udhezues historia 4 - Albasalbas.al/udhezuesat/udhezues historia 4.pdf · Libër mësuesi për tekstin “Historia 4” 223? Ndërtimi i njohurive: Lexim në role, përmbledhje e

Libër mësuesi për tekstin “Historia 4”

216

Libër mësuesi

Historia 4

Përgatitur nga:Ilda Alushaj


217


218


219


220


221


222

KAPITULLI IHYRJE NË LËNDËN E HISTORISË

Modele orësh mësimore (për çdo temë)

Tema 1. Çfarë është historia?

?

? Zhvillimi i mësimit

Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të dallojë historinë si shkencën që tregon për të shkuarën.

a.Të përdorë me vend pyetjet që përdoren në histori: - Ku ndodh ngjarja?

- Kur ndodh ngjarja? - Çfarë ka ndodhur?

• Të flasë për rëndësinë që ka historia si shkencë. • Të tregojë një histori nga jeta e tij/saj duke u mbështetur në pyetjet kyç:

Kur? Ku? Çfarë?. • Të skicojë skemën e brezave të familjes së tij/saj. • Të përdorë shprehje të thjeshta që përcaktojnë kohën, si: para, pas, afër,

larg, i vjetër, i ri, javë, muaj, vit, dhjetëvjeçar (dekadë), shekull, mijëvjeçar etj.

Fjalë kyç: histori, shkencë, kujtim, Herodoti - babai i historisë, ngjarje e vërtetë.

Mjetet: teksti, skedë e paraqitjes së brezave në familje.

Aftësitë: të treguarit, të dalluarit, të dëgjuarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Bisedojmë së bashku

Ndërtimi i njohurive Lexim në role, përmbledhje e strukturuarPërforcimi Provoni njohuritë

???

Fjalor: Histori-a - Tërësia e fakteve, e ngjarjeve dhe e dukurive të rëndësishme e të lidhura ndërmjet tyre, që i përkasin së kaluarës së një populli, të një grupi shoqëror a të gjithë njerëzimit; shkenca që studion lindjen e zhvillimin e shoqërisë njerëzore, të një populli etj.

Parashikimi: Bisedojmë së bashkuMësuesi/ja, i njeh nxënësit me çastet kryesore të historisë që do të zhvillojnë gjatë këtij viti shkollor.• Ju sapo jeni kthyer nga pushimet verore.

- Ku i kaluat pushimet?- Çfarë keni dëgjuar për atë vend?

• Keni vënë re se shkolla ku mësoni, rruga ku kaloni, kanë emra njerëzish, ngjarjesh dhe datash historike të shënuara në pllakate dhe tabela.

- A keni pyetur prindërit apo më të rriturit pse mbajnë ato këta emra? Pasi dëgjohen përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja bën një përmbledhje:


223

?

Ndërtimi i njohurive: Lexim në role, përmbledhje e strukturuarHapet teksti Historia 4 në mësimin e parë. Lexohet pjesa në role (mami-djali).

Njerëzit që bëjnë diçka të veçantë a dallohen me veprën e tyre, janë përherë të pranishëm në jetën tonë. Veprat e tyre shkruhen në Histori.

Nxënësve u paraqitet skema e brazave në një familje, si më poshtë:

Unë Prindërit Gjyshërit Stërgjyshërit Katragjyshërit

Brezi I Brezi II Brezi III Brezi IV Brezi V

I pari që shkroi për historinë ishte Herodoti historian grek, i cili u quajt “babai i historisë”.

Përforcimi: Provoni njohuritëPasi nxënësit kanë lexuar tekstin, kalohet në përgjigjen e pyetjeve:

- Ç’është historia?- Pse është e rëndësishme ajo?- Rretho pohimet e sakta:

a. Historia është shkencë (shoqërore).b. Historia na tregon për të kaluarën e njerëzimit.

- Po historinë e familjes sate si mund ta paraqitësh? Po historinë e jetës sate? P.sh.: Unë kam lindur më .............. Ka qenë ditë e .................., në orën ........ në maternitetin ................... të qytetit ....................... Lindja ime ishte një gëzim i madh për familjen, sidomos për prindërit e mi. Ata e kujtojnë shpesh atë ditë si një nga ngjarjet më të bukura të jetës së tyre.

Nxënësit paraqitin pemën gjenealogjike. (Skemën e brezave të familjes.)

- Vlerësimi i nxënësve:

Detyrë shtëpie. Krijoni kutinë e kujtimeve.

Shkencë që merret me regjistrimin dhe analizën e ngjarjeve që kanë ndodhur në të shkuarën.

Të mos bëjmë gabimet e së shkuarës

HISTORIA

Si kanë jetuar?tregon

Çfarë kanë bërë brezat para nesh?

përfshinka sjellë zhvillimin njerëzor

Vendin – ku?

Kohën – kur?

Ngjarjen – Çfarë?

Të përfitojmë nga arritjet

ndihmon


224

Tema 2. Matja e kohës në histori

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të tregojë llogaritjen e kohës me orë, kalendar, dekadë, shekull, mijëvjeçar.

• Të flasë për matjen e kohës në lashtësi. • Të dallojë kalendarët që u përdoren në kohë të ndryshme, duke i krahasuar

ato me kalendarin e sotëm.

Fjalë kyç: kohë, orë, vit, kalendar, dekadë, shekull, mijëvjeçar, p.e.s, ps.l.K.

Mjetet: teksti, Fletore pune, materiale të ndryshme, fotografi të nxënësve.

Aftësitë: të treguarit, të dalluarit, të diskutuarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Diskutim idesh

Ndërtimi i njohurive Shpjegim-diskutimPërforcimi Tabela e koncepteve

???

? Zhvillimi i mësimitParashikimi: Diskutim idesh

Mësuesi/ja pyetet nxënësit si llogaritet koha.

- Po koha në histori si llogaritet?Paraqitet skema e tekstit e zmadhuar nga mësuesi/ja. Nxënësit kanë sjellë fotografi që tregojnë moshën e

tyre në kohë të ndryshme.- Sa kohë ka kaluar për secilën nga fotot që shikoni?

Ndërtimi i njohurive: Shpjegim-diskutimNgjarjet në histori janë mjaft të hershme. Duke u mbështetur te skema shpjegohet se viti 1 shënon vitin e

lindjes së Krishtit dhe vitin 1 në histori. Para lindjes së Krishtit - sa më i madh të jetë numri i shekujve aq më e vjetër është ngjarja (p.sh.:

shekulli XII pr.l.K., tregon për një ngjarje më të vjetër se shekulli II pr.l.K.).Pas lindjes së Krishtit - sa më i madh të jetë numri i shekujve aq më e re është ngjarja (p.sh.: shekulli XII

ps.l.K., tregon për një ngjarje më të re se shekulli II ps.l.K.).

Lindjen dhe perëndimin e diellit (ditë-natë) Koha në histori Stinët e vitit (periudhat më të gjata)

Ngjarjet më të rëndësishme (tërmetet, vullkanet, vërshimet e lumenjve)

Kalendarët e parë lindën si pasojë e lëvizjes së hënës, diellit, yjeve sipas një rregulli të caktuar.Kalendari i parë në vitin 2400 pr.l.K. në Babiloni, i cili bazohej në lëvizjen e hënës.Kalendari i dytë nga egjiptianët e lashtë, i cili bazohej në lëvizjen e tokës rreth diellit dhe formimin e stinëve.

Dekada (10 vjet) Matja e kohës Shekulli (100 vjet)

Kalendar (ditë, javë, muaj)(dita - 24 orë (1 orë = 60 minuta), java = 7 ditë, muaji 30 ose 31 ditë, përveç shkurtit)

Mijëvjeçari (1000 vjet)


225

?

Kalendari egjiptian e llogariste vitin me 365 ditë, çdo muaj 30 ditë, shtesë 5 ditë në fund të vitit.Kalendari i tretë në vitin 45 p.l.K. nga Jul Cezari. Kalendar i ngjashëm me të sotmin. Viti 365 ditë, 12 muaj

lëvizja e tokës rreth diellit. Një herë në 4 vjet i shtohej 1 ditë dhe viti bëhej me 366 ditë (viti i brishtë).Në vitin 1582 ps.l.K., Papa Gregori XIII i shtoi kalendarit të Jul Cezarit disa rregullime për vitin e brishtë, e

ky u quajt kalendari gregorian.

Përforcimi: Tabela e koncepteve- Lexohet pjesa e tekstit në role (mami-djali).- Nxënësit u përgjigjen pyetjeve te rubrika “Provojmë njohuritë tona”. Kujdes në pyetjen shëno me √

thënien e saktë dhe me X thënien e gabuar.1. e gabuar 2. e saktë3. e saktë4. e gabuar5. e saktë

Kalendarët Viti Vendi Bazohej në:Kalendari i parë 2400 p.l.K. Babiloni Lëvizjen e Hënës

Kalendari egjiptian Disa shekuj më vonë Egjipt Lëvizjen e Tokës rreth Diellit, formimin e stinëve

Kalendari i Jul Cezarit 45 p.l.K. Roma e lashtë Lëvizjen e Tokës rreth Diellit, vitin e brishtë.

Kalendari gregorian 1582 ps.l.K. Roma e lashtë Lëvizjen e Tokës rreth Diellit, disa rregulla për vitin e brishtë.

- Vlerësimi i nxënësve.

Detyrë shtëpie. Plotësoni Fletoren e punës në faqen 5.

Tema 3. Si e mësojmë historinë

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të tregojë përse shërbejnë burimet historike. • Të klasifikojë llojet e burimeve historike, duke i ilustruar me shembuj. • Të tregojë se ku i gjejmë burimet historike.

Fjalë kyç: burime historike, materiale të shkruara.

Mjetet: teksti, pamje nga muzetë, burime historike.

Aftësitë: të treguarit, të klasifikuarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Diskutim idesh

Ndërtimi i njohurive BashkëbisedimPërforcimi Provo njohuritë, diagrami i Venit

???


226

? Zhvillimi i mësimit Parashikimi: Diskutim i ideve

Kujtoni pak kutinë e kujtimeve. - Si mendoni ju për çfarë shërbejnë sendet e kutisë së kujtimeve?

Lexohet pjesa në role dhe diskutohet rreth saj.

Ndërtimi i njohurive: BashkëbisedimMësuesi/ja shkruan çështjet në tabelë për të cilat do të bashkëbisedohet. a. Përse shërbejnë burimet historike Për të kujtuar historinë e ndodhur në të shkuarën, duke u

mbështetur në të dhënat e grumbulluara. b. Çfarë janë burimet historike? Burimet historike janë të dhënat që i grumbullon historiani, duke i

grupuar sipas llojeve të tyre.

c. Ku i gjejmë burimet historike? Burimet historike gjenden në biblioteka, muze, arkiva.

- Lexohen çështjet në tekst.

Burime gojore Burime materiale(legjenda, tregime, intervista etj.) (mbetjet arkeologjike dhe fosilet)

Burime figurative Burime të shkruara(vizatime, piktura, filma etj.) (gazeta, shkresa zyrtare etj.)

Llojet e burimeve historike

Tema 4. Historia gojore

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të dallojë historitë gojore. • Të flasë për rëndësinë e historisë gojore. • Të tregojë një histori gojore duke u mbështetur te të dhënat e një kujtimi të tij/saj.

Fjalë kyç: histori gojore, kujtime, rrëfime.

Mjetet: teksti, Fletore pune.

Aftësitë: të dalluarit, të folurit, të treguarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Diskutim

Ndërtimi i njohurive Të nxënit bashkëpunuesPërforcimi Përgjigju dhe plotëso

???

Përforcimi: Provo njohuritë, diagrami i Venit - Ku duhet t’i gjejmë burimet historike? - Gjej ndryshimin ndërmjet muzeut dhe arkivit (me diagramin e Venit).- Diskutoni rreth katër llojeve të burimeve historike.- Dalloni pohimet e vërteta nga ato të gabuara në ushtrimin 5 të librit.

?Detyrë shtëpie. Ushtrimi 3 nga Fletorja e punës, faqe 7.

materialehistorike

arkiva muze

- Grumbullon dhe ruan dokumentetdhedorëshkrimet- Materialet ruhen në dosje

- Grumbullon ruan dhe paraqet në ekspozitë vepra të ndryshme të artit dhe të teknikës- Ekspozon sende, objekte dhe materiale me vlerë historike dhe shkencore


227

?


Parashikimi: DiskutimLexohen historitë e gjyshes, Arbrit dhe Borës duke diskutuar rreth tyre.

- Çfarë ka treguar gjyshja?- Po Arbri dhe Bora?- Ç’lloj historish quhen këto? Pse? (Histori gojore, sepse kujtimi mbështetet në të dhënat gojore.)

Ndërtimi i njohurive: Të nxënit bashkëpunuesMësuesi/ja shkruan temën e mësimit në tabelë: Historia gojore.Ndahet klasa në dy grupe.Grupi I Duhet të tregojë se çfarë është historia gojore.

Kujtimi, rrëfimi i ngjarjeve që kanë ndodhur në të kaluarën.Historia gojore

Jep të dhëna rreth një ngjarjeje që ka ndodhur.

Grupi II Duhet të tregojë rëndësinë e historisë gojore.

Të dhënat e kujtimeve apo rrëfimeve nuk mund t’i gjejmë në asnjë burim tjetër.Historia gojore

Ajo zbulon pjesë të së kaluarës që nuk e zbulon asnjë burim tjetër.

Dëgjohen me vëmendje përgjigjet e të dyja grupeve.Tregohen nga nxënësit histori të ndryshme gojore duke u mbështetur te kujtimet e afërta.

Përforcimi: Përgjigju dhe plotësoNë rubrikën “Provojmë njohuritë” nxënësit u japin përgjigje pyetjeve duke i plotësuar ato me gojë dhe me shkrim.Në pyetjen 4 përgjigjet e sakta janë: kujtimet; rrëfimet e pjesëmarrësve në ngjarje; regjistrimet në magnetofon.Pohimi i vërtetë është: historia gojore përdor kujtimet e pjesëmarrësve.

- Vlerësimi i nxënësve.

Detyrë shtëpie. Plotësimi i Fletores së punës, faqe 10.

Tema 5. Hartat historike

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të tregojë se çfarë janë hartat.

• Të dallojë hartat historike duke treguar përse shërbejnë ato. • Të lexojë një hartë historike me ndihmën e legjendës.

Fjalë kyç: histori gojore, kujtime, rrëfime.

Mjetet: teksti, hartat e ndryshme historike, atlas.

Aftësitë: të treguarit, të dalluarit, të lexuarit.

???


228

?


Ndërtimi i njohurive Lexim në dyshePërforcimi Përgjigju pyetjeve, leximi i hartës


Parashikimi: DiskutimMësuesi/ja u paraqet nxënësve disa lloje hartash. Dhe u drejton pyetjet:

- A e dini përse shërbejnë hartat?- Çfarë vini re në një hartë?

Nxënësit shfletojnë në dyshe atlasin me harta të ndryshme.

Ndërtimi i njohurive: Lexim në dysheHartat historikeLexohet pjesa e dhënë në tekst dhe diskutohet rreth saj në dyshe.Më pas, pasi nxënësit kanë punuar në dyshe, mësuesi/ja paraqet me skemë hartat historike.

Përforcimi: Përgjigju pyetjeve, leximi i hartësMësuesi/ja pyetet nxënësit:

- Ç’janë hartat?- Përse shërbejnë hartat?- Si mund ta lexojmë një hartë?

Nxënësit duhet të përpiqen të lexojnë një hartë historike sipas legjendës së saj (nga atlase të ndryshme).

- Vlerësimi i nxënësit.


Tema 6. Familja në të shkuarën dhe sot

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të tregojë çfarë është familja patriarkale dhe si është organizuar ajo.

• Të tregojë se si ka ndryshuar roli i gruas në familje nga patriarkalizmi deri sot. • Të përshkruajë familjen e tij/saj duke theksuar organizimin e saj.

Fjalë kyç: familje patriarkale, burri, gruaja, breza, gjini.

Mjetet: teksti, foto të nxënësve në familje, si dhe foto nga familje të ndryshme.

Aftësitë: të treguarit, të përshkruarit.

???

Hartat historike Tregojnë vendin

ku ka ndodhur ngjarja Japin të dhëna për territorin ku ka jetuar një popull

Kanë shenja ose simbole


229

Hartat historike Tregojnë vendin

ku ka ndodhur ngjarja Japin të dhëna për territorin ku ka jetuar një popull

Kanë shenja ose simbole

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Bisedë paraprake

Ndërtimi i njohurive Shpjegimi i idevePërforcimi Përgjigju-plotëso


Parashikimi: Bisedë paraprakeMësuesi/ja pyetet disa nxënës për familjet e tyre dhe organizimin e saj. P.sh.:

Ndërtimi i njohurive: Shpjegimi i ideveJeta në familje gjatë historisë.Njerëzit e lashtë në grupe ndihmonin njëri-tjetrin për të siguruar ushqimin.Njerëzit sot organizohen në grupe për veprimtari të ndryshme të përbashkëta.

?

Përforcimi: Përgjigju-plotësoNxënësit u përgjigjen pyetjeve të tekstit.

- Çfarë është familja patriarkale? Si organizohet ajo?- Si ka ndryshuar roli i gruas në familje gjatë historisë?

Mësuesi/ja u shkruan nxënësve në tabelë disa fjali të paplota dhe ngre dy nxënës në tabelë që tì plotësojnë ato:...................………….. jetojnë disa breza dhe gjini........................……….. jetojnë prindërit, fëmijët.

Në familjen patriarkale rolin kryesor e luajnë meshkujt më të moshuar.


Detyrë shtëpie. Punojmë si historianë. Ndahen nxënësit në dy grupe. Çdo grupi i jepet detyra përkatëse sipas tekstit.

Familja para shumë viteve

gjyshëritBanonin disa breza

prindërit

Gjini vëllezërit e babait me familjet e tyre.

Në një banesë

Në një banesë

Më pas gjyshërit

Banonin disa breza prindërit

fëmijët

Familja sot Prindërit

FëmijëtNë një banesë

Familja ime është e vogël. Unë, burri dhe dy fëmijët. Unë dhe im shoq punojmë brenda dhe jashtë shtëpisë. Të dy ndihmojmë në edukimin e mbarëvajtjen e fëmijëve. Fëmijët vazhdojnë shkollën. Në familjen time diskutojmë së bashku për të marrë vendime të rëndësishme. Familja e shëndoshë krijon shoqëri të shëndoshë. Në familje duhet të ketë harmoni dhe respekt reciprok.

Banojnë


230

DISA METODA DHE TEKNIKA QË PËRDOREN NË ORËT E MËSIMEVE TË PËRSËRITJES

Për zhvillimin e aftësive njohëse të nxënësve, shërbejnë mësimet përsëritëse dhe përgjithësuese.Gjatë zhvillimit të këtyre orëve është mirë të përdoren tabela për lokalizimin e periudhës së ngjarjes ose siç

quhet ndryshe tabela kronologjike.Tabela vizatohet në dërrasë të zezë, duke bërë ndarjet në pjesë, që përcaktojnë kohën dhe ngjarjet historike.

a. Punimi me hartat historike si burim njohurish - Harta e vendbanimeve të fiseve ilire. - Kufijtë e mbretërive ilire.

- Vendet ku u zhvilluan elementet e rëndësishme të qytetërimit.b. Puna për të plotësuar hartat memeceDuke shfrytëzuar të dhënat e hartës historike ato shkruajnë në hartën memece orientimet gjeografike, si:

detet, lumenjtë, malet, fushat etj., më pas vizatojnë kufijtë shtetërorë, përcaktojnë vendet, krahinat, qytetet, vendet e ngjarjeve historike.

- Puna me grupe. Zë një vend të rëndësishëm në të mësuarit bashkëkohor të historisë. Kjo punë krijon mundësinë e bashkëpunimit të nxënësve me njëri-tjetrin. Kujdes, tregohet në formimin e grupeve, numri i nxënësve për çdo grup (6-8 nxënës). Caktohet drejtuesi i grupit, jepet detyra për secilin dhe caktohet një kohë (jo më shumë se 15 minuta).

Nxënësit bashkëpunojnë brenda grupit dhe në emër të tij flet një përfaqësues, ndërsa të tjerët mund të plotësojnë.- Loja enigmë. Kjo lojë bazohet në drejtimin e pyetjeve të nxënësve te mësuesi/ja, që ka menduar një emër,

fakt, koncept apo objekt historik. Nxënësit me anë të pyetjeve të drejtpërdrejta pyesin për atë çfarë ka menduar mësuesi/ja. Në këtë lojë, zakonisht nxënësve u lejohen 10 pyetje për të qëlluar në shenjë.

Një lojë enigmë mund të jetë si më poshtë:Mësuesi/ja ka menduar vitin 1908, vit në të cilin u vendos alfabeti i gjuhës shqipe në Kongresin e Manastirit.

Kjo datë është e shkruar në një etiketë të madhe e vendosur përmbys në tabelën e zezë. Brenda 10 pyetjeve të drejtuara, ata duhet të gjejnë se çfarë ka shkruar mësuesi/ja. Orientohen nxënësit se ç’është ajo që është shkruar: emër personaliteti historik, datë, burim historik, shpikje etj.

Nxënësit: A është emër?Mësuesi/ja: Jo.Nxënësit: A është institucion shtetëror?Mësuesi/ja: Jo.Nxënësit: A është datë historike?Mësuesi/ja: Po.Nxënësit: A është kohë që ka të bëjë me ndonjë shpikje?Mësuesi/ja: Jo.

Nxënësit: Ka të bëjë me festim ndërkombëtar?Mësuesi/ja: Po.Nxënësit: Festa e Çlirimit.Mësuesi/ja: Jo.Nxënësit: Festa e Pavarësisë?Mësuesi/ja: Jo.Nxënësit: Alfabeti i gjuhës shqipe, më 1908 në

Kongresin e Manastirit?Mësuesi/ja: Po, ju lumtë.

Koha Ngjarjet kryesore3 milionë vjet më parë U shfaqen njerëzit e parë në tokë.500 mijë vjet më parë Njerëzit përdorën zjarrin dhe u strehuan në shpella.8 mijë vjet më parë U shpik bujqësia dhe zbutja e kafshëve.24 mijë vjet më parë U formuan mbretëritë e para ilire. 28 Nëntor 1912 Shqipëria u shpall e pavarur.29 Nëntor 1944 Shqipëria u çlirua nga pushtuesit fashistë e nazistë.

Në rast se gjendet brenda 10 pyetjeve, loja është fituar nga nxënësit.

- Loja teatrore (interpretim historik). Nëpërmjet saj nxënësit jo vetëm shpalosin talentin, por edhe imagjinatën historike. Loja në role zhvillohet në dy mënyra:

1. Mënyra e parë: ajo që interpretojnë është sipas përmbajtjes së tekstit.2. Mënyra e dytë: interpretimi sipas skedave për çdo nxënës. Mësuesi/ja zgjedh një ngjarje historike dhe e

shkruan në skedë, të cilën ua shpërndahen nxënësve sipas roleve. Mirë është që nxënësit që interpretojnë, të krijojnë imazhin e tyre historik, duke siguruar dhe veshjet (paraqitjen e jashtme).


231

Këto janë disa fotografi nga një veprimtari jashtë shkollore (dramatizim) që kanë organizuar nxënësit e klasës së katërt të shkollës “Lidhja e Prizrenit”, në Tiranë.


232

KAPITULLI IIFILLIMET E JETËS NJERËZORE NË TOKË

Tema 1. Në tokë u shfaqën njerëzit

?


Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të flasë për pamjen e jashtme të njerëzve të lashtë, duke përmendur disa cilësi.

• Të dallojë nomadët nga shamanët. • Të flasë për epokën e gurit të vjetër ose paleolitin. • Të argumentojë besimin e njerëzve të lashtë në fuqitë e mbinatyrshme.

Fjalë kyç: banorë, lashtësi, epoka e gurit të vjetër, zbulimi zjarrit, shamanë, nomadë (endacakë).

Mjetet: teksti, figura të njerëzve të lashtë, Enciklopedia për fëmijë.

Aftësitë: të folurit, të dalluarit, të argumentuarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Pyetja e ditës

Ndërtimi i njohurive Vëzhgo-diskutoPërforcimi Provo njohuritë, përshkrim i lirë

???

Parashikimi: Pyetja e ditësMësuesi/ja shkruan në tabelë pyetjen e ditës: - Çfarë dini për njerëzit e lashtë?Lihen nxënësit të përgjigjen lirshëm. (Duke u mbështetur në informacionet që janë porositur të

grumbullojnë nga enciklopedia apo interneti.)

Ndërtimi i njohurive: Vëzhgo-diskutoMësuesi/ja shkruan temën e mësimit në tabelë Në tokë u shfaqën njerëzit.Lexohet pjesa e dhënë në tekst nga një nxënës dhe bëhet komenti i saj.Diskutohet me nxënësit e tjerë rreth çështjeve:- Ku jetonin njerëzit e parë?

Në Afrikë; Toka me akuj; Klima filloi të ftohej; Jetonin në grupe; Ushqeheshin me rrënje bimësh dhe me fruta; Ishin nomadë (endacakë); S’kishin vendbanim të përhershëm.- Epoka e gurit të vjetër Jeta në grup i ndihmonte të siguronin ushqimin. Filluan të dalin për gjueti. Ndërtonin vegla të ndryshme prej guri, bënin armë për gjueti, si shkopinj me majë guri etj.- Zbulimi i zjarrit Zjarri i mbronte nga të ftohtët dhe nga kafshët e egra. Ndriçonte gjatë natës në shpellë apo jashtë saj.


233

?

I ndihmonte nga sulmet e kafshëve.Metoda e ndezjes së zjarrit duke fërkuar dru me dru ose duke përplasur dy gurë.Jeta e njerëzve filloi të përmirësohej. Filluan të gatuajnë ushqimin.- Besimi i njerëzve të lashtëZjarret e mëdha, vullkanet, tërmetet shkaktoheshin nga fuqi të mbinatyrshme. Njerëzit e lashtë besonin te magjitë. Magjistarët quheshin shamanë.

Përforcimi: Provo njohuritë, përshkrim i lirë - Si ishin njerëzit e lashtë nga pamja e jashtme? - Ku kanë jetuar njerëzit e lashtë? - Te cilët besonin njerëzit e lashtë? - Çfarë ishin shamanët?Përshkruani një njeri të lashtë.

Detyrë shtëpie. Plotësoni ushtrimin 3 dhe 4 të tekstit, në faqen 24.

Tema 2. Njerëzit zotërojnë natyrën

?


Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të tregojë me fjalët e tij/saj si lindi bujqësia te njerëzit e lashtë. • Të përshkruajë profesionet që zbuluan njerëzit e lashtë duke treguar të mirat e tyre. • Të imagjinojë jetën e njerëzve të lashtë. Fjalë kyç: bujqësi, profesion, epoka e gurit të ri, banesë, vendbanim, blegtori, zejtari, bakër.


Aftësitë: të treguarit, të përshkruarit, të imagjinuarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Diskutim paraprak

Ndërtimi i njohurive Tabela e konceptevePërforcimi Imagjinatë e drejtuar

???

Parashikimi: Diskutim paraprakMësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet e mëposhtme: - Cilat janë ushqimet e tua më të preferuara? - Ku i gjeni këto ushqime? - Si mundën të mbijetonin e të ushqeheshin njerëzit e lashtë?

Ndërtimi i njohurive: Tabela e koncepteveMësuesi/ja formon tabelën në dërrasën e zezë dhe shpjegon duke shkruar titujt e mposhtëm:


234

?

Banesat e njerëzve të lashtë Gruaja në krye të grupit

Profesionet e njerëzve të lashtë(Blegtoria, bujqësia, zejtaria, gjuetia)

Përforcimi: Imagjinatë e drejtuarMësuesi/ja u drejtohet nxënësve: - Imagjino për një moment sikur jeton në një fshatë të lashtë. - Përshkruaj një ditë nga jeta e njerëzve të lashtë. P.sh: Jetoj në një fshat të largët, rrethuar me pemë e shkurre. Banesat janë të ultë, me kashtë dhe baltë dhe të mbuluara me gjethe mështenke. Gjithçka është primitive. Veshjet janë për të pjekur mishin e kafshëve, të zënë nga gjyetia. Të gjithë jetojnë së bashku. Dëgjohen krijimet e nxënësve.



Njerëzit mbizotërojnë natyrën

- me bujqësi merreshin gratë;- gruaja ishte në krye të grupit, sepse e ushqente atë;- lindi epoka e gurit të ri (neoliti).

10.000 vjet më parë u zbulua bujqësia

6.000 vjet p.l.K. njerëzit zbusnin kafshët

Banesat e njerëzve të lashtë

- qëndronin në një vend;- banesa në ujë dhe në tokë;- grupi kishte lidhje gjaku.

- lindi blegtoria;- zejtaria;- tregtia.

Tema 3. Lindja e qytetërimeve

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të tregojë me ndihmën e hartës ku lindën qytetërimet e para. • Të flasë për qytetërimin në Mesopotami, duke e quajtur atë “djepi i qytetërimit”. • Të renditë shpikjet kryesore të popujve të Mesopotamisë. Fjalë kyç: qytetërim, shpikja e shkrimit (kuneiform), shpikja e rrotës, zbulimi i matematikës

dhe gjeometrisë, ushtri kavalerie.

Mjetet: teksti, harta e qytetërimeve lumore.

Aftësitë: të treguarit, të folurit, të renditurit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Stuhi mendimesh

Ndërtimi i njohurive Tabela e konceptevePërforcimi Provo njohuritë, punë në dyshe

???


235

Shkruhen idetë e nxënësve në tabelë.- Ku lindi qytetërimi i parë? (Ata ndihmohen nga informacionet që dinë ose nga mësuesi/ja.)

Ndërtimi i njohurive: Tabela e koncepteveMësuesi/ja i njeh nxënësit me temën e mësimit, çështjet që do të trajtohen hidhen në tabelën e koncepteve.


Parashikimi: Stuhi mendimeshMësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën qytetërim, nxënësit e plotësojnë atë me fjalët përkatëse si më poshtë.

Qytetërim

Rregulla

Qytet Kulturë

Besim

• Rrota; • Shkrimi (kuneiform);• Njihnin numrat; • Matematika;• Gjeometria.

MESOPOTAMIA

Bujqësia Struktura shoqërore Kultura dhe arti Shpikjet

• Profesion; • Mbronin të mbjellat me kanale dhe diga;• Ujitnin tokat në kohë thatësire;• Siguronin ushqimin.

• Në krye – mbreti;• Njerëzit e lirë: priftërinjtë, pronarët, funksionarët etj.;• Njerëzit gjysmë të lirë: tregtarë, zejtarë, fshatarë etj.• Skllevërit.

• Tempujt; • Kopshtet e varura të Babilonisë;• Zbukurimet e grave, si: vathë, varëse etj.;• Zhvillimi i letërsisë;• Zhvillimi i skulpturës.

?

Përforcimi: Provo njohuritë, punë në dysheNxënësit u përgjigjen pyetjeve të tekstit.Më pas, ata u drejtojnë pyetje njëri-tjetrit për të parë përvetësimin e njohurive të marra.


Detyrë shtëpie. Plotësimi i Fletores së punës, ushtrimet 1, 3 në faqet 17-18.

Tema 3. Qytetërimi në Egjiptin e lashtë

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të plotësojë shtresat e shoqërisë egjiptiane në skemën piramidale. • Të flasë për shpikjet në Egjiptin e lashtë. • Të përshkruajë kulturën dhe artin e Egjiptit të lashtë, duke veçuar piramidat dhe mumiet.

Fjalë kyç: faraon, shtresa, hieroglife, kalendar diellor, piramidë, balsamosje, mumie, pikturë, skulpturë, perëndia Ra.

Mjetet: teksti, Fletore pune, materiale nga enciklopedia dhe interneti.

Aftësitë: të plotësuarit, të folurit, të përshkruarit.

???


236

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Diskutim i ideve

Ndërtimi i njohurive Tabela e koncepteve, punë në dyshePërforcimi Përgjigju, punë e skematizuar

? Zhvillimi i mësimit Parashikimi: Diskutim i ideve

Nxënësit nxjerrin mbi bankë materialet që kanë gjetur nga interneti apo enciklopeditë për Egjiptin e lashtë. Ata lihen të diskutojnë rreth tyre, duke i shoqëruar edhe me pamje të ndryshme, që i ekspozojnë në një kënd të klasës.

- Qytetërimi egjiptian është një nga qytetërimet më të rëndësishme. Dallohet për një kulturë të jashtëzakonshme. Zgjati gati 3000 vjet.

Ndërtimi i njohurive: Tabela e koncepteve, punë në dysheShkruhet tema e mësimit në tabelë nga mësuesi/ja: Qytetërimi në Egjiptin e lashtë.Lexohen çështjet e mësimit në dyshe. Njëri lexon, tjetri pyet rreth asaj që lexohet.Me ndihmën e mësueses/it plotësohet tabela e koncepteve, ashtu si në rastin e Mesopotamisë:

Përforcimi: Përgjigju, punë e skematizuarLexohen pyetjet e tekstit dhe përgjigjen duke provuar njohuritë e marra:

- Ku jetonin egjiptianët e lashtë?Plotësohen fjalitë:

1. …………….......... ishte e ndarë në shtresa.2. ……………. merreshin me bujqësi.3. Në krye ishte ..…………….4. Shpikjet kryesore ishin ……………. dhe .....................

Mirë është që çdo nxënës të ketë skemën e shtresave të shoqërisë egjiptiane të vizatuar nga mësuesi/ja.

Plotësohet shoqëria e shtresave egjiptiane nga nxënësit në mënyrë të pavarur.


• Shkrimi(hieroglif);• Papiruset;• Kalendari diellor.

EGJIPTI Struktura shoqërore Besimi Kultura dhe arti Shpikjet

• Në krye – faraoni;• Priftërinjtë;• Shkruesit; • Ushtarët;• Zanatçinjtë;• Fshatarët;• Skllevërit.

• Besonin në shumë zota (pra, ishin paganë);

• Zotat kishin fuqi të mbinatyrshme;

• Zotat ishin të pavdekshëm;• Perëndia e Diellit - Ra;• Kishin të shenjta kafshët:

krokodilin demin, macen.

• Piramidat; • Mumiet (me trup të

balsamosur dhe me maskë); • Njohën matematikën,

mjekësinë, astronominë; • Piktura;• Skulptura.

?Detyrë shtëpie. Plotësimi i Fletores së punës, ushtrimet 2 dhe 3, në faqet 19-20.

Vendet bosh të plotësohen nga nxënësit.


237

Tema 5. Qytetërimi në brigjet e deteve

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të flasë për qytetërimin e fenikasve dhe të Greqisë së lashtë.

• Të tregojë për shpikjet e tyre dhe tì krahasojë ato me shpikjet e Mesopotamisë dhe të Egjiptit të lashtë.

• Të përshkruajë perënditë e Olimpit dhe besimin e njerëzve në shumë perëndi.

Fjalë kyç: fenikas, grekë, romakë, shpikja e alfabetit fonetik, zbulimi i Yllit Polar, punimi i qelqit, lindja e qytet-shteteve, demokraci, Lojërat Olimpike.

Mjetet: teksti, hartë e shpërndarjes së grekëve të lashtë.

Aftësitë: të folurit, të treguarit, të përshkruarit, të krahasuarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Pyetje-përgjigje

Ndërtimi i njohurive Tabela e konceptevePërforcimi Provojmë njohuritë, diagrami i Venit

???

Fenikas

Greqia e lashtë ShkencatSportet - zhvillimi i Lojërave Olimpike

Shteti Zhvillimi ekonomik dhe shoqëror Zbulimet BesimiLundërtarë, tregtarëPyje, anije

Alfabeti fenikas (alfabet fonetik), Ylli Polar, Qelqi.

Në shumë perëndi

Lundërtarë, tregtarë, ndërtuesDemokracia, filozofë të shquar

Në shumë perëndi


Qytetërimi në brigjet e deteve

Parashikimi: Pyetje-përgjigjeMësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet:

- Ç’është qytetërimi? - Ç’dini për qytetërimin mesopotam dhe atë egjiptian?Mësuesi/ja ndërton skemën e mëposhtme duke dalluar të veçantat që kishin qytetërimet pranë brigjeve të

deteve nga qytetërimet lumore. Lindën pranë deteve

Merreshin me lundrim Profesionet: peshkatarë, ndërtues anijesh, lundërtarë

Formuan koloni Ndërtimi i njohurive: Tabela e koncepteve

Nxënësit lexojnë në tekst dhe më pas plotësojnë tabelën e koncepteve për qytetërimin fenikas dhe atë të Greqisë së lashtë.

Përforcimi: Provojmë njohuritë, diagrami i VenitNxënësit u përgjigjen pyetjeve të tekstit.Lexohet dokumenti që flet për qeverisjen në Athinë. Krahaso shtetin Fenikas me Greqinë e lashtë.- Vlerësimi i nxënësit.

• alfabetin e tyre• zbuluanYllin Polar, qelqin• udhëtoninme anije

- ndërtues- njohëndemokracinë- filozofë të mëdhenj- Lojrat Olimpike

• besonin në shumë perëndi • ishin lundërtarë,

tregtarë

Fenikas Greqia e Lashtë


238?

Tema 6. Zhvillimi i shoqërisë sot dhe në të ardhmen

? Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: • Të dallojë ndryshimet që kanë ndodhur në zhvillimin e shoqërisë njerëzore në të

kaluarën dhe sot. • Të krahasojë zhvillimin e shoqërisë në të kaluarën dhe sot, duke dhënë 3-4 shembuj. • Të përshkruajë rolin e njeriut në shpikjet më të rëndësishme, duke treguar anët

negative të zhvillimit të teknologjisë.

Fjalë kyç: shoqëria në të kaluarën dhe sot, teknologji, komunikim, transport, informacion.

Mjetet: teksti, pamje të ndryshme të kohëve të ndryshme, Enciklopedia për fëmijë, etiketa.

Aftësitë: të dalluarit, të krahasuarit, të përshkruarit.


Ndërtimi i njohurive Përmbledhje e strukturuarPërforcimi Të shkruarit në etiketa

???

? Zhvillimi i mësimit Parashikimi: Diskutim

Nxënësit kanë sjellë informacione nga gjyshërit e tyre për jetën në të kaluarën. (Dëgjohen me vëmendje disa nxënës).Mësuesi/ja u paraqet nxënësve pamje që tregojnë zhvillimin e shoqërisë në të kaluarën dhe sot.

- Ç’ndryshime dalloni në këto pamje?- A duhen vlerësuar veprat që i përkasin së kaluarës? Pse?- Ç’pajisje janë shpikur sot që lehtësojnë punën e njeriut kudo që ndodhet?- A mendoni se zhvillimi i teknologjisë ka dhe anë negative? Pse?

Ndërtimi i njohurive: Përmbledhje e strukturuarLexohet me role pjesa në tekst (mami, Arbri).Mësuesi/ja shkruan temën e mësimit në tabelë: “Zhvillimi i shoqërisë sot dhe në të ardhmen

Përforcimi: Të shkruarit në etiketaNdahen nxënësit në 6 grupe, secilit grup i caktohet detyra përkatëse.

Grupi I “Kompjuteri”P.sh.: - mjet që përdoret për të shkruar apo marrë informacion.

- lidhja me të tjerët dhe biseda me ta. - ka tastierën që shkruajmë, mausin etj.

Grupi II “Mjetet e transportit, komunikimit, informacionit”.Grupi III “Rreziqet që sjell për të ardhmen zhvillimi i teknologjisë”.Grupi IV “Si mund ta mbrojmë mjedisin”.Grupi IV “Jep jo më pak se 3 shembuj të zhvillimit të shoqërisë sot në krahasim me të kaluarën.

Çdo grup dorëzon fishën e plotësuar. Lexohen nga përfaqësuesit e çdo grupi etiketat përkatëse.

Detyrë shtëpie. Plotësoni Fletoren e punës, faqe 13.

Zhvillimi i shoqërisëNë të kaluarën

ZbulimetVepra të mrekullueshme

Forca e krahut Problemet në të ardhmen

Ndotja e mjedisit

Pakësimi i pyjeve,Çarja e shtresës së Ozonit

ArmëtbërthamoreCentraletbërthamore

Makineri që lehtësojnë punën e njeriut

Mjetet e komunikimit,informacioni

Mjete transporti

Tren, avion, makina, anije, anije kozmike

Radio, televizor,Telefon, kompjuter internet

Sot


239

PËRSËRITJE PËR KREUN II

Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të rikujtojë njohuritë e marra për njerëzit e lashtë. • Të flasë për lindjen e qytetërimeve pranë brigjeve të lumenjve dhe deteve. • Të krahasojë qytetërimet me njëri-tjetrin duke vënë në pah dallimet. • Të veçojë shpikjet e çdo qytetërimi dhe të flasë për kulturën dhe besimet e tyre.

1. Njihen nxënësit me temën e mësimit (përsëritje): “Fillimet e jetës njerëzore”.Për organizimin sa më të përkryer të kësaj ore organizohet një konkurs midis grupesh.Ndahen nxënësit në tri grupe A, B dhe C.Çdo grupi i jepet pyetja e shkruar në skeda nga mësuesi/ja.Kalohet në pyetje rrufe për secilin grup (pra, nxënësit përgjigjen me po ose jo):

Kalohet te pyetja enigmë (me 5 pyetje zbulojnë të fshehtën). Grupi A Perëndia Zeus Grupi B Piramidat Grupi C Shkrimi kuneiform (Mesopotami)Jepet rezultati për secilin grup dhe shpallet grupi fitues.

?


Grupi A 1. A i mbrojti jetesa në grupe njerëzit e lashtë? (Po.)2. A besonin njerëzit e lashtë te vullkanet, tërmetet, rrufetë? (Po.)3. A i ndërtuan banesat e para me tulla? (Jo.)4. A ishte bujqësia profesioni kryesor? (Po.)5. A e shpikën grekët shkrimin me hieroglife? (Jo.)

Grupi B1. A i ndihmoi jetesa në grupe njerëzit e lashtë në gjueti? (Po.)2. A jetonin njerëzit e lashtë në familje të mëdha? (Po.)3. A zbuluan blegtorinë në fillim? (Jo.)4. A lindën qytetërimet e para pranë luginave lumore? (Po.)5. A e shpikën popujt e Mesopotamisë alfabetin fonetik? (Jo.)

Grupi C1. A ishin paganë njerëzit e lashtë? (Po.)2. A besonin te shamanët? (Po.)3. A ishte perandori në krye të shoqërisë egjiptiane? (Jo.)4. A lindi demokracia në qytetërimin fenikas? (Jo.)5. A e zbuluan njerëzit e lashtë zbuluan zjarrin? (Po.)


240

KAPITULLI IIIFILLIMET E JETËS NJERËZORE NË VENDIN TONË. NDRYSHIMET DHE VAZHDIMËSIA

Tema 1. Banorët e lashtë të vendit tonë

?


Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të flasë për pellazgët si banorët më të lashtë të vendit tonë.

• Të tregojë ku shtrihen ilirët dhe fiset ilire, duke përdorur hartën e shtrirjes së ilirëve. • Të përshkruajë mbretërit ilirë.

Fjalë kyç: banorë, lashtësi, pellazgë, ilirë, fise ilire (taulantët, ardianët, enkelejdët, dardanët, dalmatët, liburnët etj.), Mbretëria Ilire.

Mjetet: teksti, hartë e shtrirjes së fiseve ilire.

Aftësitë: të folurit, të treguarit, të përshkruarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Pyetja e ditës

Ndërtimi i njohurive ShpjegimPërforcimi Provo njohuritë, punë në gara

???

Parashikimi: Pyetja e ditësMësuesi/ja shkruan në tabelë:

- Cilët janë paraardhësit e shqiptarëve?- A jemi ne autoktonë (vendas) në vendin tonë? Apo jemi të ardhur?

Ndërtimi i njohurive: ShpjegimMësuesi/ja shkruan në tabelë fjalët pellazgët dhe ilirët, si dhe shkruan të veçantat e secilës popullsi.

Banorët më të lashtë të Ballkanit. Banonin afër liqeneve.

Pellazgët Zinin pjesën më të madhe të Ballkanit. Në Xarë (Sarandë) dhe në afërsi të Shkodrës.

Gjuha - pellazgjishtja.

Paraardhës të shqiptarëve.Ilirët Shtrihen në pjesën perëndimore të Ballkanit nga lumi Sava deri në gjirin e Ambrakisë. Gjuha - ilirishtja.

Fiset ilire: taulantët, enkelejdët, ardianët, albanët, dalmatët, dardanët, molosët, liburnët.Taulantët në brigjet e detit Adriatik (sot Fieri, Lushnja).Enkelejdët në brigjet e liqenit të Ohrit dhe të Prespës (sot Korça, Pogradeci).Ardianët përgjatë brigjeve të Adriatikut (sot Mali i Zi).Dardanët fis i madh ilir (sot Kosova).Dalmatët dhe liburnët në veri (sot Kroacia).


241

?

Mbretëria e Epirit tokat jugore (molosët).Mbretëria Ilire

Mbretëria Dardane Pirroja e Epirit.

Përfshinte gjithë tokat e fiseve dardane.

Përforcimi: Provo njohuritë, punë në garaMësuesi/ja u drejtohen nxënësve pyetjet:

- Ku shtrihen pellazgët? Po ilirët? (Përdoret harta ilire.) - Përmend disa nga fiset ilire. (Shkruaj në etiketa emrat e fiseve ilire dhe ekspozoji para klasës.)

- Cilat ishin mbretëritë ilire?


Detyrë shtëpie. Krijoni pemën gjeologjike të familjes suaj.

Tema 2. Mënyra e jetesës së ilirëve

?


Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të flasë për vendbanimet e ilirëve. • Të përshkruajë shoqërinë ilire në krahasim me shoqëritë e tjera. • Të listojë profesionet kryesore të ilirëve, duke i argumentuar ato.

Fjalë kyç: vendbanim, fortifikim.

Mjetet: teksti, pamje nga enciklopeditë.

Aftësitë: të folurit, të përshkruarit, të listuarit.


Ndërtimi i njohurive Lexim, përmbledhje në dyshe, tabela e koncepteve

Përforcimi Provo veten, përshkrim i lirë

???

Parashikimi: Diskutim i ideve - Çfarë e përbën qytetërimin e një vendi?Edhe ilirët krijuan qytetërimin e tyre. Shqiptarët trashëgojnë nga ilirët shumë tradita e zakone. - Si u krijua qytetërimi ilir?Nxënësit mund të shfrytëzojnë materialet e gjetura vetë.

Ndërtimi i njohurive: Lexim, përmbledhje në dyshe, tabela e koncepteveHapet teksti. Lexohet sipas roleve pjesa e leximit.


242

?

Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë skemën e mëposhtme.

fshatrat Mbretëria Ilire Vendbanimet e ilirëve

qytetet

Për të mësuar më shumë lexohet teksti me shokun e bankës në dyshe. Sipas tri pjesëve me gjithë klasën plotësohet tabela e koncepteve.

- bujqësia- blegtoria- zejtaria- tregtia - lundërtarë

Shteti Vendbanimet Shoqëria Profesionet

Ilir - fshatra- qytete të fortifikuara (Amantia, Bylis, Lisus)

- mbreti në krye të shoqërisë

- nëpunësit, përfaqësuesit e qyteteve

- Këshilli i Pleqve- rregulla- respektimi i grave

Përforcimi: Provo veten, përshkrim i lirë Nxënësit u përgjigjen pyetjeve të tekstit:

- Përshkruaj qytetin ilir? Si ishte ai?- Pse ilirët ndërtonin mure rrethuese?- Si ishte ndërtuar shoqëria e tyre?- Cilat ishin profesionet kryesore të ilirëve?

Përshkruani me fjalë ose vizatim një qytet ilir.- Vlerësimi i nxënësit.


Tema 3. Arti dhe kultura ilire

Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të flasë për kulturën ilire duke treguar dallimet e saj.

• Të tregojë artet që kanë qenë të zhvilluara në Iliri. • Të analizojë ndryshimet dhe trashëgimitë e ilirëve te shqiptarët.

Fjalë kyç: art, kulturë, besim, trashëgimi.

Mjetet: pamje nga arti dhe kultura ilire.

Aftësitë: të folurit, të treguarit, të dalluarit, të analizuarit.


Ndërtimi i njohurive Shpjegim i njohurivePërforcimi Provo njohuritë

?

???


243

?


Parashikimi: DiskutimMe fotot e sjella nga nxënësit vihet në dukje kultura dhe arti ilir.

- objekte zbukurimi (enë të zbukuruara);- veshje e stolisur;- statuja ilire;- perënditë me veshje ilire.

- Cila ishte arti, kultura dhe besimi ilir?

Ndërtimi i njohurive: Shpjegim i njohuriveMësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë togfjalëshat: kultura ilire, arti ilir, besimi ilir, dhe jep disa

karakteristika të tyre.

muzika, kërcimi

teatri - Kultura ilire

sporti

gjuha ilire

i faleshin tokës e diellit

- Besimi ilir perënditë me veshje ilire

simbole e tempuj për tù falur perëndive të tyre

- Ndryshimet gjuha, kultura, arti.- Trashëgimia gjuha, mikpritës, të shoqërueshëm, kultura ilire.

Përforcimi: Provo njohuritëMësuesi/ja pyet nxënësit:

- Ç’dini për kulturën ilire?- Ku dallonin perënditë ilire nga ato greke?- Cilat arte kanë qenë të zhvilluara në Iliri?- Çfarë paraqesin pamjet në tekst?



skulptura

- Arti ilir letërsia

objekte zbukurimi


244

PËRSËRITJE PËR KREUN III

Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë:• Të tregojë prejardhjen e shqiptarëve nga ilirët.

• Të thotë të paktën katër fise ilire. • Të përcaktojë tri mbretëritë ilire në shek. V p.l.K. • Të bëjë lidhjen midis zhvillimit të qytetit ilir, artit dhe kulturës. • Të përshkruajë jetën ekonomike në Iliri në shek. V, IV, III p.l.K.

Fjalë kyç: fise ilire, qytetërim, art, kulturë, shkencë. Mjetet: teksti, materiale të ndryshme. Metoda: konkurs.

Ndahet klasa në tri grupe. Zhvillohen pyetjet:- Ku dhe kur kanë jetuar pellazgët?

- Cili ishte kufiri i Ilirisë? - Thoni emrat e fiseve ilire që endeshin në këto zona?1. Fier-Lushnjë (taulantët)2. Kosovë (dardanët)3. Mali i Zi (ardianët)4. Kroaci (dalmatët, liburnët)5. Korçë (enkelejdët)

- Cilat ishin mbretëritë ilire? - Përshkruaj qytetin ilir?- Nga drejtohej mbretëria? - Çfarë kishin shumë të zhvilluar ilirët?- Ku besonin ilirët? - Cilat arte kanë qenë të zhvilluara?

Në fund zhvillohen pyetjet enigmë.

Mësuesi/ja shpall grupin fitues.Vlerësohen nxënësit që u aktivizuan më shumë.

?


???

FORMAT E PUNËS NË MËSIMIN JASHTË KLASEFormat e punës së mësimit jashtë klase në lëndën e historisë janë të larmishme, disa prej tyre janë:

Bisedat historike:Bisedat mund të zhvillohen me veteranë, historianë, arkeologë, pjesëmarrës në ngjarje të ndryshme historike. Duke sjellë fakte dhe dëshmi reale të nxënësve, ato ngjallin emocione duke përmbysur dhe kureshtjen e tyre. Gjatë bisedës nxënësit nxiten të bëjnë pyetje për të shuar kureshtjet e tyre.

Leximet historike: Leximi i pavarur i pjesëve nga letërsia me përmbajtje historike, leximi i dokumenteve historike etj. Disa nga librat që mund t’u rekomandohen nxënësve për të lexuar janë:

“Princesha Argjiro” Ismail Kadare (për periudhën ilire);“Tregime për Skënderbeun” Ismail Kadare (për periudhën e Skënderbeut).“Lulet e Rinisë” Odise Grillo (për periudhën e Rilindjes);

Pasditet letraro-artistike:Përgatiten nga nxënësit informacione historike, portrete të figurave historike, poezi rreth ngjarjes apo figurës historike, këngë, dramatizime, fotoekspozitë.

Vizitat në muze apo institucionet historike:Me anën e këtyre vizitave nxënësit njihen më nga afër me objekte e fakte konkrete të së kaluarës së krahinës, fshatit apo qytetit të tyre. Në muze nxënësve u flet ciceroni, një specialist i historisë ose edhe vetë ai.

Ekskursionet historike:Nxënësit njohin vendet, objektet dhe institucionet historike. Ekskursioni është një mënyrë origjinale për ta bërë mësimin e historisë sa më të vërtetë e tërheqës.


245

KAPITULLI IVSHQIPËRIA, ATDHEU YNË

Tema 1. Simbolet kombëtare

?


Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të dallojë simbolet kombëtare të shtetit shqiptar, si: flamurin, himnin, stemën.

• Të renditë kronologjikisht ndryshimin e simboleve kombëtare të popullit tonë. • Të përshkruajë simbolet shqiptare me shkrim ose vizatim. Fjalë kyç: simbol, himn kombëtar, stema e Republikës. Mjetet: flamuri shqiptar, kaseta me Himnin e flamurit, stema e Republikës së Shqipërisë, teksti.

Aftësitë: të dalluarit, të përshkruarit.


Ndërtimi i njohurive Të nxënit në bashkëpunimPërforcimi Shkrimi dhe vizatimi i lirë

???

Parashikimi: Diskutim i ideveKëndohen vargjet e Himnit tonë kombëtar (shoqëruar me kasetë).U paraqitet nxënësve flamuri kombëtar dhe pyeten nxënësit: Ç’dini për flamurin? (Simbol i madh frymëzimi

dhe krenarie, ngjyra, forma, shqiponja dykrenare.)U tregohen nxënësve disa shkresa zyrtare, ku është përdorur stema e Republikës. Ky simbol përdoret vetëm për shqiptarët që jetojnë në Shqipëri.Mësuesi/ja siguron disa pamje të flamurit shqiptar dhe stemës së Republikës në kohë të ndryshme, si dhe

shpjegon se pse kanë ndryshuar ato gjatë viteve. Lihen nxënësit të japin mendimet e tyre ashtu siç mendojnë.

Ndërtimi i njohurive: Të nxënit në bashkëpunimShkruhet tema e mësimit në tabelë:

Stema e Republikës Flamuri kombëtar

Himni i flamurit

Lexohen çështjet e mësimit duke i ndarë nxënësit në 4 grupe:Grupi I Himni kombëtar i ShqipërisëGrupi II Flamuri i ShqipërisëGrupi III Historia e FlamuritGrupi IV Stema e Republikës së Shqipërisë

Dëgjohen grupet dhe plotësohet skema:Gjatë punës në grupe në magnetofon nxënësit dëgjojnë Himnin e flamurit.

Përforcimi: Shkrimi dhe vizatimi i lirëPunohen pyetjet e librit duke iu përgjigjur atyre. Nxënësit përshkruajnë me shkrim ose me vizatim simbolet kombëtare, si p.sh.:

Simbolet kombëtare


246

?

- Flamuri ynë kombëtar është i kuq. - Në mes ka shqiponjën e zezë me dy krerë. - Ai tregon forcën, lirinë dhe zgjuarsinë e popullit shqiptar. - Ngjyra e kuqe tregon gjakun e derdhur për liri nga paraardhësit tanë.


Detyrë shtëpie. Plotësoni Fletoren e punës, faqe.

Tema 2. Festat kombëtare

?


Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të tregojë datën e lindjes së shtetit shqiptar.

• Të tregojë datën e Çlirimit të Shqipërisë nga pushtuesit gjermanë. • Të argumentojë rëndësinë e shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë.

Fjalë kyç: festa kombëtare, dita e shpalljes së Pavarësisë, 28 Nëntor 1912, dita e Çlirimit të Shqipërisë, 29 Nëntor 1944.

Mjetet: teksti, materiale për ditën e shpalljes së Pavarësisë dhe Çlirimit të vendit.

Aftësitë: të treguarit, të argumentuarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Përsëritje njohurish

Ndërtimi i njohurive INSERTPërforcimi Shkrimi i lirë

???

Parashikimi: Përsëritje njohurishPërsëriten njohuritë për simbolet kombëtare. Përshkruhen simbolet dhe ndryshimi i tyre në disa periudha historike.

Ndërtimi i njohurive: INSERTNxënësit lexojnë tekstin dhe plotësojnë tabelën e INSERT-it

√ - + ?

E dija E dija ndryshe Nuk e dija Nuk e kuptoj

?

Përcaktohen datat historike dhe argumentohet rëndësia e tyre.Komentohen figurat e tekstit:

28 nëntor 1912 Shpallja e Pavarësisë, lindja e shtetit shqiptar të pavarur nga Perandoria Osmane.29 nëntor 1944 Çlirimi i Shqipërisë. 7 prill 1939 pushtimi nga Italia fashiste.Më 1943 largohet nga Shqipëria ushtria italiane.

Përforcimi: Shkrim i lirëShkruani cila nga festat kombëtare është më e rëndësishme. Argumentoni përgjigjen tuaj.- Vlerësimi i nxënësit.



247?

Tema 3. Institucione të rëndësishme të shtetit shqiptar

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të tregojë tri institucione (ndërtesa) të rëndësishme në Shqipëri.

• Të përcaktojë funksionin që ka secili prej tyre. • Të argumentojë rëndësinë që kanë ato për funksionimin e jetës në vend.

Fjalë kyç: qeveri, Kuvendi i Shqipërisë, Presidenca, Këshilli i Ministrave.

Mjetet: teksti, foto me institucionet shtetërore nga jashtë dhe nga brenda.

Aftësitë: të treguarit, të përcaktuarit, të argumentuarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Harta e koncepteve

Ndërtimi i njohurive Grupi i ekspertëvePërforcimi Lojë në role

???

Parashikimi: Harta e koncepteveMësuesi/ja paraqet në tabelë hartën e koncepteve, të cilën e plotëson së bashku me nxënësit.

Përse shërbejnë? Kur janë ndërtuar?Institucione të

rëndësishme

Kush kujdeset? Ku janë ndërtuar?

Ndërtimi i njohurive: Grupi i ekspertëvePunohet me grupe ekspertësh për tre nxënës duke studiuar nga një çështje. Nxënësit rigrupohen nga e para dhe ua shpjegon çështjet të tjerëve.Diskutohen dhe jepen materiale shtesë.

Përforcimi: Lojë në rolePunojmë si historianë.Nxënësit bëjnë zgjedhjet për në qeverinë e klasës. Ata përcaktojnë dhe ndajnë detyrat.


Detyrë shtëpie. Përgjigjjuni pyetjeve të tekstit.


Presidenca- Presidenti kryetar i shtetit- e zgjedh Kuvendi- zgjidhet 1 herë në 5 vjet- duhet të ketë lindur në Shqipëri dhe mbi 40 vjeç

Institucione tërëndësishme

Këshilli i Ministrave- Qeveria - Kryeministri - ministrat

Kuvendi i Shqipërisë- harton e miraton ligje- ligjet miratohen nga deputetët- ka 140 deputetë - drejtohet nga një kryetare dhe dy nënkryetarë


248

Tema 4. Popullsia dhe gjuha shqipe

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të gjejë në hartë shtrirjen e popullsisë shqiptare.

• Të tregojë përbërjen e popullsisë shqiptare. • Të argumentojë përdorimin e gjuhës së sotme shqipe.

Fjalë kyç: popullsi, diasporë, emigrantë, gjuha shqipe.

Mjetet: teksti, harta e Shqipërisë, pamje nga Shqipëria.

Aftësitë: të treguarit, të argumentuarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Marrëdhëniet pyetje-përgjigje

Ndërtimi i njohurive Lexim në dyshePërforcimi Rrjeti i diskutimit

???


Parashikimi: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjeDiskutohet me nxënësit:

- Sa mund të jetë popullsia shqiptare?- A keni qenë në shtet tjetër?

- Çfarë gjuhe flitej atje?- Po njerëzit a ndryshonin? Pse?

?

Ndërtimi i njohurive: Lexim në dysheNxënësit lexojnë mësimin në dyshe dhe diskutohet pas çdo pjese.Punohet me shënime në tabelë.

Përforcimi: Rrjeti i diskutimitShkruaj në qendër pyetjen dhe nxënësit japin argumentimin.

Përfundimi._________________________________________________________________________

Detyrë shtëpie. Krijoni një pesëvargësh me fjalën Atdhe.

A mund të përdorim si gjuhë zyrtare një gjuhë tjetër? Pse ?

Po JoPyetja


249

?

Tema 5. Kultura, arti dhe shkenca

? Objektivat: Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të flasë për zhvillimin e kinemasë dhe të teatrit shqiptar.

• Të përshkruajë kulturën shqiptare, e cila dallohet nga zakonet, veshjet, muzika etj. • Të përmendë disa arritje në shkencë. Fjalë kyç: kinema, teatër, Akademia e Arteve, Kinostudio, Universiteti i Tiranës, Teatri Kombëtar.


Aftësitë: të folurit, të përshkruarit.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari KohaParashikimi Diskutimi i ideve

Ndërtimi i njohurive Lexim dhe diskutimPërforcimi Lojë në role

???


Parashikimi: Diskutimi i ideve - Ç’dini për artin shqiptar?

Ndërtimi i njohurive: Lexim dhe diskutimLexohet teksti nga katër nxënës (një nxënës për çdo pjesë) dhe diskutohet rreth tij.Mësuesi/ja u drejton pyetje nxënësve të tjerë:

- Keni dëgjuar për filmat shqiptarë me luftë?- Kush prej jush e di se cili është filmi i parë shqiptar?- Ku prodhohen filmat?- Cili është aktori/aktorja i/e preferuar, po filmi shqiptar që ju pëlqen më shumë cili është?

Përforcimi: Lojë në roleNxënësit shkruajnë për 2 minuta emra aktorësh shqiptarë. Fiton nxënësi që ka shkruar më shumë. Kështu veprohet edhe për titujt e filmave shqiptarë. Nxënësit e tjerë duhet të gjejnë emrin e aktorit ose të filmit.


Detyrë shtëpie. Plotësoni Fletoren e punës, ushtrimet 1 dhe 2, faqe 32.

arkitekturakinemaja skulptura

Arti

muzika piktura teatri


Libër mësuesi për tekstin “Edukata shoqërore 1”.................................................... 1- 46

Libër mësuesi për tekstin “Edukata shoqërore 2” .................................................. 47- 93

Libër mësuesi për tekstin “Edukata shoqërore 3”.................................................... 94 - 132

Libër mësuesi për tekstin “Edukata shoqërore 4”.................................................... 133 - 168

Libër mësuesi për tekstin “Edukata shoqërore 5” ................................................... 169 - 215

Libër mësuesi për tekstin “Historia 4” ..................................................................... 216 - 249

P Ë R M B A J T J AP Ë R M B A J T J A

250

Documents

udhezues historia 4 - Albasalbas.al/udhezuesat/udhezues historia 4.pdf · Libër mësuesi për tekstin “Historia 4” 223? Ndërtimi i njohurive: Lexim në role, përmbledhje e