Байболов Кубатбек Калбекович эмнеден коркот?

Орус кемгирге баламды таштап качтым...

Эрнис Карыбеков Куловдун ордун аңдып атабы?Энергетикалык кризис тууралуукеп салып...

КЕЛДИБЕКОВ МЕНЕН ТҮЛЕЕВДИН ИШТЕБЕЙ АЛГАН АЙЛЫКТАРЫНЫН СУММАСЫ 3 МИЛЛИОНГО ЖЕТТИЖогорку Кеңештин экс-депутаты На-риман Түлеев абакта жаткан 2 жыл 7 ай аралыгында 1 млн. 730 миң сом, учурда чет өлкөдө дарыланып жүргөн Акматбек Келдибеков ишке чыкпаган 1 жыл 2 ай аралыгында 1 млн. 120 миң сом айлык алган. Бул тууралуу “Азаттыкка" парла-менттен билдиришти.Маалыматка ылайык, алардын айлык акылары депутаттардын жакындарына которулган. Мындан тышкары депутат-

тардын бирден жардамчысы жана ке-ңешчиси ушул убакыт аралыгында ка-димкидей маяна алып турган.Нариман Түлеев калаа башчысы болуп турганда мамлекетке ири өлчөмдө зыян келтирген деген айып менен 2012-жыл-дын 22-июнунда камакка алынган. Биш-кек шаардык соту райсоттун чечимин күчүндө калтырып, аны 11 жылга абакка кескен. Кечээ БШК Түлеевди депутаттык мандаттан мөөнөтүнөн мурда ажыратты.

Коррупция, кызмат абалынан кыянат пайдалануу беренелери боюнча шек-телген парламенттин мурдагы төрага-сы Акматбек Келдибеков 2013-жыл-дын 20-ноябрында камакка алынган. Ал 2014-жылдын августунда Биринчи май райондук сотунун чечими менен чет өлкөгө дарыланууга кеткен. Азыр анын Дубайда экени, жакында кайтып келе-ри айтылууда.

Кубан ЧОРОЕВ: “Улуттук банк кризистен чыгармак, бирок...”

№11223-январь, 2015 ж.

Гезит 2010-жылдын27-августунан бери

басылат

Баасы келишим түрдө.

www.aibat.kg

10-бет.

2-бет.

12-бет.

2-бет.

3-бет.

Метин Кылыч, Түркия элчиси:Жапаров 3,5 тонна алтындын чыгарылып кетиши тууралуу билдирүү менен чындыкка коошпогон нерсени айтып атат. 4-бет.

Кубан ЧОРОЕВ:

Өлүм жазасы...Жаш балдарды кордоп,зордуктаган зөөкүрлөрдүбычыш (кастрация) керек!Ал эми Ошто 2 жаштагы Ибрагимди зордуктаган жаранды өлүм жазасына тартуу боюнча кол топтоо башталды.

Обдуновдун ордуна Байтереков Курманбек келеби?Партиянын тизмесибоюнча...

14-бет.

14-бет.

Координаторлук орун майлуубу?Үй, машине алып...

2-бет.

Баасы келишим түрдө.

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

2 АЙБАТ ПРЕСС

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №127 Нускасы: 1500

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАРОВАРахатбек РЫСАЛИЕВТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВАДамир ЭСЕНГУЛОВМирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын)

Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Коммерциялык директор:Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

КЇЙЇЇЧЇ МАЙЛАРДЫН БАРДЫК ТЇРЛЄРЇНЇН БААСЫ 1 СОМГО

АРЗАНДАДЫ, - Нефтетрейдерлер Ассоциациясы

ОШТО 2 ЖАШТАГЫ ИБРАГИМДИ ЗОРДУКТАГАН ЖАРАНДЫ ЄЛЇМ

ЖАЗАСЫНА ТАРТУУ БОЮНЧА КОЛ ТОПТОО БАШТАЛДЫ

БШК Н.ТЇЛЕЕВДИ ДЕПУТАТТЫК МАНДАТЫНАН

АЖЫРАТТЫ

«БИР ЭЛ – ЖАШТАРДЫН» АРТЫНДА КИМ ТУРАТ?

2015-жылдын 21-январынан тарта рес-публикабыздын бардык аймактарында бензиндин бардык тїрлєрїнїн, ошондой эле дизелдик кїйїїчї майлардын баала-ры 1 сомго арзандады. Бул туурасында Кыргызстандын нефтетрейдерлер Ассо-циациясы билдирет.

«Январь айынын башынан бери бен-зиндин баасы кїйїїчї майдын їлгїсїнє жараша 6,4-9,4 сомго тємєндєдї (11,6-20,7�). Дизелдик кїйїїчї май 8 сомго ар-зандады (18,4�) жана азыр 2014-жылдын январь айына салыштырмалуу 4,5 сомго арзан турат. Байкалып жаткан баалардын

тємєндєє тенденциясы россиялык ры-нокто ресурстардын профициттик кыр-даалында дїўїнєн кое берилїїчї баанын тємєндєшї менен байланыштуу. Ресрус-тардын профицити суроо-талаптардын жогору болушунан улам тїзїлгєн. Мын-дан сырткары заводдордо дїўїнєн кое берилїїчї баалардын тємєндєшї нефти-нин баасынын тїшїшї менен дагы бай-ланыштуу», - деп айтылат билдирїїдє.

Бишкек жана Ош шаарлары боюнча кїйїїчї-майлоочу майлардын баалары-нын єзгєрїшї тууралуу маалымат

Ош шаарындагы «Кыргыз журтум» коомдук фондунун мїчєлєрї, 21-январ-дан тарта 2 жаштагы Ибрагимди кордоп, зордуктаган жаранды єлїм жазасына тар-туу керектигин айтышып, кол топтоодо. Бул тууралуу аталган фонддун жетекчиси Сапаргїл Бердалиева Turmush басылма-сынын кабарчысына билдирди.

Анын айтымында, чогулгандар балдар-га зордук-зомбулук кєрсєткєндєргє єлїм жазасын киргизїїнї колдогондордон кол топтошуп, Жогорку Кеўешке жєнєтмєкчї.

Чогулгандар соўку кездерде зордуктал-ган жана кордолгон балдардын кєбєйїп жатканын айтышып, жакында сабалган 2 жаштагы баланын сабалып, зордукта-лышы коомчулукта чоў їрєйдї учурган окуя экенине токтолушту.

АКИ-press агенттиги жїргїзгєн су-рамжылоого ылайык, 1248 окурман єлїм жазасын киргизїїнї сунушташса, 370 окурман кастрацияны, 328и ємїр бою абакка кесїїнї сунуш кылышкан.

Кыргызстанда єлїм жазасы алынып салынган.

КРнын борбордук шайлоо комиссия-сы, 21-январдагы отурумунда, Жогорку Кеўештин депутаты Нариман Тїлеевге карата Бишкек шаардык сотунун айып-таган чечиминин кїчїнє киргендигине байланыштуу анын депутаттык ыйгарым укуктарын мєєнєтїнєн мурда бошотуу жєнїндєгї токтомдун долбоорун колдоду.

БШКнын укуктук камсыздоо бєлї-мїнїн серепчиси Айнура Асаналиева-нын айтымында, КР Конституциясынын 73-беренесине ылайык, депутаттын ман-датынан ажыратууга башка себептерден тышкары соттун айыптаган чечиминин кїчїнє кириши негиз болот.

Токтомдун долбоорун БШКнын 10 мї-чєсїнїн 9у колдоду. Комиссиянын мїчєсї Канат Азиз «каршы» добуш берди.

Добуш берїїдєн кийин БШК мїчєлєрї отурумду жабык эшик артында улантты.

«Жаштар парламенти» аталыштагы долбоор ЖКдагы эркин депутат Равшан Жээнбековго таандык экени маалым. Ушул долбоордун катышуучулары жана «Демократияны колдоо фонду» уюмунун жетекчиси Н.Жолдошева «Бир Эл – Жаш-тар» жаштар кыймылын тїптєгєнїн биле-биз. Аталган кыймылдын бетачар аземи эмки айдын башына пландалууда. Эгер кєшєгє артындагы кожоюну Р.Жээнбеков АКШдан жолдуу кайтса, кыймыл заматта партияга айланып, бийликке каршы наа-разычылык акцияларын уюштургандар-дын катарын толуктамакчы.

БАЙБОЛОВ ЭМНЕДЕН КОРКОТ?

Равшан Жээнбеков жетектеген кыргыз оппозиционерлеринин АКШга жасачу сапарына мурдагы башпрокурор Кубат-бек Байболов да кошулганынан кабар алдык. Лєктєр 23-январда Бишкек-Стам-бул-Вашингтон аба каттамы боюнча са-пар алышса, Кубатбек Калбекович ти-гилерден бєлїнїп, єз алдынча кетмекчи болуптур. Равшан мырза Байболовдон «жаўы муунчу» Адил Турдукулов менен Сонунбек Жунусбаевди кошо ала кетїї їчїн каражат жагынан кємєктєшїїсїн єтїнсє, тигил сылык баш тартканы.

Бала чагыбызда «Коркок, коркок, ко-роодогу торпок» деп суу жїрєк достору-бузду атачу элек, К.Байболов мынчалык коркоктук кылбай, ачык эле оппозицияга кошулбайбы десеў?

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

3САЙ-САТ

Э.КАРЫБЕКОВ КУЛОВДУН ОРДУН АЎДЫП АТАБЫ?

Єзїн энергетика жаатында эксперт атап алган Эрнест Карыбеков аттуу адам «Ар-намыс» партиясынын тєрага орун ба-сарлыгын да аркаларын кєпчїлїк биле бербесе керек. Ушу киши кєптєн бери энергетикалык кризис тууралуу кеп са-лып, коомчулукту дїрбєтїп, Ак їй, Кєк їйдї сындамайды адатка айландырып алды. Бул таптакыр логикага сыйбай тур-ган нерсе эмес. Себеби анын жолбашчысы Феликс Кулов парламенттеги кєпчїлїк-

тї жетектесе, партиялашы Валерий Диль вице-премьер катары энергетика тарма-гын тейлейт. Эмне їчїн алар Э.Карыбе-ковчосунан ойлонушпайт? Кєрсє сырдын тїйїнї мында экен. Эрнест мырза лидери Куловду ээрден оодарып тїшїп, «Ар-на-мыстын» «эки тизгин, бир чылбырын» колго алганы атыптыр. «Бєрї карыса да бир койлук алы бар» демекчи, убагында єзїнє каршы чыккан Акылбек Жапаров менен Камила Талиеваны «саясый банк-ротко» учураткан Феликс Шаршенбаевич Карыбековго алдыра койбос.

“Жылдыз учту…”

«УНУТУЛГАН ШРЕК» ЖЕ «ЭШЕКТИН» ЖАЎЫ «СЇЙЇЇСЇ»

БЕКТУР АСАНОВ М. МЫРЗАКМАТОВ МЕНЕН С. ЖАПАРОВДУН САЯСЫЙ “ШОУЛАРЫНЫН” ПРОДЮССЕРИНЕ

АЙЛАНДЫБЫ?

МУКАМБЕТОВ КЕП АЙТАТ…

РАВШАН ЖЭЭНБЕКОВ БОКТУН «ЧАТЧЫ-ЛИДЕРИБИ»?

БОКЧУЛАР БЇГЇН АКШга УЧУШАТ. «ЖЕЎИЛ БАРЫП, ООР КЕЛИШЕБИ»?

Тамаша чынга салып жазгандай, мур-дагы башпрокурор «Шрек», ой, Элмурза Сатыбалдиев менен анын мультфильмде-ги «єнєгї» Асланбек Сартбаев («Эшек») тууралуу кызык кепти кулагыбыз чалды. Ага ишенсек, Асланбек быйылкы ЖоКе жарышта «Ата мекен» партиясынын туу-су алдында шайлоого катышууга ниетте-нїїдє. Элмурза Ракыевичти «Азия-Ньюс» гезити аркылуу «эл баатыры» кыла албай тїрмєгє тыгып тынчыган Асланбектин Ємїрбек Текебаевге деген «сїйїїсї» кан-дай жыйынтыкталар экен?

2010-жылдагы Апрель революциясынан кийин Жалал-Абад облусунун губернатору боло калып, иштин кєзїн билбеген, илээн-ди жетекчи экендигин аныктап, кызматы-нан куулган Бектур Асанов деген эрен бар. Физикалык салмагы сайдын ташындай болгону менен саясый салмагы камгактай. Болгону “Санаасы жок сары сууга семирет” демекчи губернаторлук кызматты аркалап турган маалында салмагын эки эсеге артты-рып, анча-мынча талтайып басып калган жайы бар болчу. Анан ал борбор шаары-бызга келип, Ак їйдїн ичинен капыл-та-пылынан депутат Алтынбек Сулаймановго жолугуп калып атпайбы? Ар дайым спорт менен машыгып, баскан-турганы шайдоот Сулайманов алдынан чыга калган Бектур Асановду таўыркай карап: “Жарылайын деп калгансыў го?” деп башын чайкайт. Анда ал: “Казы-карта-чучуктун “резуль-таты”” деп коет имиш. Ошентип салмак кошуу жагынан “резултат” берип жїргєн кезинде жумушунан айдалып калып атпай-бы? Болбосо, бїгїнкї кїндє Бектур мыр-занын кєлємї кандай болуп калат эле ким билет? Эми мунусу башка кеп. Жакындан бери ал гезит “жылдызына” айланды. Кай-сыл гана эркин гезитти ача калсаў, 150 кг болуп Бектур Асанов турган болот. Бїгїн-кї бийликтин учурунда казы-карта-чучук жегенине гана ыраазы болуп жїрє берген

жетекчилердин кереги жок экендигин эми тїшїнє баштаганбы, айтор оппозициячыл саясатчы болуп чыга келди. Жакында эле Мелис Мырзакматовдун кыргызстандык-тарга жасаган видеокайрылуусун дагы Бек-тур мырза Кытайдан ала келгендиги маа-лым болду. Ага чейин Садыр Жапаровго китеп жазууга “кємєктєшкєн” экен. Азыр болсо ар кайсыл гезитке чыга калып, Садыр Жапаровго болушуп жїргєндєгї кербези. Кыязы, бийликке кайрадан келиш їчїн Ба-киевдердин заказын аткарыша баштады окшойт. Физикалык салмагын гана артты-рууну кєздєгєндєрдї Бакиевдер оўой эле сатып алып келгени белгилїї. Мына ошо-лордун катарына эми Бектур Асанов дагы кошулду. “Ур-рээ чыккынчы!” деп коелучу...

Акинай АЙДАРОВА

БОК лидери Равшан Жээнбековду ал-гачкылардан болуп сынга алган оппози-

ционер Сабыр Мукамбетов кыргыз оп-позициясынын АКШга жасачу сапары тууралуу кызык маалыматты жакындары-на шыбыраганын эшиттик. Ага кулак тїр-сєк, Равшан Бабырбекович Америкадагы «демєєрчїлєрїнє» єзї жазган «антикри-зистик программасын» їтїр-чекитине че-йин тїшїндїрїп берип, аны жїзєгє ашы-руу їчїн ири каражат сураганы атканы жалганбы? Ошону менен бирге мамдепар-таменттин конгрессмендери Ж.Маккейн жана Б.Коркер менен жолугуп, БОКту каржылоо маселесин талкуулоо планда-лып атканы кандай? С.Мукамбетовдун ою боюнча, эгер алар ойлогондой каражат бєлїнсє, анын жарымын БОКчулар сол чєнтєккє солоп жибербей жаны жокпу?

Биздин оппозиционерлер кайдан акча табат дешсе, кєрсє, ушундай ыкманы кол-донушат тура. Акыл болбосоў кое кал де-ген ушул эмеспи!

Алгачкы аталышы БОК (Бириккен оп-позициялык кыймыл), кийинчерээк УОК (Улуттук оппозициялык кыймыл) бо-луп єзгєргєн кыймылдын лидери Равшан Жээнбековдун ишмердїїлїгїнє нааразы болгондор ичтен чыга баштады. Оппо-зиция єкїлї Сабыр Муканбетов УОКту улуттук оппозиция эмес, «унутулган оп-позицияга» айланышына анын жетек-чиси Равшан Бабырбековичтин салымы зор экенин «Майдан» гезитине курган маегинде билдирип, анын интернетте-ги социалдык тїйїндєрдєн башы чык-пай, реалдуу кїрєш жїргїзбєй жатканын сынга алган эле. Андан кєп єтпєй дагы бир оппозиционер Рамазан Дырылдаев «Майдан» гезити аркылуу Р.Жээнбеков-ду ишмердїїлїгїн кескин сындап єттї.

Анын айтымында, БОКтун тєрагасы ин-тернеттен башы чыкпай, «чатчы-лидер-ге» айланып кетиптир. «Равшан Жээн-бековдун интернеттен башчы чыкпайт. Ал мїмкїн араб єлкєлєрїндєгї револю-циялар интернеттеги “Фейсбук” сыяктуу социалдык тїйїндєр аркылуу чыкканын эске алып, атайын ушундай иш алып ба-рып жаткандыр. Бирок, Кыргызстанда алардай мїмкїнчїлїк жок. Айылдарды алып карасак, кайсы интернет... Эми биз Р.Жээнбековду жаш, курчтугун эске алып, шайлаганбыз. Бирок, чындыгында эл ара-сында жакыш иш жїрбєй жатат. Кээде эле билдирїї менен чыгып калышат. Бирок, бул болгону техникалык иш да. Салмак-туу, уюштуруучулук иштери кєрїнбєйт» дейт Р.Дырылдаев.

Равшан Жээнбеков баш, Уран Ботобе-ков, Кубанычбек Кадыров тєш болгон Би-риккен оппозициялык кыймылдын (БОК) єкїлдєрї бїгїн Америкага сапар алганы турушат. Ишенимдїї булагыбыздын ка-барлашынча, ысымы аталгандар жана башка активисттер барат экен.

Оппозициянын буга чейинки «шоу-

ларынын» ашмалтайы чыгып, кєпчїлїк элден колдоо таппаганы айныгыс факт. Бийлик «абысыўдары» балким элдин кє-ўїлїн єзїнє буруш їчїн ушундай пиар ыкманы колдонуп атышкандыр? Же жо-горуда мисалдагандай, Американын «кук-лалары» экенин ачыкка чыгаргылары ке-лип калганбы?

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

4

РОССИЯ БИЙЛИКТИ АЛМАШТЫРУУНУН КАРАЖАТЫ КАТАРЫ МАМЛЕКЕТТИК ТЄЎКЄРЇШТЇ ЫЛАЙЫКСЫЗ ДЕП БЕКИТЇЇНЇ СУНУШТАЙТ, - ТИМ башчысы С. Лавров

ОЙ-ПИКИР

***Áàø ïðîêóðîðëóêêà Èíäèðà

Æîëäóáàåâà êºðñºò¿ëä¿

*** Òºðàãà Æýýíáåêîâ áóòóíàí

îïåðàöèÿ áîëäó

*** Îòóíáàåâà Æàëàë-Àáàääû

êûäûðóóäà

*** Êûðãûçñòàíäà àÿëäàðäûí

áèðèí÷è óëóòòóê ôîðóìó ºòºò

*** Áèøêåê øààðûíäàãû 2-òºðºò

¿é¿ æàáûëäû

*** Ûñûê-ʺëäº êûçûë÷à èëäåòèíå øåêòåëãåíäåðäèí ñàíû 39ãà

æåòòè

*** Êûðãûçñòàíäà äèíèé

æóðíàëèñòèêà îêóòóëà áàøòàéò

*** Æàëàë-Àáàä: ìè¢äåí àøóóí

ìàìëåêåòòèê êûçìàòêåð æîîïêåð÷èëèêêå òàðòûëäû

*** Ýòíèêàëûê êûðãûçäàðäûí ý¢ êºá¿ ªçáåêñòàí ìåíåí

Êûòàéäà æàøàéò

*** Øåðèêòåøòèê êóáîãóíäà Êûðãûçñòàíäûí êóðàìàñû

Ôèíëÿíäèÿãà æå¢èëèï êàëäû

*** Ñïîðò÷óëàðäûí ñòèïåíäèÿñûí êºòºð¿¿ ìàñåëåñè êàðàëóóäà

*** Áûéûë ñïîðòêî ¿íäºãºí 20 ñîöèàëäûê ðîëèê òàðòûëàò

*** Ìîñêâàäà àçûê-ò¿ë¿ê áààñû

ê¿í ñàíàï ºñ¿¿äº

*** Ãåðìàíèÿäà àíòèèñëàì÷ûë

êûéìûëäûí ëèäåðè îòñòàâêàãà êåòòè

*** Áåðëèíäåãè æîëóãóøóó

Óêðàèíàäà îê àòûøóóíó òîêòîòóóãà ÷àêûðäû

*** Óêðàèí àñêåðëåðè Äîíåöê àáà

áåêåòèíåí ÷åãèí¿¿äº

*** Ïàðèæ ìýðè Fox News êàíàëûí ìóñóëìàíäàð òåìàñû áîþí÷à

ñîòêî áåðåò

*** Íüþ-Äæåðñèäå ïîëèöèÿ êàðà òåðèë¿¿ êèøèíè àòûï ñàëäû

***

ТАМЧЫ КАБАР

САДЫР ЖАПАРОВДУН КИТЕБИНЕ “АТАЖУРТЧУ” ДЕПУТАТТАР ДАГЫ ИШЕНИШПЕЙТ

Ар бир адамдын кандай экендигин анын жанында жїргєн адамдар гана аб-дан жакшы билишет. Андыктан Садыр Жапаров менен бир партияда, бир фрак-цияда иштешип калган депутаттар дагы анын жалганды чындай айтып коймой жайы бар экендигин билип калышкан экен. Маселен, депутат Курманбек Ос-

монов Садыр Жапаровдун “Саясаттагы 10 жыл” аттуу китебинде жазылган маа-лыматтарга ишенбей тургандыгын бил-дирди. Башка дагы басымдуу депутаттар мурдагы кесиптештери Садыр мырзага ишене албай тургандыктарын билдири-шїїдє. “Ар ким анын жазганын ар кан-дай баалайт. Бирок бул китеп коомчулук-ка чыр-чатактуу жаўылык киргизгенден башка эч нерсеси менен артыкчылыгы жок. Мындагы жазылгандарды айтууга ал депутат болуп жїргєндє эмне тоскоол болду эле? Эгерде психологиялык жактан алып карасак, азыркы тапта Садыр Жа-паровго жогото турган эч нерсе жок. Ал Кыргызстандын чегинен тышкары туруп алып жазып, ызы-чуу жаратууда. Ме-нимче ал “Алардын башы ооруй берсин, каалашса текшеришет, каалашпаса тек-шеришпейт” деп ойлоп жатат. Саясатта-

гы 10 жыл бул чоў деле мєєнєт эмес. Ал болсо єзїн бардыгын билген жана бар-дыгынын їстїнєн байкоо жїргїзїп кел-ген кєрїнїктїї саясатчы катары кєрсєтїп атат. Мїмкїн анын жазгандарында ички саясый конфликтер тууралуу кандайдыр бир чындык бардыр. Бирок 3 тонна ал-тын, миллион доллар сыяктуу олуттуу маселелерде мен аны билгенге їлгїргєн адам катары Жапаровго ишенбейт бол-чумун” дейт Курманбек Осмонов. Ошон-дой эле ал Садыр Жапаров бул китепти єзї тил табыша албай калган саясатчы-лардан єч алуу їчїн жазган болушу керек дейт. Мындай болжолдоого дагы негиз бар. Себеби китепте жазылган маалымат-тардын бардыгы эч кандай далили жок. Курманбек Осмоновдун пикиринде дагы китеп далилсиз жазылган.

Тїркия элчиси: ЖАПАРОВ 3,5 ТОННА АЛТЫНДЫН ЧЫГАРЫЛЫП КЕТИШИ ТУУРАЛУУ БИЛДИРЇЇ МЕНЕН ЧЫНДЫККА КООШПОГОН НЕРСЕНИ АЙТЫП АТАТ

Садыр Жапаров «Саясаттагы 10 жыл» китебинде 3 тоннадан ашуун алтындын чыгарылып кетиши тууралуу айтып, чын-дыкка коошпогон нерсени айтууда. Бул туурасында «Азаттыкка» Кыргызстандагы Тїркия элчиси Метин Кылыч билдирген.

Анын айтымында, депутаттын ките-бинде кєрсєтїлгєн маалыматтарда ло-гикалык жактан келишпеген учурлары єтє кєп. Элчилик тиешелїї маалыматты Тїркияга жолдогон:

- Логикалык келишпестиктер тууралуу. Биринчиден, Жапаров гуманитардык жїк менен кошо Тїркияга 3,5 тонна алтын чы-гып кеткен деп бекемдейт. 3,5 тонна ал-тын аны эч ким байкабай кала тургандай эмес, єтє чоў жїк. Экинчиден, китепте уч-куч Тїркияга учаардын алдында атайын аны башка жердеги унаа токтоочу жайга алып барып алтынды тїшїрїп калууга їлгїрїї їчїн башка самолеттун канатына

тийип кеткен деп кєрсєтїлєт. Эл аралык жарандык авиацияда камсыздандыруу компаниялары деген тїшїнїк бар. Алар самолеттордун учуусуна жооп берет. Са-молеттордун кагылышуусу – бул эки ма-шиненин кагылышуусу сыяктуу кырдаал эмес. Бул жерде кєптєгєн миллиондук камсыздандыруу бар. Эгерде бир само-лет башка самолетту сїзїп алса, бул єз-гєчє окуя. Андай кырдаал єзїнє тиеше-лїї тараптардан жана адистерден єтє кєп кєўїл бурдурат.

Элчи Метин Кылыч эгерде кайсы бир мамлекет жїк жєнєткїсї келсе, алдын-ала жїктєє боло турган бардык товарлар кєрсєтїлгєн реестр (тизме) жєнєтїлєт деп белгилейт. Кабыл алуучу тарап тиз-мени карап, андан єзїнє керектїїлєрїн тандайт. Жїк келип тїшкєндє аны бир нече мамлекеттик органдардын єкїлдєрї тосуп алат. Алар комиссиялык тїрдє кел-

ген жїктї тизме менен салыштырышат. Андан кийин гана жїктї кабыл алуу-жє-нєтїї болот.

- Мындай кырдаалда эч ким эч нерсени байкабай калышы мїмкїн эмес. Китеп-тин автору чындыкка коошпогон нерсе-ни айтып атат. Андыктан биз бул маселе-ни жакын деле кабыл албайбыз. Себеби Жапаровдун айткандары негизсиз, - деп кошумчалады элчи.

Россия бийликти алмаштыруунун ка-ражаты катары мамлекеттик тєўкєрїштї ылайыксыз деп бекитїїнї сунуштайт. Бул туурасында РФ тышкы иштер министри Сергей Лавров 2014-жылдын жыйынтыгы боюнча маалымат жыйынында билдирди.

«Биз БУУ Генералдык Ассамблеясынын акыркы сессиясында бийликти алмаш-тыруунун каражаты катары мамлекеттик тєўкєрїштїн ылайыксыздыгы тууралуу резолюция кабыл алууну сунуштадык. Мындай нормалар Африкалык союзда, латын Америкалык интеграциялык би-рикмеде иштейт», - дейт Сергей Лавров.

«Бир цитатаны келтирейин: «АКШ конституциялык жол менен эмес бийлик-ти басып алууга жасалган кандай гана ка-дам болбосун айыптайт». Бул Гамбиядагы мамлекеттик тєўкєрїш жасоо аракетине айтылган. Украина тууралуу мындай сєз айтылган жок. «Эл жек кєрїмдї єкмєт-

кє каршы чыгышты» деп айтылды», - деп белгилейт Лавров.

«Гамбия їчїн бир критерий колдонуп, калгандарына башка критерий колдонуу таза эмес жана ылайыксыз болуп калат», - деп эсептейт ал.

Лавровдун сєзї боюнча АКШ прези-денти Борак Обаманын билдирїїсї АКШ жадакалса теўдеш, бирдейлердин арасын-дагы дагы биринчи болууну эмес, дїйнє-дє їстємдїк кылууну кааларын кєрсєттї.

«Америкалыктар конфронтацияга курс алышты, єздєрїнїн кадамдарына абсо-люттуу тїрдє сын кєз менен карашпайт, жана президент Обаманын кечээки сїй-лєгєн сєзї философиянын борборунда бир гана «биз номур биринчибиз» деген тураарын кєрсєттї. Жана бардык кал-гандар аны тїшїнїшї керек. Бул кичине заманбаптык эмес, жана заманбап чын-дыктарга жооп бербейт. АКШ теўдештер-

дин, бирдейлердин арасында жадакалса биринчи болууну эмес, кыязы дїйнєдє їстємдїк кылгысы келет. Алардын сырт-кы саясатында агрессивдїї философия», - деп белгиледи ал.

Акмат РААТКАН

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

5"САСУУЧУ"

САДЫР ЖАПАРОВДУН КИТЕБИНДЕ ЖАЗЫЛГАН АЛТЫНДЫ ЧЫГАРЫП КЕТЇЇ ЖАНА ЧЫГЫМДАР ТУУРАЛУУ МААЛЫМАТТАР БОЮНЧА МАТЕРИАЛДАР ЖОК, -

Башкы прокуратура

Болжолдуу маалыматтар боюнча Са-дыр Жапаровдун «Саясаттагы 10 жыл» аттуу китебинде жазылган алтынды чы-гарып кетїї жана чыгымдар тууралуу маалыматтар боюнча тастыктаган мате-

риалдар жок. Бул туурасында 21-январда Башкы прокурордун милдетин аткаруучу Темирбек Бекмаматов парламент отуру-мунда билдирди.

Т. Бекмаматов китеп 2015-жылдын 3-январында интернет-порталдардын биринде китепте жазылган маалымат-тарды текшерїї їчїн жарыялангандыгын билдирди. “8-январда биз текшерїї иш-терин баштадык. Бїгїнкї кїндє иш бїтє элек. Мындан сырткары биз текшерїї иштеринин мєєнєтїн узарттык. Себеби биз кєптєгєн адамдарды сурашыбыз ке-рек жана чет мамлекеттер менен байла-нышыбыз зарыл”, - деди ал.

Башкы прокурордун милдетин атка-руучу депутаттарга китепте Кыргызстан-дан Тїркияга 3 тонна алтын чыгарылып кеткени тууралуу жазылгандыгын айт-ты. “Ал 30-октябрь президентти шайлоо

кїнї ага УКМКнын кызматкери келип, ошол тїнї аэропорттон лтын чыгарып кетишээрин билдиргендигин жазган. Ал бул маалыматты алары менен аны ошол учурдагы спикерге жана фракция лиде-рине маалымдаган. Ал бул маалыматты Текебаевге, Куловго жана Ташиевге бил-диргенин жазат. Андан соў ал єзї анализ жїргїзїп, анын ою боюнча ким алтынды чыгарып кетиши мїмкїн экендигин жазат. Ал ошол убакта Тїркияга Кыргызстандан гуманитардык жардам жєнєтїлїшї керек болчу дейт. Ал єзїнїн сєзї боюнча ошол убактагы Єзгєчє кырдаалдар министри Болот Борбиев менен байланышат. Ал бул маселе боюнча орун басары, учурда-гы министр Боронов иш алып барарын билдирет. Ал Боронов менен байланы-шат, ошондой эле Сапар Исаков менен байланышып бул маалыматты билди-

рет. Бирок, ал кїнї самолет эмнегедир учпай, эртеси кїнї учат”, - деп билдирди Т. Бекмаматов.

Бекмаматов бул маселе боюнча С. Жа-паров єзї, министр Борбиев, анын орун басары Боронов, аскердик бєлїктїн баш-чысы Акматов жана башкалар суралганын билдирди. Бирок алардын сєздєрї маалы-матты тастыктаган жок. “Кийин биз жїк чыгарылгандыгын, анда 10 тонна ун, ча-тырлар, чай жана башкалар болгондугун билдик. Эч кандай алтын табылган эмес. Жїк їч жолу текшерилген”, - дейт ал.

“Текшерї иштери аягына чыгып ба-ратат, болжолдуу маалыматтар боюнча бизде алтынды чыгарып кетїї жана чы-гымдар тууралуу аныктаган материал-дар жок” – деп сєзїн жыйынтыктады Т. Бекмаматов.

САДЫР ЖАПАРОВ КИМ? САЯСАТЧЫБЫ, ЖЕ «ФАНТАСТ» ЖАЗУУЧУБУ?

КИТЕПТЕГИ МААЛЫМАТТАРДЫ ТЕКШЕРЇЇ ИШИ АЯКТАП

БАРАТАТ – БИР ДАГЫ ЧЫНДЫК ТАБЫЛА ЭЛЕК

21-январда Жогорку Кеўештин отуру-мунда Башкы прокурордун милдетин ат-каруучу Темирбек Бекмаматов Садыр Жа-паровдун китебиндеги маалыматтардын чоо-жайы тууралуу эл єкїлдєрїнє маалы-мат берди. Анын айтымында аталган ки-тептеги маалыматтардын чын-бышыгын текшерїї иштери 8-январдан тарта баш-талган. Бїгїнкї кїндє текшерїї иштери аягына чыгып баратат. Буга чейин бир ка-тар чиновниктер, саясатчылар кєрсєтмє беришкен. Бирок, азырынча китептеги айтылгандар боюнча бир дагы далилдїї факты жок, документтер жок. Бекмама-тов єзгєчє «3 тонна алтын Кыргызстандан Тїркияга гуманитардык жардам менен кошо чыгарылып кеткен» деген маалы-матка кеўири токтолду. Бул боюнча ошол убактагы Єзгєчє кырдаалдар министри-нин орун басары, учурдагы министр Ку-батбек Боронов кєрсєтмє берген. Анын айтымында Тїркияга гумжардам катары жєнєтїлгєн жїк їч жолу текшерилген. Би-рок бир грамм дагы алтын табылган эмес. Ал жерде ун, май, чай, чатыр, тєє буурчак єўдїї турмуш-тиричиликке колдонулуучу гана азыктар, товарлар болгон. Дагы бир баса белгилеп коюучу жагдай бул маселе боюнча Башкы прокуратура 2013-жыл-дын 25-мартында дагы текшерїї жїргї-зїшкєн. «Бул маалыматты текшерїї їчїн ошол эле 2013-жылдын 25-мартында про-куратурага укуктуулук жана укук коргоо кылмыштуулук менен кїрєшї комитети-нин атынан кайрылуу келип, ошол боюн-

ча текшерїї жїргїзїлгєн. Ошол кезде биз депутаттарды сурап, Садыр Жапаровдун єзїн сурап, ошондой эле ошол кездеги Єз-гєчє кырдаал министринин орун басары Боронов, министр Борбиев, Акматов жана ошол сыяктуу кызматкерлерди суракка алганбыз. Алардын бирєєсї дагы аны тактап маалымат берген эмес» дейт Бек-маматов. Демек, Садыр мырза єзї дагы ошондо эле далилдїї фактыларды кел-тире алган эмес. Мына ушул жерден бир суроо туулат. Садыр Жапаров китебинде «мага алтындын чыгарылып кетип атка-ны тууралуу маалыматты УКМК кызмат-кери айтты» деп жазат. Бирок ал кызмат-кердин аты-жєнї ким экендигин айтпайт. Ал чечкиндїї кадамга барып «чындыкты айтып жатам» деп тереў ишенип аткан-дан кийин, кандайдыр бир детальдарды жаап-жашырып калуунун кандай кажети бар эле? Чындыктын жарымысын ачып, жарымысын жашырып калууга болобу? Андыктан кайсыл кызматкер айтканын так кєрсєтїп бериши керек болчу. Би-рок, биздин баамыбызда Садыр мырза кимден укканын айта албайт. Себеби ал бул окуяны жєн гана єзї оюнан чыгарып койгон. Кыязы ошондо эле ушундай ки-теп жазаарын билип, ага элдин бїйїрїн кызыта турган окуяларды жаратуунун їстїндє алектенип жїрсє керек.

САДЫР МЫРЗАНЫН КИТЕБИНЕ ДЕПУТАТТАР НЕГЕ КЄЎЇЛ КОШ?

ЖЕ «БЕШ ЄРДЄККЄ» УБАКЫТ КОРОТКУЛАРЫ КЕЛБЕЙ

АТАБЫ?Парламентте аталган китептеги окуя-

лар, маалыматтар тууралуу Башкы проку-

ратура маалымат бергени менен негедир эл єкїлдєрї аны талкууга алышкан жок. Демейде, анча-мынча маселени баса ка-лышып, таўдан кечке талкуулашкан де-путаттарга не болду деп коомчулук таў. Же Садыр мырзанын китебинде жазыл-ган тїрдїї деўгээлдеги айыптоолор кєўїл бурбай турган маселеби? Же «беш єрдєк-тї» учурган китепке убакыт короткула-ры келбедиби? Ал китеп 99 пайыз калп менен жазылган болсо дагы коомчулук-тун кандайдыр бир бєлїгїнїн оюн теске-ри бурууга жарап кеткендей болбодубу? «Єрдєктєрдїн» канатын кыркып турбаса, алар бат эле «тєлдєп» кєбєйїшїп, анан кый-куулап ачык асмандын бетин бербей калышы мїмкїн. Мына ушуну парламен-тарийлер эстерине алып коер?

САДЫР МЫРЗА «ФАНТАСТ» КИТЕБИ ЇЧЇН БАКИЕВДЕРДЕН «ГОНОРАР» АЛСА, МЫЙЗАМ

АЛДЫНДА КАНЧА ЖЫЛ АЛАТ?ЖК депутаты Эркингїл Иманкожоева

Садыр мырзанын жашынып алып китеп жазып коомчулуктун кєўїлїн бургусу келип атканына тескери кєз карашын билдирди. «Садыр Жапаровдун мындай аракети биринчи жолу эмес. Ал буга че-йин деле, тактап айтканда 2012-жылдын 3-октябрында бийликти басып алууну кєздєгєн митингдеринде мамлекет баш-чысынын атына олуттуу доомат койгон. “Иштамбердиден Атамбаев миллион дол-

лар жеп алган” деп. Ал боюнча прокура-тура иликтєє иштерин баштап, кылмыш ишин козгогондо качып кетти. Эгерде ал чыныгы жигит болсо, элибиздин пат-риоту болсо, эмнеге башка мамлекетте качып жїрїп алып ушундай маалымат-тарды жазат. Эгерде чыныгы жигит бол-со, келип бардык фактыларды алдыга жайып, ошондой оор кылмыштар болуп атканын далилдеп, єлкєбїз їчїн жарда-мын бербейби? Анан сыртта туруп алып ар нерсени жаза берїї ар кимдин колу-нан келет» дейт ал. Анан дагы «жалган маалыматтарды жазганы їчїн, айтканы їчїн ал мыйзам алдында жооп бериши керек» деп кошумчалады Эркингїл айым. Эске сала кетсек, маалымат агенттикте-ринин бирине белгилїї саясат таануучу Марс Сариев «Садыр Жапаровдун ките-би Бакиевдердин тапшырмасы болушу да мїмкїн» деген оюн билдирген. Мындай тыянак чыгарууга толук негиздер бар. Эў башкысы алар мурдатан бир командада болушкан. Экинчиден, Бакиев учурдагы бийликтен єч алгысы келсе, Садыр мырза бийликке келгиси келет. їчїнчїдєн, Са-дыр мырза инисинин ден-соолугун шыл-тоолоп толтура чет мамлекеттердин ичине тїптїз эле Белоруссияга, тактап айткан-да Минск шаарына учуп барган. Ал жак-та кадимки єз элине ок чыгарып, качып кеткен канкор Бакиевдер баш калкалап жїрєєрїн кимдер билбейт?..

Дамир ЭСЕНГУЛОВ

Садыр Жапаров «Саясаттагы 10 жыл» аттуу китеби менен эл алдында «тагынып» жїргєн саясый «бет пардасын» сыйрыды. Анын китебин окуп чыккандар жалган айтуунун ушунчалык да жогорку їлгїсї болот экен деп жакаларын карманып туру. Жадакалса жанында ээрчишип жїргєн, улакты бирге тартышкан, бирге чайлашкан, бирге шайлоого аттанышкан кан досу Акматбек Келдибеков дагы Садыр мырзанын чоў саясатчы эмес, болгону ой-чабытын каалагандай жакка бура берген, ыўгайына карап алдынан чыккандардын бардыгын «жайлай» берген катардагы «шестерка» экендигине ынанып ичинен сызганын маалымат булактарынын бири аркылуу билдирди. Китеп жалпы жонунан 99 пайыз жалган маалыматтар менен жазылганы тастыктала баштады. 1 пайызы гана – тактап айтканда андагы каармандардын аты-жєндєрї гана туура жазылган. Андыктан сабаттуулугуна «5» коюп коелу. Калгандарына мыйзам алдында жана абийир алдында єзї жооп берээр.

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

6 ЭНЕРГЕТИКА

КЫРГЫЗСТАНДА КЇН ЭНЕРГИЯСЫН КОЛДОНУУНУ ЄНЇКТЇРЇЇНЇН КЕЛЕЧЕГИ БАРБЫ?

Дїйнє жїзїндє калктын саны улам кєбєйгєн сайын электр энергиясын керектєєчїлєрдїн саны дагы єсїп келет. Башка мамлекеттерди кое туруп, єзї-бїздїн эле Кыргызстанды алсак, акыркы жылдарда єлкєбїздїн бардык аймактарында курулуш иштери кїжїлдєп кызуу жїрїп аткан убагы. Борбор шаарыбыз-да, Ош шаарында кєптєгєн кєп кабаттуу турак-жайлар курулду, дагы да курулуп атат. Аны менен катар электр энергиясына болгон суроо-талап єсїїдє. Энергетик-тердин айтымында бїгїнкї кїн-дє єлкєбїздє єндїрїлгєн электр энергиясы менен керектелїїчї электр энергиясынын кєлємї

теўдешип барат. Мына ушунун єзї кєптєгєн маселелерди жара-тат. Эгерде єндїргєн энергия ке-ректєєбїзгє жетпей кала турган болсо кандай болот? Мындай су-роо менен єнїккєн єлкєлєр эбак эле бет келишип, энергия алуу-нун альтернативалык жолдорун таап алышкан. Энергия алуунун бирден-бир альтернативалык жолу – бул кїн энергиясы. Масе-лен, Германия, АКШ, Бразилия, Испания, Россия, Канада, Ита-лия, Япония єўдїї мамлекеттер кїн энергиясын колдоно башта-гандарына кєп болду. Японияда жадакалса «Келечектин шаары» деп аталган долбоор Фудзисава шаарына жакын жерде 19 гектар

аянтка курулган. Бул жер тилке-си «Панасоник» компаниясы та-рабынан колдонулуп келген. Ки-йинчерээк «Панасоникке» ээлик кылган «Мацушита Электрик» корпорациясы єзїнїн негиз-дєєчїсїнїн 120-жылдык юби-лейине карата бул жер тилкесин «Келечектин шаары» долбоорун курууга бєлїп берген. Бул шаар 1000 їй-бїлєгє ылайыкташты-рылган. Долбоор жалпысынан 1,5 миллирад долларга курулган. Азыркы тапта бул шаардын жа-шоочуларынын їчтєн бир бєлїгї кїн энергиясын колдонот. Дагы 30 пайызы жамгырдын суусунан электр энергиясын алат. Электр энергиясын їнємдїї пайдала-нуу максатында їйлєрдї жа-рыктандыруу їчїн светодиод лампалары колдонулат. Ал эми бардык їйдєгї электр жабдык-тары смартфон менен башкары-лып, электр энергиясын їнємдїї пайдаланууга ылайыкташкан. Шаарчадагы кєчє чырактары дагы кїн панелине чогулган энергия менен жарыктандырат. Айтор, бул шаарчадагы бардык шарттар тїзїлгєн жана барды-гы электр энергиясын їнєм-дїї пайдаланууга ылайыкташ-кан. Кїн энергиясын топтоочу электрстанциялардын ичинен

учурда эў кубаттуусу АКШнын Калифорния штатында жайгаш-кан. Бул станция «Топаз» деп аталып, кубаттуулугу 550 мега-ватты тїзєт. «Топаз» 10 чарчы километр аянтты ээлейт жана тогуз миллион панелден турат. Баш-аягы станцияны куруу їчїн 9 миллиард доллар жумшалган. Албетте, мындай кубаттуулук-тагы станцияларды курууга азы-рынча єлкєбїздїн чамасы чарк. Анын їстїнє биздин гидроэнер-гетикалык потенциалыбыз кїч-тїї. Тилекке каршы анын баарын азырынча толу кишке киргизе албай келебиз. Керектєє єсїп атат. Бирок, ГЭСтерибиздин жабдуулары эскирип калгандык-тан жана буга чейин ГЭСтерди капиталдык оўдоп-тїзєє иште-ри болбогондуктан, жаўы ГЭС-терди куруу аракеттери жасалба-гандыктан кєйгєйлєр кєп. Ырас, акыркы 2-3 жылдан бери карай энергетика тармагында куруу, оўдоо иштери жанданды. Энер-гетикалык кєз карандысыздыкка жетїї аракети башталды. Мунун баары кубанычтуу. Бирок, кїн энергиясын колдонуунун перс-пективасы дагы Кыргызстанда єтє жогору. Буга кєптєгєн фак-торлор бар. Биринчиден, єлкє-бїздє кїн тийип турган кїндєр

кєп болот, экинчиден жогорку технологиялуу Кытай менен коў-шубуз, їчїнчїдєн региондордо электр энергиясын керектєєнїн кєлємї єсїп келїїдє, тєртїнчї-дєн акырындык менен электр-дин тарифинин кєтєрїлїп жа-тышы. Анан дагы эў башкысы алыскы райондорду электр энер-гиясы менен камсыз кылуунун бирден-бир альтернативасы бул кїн энергиясын колдонуу. Бїгїн-кї кїндє экономикасы єнїккєн Германияда дагы єз їйїнє кїн панелин орнотуп, ага топтолгон энергияны колдонгондор арбын. Ушундай эле тажрыйбаны биз дагы колдонсок болот. Бирин-чиден, электр энергиясынан эч ким кєз карандылык болбой ка-лат. Экинчиден, эч кандай акча тєлєєнїн зарылчылыгы жок – бир гана жолу кїн панелин са-тып алуу жетиштїї. Эгерде ал кїн панели электр энергиясын кєбїрєєк чыгара баштаса, аны энергетикалык компанияларга сатып, акчасын алса болот. Бул абдан пайдалуу жана їнємдїї альтернативалык жол болуп са-налат. Тилекке каршы бул ма-селеге бизде анчейин олуттуу кєўїл бурулбай келет. Балким кєўїл буруучу мезгил келип жет-ти окшойт…

ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСЫ БОЮНЧА ЖЕЎИЛДИК ТЕЎИР-ТООГО КЄБЇРЄЄК БЕРИЛГЕН

Электр энергиясына карата жеўилдиктерди берїї талабы коюлуп келет. Маселен, Нарындагы митингде «ильич шамына» болгон баага карата компенсация берїї шарты кабыргасынан коюлду. Деген менен, мындай жеўилдик мурдатан кєрсєтїлїп келет. Сєзїбїз супсак болбосун їчїн аргументтерди ортого жаялы. Энергетика жана єнєр жай министрлигинин маалымдашынча, былтыр єлкє боюнча 120 млн. 399 миў 500 сом єлчємїндє электр энергиясына компенсация тєлєнгєн. Мындай ири каражат негизинен тоолуу аймакта жашагандарга багытталган. Облустарга бєлїп караганда, Нарын дубанына кєбїрєєк жеўилдик каралганын тємєндєгї таблица ырастайт.

Ал эми быйылкы жылы бул багытта 185 миў 953 тургунга жеўилдик каралмакчы. Алардын басымдуу бєлїгї Нарын облусуна караштуу экенин эскерте кетели (таблицаны караўыз). Тактап айтканда, жеўилдик єлчємї 50�га барабар.

Аймактын аталышы

Або-нент-

тердин саны

2014-жылга карата

колдонуу (миў сом

менен)

Кварталга бєлгєндє 2014-жылдын 9-айына карата

тєлєнгєн компенсация

кєлємї1-квартал 2-квартал 3- квартал 4-квартал

Жалпы єлкє боюнча 185953,0 120399,5 120399,5 24545,0 18032,1 38968,0 82902,1

Ысык-Кєл облусу 30006,0 21424,3 6931,4 4410,9 3150,6 6931,4 14492,9

Жалал-Абад облусу 26556,0 6197,2 2066,1 1121,9 1143,8 1865,5 4331,8

Нарын облусу 55040,0 39298,6 12714,2 8090,9 5779,2 12714,2 26584,3

Баткен облусу 47188,0 34007,1 10900,4 6936,6 4954,7 11215,3 24262,4

Ош облусу 23824,0 17134,5 5488,7 3504,1 2652,5 5489,3 11645,3

Талас облусу 1831,0 1307,3 423,0 269,2 192,3 423,0 884,4

Чїй облусу 1508,0 1030,4 330,6 211,4 159 329,4 701,0

Аймактын аталышы Абоненттер-дин саны

2015-жылга карата колдонуу (миў сом

менен)

Кварталга бєлгєндє

1-квартал 2-квартал 3- квартал 4-квартал

Жалпы єлкє боюнча 185953,0 120000,0 38854,4 24545,0 18032,1 38568,5

Ысык-Кєл облусу 30006,0 21424,3 6931,4 4410,9 3150,6 6931,4

Жалал-Абад облусу 26556,0 6097,2 2066,1 1121,9 1143,8 1765,5

Нарын облусу 55040,0 39198,6 12714,2 8090,9 5779,2 12614,2

Баткен облусу 47188,0 34007,1 10900,4 6936,6 4954,7 11115,3

Ош облусу 23824,0 17035,0 5488,7 3504,1 2652,5 5389,8

Талас облусу 1831,0 1307,3 423,0 269,2 192,3 423,0

Чїй облусу 1508,0 1030,4 330,6 211,4 159 329,4

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

7АРТЫКБАЕВ Качкынбай сынчы, илимпоз, адабиятчы, акын:

ИНСАН

АРДАКТУУ АКАДЕМИККыргызтын чыгаан инсандардын бири,

кєптєгєн мамлекеттик сыйлыктардын лауреаты, адабиятчы, филологияилимде-ринин доктору, профессор, Кыргыз Рес-публиканын. маданиятына эмгек сиўир-ген ишмер. Ал кыргыз адабий илиминин кєп сандаган приоритеттїї багыттары боюнча изилдєє иштерин жїргїзїп келет. Илимий макалаларындагы, китептерин-деги адабий процесске, кєркєм чыгарма-ларга жїргїзгєн талдоолору, ойлорунун оригиналдуулугу, публицистикалык курч-тугу, профессионалдуу жогорку деўгээли кєптєгєн илимий талкууларды жїргї-зїїгє, олуттуу илимий маселелерди туу-ра чечїїгє, кыргыз адабиятынын тары-хы менен теориясын ар тараптан тактап, системалоого зор салымын кошкон Ар-тыкбаев Качкынбай агайыбыз жєнїндє болмокчу.

Артыкбаев Качкынбай - сынчы, илим-поз, адабиятчы, акын, публицист, котор-мочу, устат педагог. 1934-жылы 15-де-кабрда Москва районунун Кепер-Арык айылында туулган. 1956-жылы Кыргыз Мамлекеттик университетинин филоло-гия факультетин бїтїргєн. 1966-жылы филология илимдеринин кандидаты деген окумуштуулук даражага ээ болуп, 1983-жылы докторлук диссертациясын жак-таган.

Эмгек жолун 1956-жылы «Ленин-чил жаш» гезитинде бєлїм башчы бо-луп иштєєдєн баштаган. 1959–1961-жж. «Ала-Тоо» журналынын сын бєлїмїнїн башчысы. 1961–1967-жж. Кыргызстан мамлекеттик басмасында кєркєм адабият редакциясынын башчысы, 1967-жылдан Кыргыз Мамлекеттик университетинде: улук окутуучу, доцент, профессор болуп эмгектенїїдє. 1976–2007-жж. отуз жыл бою кыргыз адабияты кафедрасын баш-карган, 1970–1974-жж., 1989–1991-жж. Кыргыз филологиясы факультетинин де-каны болгон.

Мамлекеттик мекемелерде, уюмдарда коомдук башталыштагы ондогон кыз-маттарды аткарган: Кыргыз Республи-касынын Президентинин алдындагы Улуттук Аттестациялоо Комиссиясы-нын президиум мїчєсї (1992–2002), КР Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын мї-чєсї (1989–1999), «Кыргызстан мада-нияты» гезитинин редколлегия мїчєсї (1968–1992), Кыргыз ССР жогорку окуу жайлар министрлигинин илимий-мето-дикалык советинин, Кыргыз ССР агар-туу министрлигинин илимий-методи-калык советинин кыргыз филологиясы секциясынын тєрагасынын орунбасары, Кыргыз тили коомунун президиум, «Кыр-гызстан», «Мектеп», «Адабият» басма-ларынын редакциялык советтеринин, Кыргыз Республикасынын илим жана техника жаатында мамлекеттик сыйлык-тарды ыйгаруу комитетинин мїчєсї ка-тары эмгектенди.

К.Артыкбаевдин жетекчилиги менен филология илиминин 13 кандидаты єсїп чыкты. К.Артыкбаевдин адабий сынчы-лык ишмердиги жєнїндє кандидаттык диссертация белгилїї адабиятчы, сын-чы С.Карымшаков тарабынан корголду.

К.Артыкбаев 600дєй илимий, публи-цистикалык макалаларды жарыялаган. Алардын тизмеси КР улуттук китепка-насы 2004-жылы жарыялаган «Качкын-бай Артыкбаев» деген библиографиялык кєрсєткїчтє (130 б.) берилген.

Адабий сын макалаларын, ырларын студент кезден эле жарыялай баштаган.

«Чалгын» аттуу алгачкы китеби 1962-жылы жарык кєргєн.

Автор Р.Гамзатовдун, М.Миршакардын ырларын, поэмаларын, чыгыш классик-тери Ж.Баласагындын, Мырза Шафинин ж.б. поэзиясын кыргыз тилине которгон.

1958-жылдан СССР Журналисттер, 1962-жылдан СССР Жазуучулар союзу-нун мїчєсї. Кыргыз Эл жазуучусу, Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек си-ўирген ишмер, «Ардак белгиси» ордени, «Эмгек ветераны» медалы, «Даўк» ме-далы, «Эмгек мелдешинин жеўїїчїсї», мамлекеттик тилди єнїктїрїїгє сиўир-ген эмгеги їчїн «Кыргыз тили» тєш бел-гиси, КПСС БКнын, СССР Министрлер Советинин, ВЦСПСтин, ВЛКСМ БКнын жана Кыргызстан ЛКЖС БКнын, Мада-ният министрлигинин, редакциялардын Ардак грамоталары менен сыйланган.

Кыргыз Республикасынын Коом-дук илимдер академиясынын академи-ги (1992), Эл аралык Айтматов атында-гы академиясынын ардактуу академиги (1999) болуп шайланган. СССРдин эл агартуусунун, Кыргыз Республикасынын эл агартуусунун отличниги.

«Кыргыз Совет адабиятынын тарыхы» китеби, «Аалы Токомбаевдин акындык чеберчилиги», «Кубанычбек Маликов-дун чыгармачылыгы» монографиялары їчїн, Кыргыз Республикасындагы илим жана техника тармагындагы Мамлекет-тик сыйлыкка ээ болуп, КМУнун Ж.Ба-ласагын атындагы сыйлыгы ыйгарылган.

ЖАРЫК КЄРГЄН КИТЕПТЕРИКыргыз тилинде×àëãûí: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Êûðãûçìàìáàñ, 1962. – 275 á.

Áàé÷å÷åêåé: Ûðëàð æàíà ïîýìàëàð. – Ô.: Êûðãûçìàìáàñ, 1964. – 168 á.

Áààòûðëàð ñûìáàòû: Òàðûõûé-ïóáëèöèñòèêàëûê î÷åðêòåð (À.Òàáàëäèåâ ìåíåí). – Ô.: Ìåêòåï, 1965. – 140 á.

Èçäåí¿¿ëºð æàíà òàáûëãàëàð: Ààëû Òîêîìáàåâäèí àêûíäûê óñòàòòûãû æºí¿íäº. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1966. – 308 á.

Àð ò¿ðä¿¿ èçäåð: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Ìåêòåï, 1968. – 159 á.

Òîîëîð ìåíåí ñûðäàøóó: Ûðëàð ìåíåí ïîýìàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1968. – 140 á.

Ñûí ñàïàðû: –Ô.: Êûðãûçñòàí, 1970. – 254 á.

×ûãàðìàëàð æàíà îéëîð: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1974. – 245 á.

Æàðêûí ºì¿ð: Ûðëàð, ïîýìàëàð, êîòîðìîëîð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1975. – 206 á.

Ìåçãèë ýëåñòåðè: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1979. – 196 á.

Æîëäîð æàíà òàãäûðëàð: Ûðëàð, ïîýìàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1981. – 179 á.

Êûðãûç ñîâåò àäàáèÿòûíûí òàðûõû: – Ô.: Ìåêòåï, 1982. – 518 á.

Òàíäàëìàëàð: Èçèë人ëºð, àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1984. – 333 á.

Òààçèì: Ûðëàð æàíà ïîýìàëàð. – Ô.:

Ìåêòåï, 1987. – 200 á.

Àäàáèÿò òààíóóãà êèðèø¿¿ êóðñóíóí ïðîãðàììàñû (Æ.Øåðèåâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: ÊÌÓ, 1982 – 20 á.

Áèçäèí àäàáèÿò. IV êëàññ ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Á. Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: Ìåêòåï, 1988. – 352 á.

5-êëàññòà áèçäèí àäàáèÿòòû îêóòóóíóí ìåòîäèêàëûê êîëäîíìîñó. Ìóãàëèìäåð ¿÷¿í. (Á. Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: Ìåêòåï, 1988. – 95 á.

«Êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû (áàéûðêû ìåçãèëäåí XX êûëûìãà ÷åéèí)» êóðñó áîþí÷à ïðîãðàììà. (À.Àáäûðàçàêîâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: ÊÌÓ, 1990. – 36 á.

Ààëû Òîêîìáàåâäèí àêûíäûê ÷åáåð÷èëèãè: Îêóó êóðàëû. – Ô.: ÊÌÓ, 1990. – 143 á.

Áèçäèí àäàáèÿò. V êëàññ ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Á. Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: Ìåêòåï, 1990. – 288 á.

Àêûéêàò ñàáàãû: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð, èçèë人ëºð, àäàáèé ïîðòðåòòåð. – Á.: Àäàáèÿò, 1991 – 288 á.

Êûðãûç àêûíäàðûíûí ÷ûãàðìà÷ûëûãû: Îêóó êóðàëû. III áºë¿ê. (Àâòîðëîø). – Áèøêåê: ÊÌÓ, 1992 – 99 á.

Êóáàíû÷áåê Ìàëèêîâäóí ÷ûãàðìà÷ûëûãû: Îêóó êóðàëû. – Á.: ÊÌÓ, 1992. – 118 á.

XX êûëûìäàãû êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû: Îêóó ïðîãðàììàñû. – Á.: ÊÌÓ, 1995. – 86 á.

Òàëàíò ñûðû: Àäàáèé èçèë人ëºð, àäàáèé ïîðòðåòòåð. – Á.: ÊÝíèí áàøêû ðåä. – 1994 –334 á.

Çàìàíà: Ûðëàð æàíà äàñòàíäàð. – Á.: Ó÷êóí, 1994. – 208 á.

«Êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõûíäàãû êîîìäóê-ñàÿñèé îéëîðäóí ºí¿ã¿ø¿» êóðñó áîþí÷à îêóó ïðîãðàììàñû. – Á.: ÊÌÓÓ, 1998. – 16 á.

Áèçäèí àäàáèÿò: V êëàññ ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Á. Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). – Á.: Êûðãûçñòàí, 1998. – 445 á.

Æóñóï Áàëàñàãûí æàíà Ìàõìóä Êàøêàðäûí ìóðàñòàðû: Îêóó êó-ðàëû (àâòîðëîø). – Á.: 1999. – 230 á.

Ìàìëåêåòòèê òèëäèí ìàñåëåëåðè: Îêóó êóðàëû. – Á.: 1999 – 131 á.

Àäàáèÿò òààíóóãà êèðèø¿¿: Îêóó êóðàëû. – Á.: 1999. – 73 á.

Êûðãûç àäàáèÿòû: ÕI êëàññ ¿÷¿í îêóó êèòåáè (àâòîðëîø). – Á.: Ïåäàãîãèêà, 2000. –288 á.

Áàéûðêû ìåçãèëäåí ÕÕ êûëûìãà ÷åéèíêè êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû. Êûðãûç àêûíäàð ÷ûãàðìà÷ûëûãûíûí òàðûõû: Îêóó ïðîãðàììàëàðû (À.Àáäûðàçàêîâ ìåíåí áèðãå). – Á., 2003. – 60 á.

ÕÕ êûëûìäàãû êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû: Îêóó ïðîãðàììàñû. – Á., 2003. – 106 á.

Êûòàéäàãû êûðãûçäàðäûí ýë îîçåêè ÷ûãàðìà÷ûëûãû æàíà àäàáèÿòû: Îêóó ïðîãðàììàñû (Í.Òóðäóáàåâà ìåíåí áèðãå). – Á., 2003. – 42 á.

Àäàáèÿò òààíóóãà êèðèø¿¿: Îêóó ïðîãðàììàñû (Æ.Øåðèåâ,

Ñ.Êàðûìøàêîâäîð ìåíåí áèðãå). – Á., 2003. – 26 á.

Ààëû Òîêîìáàåâ: Ìîíîãðàôèÿ. – Á.: Áèéèêòèê, 2003. – 384 á.

ÕÕ êûëûìäàãû êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû: Æîãîðêó îêóó æàéëàðûíûí ñòóäåíòòåðè ¿÷¿í. – Á., 2004. – 656 á.

Áèçäèí àäàáèÿò: V êëàññòàð ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Á.Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). 4-áàñûëûøû. – Á., «Àêûë» ÀÀÊ – Ìåêòåï, 2004. – 446 á.

Êûðãûç àäàáèÿòû: Îðòî ìåêòåïòèí ÕI êëàññû ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Ê.Àñàíàëèåâ, Ñ.Áàéãàçèåâ æ.á. ìåíåí àâòîðëîø). 2-áàñûëûøû. – Á.: Áèéèêòèê, 2004. – 336 á.

Æóñóï Áàëàñàãûí òóóðàëóó áàÿí (êèòåïòèí ò¿ç¿¿÷¿ñ¿ æàíà àâòîðëîðäóí áèðè Ê.Àðòûêáàåâ). – Á., 2004 – 344 á.

Äèë ñûðû: Ûðëàð, ïîýìàëàð, êîòîðìîëîð. – Á., 2004. –680 á.

Àäàáèÿò òààíóóãà êèðèø¿¿: Îêóó êóðàëû. – Á.: ÀÀÊ «Àêûë». – 2005. –95 á.

Àíâàð Áàéòóð: Êûðãûç òàðûõû ëåêöèÿëàðû (Àðàá àðèáèíåí êîòîðãîí Ê.Àðòûêáàåâ, Ò.Àáäûëäàáåêîâ). – Á., 2005. – 243 á.

Àäàáèÿò. 1- áàñ. (Á.Èñàêîâ æ.á. ìåíåí áèðãå). ªçáåêñòàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ýëãå áèëèì áåð¿¿ ìèíèñòðëèãè áåêèòêåí. – Òàøêåíò, 2005. – 224 á.

Á¿òïºãºí ê¿ðºø áàÿíû (ªì¿ð ýëåñòåðè, àäàáèé èçèë人, ìàêàëàëàð, ðåöåíçèÿëàð, ïóáëèöèñòèêàëàð). – Á.: Áèéèêòèê, 2006. – 646 á.

Êûðãûç àäàáèÿòû: Îðòî ìåêòåïòèí ÕI êëàññû ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Ê.Àñàíàëèåâ, Ñ.Áàéãàçèåâ æ.á. ìåíåí àâòîðëîø). ΢äîëóï, òîëóêòàëûï 3-áàñûëûøû. – Á.: Áèëèì-êîìïüþòåð, 2007. – 335 á.

Орус тилиндеÌîé äåíü.  êí.: Êëþ÷ ñåðäöà. Ñòèõè . – Ô.: 1965. – 18-48 ñ.

Äîðîãè è ñóäüáû: Ñòèõè è ïîýìà. – Ô.: Ìåêòåï, 1972. – 80 ñ.

Êîòîðìîëîðó

Ãàìçàòîâ Ð. Ìåíèí ÷î¢ àòàì: Ûðëàð. – Êèðãèçó÷ïåäãèç, 1960. – 18 á.

Ìèðñàèä Ìèðøàêàð. Ôåäÿ. Ïîýìà/Ïàìèðñêèå çâåçäû. – Ô.: 1962. – 285 – 291 á.

Ìûðçà Øàôè. Ûðëàð // Ê. Àðòûêáàåâ. Æàðêûí ºì¿ð. – Ô.: 1975, 189 – 203 á.

Æóñóï Áàëàñàãûí. Êóòàäãó áèëèã: Äàñòàíäàí ãëàâàëàð//Ê.Àðòûêáàåâ. Òîîëîð ìåíåí ñûðäàøóó: Ûðëàð, ïîýìàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1968, 118–138-áá.

Канат КЕБЕКОВ

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

8 ИЙГИЛИК СЫРЫ

Туран ТУРСУН кызы:

“Кытайдан окуйм деп келип, бизнеске аралашып кеттим”

Êûòàéëûê êûðãûç Òóðàí Òóðñóí êûçû áèç ìåíåí èéãèëèê ñûðûí áºë¿øò¿.

- Туран эже, маегибиз сиз туу-расында баштасак. Кытайлык кыргыз экениўизди билебиз, єзї-ўїздїн туулган жериўиз, тууган-дарыўыз туурасында да билгим келип жатат?- Мен кытайдын Їрїмчї шаарында

тєрєлїп, ошол шаарда балалыгым єттї, чоўойдум. Эки бир тууганбыз, сиўдим Турдугїл Статистикада иштейт. Атам каза болуп кеткен, апам болсо ємїр бою Улут-тук банкта иштеп азыр ардактуу эс алууда. Єзїм болсо 3 уулдун энесимин. Жолдо-шум Адыл Ысык-Кєлдїк болот. Їркїндє Кытайга качып барган кыргыздын ур-пагы.

- Билишимче Кытайлык кыргыз туугандарыбыз кыргызча сїй-лєшкєнї менен арабча жазы-шат. Сиз болсо кыргызча мык-ты жазат экенсиз. Бул жактан атайын сабак алгансызбы?- Мен кытайча мектепти бїттїм, бала

бакчабыз да кытайча болчу. Ошого кы-тай тилин мыкты єздєштїргєм. Кыргызча сїйлєгєндї кєп билбесем да жакшы тї-шїнчїмїн. Себеби, їйдєн ата-энем кыр-гызча сїйлєшчї . биз кытайча сїйлєсєк, “кытайчаны эшикте чайылдагыла, їйдє болсо єз тилиўерде, кыргыз тилинде сїй-лєгїлє” деп тилдешчї. Ошентип, мен кыр-гызчаны бул жакка келип жакшы єздєш-тїрдїм. Жазууну болсо єзїм эле їйрєнїп алдым.

- Кыргызстанга келип, бул жак-та калып калууўузга эмне себеп болду?- Алгач бул жакка аспирантураны окуй-

буз деп жолдошум экєєбїз келгенбиз. Биз кетип жатканда “Кыргызстанга бул жак-

тан товар алып барсаўар турмушуўарга акча таап аласыўар” деп бирєєлєр жол кєрсєттї. Товар алып келсек жакшы єтїп, чєнтєгїбїз калыўдай баштады. Ошентип, кїйєєм экєєбїз окууну таштап соодага киришип калдык. Чогуу эле Дордойдон баштаганбыз. Ал кезде Дордой ээн эле талаа болчу. Товарыбызды жайып сатып баштаганбыз. Анан 1995-жылдан баштап Кыргызстандын ар кайсы жеринен тыбыт жыйнап Кытайга жєнєтїп иштеп жїрдїк. Андан кийин Кытай кафесин ачып ал жакта да 6-7 жылдай иштедик. Кафебиз Чїй-Правда кєчєлєрїнїн кесилишинде болчу. Андан киийн кытайлар менен биз-нес жасап жїрдїк. 2 жыл мурда “Туран” ЖЧКсын ачып, їй куруп саталы деп їй салдык. Азыр їй бїтїп калды буюрса эми батирлер сатыкка коюлат.

- Бизнесте утуштар ошондой эле утулуулар (банкрот) болбой койбойт да. Сиз да мындайга ту-шуккансызбы?- Албетте банкрот да болгонбуз. 1994-

1995-жылы 800 миў долларлык тыбытты чогултуп казак кишиге бергенбиз. Казак кишиден болсо акча да, тыбыт да жок бизди банкрот кылган. Бир тыйын акча-быз калбай калган. Ал учурда кайненемди Меккеге жєнєтєбїз деп жїргєнбїз. Кай-ненеме банкрот болгонубузду билгизбей Меккеге жєнєткєнбїз. Кайненем Мекке-ге барып ажы болуп келгенден кийин бир айдан соў кїйєєм экєєбїздїн ишибиз ал-дыга жылып тез эл эки батир сатып ал-ганга їлгїрдїк. Мен ошондо таў калгам. Кудай бизге чоў жардам кылып берип атат деп сїйїнїп кудайга ыраазы болдук.

- Бизнесиўизди баштоодо ким кол-буттан алып кємєктєш-кєн?- Эч ким деле кємєктєшкєн жок. Ой-

лоп кєрсєм кїйєєм Кытайда илимдер академиясында иштечї. Єзї жаш болсо да соодага шыгы бар болчу. Жумуштан деле

бир нерсени алып-сатып жїрчї. Кїйєєм соода менен алек болгон соў бул жакта соода кылуу ага оўой болду.

- Бир убакта бизнес менен їй-бїлєєнї алып кетїї оўой болбо-со керек?- Їй-бїлєє менен жумушту бир алып

кетїї кыйын экен албетте. Кафеде иш-теп жїргєндє балдарым кичинекей бол-чу. Ал кезде балдарым Тїрк лицейинде окугандыктан ал жакта жатып окуп бизге оорчулугу деле билинген жок. Мектепке киргичекти кїйєєм базарга чыгып мен балдарды карачумун. Балдарымды ий-римдерге алып барып эле кїнїм єтїптїр.

- Балдарыўыз азыр каякта? - Улуу уулум Кытайдын педагогика

университетин бїтїп азыр Бишкекте фир-ма ачып иштеп жїрєт. Ортончу уулум Пе-киндеги Улуттук университетте, кичїїсї Стамбулда менчик мектепте окуйт.

- Сиз жеткен ийгилигиўиздин сы-ры эмнеде?- Сыры деле жок. Кыйынчылыкка чы-

даш керек. Оўой нерсе жок. Жапа тыр-мак иштеш керек. Тыкандык, тактык ке-рек. Иш менен гана алек болбостон адам єзїнїн руханий дїйнєсїн да байытып турушу абзел.

- Жаш ишкер кыз-келиндерге иш-кер айым катары кандай кеп-ке-ўешиўизди бере аласыз?- Акчаны биринчи орунга койбой їй-

бїлєєсїн биринчи орунга коюш керек. Балдарга жакшы тарбия берїїлєрї дурус. Акча табам деп балдарды таштап коюп соода кылып кетип калып, балдары терс жолго кирип кетсе кайра акча менен аны туура жолго алып келиш кыйын болот. Мен мурунтан эле балдарды тарбияла-ганды биринчи орунга коюп келдим. Бал-дарымды тарбиялап окутуп анан калган убакытты чыгарып бизнес чєйрєсїндє алып жїрдїм.

- Акча адамды єзгєртєт, - деп коюшат. Сизди єзгєртє алдыбы?- Мени акча єзгєртє албайт. Мен му-

рунтан эле акчалуу болуп жїрчїмїн. Атам узун жыл Кытайдын Комунисттик чинов-ниги болуп иштеген, турмушубуз жакшы болчу. Губернатор болуп, андан соў Ста-

тистиканы да жетектеп жїрдї. Акчага єтє маани берип кетпейт экенмин. Акчалуу болгондо же акчам жок болгондо кандай адам болом деп ойлонуп да кєрбєптїрмїн. 1995-жылы 800 миў долларды жоготкон-до кичине эле жаман болдум. Ал акчага кымбат баалуу алтын буюм, бриллиант-тарды алып алсам болмок экен деп гана ойлодум. Ошо кезде акчага маани бербе-генимди эми гана билдим. Акчалуу бол-гондо деле керсейип кєргєн жан эмесмин. Мен бизнесте жїргєнїм менен андай деле бай киши эмесмин эл катары жїрєм. Ку-дай буюруп мен кєп акчалуу болуп кет-кен кїндє да акча менин табигатымды єзгєртє албайт. Жогорку кеўеште иштеп жїргєндє кытайда депутаттарды мамле-кеттик єкїл деп аталат. Кылган жумушу депутаттыкы. 4 депутат менен команди-ровкага чыгабыз. Бир жолу командиров-калап жїрїп Кашгардагы мейманканага депутаттар менен чогуу жатып калдык. Аларга жакшы мамиле кылып, єзїмдїн бут кийимимди майлаганда алардыкын да майлап коюп жїрдїм. Кызыл суу кыр-гыз облусуна келгенде атам губернатор болуп жїрчї. Ошол жактан мени губер-натордун кызы экен деп, кызыўыз элпек кичипейил турбайбы керсейбеген деп баа беришкен эле.

- Акчага байланышкан кандай ырым-жырымдарды кыласыз?- Акчага байланышкан эч кандай

ырым-жырым кылбайм. Ишим жїрїш-пєй калганда кудайдан гана ишибиз жак-шы жїрїп кетсин деп сурайм. Апам биз кичинебизде арча менен їйдї аластайт эле. Жаман кишилер кирет алардын ой-лору жаман болот. Ошондуктан їйдї алас-тап койгондо аластаса микробдор да ке-тет деп калчу. Мен да кээде їйдї аластап коем. Андан башка ырым-жырым деле колдонбойм.

- Жолуўузду ачтырып, ишим илгерилесин деп кєзї ачыктарга бардыўыз беле?- Жолумду ачтырам деп барган эмес-

мин барбайм дагы. Бир жолу сиўдим тур-мушка чыга албай жїргєндє апамдар ме-нен жолун ачып берет деп барганбыз. Же кєзї ачык чын эле жолун ачтыбы билбейм айтор сиўдим жарым жылдан кийин тур-мушка чыкты. Андан кийин кєзї ачыкка барып кєргєн жокмун.

- Негизи алардын жол ачуусуна ишенесизби?- Алар чын эле жол ачып берсе анда

баардык киши ошого барып эле оўдоп албайт беле. Кудайдан тилеп анан ара-кеттениш керек. Аларга мен ишенбейм.

- Кой жылында кыргыз элине каалооўуз- Кой жылы байлыктын жылы баары-

на жакшылыктарды каалайм. Бизнестеги кишилер акчалуу болсун! Бардык їй-бї-лєє бактылуу жашасын Кыргызстан тынч болсун! Шайлоодо элге иштеген жакшы кишилерди тандап жакшы адамдар депу-тат болушсун.

Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА

9

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

КЫЗЫКТАР

Єнїккєн бай єлкєлєр бир гана єзїнїн экономикасынын єсїшїн камсыз кылбастан кошуна мамлекеттеринин экономикасынын єсїшїнє да тасир берет. Кошуна мамлкеттер канча кїтїї жана єнїккєн болсо аны менен кошуна жашаган єлкєлєрдє атаандаштык пайда болуп, єздєрїнїн мамлкеттерин бекемдеп, єнїктїрє алышат. Биз єткєн санда силерге дїйнєнїн эў кїчтїї армиясы жана ядердик куралга ээ болгон єлкєлєрдї тартуу кылсак бул санеда силерге дїйнєнїн эў бай єлкєлєрї менен тааныштырабыз.

№ 10. НИДЕРЛАНДИЯ

Тарыхы бай бул єлкє аркылуу европага баардык соо-да тїйїндєр єтїп турат жана ошондой эле жаратылыш жагынын кооз келип єзїнє кєптєгєн туристерди кызык-тыра алат. Бул єлкєнїн экономика жаатында жогорку кєрсєткїчтї кєрсєтїп турат. Бул єлкєдє жашаган бир адамга болгон бир жылдык киреше 42 918 долларды тїзєт. Мындай кєрсєткїч менен 10 орунду ээлеп турат.

№ 9. ШВЕЙЦАРИЯ

Швейцария бир гана таттуу шоколад жана сапат-туу саат менен сыймыктанбастан элдердин таза, тыкан жїрїшї менен сыймыктана алышат. Бул єлкєнїн жа-шоочулары билимдїї сабаттуу келишет жана ошондой эле Швейцарияда банктык сектор єнїккєн.

№ 8. ГОНКОНГ

Акыркы жылдары Гонконг єзїнїн ички эркин соо-дасы жана налогдун тємєндїгї менен инвесторлорду тартып эў бай мамлекеттердин 8 орунду ээлеп келет. Бул єлкєдє Кытай жана Кореянын маданий каада салт-

тары сакталып кєптєгєн туристерди єзїнїн кучагына топтой алган. Ар бир калктын жылдык кирешеси 44 996 долларды тїзєт.

№ 7. АМЕРИКА КОШМО ШАТАТТАРЫ

Бул мамлекетти баарыбыз билебиз. Кєптєгєн элдер Америкага барып иштеп буттарына тургандары да маа-лым аны менен бирге дїйнєдєгї миллиардерлердин кєбї ушул єлкєдє жашап жатканы да таў калдырбай койбойт. Бул мамлекетте кєптєгєн иш каналар жана башка єнєр жайлар иштеп, мамлекеттин казынасын толтуруп турат. Америкада жашаган жарандардын жылдык кирешеси 46 874 долларды тїзєт.

№ 6. БИРИККЕН АРАБ ЭМИРАТЫ

БАЭ дїйнєдє нефти боюнча биринчи орунду ээлеп, мамлекеттик казынасы да мына ушул нефтини экспорт-тоо менен толот. Жана ошондой эле бул єлкєгє кызыгып барган туристердин саныда сан жеткис болуп саналат. Ар бир жарандын жылдык кирешеси 47 694 долларды тїсїп дїйнєнїн эў бай єлкєлєрдїн 6 орунду ээлеп келет.

№ 5. БРУНЕЙ

Бруней да БАЭдей эле нефти мамлекеттик казына-нын 90� камсыздайт. Норвегиядай эле мамлекет элдин жашоо шартын оўдоп жакшы шарт тїзїп берген. Бру-ней дагы жаратылыштык кооздугу менен мактана алат жана жаратылыштык байлыгы да жарандардын жакшы шартта жашашына салымын кошуп келет.

№ 4. НОРВЕГИЯНорвегиядагы єзїнїн мамлекеттик казынасын неф-

тинин сатылышы менен толуктайт жана бул єлкєнїн элдери эмгекчил жана маданиятуулугу менен єзгєчє-лїнїп турат. Шаардын тазалыгы башка єлкєлєргє са-бак катарыда боло алат. Калктын жылдык кирешеси 51 959 доллар.

№ 3. СИНГАПУР

Сингапур жаратылыш жагынан кооз жерлердин ка-тарын толуктап келет. Бул єлкєдє жашаган адамдар єз-дєрїнїн эмгекчилдиги жана меймандостугу менен єз-гєчєлїнїп турат. Сингапурда технология жааты абдан єнїккєн. Жарандардын жылдык кирешеси 56 498 дол-лар. Мындай кєрсєткїч менен дїйнєнїн эў бай єлкє-лєрдїн 3 орунун камсыз кыла алат.

№ 2. ЛЮКСЕМБУРГ

Люксембург кичинекей єлкє болгону менен дїйнєдє-гї эў бай мамлекеттердин арасында 2 орунду эч кимге бербей келет. Калктын жылдык кирешеси 85 432 дол-лардан 87 541 долларга чейин.

№ 1. КАТАР АРАБ РЕСПУБЛИКАСЫ

Эў бай єлкєлєрдїн алдыўкы орунда мына ушул Ка-тар Араб Республикасы турат. Бул мамлекет кичкий болгону менен экономика жагынан эў кирешелїї келет. Катар єлкєсї кооз шарлары жана жаратылыштары ме-нен таанымал жана ошондой эле бул єлкєдє жумушсуз-дук деген тїшїнїк жокко эсе. Катар Газды экспорттоо боюнча дїйнєдє 6 орунда, нефтини экспорттоо боюн-ча 21 орунда турат. Калктын жылдык кирешеси 88 222 долларды тїзєт.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

10 ЭКОНОМИКА

УЛУТТУК БАНК КРИЗИСТЕН ЧЫГАРМАК, БИРОК...Кыргызстан экономикалык депрессиядан чыгуу їчїн акча реформасын жасоо зарыл жана Улуттук банкты улутташтыруу керек.

Бїгїнкї кїндє Кыргызстандын экономи-касы монетардык терминдер менен мїнєздє-гєндє эки терс жагдайга кабылып турат: бир жагынан экономикабызда долларлашуу про-цесси жїрїп жатса, экинчи жагынан сомдун массасы кескин тїрдє тємєндєп кетти. Атал-ган жагдайлар экономикабыздын жакынкы келечектеги єсїшїнє кооптуу абал жаратты. Мындай абалды биз экономикалык депрес-сиянын башталышы деп айтсак жаўылбай-быз. Коомдо экономикалык бїдємїк абалга байланыштуу экономикалык активдїїлїк єтє тємєн деўгээлге тїшїп кетти. Эми бул абал-дын келишинин себептерин жалпак тилге салып, чечмелегенге аракет кылып кєрєйїн.

КУНУ КЕТКЕН СОМ, КЄКЄЛЄГЄН ДОЛЛАР

Акыркы он жылда єлкєдєгї улуттук валю-табыз - сомдун массасы жылдан жылга єсїп келаткан эле. Ал эми єткєн 2014-жылдын он бир айында сомдун массасы 22.7 млрд. сомго азайып кетти. Мындайча айтканда, экономи-кабызда болгон сомдун массасынын їчтєн бир бєлїгї кыскарып жатат. Бирок сомдун массасынын кыскарганына карабай, инф-ляция 2014-жылдын акыркы он бир айында 10,2� тїздї, салыштырмалуу мурдагы 2013-жылы инфляция 4.4� тїзгєн эле. Эмне їчїн мындай кызык абал тїзїлїїдє? Ар бир эко-номист билгендей, инфляция бул акчанын кєлємї кєбєйгєндє боло турган экономика-лык кєрїнїш. Ал эми єткєн жылы акчанын - сомдун кєлємї 30� чейин азайып жатса, бул инфляция кайдан келип чыкты деген суроо туулат.

Экинчи кызык жагдай, бардык коммер-циялык банктар "сом менен биздин банк-ка депозит салыўыз, пайыздар кєтєрїлдї" деген жарнактарды илип жатышат. Ал эми ошол эле убакта Улуттук банктын статис-тикасын карасак, банктарда сом менен са-лынган депозиттер акыркы жылда кескин кыскарып кетти. Їчїнчї кызыктуу жагдай, Улуттук банк 2014-жылы сомдун курсунун туруктуулугун кармаш їчїн валюталык ре-зервинен 516 миллион АКШ долларын корот-ту. Мындай ири сумманы Улуттук банк буга чейинки турмушунда короткон эмес, бирок буга карабай доллар 2014-жылдын башында 49 сом болсо, жылдын аягында 60 сомду тї-зїп, 11 сомго же 18� кымбаттап кетти. Бул деген Кыргызстанга келген импорттук товар-лар жана дары-дармектер 18� кымбаттады дегенди билдирет.

Єйдєдє айтылып кеткен жагдайлардын себептерин экономиканын долларизация-сы же долларлашуусу менен тїшїндїрсєк болот. Улуттук банктын маалыматы боюн-ча, 2014-жылдын ноябрь айына карата эко-номиканын долларлашуу деўгээли 58.2� тїзгєн. Бул биздин экономикабыздагы ком-мерциялык банктарда депозиттерде жаткан доллардын кєлємї жалпы акча массасынын 58.2� доллар тїзєт дегенди билдирет. Ал эми банктардан тышкары жаткан накталай дол-ларларды кошкондо, мындан да бир кыйла доллардын пайыздык кєлємї єйдє болору анык. Дїйнєлїк стандарттарга таянсак, бул кєрсєткїч 50� ашканда єлкєнїн улуттук акча системасы кєзємєлдєн чыкты жана ошол єлкєнїн Улуттук банкы єз жєндємдїїлїгїн жоготуп, акча системасын кєзємєлдєй албай калды деп бааланат. Эгерде абал ушул нукта єнїгє бере турган болсо, анда улуттук валю-танын жана Улуттук банктын мындан ары ке-реги жок болуп калышы ыктымал. Анткени, анын коомго болгон пайдасынан єзїнїн же-ген куну кєп болуп калышы мїмкїн.

КАЙДА БАРБА ДОЛЛАРЭкономикабыздагы долларлашуунун тїпкї

себеби биздин Улуттук банк акча системасын натыйжалуу кєзомолдєй албагандыгынан улам сомдун туруксуздашып кеткенинде жа-тат. Кыргызстанда жарандар жана ишканалар сомго ишенбегендиктен, бардык чогулткан аманаттарын долларга айландырып, доллар менен сактай баштаганы бардыгына белги-лїї. Кыргызстанда бардык рыноктук кели-шимдер доллар менен жїрєт. Автоунаа сатып аласызбы, їй аласызбы, жер аласызбы, бар-дыгы доллар менен ченелет жана иш жїрєт. Демек, сом єзїнє жїктєлгєн акча функция-

ларын аткарбай калган. Ал эми 2014-жылга чейин єлкєнїн долларлашуу деўгээли 50� чейин эле. Бул ал кезде Улуттук банк акча саясатында таасирдїїрєєк болуп, абалды ту-руктуу кармоого жєндємдїї болуп келгенин кєрсєтєт. Бирок 2014-жылы сомдун курсу кыйла тємєндєй баштаганда элдин жана иш-каналардын Улуттук банкка болгон акыркы ишеничи такыр жоголуп, экономикада толук долларлашуу багыты кїч алды.

Эми эмне їчїн бїгїнкї кїндє сомдун куну жоголуп, доллардын курсу єсїїдє? Тїшїндї-рїп берїїгє аракет кылайын.

Биринчиден, долларга болгон суроо-та-лаптын чукул єсїп кетїїсїнє кандай жагдай-лар тїрткї берерин жогоруда тїшїндїрдїк.

КЫРГЫЗСТАНДА ЇЙ САТУУ-САТЫП АЛУУ ДОЛЛАР МЕНЕН ГАНА

ЖЇРГЇЗЇЛЄТЭкинчиден, сомдун долларга карата ар-

зандашы экономикада сомдун массасынын єсїшї менен тыгыз байланышта. Эми кандай учурларда сомдун массасы экономикабызда єсїп кетет? Биринчи, эгерде Улуттук банк Кыргызстандын валюта рыногунан доллар сатып алса, сомдун массасы єсєт. 2014-жылы Улуттук банк биздин валюталык рыноктон доллар сатып алган жок, тескерисинче 516 млн. АКШ долларын сатты.

Экинчи жол, Кыргызстандын єкмєтїнїн Улуттук банктагы акча эсебине башка єлкє-лєрдєн жана дїйнєлїк донордук-кредиттик уюмдардан акча келгенде. Ал акчалар доллар менен келет, ал эми єкмєт сом менен бюджет аркылуу сарпташ керек да. Мисалы, Орусия федерациясы 500 млн. доллар которду дейли кыргыз єкмєтїнїн эсебине. Аны Улуттук банк єзїнїн резервине салат дагы, бир доллар 60 сом деген курс менен жаўыдан басылган 30 млрд. сомду кыргыз єкмєтїнїн казынасына которуп берет. Єкмєт бул акчаны бюджет ар-кылуу коротот. Єкмєттїн чыгашасы кимдир бирєєнїн кирешеси болот эмеспи. Андыктан бул 30 млрд. сом акырындап биздин эко-номикабызга агылып кирет. Бирок эл жана ишканалар "кирешелерди долларга которуп коёлук, сом арзандап кетет" дешип, доллар ала баштаганда суроо-талаптын кєбєйїшї-нєн улам доллар сомго карата кымбаттай баштайт. Мына бїгїнкї кїндєгї доллардын кымбатташы ушундан келип чыгат. Анан ки-йин кезек Улуттук банкка келип жетет. Баш-кача айтканда, доллар кымбаттап жатат деп эл дїрбєлєўгє тїшкєндє Улуттук банк баягы єзї басып чыгарып, єкмєткє берген сомдорун баягы Орусия которгон доллар менен кайра сатып ала баштайт. Бирок Улуттук банк єк-мєткє бергенде курс бир доллар 60 сом бол-со, кайра ошол сомдорду сатып алгыча бир далай убакыт єтєт, доллар кымбаттап, миса-лы, бир доллар 70 сомго чыгат. Буга байла-ныштуу баягы 30 млрд. сомду Улуттук банк кайра 428.5 млн. долларга сатып алып, ор-тодо 71.5 млн. доллар пайда кєрїп, єзїнїн резервин толуктай берет. Ортодо кордукту кєргєн баягы эле кыргыз эли.

Ал эми Улуттук банктын тєрагасы коом-чулуктун, массалык маалымат каражаттары-нын, Жогорку Кеўештин жана президенттин "сомдун куну эмне їчїн тїшїп жатат?" деген суроолоруна "сезонго, Орусиянын санкцияла-рына байланыштуу, нефть кымбаттап кетти" деген негизсиз себептерди айтып, жайгарат. Же болбосо Моссоветтеги акча алмашты-руучу жайларга шылтап, єз ишин уланта бе-рет. Ушундай алдоо жолдору менен Улуттук банк мындайча айтканда, эбегейсиз байыган. 2002-жылы Улуттук банктын резерви 285 млн. доллардын тегерегинде болсо, азыркы кїнї Улуттук банктын резервине 1 миллиард 970 миллион доллар акча жыйналган. Єзїўєр ойлоп кєргїлєчї, Улуттук банк эч нерсе єндї-рїп чыгарбаса, же сатпаса, бул резерв кайдан кєбєйгєн? Ошол эле убакта бул резервдердин кєпчїлїк бєлїгї чет элдик компаниялардын акцияларына айландырылып, чет єлкєлїк уюмдардын кызыкчылыгына иштеп жатат.

УЛУТТУК БАНКТЫ РЕФОРМАЛОО ЭКОНОМИКАЛЫК ЄНЇГЇЇГЄ ЖОЛ

АЧАТЭми сомдун курсун коё туруп, Улуттук

банктын реформасы тууралуу сєз кылалы. Жыйырма бир жылдан бери кыргыз элин кордоп келе жаткан Улуттук банкты кант-кенде кыргыз элинин кызыкчылыгына иш-тетебиз деген маселени кєтєрїп, 2014-жыл-

дын 24-апрелинде президентке, Жогорку Кеўешке, єкмєткє 14 барактан турган Кыр-гызстанга «алтын сом» деген жаўы акча бир-дигин киргизїї жєнїндє сунушумду киргиз-дим эле. Президенттин аппараты Улуттук банкка, Каржы министрлигине, Экономика министрлигине "бул сунуш боюнча эконо-мист Чороев мырзага жооп бергиле" дегенден башка эч нерсе жасаган жок. Ал эми Улуттук банк эки жолу мени менен жолугуу єткєрїп, “талкуу єткєрсєўїз биз ага катышабыз, би-рок биз єзїбїз бул маселени кєтєрїп чыга албайбыз” деп тим болду. Бул маселе боюн-ча бїгїнкї кїндє Улуттук банк єзїнїн ачык позициясын кєрсєтє алган жок.

"Улуттук банк жєнїндєгї" мыйзамда ал кыргыз экономикасынын кызыкчылыгына, анын єсїшїнє иштейт деген бир да сєз жок, ал мыйзамда сомдун туруктуулугун кармайт деген эле жобо бар. "Улуттук банктын актив-дери мамлекетке карабайт, Кыргыз Респуб-ликасына тиешеси жок жана Улуттук банк мамлекеттин милдеттенмелерин бєлїшпєйт" деп, ташка тамга баскандай кылып, бизге Дїйнєлїк валюта корунун юристтери жа-зып берген. Ошондой эле Улуттук банктын ишмердїїлїгїнє эч ким кийлигише албайт, анын резервдерин Эсептєє палатасы текше-ре албайт, Башкы прокуратура эч бир кыл-мыш ишин козгой албайт. Сиздер массалык маалымат каражаттарынан Улуттук банк-тын башкаруучу кызматкери туура эмес ва-люталык интервенция кылып коюп, Башкы прокуратура тарабынан иш козголду деген-диуктуўуздар беле? Бул жагынан караганда Улуттук банк єзїнчє мамлекеттин ичиндеги мамлекет, булар єз «тїшїнїктєрї» менен жа-шашат. Бул орган бир гана Дїйнєлїк банк-тын, Эл аралык валюта корунун директива-ларын так жана ийкемдїї аткарат, анткени мыйзамдар менен єзїлєрїн ошондой бекем-деп алган. Улуттук банк алардын колундагы "куурчак" десек жаўылбайбыз. Анткени, єзї-ўєр байкагандай, Улуттук банктын акча сис-темасы канчалык мамлекетке сырттан акча-лай жардам которулган сайын эл ошончолук кыйналгыдай системада тїзїлгєн. Кыргыз-станда инфляция жана девальвация болуш їчїн кыргыз єкмєтїнїн эсебине акча кото-руп коюу эле жетиштїї, калган ишти Улуттук банк єзї бїтїрєт.

Кыргызстандагы эў биринчи бийлик бута-гы бул - президент эмес, єкмєт эмес, Жогорку Кеўеш эмес, Жогорку Сот эмес, биринчи эў таасирдїї жана эч кимге кєз каранды эмес бийлик бутагы бул - Улуттук банк. Ал ар би-рибиздин чєнтєгїбїздє жаткан сомдун кунун аныктаган бийлик бутагы, бирок анын кунун жоготсо да жоопко тартылбайт. Бирєє миў сомуўуздун жїз сомун уурдап алса, ал кыл-мыш жоопкерчилигине тартылат, туурабы? Улуттук банк сомдун кунун каалагандай кал-чап, элдин мээнетин жеп жатса да, ал жоопко тартылбайт. Ага андай "укук" мыйзам менен бекитилген. Айтыўызчы, президент же єк-мєт башчысы, эч ким менен кеўешпей, сура-бай, талкуулабай туруп, 516 млн. долларды бир жылда корото алабы? Ал эми Улуттук банк аны кылат жана эмне їчїн кылганын, кайсы банктарга, кайсы курста, эмне їчїн дал ошол банкка сатканы жєнїндє отчет бе-рїїгє милдеттїї эмес жана ал їчїн жоопко да тартылбайт.

АРАБ МАМЛЕКЕТТЕРИНИН МИСАЛЫ КЫРГЫЗСТАНДА ИШКЕ АШАБЫ?

Бїгїнкї кїндє кыргыз бийлигинде жана коомчулугунда эки маселе турат. Биринчи-си - бул Улуттук банкты жана анын активде-рин улутташтыруу, мыйзамдарга єзгєртїї киргизїї. Экинчиден, Улуттук банк кыргыз экономикасынын кызыкчылыгына иштей тургандай акча системасын тїзїї.

Биринчи маселени бийлик чечсин, мен экинчи маселени кантип ишке ашырабыз деген суроого сунуштарды берейин.

Бизге жаўы эч нерсенин ойлоп табуунун кажети жок. Єнїккєн Араб єлкєлєрїндє, бул маселени єткєн кылымдын 70-жылдардын башында эле чечип коюшкан. Катар, Араб Эмираты жана Сауд Арабиясында валюталык башкаруу системасы тїзїлгєн. Бул єлкєлєр єз акча бирдигин АКШ долларына бир курс менен байлап койгон. Мисалы, Катардын акча бирдиги риал бир долларга 3.64 курс менен, Араб Эмиратынын дирхамы 3.66 жана Сауд Арабия акча бирдиги риал 3.74 курсу менен 1971-жылы тїзїлгєн валюталык башкаруу

мыйзамдары менен бекитилген. Ошол кїндєн ушул кїнгє чейин кырк жылдан ашуун уба-кыт єтсє да алардын валюталарынын курсу долларга карата єзгєрбєй келет.

Биз дагы Улуттук банкты реформалап, айтылган валюталык башкаруу системасын тїзїшїбїз керек. Бїгїнкї кїндє буга биздин толук мїмкїнчїлїктєрїбїз бар. Анын кыска-ча арифметикасы мындайча болуусу керек:

Улуттук банктын бїгїнкї кїндє 1 млрд. 970.56 млн. АКШ доллар валюталык резер-ви бар. Ошол эле убакта, экономикабызда тегеренип жїргєн сомдун массасы 65 млрд. 340.5 млн. сомду тїзєт. Эгерде бул сумманы бїгїнкї доллардын курсу - бир доллар/60 сом деп бєлсєк, 1 млрд. 89 млн. доллар де-ген сумма чыгат.

Демек, бизге ушул тапта сомду бир доллар 60 сом деген кур менен тїбєлїктїї фиксация кылып коюу їчїн 1 млрд. 89 млн. доллар гана жетиштїї. Ал эми резервдеги калган 881 млн. АКШ долларын Улуттук банк биздин ком-мерциялык банктар аркылуу бїгїнкї убакта насыясы бар жарандарга кредиттерин кайра жаўыртып, пайыздарын тємєн кылып бер-се, бїткїл кыргыз элин оор насыяларынан куткарып, Кудайга жагаар иш жасамак эле. Бизде, єзгєчє айыл жерлеринде, кредитте-ринен кутула албай, їй-жайынан айрылган атуулдарыбыз аз эмес, кээ бир учурларда оор жагдайга туш келип, єзїн єрттєгєндєрдї да массалык маалымат каражаттарынан угуп, кєрїп жатабыз.

Эми мен бул жерде, бул системанын детал-дарын жазып жїрбєйїн, бул жєнїндє Аме-рикадагы эў мыкты делген 10 экономисттин бири Жон Хопкинс университетинин профес-сору Стив Ханке мырза докторлук диссерта-ция жактап, ондогон том материалдарды жаз-ган. Ал киши убагында Америка президенти Рейгандын экономика боюнча башкы кон-сультанты да болуп иштеген. Эў негизгиси, ал киши Кыргызстанга келип, акылы менен жардам бергенге даяр экенин мага электрон-дук почта аркылуу жазды.Эми бул жерде мен бул валюталык башкаруу системасы кандай натыйжаларга алып келерин кыскача атап єтєйїн:

• Кыргызстан єз валюталык резервдерин єзї башкарып калат жана тышкы башка-руудан толугу менен чыгат;

• Сомдун долларга болгон курсу аталган Араб єлкєлєрдїкїндєй тїбєлїктїї болот;

• Кыргызстанда баалардын єсїшї жылына 1-3� гана тїзїп калат да финансылык ста-билдїїлїк орнойт;

• Банктарда насыялар арзандайт жана про-центтер тємєндєп, ишкерлерге жана айыл чарбасына жакшы жагдайлар тїзїлєт;

• Финансалык туруктуулук єлкєдє эко-номикалык активдїїлїктї, инвестициялар-дын келишине жана экономикалык єсїшкє алып келет;

• Сом Евразиялык экономикалык бирим-дикке мїчє єлкєлєрдїн арасында эў стабил-дїї валютага айланып, кадыр-баркы єсєт;

• Кыргыз экономикасы долларлашуу про-цессинен толугу менен арылат, эл сом менен иштеп, кирешесин сом менен гана сактап ка-лат, анткени анын курсу доллардыкы менен тїбєлїктїї бир курс болуп калат;

• Валюталык башкаруу системасына єт-кєндєн кийин «алтын сом» валютасын кир-гизїї оўой болуп калат, ал їчїн кийин жакшы кырдаал тїзїлгєндє, валюталык резервдеги долларды алтынга алмаштырып, сомду ал-тынга байлап койсо болот.

Сєзїмдїн акырында байыркы кытай акылмандарынын айтканын мисал келтир-гим келет: “Дарак тиккенге эў жакшы убакыт жыйырма жыл мурун болчу, ал эми андан кийинки эў жакшы убакыт бїгїн». Эгерде бїгїнкї кїнї бийлик башындагылар жак-шылап ойлонуп, Улуттук банкты реформа-лап жана акча реформасын жасабаса, ал эми Улуттук банк азыр элге жасап жаткан кыя-наттыгын уланта берсе, Кыргыз мамлекети абдан кооптуу экономикалык депрессияга туш болоору айкын.Карап, байкап кєргїлє-чї, бїгїн банктар ипотека насыяларын токто-туп коюшту, курулуш секторунда каатчылык башталды, ишкерлерг е насыялар кымбаттап кетти, фермерлерге кредиттер кымбат, кийим тигїїчїлєр рублдин девальвациясынан жа-быркады, соода-сатык жана экономикалык активдїїлїїк тємєндєп баратат...

Кубан ЧОРОЕВ

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

11ЖЕРГИЛИКТЇЇЖАЎЫЛЫКТАР

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК

«КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ТЄЛЄМ СИСТЕМАСЫ

ЖЄНЇНДЄ» МЫЙЗАМГА КОЛ КОЮЛДУ

Президент Алмазбек Атамбаев «КРнын тєлєм системасы жєнїндє» мыйзамга кол койду, деп билдирди президенттин басма сєз кызматы. Мыйзам Жогорку Кеўеш 2014-жылдын 17-декабрында ка-был алынган.

Мыйзам КР аймагында тєлємдєр-дї жана эсептешїїлєрдї, акчалай кото-рууларды жїзєгє ашыруунун тартибин жана формаларын белгилейт, тєлєм сис-темаларынын мїнєздємєлєрїн, тєлєм-дєргє жана эсептешїїлєргє катышуучу-лардын ортосундагы єз ара мамилелердин тартибин, тєлєм системаларын кєзємєл-гє алууну (оверсайт) жана КРнын улут-тук банкынын Кыргыз Республикасынын тєлєм системасындагы ыйгарым укукта-рын аныктайт.

Кыргыз Республикасы менен чет єл-кєлєрдїн чарба жїргїзїїчї субъектте-ринин ортосундагы бїтїмдєр боюнча тєлємдєрдє жана эсептешїїлєрдє, юри-

дикалык жактар менен жеке жактардын ортосундагы акча которууларда учурун-да (эл аралык/трансчекаралык тєлєм-дєр жана акча которуулар) келип чык-кан мамилелер, ошондой эле почталык байланыш бєлїмдєрї аркылуу тєлєм-дєрдї, эсептешїїлєрдї жана акча ко-торууларды жїргїзїїдє келип чыккан мамилелер ушул мыйзамда жана башка ченемдик укуктук актыларда ушул мый-замга карама-каршы келбеген бєлїгїндє жєнгє салынат.

Мыйзам КР аймагында локалдык жана эл аралык тєлєм системасынын инфратї-зїмїндє же КР аймагында кандай болбо-сун коммерциялык банкта тейлєєгє улут-тук тєлєм карталарын милдеттїї кабыл алууга карата 2015-жылдын 1-июлунан тартып кїчїнє кирїїчї 20-берененин та-лаптарын кошпогондо, расмий жарыя-ланган кїндєн тартып бир ай єткєндєн кийин кїчїнє кирет.

Ушул мыйзам менен «Электрондук тє-лємдєр жєнїндє» КРнын 1999-жылдын 6-ноябрындагы № 121 мыйзамы кїчїн жоготту деп таанылат.

ДЕПУТАТ Д.ЖУМАБЕКОВ ТАКСИ ИШМЕРДЇЇЛЇГЇНЇН

СИСТЕМАСЫН ИШТЕП ЧЫГУУНУ СУНУШТАДЫ

Депутат Дастан Джумабеков («Ата-Журт») 22-январда Жогорку Кеўештин отурумунда такси ишмердїїлїгїнїн сис-темасын иштеп чыгууну сунуштады.

Анын айтымында, эгер МАИ менен Транспорт жана байланыш министрлиги

унааларды текшерсе, анда бул коррупция-лык системаны тїзїшї мїмкїн.

«Бул Сосновкада эле эмес, башка жер-лерде дагы. Европадагыдай бир система иштеп чыгыш керек. Бир ишкана аталган маселе боюнча иштейт. Ошондо элдер дагы айдоочулар дагы кєнїп калышат. Биздин ташуучулар їчїн бирдей шарт иш-теп чыккыла. Ал таксист экендиги же так-сист эместигин кантип далилдейт. Ошон-дуктан бир система керек», - деди ал.

«ГАЗПРОМ» КАЗАКСТАН АРКЫЛУУ КЫРГЫЗСТАНГА

АЛЫП КЕЛГЕН ЖАРАТЫЛЫШ ГАЗЫНАН 35%ДЫК БАЖЫ

АЛЫМЫ АЛЫНЫП САЛЫНУУДАЖогорку Кеўеште єлкєгє алынып ке-

линген жаратылыш газына салынган бажы алымын алып салуу максатында иш-телип чыккан «Бажы тарифтери жєнїн-дє» КР мыйзамына єзгєртїїлєр жана то-луктоолор киргизїї тууралуу мыйзамдын

долбоору каралып, экинчи окууда добуш берїїгє жєнєтїлдї.

Демилгечилер – депутаттар Кожобек Рыспаев, Райкан Тєлєгєнов, Кантемир Мурзабеков, Бакыт Шаршеев.

Демилгечилердин айтымында, ушу тапта Орусия газынын ар 1000 куб мет-ри 165 доллардан сатылып алынууда.

Калк ал газдын куб метрин 13 сомдон сатып алууда. Бул 2013-жылга караган-да 1 сом 50 тыйынга арзан. Ал эми биз 2015-жылдын 1-январына чейин мый-замдан 35 пайыздуу бажы алымын алып салбасак, 165 долларга дагы 58 доллар кошулуп, газдын баасы 17 сомго чейин кымбаттап кетиши мїмкїн. Ал азыр кар-дарларга 14 сомдон сатылууда.

УЛУТТУК БАНК СОМДУ КОЛДОО ЇЧЇН 8 МЛН 850

МИЎ ДОЛЛАР ЄЛЧЄМЇНДЄГЇ ЇЧЇНЧЇ ВАЛЮТАЛЫК

ИНТЕРВЕНЦИЯНЫ ЖЇРГЇЗДЇКыргызстандын Улуттук банкы 21-ян-

варда 8 млн 850 миў доллар єлчємїндє валюталык интервенция жїргїздї. Бул тууралуу кєзємєлдєєчїнїн расмий сай-тында маалымдалат.

Банк буга чейин 9-январда 10,7 млн долларга жана 13-январда 36,52 млн дол-ларга интервенция жїргїзгєн.

13-январда Улуттук банктын резерв-дери 1 млрд 943 млн долларды тїзгєн. Улуттук банктын жетекчиси Толкунбек Абдыгуловдун айтымында, улуттук ва-лютаны колдоо їчїн резервдер жетиштїї.

Бишкектин акча алмаштыруучу жайла-рында доллардын баасы тарыхый макси-мум 60,70 сомго жетти.

10 ЖАШТАГЫ КЫЗДЫ ЗОРДУКТООГО ШЕКТЕЛГЕН АДАМ КАМАККА АЛЫНДЫ

Анын айтымында, бул боюнча кылмыш иши козголуп, шектїї катары кыздын 44 жаштагы єгєй атасы кармалган.

“Ал киши кїнєєсїн мойнуна алган жок. Учурда биологиялык экспертиза жїргїзїп жатабыз. Кармалган адам эки айга убак-тылуу камакка алынды”, деди Токтосу-нов. Окуя 11-январда Токмок шаарында болгон. Сокулук районунда 6 жашар бє-лєсїн кєгєртє сабап жїргєн 35 жаштагы тургун кармалды

Сокулук районунда «Камкордук» рей-динин жїрїшїндє 21-январда Сокулук РИИБдин Єспїрїмдєр иши боюнча инс-пекциясынын кызматкерлери Сокулук айылынын 35 жашар тургуну тарабынан 6 жашар бєлєсїнїн сабалгандыгы тууралуу факт аныкталды. 2014-жылдын ноябрь айынан тарта сабап келген, ал эми 6 жа-шар кыз алардын їй-бїлєсї менен июль айынан бери жашаган.

«Окуя болгон жерди текшерїїдє аны сабоо їчїн колдонулган кур, таяк жана кандын изи калган шейшептер табылды», - деп билдирет милиция кызматкерлери.

Маалым болгондой, аталган факт боюнча соттук-медициналык, соттук-биологиялык, психологиялык-психиат-риялык, наркологиялык эспертизалар дайындалды.

Алдын ала маалыматтарга ылайык, кыздын денесинде бир нече жаракаттар бар. Анын эки бутунда теў, санында, да-лысында канталап кєгєргєн жерлер жана

бетинде бир нече сыйрыктар болгон.«Кыз Сокулук аймактык ооруканасына

жеткирилген. Ага баш мээсинин жарака-ты жана силкинїїсї деген дарт аныктама-сы берилди», - деп айтылат маалыматта.

Ведомстводон маалым болгондой, жа-быр тартуучунун апасы Орусияга иштеп кетип, кыз агасынын їйїндє жашаган.

Сокулук РИИБ тарабынан аталган факт боюнча КРнын Кылмыш кодекси-нин 111-беренесине (Уруп-согуп кыйноо) ылайык кылмыш иши козголду. Бул кыл-мышка анын 35 жашар агасы Д.Руслан шектелїїдє.

«Кылмышка шектїїнїн айтымында, ал бєлєсї кєк бет болуп, тил албагандыктан, ошондой эле, тїнкїсїн дааратканага бар-гысы келгендигин айтуудан корккондугу їчїн сабаган», - деп билдирет РИИБдин кызматкерлери.

ТАЖИКСТАНДЫН ЖАРАНЫ ЛЕЙЛЕК РАЙОНУНДА ИРИ

ЄЛЧЄМДЄГЇ БАЎГИ ЗАТЫН ЖАШЫРГАН ЖЕРДИ

КЄРСЄТЇП БЕРДИ

Алдын ала тїшкєн ыкчам маалымат-тын негизинде Баткен облустук ички иш-тер башкармалыгы менен Лейлек РИИБ-дин кызматкерлери тарабынан райондун аймагынан баўги затын аткезчилик жол менен ташуу аракетинде жїргєн Тажикс-тандын жараны колго тїшїрїлдї.

Тажикстандын Согди облусундагы Ка-нибадам районунун 29 жаштагы тургуну Г.Г. ,Кыргызстандын Лейлек районундагы

Арка айылынын аймагынан, Худжант-Ка-нибадам унаа жолунда жайгашкан тойка-на имаратынын артына жашырган жалпы салмагы 1 кг 45 гр болгон наркотикалык затты кєрсєтїп берди.

Экспертизанын жыйынтыгы менен алынган зат героин экендиги аныкталды.

Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексиндеги 247-берененин 3-бє-лїмї (баўги затын мыйзамсыз алып єтїї), 204-беренесинин 2-бєлїмї (аткезчилик) менен кылмыш иши козголуп, тажикс-тандык жаран убактылуу кармоочу жайга камакка алынды.

АЛАМЇДЇН РАЙОНУНУН ТАШ-ДЄБЄ АЙЫЛ ЄКМЄТЇНЇН

ЖООПТУУ КЫЗМАТКЕРИНЕ КАРАТА КЫЛМЫШ ИШИ

КОЗГОЛДУЧїй облусунун Аламїдїн районунун

Таш-Дєбє айыл єкмєтїнїн жооптуу кыз-маткерлеринин єз кызматынан кыянат-чылык менен пайдалануу фактысы кат-талган.

ИИМдин 5-башкы башкармалыгынын кызматкерлеринин жана Аламїдїн ра-йонунун тергєє кызматкерлеринин жїр-гїзгєн ыкчам-иликтєє иш-чараларынын жїрїшїндє, Чїй облусунун Аламїдїн районунун Таш-Дєбє айыл єкмєтїнїн жооптуу кызматкерлеринин єз кызма-тынан кыянатчылык менен колдонгон мыйзам бузуу фактысы катталган. Бул тууралуу ИИМдин басма сєз кызматы билдирди.

Текшерїїнїн жїрїшїндє 2012-жылы октябрда айыл єкмєтї менен «М» мїм-кїнчїлїгї чектелген коомдун ортосунда, Малина капчыгайын суу менен камсыз кылуу системасын курууга 3 млн 100 миў 008 сом бєлїнгєнї такталган. Курулуш-тун жїрїшїндє, айыл єкмєтї менен «М» МЧКсы курулуш иштеринин мєєнєтїн узартышып, мыйзам бузушкан.

Учурда «М» МЧКсы суу менен камсыз кылуучу системанын курулушун аяктаган

эмес. Муну менен, эки тараптын мый-замсыз кылган иш аракеттеринин натый-жасында, мамлекет 955 миў 450 сомго чыгымга учураган.

Чїй облусунун Аламїдїн районунун тергєєчїсї жыйналган малыматтардын негизинде, бул факт боюнча, кылмыш жаза кодексинин 304-беренесине (кызмат абалынан кыянатчылык менен пайдала-нуу) жана 305-беренесине (кызматтык ыйгарым укуктарын жогорулатуу) ыла-йык, кылмыш ишин козгоду.

«ДОРДОЙДОГУ» АКЧА АЛМАШТЫРУУ ЖАЙЫНАН

200 МИЎ СОМ УУРДАГАН 14 ЖАШАР ЄСПЇРЇМ КАРМАЛДЫ

Свердлов РИИБдин кызматкерлери 200 миў сом уурдаган 14 жашар єспїрїм-дї кармашты. Бул тууралуу бїгїн, 22-ян-варда Бишкек ШИИБдин басма сєз кыз-маты билдирди.

Маалыматка ылайык, милицияга Н.М., аттууу жаран кайрылып, 2014-жылдын 28-ноябрында белгисиз адамдар терезени сындырып кирип, «Ак-Суу» базарындагы киосктон 20 миў сом уурдап кетишкен-диги маалымдалган.

Ошондой эле, ушундай эле себеп менен укук коргоо органдарына шаар тургуну кайрылган. Анын билдирїїсїндє, белги-сиз адамдар 2014-жылдын 7-ноябрында «Дордой» базарында жайгашкан акча ал-маштыруу жайынын терезесин талкалап, 192 миў сомду уурдап кетишкен.

Свердлов РИИБдин №11 шаардык ми-лиция бєлїмїнїн кызматкерлеринин ык-чам иликтєє иш-чараларынын негизинде жогоруда аталган кылмыш ишине шектїї катары 14 жашар А.Р., кармалды.

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

12 СЫР САНДЫК

Орус кемпирге баламды таштап качтым...

Áóë îêóÿíûí áîëãîíóíà 16 æûë áîëóïòóð. Àíäà ñºç

áàøûíàí áîëñóí. Äîñóì ìåíè òóóðà ò¿ø¿í¿ï êå÷èðåð. Ìåíèí êè÷èíåìäå áèðãå ÷î¢îéãîí ÿëáàð÷ûí äåãåí äîñóì áàð. Àë ý꺺á¿çä¿í àïàáûç èëãåðè êûç êåçèíäå ìåäèöèíàëûê îêóó æàéäà áèðãå îêóï äîñ áîëóï, êèéèí áèç äà äîñòóãóáóçäó óëàíòûï êåòêåíáèç. ÿëáàð÷ûí äåï àòû àéòûï òóðãàíäàé àòûíà çàòû æàðàøêàí, ìåêòåïòå æàëࢠ5 äåãåí áààãà îêóãàí, ã¿ëäºé æàðêûðàãàí êûç ýëå. Ìåêòåïòå òàçàëûê ñåêòîðó áîëóï, ê¿íäº áààðûáûçäûí êîëäîðóáóçäó ïàðòàíûí ¿ñò¿íº êîéäóðóï, æàêàáûçäû òåêøåðèï, ìåêòåïòåãè ëèäåð êûçäàðäûí áèðè áîë÷ó. Áèðîê, íåãåäèð áèç æîãîðêó êëàññòà îêóãàíäà äà, æèãèò äåãåí íåðñå ìåíåí èøèáèç æîê áîë÷ó, îéäóí áààðû îêóóäà ýëå. Áàëýýíèí áààðû ñòóäåíò áîëãîíäî áàøòàëäû. Ìåí ñîêóð è÷åãè áîëóï îîðóï, áåéòàïêàíàäà æàòûï êàëäûì. Äîñóì ìåíèí äåí-ñîîëóãóìäó ñóðàãàíû êåëãåíäå áèð áàëà ñºç àéòêàíûí, àë áàëàíû æàêòûðûï êàëãàíûí, àë æèãèòòèí áèð áëîêíîò àøûê ûðûí àðíàï æàçãàí ûðëàðûí îêóï áåðèï, êóáàíû÷û æåðäå ýìåñ àñìàíäàãû æûëäûçäàð ìåíåí êîøî æàíãàíûí áàéêàäûì.

Äîñóìäóí ìóøòóì ýòèíäå ñ¿é¿¿ êàíû æ¿ã¿ðº áàøòàãàíûí

áàéêàäûì. Äîñóìäó áàêûòêà áºëºãºí àäàì êèì ýêåíè ìàãà êûçûê áîëóï “æèãèòè¢ ìåíåí êà÷àí òààíûøòûðàñû¢” äåñåì “ýðòå¢ ÷îãóó êåëåáèç, ñåíè òààíûøòûðàì” äåï ê¿ë¿ï êåòòè. Ýðòåñè àéòêàíûíäàé ýëå óçóí áîéëóó, àê æóóìàë æèãèò ìåíåí êîë

êàðìàøûï ýýð÷èøèï êåëèï êàëäû. Æèãèòèíèí àòû Àêûë, Òàæèêñòàíäûí Æåðãå-Òàëäûê êûðãûç ýêåíèí, àë äà Îøòî òåîëîãèÿ ôàêóëüòåòèíäå îêóéò ýêåíèí òààíûøêàíäà áèëäèì. Äîñóìäóí êºçäºð¿ æàéíàï, áèð áàøêà÷à áàêòûëóó ýëå. ÿëáàð÷ûí äîñóì äà ÎøÒóäà ÎÄÄ ôàêóëüòåòèíäå îêó÷ó. ʺï óçàáàé ìåí äà îîðóêàíàäàí ÷ûêòûì. Äîñóì æèãèòè ìåíåí êå÷èíäå ìàãà êåëèï, ÷îãóó áèðãå êºï æîëó ñåéèëäåï êàëäûê. Àë ý꺺í¿í áàêòûëóó áîëîîðóíà êºç¿ì æåòèï êàëãàí. Áèðîê, áààðû ìåí îéëîãîíäîé áîëáîé, äîñóìäóí êóáàíû÷û, áàêòûëóó êºç èðìåäåðè êºïêº óçàãàí æîê. Àêûë äåãåí æèãèòè “ìåí áàøêàíû ñ¿é¿ï êàëäûì äåï, áîëãîíäî äà äîñóìäóí êîøóíàñû, áèç ìåíåí æàêøû ìàìèëåäå æ¿ðãºí Àêñàíà äåãåí êûçãà ñ¿é¿¿ñ¿í áèëäèðèï, êºï óçàáàé àëàð êûç-æèãèòêå àéëàíûøòû. ÿëáàð÷ûí äîñóìäóí îøîë ìåçãèëäåãè àçàï òàðòêàí àáàëûí ñºç ìåíåí æåòêèðå àëáàéì. Äèâàíäàí ò¿øïºé òàìàê äà è÷ïåé, îîðóï êàëãàí ýëå. Îêóóñóí äà òàøòàäû.

Óáàêûò äààðû äåìåê÷è, ê¿íäºð ºòêºíäºí êèéèí áààðû ºç

íóãóíà ò¿øº áàøòàäû. Êèéèíêè æûëû ýêîíîìèêà ôàêóëüòåòèíå òàïøûðûï äàãû ñ¿é¿¿ãº êàáûëäû. Æèãèòè Áàçàð-Êîðãîíäóê, Êàðà-Ñóó ðàéîíóíäà íàëîãîâûé èíñïåêöèÿäà èøòå÷¿. Îêóï æàòûï ýëå, áèð ê¿í¿ “Ðîññèÿíûí Ñàðàòîâ øààðûíà êîìåðöèÿ êûëàì, òàéýæåì ÷àêûðäû” äåï êåòèï êàëäû. ÿëáàð÷ûíäûí áóë êûëûãûíà òࢠýëå êàëûï “1-êóðñòó á¿ò¿ï, êàíèêóë óáàêòà áàðñࢠäåëå áîëìîê” äåñåì, “æîê äîñóì ìåí øàøûëûø áàðûøûì êåðåê”

äåãåí áîþí÷à óçàï êåòòè. ʺðñº äîñóì áåêåð êåòêåí ýìåñ ýêåí, îøîë ìåçãèëäå ñ¿éëºø¿ï æ¿ðãºí Áàçàð-Êîðãîíäóê æèãèòè äà áàøêà êûçãà ¿éëºí¿ï àëûïòûð.

Àðàäàí áèð æûëäàí àøûê óáàêûò ºòò¿. Áèð ê¿í¿ ¿éäº

óêòàï æàòñàì, “äîñ ìåí êåëäèì” äåãåí ¿í êóëàãûìà óãóëóï æàòòû. ʺç¿ìä¿ à÷ñàì áàÿãû ÿëáàð÷ûí äåãåí äîñ êûçûì ìåíè îéãîòóï æàòûïòûð, º¢¿ì æå ò¿ø¿ì ýêåíèí áèëáåé òࢠáåðäèì. Äîñóìà áîëãîí ñàãûíû÷ûì ê¿÷ºï òóðãàí, óøóí÷àëûê êóáàíäûì. Æà¢ûëûêòàðäû ñ¿éëºø¿ï îòóðóï, áèð êåçäå äîñóì êºç¿íº æàø àëûï, ìàãà áîëãîí îêóÿíû àéòûï áåðäè. ʺðñº äîñóìäóí Áàçàð-Êîðãîíäóê æèãèòè ¿éëºí¿ï àëãàíäà, äîñóìäóí 3 àéëûê áîþíäà áàð ýêåí. Àíû æàøûðàì äåï àòàéû Ñàðàòîâãî êåòêåí ýêåí. Áàéêóø äîñóì àë æàêòà æ¿ð¿ï, è÷è ê¿íäºí ê¿í㺠÷î¢îéãîíóíàí òàéýæåñè äà êàðàáàé êîþïòóð. “Àð êèìäåí íàñûÿ òîâàð àëûï êàéðà ñàòûï æ¿ð¿ï, áèð ê¿í¿ ñîîäà êûëûï îòóðãàí æåðèìåí òîëãîî êåëèï, òºðºò ¿é¿íºí áàëàêàíàêòàé óóë òºðºä¿ì, àòûí Ýëüäàð äåï êîéäóì, ìåíè òºðºò ¿é¿íºí ý÷ êèì àëûï ÷ûêêàí æîê, ºç¿ì êâàðòèðàíò áîëóï æàøàãàí îðóñ êåìïèðäèí ¿é¿íº êåëäèì. Áàøûíäà òûðûøûï òîïòîãîí àê÷àì ìåíåí ê¿í êºð¿ï æ¿ðä¿ì, áàðà áàðà àê÷àì ò¿ãºí¿ï, êûéíàëà áàøòàäûì. Óóëóì 6 àéãà êàðàï êûëûêòàðû ÷ûãà áàøòàãàí, ê¿ë¿ï, áèð íåðñåëåðäè ò¿ø¿íãºíñ¿ï êàðàéò. Îøåíòèï ê¿í êå÷èðèï æ¿ð¿ï àê÷àìäûí áààðû ò¿ãºíäó. Ýìíå êûëààðûìäû áèëáåé êàëäûì. Îðóñ êåìïèðãå áàëàìäû êàðàï òóðó¢óç, ìåí àçûð áàçàðãà áàðûï

àê÷à òààï êåëåì äåãåí áîþí÷à, áàçàðãà êåëèï, Êàðà-Êóëæàëûê òààíûø áàëàäàí àê÷à àëûï, áàëàìà áàðáàé Êûðãûçñòàíãà êà÷ûï êåëå áåðäèì” äåãåíäå, ýìíå äýýðèìäè áèëáåé îîçóì à÷ûëãàí áîþí÷à êàëäûì. “Êàíòèï áàëà¢äû òàøòàäû¢, ýìè íå áîëîò” äåñåì, “áèð àç àê÷à òîïòîï àíàí áàðûï àëûï êåëåì” äåï êîéäó. “Æèãèòè¢å àéòïàéñû¢áû, áàëࢠÑàðàòîâäî êàëäû” äåñåì, “æîê” äåãåíäåí áàøêà æîîï áåðãåí æîê. Àòàñû ìåíåí àïàñû êè÷èíåñèíåí àæûðàøûï, ºãºé àòàíûí êîëóíäà ÷î¢îéãîí ýëå.

Àê÷à êûëñàì áàðàì äåãåí äîñóì, “ìåí Ñàðàòîâäî ñîîäà

êûëãàí áèð ýæåíè êºðä¿ì, ìåí êà÷ûï êåëå áåðãåíäåí êèéèí áàëàìäû êåìïèð áàçàðãà àëûï êåëèï ìåíè èçäåïòèð. Àçûð áàëäàð ¿é¿íº òàïøûðûï òàøòàïòûð, ýãåð ìåí áàðñàì ìåíè ìèëèöèÿ êàìàï òàøòàéò ýêåí” äåï áàðáàé êîéäó. Àíäàí áåðè 16 æûë áîëóï êàëûïòûð, áàëàñûí 1998-æûëû èþëü àéûíäà òºðºãºí. Ìåí êå÷å æàêûíäà ÿëáàð÷ûí ìåíåí ñ¿éëºø¿ï “áàëà¢äû èçäåáåéëèáè” äåñåì, “àðàëàøïàé ýëå êîé÷ó, áóë òåìàíû ýêèí÷è êîçãîáî” äåï êîéäó, ìåí äà à÷óóì êåëèï “ñåí äà ýíåñè¢áè, êàíòèï îéëîáîéñó¢, àíäàí áåðè êºï óáàêûò ºòò¿, ìåí áàëà¢äû òàáàì, àë áàéêóø ýíå ìýýðèìèí áèëáåé áàëäàð ¿é¿íäº ÷î¢îéäó” äåï êàòóó àéòûï ñàëäûì. Áèðîê êàÿêòàí êàíòèï èçäººí¿ áèëáåé áàøûì êàòûï îòóðàò. “Ñàðàòîâäî êàéñû æåðäå ñîîäà êûëãàíñû¢, êàéñû êº÷ºäº æàøàãàíñû¢” äåñåì àéòïàé êîéäó. Êàíòêåíäå äà òàáûøûì êåðåê äåãåí îé òóðàò, áèðîê êàíòèï?

Фейсбуктан

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

13

КАРА БЇЛДЇРКЄНБийиктиги 50-75 см болгон роза гїлдїїлєр туку-

мундагы чакан бадал. Кара бїлдїркєндїн ашында канттар (3-5�), органикалык кислоталар, жыпар жыттуу заттар, клетчатка, В тобундагы витаминдер, аскорбин кислотасы, каротин бар. Мындан тышка-ры анда калий, жез менен марганец бар.

Кара бїлдїркєндєн шире, сироп, варенье, джем, мармелад жасалат. Андан кайнатылган компот, чай суусунду жакшы кандырат, тердетет.

Карындыз, сарындыз, инула - кєп жылдык жоон, этїї, кєп баштуу тамыры болгон татаал гїлдїїлєр тукумундагы єсїмдїк. Сабагы тїз, сыртын кыска тїк баскан, єсїмдїктїн башында бутагы аз. Жал-бырактары кезектїї, жазы, жалбырак пластинкасы кээ бир жеринде текши эмес ачалган. Жалбырак-тын їстїнкї бети бырыш, астынкы бетин ак-боз тїктєр каптаган. Тамырдан чыккан жалбырактар саптуу , узунча келип, эллипс сымал, узундугу 50 см-ге чейин жетет. Сабактагы жалбырак пласти-касынын формасы жумуртка сыяктуу, бирок тє-мєн жагы жогорку жагына караганда бир аз жа-зыраак келет. Жогорку жалбырактары сапсыз. Гїл жайгашкычтын диаметри 8 см-ге, сабактын учунда жана анын бутактарында бир нече гїл бо-лот. Четки гїлдєр учтуу, ортоўкулары тїтїкчєдєй, бардык гїлдєр алтын сымал ачык сары тїстє. Мє-мєсї (уругу) кїрєў, узун уча турган кєкїлї бар. Июнь- сентябрда гїлдєйт.

Карындыздын кургак тамырын жанчып май-далап, анын 2 чай кашыгынын їстїнє 200 мл суу куюп 10 саатка коюп коёт. Аны чыпкалап, бир кїн-дїн ичинде ичсе жарайт. Башка ыкма менен 5-10 г майдаланган тамырдын їстїнє 400 мл суу куюп, кєлємї эки эсе азайганга чейин кайнатат. Музда-гандан кийин чыпкалайт. 1аш кашыктан ар бир эки саатта ичсе какырыкты жумшартып чыгарат, орга-низмге кїч кубат берет. Карындыздын майдаланган тамыры менен тамыр-сабактарынын бир бєлїгїнє 10 бєлїк ысытылган кїн карама майын куюп, 2-3 кїнгє чылап караўгы жерге коёт. Чыпкалагандан кийин аны теринин ар кандай сезгенїї ооруларын-да колдонсо болот.

КЫЗЫЛ МЫЯчанактуулар тукумундагы кєп жылдык єсїмдїк,

бийиктиги 50-150 см. Сабактары тїз, кїчтїї, тамы-ры абдан тереў, жайылып таралган. Жалбырактары кезектїї, овалдуу, узунча, кыска саптуу, жабышкак. Даны – узун, жылаўач, кїрєў тїстєгї кыйшайган чанак, узундугу 1,5-3 см, туурасы 4-6 мм, 2-6 уру-гу бар. Июнь-августа гїлдєйт. Кызыл мыя бардык жерде (жолдордун четинде, талаада, кєлдє) єсєт. Кызыл мыянын тамырын кїзїндє (сентябрь, ноябр-да) же эрте жазда (март, апрелде) казып жыйнайт. Тазалап, їстїнкї жагын кесип, абада кургатат. Бир аз тоборсугандан кийин, тамырын каптаган кабы-гынан тазалап, кїнгє кургатат да, сорттоп, карарган, чириген тамырлар ташталат. Кургак тамырлардын тїсї сыртынан боз-сары, ичи мала сары, булалуу, даамы абдан таттуу, жытсыз. Кургак, салкын жайда кызыл мыяны 10 жыл сактаса болот. Кызыл мыя-нын тамырында сапониндер, флавоноиддер, крах-мал, С витамини, эфир майлары бар.

Кызыл мыя 5 миў жылдан бери кєп убакыт бою колдонулуп келген. Ал индия, тибет медицинасында кеўири колдонулган, аны байыркы Греция менен Египетте да билген, биздин элде да кызыл мыя ке-ўири пайдаланылган.

Кызыл мыянын тамырынан дары жасалат, та-мак ашка да колдонулат. Ширеси менен жїн боё-лот. Дарылык касиеттери: какырыкты жумшартат, ич катканда ичти бошотот, ошондой эле ооруларга, сырткы жагымсыз таасирлерге организмдин турук-туулугун кїчєтєт. Кызыл мыя дары катары сироп, экстракт, чай тїрїндє колдонсо болот. Кызыл мыя малга тоют катары да пайдаланылат.

Тамак-аш єнєр жайында кызыл мыя пиво, квас, лимонад, капуста, алма туздаганда кеўири колдо-нулат.

КЄКЄ МЕРЕН, ТИМЬЯН, ЗИЗИФОРА

- эрин гїлдїїлєр тукумундагы, бийиктиги 5-30 см болгон кєп жылдык чєптїї єсїмдїк. Сабагы тїп жагынан жайылган, тєрт бурчтуу. Жалбырактары майда, кыска саптуу, жумуртка сымал же узунча, жылма же тїктїї. Гїлдєрї мала кызыл, кээде ак, сирень тїстїї (кєгїлтїр) жалбырактардын ичинде жайылган бутактарда топ гїлдєр болуп чогулган. Тажычадай гїл коргону эки эриндїї. Жалбыракта-ры, бутактары менен гїлдєрїндє эфир майын чы-гаруучу бездїї тїтїктєр болот. Июндан сентябрга чейин гїлдєйт.

Бардык кургак, таштуу кїнєс жерлерде: талаада, кумдуу топуракта, дєўчолєрдє єсєт. Сырьё ката-ры гїлдєгєн сабактары жыйналат. Сарайларда же кургаткычтарда 350 С-га чейинки температурада кургатылат. Жыты бир башкача жагымдуу, даамы бальзамга окшош болот. Сырьесунда 0,2ден 1,5� ке чейин эфир майлары жана башка биологиялык активдїї заттар бар.

Негизги таасири: какырык чыгаруучу, бактерия-ларга каршы. Элдик медицинада кєкє мерендин чє-бїн тамдын ичине, мисалы, уй туугандан кийин же балдар чочуганда тїтєтїї їчїн пайдаланылат. Кєкє мерендин ысык тундурмасы бронхитте, трахеитте, ич єткєндє, ич тїйїлїп ооруганда берилет. Негизи-нен кєкє мерендин чєбїнїн 1 аш кашыгынын їстї-нє 200-300 мл (1 стакан) стакан кайнак суу куюп, капкак менен жаап, 5 минута кайнатат. Андан кийин муздатып, чыпкалайт. Бул тундурма кїнїнє їч маал тамаака чейин 1-2 аш кашыктан ичилет. Ириўдеген жараттарды тундурма менен жууса жакшы.

КЫРК МУУНкырк муун сымалдар тукумундагы кєп жылдык спо-

ралык єсїмдїк. Сабагы муунактап бутактайт, муунак сайын начар жалбырактары жайгашат. Тамыры узун, жайылма, кара топуракка тереў батат. Жазында ан-дан боз кїрєў жоон, бутаксыз узундугу 7-20см сабак єсєт. Эў чокусунда жумур сымалдуу споралык бутак пайда болот. Бул споралар бышып тїшкєндєн кийин бутактар єлїп, анын ордуна мємє бербеген, боз жа-йылган, муунакталган 30-50 см бийиктеги сабактар чыгат. Жалбырактын ордуна чыккан алардын бутагы (6-18) ичке, ар бир муунактагы бутакчалар мырза ка-рагайдыкына окшош тарайт. Республиканын бардык аймактарында талаада, суунун жээгинде, бадалдын арасында, кумду жерди жактырып єсєт. Июнь –август айларында кырк муундун жашыл жайкы муунактары кесилип алынат. Сырьену тезинен таза абада же жел жїргєн сарайда кургатуу керек. Кырк муун жытсыз, дамы бир аз кычкылыраак, сабактары катуу, кєўдєй, изи бар, бутакчалары жашыл болот.

Кырк муунду байыркы замандын белгилїї врачы Авиценна ак шишикте ич кєўдєйїндє сары cуу толуп калганда, буттар шишигенде шарапка чылап берген. Азыркы кезде медицина кырк муундун кан токтоткуч касиетин тапкан. Анын тундурмасы кан тїкїргєндє, геморройдун кесепетинен кан акканда берилет. Мын-дан тышкары териде ириўдїї жаралар тарап кеткен-де, салфетканы тундурмага салып аны менен жарага, компресс кылса жардам берет. Ошондой эле, 20 грамм кырк муунду 1 литр ак шарапка чылап, караўгы жерде 2-3 жума сактайт. Чыпкалагандан кийин ач карын 100 граммдан (мл) ичсе, кан тїкїргєнї басылат.

Кырк муундун жаш муунактарын салаттарга кошуп жесе, ал жагымдуу, витаминдїї тамак болот. Кырк

муундун курамында флавоноиддер, ар тїрдїї витамин-дер, кальций тузу ж.б. бар. Кырк муун организимден коргошунду чыгарат, ошондуктан аны коргошун менен ууланганда берет. Кремний кислотасы кєп болгондук-тан, организмге барганда ар кайсы орган менен сис-темалардын зат алмашуу процестеринде негизги рол-ду ойногон туздарды пайда кылат. Ал туздар заарада кээ бир минералдуу компоненттердин кристаллдаш-канына тоскоол кылып, заара жолдорунда аш пайда болууну алдын алат, склерозго каршы да таасири бар.

Кырк муундун колдонуу ыкмасы,чєптїї майдалап, андан 10 грамм алып, анын їстїнє 200 мл (бир стакан) шаркырап кайнаган ысык cууну куюп, 20-30 минута термоско демдейт,чыпкалайт.

Кїнїнє 2-3 маал жарым стакандан ичилет.Бут тердегенде ванна жасаса жакшы.Ал їчїн 50г

кырк муундун їстїнєє бир чака cуу куюп 30 минута жаап коюу керек.Муздагандан кийин буттарды жууса абдан жакшы болот.

КАРА БЇЛДЇРКЄНБийиктиги 50-75 см болгон роза гїлдїїлєр туку-

мундагы чакан бадал. Кара бїлдїркєндїн ашында

- эрин гїлдїїлєр тукумундагы, бийиктиги 5-30 см болгон кєп жылдык чєптїї єсїмдїк. Сабагы тїп жагынан жайылган, тєрт бурчтуу. Жалбырактары майда, кыска саптуу, жумуртка сымал же узунча, жылма же тїктїї. Гїлдєрї мала кызыл, кээде ак, сирень тїстїї (кєгїлтїр) жалбырактардын ичинде жайылган бутактарда топ гїлдєр болуп чогулган. Тажычадай гїл коргону эки эриндїї. Жалбыракта-ры, бутактары менен гїлдєрїндє эфир майын чы-гаруучу бездїї тїтїктєр болот. Июндан сентябрга чейин гїлдєйт.

Бардык кургак, таштуу кїнєс жерлерде: талаада, кумдуу топуракта, дєўчолєрдє єсєт. Сырьё ката-ры гїлдєгєн сабактары жыйналат. Сарайларда же кургаткычтарда 350 С-га чейинки температурада кургатылат. Жыты бир башкача жагымдуу, даамы бальзамга окшош болот. Сырьесунда 0,2ден 1,5� ке чейин эфир майлары жана башка биологиялык активдїї заттар бар.

Негизги таасири: какырык чыгаруучу, бактерия-

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

14 ШАЙЛОО

(Сандан санга)

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ

(КЫЗКАЙЫП)

Роман

(КЫЗКАЙЫП)

Тоолор кулаганда

Тїйїнїн чечпес тагдырга айла барбы, эзелтен ошондой болуп келген, аны єз-гєртє турган кїч да, сот да жок. Ошондо, жазмышы ага жарыгын чачпай, жек кє-рїндї болгон кїнї, андагылардын кєзїнчє намыс талаш кармашында жеўилип, ал аз келгенсип жанынын жарымындай болгон тїгєйї кан жуткурган жа нагыл чунак ку-лак канкор менен жан кашайтып кынала басып кеткен кезде ызакордукка чыдабаган Жаабарс кайгысын кайда катарын билбей башы оогон жак ка басып кетти. Тагдыр-дын берген кїйїтїн, азыр эле єткєн иштин жалынын кантип єчїрєрїн биле албай, кыжыры кайнагандан улам ары-бери сан-далып, жадагалса аў уулаш жайын унутуп, каргаша канын ойнотуп жїрє берди. Мына ошондо - ушундай ырайымсыздыктар да болот экен да бул тоолордун адамдын изин кєрєлек жайык коктусунан ал єзїнїн жа-нагыл жан шериги менен кєўїлгє єчпєс кек салган чунак кулак барстын дене ку-мар бир болуп, дїйнє унутуп чагышып, ал экєєнї эч качан тагдырыў да ажырата албай турган абалда калганын кєрдї да, чечекей агып, карегим катып калсачы деп жиберди. Ал учурда тиги экєє жан жал-гашуу жыргалынын жетер жерине жетип, акактап чарчап тил сунуп, кєчїктєрї же-лимделип калгансып ажыраша албай, кый-мыл-кїчтєн ажырап, бири-бирине жаны чыгып бараткандай аёолуу карап, карек-ти єрттєп турган экен. Алар Жаабарсты дал ошондой абалда турган чакта кєрїш-тї да, їрєйлєрї їч кєчїп, демдери катып таш болуп єлїп калышты. Ушунун баары каш кагым гана убакытта болду. Каары келип, кїўгїрєнє ыркыраган Жаабарс ба-шын жерге сала, кєзїнєн жалын чыгарып, бир жалтанбай кол салууга, камындырбай баса калып жулмалап, ай дегиче алкымы-на канжар азуусун салып шарт булкуп, эки чайнап, бир жутуп жиберчїдєй жаалда-нып, єксїткєн єчїн экєєнї катар єлтїрїп эми алмакка келатты. Кєздєгєнїн кєзї менен кєрїїгє акыркы гана кадам кал-ган эле. Ошол чечїїчї кадам таштаарда, жининен аша жек кєргєн, жанагыл эки дене биригип, эки жїрєк бир тамырдын кагышына айланган тїгєйлєрдєн чоктой кїйгєн кєздєрїн албай баратып капылет жерден дал болуп катты да калды. Антке-ни аны кандайдыр бир сыйкыр кїч, кан-дайдыр бир касиеттїї добуш, кандайдыр бир эрк токтотуп калгандай болду. Барс тукумун улантуу їчїн кєўїл макулу менен жалгашкан тїгєйлєргє кол салба, ємїргє зыян келтирбе, тарт артыўа деген кимдир бирєєнїн єзїнїн дилинен угулган касиет-тїї буйрук їнїнєн улам касташына канжар

болуп сайылар жолунан башка чапкандай бурула берип мїдїрїлдї да, беткелди жї-рїп берди, а бирок эмнегедир ызырына кїркїрєп, жаны чыгардай онтоо менен ый угулган ыр- кыроодон, єзєктєгї єчпєс єксїїдєн єзїнєн єзї єрттєнїп баратты...

Кїн сайын єз їйїрїнєн алыстай бер-ген Жаабарс єзїнєн єзї кыжыры кайнап, жалгыз баштын жан кыйнаган азабы їчїн кашык каны калганча бир ємїрдїн бир болор тагдыр кегиндей кармашын та-мырдын кагышы сайын кекене эўсеген безери жырткычка айланды. Аскалардын коўулунда жашаган кєзїнє кєрїнгєн эле жаныбарлардын артынан чабыт кумарын эмес, кыжырын чыгармакка сая тїшїп, жегиси келбесе да канжар азуусун канга жууп, кеў омуроо, барак тєш баштагыдай мєўгї жиреп кеткиси келип, тентимиш турмушка кабылды. Ошолбу, ошол эмес-пи, айтор, жебе кєзї жеткенге ок болуп тиет, алкымынан кызыл жаян кан атып, тєрт туягы тыбырчылап, бир туруп, кайра жыгылып жатканына каарын чачып ка-рап, моокумдан кана ырылдап тура бе-рет да, анан болгону булоолонгон ысык кандан аптыга жалап-жалап алып басып кетет. Кан эўсеген ачтыктан эмес, эч ба-сылбай кан кайнаткан єткєндєн калган єксїгї їчїн ушинтет.

Кїндєр кайрылбай кетти, кар менен мєўгї жамынган аскар тоолор гана тїбє-

лїк турчу ордунда турат, андагы аба ыра-йы да алмашты, а бирок сыртынан эч нер-сеси єзгєрбєгєн, бул аймактын падышасы болуп келген Жаабарс гана жалгыз каўгып жїрє берди. Анан мурда такыр болбогон деми кысылган кїндєр кєбєйдї...

Тагдыр анын акырындан чабытын ала баштады. Ошондон улам ал азыр эликтер-дин суу ичер жеринде Кудай деп оўутун кїтїп отурат, анткени чабытка тїшкєнгє чейин эле деми кысылмайы кармап, тєрт аягын бууп салган. Болбосо баштагыдай кылмак, каны каткан кийиктер сууну кана ичкенче кїтїп, анан алардын чанкоосу басылып, магдырай тїшкєн кез болот, ошону билип, аларын дене жыйганча ча-буулга чагылгандай єтмєй оў. Бул азыр кыял болуп турган кез. Кээде аларыў сен кїткєндєй болот, кээде башка жактан чаў-коо кандырмакка кетип калышат. Андай учурларда алардын артынан жыт алдыр-бай аўдып, жыландай жылып жакындап, илерге кєзї жеткенде гана ок болуп атыл, андан аркысы буйруктун иши.

Бул мертебе Жаабарстын денекул кыл-мак тагдырга таарына турган жолу жок. Башкалар басып баралгыс шаўкайган тоо-нун бїр чєбї менен сан тїркїн бадалдын миў тїркїн ашын тандап оттогон аркар-кулжалар букма жайда бугуп жаткан Жаа-барстын тїз єзїн беттеп, теребелден те-мененин кєзїнчєлїк шек санабай келе

жатышты. Алар анын бар-жогун алыс жак-тан эстебей, жакын жерден кол саларын эч сезбей ичмеликке бейкапар тизиле ка-лышып, жайбаракат суу ичїїгє киришти.

Жерге житкен ок болуп, башкага тїгїл єзїнє єзї жок болуп букмада бугуп жатты. Канынан кашкєйлїк али кетелек, ар кый-мылды карегинен єткєрїп, кылтактап- талдап отуру. Баары жайында, жазмышы жана бир жазуусун чийген єўдєндї, эми кїтїї гана керек. А бирок жер солкулда-та демиккени, ага кошулуп кєкїрєгїнїн кырылдаганы кыр аша кетип жаткандай болду. Карылыкпы, ашууларда жулунган суук аларын алган окшойт. Аны буктур-мада ушул кыйнады.

Келтирери кезин келтирди, четирээк турган їйїр баштоочусу, шаа мїйїз кул-жаны кєзгє илешпей эки секирип жетип, жонунан апчып жыгарда дем кысылмасы каргаша болду. Жетерин жетип, тырмак-тары апчуур болуп ачылып, бїт тулкусун кол кїчїнє салып чабарда тигил андан ык-чамдык кылып ойт берип кетти, кара жер-ди жара чаап, казанбак башын ташка уруп жатып калды. Ылдамдык ылдамдыктан утулду. Дем жетпей калды. Кыжырлан-ган Жаабарс ордунан шарт туруп кайра-дан ага секирди, дагы да тигини шамда-гайлык куткарып кетти. Аркар-кулжалар жер кєчїрє жїрїп беришти...

Артынан жебедей сайыла тїшїп, жет-кенин желкеден алып жыгылса болмок. Ошенттип, ызанын кїчї дем берип же-теринде муунткан ачуу аны ого бетер де-миктирип, Жаабарстын кїчєнгєнїнє ка-рабай алкымын кысып жиберди. Мындай мїўкїрєткєн мїшкїл иш анын башына алгач ирет мына ушунтип тїштї, ыза-лыктан улам боору таш тагдырдын алкы-мын аткып бир чайнап, боорун эзип, єтїн ичип жибергиси келди. Андан єткєн, Ку-дай башка салбаган єксїктї жанагы їйїр баштагыч кєргєздї. Алыстай барып артка бурулду да, ага айбат кєрсєтїп, мїйїз ке-зеп, туягы менен жер чапчып сес кєрсє-тїп, анан кайрылбай кетти, баарынан да ушунуку єттї. Жырткычтын ырыскысы бутунда деген чын экен, бут эми басканга гана жарап калабы?.. Мурда деле мындай майда оўунан чыкпоолор болчу, бирок анда курчтук менен пайын келтирїїдєн кетирчї. А мында... Жараткандын берге-нин тагдыр алган экен.

Єзїнєн єзїн жоготкон Жаабарс са-быры суз, ааламда жалгыз калгансып, курчу качкан кєздєрї менен эки жагын жалдырай карап, жерге батырбаган де-миккенин басалбай башы оогон жакка каўгып баратты...

КООРДИНАТОРЛУК МАЙЛУУ ОРУНБУ?

Шайлоо жакындаган сайын партиялар ича ара биригишип жатканы маалымат каражаттарына байма-бай айтылып жат-каны менен партиялар єздєрїї корруп-циялашкан топторду тїзїшєт эмеспи. Буга чейинки шайлоо єнєктїгїн карап кєр-сєўєр, башкы штабы атайын план прог-раммасы менен чыгышып депуттатыкка талапкерлер элге їгїт иштерин уюшту-рушат эмеспи ал жагы башка маселе. Биз ички ашканасына кирип кєрсєк, ал жакта иттин єлїїгї катылганы талашсыз. Єў та-ныштар, таеке-жээндер же аймакташтар толуп алышкан болушат .Каржы тармагын кармагандар пайгамбардай эле даражада доор сїрєт. Бул кыска убакытта эсеп чоту жок каражаттар кємїскє жактарга кото-рулуп турат. Партиянын шайлоо фонду

бул жєн гана «кєрсєтмє». Алдыўкы элге алынып калынган партияларга талапкер-лер наак акчаларын кєтєрїп келишет, эч кандай кагазы жок эле ишеним артып. Башкы лидерине єткєрїп беришип кє-ўїлїн алгандан кийин тиги жакты колго алдым дегенсип кылтыйып эл тарапта болушуп калышат эмеспи. Азыркыга че-йинки «Ата-мекен», «Ата-журт», «Респуб-лика» партияларынын депуттатары ачык айтып эле чыгышты, шайлоо маалында канчалаган “долларбайларды” беришкен-дерин. Ушул жерден, бул шайлоо эмес эле акча жазай турган бизнестин бир тарма-гыбы дегендей ой кетет. Жогорку Кеўеш канча акча салсаў он эселеп чыгарып алчу бизнес борборубу? Ал эми аймактарда болсо «мергенчи жанын жейт, їйдєгїїсї

жатып алып майын жейт» деген сыяктуу эле . Талапкериў кантип эски абройун са-лып жатып партиянын тизмесине жаман жакшы кєрїїнїшїп киргенин, ал кайдан билсин миллиондогон долларбайды сада-га чапканын. Координаторлор районду, облусту тейлешет эмеспи. Шайлоо бїт-кєндєн кийин кантип байый тїшїшкєнїн кошуна колоўдору азыркы чейин жомок катары айтып жїрїшєт гектарлаган жер-лерди, акыркы їлгїдєгї авто унааларды, короодогу жылкыларды кантип алганын.Жогорку Кеўешге єтпєй калган талапкер-лер болсо «черныйларды»салып акчала-рын кайтарып кеткендери дагы бар. Эмне демекчибиз элдин ырыскысын талашпа-гыла бай болгур биздин координаторлор.

ОБДУНОВДУН ОРДУНА БАЙТЕРЕКОВ

КЕЛЕБИ?

Республика партиясынан єз алдын-ча бєлїнїп атып партияда саналуу гана депутаттар калган эле. Ушул жу-мада фракция ичинде келбеген кесип-тештеринин ичинен Э.Обдуновдун та-лапкерлигин чийген атышыптыр. Ал эми, бул жылуу орунга тизме боюнча кочкордун мурунку акими Курманбек Байтерековго кезек келип калганы тууралуу айтылууда. Ошондо Револю-циянын беш жылдыгын Бакиевдердин командасы эки колдоп тозуп алыш-май болду. “Революцияны фанаттар кылат, пайдасын аферисттер кєрєт” деген сєз чын тура. Сасык саясат де-ген ушу турбайбы?

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

15СКАНВОРД

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

16

Бишкек шаарынын тургуну

Кыргызбаева Гїлнараапабызды 22-январь туулган

кїнї менен чын жїрєгїбїздєн куттуктайбыз!

Сизге кааларыбыз узун ємїр, бак-таалай, ара-бызда кадыр баркка ээ болуп биздин карегибизде эч оорубай, атам менен бактылуу ємїр сїрїп биз-дин тєрїбїздє сый урматыбызга ээ болуп жїрє беришиўизди каалайбыз.

уулдарыўыз Рахатбек, Нурбек, Кубан кыздарыўыз Нургїл, Мариям, Арууке

КУТТУКТООДЕМИЛГЕ

БООРУКЕРДИК КАРТАЙБАЙТ ДА, ЭСКИРБЕЙТ ДА ЭКЕН

Бир топтон бери блог жаза элекмин. Анан калса бир нерсеге таасир албасаў, дїйнєў ойгонбосо, бирдеме жаза коюу оор экен. Бирок бїгїн жазбай кое албайм. Жазышым керек.

Ошто унаа базарда “IsmanLife” акциясынын уюшту-руучулары чогулткан акчалар.

Бир кабагы жарык, таланттуу досубуз боорунан жа-быркап, аны алмаштыруу зарыл болуп турат. Чет єлкєдє алмаштырууга кєп каражат кетет экен. Ош шаарындагы достору чогулдук да, каражат топтоо їчїн акцияларды уюштуруп, маалымат тарата баштадык. Тїрдїї идеялар-ды айттык. Журналисттер да жардам беришти.

Алгач биз кылган аракеттер дубалга тийген таруудай аркага секирип жаткандай туюлду. Бирок кайткан жок-пуз. Улам бир идея менен чыгып, улам бир кишинин кулагына куюп отурабыз. Ошентип, эч кандай майнап чыкпачудай болуп жатып деле бир топ каражат топто-луп калыптыр. Анан интернет колдонуучулардан каттар келип, чалуулар тїшє баштады. Башка шаарлардагы таа-ныш-досторубуз аракетке єтє башташты.

“...Мен эмне жардам бере алам?”“...Дарегиўерди айткылачы, мен акча жиберейин де-

дим эле.”“...Алматыда да акция уюштурууну ойлонуп жатам,

бир аракет кылайын.”“...Колуман келгени ушул болуп калды, аз да болсо

кабыл алып коюўуздар, досуўуздар айыгып кетсин.”“Азырынча ушуну ала тургула. Акча топтоло берсин

балдар, таптакыр жетпей баратса, машинемди сатып берем.”

"...Ага, арзыбаган акчамды сиз айткан жигитке бердим, ыраазы болуўуздар, досуўуздардын ден соолугу мыкты болуп кетишине чын жїрєгїмдєн тилектешмин, кєпчїлїк ушинтип тилеп отурсак, кудай таалам албетте берет..."

"... Мїмкїнчїлїгїм ошого жетти, кєп акчалуу болсом, эх, анда аябайт болчумун. Сиздердей адамды кєргєндє

биздин четте турганыбыз болбос. Бизге ушундай жак-шы жол кєрсєттїўїздєр, ыракмат сиздерге."

“... Биз жамаатыбыз менен бир кїндїк айлык акы-бызды которобуз...”

“...Жїрєк сиздер менен бирге!.."Дагы кєп каттар, кєп смстер бар. Менден башка дос-

торго да тынбай келип жатат. #�IsmanLife акциясынын уюштуруучулары, достор чогулуп тїшкєн акча, келген каттар тууралуу бири-бирибизге маалымат беребиз.

Жїрєктї эў толкундантканы досубузга бир аял ча-лып, мен акчалай жардам бере албасам да донор бо-луп берейин, алтындарым, жаш бала экенсиў, єлїмгє кыйбай турам”,-дептир. Досубуз жаш адам донор боло аларын айтса, анда “27 жаштагы сиўдим бар, болбосо ал берет”, - деген экен. Угуп алып толкунданып кеттим. Жашып кеттим.

"Жапалак" унаа базары. ОшУнаа базарына барып кофе, чай сатып жїрсєк, алгач

жаа бою качып жатышкан. Анан бир аз маалымат алган-дан кийин кєпчїлїк эл чын дилинен кофе, чайыбызды сатып алып жатышты. Айрымдары “Кофеўерди башка-га сатып алгыла, мен жєн эле берейин. Досуўар айыгып кетсин”,-деп салымдарын кошушту. Артыбыздан ээрчип келип кошуп жатышты. Ал тургай ошол жерде куймак, кофе сатып отурган эже: “Менден албай, мына бул жи-гиттерден алгыла, менин соодам эмки базарда жїрсє деле жетет”,-деп кардарларды бизге їгїттєп турду. Ошол жерде ашкана иштеткен аке столдорун алып келип, аш-канасынан ток чыгарып берип жардамдашып жїрдї.

Жанды эў ачыштырганы "Силер чындап эле уюшту-руп жатасыўарбы, алдап акча таап жїргєн жоксуўарбы?" деп шекшиген жигиттин сєзї болду. Заманаў куурулуп кетет экен. Чынында ал жигит кїнєєлїї эмес ошентип шекшигени їчїн. "Сїткє оозу кїйгєн айранды ууртап ичет" дейт го. Балким ошондой жол менен элден акча жыйнаган шылуундарды кєргєн окшойт.

Бирок жогорудагы окуя бизди биротоло капа кылып койгон жок.

Унаа базарындагы баласы да, карысы да, башка улут-тун єкїлдєрї да кайдыгер болбой, тилегин айтышып, аз болсо да кабыл алып койгула деп кєтєрїп жїргєн куту-бузга акчасын салып жїрїштї.

Кєрсє, адамдардын жашоо абалы, жашы, мїнєзї, тышкы кєрїнїшї, кийими, тили башка-башка болгону менен боор оорусу, жїрєк согуусу бирдей экен. Арааны жїрїп турган ааламдашуу доорунда адамдардын жїрє-гї муз болуп бараткандай туюла берчї. Бири-бирибизге боор бербей, байлык, мансап деп жашап калгандай се-зиле берер эле. Кєрсє, мен єзїм ошентип жашап жаткан экем. Элдеги мээрман жїрєктєр миўдеген жылдардан бери жашап келсе, мындан ары миўдеген жылдар бою жашай берет деп ишене баштадым. Боорукердик кар-тайбайт да, эскирбейт да экен.

Муздай тоўгон жїрєктєрдї кайрымдуулук менен УРМАТТУУ ОКУРМАН!"АЙБАТ" гезитине

жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын- 3 айга – 148 сом 50 тыйын- 6 айга – 297 сом 00 тыйынЖазылуу республиканын, бардык

почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546

эритсе болорун туйдум.Элдерден болгон бул жакшылыктарды кєрїп, угуп,

досубуз кадимкидей жашоого кумары артып, чыйра-лып келатат. Биз болсо їмїт менен аракетибизди андан ары улап жатабыз.

Ооба, биз болгону керектелїїчї сумманын ондон би-рин эми чогулттук. Бирок боорукер адамдар бар тур-ганда калганы да тез арада топтолоруна кїмєнїм жок.

Биз акча топтобой эле, адамдардан мээр-шыбага, боо-рукердик, адамдык асыл сапаттарды топтоп жатыппыз. Берген сайын ал сапаттар азайбай, єздєрїндє кайра кє-бєйїп жатыптыр.

Улукбек ОМОКЕЕВ, Азаттык