олон улсын эрүүгийн шүүх

Олон улсын эрүүгийн шүүх

1

Курсын ажлын төлөвлөгөө

Оршил

Нэгдүгээр бүлэг-Олон улсын эрүүгийн

эрх зүйн ойлголт

1.1. Олон улсын эрүүгийн эрх зүйн

ерөнхий ойлголт, төрөл

1.2. Олон улсын эрүүгийн гэмт хэргийг

шүүх ажиллагаа

Хоёрдугаар бүлэг: Олон улсын эрүүгийн шүүх эрх мэдэл, шүүхийн эрх

мэдэлээ хэрэгжүүлэх арга зам

2.1. Олон улсын гэмт хэргийг авч хэлэлцэх үндэсний шүүхийн эрх мэдэл

2.2. Олон улсын эрүүгийн шүүх эрх мэдэл, шүүхийн эрх мэдэлээ хэрэгжүүлэх

нь

Дүгнэлт

Эх сурвалж


2

Оршил

Олон улсын эрх зүй хэмээх нэр томъёог олон улсын түвшинд хамаарах эрх зүйн бүхий л

дүрэм журамтай холбон ойлгоно. Улс орнууд хоорондоо хэрхэн харилцаж байгаатай шууд

холбогдох олон улсын эрх зүй нь улс хоорондын хамтын ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх, холбогдох

дүрэм журмын дагуу урьдчилан сануулах зорилготой. Олон улсын эрх зүйн гол зорилго нь олон

улсын энх тайван, тогтвортой байдлыг тогтооход оршдог.

Даяаршил хүрээгээ тэлж улам бүр цогц болохын хирээр олон улсын эрх зүйн харилцаа бүр

ч чухал болж байна. Өнөөдөр олонхи улс орнуудад тохиолдож буй бэрхшээлийг тухайн улс

дангаараа шийдвэрлэхэд хүндрэлтэй болж байгаа бөгөөд улс орнууд үндэсний хуулиар зохицуулж

болдог байсан зарим салбарт орчин цагийн олон улсын эрх зүйн үүрэг өсөн нэмэгдэж байна. Олон

улс эрүүгийн Шүүхийн Ромын дүрмийн гол агуулга нь хүний эрх нь үндэсний асуудал төдийгүй

олон улсын асуудал мөн гэдгийг баталгаажуулсанд орших юм. Олон улсын эүүгийн Шүүх нь олон

улсын гэмт хэрэгт буруутай хүмүүсийг мөрдөн мөшгөх, гэм буруутай этгээдэд хариуцлага

ногдуулах эрхтэй юм. Ийм төрлийн эрхтэй олон улсын шүүх урьд нь байгуулагдаж байсан ч

(Нюрнбергийн, Токиогийн, Югославын, Руандын гэх мэт), тэдгээр нь тодорхой хугацаа хийгээд

тодорхой нутаг дэвсгэрт үйлдэгдэж байсан олон улсын гэмт хэргийг л авч хэлэлцэх эрхтэй байсан

учир хязгаарлагдмал буюу ad hoc-ийн шинжтэй байв. Харин Олон улсын эрүүгийн Шүүх нь

түгээмэл шинжтэй бөгөөд тус Шүүхийг байгуулсан гэрээнд нэгдэн орсон улсад үйлдэгдсэн гэмт

хэргийг авч хэлэлцэх эрхтэй болсноороо онцлог юм. Монгол улсын хувьд Олон улсын эрүүгийн

шүүхийн Ромын дүрэмд нийцүүлэн хууль эрхийн актууддаа өөрчилөлт оруулах шаардлагатай

байгаа юм. Энэ үүднээс энэ сэдвийг сонгон бичсэн болно.


3

Нэгдүгээр бүлэг-Олон улсын эрүүгийн эрх зүйн ойлголт

1.1 Олон улсын эрүүгийн эрх зүйн ерөнхий ойлголт, төрөл

Олон улсын эрх зүйн заалтууд нь дор дурдсан өргөн хүрээнд үйлчилж байна. Үүнд:

• Хүч хэрэглэхийг зогсоох: Улс орнууд маргааныг энхийн замаар шийдвэрлэнэ;

• Хүний эрх: Хүн бүр үндсэн эрхээ хангуулах эрхтэй (амьд явах, биеийн хувьд халдашгүй байх, эрх

чөлөөтэй байх, санал бодлоо

чөлөөтэй илэрхийлэх, бодох, сэтгэх гэх мэт);

• Зэвсэгт мөргөлдөөний үед хүмүүсийг хамгаалах: Олон улсын хүмүүнлэгийн эрх зүйд зэвсэгт

мөргөлдөөний үед иргэд, шархдагсад,

дайны олзлогдогчид болон бусад хүмүүсийг хэрхэн хамгаалах тухай заасан байдаг;

• Терроризмтэй болон бусад ноцтой гэмт хэрэгтэй тэмцэх: Үүнийг гагцхүү олон улсын хамтын

ажиллагааны хүрээнд хэрэгжүүлнэ;

• Байгаль орчин: Цаг уурын өөрчлөлтөөс хамгаалах, байгалийн нөөц баялгийг хадгалах нь дэлхий

дахины хэмжээнд хэрэгжүүлж байж

илүү үр дүнтэй болно;

• Худалдаа ба хөгжил: Швейцарь Улс нийт орлогынхоо тал хувийг гадаадаас олдог. Энэ нь олон

улсын эрх зүйн тогтвортой, үр дүнтэй

орчин бүрдсэний ачаар биеллээ олдог;

• Цахилгаан холбоо: Олон улсын дэг журам, зохицуулалтгүйгээр гадаад улстай цахилгаан холбоо

тогтоох боломжгүй юм;

• Тээвэр: Галт тэрэг болон нисэх онгоцны зорчигчид зорьсон газраа аюулгүй хүрэхэд олон улсын

гэрээ шаардлагатай. Олон улсын эрх зүйг улс орнууд, тэдгээрийн үйл хэргийн төлөө бий болгосон

юм. Иймээс урт хугацааны туршид улс орнууд гагцхүү олон улсын эрх зүйн субьект байсаар ирсэн


4

билээ. Олон улсын эрх зүйд улс орон бүр жижиг том, баян ядуу зэргээсээ үл хамааран бүрэн

эрхтэй байдаг.

Сүүлийн хэдэн арван жилд НҮБ зэрэг олон улсын байгууллагын үүрэг ихээхэн далайцтайгаар өсөн

нэмэгдлээ. Олон улсын хамтын нийгэмлэг нь улс орнууд дангаараа шийдвэрлэх боломжгүй

асуудлуудыг зохицуулах зорилгоор эдгээрийг байгуулсан юм.

Өнөөдөр олон улсын байгууллагуудын тоо улс орнуудын тооноос нэгэнт олон болжээ.

Гэхдээ цөөхөн хэд нь дэлхий дахинд нөлөөтэй байгууллагууд болсон ба нилээд хэсэг нь НҮБ-ын

системийн эсвэл тэдгээртэй холбоотой байгууллагууд юм. Эдгээр олон улсын байгууллагууд нь

олон улсын эрх зүйд чухал үүрэгтэй төдийгүй өмнө нь улс орнууд дангаараа хариуцдаг байсан олон

асуудлуудыг өөрсдийн нуруунд үүрч байна. Түүнчлэн, хуулийн олон талт баримт бичгүүд нь

маргаангүйгээр эдгээр байгууллагуудад хэлэлцэгдэж байгаагаас тухайн олон улсын байгууллагууд

нь олон улсын эрх зүйн хувьд “инкубатор” нь болж байна. Төрийн бус байгууллагууд, үндэстэн

дамнасан компаниуд, сургалтын төвүүд зэрэг засгийн газар хоорондын бусад байгууллагууд нь олон

улсын эрх зүйд хамааралгүй байсан. Энэ нь хувь хүнд хамааралтай байсан ч 20 дугаар зууны дунд

үеэс хувь хүмүүс олон улсын эрх зүйн хяналтанд урьд урьдаас илүүтэйгээр орох болсон байна.

Олон улсын эрх зүйн хамрах хүрээ хувь хүний хамгаалалт, үүрэг хариуцлагын талаар

авч үзэх нь их болсон бөгөөд хүний эрх, олон улсын хүмүүнлэгийн эрх зүй, олон улсын эрүүгийн

эрх зүйн салбарууд бүрэлдсэнтэй шууд холбоотой болно.

Иймээс хувь хүмүүс эрх эдлэхийн зэрэгцээ олон улсын эрх зүйн дагуу олон улсын шүүх

болон ижил хэмжээний шүүх эрх мэдэл бүхий хяналтын механизмын өмнө үүрэг хүлээж байна.

Уламжлалын дагуу олон улсын эрх зүй нь хязгаарлагдмал хүрээнд зөвхөн улс орнуудын харилцааны

асуудлыг зохицуулдаг байсан бол орчин цагийн олон улсын эрх зүй нь улс орнууд олон улсын

байгууллагуудын бүтцээр дамжуулан хувь хүний өдөр тутмын амьдралд хүртэл хүрч үйлчилж

байна.

Ньюренбергийн шуух хурлаар

Түрэмгий дайны гэмт хэрэгтэн

Хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг

Энх тайвны эсрэг гэмт хэрэг зэрэгт шүүх ажиллагаа явуулсан болно.


5

Олон улсын эрх зүй нь олон улсын хамтын нийгэмлэгийн эрх зүйн тогтолцоог

бүрэлдүүлэхэд чиглэж байсан бол орчин цагийн олон улсын эрх зүй нь хувь хүний хамгаалалт, энх

тунх байдлыг хангах асуудалд анхаарч байна.

Ийнхүү олон улсын эрх зүйд үндэстний бүрэн эрхт байдал хэмээх ойлголтын агуулга улс

орныг гадны халдлагаас хамгаалах гэсэн хүрээнээс хэдийнэ тэлж иргэдийн аюулгүй, энх

тунх амьдрах асуудлыг мөн хамрах болсон юм.

Улс орнуудын дотоод хэрэгт олон улсын эрх зүйн нөлөөлөл ихэсч байгаагаас тэдгээрийн

ардчилсан, хууль ёсны байдал улам бүр маргаантай болж байна. Үнэн хэрэгтээ олон улсын эрх зүй

нь дотоодын хууль тогтоомжоос эрс өөр байдлаар бүрэлддэг. Дотоодын хууль тогтоомжийг ард

түмнээс сонгогдсон эсвэл томилогдсон тухайн улс орны төлөөлөгчид боловсруулдаг бол олон улсын

эрх зүй нь улс орнуудын засгийн газрын төлөөлөгчдийн хэлэлцээний үр дүнд боловсруулагдана.

Үндэсний хууль тогтоох үйл явцаас ялгагдах нэг онцлог нь олон улсын гэрээг батлахад тэр бүр санал

хураалт явуулдаггүй. Харин оролцогч улс орнууд зөвшилцөлд хүртэл хэлэлцээ үргэлжилдэг. Олон

улсын түвшинд ардчиллын хүчин зүйлс нь улс орны том жижгээс үл хамааран эрх тэгш байх

зарчимд тулгуурлана. Гэрээг хүлээн зөвшөөрөх эсэх нь улс орон бүрийн өөрсдийн бүрэн

эрхийн асуудал юм.

Швейцарь Улсад олон улсын гэрээг засгийн газарт (Холбооны зөвлөл) урьдчилан эрх

олгоогүй бол Швейцарийн парламент (Холбооны Ассамблей) баталдаг. Швейцарийн сонгогчид нь


6

үндэстний хууль тогтоомжид нөлөөлөх аливаа олон улсын гэрээний талаар сонголтот санал асуулга

явуулах эрхтэй байдаг.

Зарим тохиолдолд тухайлбал, НҮБ, Европын Холбоонд элсэн орох зэрэг чухал гэрээ батлах

бол заавал санал асуулга явуулдаг байна. Швейцарийн иргэд олон улсын эрх зүйг зөрчиж байсан ч

хамаагүй “хүмүүсийн санаачлага”-ыг байгуулах эрхтэй.

Энэхүү эрх нь гагцхүү тарчлаан тамлахыг хориглох гэх мэт улс орнууд хэрхэвч үл өөрчилж

болох олон улсын эрх зүйн заавал дагаж мөрдөх хэм хэмжээний хувьд хязгаарлагдмал юм. Дэлхийд

өөр ямар ч улс орон Швейцарийн нэгэн адил олон улсын гэрээг хамтран тодорхойлох эрхийг ард

иргэддээ олгодоггүй.

Олон улсын эрх зүй ардчилсан бус байна гэж үзсэн ямар ч хууль тогтоомж өргөн хүрээнд

тунхаглагдаагүй байна.

1.2. Олон улсын эрүүгийн гэмт хэргийг шүүх ажиллагаа

Олон Улсын Эрүүгийн Шүүх (англ. International Criminal Court, фр. Cour Pénale

Internationale; товчоор ICC буюу ICCt,ОУЭШ ) нь геноцид, хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг, дайны

гэмт хэрэг, хүчирхийллийн гэмт хэрэг үйлдсэн хувь хүүүсийг шүүх зориулалттай,

байнгын шүүх (одоогоор хүчирхийллийн гэмт хэргийн шүүх ажиллагаа явуулж эхлээгүй байгаа)

юм.

ОУЭШ-ийг байгуулсан явдал нь магадгүй олон улсын хууль зүйд 1945 оноос хойш гарсан

хамгийн том шинэчлэл билээ.

ОУЭШ-ийг байгуулах үндсэн гэрээ болох Олон Улсын Эрүүгийн Шүүхийн Ромын

тогтоол 2002 оны 7 сарын 1-нд хүчин төгөлдөр болсноор уг байгууллага байгуулагджээ. Дүрэм

ёсоор ОУЭШ нь зөвхөн байгуулагдсанаасаа хойшхи хэргүүдийг шүүх боломжтой юм. Төв

нь Нидерландын Хааг хотноо байрлах боловч дэлхийн өнцөг булан бүрт үйл ажиллагаа явуулах

боломжтой.

2010 оны 8 сарын байдлаар 111 улс ОУЭШ-ийн гишүүн болоод байна. Сейшель, Сент-

Люси улсууд Ромын тогтоолыг 2010 оны 8 сард соёрхон баталснаар 2010 оны 11 сарын 1-нд ОУЭШ-

ийн 112, 113 дахь гишүүд болохоор болоод буй[10][11]. Түүнчлэн Орос, Америкийн Нэгдсэн Улс зэрэг

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8_%D1%85%D1%8D%D0%BB

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86_%D1%85%D1%8D%D0%BB

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B4&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BD_%D1%82%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BB%D1%85%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D1%81%D1%80%D1%8D%D0%B3_%D0%B3%D1%8D%D0%BC%D1%82_%D1%85%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B_%D0%B3%D1%8D%D0%BC%D1%82_%D1%85%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B_%D0%B3%D1%8D%D0%BC%D1%82_%D1%85%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D1%87%D0%B8%D1%80%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B3%D1%8D%D0%BC%D1%82_%D1%85%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D2%AF%D2%AF%D1%85&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%8D

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BB%D0%BE%D0%BD_%D0%A3%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D0%AD%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A8%D2%AF%D2%AF%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%82%D0%BE%D0%BE%D0%BB&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BB%D0%BE%D0%BD_%D0%A3%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D0%AD%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A8%D2%AF%D2%AF%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%82%D0%BE%D0%BE%D0%BB&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%B0%D0%B3

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%B9%D1%88%D0%B5%D0%BB%D1%8C&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%BD%D1%82-%D0%9B%D1%8E%D1%81%D0%B8&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%BD%D1%82-%D0%9B%D1%8E%D1%81%D0%B8&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BB%D0%BE%D0%BD_%D0%A3%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D0%AD%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A8%D2%AF%D2%AF%D1%85#cite_note-Seychelles-10

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BB%D0%BE%D0%BD_%D0%A3%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D0%AD%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A8%D2%AF%D2%AF%D1%85#cite_note-Seychelles-10

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%9D%D1%8D%D0%B3%D0%B4%D1%81%D1%8D%D0%BD_%D0%A3%D0%BB%D1%81


7

35 улс гэрээнд гарын үсэг зурсан бөгөөд хараахансоёрхон баталж амжаагүй байна. Гэхдээ Бүгд

Найрамдах Хятад Ард Улс, Энэтхэг зэрэг нэлээн хэдэн улс Ромын гэрээнд шүүмжлэлтэй хандаж

байгаа бөгөөд гарын үсэг зураагүй.

Одоогийн байдлаар ОУЭШ нь Хойд Уганда, Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс, Төв

Африкийн Бүгд Найрамдах Улс, Дарфур (Судан), Кенид болсон хэрэг явдлуудад мөрдлөг явуулж

байгаа бөгөөд 16 хүнийг шүүхэд дуудаад байгаагаас 7 нь нуугдсан хэвээр, 2 нь нас барсан, 4 нь

баривчлагдаж, 3 нь сайн дураараа хүрэлцэн иржээ.

2009 оны 1 сарын 26-нд ОУЭШ-ийн хамгийн анхны шүүх ажиллагаа болох Конгын цэргийн

эрхтэн Томас Лубангагийнэсрэг шүүх ажиллагаа эхэлжээ.

Олон улсын гэрээний дагуу үүрэг хүлээхийн учир

1998 онд Ром хотноо Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн дүрэм батлагдсан нь олон улсын эрүүгийн

эрх зүйн хөгжлийн шинэ үеийн эхлэл болсон юм. Хэдийгээр энэ Шүүхийг байгуулах ажил бүр 1945

оноос хойш эхэлсэн ч хүний эрх хийгээд хувь хүнд хариуцлага ногдуулах нь тухайн улсын дотоодын

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%91%D1%80%D1%85%D0%BE%D0%BD_%D0%B1%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0%D1%85&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D2%AF%D0%B3%D0%B4_%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%A5%D1%8F%D1%82%D0%B0%D0%B4_%D0%90%D1%80%D0%B4_%D0%A3%D0%BB%D1%81

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D2%AF%D0%B3%D0%B4_%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%A5%D1%8F%D1%82%D0%B0%D0%B4_%D0%90%D1%80%D0%B4_%D0%A3%D0%BB%D1%81

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D1%8D%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%B3

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D2%AF%D0%B3%D0%B4_%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%90%D1%80%D0%B4%D1%87%D0%B8%D0%BB%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE_%D0%A3%D0%BB%D1%81

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%B2_%D0%90%D1%84%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%91%D2%AF%D0%B3%D0%B4_%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%A3%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%B2_%D0%90%D1%84%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%91%D2%AF%D0%B3%D0%B4_%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%A3%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D1%80%D1%84%D1%83%D1%80&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BD%D0%B8

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%81_%D0%9B%D1%83%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0&action=edit&redlink=1


8

асуудал гэж үзэх, мөн Олон улсын эрүүгийн Шүүхээр авч хэлэлцэх асуудал, ялангуяа олон улсын

хэмжээний гэмт хэргийн бүрэлдэхүүний талаар улс орнууд зөвшилцөлд хүрч чадахгүй байсан

шалтгаанаар тус Дүрмийг батлах ажил 50 гаруй жилээр хойшлогдсон түүхтэй.

Хүний эрх нь уламжлал ёсоор аливаа улсын дотоод асуудал гэж тооцогдсоор ирсэн. Өөрөөр хэлбэл,

улс орон бүр өөрийн бүрэн эрхийнхээ хэмжээнд иргэдийнхээ эдлэх эрх, хүлээх үүргийг тогтоож

өгдөг байв. Гэвч нэг улсын эрх мэдэлд аливаа хүмүүсийн хувь заяаг шийдэвэрлэх эрхийг үлдээх нь

зарим тохиолдолд ямар аймшигтай үр дүнд хүргэж болдгийг Дэлхийн Хоёрдугаар дайн бидэнд

харуулсан билээ.

Хүний эрх нь зөвхөн нэг улсын асуудал бус хүн төрөлхтөний нийтлэг асуудал гэх үзэл санаа анх

Гүго Гроцийн хүмүүнлэгийн интервенцийн онолд тусгагдсан юм. Энэ нь аливаа нэг улсад хүний

эрхийг удаа дараа зөрчих, мөн уг асуудал олныг хамарсан өргөн хүрээтэй шинжтэй бол олон улсын

хамтын нийгэмлэг үүнийг үл тэвчих, таслан зогсоохыг тухайн улсаас шаардах, эсхүл олон улсын

хамтарсан эсрэг арга хэмжээ авах ёстой гэсэн утгатай байсан бөгөөд үүгээрээ хүний эрхийн

асуудлыг олон улсын хэмжээнд урьдахаас өөрөөр авч үзэх эхлэлийг тавьсан гэж олон судлаачид

үздэг.

Хэдийгээр улс орнууд өөрийн тусгаар тогтнол, бүрэн эрхээрээ хаацайлж энэ

онолыг эсэргүүцэж байсан боловч 1945 онд батлагдсан НҮБ-ын Дүрмийн 1 дүгээр зүйлд “Эдийн

засаг, нийгэм, соёл болон хүмүүнлэгийн шинж чанартай олон улсын асуудлыг шийдвэрлэх, арьсны

өнгө, хүйс, хэл, шашин шүтлэгийг үл харгалзан хүний эрх ба хэн бүхний үндсэн эр чөлөөг хүндэтгэх

явдлыг хөхүүлэн дэмжих, хөгжүүлэх талаар олон улсын хамтын ажиллагааг хэрэгжүүлэх зорилгыг

НҮБ эрхэмлэнэ” гэж заажээ. Мөн “Иргэний ба улс төрийн эрхийн тухай Пакт”–ад оролцогч улс

түүнд заасан хүний эрхийг хэрэгжүүлэх үүргийг харилцан хүлээхээр тохиролцсон байдаг бөгөөд

тус Пактаар байгуулагдсан Хүний эрхийн Хороо, мөн оролцогч улсууд энэ тохиролцоогоо хэрхэн

биелүүлж байгаад харилцан хяналт тавина гэж заажээ.

Олон улсын эрүүгийн шүүх хамгийн хүнд ноцтой гэмт хэрэг үйлдэгчдийг хариуцлага

хүлээхгүй, ял шийтгэлгүй үлдэхээс сэргийлэх хөшүүрэг болж байгаа төдийгүй хувь хүнийг зөвхөн

дотоодын шүүхээр шүүх ёстой гэж үзэх үзэл санаанаас татгалзаж, анх удаа дэлхийн түүхэнд олон

улсын хэмжээнд хувь хүнд хариуцлага ногдуулах эрх зүйн суурийг тавсан юм.


9

Монгол Улс нь уг гэрээг буюу Ромын Дүрмийг 2002 онд соёрхон баталсан бөгөөд тус Шүүхийн

эрх мэдлийг хүлээн зөвшөөрсөн төдийгүй түүнийг үүсгэн байгуулагч 60 улсын тоонд

багтаж, хамтран ажиллах, түүнийг заалтыг хэрэгжүүлэх амлалтыг өгсөн билээ.

Аливаа олон улсын гэрээнд нэгдэн орох нь тухайн улсын хувьд гэрээгээр хүлээсэн үүргээ

биелүүлэх, хэрэгжүүлэх үр дагаварыг заавал үүсгэдэг. Олон улсын гэрээ нь олон улсын харилцааны

олон төрлийн салбар дахь хамтын ажиллагааг хуульчилсан нэг хэлбэр юм. Олон улсын харилцаанд

улсаас дээгүүр субъект гэж үгүй. Өөрөөр хэлбэл, олон улсын харилцаанд оролцож буй бүх улсууд

тэгш эрхтэй бөгөөд аль нэг улс нь бусад улсыг захирах эрхгүй гэсэн үг юм. Ийм ч учраас олон

улсын харилцаанд нийтээр дагаж мөрдөх хэм хэмжээг зөвшилцлийн үндсэн дээр бий

болгодог бөгөөд үүний нэг жишээ нь олон улсын гэрээ юм. Олон улсын гэрээ нь тодорхой асуудлаар

улс хоорондын болон засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагааг зохицуулж байгаа бөгөөд

харилцан бие биедээ өгсөн амлалтыг нь баталгаажуулж байгаа юм.

Иймд олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ улс орнууд сайн дураар биелүүлж, хэрэгжүүлэх

ёстой бөгөөд энэ талаар 1969 оны Олон улсын гэрээний эрх зүйн тухай Венийн Конвенцид[5]олон

улсын гэрээ, хэлэлцээрт нэгдэн орсон улс нь тухайн гэрээгээр хүлээсэн үүргээ “хууль тогтоох болон

захиргааны арга хэмжээ авах замаар хэрэгжүүлнэ” гэж заасан байдаг. Тухайлбал, Эдийн засаг,

нийгэм, соёлын эрхийн тухай Олон улсын 1966 оны Пактын 2 дугаар зүйлд: “оролцогч улс нь тус

Пактад заасан хүний эрхийг хангах, хэрэгжүүлэх талаар хууль тогтоох болон бусад арга хэмжээг

авна” гэж заасан байна. Гэвч бүх олон улсын гэрээг хэрэгжүүлэхэд нэг аргыг хэрэглэнэ гэж ойлгож

болохгүй. Тухайн гэрээний зорилго, онцлогоос хамаарч түүнийг хэрэгжүүлэх арга, механизм нь

ялгаатай байдаг болно.

Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн Ромын дүрмийг хэрэгжүүлэх механизм

Монгол Улс Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн Ромын дүрэмд гарын үсэг зурж, түүнийг

хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээснээс хойш өдгөө 10 жил өнгөрч байна. Тус Дүрмийг соёрхон баталсан олон

улс түүнийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулсан байгаа. Тухайлбал, ХБНГУ, Канада, Франц зэрэг

улсууд Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын Дүрмийг хэрэгжүүлэх талаар тусгай хууль баталж,

эсхүл холбогдох хуулиуддаа нэмэлт өөрчлөлт хийсэн байна. Харин манай улс одоо хүртэл энэ

гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй байгаа гэхэд хэтрүүлэг болохгүй юм.

http://mongoliaworld.net/2013/01/02/%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD-%D1%83%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD-%D1%8D%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD-%D1%88%D2%AF%D2%AF%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BD-%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D0%BD-%D0%B4%D2%AF%D1%80/#_ftn5


10

Энд нэг зүйлийг тодруулж хэлэхэд олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын Дүрмийн бүхий л заалтыг

үндэсний холбогдох хуулиуддаа заавал тусгах үүргийг түүнд оролцогч улсуудад ногдуулсан

байдаггүй нь үнэн юм. Өөрөөр хэлбэл, тус Дүрмийг соёрхон баталсан улс уг Дүрмээр заасан олон

улсын эрүүгийн эрх зүйн зарчим, гэмт хэргийн бүрэлдэхүүн, ялын хэмжээнд өөрийн хууль

тогтоомжийг заавал нийцүүлэх албагүй байдаг. Жишээ нь, оролцогч улс нь Олон улсын эрүүгийн

шүүхийн Ромын Дүрэмд заасан олон улсын гэмт хэрэг үйлдэгчдэд цаазаар авах ял ногдуулахгүй

байх заалтыг өөрийн хууль тогтоомжинд заавал тусгах үүргийг хүлээдэггүй.

Үүний зэрэгцээ олон улсын эрүүгийн Шүүх нь түүний дүрмийг баталсан буюу уг шүүхийн үйл

ажиллагааг хүлээн зөвшөөрсөн улсын нутаг дэвсгэрт олон улсын гэмт хэрэг үйлдсэнд сэжиглэгдэж

буй этгээдийг мөрдөн мөшгөх, тэдэнд хариуцлага ногдуулах эрхтэй болдогт гол учир нь байдаг. Энэ

утгаараа олон улсын гэмт хэрэг үйлдэгчид нь тэдний амьдарч байгаа эсхүл оршин сууж буй улсад

тэдний үйлдсэн гэмт хэргийг хуулиар тодорхойлж өгөөгүй, эсхүл эрх зүйн зохицуулалт байхгүй

буюу өөрийн хуульдаа Ромын дүрмийн дагуу нэмэлт өөрчлөлт оруулаагүй гэх мэт шалтгаанаар

хариуцлагаас мултрах боломжгүй болж байгаа юм.


11

Хоёрдугаар бүлэг: Олон улсын эрүүгийн шүүх эрх мэдэл, шүүхийн эрх мэдэлээ хэрэгжүүлэх

арга зам

2.1. Олон улсын гэмт хэргийг авч хэлэлцэх үндэсний шүүхийн эрх мэдэл

Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн Ромын дүрмийг олон улсын нийтийн эрх зүйн үндсэн арван

зарчмын нэг болох улс гүрний бүрэн эрх, тусгаар тогтнолын зарчмыг хүндэтгэн болосвруулж

баталсан юм. Өөрөөр хэлбэл, олон улсын харилцаанд оролцогч улс бүр нь засаглалаа тогтоох, хууль

тогтоох болон шүүх эрх мэдлээ хэрэгжүүлэх эрхээ бүрэн эдэлнэ гэсэн утгатай юм. Дээр дурьдсаны

адилаар улс бүр нь нутаг дэвсгэрийн зарчмын үндсэн дээр өөрийн улсад үйлдэгдсэн гэмт хэргийн

талаар мөрдөн мөшгөх үйл ажиллагаа явуулах болон гэм буруутай этгээдэд хариуцлага ногдуулах

эрхтэй бөгөөд энэ эрх мэдлээ эрт дээр үеэс хамгаалж ирсэн.

Үүнийг мөн Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн Ромын дүрэмд баталгаажуулсан байдаг,

тухайлбал тус Дүрмийн 1 дүгээр зүйлийн 1 – д зааснаар “Олон улсын эрүүгийн Шүүх нь олон улсын

хамтын нийгэмлэгийн сэтгэлийг түгшээсэн, энэхүү дүрэмд дурдсан хамгийн ноцтой гэмт хэргийн

төлөө хариуцлага хүлээх ёстой этгээдийн хувьд хэргийг нь шүүн таслах үндэсний шүүх

байгууллагад нэмэлт хөшүүрэг болно” гэжээ. Өөрөөр хэлбэл, үндэсний шүүх нь нутаг дэвсгэр дээр

нь үйлдэгдсэн, эсхүл хуулиар түүний хэрэг шүүн шийдвэрлэх эрх мэдэлд харьяалагдаж байгаа олон

улсын гэмт хэргийг авч хэлэлцэх эрхийг нэн тэргүүнд эдлэх юм.

Тухайн улс нь уг хэргийг өөрөө Олон улсын эрүүгийн шүүхэд шилжүүлэн өгсөн, эсхүл

түүнийг шийдвэрлэх хүсэлгүй буюу чадваргүй нөхцөлд л Олон улсын эрүүгийн шүүх нь тухайн

хэргийг авч хэлэлцэх эрхтэй болно. Тухайлбал Дүрмийн 17 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт: “Олон

улсын эрүүгийн шүүх нь хэрэв тухайн улс зохих ёсоор мөрдөн байцаалт явуулах хүсэлгүй буюу

үнэхээр чадваргүй тохиолдолд” хэргийг авч хэлэлцэх эрхтэй гэсэн байна.

Хэдийгээр Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын Дүрэмд “хүсэлгүй” болон “чадваргүй”

гэдгийг тайлбарлаж өгөөгүй ч, мэргэжилтнүүдийн үзэж байгаагаар “хүсэлгүй” гэдэгт тухайн улсын

эрх бүхий байгууллага нь санаатайгаар олон улсын гэмт хэргийг шалгах, мөрдөн байцаах хүсэлгүй,

тухайлбал эрх мэдэл бүхий хүмүүс нь авилгад автагдсан, шүүх, прокурор, мөрдөн байцаалт явуулах

этгээд нь хараат бус байдлаа алдсан буюу гадны нөлөөнд байхыг хэлдэг. Дэлхийн туршлага,

практикийг үндэслэхэд олон улсын гэмт хэргийг ихэвчлэн төрийн болон цэргийн өндөр албан


12

тушаалтан үйлдэж байсан болохоор тэд нь шүүх болон хууль сахиулах байгууллагад нөлөөлж,

хариуцлагаас мултрах тохиолдол ихээхэн гарч байсан байна.

Харин “чадваргүй” гэдэгт эрх зүйн болон улс төр, нийгэм, эдийн засгийн бодит байдлын

хувьд ийнхүү мөрдөн байцаах буюу шүүн таслах үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй нөхцлийг

хэлдэг. Жишээлбэл, эрх зүйн хувьд гэдэгт хуулиар олон улсын гэмт хэргийг тодорхойлоогүйгээс

болж мөрдөн байцаах буюу шүүх ажиллагаа явуулах боломжгүй байхыг, бодит байдлын хувьд

гэдэгт тухайн улсад нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдал үүссэн, дайны буюу зэвсэгт

мөргөлдөөний байдал бий болсон зэргээс дээрх мөрдөн мөшгөх үйл ажиллагааг явуулж боломжгүй

буюу чадваргүй байхыг хэлж болох юм.

Дээрхээс харахад, үндэсний шүүх нь өөрөө хэнээр ч шахуулж шаардулалгүйгээр олон улсын

гэмт хэргийн талаар мөрдөн байцаалт явуулах, шүүх эрх мэдэлтэй юм. Гэвч зарим улсад энэ эрх

мэдлээ хэрэгжүүлэхдээ зориудаар “мэдэн будилдаг”, эсхүл санаатайгаар хэрэгжүүлэхгүй байх

тохиолдол олонтой гардаг учир олон улсын эрүүгийн шүүх нь олон улсын гэмт хэрэгт буруутай

этгээд ял шийтгэлгүй үлдэхээс сэргийлэх, тийм гэмт хэрэг үйлдэгчдийг шийтгэн цээрлүүлэх нэмэлт

хөшүүрэг болж байгаа юм. Олон улсын эрүүгийн Шүүх нь үндэсний шүүхүүдийн эрх мэдэлд халдаж

байна, гаднаас ажилд нь оролцож байна гэж үзэх хүмүүс олон байдаг. Гэтэл олон улсын эрүүгийн

шүүх нь ямар нэг гадаад улсын шүүх бус, харин олон улсын хамтын ажиллагааны үр дүнд бий

болсон байгууллага юм.

Хэдийгээр Олон улсын эрүүгийн Шүүх нь шаардлагатай нөхцөлд олон улсын гэмт хэргийг

авч хэлэлцэх эрхтэй ч үндэсний шүүх нь энэ эрх мэдлийг нэн тэргүүнд эдэлдэг гэдгийг дахин

дурьдах хэрэгтэй юм. Үнэхээр ямар нэг улс Ромын Дүрмийг хүлээн зөвшөөрч байгаа бол нь түүнд

заасан олон улсын гэмт хэргийг олон улсын стандартад (тохируулах) нийцүүлэн авч хэлэлцэх,

шийдвэрлэх үүрэгийг хүлээх ёстой нь ойлгомжтой юм. Үүнээс үүдэн Олон улсын эрүүгийн

шүүхийн Ромын Дүрмийг хэрэгжүүлэхийн тулд үндэснийхээ хуулийг Ромын Дүрэмд нийцүүлэх

тухайн улсын үүрэг гарч ирч байгаа юм.

Энэхүү нийцүүлэх үйл ажиллагаа нь дараахь зүйлүүдийг анхааран хийгдэх ёстой. Үүнд:

гэмт хэргийг Олон улсын Ромын дүрэмд нийцүүлэн тодорхойлох;

тэдгээрт оногдох ялын хэмжээг мөн дүрэмд нийцүүлэн тогтоох;


13

хэргийн харьяалалд ямар зарчмыг хэрэглэх (нутаг дэвсгэрийн зарчим уу, хэргийн түгээмэл

харьяаллын зарчим уу);

эрүүгийн хариуцлагын талаар Ромын дүрэмд нийцүүлж хуульдаа өөрчлөлт оруулах эсэх

(Тухайлбал, захирагчийн, тушаал биелүүлэгчийн хариуцлага гэх мэт)-ийг анхаарах ёстой юм.

Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн Дүрэмд Олон улсын эрүүгийн шүүх нь дөрвөн төрлийн гэмт

хэргийг авч хэлэлцэх эрхтэй гэж заасан ч өдгөө дараахь гурван төрлийн гэмт хэргийг авч хэлэлцэх

эрхтэй байна. Эдгээр нь геноцид буюу төрлөөр устгах гэмт хэрэг; хүн төрөлхтөний эсрэг гэмт хэрэг;

дайны гэмт хэрэг юм. Дөрөв дэх гэмт хэрэг буюу түрэмгийллийн гэмт хэргийн бүрэлдэхүүний

талаар олон улсын хамтын нийгэмлэг нь зөвшилцөлд хүрч чадаагүй бөгөөд түүнийг батлаагүй

болохоор Олон улсын эрүүгийн шүүх нь тус хэргийг авч хэлэлцэх эрхийг одоогоор эдэлдэггүй

болно.

Дээрхтэй уялдан, оролцогч улс нь өөрөө дээрх олон улсын гэмт хэргийг авч хэлэлцэнэ гэж үзэж

байгаа бол эдгээр гэмт хэргийг үндэсний хуульдаа тодорхойлох ёстой.

Монгол Улсад 2002 онд шинэ Эрүүгийн хуульд батлагдаж, мөн хуулийн XI дүгээр хэсэгт

“Хүн төрөлхтөний аюулгүй байдал, энх тайвны эсрэг гэмт хэрэг” гэсэн бүлгийг оруулж өгсөн

байгаа. Энэ нь Монгол Улс үндэсний хуульдаа олон улсын эрүүгийн эрх зүйн хэм хэмжээг тусгах,

цаашилбал олон улсын гэмт хэрэг үйлдэгчдийг хариуцлагад татах эрх зүйн суурийг тавьсаныг

харуулж байгаа. Гэсэн хэдий ч судлаачдын үзэж байгаагаар энэ нь Олон улсын эрүүгийн шүүхийн

Ромын Дүрмийн шаардлагад төдийлэн хүрэхгүй байгаа юм. Миний бие энэ нийтлэлдээ зөвхөн Олон

улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын Дүрмийг үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэх механизмын тухай

асуудлыг хөндөх зорилго тавьсан учир, Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн олон улсын гэмт хэрэгтэй

холбогдолтой заалтуудыг Ромын Дүрэмтэй нийцүүлэн тодотгох асуудал нь тусгайлсан судалгаа

шаардах ажил болохыг л тэмдэглэхийг хүсэж байна.


14

2.2. Олон улсын эрүүгийн шүүх эрх мэдэл, шүүхийн эрх мэдэлээ хэрэгжүүлэх нь

Олон улсын эрүүгийн Шүүхтэй хамтран ажиллах үүрэг

Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн Ромын дүрмийн арван зургаан зүйлээс бүрдэх 9 дүгээр

хэсэгт тус Шүүхтэй хамтран ажиллах болон түүнд хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх талаар өгүүлсэн

байдаг. Мөн уг дүрмийн 5 ба 6 дугаар хэсэг, мөн 18, 19,54, 56-59, 72-73 дугаар зүйлүүдэд үүнтэй

холбоотой заалтууд агуулагдсан байдаг.

Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн дүрмийн 86 дугаар зүйл нь аливаа улсын зүгээс олон улсын

эрүүгийн Шүүхтэй хамтран ажиллахын суурь үндэс болдог юм. Тус зүйлд “Оролцогч улсууд энэхүү

дүрмийн заалтын дагуу хэрэг шүүн шийдвэрлэхэд нь хамаарах гэмт хэргийн мөрдөн байцаалт болон

мөрдөн мөшгөлт явуулахад Шүүхтэй бүх талаар хамтран ажиллана” гэж заажээ.

Олон улсын эрүүгийн Шүүхтэй хамтран ажиллах нь тус Шүүхийн үйл ажиллагааг үр дүнтэй

явуулах нэгэн чухал хөшүүрэг юм. Олон улсын эрүүгийн Шүүх нь өөрөө бий болсон байгууллага

биш юм. Энэ нь Югославын цэргийн шүүхийн адил хамтын чармайлтын үндсэн дээр бий болсон

учир ганцаараа бие даан үйл ажиллагаа явуулахад хүндрэлтэй, тухайлбал, өөр бусад улсад байгаа

нотлох баримтыг цуглуулах, хохирогч болон гэрчийг хамгаалах, сэжигтэнг шилжүүлэх гээд олон

төрлийн тусламжийг холбогдох улсаас авах шаардлага гарна. Жишээлбэл, Югославын цэргийн

шүүхийн хүрээнд хоёр түвшний хамтын ажиллагааны тогтолцоог тогтоосон байдаг. Үүнд: үндэсний

шүүхүүд өөр хоорондоо хамтран ажиллах, хоёр дахь түвшинд нь үндэсний шүүх нь Югославын

асуудлаарх олон улсын шүүхтэй хамтран ажиллах.

Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын дүрмийн 9 дэх хэсэгт дээрх хоёр түвшин дэх хамтын

ажиллагааг хоюуланг нь зааж өгсөн байгаа.

Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын дүрэмд зааснаар хамтран ажиллах талаар дараахь

төрлийн үндсэн харилцаанууд үүсч байгаа юм. Үүнд: олон улсын эрүүгийн шүүх нь оролцогч улстай

хамтран ажиллах; оролцогч улсууд өөр хоорондоо хамтран ажиллах; гэмт хэрэгтнийг олон улсын

эрүүгийн шүүхэд хүлээлгэн өгөх; хохирогч болон гэрчийг хамгаалах; хорих ялыг гүйцэтгэх зэрэг

юм.


15

а) Оролцогч улс нь олон улсын эрүүгийн шүүхтэй хамтран ажиллах талаар Дүрмийн 87 дугаар

зүйлд заасан байна. Шүүх нь хамтран ажиллах талаар хүсэлтийг оролцогч улсад дипломат

шугамаар, эсхүл эрүүгийн цагдаагийн олон улсын байгууллага буюу бүс нутгийн аливаа холбогдох

байгууллагаар дамжуулан гаргаж болно. Тэгэхээр оролцогч улс нь шүүхтэй хамтран ажиллах талаар

эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх үүрэгтэй, тухайлбал: нотлох баримтыг цуглуулах, мэдээлэл өгөх,

сэжигтэнг баривчилж, шүүхэд хүлээлгэн өгөх бололцоог бүрдүүлсэн байх ёстой. Зарим улсад энэ

үүргийг холбогдох хуулийн гадаадын шүүх болон бусад бусад эрх бүхий байгууллагатай хамтран

ажиллах талаарх заалтанд нэмэлт өөрчлөлт оруулж хэрэгжүүлсэн байдаг.

Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн Ромын дүрэмд Шүүхээс гаргасан хамтран ажиллах талаарх

хүсэлтийг биелүүлэхээс тухайн орон татгалзах, эсхүл түүнийг биелүүлэхийг хойшлуулах талаар

эдлэх эрхийг мөн заасан байдаг. Үүний зэрэгцээ оролцогч улс нь хүсэлтийг биелүүлэхээс

үндэслэлгүйгээр татгалзах буюу хойшлуулсан тохиолдолд түүний эсрэг хориг арга хэмжээ авах

боломжгүй боловч, Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын дүрмийн оролцогч улсуудын Ассамблей,

НҮБ-ын Аюулгүй Зөвлөлийн анхаарлыг хандуулах, бий болсон нөхцөл байдлыг авч хэлэлцүүлэх

арга хэмжээг зохион байгуулж болохыг мөн дүрэмд тусгасан байдаг. Түүнчлэн ийнхүү татгалзах

болон хойшлуулах болсон хууль ёсны шалтгаан нь тухайн хэргийг үндэсний хэмжээнд авч

хэлэлцэхээр бэлтгэж байгаа байж болох бөгөөд үүнийг ч харгалзсан байдаг.

б) Хоёр дахь харилцаа буюу оролцогч улсууд өөр хоорондоо хамтран ажиллах талаар. Энэ

асуудал нь нилээд их маргаан үүсгэсэн юм. Учир нь өөрийн улсын иргэнийг гадаадад

улсад шилжүүлэн өгөхгүй гэж зарим улсын үндэсний хууль тогтоомжид заасан байдаг. Тухайлбал,

Монгол Улсын хууль, тогтоомжид Монгол Улсын иргэнийг гадаад улсад шилжүүлэн өгөхгүй тухай

заалт байдаг. Тиймээс энэ үүргийг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар мөн үндэсний хууль тогтоомжид

тусгах шаардлагатай юм.

в) Өөр нэг харилцаа нь сэжигтэнг олон улсын эрүүгийн шүүхэд хүлээлгэн өгөх юм. Энэ нөхцөлд,

оролцогч улс нь өөрийн иргэнийг эсхүл өөрийн нутаг дэвсгэрт оршин сууж байгаа бөгөөд олон

улсын гэмт хэрэгт сэжиглэгдэж байгаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнийг Олон улсын эрүүгийн

шүүхэд шилжүүлэн өгөх асуудал үүсэж байгаа юм. Оролцогч улс нь энэ талаар хамтран ажиллах

эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх үүрэгтэй. Гэвч энэ нь олон улсын эсэргүүцлийг нэлээд төрүүлдэг юм.

Учир нь дээр дурьдсанчлан ихэнх улсын хууль тогтоомжид өөрийн улсын иргэнийг гадаад улсад

шилжүүлэн өгөхгүй гэсэн байдаг бөгөөд зарим улс нь энэхүү заалтаар өөрийн үүргээ хаацайлах

хандлага гарч байсан.


16

Олон улсын эрүүгийн шүүх нь гадаад улсын шүүх бус бөгөөд олон улсын хамтын

нийгэмлэгийн хамтын ажиллагааны үндсэн дээр бий болсон болохоор олон улсын төлөөлөгчдөөс

бүрдэх олон улсын байгууллага юм. Иймд олон улсын эрүүгийн шүүхэд өөрийн иргэнийг хүлээлгэн

өгөхийг гадаад улсын шүүхэд шилжүүлэн өгөхтөй адилтган авч үзэж болохгүй юм. Харин өөрийн

нутаг дэвсгэрт байгаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнийг Олон улсын эрүүгийн шүүхэд

шилжүүлэх асуудлыг шийдвэрлэхэд хүндрэл учир болзошгүй байдаг. Гэхдээ гадаад орнуудын

туршлагыг судлахад гадаад улсын харьяалалд байгаа гэмт хэргийн сэжигтэнг шилжүүлэх журмыг

энэ нөхцөлд хэрэглсэн байдаг. Мөн зарим улсад хэргийн түгээмэл харьяаллын зарчмыг хэрэглэхийг

заасан байдаг юм.

г) Хохирогч болон гэрчийг хамгаалах талаар Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын дүрэмд

онцгойлон анхаарсан байдаг бөгөөд энэ талаар тус дүрмийн 75, 79 болон 87 дугаар зүйлийн 4.9-д

тус тус заасан байна. Үүнтэй нийцүүлэн оролцогч улс өөрийн үндэсний хууль тогтоомжиндаа

хохирогч болон гэрчийг хамгаалах журмыг тогтоосон байх үүрэгтэй.

д) Шүүхийн шийдвэр биелүүлэхэд оролцогч улсын гүйцэтгэх үүрэг . Олон улсын эрүүгийн

Шүүхийн шийдвэрийг биелүүлэхэд Шүүх нь оролцогч улстай хамтран ажиллах шаардлага гардаг.

Олон улсын эрүүгийн Шүүх нь өөрөө хорих байгууллаггүй, мөн тухайн Шүүхээр авч хэлэцсэн гэмт

хэргийн хохирогч нь шүүхийн байгаа газраас өөр газар байх, шүүхийн шийдвэрийг оролцогч улсын

нутаг дэвсгэрт гүйцэтгэх нөхцөлд хохирлыг барагдуулах, гэм буруутай этгээдийг ялыг эдлүүлэх

ажиллагааг Шүүх ганцаараа хэрэгжүүлэх боломжгүй байдаг. Ийм учраас оролцогч улс, тэдний эрх

бүхий байгууллагатай хамтарч ажиллах, тэднээс тусламж авах хэрэг гардаг. Иймд оролцогч улс тус

бүр нь энэ талаар мөн өөрийн үндэсний хуульдаа тусгаж өгөх шаардлагатай болно.

Эдгээр орны туршлагыг судлахад Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн Ромын дүрмийг үндэсний

хэмжээнд хэрэгжүүлэхэд үндсэн хоёр аргыг сонгосон нь харагдаж байна. Тухайлбал, ХБНГУ, Канад

зэрэг улс нь Олон улсын эрүүгийн шүүхийн талаар тусгай хууль баталсан байна. Харин Бүгд

Найрамдах Солонгос Улс зэрэг зарим орон өөрийн холбогдох хуулиуддаа нэмэлт өөрчлөлт

оруулжээ.

Дэлхийн том гүрэн болох АНУ, ОХУ, Япон, Хятад зэрэг улсууд Олон улсын эрүүгийн

Шүүхийн Ромын дүрмийг соёрхон батлаагүй байгаа. Гэвч Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн талаар

албан ёсны вэб хуудасны мэдээнд Японы Засгийн газар Ромын дүрмийг соёрхон батлах ажлыг


17

бэлтгэж, өөрийн хууль тогтоомждоо судалгаа хийж, түүнийг дээрх дүрэмд нийцүүлэх арга хэмжээг

судалж байгаа гэж бичсэн байна.

Дүгнэлт:

Миний бие нь энэхүү курсын ажлыг бичээд олон улсын гэрээг үндэсний хэмжээнд

хэрэгжүүлэхэд бүх нөхцөлд үйлчлэх нэг мөр бүхий арга байдаггүй гэдэгийг ойлгож авлаа. Энэ нь

тухайн гэрээний онцлог, зорилго, агуулгаас хамаарна. Ихэвчлэн тухайн олон улсын гэрээнд түүнийг

хэрэгжүүлэх механизм буюу арга, хэрэгслийг нь зааж өгсөн байдаг.

Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн Ромын дүрмийг үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэх гэдэгт

үндсэндээ хоёр зүйлийг ойлгодог болох нь дээрхээс харагдаж байна.

Үүнд:

нэгдүгээрт, Олон улсын эрүүгийн Шүүхийн үйл ажиллагааг үр дүнтэйгээр хэрэгжүүлэхийн тулд

тус дүрмийг соёрхон баталсан улсууд уг шүүхтэй идэвхтэй хамтран ажиллах

хоёрдугаарт, хэрэв тухайн улс өөрөө олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын дүрэмд заасан гэмт

хэргийг авч хэлэлцэх сонирхолтой бол үндэсний хууль тогтоомжоо Ромын Дүрмийн үзэл санаа,

агуулгад нийцүүлэх явдал юм.

Хэдийгээр Монгол Улс нь Ромын дүрмийг соёрхон батлаад 10 жилийн нүүр үзэж байгаа ч

тус дүрмийг хэрэгжүүлэх ажил манайд үндсэндээ хийгдээгүй болно. Энэ талаар олон улсын эрх зүй

судлаачдид олон санал, санаачлага гаргасан боловч, манай улсад энэ ажил төдийлөн урагшилж

өгөхгүй байгаа нь үнэн болно.

Ер нь манайд сүүлийн үед олон улсын гэрээг соёрхон батлаад, харин түүнийгээ хэрэгжүүлэх

ажлыг огт зохион байгуулахгүй, гүйцэтгэхгүй байх практик илэрхий ажиглагддаг тухай гадаадын

судлаачид тэмдэглэх боллоо.


18

Өнөө үед олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын дүрмийг соёрхон баталсан 100 гаруй улс

байгаа. Эдгээрээс Баруун Европын ихэнх орнууд, мөн Азийн орнуудаас Бүгд Найрамдах Солонгос

Улс уг дүрмийг хэрэгжүүлэх эрх зүйн орчинг үндсэнд нь бүрэн бүрдүүлсэн байна.


19

Эх сурвалж

[1] Дайн ба энхийн эрх зүйн тухай

[2] Иргэний ба улс төрийн эрхийн тухай Олон улсын Пакт, 1966 он, Төрийн мэдээлэл, тусгай

дугаар 2005 он

[3] Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Ромын Дүрэм, 1998 он, Төрийн мэдээлэл, тусгай дугаар 2005 он

[4] Тусгай, онцгой гэсэн утгыг агуулж байгаа. Зохиогчийн тэмдэглэл

[5] Улс хоорондын олон улсын гэрээний эрх зүйн тухай Венийн Конвенц, 1969 он, Төрийн

мэдээлэл, тусгай дугаар

[6] Эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхийн тухай Олон улсын Пакт, 1966 он, Төрийн мэдээлэл, тусгай

дугаар

[7] НҮБ-ын Дүрэм, 1945 он

[8] http://www.iccnow.org

http://mongoliaworld.net/2013/01/02/%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD-%D1%83%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD-%D1%8D%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD-%D1%88%D2%AF%D2%AF%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BD-%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D0%BD-%D0%B4%D2%AF%D1%80/#_ftnref1








http://www.iccnow.org/

Internet

олон улсын эрүүгийн шүүх