (donose odluke i o koliini proizvodnje i o visini cijena). Nesavrena konkurencija ne podrazumijeva da preduzee ima apsolutni nadzor nadcijenom svojeg proizvoda, ve ono moe odrediti cijenu svojem proizvodu samo u razumnom okviru.Veina slobode odluke nad cijenom razlikovati e se od industrije do industrije, pa tako osciliraju i postotne promjene u potranji za tim proizvodima (primjer: maloprodaja raunara.)NESAVRENA (NEPOTPUNA) KONKURENCIJAIzvori nesavrene konkurencije Trokovni uvjeti

Postojanje zapreka slobodnom ulasku u privrednu granu.Trite nepotpune konkurencije je ono gdje: Postoji mogunost odreivanja cijena od strane kako ponude tako i potranje.Pretpostavka te mogunosti je ogranieni broj privrednih subjekata.

Privredni subjekti na tritu nesavrene konkurencije su price makeri.U svojoj poslovnoj politici se rukovode odreivanjem cijena i koliina.

Postoji vea ili manja ogranienost ulaska i izlaska drugih privrednih subjekata u granu.

Za razliku od savreno konkurentnih poduzea ija je krivulja potranje horizontalna krivulja potranje poduzea u nepotpunoj konkurenciji je negativnog nagiba.12 stubova konkurentnosti podijeljeno je u tri grupe: Osnovne potrebe

Faktori uveanja efikasnosti

Inovativni i faktori sofisticiranosti.

Osnovne potrebe ine stubovi kao to su: institucije i infrastruktura,makroekonomska stabilnost i stub osnovnog obrazovanja i zdravlja.

Faktore uveanja efikasnosti ine: visoko obrazovanje i obuka,tehnoloka spremnost,veliina trita.Tu su isofisticiranost finansijskog trita,efikasnost trita radne snage i efikasnost trita roba.

Treu,i dinamiki posmatrano,najvaniju grupu ine samo dva stuba: poslovna sofisticiranost i kvalitet nacionalnog poslovnog okruenja.

Vrste nesavrene konkurencijeMonopolOblik nesavrene konkurencije gdje cjelokupnu ponudu kontrolira samo jedno poduzee. Javlja se u proizvodnji onih dobara i usluga koji nemaju svojih supstituta. Javlja se u onim privrednim granama u kojima je ulazak konkurentima veoma otean ili onemoguen.

DuopolOblik nesavrene konkurencije gdje cjelokupnu ponudu kontroliraju dva poduzea. Javljaju se u onim privrednim granama gdje je ulazak konkurentima veoma otean. Proizvodi duopolista mogu biti homogeni, ali i diferencirani.

OligopolOblik nesavrene konkurencije u kojoj nekoliko poduzea sudjeluje u cjelokupnoj ponudi. Javljaju se u onim privrednim granama gdje je ulazak konkurentima otean. Proizvodi oligopolista su homogeni ali i diferencirani. Tipino oligopolno trite je trite automobila.

Monopolistika konkurencijaOblik nesavrene konkurencije gdje u sektorskoj ponudi sudjeluje veliki broj poduzea razliite veliine. Proizvodi su meusobno diferencirani po nekom svom obiljeju to takvom poduzeu daje prednost pred konkurencijom. Ulazak konkurenata na takvo trite je relativno lagan jer nema znaajnijih prepreka Obzirom na navedena obiljeja monopolistika konkurencija je najblia savrenoj konkurenciji. Primjer ovakvog trita je trgovina na malo.

Nesavrena konkurencija na strani potranjeMonopson: takvo trino stanje gdje je samo jedan kupac na strani potranje.Duopson: takvo trino stanje u kojoj na strani potranje sudjeluju samo dva kupca.Oligopson: takvo trino stanje gdje na strani potranje sudjeluje vie kupaca. Razlika izmeu monopola ponude i potranje je u tom to monopoli ponude ele nametnuti cijenu viu od ravnotene dok monopoli potranje ele ostvariti cijenu niu od ravnotene.SNAGA KONKURENCIJE I GENERIKE STRATEGIJEPrema Porterovom modelu postoji pet sila konkurentnosti koje odreuju osnovnu dugoronu privlanost trita ili trinog segmenta ,koje se odnose na: konkurente u grani,potencionalni novi uesnici,supstituti,kupci i dobavljai.Prijetnej koje navedene sile nameu ogledaju se u :

Prijetnja jakog rivalstva u segmentima Segment nije privlaan ako ve obuhvata brojne,jake i agresivne konkurente.On je jo manje privlaan ako se dodatni kapaciteti poveaju u velikoj mjeri,ako su fiksni trokovi visoki,ako su izlazne barijere visoke ili ako konkurenti imaju veliki interes da ostanu u segmentu.

Prijetnja od novih uesnikaPrivlanost segmenta varira shodno visini njegovih ulaznih i izlaznih barijera.Najprivlaniji segment je onaj u kojem su ulazne barijere visoke,a izlazne barijere niske.Takva stanja doputaju malom broju novih kompanija da uu u granu,a kompanije sa slabim rezultatima mogu lahko iz nje da izau. Prijetnja proizvoda supstituta

Segment nije privlaan ukoliko postoji aktuelni potencijalni supstitut za proizvodnju.Supstituti nameu ogranienja na cijene i profite.Kompanija mora biti obazriva na trendove cijena.Ukoliko doe do tehnikog napretka ili se konkurencija povea u tim granama,cijene i profiti u segmentu e vjerovatno opasti.

Prijetnja rastue pregovarake moi kupcaSegment nee biti privlaan ako kupci posjeduju jaku ili rastuu pregovaraku snagu.Pregovaraka snaga raste kada oni postanu vie koncentrisani ili organizovani,kada proizvod predstavlja znaajan dio trokova kupaca,kada je proizvod nediferenciran,kada su trokovi prelaska kupaca na drugi proizvod niski,kada su kupci cjenovno osjetljivi zbog profita ili kada kupci mogu da se integriu u smjeru nagore.U takvim okolnostima,da bi se zatitili,prodavci moraju da izaberu kupce koji posjeduju najmanju mopregovaranja ili promjene dobavljaa. Prijetnja rastue pregovarake moi dobavljaaSegment nee biti privlaan ako su dobavljai kompaniej u prilici da poveaju cijene ili smanje koliinu koju isporuuju.Dobavljai mogu posjedovati mo kada su koncentrisani ili organizovani,kada postoji mali broj supstituta,kada traeni proizvod predstavlja vaan input,kada su trokovi prelaska na drugog dobavljaa visoki i kada dobavljai mogu da integriu u smjeru nadole.Najbolja odbrana u takvim okolnostima predstavlja izgradnju odnosa obostrane koristi sa dobavljaima ili koritenje viestrukihIzvora snadbjevanja. 9Porter navodi tri generike konkurentske strategije: nii trokovi,diferencijacija i responzivnost. Strategija niih trokovaUzima u obzir mo kompanije da proizvede,projektuje ili proda na tritu proizvod na uspjeniji nain od svojih konkurenata.To je konkurentska strategija koja se bazira na smanjenju trokova,pa i cijena,najee se orijentie ka masovnom tritu kada se oekuju prednosti ekonomije obima.

Kompanije stii jaku pregovaraku mo niim trokovima u odnosu na svoje snadbjevae,poto kupuju u veim koliinama.Niske cijene e biti prepreka i uplaie nove uesnike.

Strategija diferencijacijeUmijee da se prui jedinstvena i superiorna vrijednost za kupca na osnovu kvaliteta proizvoda,specijalnih karakteristika ili postprodajne usluge.

Strategija skraivanja vremena ili responzivnostiOdnosi se na brzo i efikasno reagovanje organizacije na zahtjeve kupaca ime se stie konkurentska prednost.Skraivanje vremena projektovanja procesa i proizvoda,trajanja operacija proizvodnje i vremenska isporuka na trite i do kupaca se postiu razliitim metodama.Porter naglaava da je konkurentska prednost u odreenoj grani odreena njenim konkurentskim obimom koji se odnosi na irinu ciljnog trita kompanije.ZAKLJUAK:Tritenajednostavnije reeno predstavlja mjesto gdje se susreuponudaipotranja.U trinom mehanizmu postoje razliite trine strukture. Glavne trine strukture su:

trita savrene konkurencije (ma kojima niti jedan kupac ili prodavac nema uticaja na cijenu) i

monopoli (na kojima pojedini subjekti mogu uticati na cijenu (truta nesavrene konkurencije)Na osnovu gore kazanog moemo zakljuiti kako je odabir najprikladnijeg trine strukture jedno od najvanijih pitanja vlasnika preduzea ve prilikom pokretanja novog posla i ulaska na trite. Svaki od navedenih trinih oblika ima prednosti i nedostatke. Razlog tome je to preduzee odabire da ue na trite savrene konkurencije jeste i mogunost slobodnog izlaska iz te grane, dok na tritu nesavrene konkurencije to nije sluaj. Za spreavanje da neko preduzee dobije pretjeranu trinu mo obino se oslanjamo na antitrustovske zakone.

LITERATURA:1. Armenski Tanja, A.T.,EKONOMIKA TURIZMA, Zakon ponude i tranje-vjebe2. Baban Ljubomir, (1989), Ekonomija trita, kolska knjiga, Zagreb

3. Prof.dr.Ili Bogdan, (2006) Makroekonomija, VPS, aak

4. Doc.dr.sc.Karasalihovi Sedlar Daria, (2013), ELASTINOST PONUDE I TRANJE, Sveuilite u Zagrebu

5. Kotler P. I Keller K.L., (2003), Marketing menadment,Data status Beograd

6. MARKETING, Skripta za prvi dio usmenog ispita, (2010)

7. Ekonomija, Skripta funkcija trita, (2012)

8. www.poslovniforum , stranici pristupljeno 01/Decembar/2014 MARKETING; Skripta za prvi dio usmenog ispita; 2010 god.

2 EKONOMIKA TURIZMA; Zakon ponude i tranje-vjebe; Tanja Armenski;

3 ELASTINOST PONUDE I POTRANJE; Sveuilite u Zagrebu; Doc. dr. sc. Daria Karasalihovi Sedlar; 2013 god.

4 www.poslovni forum; stranici pristupljeno 01 Decembar 2014

5 Ekonomija; skripta funkcije trita; 2012 god.

6 Prof. dr Bogdan Ili, Makroekonomija, VP, aak, 2006.

7 Baban Ljubomir, Ekonomija trita , kolska knjiga, Zagreb, 1989.

8 Baban Ljubomir, Ekonomija trita , kolska knjiga, Zagreb, 1989.

9 Kotler P. I Keller K.L.,(2003), Marketing menadment, Data status Beograd, str. 341-342

4