VE KHÀI NIÉM NHÓM TU VLJNG - NGÙ NGHÌA VA NHÓM CHÙ DE TRONO NOHIÉN OLfU TU VIJNG TIÉNG NOA

Ta Thi Viéng Khoa NN &VH Nga DHNG -DHQGHN

Trong nhùng nàm gàn day khi ndi dé'n càc nhdm tu vUng - ngii

nghla, càc nhà ngdn ngù hoc déu thà'y sU càn thié't phài phàn biet hai

khài niém nhdm tu vUng - ngù nghla va nhdm chù de. Viee phàn biet

này ed y nghla quan trong trong ngù nghla hoc vi nd giùp càc nhà

nghién eùu trành dudc sU làm làn trong càch su dumg thuàt ngtt,

trong sU hiéu khàe nhau nói dung cùa hai khài niém dò. Theo F.

Fihn, nhà ngdn ngù hoc Nga, "nhdm tu vUng-ngù nghla là tàp bop

cùa hai hay nhiéu tu càn cu theo y nghla tu vUng cùa chùng". y nghla

tu vUng dUdc F. Filin quan niém là noi dung sU vat cùa tu (vdi nghla

rong cùa tu này), là sU tudng quan cùa tu vdi thè' gidi khàch quan càc

do vat, qua trình, hien tUdng... Nhu vay nhdm tu vUng-ngù nghla là

hien tUdng cùa ngdn ngù, bình thành trèn ed sa ngù nghla chung cùa

càc tu trong nhdm, càn dUdc phàn biet vdi càc nhdm chù de, hien

tUdng ed tinh chà't Id-gieh, tàp hdp càc tu theo noi dung khài niém ma

chùng biéu thi, hoàc theo chù diém hay pham vi su dung. Nhdm chù

de bau nhu khdng quan tàm tdi viee càc tu nàm trong quan he ngii

nghla nhu the nào vdi nhau. Nói càch khàc, nhdm chù de hén két càc

tu biéu hien sU vat ed sU gid'ng nhau hoae dóng nhà't ve ebùc nàng va

qua trình tién trién. Theo F. Filin tu vUng ed thè phàn theo càc nhdm

chù de theo càc mue dich hoàn toàn khàc nhau, trong dd thành phàn

cùa nhdm ed the thay doi ma khdng gay ra sU bién ddì nào trong y

602

nghla hay sàc thài tu tu cùa càc tu trong nhdm. Trong khi dd càc

nhdm tu vUng-ngù nghla, dac biet là càc nhdm dóng nghla gàn bd

chat che vdi nhau ve ngù nghla dé'n ndi càc thành to' cùa nd khdng the

tu do di ehuyén ma khdng làm tdn hai dén càc quan he ngù nghla

giùa chùng. Vi du, trong nhdm chù de tén goi càc bo phàn ed thè

ngUditùù e6eT ed thè dUde thay bang tu Gnu Ha ma khdng ành

huòng dén y nghla càc tu Hora, yKa, HOC, cepaue, ncMCHb ... Trong

khi dd giùa càc tu ù ódoù va ùùd'd ed mò'i lién he ngù nghla rà't

chat che. Trong mot ngù cành nhà't dinh hai tu ù ódóù va ùùd'd ed

thè thay the cho nhau. Vi du: BaBajiMXb MCIUOK Ha xpe5ex va

BsBajTMXb McmoK Ha cnnny.

Qua xem xét viee so sành ddi chiè'u hai nhdm tu vUng - ngù

nghla va nhdm chù de cùa F. Filin ed thè rùt ra két luan sau; Trong

pham vi mot nhdm chù de ed the tàcb ra nhùng nhdm tu vUng-ngù

nghla nhd. Vi du, trong nhdm chù de tén goi càc bo phàn ed the ngUdi

ed thè tàeh ra nhdm tu vUng - ngù nghla han che ve thành phàn nhU:

xpe6eT - cnMHa, pyKH - HOFM, rjiasa - yiiiM (PaaBe lHMKH — rjiaaa M

yiUM KaMan^Mp ). Mdi nhdm tu vUng ngù nghia dong thdi ed thè là

mot nhdm chù de (han che' ve thành phàn), nhung ngUde lai, khdng

phài bà't ky nhdm chù de nào cùng ed thè là nhdm tu vUng-ngù nghla.

Cài chung giùa nhdm chù de va nhdm tu vUng - ngù nghla là chùng

cùng phàn ành the' gidi khàch quan dUdc con ngUdi nhan thùc. Do vay

F. Filin nhà'n manh ràng "bà't ky nhdm tu vUng-ngù nghla nào cùng

eó chù de cùa mình ngay eà càc nhdm tu dóng nghla rà't gàn gùi

nhau. ò phUdng dien này khdng thè phàn dinh càc tu ra càc nhdm chù

de hay nhdm tu vUng - ngù nghla. Hdn nùa bà't ky nhdm tu vUng -

ngù nghla nào cùng tham già vào sU thd'ng nhà't chù de cùa càc tu là

bo phàn cà'u thành cùa nhdm chù de. Vi vay tinh tUdng quan chù de

là mot dac trUng cùa nhdm tu vUng - ngù nghla (tuy khdng phài là

dac trUng duy nhà't va quyét dinh)".

Theo F. Filin, sU khàe nhau giùa nhdm chù de va nhdm tu vUng-

ngù nghla là d chò nhdm tu vUng-ngù nghla là san pham cùa nhùng

603

qui luàt phàt trién ngù nghìa-tù vUng cùa ngdn ngù, trong khi dd sU

tón tai hay khòng tòn tai cùa càc nhdm chù de phu thudc ehi d trình

do kié'n thùc cùa mot dàn toc nào dd, phu thudc vào nhùng ky nàng

phàn loai càc hien tUdng thién nhién dUde biéu hien bang tu. Né'u

chùng ta coi y nghla là khdng dóng nhà't vdi khài niém thi cùng

khdng nèn dóng nhà't càc mdi lién he giùa y nghla càc tu vdi nhùng

mdi lién he giùa càc khài niém.

Tiè'p sau F. Filin. V. Kadukhd'p, V. Gàe, D. N. Smélid'p va mot so nhà ngdn ngù hoc khàc cùng cho ràng trong ngù nghla hoc càn thié't phài phàn biet nhdm tu vUng-ngù nghla va nhdm chù de. Giùa càc nhà ngdn ngù hoc déu ed mot y kié'n thd'ng nhà't là càc nhdm chù de dUdc phàn suà't ra nhd nhùng md'i lién he ben ngoài ngdn ngù, trén ed sd sU tUdng dóng sU vàt-ld gich (npeuMexHO — jiorimecK fi

oduiHOCTb). Mdi lién he giùa càc tu trong càc nhdm này bi qui dinh bdi md'i lién he giùa càc sU vàt hay hien tUdng trong thUc té khàch quan dUdc biéu thi bang tu. Nhdm tu vUng-ngù nghla dUde phàn suà't trén ed sd tUdng dóng trong y nghla giùa càe tu. Md'i lién. he giùa càc tu trong nhdm tu vUng - ngù nghla bi qui dinh bài ehinh cà'u trùc ngù nghla cuà nhdm tu vUng - ngù nghla. Giùa nhdm tu vUng -ngù nghla va nhdm chù de co nhùng dac diém chung cho nén càn thié't phài phàn biet chùng de thà'y rò mdi ben he ngù nghla giùa càe tu trong he thò'ng tu VUng.

Phiftfng phàp xàc làp nhóm tu vùng-ngù nghìa

Khi nói ve phUdng phàp nghién cùu càn khàng dinh ràng muc

dich nghién cùu qui diinh phUdng phàp nghién eùu. Thù tue xàc làp

càc nghla vi de càn cu vào dò ma xàc làp nhóm tu vUng-ngù nghla dòi

boi ngUdi nghién eùu phài co dUdc mot phUdng phàp td'i Uu. Trong

ngdn ngù hoc bién dai, de nghién cùu dac diém he thd'ng cùa càc

nhóm tu vUng-ngù nghìa ngUdi ta dà su dung nhiéu phUdng phàp

khàc nhau: phUdng phàp phàn bo, phUdng phàp cài bién, phUdng

phàp tàm ly - ngdn ngù, phUdng phàp thd'ng ké, phUdng phàp phàn

tich theo thành to'. Mói phUdng phàp déu eó nhùng mat manh va mat

604

yéu. Mot trong nhùng phUdng phàp nghién eùu ngù nghla pho bié'n

rpng rài trong giai doan hien nay là phàn suà't 'cà'u trùc y nghia' cùa

tu ra càe thành td' y nghla hay edn goi là phàn tich theo thành to' ngù

nghla. (Trong ngdn ngù hoc ed hai càch hiéu ve cà'u trùc ngù nghla:

càch biéu thù nhà't cho cà'u trùc ngù nghla cùa tu là tong thè càc y

nghla cùa tu dd dxióc tò ebùc lai theo quan he tdn ti, bao góm eà nghìa

chinh, nghla phài sinh, nghla den va nghla bóng. Càch hiéu thù hai

cho cà'u trùc ngù nghla là tong thè càc nghla vi tao nén mot y nghia

cùa tu. Chùng tdi theo quan diém thù hai.) Trong nhùng nàm gàn

day, phUdng phàp phàn tich theo thành td' dà mang lai két qua thoà

dàng trong nghién eùu ngù nghla nói chung, nghién cùu càe và'n de

dóng nghìa va nhiéu nghla trong tu vUng va ngù phàp nói rièng.

Theo N. Dolgikh, ed ha khuynh hudng phàn tich ngù nghla theo

thành td' (khuynh hUdng ló-gìch, khuynh hudng ngdn ngù, khuynh

huóng lo gieh-ngdn ngù) ma mói nhà nghién cùu eó thè chon mot

trong ha hoae eó the su dung eà ba phUdng phàp vào nghién cùu cà'u

trùc ngù nghla cùa tu.

Trong lich su nghién cùu ngù nghla, càc thành td' cùa cà'u trùc

ngù nghìa dUde phàn suàt ra ed nhùng tén goi khàe nhau: yè'u td'khu

biet (AH(j)(|)epeHUHajTbHbiH ajieMCHx), net khu biet

(4Hc[)(J)epeHUMajibHbiM npM3HaK), thùa so'ngù nghia (ceMaHXMMecKHM

MHOXMxejiy), nghla vi (ceM ), trong dd thuàt ngù 'nghla vi' (ceMa)

do Xkalitrka dUa ra dUde su dung rdng rài hdn cà. Tuy nhién phài

thà'y ràng, ngay thuàt ngù à'y trong gidi ngdn ngù hoc cùng chUa dUdc

hiéu nhà't quàn. Chàng han,G. khelbig quan niém nghla vi là thành

tó'y nghla sd dàng dUdc hien thUc boa trong Idng mot tu vi (jieKCCMa),

hoae trong long mot y nghla (ceMCM ). Nghla vi theo càch hiéu cùa

G. khelbig vùa là mot y nghla cùa tu, vùa là mot thành to' tao nén y

nghia cùa tu. Khàc vdi G. Khelbig, A. Greim ù quan niém nghla vi

là nhùng thành phàn cà'u tao nèn tu vi. Mdi tu dUdc cà'u tao tu nhieu

nghla vi: S i , S2, S3... nhu vay moi nghla vi theo A. Greim ù tUdng

dUdng vdi mot y nghla cùa tu. G. Vochak lai cho ràng nghla vi dUdc

605

phàn suàt ra tu nhùng ddn vi Idn hdn nd, dd là y nghla tu (CCMCM ).

Mói y nghla cùa tu là mot ehùm càc nghla vi dUdc xép dàt theo mot

trat tu nhà't dinh. NhU vay nghla vi khdng phài là mot y nghla ma ehi

là mot trong nhùng thành phàn cà'u tao nén y nghla.

Rà't gàn vói quan diém cùa G. Vochak, V. Gàe cùng ed mot dinh

nghla nghla vi tUdng tU. Theo dng, cà'u trùc ngù nghla cùa tu là tong

the càc y nghla sd dàng- càc nghla vi. Mói nghla vi là sU phàn ành

trong y thùc ngUdi bàn ngù nhùng net rièng biet. NhU vay, cùng nhU

G. Vochak, V. Gàe cho ràng nghìa vi là ddn vi nhd nhà't cùa cà'u trùc y

nghla mot tu. Quan diém này nhanh ehóng dUde thùa nhan va khài

niém nghla vi gid day trong gidi ngdn ngù hoc dUde hiéu gàn nhu

nhà't quàn: Nghla vi là thành to' nhd nhà't cùa y nghla. Mdi y nghìa

góm nhiéu nghla vi, càc nghla vi này két hdp vói nhau tao thành mot

he thd'ng nhà't dinh.

Nghién cùu ve nghla vi, càc nhà ngdn ngù hoc thUdng phàn

nghìa vi thành ba loai. Nghìa vi pham trù ( pXMceMbi), nghla vi lién

két (HHxerpajTbHbie ccMbi), va nghìa vi khu biet (;iM4)cJ>epeHUMajibHbie

ccMbi). Nghìa vi pham trù dóng vai trò dac biet trong viee td ebùc he

thd'ng tu vUng. Dò cùng là càc nghìa vi phùc tap va khài quàt hdn càc

nghìa vi tao nèn y nghìa cùa tu. Nghla vi pham trù là nghià vi chung

cho eà mot Idp tu, nhd nd he thd'ng tu vUng dUde phàn ra càc nhdm tu

vUng-ngù nghla ed bàn hoae ed thè goi khàc di là càc tièu he thd'ng. Vi

du, dd'i vdi càe tu H^TM, exaxb, njibiib, jiexexb w.. . nghla vi pham trù

là 'ehuyén dong'.

Nghìa vi lién két là thành td' y nghìa chung ed trong y nghìa cùa

càe tu khàc nhau trong mot nhóm. Nghìa vi này lién két càe tu vào

nhùng nhóm lón, nhóm nhd thudc nhùng he doc khàc nhau. Trong

nhdm tu vUng-ngù nghla càe tu ed thè phàn suà't thành nhùng nhóm

mbò. Chinh nhd nghla vi lién két ma tu trong mói nhdm tu vUng-ngù

nghìa hdp thành nhùng nhdm Idn hdn.

606

Nghìa vi khu biet làm cho càc tu dd'i làp nhau trong he thd'ng

truc doc. Nhd càc nghla vi này càc ddn vi xàc dinh vi tri cùa minh

trong nói ho mot nhdm, mot he thò'ng.

Khài niém nghìa vi là khài niém bién doi. Cùng mot nghia vi

trong càc nhdm tu vUng-ngù nghla khàc nhau ed thè eó chùc nàng

khàc nhau. Ngay trong cùng mot nhdm tu vUng-ngù nghla mot nghla

vi cùng ed thè dóng thdi hoàn thành hai chùc nàng. Vi du, nghla vi

'ehuyén dong khdng phUdng tién giao thdng' ed thè xuà't hien vói tu

càch là nghla vi lién két khi càc tu M/IXM, xo;iMXb, 5exaxb, nojisaxb ...

nhd ed nd tàp hdp thành mot nhdm nhd trong pham vi nhdm tu vUng

- ngù nghla *dong tu ehuyén dong'. Dóng thdi nd eó thè xuà't hien vdi

tu càch là nghla vi khu biet khi nhd net nghla dd nhdm dong tu này

dd'i làp vdi nhdm dong tu biéu hien 'ehuyén dong ed phUdng tién giao

tbòng' exaxb, .Jiexexb, BCSXH VV...

Tdm lai, ed thè ndi nhdm tu vUng- ngù nghìa là tàp hdp nhùng tu

ma trong cà'u trùc ngù nghla cùa chùng it nhà't phài co mot thành td'

ngù nghìa chung. Dd là nghìa vi pham trù. Càc tu trong nhóm tu

vUng - ngù nghìa eó thè tap hdp thành càc nhóm lón hdn va xàc dinh

dUdc vi tri cùa minh là nhd càc nghla vi lién két va nghla vi khu biet.

Viee tìm ra càc nghia vi là két qua cùa phUdng phàp phàn tich theo

thành td'y nghla càc tu theo quan he doc. Qua dd ed thè thà'y rd giùa

và'n de phàn tich theo thành td' y nghìa va nhdm tu vUng-ngù nghìa

co lién quan mat thié't vdi nhau. Nhdm tu vUng-ngù nghìa phài dUde

xàc làp bang phUdng phàp phàn tich theo thành td'y nghìa.

Trén day chùng tdi dà xem xét càc khài niém nhdm tu vUng-ngù

nghla, nhdm chù de, xem xét càc xuà't phàt diém va md'i lién quan

giùa càc khài niém trén, dóng thdi dà néu ra phUdng phàp xàc dinh

pham vi càc nhdm tu vUng-ngù nghla. Viee xem xét tà't eà nhùng khài

niém dd dàt nén mdng cho viee nghién cùu tu vUng tié'ng Nga mot

càch ed hiéu qua.

607