- Карыпбек мырза, їс-тїбїздєгї 2014-жыл да аяктап баратат. Сиз-

дин оюўузча бул жыл Кыргызстан їчїн, кыр-гыз эли їчїн кандай жыл болду?- Бул жылы биздин єлкєдє же-

тишкендиктер да, кемчиликтер да болду. Адегенде жетишкендикте-рибизди санай кетели. Биринчи-ден, коррупцияга каршы кїрєш кїчєдї. Жакында эле Жогорку Кеўештеги 17 адамга, министр-ликтерде 20 адамга, сот систе-масында иштегендердин 30дан ашуунуна кылмыш иши козгол-гону тууралуу маалымат кетти. Бул жакшы кєрїнїш. Экинчи-ден, бажы биримдигине кєптєгєн жылдардан бери карай эле кире-биз деп кире албай келгенбиз.

Бул маселе дагы быйыл буйруса чечилгени турат. Россия, Кытай, Казакстан, Тажикстан мамлекет-тери менен мамилебиз жакшы жагына єзгєрдї. Мындан 23 жыл мурун тажрыйбасыз министрдин айынан Араб єлкєлєрї менен ма-милебизди бузуп алдык эле, бы-йыл ал мамиле кайра жанданды. Энергетика тармагында бир топ иштер жасалууда. «Кемин» подс-танциясы курулуп бїттї. «Датка-Кемин» линиясы 70 пайыз аяк-тап калды. Бишкек шаарынын ичинде 200дєн ашуун жаўы кєп кабаттуу їйлєр курулуп атат. Бул дагы элибиздин турмуш деўгээли жакшырып баратканын кєрсєтєт. Тїндїк менен тїштїгїбїздї би-риктирген альтернативалуу жол

салынып баштады. Айтор мын-дай ийгиликтер кєп. Кемчилик-тер болсо, «Кумтєр» маселеси али аягына чыкпай атканы, азык-тї-лїктєрдїн баасынын кымбаттап кетиши, мамлекеттїїлїктї бе-кемдєє багытында жетишээр-лик иштердин жасалбай атканы.

- Келерки 2015-жылдан эмнени кїтсєк болот?- Эў негизгиси тынчтыкты сак-

тай алсак, азыркы башталган иш-терди аягына чыгарсак, ошол чоў жемиш болот. Ал їчїн курулай сындарга алдырбай, жєнї жок тиреше бербей, салмактуу, са-бырдуу болуп кызматташышы-быз керек.

11

Салмагы жок саясий партиялар

ТАЛАНТ ДИПЛОМ МЕНЕН ЭЛЕ КЕЛБЕЙТ...3 кыздын кїнєєсї далилденди

11

redactor@aibat.kg • ¹ 109 • 19-äåêàáðü, 2014

www.aibat.kg

10

«2014-ЖЫЛЫ БИР ТОП ЖАКШЫ СААМАЛЫКТАР БАШТАЛДЫ»

Эрнест АБДЫЖАПАРОВ:

ТАЛАНТ ДИПЛОМ МЕНЕН ЭЛЕ КЕЛБЕЙТ...Эрнест АБДЫЖАПАРОВ:

14

Жїгєрї атеросклерозду алдын алат 13

9

Чыгармачылыкта їйрєнгєн нерселеримди кїйєрмандарыма тартуулайм

«КЄСЄЄНЇН АКЫЛЫ ТЇШТЄН КИЙИН»

Кєп аялдуулукка шектелїї боюнча 5 кылмыш иш козголду

Жоодарбешим:

4-5

Карыпбек АЛЫМКУЛОВ, коомдук ишмер:

Абдрахман МАМАТАЛИЕВ:

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

2 АЙБАТ ПРЕСС

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №2938 Нускасы: 1500

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАРОВАРахатбек РЫСАЛИЕВТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВАДамир ЭСЕНГУЛОВМирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын)

Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Коммерциялык директор:Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Шергазы МАМБЕТОВ, коомдук ишмер:

Орозбек ДЇЙШЕЕВ, коомдук ишмер:

Убагында єлкєдєгї малдын санын так аныктоо, мал ылаўына кєзємєл жїргїзїї сындуу иштерди колго алуу жаатында кескин чараларды кєрїї, койлорду паспорттоштуруу демилгеси кєтєрїлгєн эле. Тилекке каршы мындай демилгени айрым жазмакерлер кєбїртїп-жабыртып жазып атып “тамам” кылышкан болчу. Бул маселе парламентте кайрадан кєтєрїлїп, натыйжада мал жандыктарын идентификациялоо жєнїндє мыйзам кабыл алынды.

Бул мыйзам кєптєгєн талаш-тартыш, тактоолордон кийин 2013-жылы кабыл алынган. Мыйзам 2014-жылдын 1-ап-релинен тарта кїчїнє кирмек. Єкмєт-тїн тиешелїї даярдыгы жоктугунан бул маселени 2014-жылдын 1-ноябрына че-йин жылдырууну єтїнїшкєн. Ага чейин Айыл чарба жана мелиорация министр-лиги идентификацияны ким ишке ашы-ра тургандыгын аныктап, идентификация боюнча тендер жїргїзїлїп, тендерде уткан компания ишин баштап калышы керек болчу. Ар нерсени шылтоолоп, узартып жїрїп отуруп, идентификация боюнча инвестициялоого даярбыз деген Польша тарапты дагы качырдык. Эл єкїлї Эсенгул Исаковдун айтымында, эми Айыл чарба министрлиги идентификациялоону дагы жылдырганы жатыптыр.

Эртеў Бажы бирлигине баш бакканы жатканда жалпы республика боюнча мал-дын санын, саламаттыгын, экологиялык тазалыгын аныктоо єтє актуалдуу масе-ле болуп жатканын Єкмєт эмес, карапа-йым калк чебелектеп жатат. Агрардык єлкє саналган Кыргызстанда эў негизги оокат мал жандыктары, жашылча-жемиш болуп жатканын эске алганда Єкмєт їчїн мындан башка кандай иш менен алектени-ши керек деген суроо туулат. Ал эмес ке-чээ жакынкы эле 2010-жылдагы окуядан кийин коўшу Казакстан чек арасын жаап алып, мал, сїт продукцияларын єткєрбєй, дыйкандарыбызды бир топ бушайманга салганы али эсибизде. Муну эске салганы-быз, малдын башын идентификациялоо жїргїзїлбєсє мал, эт продукциялары кай-сы документ менен сыртка чыгат? Мейли сыртка чыкпаса койсун, малдын соолугун колго алуучу мындай иш-чара эў алды менен Кыргызстан їчїн керек. Качанга чейин эле жасалма документ менен мал сатылып, мал ылаўдары жаап-жашыры-лып келе бермек эле.

Малдын тїшїнїксїз бир ылаўы катта-лып, андан адамга жугуп, жалпы журтка тарай баштаганда буту кїйгєн тооктой бо-луп ошондой чуркап калмай адатка айлан-ды да калды. Калк арасында тїшїнбєгєн эргулдар адатынча депутаттар эмне кы-лып жатат деп кыйкырып чыгышат. “Ии ошондой” деген ишаарат менен Єкмєт четке чыга берет, бет тырмаарлары Жо-горку Кеўеш иштетпей жатат деген кине-ни, ошондо да ачык айталбай, астыртан кыйытышат. Кабыл алынып, Президент кол койгон мыйзамды ишке ашыра ал-бай жаткан Єкмєт экенин Єкмєт єзї да, бийлик бутактарынын кимиси эмне ме-нен алектене турганын так ажыратып бил бербеген серепчи сєрєйлєр дагы моюнда-гысы келбейт.

Дагы бир мисал. Кайсы жерге барба чоўдор келип, эл менен жолугушууларда кєтєрїлгєн башкы кєйгєй – там салууга жер тилкелерин трансформациялоо ма-селеси. Трансформациясы жок эле бє-лїнгєн їлїшїнє там чїргєп алгандары канча. Жакында эле жер титиреген Тоў менен Жети-Єгїз райондорунда жарака кеткен тамдардын ээлери ссуда алайын десе, їйїнїн документи жок, документ алайын десе, жери трансформациялана элек жагдайлар да катталды.

Жогорку Кеўештин депутаттары єзїнїн ишмердїїлїгїнїн алкагында айына бир жолу шайлоочуларын кыдырышат. Эл ме-нен жолугушууларда жогоруда биз айткан жер тилкесин трансформациялоо маселе-си дагы байма-бай кєтєрїлїп жїрєт. Жер саясаты боюнча алектенген тармактык комитетте бул маселе боюнча тиешелїї чечимдер эбак эле кабыл алынгандыгы-на карабай, ал андан ары чечилбей турат. Єкмєт аке жер тиктейт. Жер-жерлердеги айылдарда эл єзї менен єзї кєбєйїп, айыл кеўейип барат. Баласын їйлєп, єзїнчє тї-тїн кылып бєлїп чыгарууда айыл чарба багытында делген їлїш жерлерге тамдар тїшїп, айылдардын жаўы конуштары пай-да болууда.

2012-жылы Эсенгул Исаков баш бол-гон депутаттар тобу єлкєнїн баардык ай-мактарын кыдырып, элдин жерге болгон муктаждыктарын аныктап чыккан. Анын натыйжасында жер тилкелерин трансфор-мациялоо боюнча 2013-жылы Жогорку Кеўеш тарабынан мыйзам кабыл алын-ган. А мыйзам ошо бойдон турат.

Ошол элди тїрє кыдырып, там салууга жерлер мыйзамдуу бєлїнєт деген депутат кабыл алынган мыйзамды ишке киргизїї боюнча жобону Єкмєт иштеп чыкпаган-дыктан аткарылбай жатканын каўкуула-ганы бар. Башкача айтканда, эл єкїлдє-рї колунан келген ишин жасап, мыйзам чїргєп беришти. Єкмєт атайылаппы же аткаруу жагы кыйындаппы, айтор, мый-замдын аткарылышына токтом токуй ал-бай убара. Ортодо баягы эле жабыркаган эл, чечилбеген кєйгєйлєр.

Кыскасы, абал ушундай: тїшїнгєнї Єк-мєттї сєксє, тїшїнбєгєнї “убадасы менен дайны жок, эмки келгенде карап тур” деп депутаттарды кїткєн кези. Ошондой осол-дуктан качан арылаар экенбиз?

Жеўишбек ШЕРИПБАЕВ

АК УБАДА, КЄК УБАДА, БАЯГЫ ЭЛЕ ЭЛ УБАРА«2014-ЖЫЛЫ ЭЎ НЕГИЗГИСИ

ЄЛКЄБЇЗДЄ ТЫНЧТЫК БОЛДУ»

«МАМЛЕКЕТТЇЇЛЇКТЇ БЕКЕМДЄЄ ЖЫЛЫНДА КУРУЛАЙ КЫЙКЫРГАНДАР

АЗАЙДЫ»

- Шергазы мырза, їстїбїздєгї 2014-жыл да аяктап баратат. Сиздин оюўузча бул жыл Кыр-гызстан їчїн, кыргыз эли їчїн кандай жыл болду?- Эў негизгиси єлкєбїздє стабилдїїлїк,

тынчтык болду. Мына ушунун єзї чоў ийгилик. Єлкєдє стабилдїїлїк болсо, єнїгїїсї да, башкасы да болот. Єндїрїш жагында деле азыраак жетишкендиктер болду. Бирок, ушул тоо-кен багытына олуттуураак кєўїл бурулбай жаткансыйт. Андыктан менин оюмча тоо-кен тармагы боюнча єзїнчє министрлик тїзїп, ишке киргизишсе жакшы болот эле. Сырткы саясатыбызда жакшы жетишкендиктер болуп атат. Россия менен алаканы бекем-дедик. Энергетика жаатында ири долбоор-лор каралып атат. Бирок кемчиликтер да болбой койгон жок. Суунун аз топтолушу, энергетикалык кризиске алып келди. Ме-нимче мунун баары кадр маселесине ке-лип такалат. «Бєдєнєнї сойсо да касап-чы сойсун» демекчи, бардык тармактарга жетекчилик кызматтарга профессионал адистерди алып келиш керек. Азыркы тап-та Энергетика министрлигинин башына чыныгы адис жетекчи келди окшойт деп ойлоп турам. Мындан ары дагы ушул кадр маселесине кєбїрєєк кєўїл буруш керек деп эсептейм. Себеби бир гана президент-тин колунан эч нерсе келбейт. Ага кол ка-

быш кыла турган министрлер, жетекчилер чыныгы адистер болушу керек.

- Саясатта болуп келген тире-шїїлєрдї кандай бааладыўыз?- Бийликке оппозиция болуп жїргєн

азыркы саясатчылар єтє майда маселе-лер менен гана чыгышууда. Чоў маселе-лерди козгоп, аларды чечїїнї жолдорун сунуш кылгандары жок. Єндїрїштї, эл-дин турмушун кєтєрєлї дегендери жок. Бийликти гана кєксєп тургандай туюм калтырат. Андыктан биз єз мамлекети-бизди єнїктїрєлї десек, мындан ары ку-рулай популизмдерге алдырбастан, бир-гелешип, ынтымак менен иштешишибиз керек. Сын керек. Бирок ал сын жєн гана доомат болбошу зарыл.

- Орозбек мырза, 2014-жылдын акыркы кїндєрї єтїп атат. Ал-дыда Жаўы-Жыл. Ушул єтїп ба-раткан жыл биздин мамлекет, элибиз їчїн кандай жыл болду?- Мамлекетибиз їчїн бир топ жакшы-

лыктардын жышааны байкалган жыл болду деп айтсак болот. Єлкє башчысы Алмазбек Атамбаев бул жылды «Мамле-кеттїїлїктї бекемдєє жылы» деп белги-леп, анын негизинде мурдагы жылдарга салыштырмалуу обу жок кыйкырып, элди

дїрбєтїїнї кєздєгєндєр азайды. Сырткы саясатта бир топ жетишкендиктер болуп атат. Алыскы араб єлкєлєрїнє чейин ба-рып, бир кезде таптакыр тыйылып калган мамилени кайра оўдоп келди. Коўшулаш Казакстан, Россия менен мыкты мамилеге єттїк. Дїйнєдє биринчи жолу «Кєчмєндєр оюндары» Кыргызстанда єттї. Бир гана ка-тачылык тоо єнєр жайына анчейин олуттуу кєўїл бурулбай жатат. Мына ушуга кєбї-рєєк кєўїл бурсак, экономикабыздын ал-дыга жылышына бир топ салым болот эле.

- Алдыда келе турган жылы Кыргызстандын єнїгїї тем-пин жоготпошу їчїн кандай ка-дамдарга барсак туура болот деп ойлойсуз?- Биринчиден, бул жылы башталган

иштерди аягына чыгарыш керек. Корруп-цияга каршы кїрєштї токтотпош керек. Элибиз эл бузарлардын тилине алданбай, жол тосуу єўдїї єнєкєттєрдї токтотушу зарыл. Кыскасы ынтымак болсо, тынч-тык болсо баары болот.

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

3

Катардагы єндїрїшчїнїн пикири…

"КЫЙЫНДАР БАРКЫ ТЫЙЫНДАР"

МЫРЗАКМАТОВ НЕГЕ ЄЗЇН ОШТУН «КОЖОЮНУ» СЕЗИП КАЛДЫ ДЕСЕ, «ЄТЇГЇН ТЄРГЄ ИЛИП ЖЇРГЄН ТУРБАЙБЫ»

«Мен Оштун кожоюнумун» деген «уч-кул» сєзї менен тарыхта кала турган Ош-тун мурдагы мэри Мелис Мырзакматов чындап эле «єзїн-єзї билген, єтїгїн тєргє

илген» «кожоюн» болуп жїргєнї ачыкка чыга баштады. Буга чейин анын Ош шаа-рынын Навои кєчєсїнє асма кєпїрє кура коет элем деп бир катар мыйзамдарды буз-

гандыгы боюнча кылмыш иши козголгон болчу. Ал тууралуу айта берсек єтє узун сабак сєз болот. Андан кєрє андан жа-ўысын айталы. Мелис Мырзакматов єзї карапайым элибиздин турмушун оўдо-гондун ордуна Ош шаарына кайра-кайра эстеликтерди тургузуу менен алек болгону жалпыбызга маалым. Болгондо да респуб-ликалык бюджеттен Ош шаарынын калкы їчїн барган акчаларга Мырзакматов эс-телик тургузуп гана отурду. Анан «мына мен ушинтип иштеп атам» деп кєкїрєгїн каккылап отурганын далай жолу кєрдїк. Бишкекте Айкєл Манастын эстелиги тур-гузулса, андан кийин ал Ош шаарына ан-дан да чоўураак эстелик тургузду. Муну-су менен ал «Мен президентке караганда чоўураак эстелик тургуздум, кєрдїўєр-бї?» деп тымызын мактанганын кєрсєт-тї. Бирок борбор шаарыбыздагы Айкєл Манастын эстелиги таза колодон жасалса, Ош шаарындагы эстеликти Мырзакма-тов сыртын темирден жалтыратып, ичин бетон менен толтуртуп койгону билин-ген. Кеп бул тууралуу деле эмес. Кеп анын дагы бир кєкїрєк кагып мактанган иши- «Барсбек» комплексинин курулушуна до-кумент боюнча 1,5 миллион сом ашыкча жаздыртып алып жатканында болууда. Бул туурасында УКМКнын алдындагы Коррупцияга каршы кїрєшїї кызматы

билдирип отурат. Ал маалыматка таян-сак, Ош мэриясынын капиталдык курулуш башкармалыгы 2011-жылы єткєрїлгєн тендердин негизинде “Барсбек” комплек-син куруу боюнча “Темирстройсервис” менен 7 млн. 48 миў 900 сомго келишим тїзгєн. Негизи мына ушул акча каража-тына ал комплекс курулушу керек болчу. Бирок, каалаган жагынан кулак чыгарып кєнїп калган Мырзакматов “Шаар куруу жана архитектура жєнїндє” мыйзамды бузуп, мамлекеттик экспертизасы жок эле аталган фирма менен 4 млн. 307 миў 900 сомго кошумча келишим тїзгєн. Натый-жада аталган комплексти курууга кеткен каражат 1 млн. 43 миў 400 сом жогорула-тылган баада кєрсєтїлгєн. Мэр кезинде жанында ар дайым жан сакчы катары 10 чакты спортчу балдарды алып жїргєнї-нєн улам кєпчїлїк «Буларга кайдан айлык тєлєп берет болду экен, мэрлик кызматты аркалаган адамдын жансакчысы деле бол-чу эмес эле?» деген суроону кабыргасынан коюп, бирок сыртына чыгара албай жїр-гєн оштук туугандарыбыз толтура болчу. Кєрсє, ал эстеликтерди курууда ашыкча миллиондорду акырын жымырып, жан сакчыларын багып жїргєн окшобойбу? Єзїн чындап эле хан сезип алган тура. Кїтє туралычы дагы. Балким анын былык иштери дагы былгып чыгышы мїмкїн.

Жогорку Кеўештин депутаттары тара-бынан каралып аткан «Чет элдик агенттер тууралуу» мыйзам долбоору чет мамле-кеттерден каржыланган, Кыргызстандын ички саясатына кийлигишип келген бе-йєкмєтчїлєрдїн тынчын алып жатканы билинди. Алардын жоон тобу биригип алып мамлекет башчысынын атына ата-йын кайрылуу да жазып їлгїрїштї. Мына ушунун єзї эле алардын ишмердїїлїгїндє кандайдыр бир жашыруун сыр бар экенди-гин кєрсєтїп койду. Эгерде алардын жасап аткан иштери мамлекетибиздин коопсуз-дугуна эч кандай коркунуч алып келбей турган болсо, ички саясатыбызга кийлиги-шїї аракеттери жок болсо, эмнеден мын-чалык чоочуркашат эле? Мына ушундай бейєкмєтчїлєрдїн бири, юрист Нурбек Токтакунов мыйзам долбооруна карата пикирин билдирїї менен кыргыз бийли-гин ачык эле коркутуп, єзїнїн ультимату-мун коюп жаткандай таасир калтырды. Ал бейєкмєтчїлєрдїн президент Алмазбек Атамбаевдин атына жазган кайрылуусун єтє эле жумшак болуп калган деп эсеп-тейт. «Мен бул кайрылууну жазсам, анда ачык эле шантаж кылмакмын. Мен аны алгачкы эки президенттин катышуусун унутуп калды деп эсептейм. Ошондой эле мамлекет башчысы ошондой кырдаалга уламдан-улам жакындап атат» дейт ал. Анан дагы ал Бейєкмєт уюмдардын єкїл-дєрїнє каршылык кєрсєтпєгїлє деп айт-канын, мунусу «канчалык жаман болсо, ошончолук жакшы болот» деген принцип экендигин айтат. «Адегенде «Чет элдик агенттер» мыйзамы аркылуу укук кор-гоочулардын оозун жабат, анан ММКнын оозун жабат. Анан калгандарын муунта баштайт. Ошондо гана бардыгы ойгонуп, депутаттар, чиновниктер, саясатчылар укук коргоочулардын алдында тизелеп

отуруп алып «Сценага чыккыла» деп жал-барышат» дейт Нурбек Токтакунов. Мына эмесе, сенсация! Юрист Токтакуновдун кєзї ачыла баштаганбы? Же жеп аткан токочунан айрылып аткандарына ичте-ри ачышып атабы? Кєбїнесе мына ушул экинчи вариант анын пикиринин артын-да жашынып тургансыйт. Себеби, аталган мыйзам долбоору эч кандай бейєкмєтчї-лєрдїн ишмердїїлїгїн кысымга албайт. Болгону алардын ачык-айрым иш жїргї-зїїсїн гана талап кылат. Биз буга чейин бийликтин ачык-айрым иш жїргїзїїсїн талап кылып келгенбиз. Ал максатыбызга жеттик. Анан эме їчїн бейєкмєтчїлєр єз ишмердїїлїгїн кємїскєгє жашырынып жїргїзїшї керек? Эмнеге алар кайдан фи-нансылык каражат алышаарын жашыруун кармоолору керек? Же биз ички саясатка ачык эле кийлигишип, батыштын камчы-сын чаап аткан бейєкмєтчїлєрдї кєрбєй атабызбы? Мындай аракеттерди эмитеден ооздуктабасак, єлкє коопсуздугу корку-нучка кептелерин билбейбизби? Андык-тан жеп аткан токочторунан айрылып ат-кандары їчїн эле ызырынып, бийликке ультиматум коюп, єлкєбїздїн, элибиздин коопсуздугун уруп да ойногусу келбеген мындай юристтердин элибиз їчїн канча-лык зарылчылыгы бар?..

«Кумтєрдєгї» бир жумушчу оруну ага байланыштуу тармактардагы ошондой эле 15 орунду тїзєт. Анан айрым депутаттар аны улутташтырууну талкуулап жатышканда, кїйїїчї май менен камсыз кылгандар, фермерлер, айдоочулар, жадакалса тоок фабрикалары дагы єздєрїнїн жоготууларын эсептеп отурушат…

«Кумтєр» - бул компаниянын ишмер-дїїлїгїнєн бюджетке тїз чегерїїлєр гана эмес, Соцфондко тєлємдєр жана салык-тын кыйыр тєлємдєрї гана эмес. Жада-калса алтын кенинин узак эмес убакытка ишин токтотуп калуусунан ири ишкана-лардан кем эмес, бюджетти тїзїїчї «Кыр-гыз Темир Жолу» сыяктуу компаниялар жабыркап калат. Бул мамлекеттик ком-пания алтын кенине кїйїїчї-майлоочу майларды ташуудан тапчу кирешесин ал-бай калат. «Кумтєрдїн» арты менен мына ушул жылдар аралыгында тоок фабрика-лары є�дїї жардамчы компаниялар тїзї-лїп, гїлдєп-єнїккєнїн атка минерлердин кимдир-бєрєєлєрї ойлонду бекен? Тї-шїндїрїп кетели : алтын кенинин кыз-маткерлерин азык-тїлїк менен камсыз кылууга суткасына жергиликтїї єндї-рїшчїлєрдєн 2000 жумуртка жеткири-лип турат. Жадакалса ишкана ишин бир

кїнгє токтотуп калса дагы мына ушул сыяктуу ишканалардын киреше-чыгаша бєлїктєрїнє оор залакасы тийет. Бюджет ушул жерден дагы салыгын албай калат. Бул бир гана жумурткага байланыштуу эмес – май, быштак, жашылча жемиш-тер, мємє жемиштер, жана башка тїркїн азык-тїлїктєр менен да байланыштуу. Мына ушундай кєлємдє бул азык-тїлїк-тєрдїн «Кумтєрдєн» башка кимге кере-ги бар? Кєптєгєн ысык-кєлдїктєр жыл бою ушул карым-катыш єнєктєштїктїн арты менен жашашат. «Кумтєргє» кеткен жолдогу трасса компаниянын техникалык коопсуздук талабы боюнча подрядчиктер тарабынан салынганын кимдир-бєрєє би-леби? Асфальтты тєшєє, тїздєє иштери. Бул ишкана дагы компаниянын киреше-синен бирдиктїї салыкты, айлык акыдан салык, ошол эле социалдык тєлємдєрдї тєлєйт. «Кумтєр» ишин токтотсо, бул иш-кана дагы жок болот.

Бул жерде айта кетїїчї маанилїї нер-се, єнїккєн єлкєлєрдє тоо-кен ишканала-рында бир жумушчу оруну ошол аймак-та їчтєн бешке чейинки орунду тїзєт. Ал эми Кыргызстанда он беш жумушчу оруну тууралуу сєз болуп жатат. Андыктан иш-кана ишин токтотсо жоготууларды дагы он бешке коркпой кєбєйтє берсек болот…

Дамир ЭСЕНГУЛОВ

БЕЙЄКМЄТЧЇЛЄР БИЙЛИКТИ НЕГЕ КОРКУТАТ? «КУМТЄРДЄ» БИР ЖУМУШЧУ

ОРУНУ – ИШКАНАГА БАЙЛАНЫШТУУ ТАРМАКТАРДА 15 ЖУМУШЧУ ОРУНУН ТЇЗЄТ…

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

4 КЫРГЫЗСТАНДЫ АРТКА ТАРТКАНДАР

«КЄСЄЄНЇН АКЫЛЫ ТЇШТЄН КИЙИН» ЖЕ УБАГЫНДА

КЫЙРАТПАЙ, ЭМИ ЖАШТАРГА ОРУН БОШОТПОГОН

«АКСАКАЛДАР АРМИЯСЫ»

Ушу кезге чейин Кыргызстаныбыздын єнїкпєй келишинин сыры неде? Дал ушул суроого ар ким ар кандайча жооп узатат. Ал эми жеке менин пикиримде, буга убагында жооптуу кызматтарды аркалаган кезинде жарытылуу иш жасабаган, азыр дагы тырышып жылуу ордун бошотпой жаткан «пенсионер-аткаминерлер» менен креслодон жылмышканына ичи ачышып, ич кїптїїсїн акыл їйрєткєндєн чыгарган «азаматтарыбыз» себепкер. Анда эмесе кеп башынан болсун.

Єлкє казынасын «ашагандан» бєлєк кыйратып иш кылбаган мамлекеттик ме-кемелер четтен табылат. Алардын алдыў-кы сабында Улуттук илимдер академиясы турат десек жаўылышпайбыз. Расмий ста-тистикага таянсак, бїгїнкї кїндє Акаде-мияда єзїнє 22 институт жана 2 борбор-ду камтыган тєрт бєлїм иш алып барат. Анда 41 анык мїчє, 51 мїчє-корреспон-дент жана 23 ардактуу академик эмгекте-нет. Ал эми илимдер докторунун орточо курагы 50 жаш, илимдер кандидатыны-кы 40 жашты чапчыса, академиктердин орточо курагы 73, мїчє-коресспондент-тердики 70 жаш. Улуттук илимдер акаде-миясынын 252 млн. сомду тїзгєн жылдык бюджетинин 197 млн. сому айлык акыга сарпталса, калганы коммуналдык кызмат кєрсєтїїгє жана башка чыгымдарга жум-шалат. А илимий иштерге, изилдєєлєргє каражат каралган эмес. Сєздїн ток эте-рин айтканда, биздин илимпоздор жалаў маяна алганына ыраазы болуп гана отура беришкен. Мунун кесепетинен бул тармак алдыны эмес, артты кєздєй «єнїгїїгє» бет алган. Буга дїйнєдєгї ири «Scopus» аталыштагы аналитикалык борбордун маалыматына ылайык, Кыргызстандын илимий-изилдєє жарыялоонун кєлємї

жаатында Жер шарында 142-орунга илин-гени тирїї мисал.

2012-жылдын 11-апрелинде Улуттук илимдер академиясынын президентти-гине Абдыганы Эркебаевдин дайындалы-шы їмїт отун жандандыргандай болгон. Андан бери эки жарым жылдай убакыт єтїптїр. Тилекке каршы, илгери їмїт акталган жок. Академияны реформалоо жараяны башталмак тїгїл, муз ордунан козголбоду. 1997-2000-жылдары Жогор-ку Кеўештин Эл єкїлдєр жыйынын жана 2000-2005-жылдар аралыгында Жогорку Кеўештин Мыйзам чыгаруу жыйынынын тєрагалыгын аркалаган Абдыганы аганын Улуттук илимдер академиясын жаўыла-гандын ордуна, маалымат каражаттары-нан тїшпєй, айрым саясатчыларды жак-тап сїйлєп, элди ынтымакка чакырып, биримдикти бекемдегендин ордуна, тейит уруусунун жыйынына катышып, анын же-текчилигине шайланганы – ал кишинин берчїсїн берип, ички ресурсу тїгєнгєнїн айгинеледи. Мындан улам, президент єзї баш болуп, илим чєйрєсїн реформалоо демилгесин кєтєрдї. Бул тармакты ре-формалоо 2013-2017-жылдар аралыгын-да єлкєнї туруктуу єнїктїрїїнїн улуттук стратегиясына кирди.

Мына ушундай аракеттерден кийин гана Абдыганы Эркебаевич илимий бор-борду реформалоо боюнча єз концепция-сын сунуш кылды. Концепцияда акаде-миянын курамын єзгєртїї, курамындагы институттарды кыскартуу жана академия-нын карамагындагы айрым мїлктєрдї єк-мєттїн карамагына єткєрїп берїї карал-ган. Ошондой эле академиянын мекемелик тїзїмїн 3,5 эсеге кыскартып, андагы тєрт вице-президентти жана тогуз кишиден турган окумуштуулар президиумун жоюу каралган. Илим изилдєє институттарын ирилештирип, анын ордуна заманбап жети институтту тїптєє концепцияда жазылган. Ушундай кыскартуулардан їнємдєлгєн

каражатты академиядагы илимди єнїк-тїрїїгє жана илимий кызматкерлердин социалдык абалын оўдоого жумшоо план-далып атыптыр. Концепцияда мындан бє-лєк жаўы сунуштар, илим чєйрєсїн жак-шыртуу жаатында ойлор айтылган эмес.

Улуттук илимдер академиясынын бул концепциясы коомчулукта кызуу талкуу жаратып, аны колдогондор салыштырма-луу кескин сын айткандар кєбєйдї. Ма-селен, тарых илиминин доктору Тынч-тыкбек Чоротегин «Азаттык» радиосуна курган маегинде мындай кыскартуулар абалды оўдобостугун, анын ордуна эл аралык тажрыйбаны эске алуу зарылды-гын билдирген. «Бул жаатта биз Казакс-тан жана башка єлкєлєрдїн тажрыйба-сын, оош-кыйышын эске алуубуз керек. Аларда академиянын курамы кандайдыр бир деўгээлде сакталып калганы менен, илимий иштер грант, долбоорлордун не-гизинде ишке ашат. Бул илимий жайдын натыйжалуулугун арттырды деп айтып жїрїшєт. Мындан сырткары академия-дагы илимий институттарды ирилешти-рип, кыскартуу менен чектелбей, алар-дын университеттер менен байланышын кїчєтїї зарыл. Муну менен академияда академик, мїчє-корреспондент дегендер-ди сактап, акы тєлєбєстєн, Нью-Йорк же башка єлкєлєрдєгїдєй єз мїчєлїк акы-сын тєлєшї керек» дейт ал.

Абдыганы Эркебаевич єзї айткандай, академия жоюлуп кетпеши їчїн дїйнєдє ийгиликтїї жїзєгє ашкан тажрыйбалар-ды бизге ылайыктап, кыйын кырдаалдан чыгуунун альтернативалуу жолун тапса туура болмок. Анткендин ордуна жарык-тык киши кїнєєнїн баарын каражаттын аздыгына шылтоолоп, єзїн актоо менен алек. Эгер Улуттук илимдер академиясын реформалоого дарамети жетпесе, анда ордун бєлєк адамдарга єткєрїп бербей-би? Же кызмат кургур ушунчалык таттуу экенин пайгамбар жашынан єтїп калган-да сезип атабы?

АЛТАЙ АСЫЛКАНОВИЧТИН «КАЗЫГЫН ТАПКЫСЫ»

КЕЛГЕНИ…Аскар Акаевдин доорунда бактысы

ачылып, улуттук университеттин прорек-торлугунан Билим берїї министрлигинин 1-орунбасары, И.Арабаев атындагы окуу жайдын жетекчиси, улуттук универси-теттин ректору жана Жогорку Кеўештин Эл єкїлдєр жыйынынын спикерлигине (2000-2005-жылдар аралыгында) чейин жеткен Алтай Бєрїбаевди коомчулук жак-шы тааныйт. Акыркы жылдары Улуттук аттестациялык комиссиянын тєрагалы-гын аркалап келаткан Алтай Асылкано-вич бул орунга да ыраазы болбой, Кыр-гызстандагы окуу жайлардын флагманы саналган улуттук университеттин ректор-лугуна болгон шайлоого катышты. Учур-да бул маселе боюнча сот процесси жї-рїїдє, анын жыйынтыгынын негизинде гана єкмєт башчысы Жоомарт Оторбаев чечим чыгарат.

Жанараакта токтолгондой, А.Бєрїбаев 1998-2000-жылдары улуттук универси-тетти жетектеген. Ошондо окуу жайдын балансындагы бир катар объектилер-ди, анын ичинен №10 жатакананы алгач КТРдин балансына єткєрїп, андан соў менчиктештирип жибергени убагында чоў дуу жараткан. А кишинин мындан

бєлєк жарытылуу эмгегин укпаптыр-быз деле. Ошого карабастан, ылым са-нашкан бир катар илимпоздорду їгїттєп, єзїн колдоткон маанайдагы кайрылууну єлкє жетекчилигине жолдотту. Эгер ал ректорлук креслого кєчїк басса, улуттук университетте жогорудагыдай менчик-тештирїї жоруктары кайрадан гїлдєп, їй-бїлєлїк башкаруу орнобойбу? Мин-тип чоочулаганыбыздын себеби, Алтай мырзанын жубайы Батыйгїл Баячарова улуттук университеттин алдындагы Ев-

(Уландысы 5-бетте)

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

5КЫРГЫЗСТАНДЫ АРТКА ТАРТКАНДАР

***

Æîãîðêó Êå¢åø êûðãûç-îðóñ ºí¿êò¿ð¿¿ ôîíäó áîþí÷à

êåëèøèìäè æàêòûðäû

*** Ñóëòàí Èáðàèìîâãî “Êûðãûç Ðåñïóáëèêàñûíûí áààòûðû”

íààìû áåðèëåò

*** Êûðãûçñòàíäûí æàðàíäûãûí

àëãàí ÷åò ºëêºë¿êòºð òåêøåðèëåò

*** Êóìòºð áîþí÷à ñ¿éëºø¿¿

Ìîñêâàäà óëàíóóäà

*** Óðìàò Àìàíáàåâà êàéðàäàí

îîðóêàíàãà æàòûï êàëäû

*** ÈÈÌ áàëà ñàòûï àëóó

æºí¿íäº ÷ûêêàí æàðûÿíû èëèêòåé áàøòàäû

*** Êîðãîî îðãàíäàðûíûí ¿ñò¿íºí

àðûçäàíãàíäàð êºáºéä¿

*** Ñî¢êó ýêè æûëäà 246 àäàì

êóë÷óëóêòàí êóòêàðûëäû

*** Áàòêåíäå ñåãèç ìèëèöèÿ

êûéíîî êûëìûøû áîþí÷à ñîòòîëóóäà

*** Àê÷à àëìàøòûðãàí æàéëàðäû æàáóó äåìèëãåñè êºòºð¿ëä¿

*** Êîðåé èøêåðëåðè á¿ò

Êûðãûçñòàíäû WI-FI ìåíåí êàìñûçäîîíó ñóíóøòàäû

*** Æàëàë-Àáàääàãû ìåêòåïòåðãå

âèäåîáàéêîî÷ îðíîòóëà áàøòàäû

*** Æà¢û êîíóøòàðäà àëòû

ìè¢äåí àøóóí æåð òèëêåñè ìûéçàìñûç áåðèëãåí

***Åâðîïà áèðèìäèãè Êðûìãà

êàðøû ñàíêöèÿëàðäû êå¢åéò¿¿í¿ êºç人äº

*** Ïóòèí: Îðóñèÿíûí

ýêîíîìèêàñû ýêè æûëäûí è÷èíäå î¢îëîò

*** Áåëàðóñ Îðóñèÿ ìåíåí

ñîîäàíû ÀÊØ äîëëàðû æàíà åâðî ìåíåí æ¿ðã¿çºò

*** Ïàêèñòàí ìåíåí Îîãàíñòàí òåððîðèçìãå êàðøû áèðãå

ê¿ðºøºò

***

ТАМЧЫ КАБАР«КЄСЄЄНЇН АКЫЛЫ ТЇШТЄН КИЙИН»

ЖЕ УБАГЫНДА КЫЙРАТПАЙ, ЭМИ ЖАШТАРГА ОРУН БОШОТПОГОН

«АКСАКАЛДАР АРМИЯСЫ»разиялык инновациялык технологиялык факультеттин деканы. Бул айым белгилїї бир партиянын лидери менен жеў ичинен сїйлєшїп, ємїрлїк жолдошун ректорлук орунга шайлатыш їчїн окуу жайдын кыз-маткерлерин «сатып алганы» туурасында аўыздар желип жортуп жїрєт. Албетте, колубуз менен кармап албагандан кийин мунун аныгына кепилдик бере албайбыз, ошентсе да, эмки жылдагы парламенттик шайлоодо окуу жайдагы 30 миў студентти ошол партияга добуш бердирїї планын тїзїп жїрбєсїн, ыя?

Кезегинде улуттук окуу жайды оўдо-гондун ордуна, ага тиешелїї мїлктєр-дї жеке колго єткєртїп жиберген адам экинчи жолу окуу жайды жетектегенде деле бир нерсени кыйратып жибербейт. Алтай Бєрїбаев єзїнїн дараметин деле билсе керек. Демек ал кресло дарты їчїн же кайсы бир партиялардын, саясый кїч-тєрдїн камчысын катыра чабуу максатын-да улуттук университеттин ректорлугуна ашыгып атат деп жыйынтык чыгарсак жа-ўылышпайбызбы? Мамлекеттин, элдин кызыкчылыгынан дагы жеке кызыкчы-лыгын жогору койгон адаттан качан ары-лар экенбиз? 64 жаштагы А.Бєрїбаевдин ордуна иш десе ишке тойбогон, жаўыча ой жїгїрткєн, тажрыйбасы мол, єлкє їчїн кїйгєн адам аталган окуу жайды башкар-са – окуу жай їчїн да, мамлекет їчїн да утуш болмок.

КРЕСЛОДОН ЖЫЛМЫШСА «АКЫЛМАН», КЫЗМАТКА КАЙРА БЕКИСЕ «БАЛЫК»

Єзї каалаган майлуу-сїттїї кызматка барыш їчїн ар кыл ыкманы колдонуп, керек болсо шантаж кылуудан да кай-ра тартпаган «баатырларыбыз» арбын. Алардын бараандуусу – кесиптешибиз, «Алиби» гезитинин кожоюну Бабырбек Жээнбеков.

Бабырбек Субановичтин апрель окуя-сына чейин оппозициялык маанайдагы басылмаларды жетектеп, ошогездеги ре-жимге каршы «маалымат согушун» ту-тантуудагы эмгегин жогору баалашыбыз керек. Бирок 2010-жылдын 7-апрелинде Курманбек Бакиевди жалгыз єзї мырза тактан кулаткан жок да. Бабырбек мырза менен катар сырткары ондогон басылма-лар, журналисттер кандуу режимди сын-дап жазып, алды киши колдуу болуп єлсє, айрымдары сыртка качып чыгып кетїїгє аргасыз болушту. Бул окуяны эстегени-биздин себеби, Б.Жээнбеков дайыма кур-ган маектеринде апрель революциясын жалгыз єзї жїзєгє ашыргансып милдет кылып сїйлєйт. Анын эмгеги бир эмес эки жолу бааланып, мамлекеттик моно-полияны жєнгє салуу агенттигинин ди-ректорлугун эки ирет аркалады.

Алгач антимонополдук агенттиктин тєрагалыгынан «айдалганда», «Кыргыз Гезиттери Биримдиги» («КГБ») кыймы-лын тїптєп, бийликке каршы «маалымат согушун» тутантты. Жарыктык кесипте-шибиздин кєздєгєнї – ушундайча жол менен эски «казыгына» кайтып баруу бо-луптур. Кїнїгє Ак їй, Кєк їйдї «бомба-ламыш» этип атып, акыры кєздєгєн мак-сатына жетти. Агездеги єкмєт башчысы

Жантєрє Сатыбалдиевдин буйругу менен монополияны жєнгє салуу агенттигинин башчылыгына дайындалды. Анан кєрїп алыўыз кызыкты: баягы президентти, пар-ламентти, єкмєттї «Алибиси» аркылуу болушунча шыбап аткан Бабырбек ага-быз дароо позициясын єзгєртїп, єзїнїн гезити аркылуу бийликти мактатып, ара чолодо карачечекей уулу кыйкырып жїр-гєн оппозиция короосун сындатып койчу болду. Ошону менен Б.Жээнбековдун та-бигый жїзї сыйрылды. Жаўылышыптыр-быз. Кесиптешибиз кресло дегенде барды-гына кайыл экенин быйыл экинчи ирет антимонополдук комитеттин тєрагалы-гынан ыргыганда далилдеди. «Мени мый-замсыз жумуштан алганы їчїн єкмєттї сотко берем» деп желпинип чыкты. Ошол эле маалда баягы кєндїм адатына тїшїп, бийликке оппозиционер болуп чыга кел-ди. «Алиби» гезитинин ар бир санын ба-рактап чыгыўыз: бийликти бир тараптуу жамандаган, оппозицияны мактаган ма-териалдарга жык толгон. Эмне їчїн ачуу чындыкты (Б.Жээнбековдун тїшїнїгїн-дєгї) кызматта турган кезинде «Алибиси» аркылуу айтканга жараган эмес? Айта ал-мак да эмес, анткени, ал убакта креслого мас болуп жїргєн кези эле.

Эми анын антимонополдук агенттик тєрагалыгынан ыргыганынын таржы-малына токтололу. Ушул жылы монопо-лияны жєнгє салуу агенттигинин Нургали Кудаяров аттуу кызматкери «Кудайбер-ген» базарынын ээсинен 300 миў сом пара алып аткан жеринен кармалганы маалым. Алгачкы сурак маалында Н.Ку-даяров алган акчаны єзїнїн жетекчиси Бабырбек Жээнбековго алып барып бе-рерин билдирген эле. Мындай маанай-дагы сєздєрдї «Кудайберген» базары-нын кожойкеси Эльвира Сурабалдиева тарабынан жазылып алынган аудио жа-зуу да далилдеп турат. Премьер-министр Жоомарт Оторбаевдин Б.Жээнбековду кызматтан алышына ушул жагдай тїрт-кї болгону айтпасак деле тїшїнїктїї. Минтип артында «калбыры» турганы-на карабастан беттырмоочулук кылып, «мыйзамсыз кызматтан алындым» де-

гени адамдык касиеттин ныпым соолуп калганынан кабар бербейби? Эгер эртеўки кїнї ага дагы майлуу кресло сунушталса: «Єкмєт башчысы єзї суранды, эми бар-басам болбойт» деп «Алибисин» бийлик-ти мактатып, оппозицияны «поктоткон» гезитке айландырары турган иш.

«Алма сабагынан алыс тїшпєйт» де-мекчи, анын парламенттеги уулу, эркин депутат Равшан Жээнбековдун мамле-кеттик мїлк фондун жетектеген кезин-де жалпы жонунан 342 объектини жеке колго єткєрїп жибергени, алардын ара-сында бїгїнкї кїндє таўсык болуп аткан бала бакча, музыкалык мектеп, оорукана сыяктуу социалдык мекемелердин има-раттары бар экенин жазбаган гезит кал-ган жок окшойт. Башкасын айтпаганда да, «Кумтєр» боюнча 2003-2004-жылдарда-гы келишимдин алгачкы документтерине кол койгонун бїгїн кашайтып танып, эми тїштєн кийин элге, мамлекетке кїйгєн-дєй тїр жаратып, оппозицияонер болуп чыга келгени – атасы Бабырбектен да ашып тїшкєнїн ырастайт.

Кызматка жеке мїдєєсїн канааттанды-рып, байлык топтоо їчїн барган, Кыргыз-стан їчїн кїйїп да койбогон, качан гана кызматтан айдалганда элге акыл їйрє-тїп, «патриот» болуп чыга келген «аза-маттарыбыздын» айынан єлкєбїз єнїк-пєй келгени маалым. Эми мындай «мите курттардан» арылчу мезгил бышып же-тилди. Алардын чыныгы жїзїн коомчу-лук да ажырата билип, баасын бергени оў. Бул дагы бир ирет кайталайлы, мам-лекетибиздин єнїгїшї, элибиздин бай-гер турмушу їчїн маанилїї фактор бо-луп саналат…

P.S. Макаланын кийинки бєлїгїндє академик Жамин Акималиев, мамлекет-тик дин комиссиясынын мурдагы жетек-чиси Жолборс Жоробеков, Чыўгызхандын «шакирттеринин» 2012-жылдагы «жор-туулунда тамадалык» кылган Кубатбек Кожоналиев, энергетика жаатында экс-пертмин деп жїргєн Эрнест Карыбеков жана башка «эксперттер», «акыл їйрєт-кїчтєр» тууралуу кеўири сєз кылабыз.

Акинай АЙДАРОВА

(Башталышы 4-бетте)

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

6

ПУТИН МАМИЛЕЛЕРДИН ЧЫЎАЛУУСУНА БАТЫШТЫ АЙЫПТАДЫ

КАЗАК ЭЛИН ЭГЕМЕНДЇЇЛЇК КЇНЇ МЕНЕН КУТТУКТАЙБЫЗ ДЕЧИ,

БИРОК “КЫЗЫЛ ЄРЇК” КИМДИКИ?

БАТКЕНДЕ СЕГИЗ МИЛИЦИЯ КЫЙНОО КЫЛМЫШЫ БОЮНЧА СОТТОЛУУДА

УЛУТТУК БАНК 2 МЛН. ДОЛЛАРДЫН САТЫЛЫШЫ БОЮНЧА АТАЙЫН ОПЕРАЦИЯ ЖЇРГЇЗЇП, СОМГО

КАРАТА СПЕКУЛЯЦИЯЛЫК ЧАБУУЛ ЖАСАЛГАНЫН ТАКТАДЫ

Орусиянын президенти Владимир Путин жылдык маалымат жыйынында Батыш менен мамиле, Орусиядагы экономикалык абал, рублдин кунунун тємєндєшї жана мунайзат бааларынын арзандашы тууралуу пикирлерин билдирди.

Орус жетекчиси Орусиянын экономи-касын турукташтыруу їчїн єкмєт же-тиштїї деўгээлде иш-чараларды кєрїп жатат деп айтты. Ошону менен бирге ал орус экономикасында буга чейин дивер-сификация жасалбаганын мойнуна алды.

Ошону менен бирге ал Орусиянын эко-номикасы кайрадан бутуна турушу їчїн эки жылга чейин убакыт кетиши мїмкїн экенин белгиледи. Путиндин маалымат жыйынына жїздєгєн жергиликтїї жана эл аралык медианын єкїлдєрї катышты.

Орус президенти Би-Би-Синин Ору-сия Батыш менен эпке келип, кырдаалды жумшартуунун ордуна агрессивдїї саясат жїргїзїп жаткан жокпу деген суроосуна

да жооп берип жатып, Батыштын тышкы саясатын сындап єттї.

“Орусия єзїнїн кызыкчылыктарын коргоо максатында гана аскерий машы-гууларды єткєрїп жатат. Орусиянын учак-тары СССР урагандан бери 19 жыл бою мындай маневрларды жїргїзгєн эмес. Ал эми АКШ алыскы аймактарга аскерий маневрларды тынымсыз улантып келген.

Эки жылдан бери биз дагы учуп жата-быз. Орусиянын тышкы єлкєдє - бирєє Кыргызстанда, экинчиси Тажикстанда ас-керий базасы бар. Кыргызстандагы база-бызды президент Акаевдин тушунда Аф-ганистан тараптан согушкерлер бастырып киргенден кийин Кыргызстан тараптын єтїнїчї менен жайгаштырганбыз. Бул аймактагы туруктуулукка Батыш да кы-зыктар болушу керек. Ал эми АКШ аске-рий базалары дїйнєнїн бардык бурчунда бар. Бул жерде кайсы тарап агрессивдїї саясат жїргїзїп жатат? “, - деп суроо сал-ды Путин.

16-декабрь кїнї боордош казак эли-биздин мамлекеттїїлїгїнїн эгемендїїлїк кїнї. Чын дилибизден куттуктап, албан-албан ийгиликтерди каалайбыз жана мындан ары дагы кєптєгєн жетишкен-

диктерди багындыруусуна тилектешпиз!Мына ушул кїнгє карата Венгриядагы

казак студенттеринин бирикмеси Youtube.com видео хостингине “Кызыл єрік’тї” Будапешттин тургундары ырдап, казак элин куттуктап жатышат деп билдириш-кен. Чындыгында европалыктар ырда-гандай деле болушпаптыр, болгону ан-да-санда “кызыл єрїк” деп...

Ал мейли, бирок “Кызыл єрїк” деген чыгарма биздики, кыргыздардыкы эмес-пи?! Мирлан Баеков биринчи ырдап, хит кылганы эсибизде. Ортодо дагы башка “бир кыргыз тамаданыкы” – деген сєз-дєр болду эле, бирок ал деле кыргыз да. Ал эми Акылбек Жеменей жана Мирлан Баеков катышкан “Эл Арна” телекана-лындагы “Бари есимде” кєрсєтмєсїндє, Акылбек мырза “Ооба, кыргыздардыкын которуп алып ырдап жїрєм” деп, моюну-на алганы, казак элине жетишсизби, же “боордошпуз, боло берет” дегендей ма-миле кылганын токтотушпайбы?!

Ансыз деле “Кара жорго”, Боорсок жана Боз їй сыяктуу баалуулуктарыбыз-ды талашып келгени чексиз. Эгер бул ыр-дын авторлугу боюнча сыр болсо, бєлї-шїп кое аласызбы Мирлан мырза?

Бектур, Бишкек шаарынын тургуну

Кыйноолор дїйнєнїн кєптєгєн єлкє-лєрїндє курч маселе бойдон сакталып калууда

Баткен областтык ички иштер башкар-масынын, Кадамжай райондук жана Кы-зыл-кыя шаардык милиция бєлїмїнїн сегиз кызматкерине адамды кыйноо жана кызматынан кыянат пайдалануу факты-сы боюнча айыбы угузулуп, алар кызмат-тан четтетилди. Азырынча алардын баш коргоо чарасы катарында эч жакка чык-поо тууралуу тил кат жаздырып алышты.

Тергєє материалдарына караганда, алар кылмыш жасаган деп шектелген аял-дын кїнєєсїн мойнуна алдырыш їчїн анын бети-башын, бїткєн бою тепкиле-шип, жерге жаткырып алышып, башына желим баштыкты кийгизип алып, муун-тушкан. Уруп-сабоодон кыйналган аял бир нече жолу эс учун жоготкон. Кый-ноого чыдай албаган аял шкафтын айне-гин сындырып алып, анын сыныгы менен денесин кескилеп, єз жанын єзї кыюуга аракет кылган. Натыйжада соттук-меди-циналык экспертизанын маалыматына ылайык, уруп-кыйноого алынган аял-дын саламаттыгына оор залака келгени аныкталган.

Бул ишти Кадамжай райондук прокура-турасы эки жолу карап, кылмыш курамы жок деген негизде жаап койгон. Ошондон кийин Баткен областтык прокуратурасы тергей баштаган, бирок тергєєчїлєргє кысым болбосун деп Башкы прокуратура бул ишти Ош шаардык жана Ош област-тык тергєє бєлїмїнє тапшырган экен. Бул маалыматты Би-Би-Сиге аталган тергєє бєлїмїнїн жетекчиси Каныбек Калбаев билдирди.

Бул жабык жайлардагы кыйноо фак-

тысы боюнча милиция кызматкерлери тобу менен соттолуп жаткан биринчи окуя эмес. Ушундай эле айыптоо менен Ош шаарында дагы сегиз милициянын иши жыл башында сотко ашырылды.

Жабык жайлардагы кыйноолордун, уруп-сабоонун тыйылбай жатканы жа-кында Акыйкатчынын отчетунда да ай-тылган. Андан сырткары кыйноолордун алдын алуу боюнча улуттук борбордун да маалыматы болгон. Аталган борбор-дун адистери тергєо абактарына 400 кєп жолу кыдырып барышып, милиция кыз-маткерлери кылмышка шектїї адамдар-дын кїнєєсїн мойнуна алдырыш їчїн кыйноого алууга кынык алышкан деп билдиришїїдє.

Кыйноого алгандыгы їчїн Кылмыш Кодексинде 15 жылдан эркинен ажыра-туу каралган. Бирок азыркыга чейин кый-ноого кынык алган кєп милиция кыз-маткерлери жоопкерчиликтен кутулуп кетїїдє. Жогоруда аталган борбордун адистери жабык жайлардагы кыйноо фак-тылары боюнча Башкы прокуратурага отуздан ашык кайрылуу жазышкан. Би-рок азыркы учурда кыйноо фактылары боюнча тєрт гана кылмыш иши козголду, дейт кыйноолордун алдын алуу Улуттук борборунун директору Бакыт Рыспеков.Би-Би-Си

Їч кїндїк тыныгуудан кийин валюта базарында улуттук валютаны алсыздандыруу башталды. Буга объективдїї фактор жок. Мындай пикирин Улуттук банктын тєрагасы Толкунбек Абдыгулов 18-декабрдагы маалымат жыйынында билдирди.

Анын айтымында, бїгїнкї кїндє банк-тык системада 250 млн. доллар бар жана анын 30�ы накталай доллар тїрїндє. Ал ошондой эле улуттук банк 17-декабрда атайын «чалгын» жасаганын кабарлады. «Биз 2 млн. долларды жїгїртїїгє салдык. Жыйынтыгы кандай болду? Улуттук ва-лютага спекуляциялык атака жасалууда. Тактап айтканда, улуттук банк эки банк – «Айыл банк» жана «РСК банк» аркы-луу 57,8 сом курсунда долларды саткан. 3-4 сааттын аралыгында бардыгы саты-лып бїтїп, кийин бєлєк акча алмашты-руу жайлары аркылуу 60 сомдон сатыл-ды. Бул бизди бир аз этият болууга жана структуралык чараларды кєрїїгє маж-бурлайт», - деди ал.

Улуттук банктын тєрага орунбасары Нурбек Жеўиштин айтымында, сатуу саат 10:30 башталган, ал эми валюта толук 16:00га чейин сатылып бїткєн. Бул опе-рация тууралуу 3 адам гана билгенин ко-шумчалады.

Редакциядан: Борбор калаа дагы акча алмаштыруучу жайлардын кєпчїлїгї ЖК депутаттарына таандык экени айтылып жїрєт. Ошондо мына ушундай спекуля-циялык жол менен акча табуунун башын-да эл єкїлдєрї турган болуп калабы?

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

7Касымалы ЖАНТЄШЕВ – жазуучу, драматург, театр режиссеру жана артист

ИНСАН

ИМПРОВИЗАТОР-АЙТУУЧУ...Кыргыз улуттук жазма адабиятынын кєч башыларынын бири, кара сєздїн каймагын калпыган чебер жазуучу Касымалы Жантєшевдин кыргыз фольклоруна болгон мамилеси биринчи муундагы кыргыз жазуучуларынын єкїлдєрїнє караганда айрыкча бир кырдаалдар менен айырмаланып турат. Дегеле жазуучунун фольклорго мамилесин ажыратып, жиктеп, этаптарга бєлїп кєрсєтїї мїмкїн эмес. Фольклордук аў-сезимдин стихиясы жазуучунун бїткїл чыгармачылык жолун бирдей эле даражада аралап єтєт десек болот, башкачараак айтсак, Касымалы Жантєшев жаралышынан, жазма тїрїндєгї импровизатор. Импровизатордук касиет: сюжеттик чиелеништерде, баяндоонун коюлушунда, макал-лакаптардын, уйкаш сєздєрдїн жамакталышында, атайын кооздукка, сулуулукка, чечендикке басым коюлган сїрєттєєлєрдє, ар бир окуянын акыл-насаатчыл жыйынтыгында, ачык эле сезилген. Ушул залкар инсаныбыздын ємїр чыгармачылыгына кєз чаптыра кетсек.

Àòû æºí¿: Êàñûìàëû Æàíòºøåâ

Òóóëãàí æûëû: 1904 æûëû

Òóóëãàí æåðè Òåïêå àéûëû, Ò¿ï ðàéîíó, Êûðãûçñòàí

Êàçà áîëãîí æûëû: 1968 æûëû

Êàçà áîëãîí æåðè: Ôðóíçå øààðû

Èøìåðä¿¿ë¿ã¿: æàçóó÷ó, äðàìàòóðã, òåàòð ðåæèññåðó, àðòèñò

×ûãàðìà÷ûëûê àêòèâä¿¿ë¿ã¿: 1926-æûëäàí áàøòàï

Ýìãåêòåíãåí æåðè: Êûðãûç ìàìëåêåòòèê äðàìà òåàòðû

ЄМЇР БАЯНЫ: Улуттук адабиятыбыздын

єнїгїп-єсїшїнє салым кошкон чыгаан жазуучу, драматург Ка-сымалы Жантєшев Ысык-Кєл-дїн 1904-жылы Тїп районунун, Тепке айылында туулган. Кыр-гыз эл жазуучусу.. Фрунзедеги (аз. Бишкек) педтехникумду бї-тїргєн. Кыргыз педтехникумун-да окутуучу, Кыргыз АССРинин агартуу эл комиссариатынын методисти, Єзгєндє райОНО-нун башчысы, Кыргыз драма-

лык театрында актер, режиссер, режиссёр-коюучу, Кыргыз-мамбаста редактор, Эл комис-сариатынын искусство боюнча башкармасынын начальниги, маданият министрлигинин ре-пертуардык-редакциялык кол-легиясынын башкы редактору болуп иштеген.

Касымалы Жантєшевдин їй-бїлєсї чыгармачылыктын ди-настиясын алып жїргєн. Анын ємїрлїк жубайы – белгилїї акын Нуркамал Жетикашкаева. Нуркамал эже катуу оорудан 31 жашында ааламдан кєзї єттї. Жаш калган уулу, болочок ки-носценарист, жазуучу Кадыркул Ємїркулов он алты жашка че-йин Жантєшев деп аталып жїр-дї. Анткени ал Нуркамал Жети-кашкаеванын согуштан кайтпай калган мурдагы жубайы Ємїр-кул Жетикашкаевдин уулу эле. Кенедейинен аны єз уулундай жылуу мээримге бєлєп чоўойт-кон. Канткен менен К.Жантє-шев таланттуу жазуучу катары да, адам катары да таза, бийик инсан болгону ушундан эле кє-рїнєт эмеспи.

Ысык-Кєл облустук драма театрына анын аты берилген. 1968-жылы 64 жаш курагында бул дїйнєдєн кєзї єткєн.

ЧЫГАРМАЧЫЛЫК ЖОЛУЖеке чыгармачылыгы сту-

денттик жылдарда эле башта-лып, бир актылуу пьесаларды жазган. 1938-жылы “Эки жаш”, андан їч жылдан соў атактуу “Каныбек” романы жарыкка чыккан. Согуш жылдарында “Курманбек”, “Єч” драмалары, кийин Токтогул Сатылгановдун ємїрїнє арналган “Элдик ырчы” пьесасы жаралган.

Кара сєздє катуу узанып “Хан-Теўирлик чабан” романы, “Ти-лек”, “Жалындуу жаштар” по-весттери, балдарга арналган чыгармалары окурмандарга жеткен.

Касымалы Жантєшев “Тянь-Шандын кызы” деген алгачкы кєркєм тасманын сценарийин жазган. Ошол алгачкы кыргыз киносундагы башкы ролдор-до Муратбек Рыскулов менен Жамал Сейдакматова ойногон. Москвалык режиссерлор, опе-

раторлор Жантєшевдин їйїндє жїрїп иштешкен.

Жазуучунун отуздан ашык ки-тептери жарык кєргєн. Анын чы-гармачылыгында орчунду сєз болуп, окурмандарга атын таа-ныткан “Каныбек” романы бол-ду. Кєркєм сєздїн мыкты їлгї-сїн ушул чыгармасында кєрсєтє алган жазуучунун бул чыгарма-сы “Кыргызфильм” студиясынан экрандаштырылган.

Кєптєгєн чыгармалары орус тилине которулуп китеп болуп чыккан. Алсак “Каныбек” ро-маны бир нече жолку басылы-шы менен жарык кєргєн. Ал эми М.Лермонтов, Н.Островский, Е.Смирнов, Г.Андерсен, И.Бу-догорскаянын чыгармаларын кыргыз тилине которгон.

СЫЙЛЫКТАРЫ:Эки жолу «Ардак Белгиси»

ордени, медалдар, Жогорку Советтин Ардак гра-

моталары менен сыйланган. Искусствого эмгек сиўирген

ишмер жана башка кєптєгєн сыйлыктардын ээси болуп са-налат.

ЭМГЕКТЕРИ:Кыргыз тилинде:

• Эки жаш: Повесть. - Ф.: Кыргызмамбас, 1938. - 103 б.

• Каныбек: Роман: 1-китеп. - Ф.: Кыргызмамбас, 1939. - 275 б.

•Каныбек: Роман: 2-китеп. - Ф.: Кыргызмамбас, 1941. - 153 б.

•Адыл мерген: Поэма. - Ф. - Казань: - Кыргызмамбас, 1941. - 96 б.

•Чолпонбай: Аўгеме. - Ф.: Кыргызмамбас, 1943. - 44 б.

•Каныбек: Роман: 3-китеп. - Ф.: Кыргызмамбас, 1948. - 239 б.

•Тилек: Повесть. - Ф.: Кыр-гызмамбас, 1949. - 136 б.

•Жалындуу жаштар: По-весть. - Ф.: Кыргызмамбас, 1951. - 350 б.

•Ашуу ашкан суу. - Ф.: Кыр-гызокуупедмамбас, 1955. - 300 б.

•Эки жаш: Повесть, аўгеме жана очерктер. - Ф.: Кыргыз-мамбас, 1955. - 211 б.

•Каныбек: Роман: 1-китеп. - Ф.: Кыргызмамбас, 1957. - 651 б.

• Мендирман: Эл жомоктору-нун негизинде жазылган поэма: 1938-1955. - Ф.: Кыргызмамбас,

1957. - 139 б.• Биздин жомоктор. - Ф.:

Кыргызокуупедмамбас, 1958. - 171 б.

• Каныбек: Роман. 2-китеп. - Ф.: Кыргызмамбас, 1958. - 755 б.

• Каныбек: Роман. - Ф.: Кыр-гызстан, 1960. - 280 б.

• Хан-Теўирлик чабан: Ро-ман. - Ф.: Кыргызмамбас, 1963. - 340 б.

• Биздин секретарь: Повесть. - Ф.: Мектеп, 1964. - 306 б.

• Пьесалар. - Ф.: Кыргызстан, 1964. - 284 б.

• Менин тагдырым: Повест-тер. - Ф.: Кыргызстан, 1967. - 208 б.

• Чолпонбай: Аўгеме. - Ф.: Мектеп, 1970. - 51 б..

• Тандалган чыгармалар. - Ф.: Кыргызстан, 1972.

• 1-т. - 612 б.• 2-т. - 728 б.• 3-т. - 644 б.• Чолпонбай: Аўгеме. - Ф.:

Кыргызстан, 1974. - 32 б.• Эки жаш: Прозалар. - Ф.:

Мектеп, 1974. - 326 б.• Курманбек: Пьесалар, по-

весттер. - Ф.: Мектеп, 1979. - 224 б.

• Адыл мерген менен Эдил мерген: Жомок. - Ф.: Мектеп, 1982. - 25 б.

• Акылман бала: Жомоктор жана легенда. - Ф.: Мектеп, 1983. - 47 б.

• Жалындуу жаштар: По-весть. - Ф.: Кыргызстан, 1983. - 298 б.

• Каныбек: Эки китептен тур-ган роман: 1-китеп. - Ф.: Кыр-гызстан, 1985. - 588 б.

• Каныбек: Роман: I китеп. -

Б.: Адабият, 1991. - 529 б.• Каныбек: Роман: II китеп. -

Б.: Адабият, 1991. - 704 б.• Акылман бала: Жомок, ле-

генда. Б.: Кыргызстан, 1995. - 56 б.

Орус тилинде:• Герой Курманбек. - М. - Л.:

Искусство, 1944. - 136 с.• Кар жукпас: Роман. - Ф.:

Киргизгосиздат, 1956. - 280 с.• Каныбек: Роман: кн. 1. - Ф.:

Киргизгосиздат, 1958. - 401 с.• Каныбек: Роман. - М.: Мол.

гвардия, 1958. - 319 с.• Каныбек: Роман: кн. 1 - 2. -

Ф.: Киргизгосиздат, 1961. - 948 с.• Каныбек: Роман: кн. 1 - 2. -

Ф.: Киргизгосиздат, 1962. - 952 с.• Каныбек: Роман в 2-х т. -

Ф.: Кыргызстан, 1980.

Котормолору:• Лермонтов М. Ырчы Кериб:

Тїрк элинин жомогу. - Ф. - Ка-зань: Кыргызмамбас, 1938. - 16 б.

• Андерсен Г.X. Кебетесиз балапан: Жомок. - Ф. - Казань: Кыргызмамбас, 1938. - 28 б. Бу-догорская И. Фонарь жєнїндє повесть. - Ф. - Казань: Кыргыз-мамбас, 1938. - 92 б. Андерсен Г. X. Дюймовочка. - Ф.: Кыргыз-мамбас, 1939. - 24 б.

• Будогорская И. Фонарь жє-нїндє повесть. - Ф.: Кыргыз-мамбас, 1939. - 93 б. Островский Н. А. Болот кантип курчуду. - Ф. - Казань: Кыргызмамбас, 1940.-551 б. Смирнов Е. Даўктуу пио-нер Гена Шукин. - Ф. - Казань: Кыргызмамбас, 1940. - 62 б.

Акмат Рааткан

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

8

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

ШОУ МАЕК

Нуркыз КОЖОНОВА, ырчы:

Мээримдїї эне болгонго бїт кїчїмдї жумшаймКыргызстандын шоу бизнесинен єз ордун таап, элге єз таланттын тартуулап эл оозуна алына баштаган жылдызыбыз Ныркыз Кожонованы кепке тарттык.

- Нуркыз Саламатсызбы дайым кїлїп жайдары жїрєсїз бактылуусузбу?- Жеке жашоодо эртеден кечке эле тытынып иштеп жї-

рєм (кїлїп). Учурда “Сезим” аттуу жаўы ыр жаздырып бїтїп їналгыларга бере баштадык. Сєзї: чыгармачылык досум, эстрада ырчысы Нурмат Садыровго таандык, обону: музыкант «Доолбас» тобунун мїчєсї ырчы Эдил Мама-товдуку. Ал эми, бактылуусузбу деген суроого жооп бер-сем, аткан таўды баткан кїндї кєрїї ар бирибиз їчїн эле бакыт болсо керек, этно рок ырчысы Каныкей айтмакчы «жашоо бар, жашаш керек» дегендей.

- Аял їчїн балалуу болуу бул «бакыт» деп ой-лойсузбу?- Албетте, “балалуу їй базар” деп бекеринен айтпаса

керек. Кудайым буйруса «эне» болуу «эне» деген статус бизге да керек, єзїм кичинекей наристелерге абдан жа-кынмын, аларды эркелетип жатканда, тєкмє акындар-га сєздєр єзї эле келе берген сыяктуу, мага да эркелетчї сєздєр єзїнєн єзї чыга берет. Анын їстїндє єзїмдє бала кыялмын (кїлїп)

- Канча баланын мээримдїї энеси болгуўуз ке-лет?- Жаратканыбыз канчаны буйруган болсо баарына мээ-

римдїї эне болгонго бїт кїчїмдї жумшайм. Бирок, кыя-лыма баарын жуп-жубу менен тєрєсєм деп тилек кылам, тагыраак айтканда 2 бала, 2 кыз. Жумуштан чарчап кел-сеў балдарыў, кыздарыў мотурайып чуркап апалап кыл-ган кылыктарын айтып мактанып турса аял затты їчїн мындан чоў бакыт болбосо керек, кан жанынан жаралган наристе да кантсе дагы…

- Аял затты катары кайсы мезгилди, кайсы гїл-дї жактырасыз?- Жай мезгилин абдан жакшы кєрєм, анткени бул мез-

гилде айлана жашылданып, айлана гїлдєргє толуп турган убакыт болот. Мен айылда тоонун боорунда чоўоюп єс-кєндїктєн жаратылыштын жашыл болуп, канааттуулар-дын сайрап турганын жактырам. Азыркыга чейин бош убактым болсо жаратылышка чыгып таза аба менен дем алып жаратылыш койнунда эс алып турам. Ал эми, гїл-дєрдїн ичинен жактырган гїлїм «гвоздика», башка кыз-дардай гїлдїн тикендїїсїн жактыра бербейм айрыкча розаны, эмнегедир сырты жалтырак ичи калтырак адам-дарды элестет. Дал ушул гїл, мисалы: “аийи сонун го” деп сырткы келбетине суктанып анан тикенегин кармап жа-быркап калгандай, кээ бир адамдар болот го, сыртынан суктанасыў да сїйлєшє же тааныша келгенде таптакыр башка адам болуп чыга келет…..

- Чыгармачылыктагы досторуўуз туурасында кеп кылып берсеўиз?- Чыгармачылык досторум абдан кєп, алардын баарын

атай берсем, кєп убакыт талап кылынат. Бардык чыгарма-чыл адамдар менен жакшы мамиледемин, сый-урмат менен аралашып катташып жїрєм. Бирєєгє жакшы кєрїнїп би-рєєгє жаман кєрїнгєндєн алысмын. Колуман келишинче баарына бирдей салам берип, сый урмат кєргєзгїм келет.

- Сизге тойго ырдаган жагабы же сахнада ыр-даганбы?- Сиз “бул кєзїўїз жагабы же бул кєзїўїзбї” деген суроо

бергендей болдуўуз, кайсы жакта ырда десе ошол жакта ыр-даган жага берет, биз ырчылар жер тандабайбыз негизи… (кїлїп) Ар дайым ырдагандан эргїї алган калк болобуз, кубанычыбызды да кайгыбызды да ыр менен чыгарабыз!!!

- Байкашымча абдан позитивдїї адам экенсиз?- Дал ошондой дайым жайдары шайыр жїргєндї жакты-

рам, жакшылык жакшылыкты чакырат деп коет го, анын сыўары позитив позитивди чакырат десем аша чаппайм!!!

- Рахмат сизге, жакшы маек куруп бердиўиз, чы-гармачылыгыўызга ийгилик!!- Сиздерге да чоў рахмат, калемиўер курчуй берсин,

ийгилик!!!Жеўишбек ШЕРИПБАЕВ

9

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

Жоодарбешим, ырчы:

ШОУ МАЕК

Жоодарбешим, ырчы:

Чыгармачылыкта їйрєнгєн нерселеримди

кїйєрмандарыма тартуулайм

Кыргыз эстрадасынын казанында кайнап жїргєн “ Єкїнбє” деп муўдуу ырлары менен кїйєрмандарынын жїрєгїнєн тїнєк тапкан, кєбїнчє кыздардын уюлдук телефондордо Жоодарбешимдин сїрєттєрї жайнап жана анын муўдуу ырлары жаўырып калганы баарыбызга маалым болушу керек. Єзїнє кєптєгєн кїйєрман чогулта алган, кыргыз эстрадасынан єз ордун тапкан жана бул ырчы мырзанын аты да єзгєчєлєнїп Жоодарбешим аталган ырчы мырза тууралу маек кылмакчыбыз.

- Саламатсызбы Жоодарбешим мырза - Саламатсыздарбы

- Жаўы жылда жакшы маанай тартуулоо менен жакынкы ара-да концерт бергени турасыздар, ушул концерт боюнча кененирээк айтып єтсєўїз?- Концертибиз кудай буюрса 25-де-

кабрда Каба уулу Кожомкул атындагы спорт сарайында єтмєкчї, азыркы учур-да тыным албай кїйєрмандардын ише-ничин актоого татыктуу концерт берели деп жїгїрїп жїрєбїз. Концертке даярдык жакшы десем жаўылышпайм, жаўы ыр-ларды жаздыруу менен алек болуп жїрє-бїз. Бул концертке кїз мезгилинен бери, тагыраак айтканда сентябрь айынан бери эле берсекпи деп жїргєнбїз, бирок уба-кыттын тартыштыгына байланыштуу элге тартуулай албай калдык, кудай буйруп сиз айткандай жакшы маанай тартуулоо менен жаўы жылдын астында бергени турабыз.

- Бул концертиўиз борборубузда-гы биринчи концерт болсо керек ?- Бул убака чейин Кыргызстандын кєп-

тєгєн жерлеринде аймактарында кон-церттеримди берип келгем , сиз айткандай бул менин Бишкектеги биринчи концер-тим болуп саналат.

- Жаўы жылды утурлай кєптє-гєн сахналаштарыўыз дагы кон-церт берип жатышат, айтайын дегеним бул концертте кїйєр-мандарыўыз кандай єзгєчєлїк-тєрдї кїтє алышат?- Албетте, єзгєчєлїк болот. Башында

айтып єткєндєй бул менин Бишкектеги

биринчи масштабдуу концертим болгон-дуктан ушул убака чейинки чыгармачы-лыктагы їйрєнгєн нерселеримди топтоп туруп, кїйєрмандарыма оригиналдуу кы-лып тартуулоо максатында турам. Кон-цертте басым жасай турчу бул жандуу їн менен ырдоого белсенип жатам, ориги-налдуу анан дагы айтып койчу бул сахна-нын жасалгалоосу єзгєчє болот деп жїз пайыз кепилдик бере алам. Кєрїїчїлєр концерттен бул нерселерди кєрїп, ырахат алышат деген ишеничтемин.

- Суроону чыгармачылыгыўыз-дан тышкары сунуп єтсєм, угу-шубузда ырчы Нурлан Насип ме-нен тууганчылык байланышы-ўыз бар деп угабыз, деги эле їй-бїлєўїз тууралу, кайсыл жердин кулуну болосуз мына ушул туу-ралу айтып єтсєўїз?

- Мен їй-бїлєєдє тогуз бир тууган-мын, тогуз бир туугандын эў кенже бала-сы болом. Їй-бїлєєдє кичїїсї болгонума байланыштуу эрке болуп чоўойдум. Ал эми жердигим Токтогулдун Чоў-Арык деген айылынан болом. Эми, Нурлан На-сип экєєбїз жєнїндє айта турган болсок таяке жээнбиз, жашыбыз дагы теў, сах-нада тууган катары да, дос катары да бири-бирибизге жардам берип келе жатабыз. Жакында эле Нурлан кон-цертин бергенде экєєбїз биргеле-шип дуэт ырдап чыкканбыз, ошол ырды менин чыгармачылык кечемде да экєєбїз дуэт ыр-дайлык деп жатабыз.

- Жаўы жылды кимдер менен

кайсыл жакта тозо-суз? - Кудай буюрса, 25-де-

кабрь Бишкек шаарында, экинчи кїнї Ош шаарында андан кийин Жалал-Абадда концерттерим болот. Кон-церттеримди ийгиликтїї єткєрїп алсак анан їй-бї-лєм менен тозоюн деген ти-лектерим бар. Жаўы жыл-га арналган да кечелерге сунуштар тїшїп жатат, ал-сак Ала-Тоо аянтында май-рамдык иш чара болот экен, дагы кєптєгєн жерлерден бизге сунуш тїшїп жатка-нына карабай баардыгынан баш тартып жатам. Їч кїн-дїк концерттен кийин шай кетип, чарчаймго деп мага тїшкєн сунуштардан алдына ала баш тартып жатам.

- Жаўы жылда кїн са-нап кучак жайып келе жатат, єзїўїздїн каалоо ти-лектериўизди айта кетсеўиз?- Келе жаткан жаўы жылыбыз алгач

Кыргызстан їчїн эў эле токчулукту, би-римдиктїї жана ынтымактуулукту жыл-дардан болсун. Экинчиден анда жашаган кыргыз калкым аман болуп, ойлогон ой максаттарына жетип, кєптєгєн ийгилик-терге жетишсин жана ошондой эле ар бир їйдє баланын ыйы чыгып, ата-эне, бир туугандардын кїлкїсї шаўга бєлєнїп ар дайым дасторкондору жакшылыкка жа-йылып турсун. Ал эми єзїмдїн кесип-

тештериме ушул келе жаткан жыл биз їчїн эў ийгиликтїї жылдардын башаты болуп, Кыргызстандын байрагын кєптє-гєн єлкєлєргє желбиретели демекчимин.

- Айткан тилектериўиз кабыл болсун. Сиздин маегиўизге чоў рахмат, жаўы жылды жакшы тозуўуз. -Сиздер да кесиптештериўиздер менен

жаўы жылды жакшы тозуўуздар “Айбат” гезитине ийгилик.

Маектешкен Акмат РААТКАН

сип экєєбїз жєнїндє айта турган болсок таяке жээнбиз, жашыбыз дагы теў, сах-нада тууган катары да, дос катары да бири-бирибизге жардам берип келе жатабыз. Жакында эле Нурлан кон-цертин бергенде экєєбїз биргеле-шип дуэт ырдап чыкканбыз, ошол ырды менин чыгармачылык кечемде да экєєбїз дуэт ыр-дайлык деп жатабыз.

- Жаўы жылды кимдер менен

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

10Эрнест АБДЫЖАПАРОВ, кинорежиссёр, сценарист, продюсер

ТАЛАНТ ДИПЛОМ МЕНЕН ЭЛЕ КЕЛБЕЙТ...

Акыркы жылдары кыргыз кинолору калкыбызды кубандырып элдин купулуна толо турган кинолорду тартуулашууда. Ошол кинонун кєзїн таап, кєптєгєн мыкты кинолорду элге тартуулап келген жана келе бере турган биздин сыймыгыбыз болгон кыргыздын сценаристи, продюсери, кинорежиссёру Эрнест Абдыжапаров менен маек курмакчыбыз

- Кєптєн бери кєрїнбєй калды-ўыз, эмне менен алек болуп жї-рєсїз?- Мен азыркы учурда кино жаатын-

да эле алек болуп жїрєм, жакын арада «Кекеч» деген мистикалык комедиябыз тартылып бїтїп азыркы учурда монтаж жїрїп жатат. Негизинен бул тасма жаш-тарга арналган. Кудайым буюрса монтаж

жаўы жылга чейин бїтєт, бирок 5 мартта элге тартуулайлы деп жатабыз.

- Дагы кандай кино менен элдерди кубантайын деп жатасыз?-Шабдан баатыр деп уран чакырып

калышты ошого далалат кылып, ошол кинонун їстїнєн иштейин деп жатам буюрса «Шабдан баатырды» мен тарта-йын деп жатам, бирок мыйзамдуу тїрдє бекий элекмин.

- Єзбектер Индиянын стилинде-ги кино тартышат экен. Биздин кыргыз кинолору кайсыл стилге кирет?- Биздин кинолор єзїбїздїн эле кыр-

гыз стилине эле кирет. Анткени, биз эч кимге окшошпойбуз Индияга, Амери-кага жана башкаларга да окшошпойбуз. Биздин єзїбїздїн туубаса єзєгїбїз бар, каада салтыбыз башка. Кыргыз кино-су 60 жылдары эле пайда болгон ошол

убакта кандай тартылса ошол жїз менен эле келе жатат.

- Келечекте кыргыз киносун кан-дай элестетесиз?- Кыргыздын киносу жана айтып кет-

кендей эле єзїнїн жїзї бар, ошол жїзї менен дїйнє жїзїнє таанылат. Азыркы учурда талантуу балдар кыздарыбыз да кєп, жаўы тартылып жаткан кинолору-буз да мыкты тартылып жатат. Мисалы: «Аят» «Курманжан Датка» «Салам Нью йорк» жана башка кинолорубуз мыкты тартылган кинолор десем болот.

- Театрдан окубай эле башка ке-сиптин ээлери тартылып кино-нун баркын кетирип жатат де-

генге кандай карайсыз?- Актёрдук мастерствону театрдан

окуп бїтїп дипломун колуна кармап келген кыздар балдардын таланттары жок болуп калган да учурлар кездешет же болбосо биз тартып жаткан кино-го кебете кешпири туура келбей калат. Мисалы: «Курманжан Датка» киносун тартып жатканда курманжандын ролу-на кыздар табылбай калды, театрды бїт-пєгєн эле Элина Абай кызын алышып, єзїнїн ролун мыкты аткарып бербеди-би, мына ушундай учурлар кєп кездешет. Бул жерден жалпылап айтууга болбойт, бул жерде талант болуш керек, талант диплом менен эле келбейт, туубаса та-лант болот мына Сїймєнкїл Чокморов талантуу актёр болгон, азыркы кезде ага жете турган актёр жок. Бирок, ал театрды окуп бїткєн эмес, єзїнїн кудай берген таланты болгон. Азыркы учурда дагы кєбїнчє кинону єзїлєрїнїн акчаларына тартышат, экономдош їчїн тегерегин-деги жакын досторун тартат, ал эми кас-тинг жарыялап актёр алышса алар акча сурашат. Мындай учурлар кєп кезде-шет. Театрдан окубай эле башка кесип-тин ээлери тартылып кинонун баркын кетирип жатат дегенге кошулбайт элем.

Жеўиш ШЕРИПБАЕВ

1010

САБЫРБЕККЕ ЫРААЗЫМЫН

Жакшы тилек жарым ырыс,Жабыркаган элиўе ишиў дурус.Жаўылба балам жаўылба,Ырыскы турат кашыўда.

Сабырбек Артисбековичге кєптєн бери тилек айткым келип жїрєт. Бирок, кандай кылып жеткиреримди билбей ойлонуп атып кєп убакыт єтїп кетиптир.

Сєз башынан болсун: бая-нымды кыскача айтайын. . Бул дїйнєдє ата-энеге эў би-ринчи баалуу, барктуу, ыйык бул бала экен да. Менин уулум

Улан Иманалиев мындан эки жыл мурун машинадан ава-рия болуп, белиндеги омурт-калар жылышып кеткен. Ча-лым экєєбїз балам їчїн аябай сарсанаа болуп, эмне кылары-бызды билбей айлабыз алты кетип атканда абышкам экєє-бїз ары ойлонуп, бери ойло-нуп атып Жумабеков Са-бырбекке барып сїйлєшїп, кеўешип келели деп чечим чы-гарып, абышкам жєнєп кетти. Їйдє отуруп мени катуу ойго батырган нерсе бул акча кара-жаты болду.” Кымбат сураса кантип, кайдан акча табабыз,

аны кайра кантип кутула-быз” деген. Азыркы заман-да болбогон кичикий нерсе-ге кєп суммадагы акча сурап жатып калышат эмеспи. Бир нече убакыт єткєндєн кийин абышкам кїлїп жайнап, маа-найы кєтєрїўкї болуп кирип келгенде эле “сїйлєшїї биз ойлогон баа болгон экен” де-ген ой менен абышкамдан “Ии эмне дейт” деп шашылып су-расам, абышкам “ ал аябай жакшы адам турбайбы “ дейт. Менин оюмда “ баягы тойбос врачтардын бири го” деп жїр-гєм, кєрсє адамгерчиликтїї адам экен, биздин абалыбыз-ды тїшїнїп “колуўардан кел-се 10 миў сом болот “ дептир. Мен аябай сїйїнїп ыйлагым келип кетти, баламды бар де-сем азыркы кїнгє чейин кор-куп барбай жїрєт..

“Жумабеков Сабырбек ал ушунчалык жєнєкєй, билим-дїї, адамгерчиликтїї адам. Ал тїшїнїї менен ооруган адамдарга арзан жасайт” деп элдерден кєп угам. Менин кудагыйымдын бутун арзан жана жакшы жасаганын єз кє-зїм менен кєргєм. Мен ушул балдарыма кандай ємїр, ден-соолук тилесем да Жумабеков Сабырбек балама да ошону

тилейм. Мен єзїм кєп оору-гандыктан кєп врачтарды угуп, кєрїп жїрєм. Бирок, Жу-мабеков Сабырбектейди чанда гана угам. Мен ушул сыяктуу врачтарга баа берем, баалайм. Газеталардан да окуп жїрєм їйї жок кєчєдє їйї жок кал-ган кишилерге (БОМЖдарга) кышында палатадан чыгар-бай айыктырып жардам берет экен. Мындай жардамды жада калса акчасы бар миллионер-лер да бербейт, алардын ко-лунан да келбейт. Жумабеков Сабырбектей адамдар бизде кєп болсо кана. Кудайымдан ак дилимден, ниетимден Са-бырбекке ден-соолук, иште-рине ийгилик жана ушул адам-герчилигинен эч тайбай элге єз жардамын, мээримин берип жїрє берсин.Кийгениў болсун ак халат,Пейлиўде жансын ак талант.Кыйналганды сакайтсаў,Їстїўєн тїшпєйт ак халат.

Бак кетпесин башыўдан,Кетпесин кїлкї кашыўдан.Бакытка байлык уланып,Їй-бїлєєў турсун кубанып.

Кєк-Жар айылынын тургуну

Гїланда Исабекова

МУГАЛИМДЕР ДАГЫ АЙЛЫК МАЯНАСЫН ТОЛУК

АЛАЛЫШПАЙ НААРАЗЫРеспубликанын баардык ишкана ме-

кемелеринде кызматкерлер айлык мая-наларын банктардын карталары аркы-луу алышууда. Ошондой эле мугалимдер дагы ушинтип алышат. Бизде Кочкордо кєп эле мектептердин мугалимдери дагы айлык маянасын толук ала алышпай наа-разы болуп келїїдє. Бухгалтерлер калп эле туура эмес эсептемиш болуп, муга-лимдердин айлыгынан арттырып алы-шат экен. Арткан акчаларды “РайФи-нотдел” аркылуу бєлїшїп жешет имиш. Булар жумушка алынган жаўы бухгал-тер, эсептей албай калыптыр ошон їчїн деп жатышат. Атын атагысы келбеген кочкор районун жашоочусунан кат кел-ди. Кочкор районунда кїч тїзїмдєрї деле бар алар мындай жагдайды карабай эмне кылып жатканы белгисиз. Мындай маселени батыраак чечпесе, абал кур-чууда, ар кайсы айылдардагы мектеп мугалимдери райондун мугалимдери-не кєтєрїлїп чыккыла, силер чыкса-ўар биз да чыгабыз деп ураан чакырып жатышканы. Мугалимдер кєтєрїлсє эч ким токтото албай калат эмеспи. Болбо-со мурунку ”районнонун” жетекчилери “ бала бакча башчыларын”, "мектеп ди-ректорлугун”, “мугалимдик орундарды”, “эл агартуунун отличниги” наамдарды малга баалап топоз, тайларды алып ка-лышпады беле. Ар бир мектептен айы-на миў сомдон алганда эле 34 миў сом айлыктан сырткары кошумча киреше кирип келгени айтылып жїрчї. Коч-кор районун билим берїї тармагынын жаўы жетекчиси Искендер Садырбаев мырза бул жагын жакшылап карап коёт деп ишеним артып туралы.

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

11ЖЕРГИЛИКТЇЇЖАЎЫЛЫКТАР

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК

4 ЖЫЛ ИЧИНДЕ КЄП АЯЛДУУЛУККА ШЕКТЕЛЇЇ БОЮНЧА 5 КЫЛМЫШ ИШ

КОЗГОЛДУ, – вице-премьер А.Маматалиев

4 жыл ичинде кєп аялдуулукка шекте-лїї боюнча 5 кылмыш иш козголду. Бул тууралуу 18-декабрда Кыргызстандагы адам укугу боюнча єкмєт кїнїндє бел-гилїї болду. «2 же андан кєп аялга їй-лєнїїгє шектелїї боюнча 2010-жылдан 2014-жылга чейин 5 кылмыш иш козго-луп, анын 4сї сотко єткєрїлдї. 17 жашка жете электерди никеге мажбурлоо фак-тысы боюнча 53 кылмыш иш козголуп жана 33 иши сотко єткєрїлдї. Никеге мажбурлоого же тескерисинче, никеге каршы чыгуу боюнча 148 кылмыш иш козголуп, анын 80 сотко єткєрїлдї», - деди Маматалиев.

Акыркы жылдары Кыргызстандын ай-магында болгон їй-бїлєлїк зордук-зом-булук фактылары 30� єскєн.

Акыркы жылдары Кыргызстандын аймагында болгон їй-бїлєлїк зордук-зомбулук фактылары 30� єскєн. Вице-премьер-министр Абдрахман Маматалиев парламенттин 18-декабрдагы отурумунда билдиргендей, їй-бїлєлїк зомбулук боюн-ча катталган фактылардын саны 11 миўден ашат. «Їй-бїлєлїк зомбулукка ар кандай топтор: аялдар, балдар жана карылар туш болот. Бирок басымдуусу аялдар. Тилекке каршы, жабырлануучулар дайыма эл укук

коргоо органдырна кайрыла бербегендик-тен їй-бїлєлїк зомбулукка кабылгандар жєнїндє расмий маалыматтар реалдуу картинаны кєрсєтє албайт. Алар биринчи кезекте медициналык мекемелерге бары-шат», - деп кошумчалады А.Маматалиев.

МИНИСТР К.ТУРДУБАЕВ ЭГЕР АБОНЕНТ КЫШТАН ЭЛЕКТР

ЖЫЛУУЛУГУ МЕНЕН ЧЫККЫСЫ КЕЛСЕ ИМПОРТ ГАНА

СУНУШТАЙ АЛА ТУРГАНДЫГЫН АЙТТЫ

Эгер сиз кыштан электр жылуулугу ме-нен чыкканга аракет кылсаўыз, анда биз

импорт гана сунуштай алабыз. Мен сиз-дерден тїшїнїїнї суранам, келгиле чогуу иштейли, деди 18-декабрда Энергетика жана єнєр жай министри Кубанычбек Турдубаев парламенттик радионун эфи-ринде. Министр суроолорго жооп берип жатып ал єзї Сары-Жазда чоўойгонду-гун, ал жактын климаты Нарындыкына окшош экендигин белгилєє менен ал жак-та дагы электр энергияны єлкєнїн башка калкы сыяктуу эле бекитилген тарифтер менен алыша тургундыгын кошумчала-ды. «Биз жылытууну энергия менен кам-сыздай албайбыз. Бизде мїмкїнчїлїктєр жок, биз ачыгын айттык. Биз электр энер-гияны импорттойбуз, аны жергиликтїї энергия менен аралаштырабыз. Ошон-дуктан 700 кВт.саат. электр жылуулугунан тышкары — їй чарбасы їчїн жетиштїї єлчєм», - деди министр.

АЗИЗДЕР ЖАНА ДЇЛЄЙЛЄР КООМУ ТАРАБЫНАН

ЧЫГАРЫЛГАН ТОВАРЛАРДЫ МАМЛЕКЕТТИК МЕКЕМЕЛЕР

САТЫП АЛБАЙ ЖАТАТ-18-декабрда Жогорку Кеўеште єтїп

жаткан КРда адам укуктары менен болгон кырдаал жєнїндє маселеге арналган єк-

мєттїк кїндє, вице-премьер-министрлер Абдырахман Маматалиев менен Элвира Сариева баштаган єкмєт мїчєлєрї менен мамлекеттик органдардын жетекчилери, эл аралык уюмдар менен жарандык коом єкїлдєрї, адам укуктары боюнча адистер менен эксперттер катышууда. Жыйын-дын жїрїшїндє Азиздер жана дїлєйлєр коому тарабынан єндїрїлгєн товарлар-ды мамлекеттик мекемелер тарабынан сатып алуулар жїргїзїлбєй жатканды-гын, бул боюнча кабыл алынган мый-замды, Жогорку Кеўештин токтомун КР єкмєтї аткарбай жатканын Жогорку Ке-ўештин вице-спикери Тєрєбай Зулпука-ров сынга алды. Вице-премьер-министр Сариеванын айтымында, єткєн жылы Азиздер жана дїлєйлєр коому тарабынан чыгарылган товарларды сатып алып, бир катар укук коргоо органдары тарабынан акчасы тєлєнбєй калган. Буга байланыш-туу алгач карыздарды тєлєє тапшырмасы коюлган. Ошентсе да, айрым єндїргєн товарларды аз-аздан болсо дагы сатып алып, тапшырма жарым-жартылай ат-карылган, - деди Э.Сариева.

БЇГЇНКЇ КЇНГЄ КАРАТА КЫРГЫЗСТАНДЫН 1

МЛН 400 МИЎ ЖАРАНЫ БИОМЕТРИЯЛЫК КАТТООДОН

ЄТТЇ, - ЄКМЄТ-18-декабрга карата Кыргызстандын

1 млн 400 миў жараны биометриялык маалыматтарын тапшырды. Бул туура-луу парламенттин отурумунда єкмєт єкї-лї билдирди.

Ал эми, депутат Дастан Бекешевдин («Ар-Намыс») биометриялык маалы-маттарды тапшырууда мажбурлоо бол-бошу керек, деген билдирїїсїн биринчи вице-премьер-министрге жеткире тур-гандыгын билдирди.

Д.Бекешев мурдараак: «Биометриялык маалыматтарды тапшырууда мажбурлоо болбошу кеерек. Бїгїн эмне болуп жатат? Мугалимдери окуучулардын ата-энеле-рин биометриялык маалыматтарын тап-шырууга мажбурлап жатышат жана эгер алар тапшыргандыгы тууралуу тактама алып келишпесе анда, мугалимдер "демек сиздин балаўызга окуганга кыйын болот" деп айтып жатышат. №15, 8 жана башка Їй-бїлєлїк медицина борборунда башкы дарыгерлер дарыгерлерди биометриялык маалыматтарын тапшырууга мажбурлап жана аларды иштен бошотуу менен кор-кутуп жатышат», - деп билдирген.

БИШКЕК ШААРЫНДА АЗ КАМСЫЗ БОЛГОН 4 МИЎ 151

ЇЙ-БЇЛЄ КЄМЇР ОТУНУ МЕНЕН КАМСЫЗДАЛДЫ

- Бишкек шаарында аз камсыз болгон 4 миў 151 їй-бїлє кємїр отуну менен кам-сыздалды, деп маалымдайт мэриянын басма сєз кызматы. Кємїр отуну мамле-кеттик жєлєк пул алгандарга, жалгыз бой энелерге, ден-соолугунан мїмкїнчїлїгї чектелген жарандарга, баатыр энелерге, 7-апрель окуясынан жабыр тарткандарга, жетимдерге жана жалгыз бой пенсионер-лерге 1,5 тоннадан берилди.

ИИМДИН УЮШКАН КЫЛМЫШТУУЛУК МЕНЕН

КЇРЄШЇЇ БАШКАРМАЛЫГЫ АДАМ ЄЛТЇРЇЇГЄ ШЕКТЕЛГЕН

УКТ МЇЧЄСЇН КАРМАДЫ- ИИМдин уюшкан кылмыштуулукка

каршы кїрєшїї башкы башкармалыгы-нын кызматкерлеринин ыкчам-иликтєє иш-чараларынын жїрїшїндє, уюшкан кылмыштуу топтордун биринин мїчєсї 1984-жылы туулган, бир нече оор кыл-мышка шектелген А.К. кармалды. Бул тууралуу 15-декабрда ИИМдин басма сєз кызматынан билдиришти. Кармал-ган адам КР Кылмыш-жаза кодексинин 97-беренесинин 1,2 бєлїмї (адам єлтї-рїї) менен каралган кылмыштын бел-гилери боюнча айыпталып издєєдє жїр-гєн. 2013-жылдын мартында бул жаран эл аралык издєєгє алынган. Эске салсак, 2013-жылдын 18-январында болжол ме-нен саат 17:00дєр чамасында Кара-Балта шаарынын Ковровщиков кварталынын №17 їйїнєн Кипиш деген каймана ат-туу 29 жаштагы кримтєбєл Урмат Саа-дабаевдин бетине атылган 2 октон каза болгон денеси табылган. Саадабаев, Бо-кушевдин уюшкан кылмыштуу тобунун мїчєсї болгон жана криминалдык чєй-рєдє «смотрящий» макамына ээ болгон. Белгисиз бирєє аны їйїнїн алдынан атып кеткен. Жерине келген ыкчам-иликтєєчї топ кылмыш болгон жерден Макаров їл-гїсїндєгї тапанчанын 9 мм калибрдеги 2 огун табышкан. Ыкчам-иликтєє иш-ча-раларынын жїрїшїндє, аталган фактыга уюшкан кылмыштуу топтун мїчєсї 1984-жылы туулган А.К. катыштыгы бар экен-диги аныкталган. Єлтїрїї криминалдык териштирїїлєрдїн айынан келип чыккан. ИИМдин уюшкан кылмыштуулукка кар-шы кїрєшїї башкы башкармалыгынын кызматкерлери тарабынан кєрїлгєн ара-

кеттердин жыйынтыгында изделген адам Бишкек шаарынын аймагынан кармалды.

АЛДАМЧЫЛЫК МЕНЕН ИШКАНАЛАРДЫН БИРИНЕН

5 МУЗДАТКЫЧ АЛЫП АКЧАСЫН КАЙТАРЫП БЕРБЕЙ ЖЇРГЄН

АДАМ КАРМАЛДЫ - Алдамчылыкка шектелген Аламїдїн

районун тургуну кармалды. Бул тууралуу 18-декабрда Бишкек ШИИББдин басма сєз кызматы билдирди. Анын маалыма-ты боюнча, милицияга ишканалардын биринин жетекчиси кайрылган. Ал ушул жылдын октябрында чала тааныш Кїмїш аттуу жигит алдоо жолу менен ишенимге кирип 100 миў сомдук 5 муздаткычты ал-гандыгын жана азыркыга чейин кайтарып бербегендигин билдирген. Шаардык ми-лиция тарабынан кєрїлгєн чаралардын жыйынтыгында Аламедин районунун 26 жаштагы тургуну А.Кїмїш кармалды.

ИШКЕР Р.АЛКАНОВДУН ИШИ БОЮНЧА ТЕРГЄЄ 3 КЫЗДЫН

КЇНЄЄСЇН ДАЛИЛДЕДИ,- ИИМ- Ишкер Райкан Алкановго кол салуу

боюнча тергєє 3 кыздын кїнєєсїн далил-деди, деп билдирди 16-декабрда Жогорку Кеўештин Мыйзамдуулук, тартип жана кылмыштуулукка каршы кїрєшїї боюн-ча комитетинин отурумунда, ИИМдин Башкы тергєє башкармалыгынын жетек-чисинин орун басары Нурлан Їтємїшов.

Комитеттин мїчєлєрї Жогорку Ке-ўештин депутаты Ширин Айтматованын 2014-жылдын мартындагы Камила Дїйшє-

баеванын єлїмї жана 26-октябрда Талас шаарында ишкер Райкан Алкановго кара-та кол салуу боюнча иштерди иликтєєнїн жїрїшї боюнча кайрылуусун угушту.

Маалыматты КРнын ички иштер ми-нистринин орун басары Рыскулбек Жа-паркулов менен ИИМдин башкы тергєє башкармалыгынын жетекчисинин орун басары Нурлан Їтємїшов таанышты-рышты.

Утемисовдун айтымында, 3 кызга ка-рата КРнын Кылмыш-жаза кодексинин 97-беренеси (кол салуу) боюнча кылмыш иш козголгон.

«Азыркы учурда тергєє органдары та-рабынан айыпталгандардын кїнєєлє-рї далилденди жана камакка алуу менен байланышкан чара кєрїлдї. Тергєє иш-тери азыркы учурда 80� аяктап калды. 6-7 экспертиза жїргїзїлдї. Алардын на-тыйжалары кыздардын жабырлануучу тарапка койгон дооматтарын жокко чы-гарууда. Биз азыр медициналык жана ме-дико-психологиялык экспертизалардын

жыйынтыгын кїтїп жатабыз. Алар бир айдан бир жарым айга чейин созулат. Биз жаўы жылга чейин кылмыш ишти жаба-быз жана Талас облустук сотуна єткєрїп беребиз», - деди Їтємїшов.

БИШКЕКТЕ КУРАЛ КОЛДОНУУ МЕНЕН ЧУУЛУУ КАРАКЧЫЛЫК

ИШТЕРГЕ КАТЫШЫ БАР КЫЛМЫШКЕР КАРМАЛДЫ

- Бишкек шаарынын Биринчи май ра-йонунда курал колдонуу менен бир нече каракчылык кол салууларга барган Ош облусунун Кара-Суу айылынын жашоочу-су кармалды, деп билдирди Биринчи май РИИБдин жетекчиси Нурмат Давлетов 17-декабрда Бишкектеги маалымат жы-йында.

«10-декабрда нєємєт бєлїмїнє «Са-мат» аттуу жигит белгисиз їлгїдєгї атуу-чу курал колдонуп каракчылык менен кол салып жатканы тууралуу маалымат тїш-кєн. 12-декабрда Биринчи май РИИБдин кызматкерлери тарабынан 27 жаштагы Кара-Суу шаарынын тургуну Самат Мой-дунов кармалды. Анын «Хонда» автоу-наасын текшерїїдє ТТ їлгїсїндєгї та-панча табылды. Алынган курал боюнча баллистикалык экспертиза дайындалды», - деди Н.Давлетов.

Анын айтымында, С.Мойдунов менен анын 4 шериги Ош шаарында жана Ош об-лусунда бир катар чуулуу кылмыштарды кылганын тергєє аныктады.

«Айрыкча, анын Ош шаарында карак-чылык кылганы аныкталды. Атап айтсак, С.Мойдунов Кара-Суу базарында иште-ген аялдын артынан їйїнє чейин аўдып барып, аны тапанча менен коркутуу жолу менен 200 миў сом салынган сумкасын колунан жула качкан. Кийинки карак-чылык кылган олжосу 22 миў долларды тїзгєн», - деп билдирди ал.

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

12 ТАРЫХ БАРАКТАРЫНАН

(Башталышы єткєн санда)Окурмандардын суроолору боюнча кайрадан тарых беттерине кайрылабыз…

Каройдогу чоўчарык эли Карагул баа-тырдын тукумдары. Карагул казактын Сан-Барак, Абылай хандары Талас, Чїй-дї басып киргенде, жоого каршы аттанган Эсенкулдун кол баштаган жигиттеринин бири болгон. Бир кызы Їкї апаны Эсен-кулдун Куттуксейит деген уулуна берген. Андан учурунда топ жарган Шамен туул-ган. Казактар Жайыл кыргынын салып, Чїйдї жамырап каптап киргенде, жанын аябай салгылашып, азыркы Токмокко чу-кул тоонун этегинен кайтыш болгон. Азыр да анын кєзї єткєн жерди Карагул-Булак дешип, Токмоктогу сарбагыш туугандар ыйык мазар катары кєрєт. Илгери Кара-гул-Булакка жакын сарбагыштардын кє-рїстєнї болгон, бир ирет бирєєнї коюп жаткан кези экен, Балбак баатырдын (Ша-мендин небереси, болуш) келе жатканын кєргєн Шабдан баатыр ичи жылып: «Бал-бактар, топурак салышсын» -деп кємдїр-бєй турат. Балбактар топурак салмак тї-гїл, урган боюнча єтїп кетип калышат. Карагул ууктун боосу менен курчанган экен, сєєктї алып келгенде энебиз эсине тїшїп, ууктун боосунан улам тезирээк тап-кан дешет. Турмушта боло берет, кээде жу-муш кылып жатып, шым шыпырыла бер-генинен жип менен байлап койосуў, анан чече албай калганда Карагул ата эске тї-шєт. Ошол Эсенкул заманында калмактан кєп кул жыйнап алган экен. Бир кїнї Эсен-кул баатыр сыртка чыгып кетсе, кулдары качкан экен. Эсенкул келсе кулдары жок, ал артынан Жунгарияны кєздєй жєнєйт. Кул деле пул да. Таўга маал тапкан экен, карашса бир тобу талаада эле дырдайып жатат дейт. Жети кулу алачык тигип, ичи-не жатып алыптыр. Эсенкул баатыр: «Єз жанын бакпаган, менин жанымды бакмак беле» -дешип, алачык жасагандан эринип талаада жаткандардын барын жигиттери-не кырдырып, жети кулун алып келет да, эки-їчєєнї кыздарынын калыўына солто элине берет. Ошол жети кулду пааналап, бир топ калмактар єздєрїнчє їйїр болуп алышкан. Солтодо Жоочалыш, Кєгєйлєр жакын деп жїрїшєт. Сарбагышта кал-макылар, Эсенкулдун Абдыраман, Шоо-ругун жандаган жети кулдар бар. Кыргыз ичинде тууган таарыныш деген болгон. Ормонханга таарынышып Надырбектер деле бугуга кирип кетишип, сарбагышка каршы урушкан. Ал эми Эсенкулдун зама-нында Балыктын чоў атасы Курманбек-тер Эсенкул менен эрегише кетип, бир топ чоўчарык Кетмен-Тєбєгє кетип калыш-кан. Андан ары Балыктын атасы Кумар Таласка кетсе, Балыктын тукуму Байтик-те. Карагулга аталаш Бирке, Байкемпир, Байбото сыяктуу туугандары Кочкордо калса керек.

Ормон кийин хан болгондо єзї Орто-Токойдо калып, єзїнїн бир туугандары:

Телегейи Тегизбек.Босогосу Болотбек,Болуп турган Ниязбек.Ормон, Субан, а да бек,Бердикожо Бердибек.Ажы, Шатен, алты бек,Ырыскулбек, Кожобек.Ниязбектин сегиз бек,

Телегейи тегиз бек.-болушкан.Ормон: Бердибек, Бердикожо, Рыскул-

бек, Кожобек, Ажы, Шатендерди Ат-Ба-шы, Нарын, Ак-Талаага кєчїргєн. «Чоў чарыктар Мантышта, чогула албай тан-тышты» - деген кеп бар. Ормон хандын убагында чоўчарыктар Мантышка чогу-лушуп кеўеш курушгкандан калган. Рыс-кулбекти ээрчип Карагулдун Орус деген уулунун тукумдары Ат-Башыга кетишет, дагы бир топтору Жантайдын артынан Ке-минге кетишет, азыркы Кум-Дєбєдє турган єйїздїк туугандарыбыз Тєрєкелди менен кїн батышка кетет.

Эсенбай эс тарткан маалда чоўчарык-тар бєлїндї болуп калыптыр. Эсенбай-дын бала кези сарбагыш-бугу чабышына туура келип, жалаў ый угуу менен єткєн дейт. Калп айткан менен болобу сарба-гыштар тїтїнмє-тїтїн ошол чабышта кайтыш болуп, ар бир боз їйдє эле єкїрїк чыгып турган экен. Ал мезгилде сарба-гыш азыркы казак жерлери, кєлдїн тес-кейин ээлеп, биягы Рыскулбектер Ат-Ба-шыга чейин ээлеп калышкан. Башкысы, сарбагыштын бир уругу болуп эсептел-ген чоўчарыктын тарыхын Эсенбайдын єз кєзї кєргєндєрїн баяндагым келген. Бул жерде чоўчарыктар кантип чогулту-луп Каройго кандайча келип калган деген сєздєрдїн жандырмагы чечилет. Мен бул тарыхты хроникалуу берейин деп ойло-гом. Бирок, єйїздєгї туугандар да єздє-рїнїн тарыхы тууралуу билгиси келгенин угуп, алар тууралуу да маалыматтар бар экенин эскерте кетейин. Атам Келдибек айткан: єткєн кылымдын 60-жылдары чоў апам Сїйїндїн кєзї єткєндє єйїз-дєгї чоўчарыктар келип катышып, ал эмес ражасын чогултуп беришиптир. Ал мезгилде атам да башкарма болсо керек. Кара-Суу жаўы салынып, їйлєр аз, тия-гы Бекдєєлєттїкїнє чейин, биягы Кер-макундукуна чейин эл кирип, жаштар батпай калды дейт. 60-жылкы жаштар азыркы сакалдуулар болсо керек, аларды дєўгє чогултуп, мїчєсїн, акчасын берип, жайын тїшїндїргєнбїз дейт. Демек 60–жылдары єйїздєгї чоўчарыктар менен ражабыз бир болгон экен. Негизи сей-ректеп калса керек, кийин ража їзїлдї.

Белгилїї акын Барктабас Абакиров лениндик чоўчарыктан. Анын Акбар де-ген акимчиликти бийлеп тыў чыгып ке-латкан баласы бар эле. Талант Калчаев менен жашташ, анан жакшы мамиледе эле. Мени болсо иним деп койчу. Кийин баласы балык жеп кайтыш болду, єзїнїн да кєзї єтїп кетиптир деп угуп калдым. 1860-1870-жылдары кыргыз эли їчїн єтє оор кырдаал тїзїлгєн. Кєпчїлїк эл бє-лїнгєн, Ормондун кунун кууйм деп жїрїп сарбагыш чачылган. Жантай уулу Шабдан-га бийликти берип, тынч Кеминде жатып калган. Россия менен тїзїлгєн келишим боюнча сарбагыштардан Ысык-Кєлдїн кїўгєйї бїт алынган, ал жакта Калыгулга окшогондордун кїмбєзї калды. Ормон-хандын уулу Їмєталы орус менен уру-шуп Кытайга кирип кеткен. Їмєталыдан 2000ден ашык тїтїнї менен Шамен бє-лїнїп чыгып, Россияга кошулган. Эсен-байдын жаштыгы ушундай албуут заман-га туш келген. 1861-жылы 15-сентябрда сарыбагыш уруусунун єкїлдєрї Ырыс-кулбек Ниязбек уулу, Ажы Ниязбек уулу (Ормондун инилери), Адыл Субан уулу

жана Калыгул Алыбек уулу орус генера-лы Г.А.Колпаковскийге кат жазышып Рос-сиянын курамына кошулат. Шамендин балдары тыў чыгып, Кочкордун бир ып-тасында бийликти бербей калышат. Деги эле Бугуда Боромбайдын кїнї бїтїп, Ти-лекматтын Чыныбайы тейлеп калат, Сол-тодо Жангарачтын кїнї бїтїп бийлик Ка-найдын токолунун баласы Байтикке єтєт. Баягыдай єзїмдї єзїм билем деген кїчтїї сарбагыш болуштуктарга чачырап кеткен. Акыры Кытайдан Їмєталы да келет. Бай-тик Солтону бийлеп калат, Надырбектин тукуму Апар апабызды алганы Кочкорго келип калат. Байтик сартка окшош анан токолдун баласы болгондуктан, Жанга-рачтар «сарткул» деп коюшчу экен. Їмє-талы Байтиктин кїйєєлєп келгенин угуп, ал отурган єргєєгє барат.

-Ии «сарткул» келген экенсиў кыз аў-дып, сени кєргєндєр байкабай сарт кул экен деп, єлтїрїп салбасын. –дейт Їмє-талы жєн сїйлєбєй.

-Мен го «сарткул» болгонум їчїн Рах-манкул сарттын башын Бишкек чебинен алдым. А сен эмне жїрєсїў, ушул кезге чейин єз атаўдын кунун доолай албай. – деп Ормон хандын кунун алалбай калган Їмєталыны Байтик каптап чыгат. Їмє-талы эшикке шарт бурулуп чыгып кетип, сарбагыштар менен кїйєєлєп келген Бай-тикти чаап салгысы келет. Бирок Шамен баштаган сарбагыштын аксакалдары бир тууган бугу менен да чабышсак, эми солто менен чабышабызбы деп, сарбагыштарды тыйып, Апар апаны каада менен узатып жибериптир.

1875 – жылдары ак таўдай Балык сарба-гыштагы туугандарына кєчїп келет. Шан-шєєкєттї кєп жактырбаган Шамен ит кел-диби, куш келдиби деп, ага кєўїл бурбай койот. Ал чоў чарык туугандарынын ай-лында эки –їч жылдай жашап калат. Ошол мезгилде Эсенбай эл оозуна алынып барат-кан мезгил экен. Жанагыдай элдин тынчы кетип туш –тарапка бєлїнїп, бир жерге чогула албай турган кези. Балык келерден бир аз мурунураак Шаменди туур кылып жїргєн Байботонун кєзїн Шамендин жи-гиттери кєгєртє чабат. Чоў чарыктардын аксакалдары Шаменге барып арызданууну чечишет. Тагай деген аксакал чоўчарыктар болгон экен, булар кантсе таякеси эмеспи деп отузга толо элек Эсенбайды кошуп алы-шат. Шамен ак єргєєдє отуруптур, чоўча-рыктар кирип келгенде кєп жактырган жок дейт, кекээрлеп сїйлєп, сакалдуулардын бары баштарын катып, отуруп беришиптир. Аларга аякка кымыз тартылып, эч ким їн катпай эле, тынчтык єкїм сїрїптїр. Ошол маалда улагада отурган жаш Эсенбай ти-зелеп отуруп, он тєрт аяк кымызды катар бастырып жибериптир. Мен кєбєйтїп отуз аяк деп койом, бирок, эсинде калганына караганда, он тєрт аякты ичип жибергени чын болсо керек. Бир кезде куш жаздыкта чыканактап отурган Шамен:

-Ии, чоўчарыктар суутуп койгону келди-

ўерби? Ырыскулбекке барып, ымырылып келдиўер, Тєрєгелдиге барып, тємїрїлїп келдиўер, Жантайга барып, жамырылып келдиўер, эми мага эмне келдиўер? –деп катуу айтты дейт. Аксакалдардын бары Байботону унутуп, башын жерге салып, унчукпай калышыптыр. Ошондо, камчы-ны жерге сайып таянып, ачууланып Эсен-бай айтыптыр:

-Ырас, чоўчарыктар Ырыскулбекке ба-рышты, ымырылып келишти, бирок, ба-шы-кєзї бїтїн келишти, Тєрєгелдиге ба-рышты, тємїрїлїп келишти, кудай жалгап ал жактан да бїтїн келишти. Жантайга ба-рышты, жамырылып келишти, ал жактан да бїтїн келишти. Эмне Шаменде калган-дар жыргап кетиптир деп ойлоп атасызбы, мына караўыз... Кєрсєткїлє!

Боз їйдїн эшиги шарт ачылып, бети башы кєгала Байбото кирип келиптир, куш жаздыкта чыканактап жаткан Шамен аны кєрїп, шарт эле оодарылып:

-Кєрсєткєн экенсиўер кєргїлїктї, алды-на тїшкїлє, акмактар! –деди дейт.

Ошол жерден эле кысыр эмди тай союп, чоўчарыктарды коноктоп, Байботонун ал-дына тїшїп, аттап-тондоп узатышыптыр. Сєз билген Эсенбайдын эл алдында баркы єсїп, Шамен аны чоў иштерди бїтїрїїгє жумшай баштайт. Генерал Колпаковский-дин комиссиясына кошулуп, орус-кытай чек арасындагы 1881-жылкы келишим-дерди тїзїп, чек араларды тактоо боюнча сарбагыш элинин атынан катышат. Шай-лоолордо Эсенбай бий шайланып, Шамен улуу Байтерек болуштан сегиз жаш кичїї болсо, андан кийин болуш болгон Байте-рек уулу Балбактан сегиз жаш улуу экен.

Балык сарбагыш ичине кєчїп келген-де, Эсенбай бир айыл элге сєзї єтїмдїї болуп калган кези. Балыктын санжыра-сын толугу менен угуп, эсинде сактап ка-лат. Ал эми ошол мезгилде тестиер ини-си Шапак Рысменде уулу тууралуу туура эмес маалыматтар берилген. Биринчиден, Балык чоўчарык элинде жашаганда Ша-пак 13 жаштын тегерегинде бала, сєз жок Балыктын айткандарын угуп, тыўшады, бирок атагы ай – ааламды чапчыган Ба-лыкооз, єспїрїм Шапакты коштоп алба-гандыр. Шапак каякка барса да Эсенбайды ала жїргєн экен. Шапак Эсенбайдын кєзї єткїчє анын кєзїнчє «Манас» айтпаптыр, бул адат сарбагыштарда бекем болгон ок-шойт. Экинчиден, эмнегедир 1863-жыл-дары туулган Шапак Рысменде уулунан бир топ жаш кичїї ошол эле жерде єскєн 1868-жылдары туулган Сагымбай Орозба-ковду Шапактын устаты катары жаўылыш эсептешет. Сагымбай кийин залкар манас-чы болсо болгондур, бирок ал балыктын ырын уккан Шапактан кийин чыгып жат-пайбы. Шапак 13 жашында Балыкты угуп, «Манас» айта баштаган.

1212 ТАРЫХ БАРАКТАРЫНАН

СЕНБАЙ СЕПЧИЭ

ЖЕ ЧОЎ ЧАРЫК УРУУСУНУН ТАРАЛЫШЫ

(Уландысы кийинки санда)

Азизбек КЕЛДИБЕКОВ, Каныбек САПАРОВ

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

13ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ

ЖЇГЄРЇ, МАИС– дандуулар тукумундагы бир жылдык єсїмдїк

тїрї. Анын бийиктиги 50-80 см ден 5-6 м-ге чейин жетет. Тамыры тарамдуу, жерге 100-150 см кирет. Жылуулукту кєп керектейт. Кїзгї суукту кєтєрє албайт. Жїгєрї - баалуу єсїмдїк. Анын данында 9-12� белок, 4-6� май, 65-70� углевод жана A - провитамини бар. Жїгєрїдєн ун, акшак жасалат. Пиво, спирт жана консерва єнєр жайында кеўири колдонулат.

Жїгєрїнїн чачысында ар тїрдїї биологиялык активдїї заттар (ситостерин, май, эфир майы, ча-йырлар, К, В1, В2, В6, Д, Е витаминдери ж.б.) бар.

Жїгєрїдєн чыгарылган май атеросклерозду ал-дын алууда жана дарылоодо колдонулат, ошондой эле жїгєрїнїн майы, чачысынын маўызы єт айдама касиетке ээ. Жїгєрї майында Е витамини кєп, ал тери ооруларын дарылоодо колдонулат.

ДАРБЫЗАш кабак тукумундагы бир же кєп жылдык єсїмдїк. Тїсї мала

кызгылт, кызыл, кочкул кызыл. Негизинен дарбызда канттар (фруктоза), В1, В2, РР витаминдери, аскорбин жана фолий кис-лотасы, каротин, пектин заттары, клетчатка бар. Данегинде єсїмдїк майы табылган. Дарбыз-дын салмагы 0,6-16 кг болот. Гектарынан 150-300 центнер тїшїм алынат.

Дарбызда шире кєп болгондуктан, cуусунду кандырат. Дарбыз, дарбыз-дын кабыгы заара айдама касиет-ке ээ. Ошондуктан, жїрєк-кан та-мыр, бєйрєк ооруларында кеўири колдонулат. Дарбыздын ширеси организмден ашык cууну чыгар-гандан башка, организмди оўой сиўирилїїчї канттар менен кам-сыз кылат. Дарбызды кант диа-бети, аз кандуулук менен оору-гандар жесе жакшы.

ЖАЎГАК– жаўгак тукумундагы дарак. Бийиктиги 20-30м,

сєўгєгїнїн диаметри - 1,5м. Шагы коюу, жалбыра-гынын узундугу 20-40 см, мємєсї данектїї, того-лок же сїйрї.

Сырьё катары жаш жалбырактарын чогултса бо-лот. Алар кадимки эле температурада же кургатуучу аппаратта 35град.С-да кургатылат. Жаўгактын яд-росу тамак їчїн пайдаланылат. Анда 45-77� май, 8-21� белок жана А,В,С витаминдери, каротин, пектин ж.б. биологиялык активдїї заттар кєп. Жал-бырагында 4-5� ийлєє заттары, эфир майы, ачуу заттар, пектиндер ж.б. заттарга бай келет.

Жалбырактардын негизги ийлєє жана сезгенїїгє каршы таасири бар. Ошондуктан, жалбырактардан кайнатма (настой) жасап бїйлєлєр сезгенгенде оозду чайкаса болот. Сєєлдї жоготуш їчїн жаў-гак жалбырагы менен тармал аш кєктїн тамырын кайнатып, сєєлдїн їстїнє компресс жасаса жакшы болот экен. Жаўгактан жаўгак майы чыгарылат.

ЖЇЗЇМ- жїзїмдєр тукумундагы єсїмдїк уруусунан, жар-

машып, чырмалып єсїїчї кєп жылдык єсїмдїк. Негизинен жылуу климаттуу зоналарда таралган. Тамыры тїптїї, сабагы жоон, кыска, жалбырагы жазы, сабагына кезектешип чыгат. Гїлї майда жа-шыл. Мємєсїндє 1 уурусу бар. Айрым сорттору ( кишмиш) - уруксуз.

Жїзїм жаўы їзїлгєндє жана кургатылган тїрїндє тамак-ашка пайдаланылат. Андан шампан, шарап, коньяк, шире, компот, мейиз, мармелад ж.б. жаса-лат. Мємєсїндо 65-85� суу, 10-33� кант, 0,5-1,4� органикалык кычкылдар, 0,9� белок, 0,3-0,5� минерал заттары, ошондой эле С, В жана В2 вита-мини, А провитамини болот. Жїзїмдїн 80�-и кай-ра иштеп чыгарууга, 5� и как жасоого кетет, 15�-и жаўы їзїлгєндє желет.

Жїзїмдїн мємєсї менен ширеси заараны жакшы айдайт, тердетет жана ичегинин иштешин оўолтот. Ошондой эле алар боор ооруларында, атероскле-роздо, гипертонияда, аз кандуулукта сунушталат.

ДЇЛЄЙ ЧАЛКАНЭрин гїлдїїлєр тукумундагы кєп жылдык чєп

єсїмдїгї. Анын сабагы жашыл, тїз, ачаланган, би-йик. Астыўкы жалбырактары тегерек же жумурт-ка сымал, беш ачалуу, ортоўкусу эллипс сымал же їч ачалуу,тїктїї, саптуу, їстї кочкул жашыл, асты малаа жашыл. Гїлдєрї эки эриндїї: жогорку эри-ни-кызыл, астыўкысы сары, гїл жан жалбырагы тикендїї. Июнь айынан сентябрга чейин гїлдєйт. Адырларда, тоонун этегинде єсєт. Гїлдєгєн учур-да чєбї терилет. Химиялык тутумунда алкалоид-дер, ийлєє заттары, эфир майлары, флавоноид-дер (кверцетин, рутин), витаминдер (А,С) бар. 70� спиртке чылап жасаган тундурмасын невроз, гипертониялык оорусунда, миокардитте колдон-со болот. Ошондой эле чайга окшош демдеп ичсе болот. Ал їчїн 15 минута демдеп, 45 минута муз-датып, чыпкалап, 1/3 – 1/2 стакандан кїнїнє 1-2 маал, тамакка 1 саатка чейин чсе болот. Бул чай 2 сутка гана сакталат.

ЗИРЕ– бийиктиги 30-100 см болгон эки жылдык же

кєп жылдык чатыр гїлдїїлєр тукумундагы чєптїї єсїмдїк. Сабагы жылма тїз, бутакталган. Жалбы-рактары кезектїї, канаттай татаал жалбырак. Топ гулї – татаал чатыр. Желекчелери 5, ак же мала кызыл. Уругу узунча же кыска эллипс сымал, эки сїйрї бир уруктуу мємєгє бєлїнєт. Май-июлда гїлдєйт. Тоолордо, жайлоодо єсєт. Єлкєдє ар кай-сы райондордо остїрїлєт. Сырьё катары зиренин уругу жыйналат.

Зиренин уругунда 3-7� эфир майы, 15� єсїм-дїк майы, 10-20� белок заттары, 4� ийлєє затта-ры ж.б. бар.

Негизги таасири: тамакка мейил тарттырат, ич кєпкєндє жардам берет, єт айдама касиети бар. Эм-чек эмизгендердин сїтїн кєбєйтєт, заара айдайт, какырыкты чыгарат. Сеп алдырма касиетке да ээ.

Колдонуу ыкмасы: Жанчылган 2 чай кашык зи-ренин їстїнє 1 стакан (200мл) кайнак суу куюп, бор этип кайнатып, 15-20минута демдейт. Муздагандан кийин чыпкалап, бир кїндїн ичинде бєлїп ичет.

Зире жыпар жыттуу татымалдарга кирет. Жан-чылган зирени салаттарга, паштеттерге, капуста-га, сорпого, этке, быштакка себелеп кошсо жакшы. Ошондой эле , нан бышырганда камырга кошулат. Жалбырактары салатка, сорпого салынат. Зиренин уругу ликёр-арак єнєр жайында, парфюмерияда, самын жасаганда пайдаланылат.

ДОЛОНО- роза гїлдїїлєр тукумундагы уруусундагы ба-

дал же дарак. Єркїнї тикендїї, жалбырагы жєнє-кєй. Гїлдєрї ак, топ гїлї калканча же чачы сыяк-туу. Ашы сїйрїї же тоголок. Єўї кєбїнчє кызыл, кызгылт сары же кара. Долононун мємєсї менен гїлїндє флавоноиддер, органикалык кычкылдар, каротиноиддер, ж.б. биологиялык активдїї зат-тар бар. Мємєсїнєн экстракт жасалат. Ал жїрєк, гипертония, ооруларын, неврозду алдын алуу жана дарылоодо колдонулат. Мємєлєрї кургатылгандан кийин кургак салкын жерде сакталат.

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

14 САЯКАТ

САЛМАГЫ ЖОК САЯСИЙ ПАРТИЯЛАР

Стратегиялык изилдєєлєр боюнча улуттук институттун изилдєєсїнє таянсак, жер-жерлерде бийликтеги партияларга болгон ишеним кыйла азайган.

Изилдєє “Партиялык єнїгїї жана єлкє аймактарындагы шайлоо алдындагы кыр-даал” деген тема алдында жїргїзїлїп, элеттеги, облус борборлорундагы партия єкїлдєрї, шайлоочулар сурамжылоого тартылган. Аталган институттун кызмат-кери Асел Дєєлєткелдиева парламентте-ги саясий партиялардын рейтинги аймак-тарда тємєн экенин айтууда. “Ата-Журт” партиясынын рейтинги жадагалса Жалал-Абадда да тїшкєн. Партия мїчєлєрї баш-ка партияларга єтїп жатканын айтышууда.

Анткени алар бул партиянын келечегинен кїмєн санашат. КСДП партиясынын єкїл-дєрї ар бир административдик борбордо болгону менен учурда бийликтин партия-сына карата аябай негативдїї баа берилип жатат. Эл КСДПны азыркы єкмєттїн ката-лары їчїн да кїнєєлєп жатат, ошондуктан бардык жерде эле рейтинги ылдый. “Рес-публика” партиясын деле популярдуу деп айтканга болбойт. Єзгєчє бул партиянын аброю тїштїктє тїшїп кетти. Партия мї-чєлєрї КСДП, “Бир бол” сыяктуу башка партияларга єтїп жатканы байкалат.

КСДПнын КАДЫРЫ КЕТТИБИ?Дєєлєткелдиева “Ата-Журт” партиясы-

нын аброюнун тїшїп кеткенине анын ли-

дери Камчыбек Ташиевдин ак їйдїн тос-мосунан секирип соттолгону, КСДПнын салмагы азайышына єлкєдєгї энергети-калык кризис сыяктуу кєйгєйлєр себеп болгон.

"АР-НАМЫС" ПАРТИЯСЫНЫН ЖАКТООЧУЛАРЫ.

Изилдєє жыйынтыгына ишенсек, жо-горудагы їч партия сыяктуу эл арасында “Ар-намыстын” да баркы тїшкєн. Анткен менен “Ата Мекенге” болгон ишеним ту-руктуу бойдон сакталган. Ошол эле учурда Жогорку Кеўешке єтпєсє да жер-жерлер-деги 21 шаардык кеўештен мандат алган-га жетишкен “Замандаш-Современник” партиясына їмїт арткандар аз эмес эке-ни аныкталган.

Деген менен КСДП партиясынын ли-дери Чыныбай Турсунбеков изилдєє жы-йынтыгын сын кєз караш менен карайт. Ошентсе да ал саясий партиялар кыйын кырдаалга тушукканын жашырбайт.

- Бул жыйынтыкка бирдеме деп айтуу кыйын. Изилдєєгє ишенсе да, ишенбесе да болот. Анткени айрымдар сурамжы-лоону бирєєнїн заказы менен кылат. Эгер изилдєє объективдїї болгон болсо пар-тиянын аймактагы єкїлдєрїн башка чаап иштетебиз. Эгер эл менен чабал иш жїрїп жатса, тиешелїї чараларды кєрєбїз. Чы-нын айтканда, азыр кырдаал оўой эмес. Эл ичинде нааразычылыктар да жара-лышы мїмкїн. Ошондуктан жакшылап иштєєгє туура келет.

ШАЙЛООНУН ШАРДАНЫ, БАШ КОШКОН ПАРТИЯЛАР...

Бул иликтєєнїн жыйынтыгына саясат талдоочу Эмил Жураев да кошулат. Анын пикиринде, эгер парламентте отурган пар-тиялар келерки шайлоодон да “эски ык-малар” менен жеўип чыгабыз деген ойдон арыла элек болсо жаўылышат. Анткени оозу кїйгєн элет эли бардык партиялар-дын бергенин ала берет да, урнага келген-де иши менен їлгї болгон партияга гана добушун берет. Жураев ушул себептїї партиялар биригип гана жеўишке жетпе-се, жалгыз-жарымдан шайлоодо эл добу-шун топтоо оор экенин айтууда.

"РЕСПУБЛИКА - АТА-ЖУРТ" ПАРТИЯСЫНЫН ЛИДЕРЛЕРИ.Парламенттеги беш партия теў кыйын

абалда турат. Кийинки шайлоодо алар-дын баарын кайра єтєт деп айтуу кыйын. Алардын ордуна бириккен же жаўыдан тїптєлгєн партиялар єтїп кетиши толук мїмкїн. Ошол себептїї саясий партиялар аймактарга чыгып эл менен иштеши ке-рек. Кийинки шайлоодон кїчтїї партия-лар биригип эле утпаса, башка жол менен утуп чыгуу мїмкїн эмес. Эми шайлоого жакындаган сайын кєп партиялар бири-гет, саясий альянстар тїзїлєт.

Кыргызстанда расмий каттоодон єт-кєн 200гє жакын саясий партия бар. Талдоочулардын баамында, 2015-жыл-дагы парламенттик шайлоого партиялар эмитен кызуу кам кєрїїдє. Буга далил катары “Ата-Журт” менен “Республика-нын”, “Бїтїн Кыргызстан” менен "Бир болдун” саясий баш кошууларын ай-тып келишет.

(Сандан санга)

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ

(КЫЗКАЙЫП)

Роман

(КЫЗКАЙЫП)

Тоолор кулаганда

Бу табигат дегендин тирїї жандын баа-рына жана аларга ар дайыма таандык бол-гон, кысталыш кыйын кезде да мизинен тайып койбогон бир єзгєрбєс шарты бар, ал – тагдыр деген эмне экенин, жаралганда Жараткан бешенеге эмне жазып койгонун алдын ала биле албайт, кимдин кандай бо-лорун жалгыз гана жашоонун єзї кєрсєтєт, а эгер андай болбогондо тагдыр дегендин тагдыр болмогу кайсы. Жарык дїйнє жа-ралган кезден тарта, тээ бейпил бейиш тє-рїнєн кубаланган Адам ата менен Обо эне-ден бери так ушундай болуп келген экен да, ошо кїндєн ушу кїнгє дейре тагдыр деген-дин бу купуя сыры жан аттуунун бардыгы-на, а тїгїл алардын ар бирине тїйїнїн чеч-пей, аларды кылымдан кылым, кїндєн кїн жана сааттан саат тынбай, тїбєлїк коштой берери кадиксиз чындык катары бешенеге жазылган, мунун жандырмагын, а балким, Жараткандын єзї да алиге толук табалек табияттын табышмагы бойдон калууда.

Мына эми, бу жолу да жанагыл тагдыр дегениў дал ошондой, ошондой болгон-до да ушу ирет табылар тамыры жок та-бышмак сырдын так эле єзї болуп чыкты да, анан адам баласынын толуп-ташыган акыл-эсинен, а тургай Алла Тааланын ой-дилинин чегинен чыгып кеткен, коогасы коркунуч кордугун туудурган окуя боло-рун эч ким капарына алган эмес.

Ушундай кырдаалдан улам айта турган жалгыз нерсе бар, ошо акыл-эске багын-баган нерсени ой боолгоо менен гана тї-шїнїї аркылуу - алдыда сєз болчу экєє-нїн жакындыгы жайында ой жїгїрткєндє болгону ошол эле улуу тагдыр буйругу ме-нен булар бирдей жазмыш жылдызынын белгиси астында жаралса керек деп ойлоп кетесиў. Ооба, ушундай да болушу мїмкїн.

Арийне алар бири-биринин кадыресе жер їстїндє жашап жатышкандыгы жє-нїндє кїмєн санашкан эмес, а тїгїл алар-дын антип ой чыгарышына да шек-себеп деген жок эле. Анткени алардын бири кє-чєдє соодасы менен ичимдик ичилчї жай-лары жайнаган жана да жыты шилекейди агызган шишкебек бышчу кємїрдїн тїтї-

нї тїндєй каптаган, эл деген быкпырдай кайнаган шаарда жашачу да, экинчиси дал ошо кезде кїндїн нурун сындырган бийик тоолордо, арасынан шамал єткїс арча єскєн тескейинде теменедей тагы жок аппак кар алты айлап жаткан, аска-сы кєктї кєтєргєп, адамдын изин кєрє-лек капчыгайларда єктєм ємїр єткєрчї. Ак кар, кєк муз жердеген бу жаныбарды ушундан улам мєўгї барсы дешет, ал эми тоо жырткычтарын изилдеген илим анын тїпкї тегин мышыктарга алып барат да, андан кийинкиси кабылан тукумуман тара-ган Теўир-Тоонун мєўгї барсы экендигин айтат. Билгендер болсо аны тїз эле Жаа-барс дешет, чынында бул аталыш анын ол-жосуна онтою келген кезде кол салганына, кєзгє илешпей, жебедей сызып каргыган кездеги табиятынан чыккан. Ооба, кээде аны кар жиреген илбирс деп да коюшат. Бу дагы анын жашоо-табиятына шай келген

сєз. Башка макулук аттуулар тоолордогу кїрткїлєрдїн тїбїндє калбаш їчїн из тїш-кєн чыйыр издешет, а тигил барс дегениў болсо ушундай, жер єўїтїн тандабай, бет алган жагынан кайра тартпай, мемиреген ак карды жара жиреп, артына арык салып кете берет. Кїчїнєн кєзїў єрттєнєт.

Ийе, барстын ууга чыккан учуру кєбїн-чє тїш маалында башталат. Отко тоюп, каны каткан кайберендер суусун канды-рып, эртеўки кїнгє кїч жыйнап алыш їчїн туйлап аккан тунук сууга алдын ала макулдашып алгандай ар тараптан агылып тїшєт. Кыя жолдор менен ээн-эркин, туяк-тары жерге тийип-тийбей, жеўил-желпи басышып, чакан-чакан топ болуп тизи-лишип алышат да, а эгер кєз ирмемдин биринде бир кокустук болуп кетсе аткан октой секирип, кырсыктан безип кетер-ге даяр болуп, айланага абай сала тик ка-рап, теребелге кулак сала желип келишет.

Деген менен бу Жаабарсыў єзїнїн жырт-кычтык ишин эў сонун билет. Ал жогору жактан аска таштын бурчунан алар олжосун кїтїп жатып, оўтою келген кезде капысы-нан октой сыза секирип, жебе болуп жетет да, буйдамына келтирбей баса калат, муну-су чыны жаза кетпес кол салыш, кээде ба-дал-шактын артынан атылып чыгып, колу менен шак уруп жыгып, алкымына канжар азуусун матырып, ысык кан аралаш кызыл булоонун жытына магдырап калат.

Ал эми тигилер сууну каалашынча кана ичкенден кийин алардын артынан кумар-дан кана кууп жетип олжосун алган эў сонун. Ал їчїн жакын буктурмада шек чыгарбай бугуп жатуунун сырын билїї керек да, бир Кудайдын єзїнєн ашыкча кыймылдап албайын деп тилеп, алар ол-жоў оозуўа тїшїп, бир секирсеў сеники болоруна карабай єзїўдї єзїў токтотуп, ал тургай эликтер сууга тойгончо, тоо эч-килери кыл моюн баштарын суудан ала жогору кєтєрїп, кулактарын тикчийтип, жайнаган сак кєздєрїн жалжылдатып, кызыл ашыгына чейин суу кечип, шырп алдырбай кылкылдата жутуп жатканда да каныўа каар ойното карап чыдаш оў. Алар сууну канчалык кєп ичишсе, барстын жолу ошончолук оў болот. А кокус буларга тїз, майдан жерден кол салуу зарылдыгы туура келсе, анда бу кийиктерди куубайак койсо да болот, артынан сая тїшкєн барс тїгїл, желкайып єзї болсо да ак єпкє бо-луп жинигет. Бир кїїлєнсє иш бїттї, єзгє тїгїл їнгє дагы жеткирбейт. Анып їстї-нє аларыў башка жаныбарлар єўдєнїп, айталы тигил кургакчылык каатынан бу жердеги бадалдарга жан айласы айынан сандалып келген доўуздардай коркулдап чыйылдабайт, безилдеп чуркап баратып жїрєгї тїшкєнїнєн улам зандап да жи-бербейт, сууну каалашынча ичип, чаўка-ган жанын жай кылып, мына эми кетейин деген учурун кыл жылдырбай кармагын да, каргый барып октой тий, ал анткени ошондо бу кийиктердин ыкчамдыгы баш-тагысынан басаўдай тїшкон кез болот. Кєздєгєнїў кєзїўдєн учуп кїйгїзбєйт.

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

15СКАНВОРД

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

16

УРМАТТУУ ОКУРМАН!"АЙБАТ" гезитине

жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын- 3 айга – 148 сом 50 тыйын- 6 айга – 297 сом 00 тыйынЖазылуу республиканын, бардык

почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546

Бишкек шаарынын тургуну

ЖАНТАЕВА СЕЙИЛБЇБЇ

апабызды 20 октябрда 58 жашка чыгышы менен чын жїрєгїбїздєн

куттуктайбыз! Ар дайым асманыўыз ачык болуп, баскан жо-

луўуз кєк шибер бакытка толуп, биздин кареги-бизде оорубай аман эсен жїрє бериўиздер. Сиз-дин жїзїўїздєгї кїлкї бул биздин бїт ааламдык бакыт болуп эсептелинет..

Чубалган жолдордой узун ємїр,Тоо гїлїндєй буралган аппак кєўїл,Ачык маанай жарык таўдай,ар дайым тїгєнбєс бакыт таалай

каалайбыз деп сизди єз жаныбыздан

да артык кєргєн балдарыўыз Улан, Улук,Талас, Рахатбек

кызыўыз Турсунай

КУТТУКТОО

ТЇРКЇН ДЇЙНЄ

Дїйнєлїк экономикада чоў башаламандыктар жїрїп жатат, а бирок адам заты эч качан айласыз калбайт! Невтинин баасы тїшїп, бензиндин баасы кєтєрїлїп турган кезде америкалык Жереми Дин тээ 2010-жылы эле, кризисти башынан єткєндєргє атайын унаа жасап чыккан. Ал унаа бензин да, дизель да, башка да отун колдонбогон унаа. Тагыраак айтканда Дин Америкада эў бруталдуу деген машинелердин бири Hummer’дин экинчи чыгарылышын прототип катары алып, ат араба курап чыккан. Ал араба жомоктогудай жасалгаланган: ичинде їч плазмалык телевизор, булгарыдан тартылган салон, терезелери караўгыланган. Бардыгынан кызыгы, бул унаа аз эмес, кєп эмес, дана эки аттын кїчї менен жїрєт деп так айтууга болот ;)

Бектур БАЙМОЎОЛОВ

ЭКИ АТТЫН КЇЧЇ БАР

HUMMER H2