Бийлик эўсеген топтор эч жийиркенбестен ар кандай ыкмаларды пайдаланабыз деп жатышат

Коомдук–саясий гезит

Карганбек САМАКов:

6

ИЙГИЛИК АЛЛАХТАН

ИТ - АДАМДЫН ДОСУ

СВЕТЛАНА НАЗАРЕН-КОНУН БИШКЕКТЕГИ ЫРДАП ЧЫККАН МААНАЙЫ 16 12 13

Жаратканым жар болсун!

УРМАТТУУ ОКУРМАН!"АЙБАТ" гезитине

жазылуу башталды!Жазылуу почта кызматын

кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын- 3 айга – 148 сом 50 тыйын- 6 айга – 297 сом 00 тыйынжазылуу республиканын, бардык

почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СїЙїКТїї гЕзИТИўИзгЕ жАзЫЛЫўЫз!

жазылуу индекси: 68546

9

• aybatkg@mail.ru • ¹ 57 • 13-äåêàáðü, 2013

КЫРГЫЗ ЭЛИНИН БААЛУУЛУКТАРЫН УРПАКТАРГА САКТАП БЕРИШИБИЗ КЕРЕК

Айбанаттар эмне їчїн аз оорушат?

8

оппозиция урааны:Экс-«ак ЖоЛЧуЛаР» катаРГа тизиЛГиЛЕ!

4

Талип ИбрАИМов:

13-декабрь, 2013-жыл

2 айбат пресс

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САпАров

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №3050 Нускасы: 2500

Веб-сайт: www.aibat.kg

Веб-редактор: Бектур БАЙМОЎОЛОВ

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: aybatkg@mail.ru

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАровАТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕвАМирбек АСАНАЛИЕв (0777 15 99 45 Жумгал)

Самара САЛАМАТовАрыскїл ТЫНЫбЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Жооптуу редактор:Мелис АрТЫКов

Менеджер:Чолпон АСАНовА Тел: 0772 75 45 49

Редактордун орун басары:Улукбек КУТМАНбАЕв тел: 0707 56 94 88

«КЫргЫзгАзДЫ» САТУУ боюНЧА МАКУЛДАшУУНУН НАрКЫ $655 МЛН ТїзєТ

«Кыргызгазды» сатуу боюнча макулда-шуунун наркы $655 млн тїзєт, деп Tazabek агенттигине “Кыргызгаз” ишканасынын башкы директорунун биринчи орун баса-ры Куралбек Наскеев билдирди.

Анын айтымында, макулдашуу їч бєлїк-тєн турат. Биринчиси, бул эски, жаракасыз тїтїктєр жана 16 млн долларлык карыздар – ушул акча каражаты, “Кыргызгаз” ААК-тын баланстык отчетуна ылайык, газ чар-басынын карыздары (2 млрд 478 млн сом) бїгїнкї кїндє ишкананын реалдуу актив-деринин наркынан ашып кеткен (1 млрд 707 млн сом).

Экинчиси, «Газпром» ААКы 655 млн доллар инвестициялайт (20 млрд рубль), анын ичинен 605 млн доллар – газ-техникалык курулуштарын оўдоого, 50 млн доллар – “Кыргызгаздын” карыздарын жабууга кетет. Їчїнчїсї, бул Кыргызстанды їзгїлтїксїз газ менен камсыз кылуу кепилдиги.

К.Наскеев белгилегендей, макулдашуу 25 жылга тїзїлєт, бул мєєнєт аяктаганда Кыр-гызстан ишкананы єзїнє кайтарып алууга укуктуу.

оппозИцИя єз КїНєєСїН бИЙЛИККЕ шЫЛТАгЫСЫ КЕЛЕТОппозициялык маанайдагы айрым ге-

зиттер єлкє бїтїндїгї коркунучта экенин айтып, ага бийлик кїнєєлїї деп жазып чыкты. Бирок, бийлик эмне їчїн кїнєєкєр экени далилдер менен келтирилген эмес.

Албетте, єлкєнїн бїтїндїгїнє доо кетир-ген сєздєр акыркы кїндєрї бир нече жолу кайталанды. Бирок, ал бийликтин эмес, єз-дєрїн “оппозициямын” деген айрым саясат-чылардын жана алардын колдоочуларынын оозунан чыкканын жумурай журт билет.

Мисалы, Оштун кызматтан шыпырылган мэри Мырзакматовдун “Ош меники”, “на-мысты алдырбагыла” деген сєздєрї жалган-бы? Ал эми Келдибековдун жактоочулары “согуш ачабыз”, “тїштїк облустарын алып, Бишкекке келебиз” деген сєздєрїнєн тана алабы? Албетте, мындай билдирїїлєр єл-кєнїн коопсуздугуна коркунуч келтирбей койбойт. Же аны Мырзакматовдун пулун алган жазмакерлер билбейби?

Ал эми єлкєнїн бїтїндїгї їчїн Келдибековду боштондукка чыгаруу керек экен. Би-рок, азыркы бийлик шайлоо алдында коррупция менен кїрєшїї убадасын берип, мам-лекеттин капчыгына кол салгандарды жазалай турганын билдирген. Мындай демилге миллиондогон шайлоочулардын колдоосуна татыган. Анда эмне їчїн пенсионерлер-дин чєнтєгїнє кол салгандар бошотулушу керек?

Кантсе да, бир аймактын элин тукуруп, башын айланткан саясатчылардын арам ой-лору жакшылыкка алып келбейт. Эгер алар мамлекеттин келечегин ойлосо, бийлик деп кєзї кызарбай, Кыргызстандын келечеги їчїн кам кєрмєк.

КЫргЫзСТАНДЫ эКИгЕ бєЛїїгє КИМДЕр АшЫКТАр?Жїрєгїў шуу дей тїшєт. Мындай бє-

лїнїп жарынууга болгон чакырыктарды уксаў. Элинен безе качкан ажо КурСалие-вичтин “командасы” ж.б. аны колдогондор єлкєбїздї экиге бєлїп, бир жак жээгине бийликти алып келїї боюнча сїйлєшїїлєр 3-декабрда Ак-Кеме мейманканасында болду дешет. Ага Камчыбек Ташиев, Азим-бек Бекназаров, Їсєн Сыдыков, Жылдыз Жолдошева, А.Абдыкапаров, Бектур Аса-нов, Улукбек Ормонов жана Мелис Мыр-закматовдун ишенимдїї адамдары каты-шыптыр. Мындай чогулуш болгондон ки-йин єлкєнї єнїктїрїї маселеси болгон деп ойлогондордун ою ойрон болуп, теледен те-

тири чыгып калганына єкїнїп баш чайкашканын айтышат. Бул баш чайкоого алып кел-ген жолугушуунун жїрїшїндє Кыргызстанды экиге бєлїп, ал “барборос” планы ишке аша турган болсо Президентин дагы, Премьер-министрин дагы даярдап салыптыр дейт, эй! Президенти Башпрокурор тарабынан мамлекеттин казынасына оўбогондой зыян келтирген деген шек менен кармалып жаткан Ахматбек Келдибеков болсо, Премьер-министрликке куру кыйкырык менен мамбюджеттин эсебинен ОШ шаарын кєтєрдїм деп дерделеўдеген Мелис Мырзакматовду кєрсєтїп єздєрїнчє кїпїўдєп алышканын уктук. “Барборос” пландын негизги максатына жетїїнїн бирден бир жолу Ош шаарын-дагы ачкачылык, митингдердин болушу керек деген логикалык ойго такалбай коё ал-байсыў... Мындай арамза ойлорго барып жаткан бир ууч бийликке кызыккандардын акыры жакшылыкка алып келбеси айдан-ачык!

А. АКАЕвДИН бАжАСЫ «МАНАС» УНИвЕрМАгЫН ТАЛАшЫп жАТАТ

Мурунку президент Аскар Акаевдин ба-жасы Келсинбек Саркишев Талас шаарын-дагы «Манас» универмагын мыйзамсыз та-лашып жатат. Бул тууралуу универмагдын ээси Жїзгїл Эрменбаева 12-декабрда Биш-кек шаарында єткєн маалымат жыйынында билдирди. Анын айтымында, ал «Манас» универмагын Турдугїл Султанкуловадан сатып алган. Андан кийин эле орто жол-дон «универмаг меники» деп К.Саркишев талашып жатат. «Сотко кайрылсак Талас шаардык соту анын пайдасына чечип берип койду. Андан соў Жогорку сотко да кайрыл-сак Болот Баатыралиев сотто тєрагалык кылып, ал дагы К.Саркишевдин пайдасы-на чечип берди», - деди ал. «К.Саркишев мурун абакта кароолчу болуп иштеп жїрїп бажасы А.Акаевдин колдоосу менен Талас облустук арбитраждык соттун тєрагасы бо-луп, андан соў Талас облустук сотунун тєра-гасы болгон. Жогорку сотто биздин маселе-ни карап жаткан Болот Баатыралиев мурун анын менен чогуу иштеген, ошондуктан ал К.Саркишевди колдоп жатат», - дейт Ж.Эр-менбаева. Мындан улам ал пресса аркылуу акыйкат издеп жатканын билдирди

єЛКєДєгї ДИАСпорАЛАр КЫргЫзСТАН жАрАНДАрЫН ЫНТЫМАККА ЧАКЫрДЫ

КРдагы “Гармония” Орус маданий борбору, “ИТТИПАК” уйгурлар коому, “Ахыска” тїрктєрїнїн коомдук бирикмеси дагы башка бир топ улуттардын коомдук бирикмеле-ри, диаспоралары жалпы Кыргызстан жарандарына кайрылуу жасады. Ал кайрылууда єлкєдє болуп жаткан коррупцияга каршы кїрєшїїнї колдоорун, экономикалык жак-тан єнїгїп, жалпы Кыргызстандын жарандарынын жашоосу жакшырып, мамлекетте тынчтык, стабилдїїлїк болушун каалашары айтылат.

КЕЛДИбЕКов эНЕЛЕрДИ СЫЙЛАбАЙбЫОш шаарында Келдибековдун бошоту-

лушун талап кылган бир топ аялдар буга чейин “мусулманчылыкта ачкачылык жа-рыялаган туура эмес экен” деп орозо тутуп келсе, 11-декабардан тарта тамактануудан баш тартыптыр. Айрым маалыматтарга караганда, камакта жаткан Келдибеков-го алардын орозо кармаганы жаккан эмес экен. Акмат мырза “свиданиеге” барган-дарга опурулуп, “орозо кармаса эч ким кє-ўїл бурбайт, акчасын алгандан кийин ач-качылык эле жарыяласын, єлбєйт!..” деген имиш. Байкуш энелерге бул кабар жетери

менен тамактануудан баш тарткан дейт.Биздин апалар да кызык. Кыштын кїнїндє неберелерин жыттап, балпылдап жылуу

їйїндє отура бербейби десеў. Эми мамлекеттин тїркїгї болгон энелер мыйзамсыз та-лаптарды коё берсе єлкє келечеги кантет. Анын їстїнє Келдибековду колдогон аял-дардын кєпчїлїгї Алайдын тургундары экен. Бул єрєєндєн чыккан Курманжан Датка єз уулун элдин кызыкчылыгы їчїн садага чаппады беле. Эгер Келдибеков таза болгон-до, эне деген кандай улуу зат экенин билгенде, аялдардын этегине жармашпай, “суукта їшїбєй жылуу їйїўєргє бара бергиле” демек. Бирок, “элдин уулу” атыккан бул эргул мындай сєздї айта албайт сыяктуу. Ал эми аны колдогон энелер да “кїнєєў болсо жооп бер, таза болсоў акталып чык” деп акыйкат сєзїн айта албай турат.

Акматка караганда Камчы досу тїзїк экен. Ал єзїн колдогон баатыр энелерге боору ооруп, бир аз болсо да сабырдуулукка чакырган эле. Бул Келдибеков дегениў энелерди сыйлабайт окшойт. Энени сылабаган адам кантип чоў болом деп жїрєт?

АТАМбАЕв КїрєшТї ТоКТоТпоЙТ!Саясат таануучу Валентин Богатырев жыл жы-

йынтыгын чыгарган тегерек столдо президент Ал-мазбек Атамбаевдин коррупцияга каршы кїрєшїнє байланыштуу пикирин билдирди. Анын айтымын-да, президент жалгыз єзї бардыгына каршы кїрє-шїп жатыптыр. «Атамбаев жарыялаган коррупция-га каршы кїрєштї анын партиялаштары колдобойт же формалдуу колдошот. Эгер анын мындай бил-дирїїсї толук жетсе, коомчулуктан колдоо табат. Азырынча коомчулук коррупцияга каршы кїрєш-тї кабыл ала элек. Єлкє башчысынын алдында эки жол бар: кїрєштї токтотот же каршылыктарга ка-рабастан кїрєшїн улантат» дейт ал.

Богатыревдун бул кебинде калет жок. Атам-баевдин коррупцияга каршы ачкан кїрєшїн Жогорку Кеўеш, парламент, дегеле жалпы коомчулук колдошу абзел. Эгер президенттин демилгесине кол кабыл кылсак, анда жети баштуу ажыдаарга айланып, кеўири тамыр жайып калган коррупция жер менен жексен болуп, єлкєбїз єнїгїї жолуна тїшєт. Мамлекетибизди артка тарткан дал ушу коррупция экени айтпасак деле тїшїнїктїї. Андыктан, Богатырев айтмакчы, жалпы эл президенттин аракетин жапа тырмак колдоп, Кыргызстаныбыздын єргє жылышына салымын кошушу зарыл. Болбосо жалгыз президенттин аракетинен майнап чыгышы єтє кыйын.

13-декабрь, 2013-жыл

3актануубу же мактануубу?

ЖыЛдыз айымдын ыргАЛизМиБи?

Сїткор - бирєєнїн адал теринен нан табат.

(Френсис Бекон (1561-1626) англис философу)

Акыркы 3 жыл ичинде Кыргыз парла-ментинин микрофонун бербей, кандай га-на маселе болсун (универсалдуу адис же философ болгонсуп) ортодон жырып сєз алып єтє эле “популярдуу” болуп кеткен депутат Ж. Жолдошева “Курманжан дат-ка” атындагы маданий борбор курам” -деп Ысык-Кєл районунун Чоў-Сары айыл

єкмєтїнє караштуу Єрнєк айылынан 2003-жылы 16 га. жер алып бул айылдын элинин тынчын кетирїїдє. Бул жєнїндє УТРКнын теле тасма сюжетти кєрсєтсє депутат айым Ж. Жолдошева дароо эле маалымат жыйын єткєзїп УТРКнын же-текчиси Кубат Оторбаевдин иштен кети-рїї демилгесин кєтєрїп чыкты. Буга че-йин Єрнєк айылынын жашоочулары наа-разычылыгын жазган “Вечерный Бишкек” ( “Вечерний Бишкек” № 123. 18. октябрь 2013 ж. ) газетасына итатайы тутула тїш-кєнбї Ж. Жолдошева газетанын башкы редактору Г. А. Кузьминге ачык кат тїрїн-дє каяша жолдогон. Кызыгы ошол катын-да Ж. Жолдошева: “кєл боюндагы “Кур-манжан Датка” фондусуна комплексти курууга жер тилкелери 2003-жылкы єк-мєттїн токтому менен берилгенин, ошон-дой эле бул комплексти курулушу дагы эле болсо кыргыз єкмєтїнїн токтомуна ылайык “капиталдык салымдар” статья-

сына ылайык республикалык бюджеттен каржыланып жатканын айтып актанып-тыр, шумдугуў кургур десе. Минтип таў калып жатканыбыздын себеби мындай-ча... Ж. Жолдошева бир канча жылдан бе-ри “Курманжан Датка” коомдук фондуну жетектеп келет. Бирок, мыйзам чыгаруучу депутат айым “коомдук фонддор жєнїндє-гї КР. “Жарандык Кодекстин 162-берене-син билет болду бекен же билмексен болуп жатабы? Сєз кылып жаткан мыйзамдын беренесинде мындай деп жазылган. Колу-буздагы мыйзам орус тилиндеги варианты болгондуктан ошол тилде берели. Граж-данский Кодекст. част первая. статья 162.

Обшесвенные фонды.

1. Обшественным фондом (далее-фонд) признается не имеюшая чи-ленства некоммерческая органи-зация, учрежденная гражданами

(или) юридически лицами на ос-нове добровольных негосударст-венных имушественных взносов, преследюшая социальные, блогот-ворительные, культурные, обра-зовательные и иные обшественно-полезные цели.Бул мыйзамдын береги беренесинде

“мамлекеттин бюджетинен каржыланат” -деген бир да сєз жок. Ошон їчїн фонддор “коомдук” -деп аталат. Демек, Ж. Жолдо-шева єкмєттїн токтомуна шылтап жат-каны “Курманжан датка комплексинин бюджеттин эсебинен курулуп жатышы да мыйзамга каршы келет. Бул маселени Єрнєк айылынын тургундары єкмєттїн токтомдорун жокко чыгаруу тууралуу сот аркылуу чечишип, чатакка чекит койдуруу зарыл же саясаттагы “подружкасы” болуп жїргєн Аида Саляновага кайрылуу керек.

КУУнун рЕКТорУ И.ИСАМИДИНовго КЫЛМЫш

ИшИ КозгоЛДУ

КУУнун ректору Искендер Исамиди-новго кылмыш иши козголгонун Эконо-микалык кылмыштарга каршы кїрєшїї боюнча мамлекеттик кызматынан кабар-лашты.

Маалыматтарга караганда, Жусуп Бала-сагын атындагы Кыргыз улуттук универ-ситетинин ректору Искендер Исамиди-нов тєрт проректордун ордуна сегиз про-ректор дайындап алган. Штаттык кеўей-тїїлєр боюнча Билим берїї жана илим министрлиги менен макулдашылган эмес.

Проректорлор министрликтин буйру-гу менен эмес, Исамидиновдун буйругу менен дайындалган. Натыйжада, прорек-торлорду дайындоо мыйзамынын норма-лары бузулуп, аларга 2 млн 238 миў сом айлык акы мыйзамсыз берилген. Буга байланыштуу кылмыш иши 28-октябрда козголгон

МЕДИцИНАЛЫК ИНСТИТУТТУН ТїшТїК фИЛИАЛЫНЫН

ДИрЕКТорУНУН орУН бАСАрЫ КАрМАЛДЫ

ИИМдин Уюшкан кылмыштуулукка каршы кїрєшїї башкармалыгынын тїш-тїк аймагы боюнча бєлїмїнїн ыкчам кыз-маткерлери тарабынан Кыргыз мамле-кеттик медициналык институтунун кайра даярдоо жана квалификацияны жогорула-туу боюнча тїштїк филиалынын директо-рунун орун басары мыйзамсыз ири єлчєм-

дєгї сыйлык алууга шектелип кармалды.ИИМдин басма сєз кызматы билдир-

гендей, Уюшкан кылмыштуулукка каршы кїрєшїї башкармалыгынын тїштїк ай-мактык бєлїмїнє Ош шаарынын тургуну кайрылып, аталган институттун филиа-лындагы мыйзам бузуу жана коррупция-лык иштер тууралуу маалымдаган.

Текшерїїдє аныкталгандай, филиал-дын директорунун орун басары арызда-нуучунун тууганын бюджеттик тайпага которуу їчїн андан акчалай пара талап кылган.

Бул факты боюнча Кылмыш кодекси-нин 225-беренеси боюнча (Мыйзамсыз сыйлык алуу) кылмыш иши козголду.

10-декабрда текшерїїнїн жїрїшїндє ыкчам иликтєєчїлєр директордун орун барасы 700 доллар єлчємїндє пара алып жаткан жеринен кармалган.

Ушул тапта тергєє амалдары жїрїп жатат.

КЫЛМЫш ДїЙНєСїНДє АбАЛ КУрЧ

Бул тууралуу кылмыштуулукка каршы кїрєшїї боюнча єкмєттїн жыйынында айтылды. Жыйын вице-премьер-министр Токон Мамытовдун жетекчилиги алдын-

да єтїп, ага кїч тїзїмдєрїнїн башчыла-ры катышты. Мамытовдун билдиришин-че, Кыргызстанда кылмыштуу топтордун активдїїлїгї кїчєп жатканы байкалууда. Айрыкча, бул абак жайларда сезилип жа-тат. Ошондой эле криминалдык топтордун мїчєлєрї бийлик системасына таасирин арттырып жана айрым саясий топтор ме-нен мамиле куруу аракетин кєрїп жатат. Мындан улам кїч органдарынын башчы-ларына криминалга каршы кїрєштї кїчє-тїї тапшырмасы берилип, ал їчїн бир ай-лык мєєнєт чектелди. Бул мєєнєт ичинде єз ишин жєндєй албаган кїч тїзїмдєрї-нїн жетекчилеринин жоопкерчилиги ка-ралаарын Мамытов эскертти.

К. оТорбАЕв ж.жоЛДошЕвАНЫН СєзДєрїН

Тїз бАСЫМ ДЕп эСЕпТЕЙТ

Жогорку Кеўештин «Ата Журт» фрак-циясынын депутаты Жылдыз Жолдошева-нын сєзїн мага жана Байкоочу кеўештин мїчєлєрїнє жасалган басым деп эсептейм. Бул тууралуу 12-декабрда КТРКнын баш-кы директору Кубат Оторбаев АКИpress агенттигине берген маегинде билдирди.

«Эмне їчїн Ж.Жолдошева мага карата ушинтип айтып жаткандарынын себеп-тери бар. КТРКнын эфирине Чоў-Сары-Ой айылында Курманжан датка комп-лексинин курулушу боюнча материал чыккан. Айыл єкмєтїнїн башчысы жа-на жергиликтїї тургундар Ж.Жолдошева 2003-жылдан тартып салык тєлєбєйт де-ген нараазычылыгын билдиришкен. Бул сумма 3 млн сомго жетти. Ошондой эле, жергиликтїї жашоочулар фондго мын-чалык чоў жер тилкеси керек эмес деп эсептешет. Тургундар фондго бир нече гектар эле жер жетиштїї болмок, себеби калган жерлерди жерлер жетишпеген жер-гиликтїї жашоочулар ала алышмак да де-шїїдє», - дейт К.Оторбаев.

КТРКнын башкы директору белгиле-гендей, материалды даярдоо учурунда Ж.Жолдошева Санкт-Петербургда иш сапарда болгон, акырында кабарчылар Ж.Жолдошеванын мурдагы айткан сєзїн кошуу менен материалдарды объективдїї берїїгє аракет кылышкан.

«Экинчиден, Ж.Жолдошева КТРКнын Байкоочу кеўеши боюнча парламенттин токтому жєнїндє айтып жатат, 120 де-путаттын ичинен жалгыз Ж.Жолдошева, токтомдо, Байкоочу кеўеш К.Оторбаев-дин кызмат ордуна ылайыгын карап чы-гуу керек деп белгилеп жатат, калган депу-таттар мындай ойду айтышкан жок», - деп кошумчалады.

Анын айтымында, Кыргызстанда сєз эркиндиги бар. «Кеўештин мїчєлєрї ча-гымчылдыкка алдырбайт деп ишенем», - деди КТРК жетекчиси.

КАДАМжАЙ СУрМА КоМбИНАТЫНЫН

жУМУшЧУЛАрЫНА 2 АЙДАН бЕрИ МАяНА бЕрИЛбЕЙТ

Баткен облусунун Кадамжай сурма ком-бинатынын жумушчулары 2 айдан бери айлык акыларын ала албай жатышат. Жу-мушчулар жетекчиликке нааразычылык билдирип, 140 тоннадай даярдалган сур-маны айлык акыны толук тєлєгєндє га-на берээрин айтышууда. Бизге ар кандай шылтоо менен маянабызды 2 айдан бери бербей келе жатышат. Айлык акыбыз аз. Аныда бербей жатат. Даярдалган 140 тон-надай продукцияны иштеген акыбызды бермейинче бербейбиз, - дейт комбинат-тын жумушчусу Абдурашит Тєлєбаев. Эс-керте кетсек, їстїбїздєгї жылдын 16-сен-тябрында Кадамжай сурма комбинаттын жумушчулары айлык акынын аздыгынан иш таштоого аргасыз болушкан. Сурма комбинатты Казакстандык инвесторлор иштетип келет.

13-декабрь, 2013-жыл

4 Эстен кеткис «креслО!»

Беш жылга чукул Ош шаарынын башчысы болуп келген Мелис Мырзакматов єзїнїн ишмердїїлїгїндєгї эў башкы жетишкендиги катары шаар ичине орнотулган эстеликтерди эсептей тургандыгын билдирген. Анын мындай билдирїїсїн шаар тургундары дагы «Мелис Мырзакматов шаарыбызга эстелик кургандан башка, бюджетке салык тєлєй турган, же социалдык маселелерди чече турган бир дагы иш жасаган жок» деп айтып келишет.

оппозиЦиЯ УраанЫ: Экс-«ак ЖоЛЧуЛаР» катаРГа тизиЛГиЛЕ!

Єзїмчїлдєр баарынын тилин табат. Бардык ролду катырат. Ал эмес, эч кызыкчылык кєздєбєгєн дидары

таптаза инсандын ролун да

(Франсуа де Ларошфуко. (1613-1680) француз жазуучусу)

Ак їй менен Кєк їйдї ашата сєкмєй жагынан алдына ат сал-дырбаган, єздєрїн оппозиция лидери санагандар «жупташууга» єтїштї. Тилекке каршы, алар-дын басымдуу бєлїгї «Ак жол» партиясынын тыў чыкмалары, качкын президенттин «камчы чабарлары» экен. Буга мурда-гы чакырылыштагы «Ак жол» фракциясынын лидери Улугбек Ормоновдун Акматбек Келди-бековду колдогон митингдерде «тамадалык» кылганы, экс-«ак жолчу» Бакыт Тєрєбаевдин Ош-тун экс-мэри Мелис Мырзакма-товго «турмушка» чыкканы жана аларды экс-«ак жолчу» Бегалы

Наргозуев маалымат жагынан колдоп жатканын айтсак болот.

Улугбек Зулпукарович Кур-манбек Бакиевдин заманында парламенттеги «Ак жол» фрак-циясын жетектегенин билебиз. Ал ЖК жыйындарында ал кезде-ги оппозицияны поктоп, КурСа-лиевичтен саясатын жата калып коргогондордун бири болгон. Электр энергиясы, жылуулуктун наркы эселеп жогорулаганда, уюлдук байланышка 60 тыйын-дык «салык» киргизилгенде, ст-ратегиялык объектилер текей-ден арзан пулданып жатканда акыйкат кебин айтканга жараган эмес. Тескерисинче, баалардын

кєтєрїлїшїн колдоп, стратегия-лык объектилер сатылбаса «итке минип» каларыбызды айтканы бар. Ушул кишинин эми Акмат-бек Келдибековду жактап, азыр-кы бийликти сындаганы этикага сыйбайт.

Мэрликтен шыпырылганы-на ичи ачышкан Мелис Жоош-баевич Бакыт Эргешовичтин «Єнїгїї» партиясы менен «баш кошконун» жарыялады. Мелис мырза да, Бакыт мырза да уба-гында Бакиевдин ишенимдїї кадрларынан болгону талашсыз. Мисалы, Б.Тєрєбаев «Ак жол-дун» атынан депутаттык мандат тагынып, кийинчерээк Єзгєчє

кырдаалдар министрлигине да-йындалган. Ал парламенттеги жыйындарда президенттин сая-сатын колдоп сїйлєгєнї менен таанымал. Ал эми М.Мырзак-матов Ош мэрлигине дайындал-ганда жалаў алтындан куюлган Сулайман тоонун бюстун Ба-киевге тартуулап, апрель окуя-сынан кийин аны Оштон тосуп алганы белгилїї. Бїгїнкї кїндє Мырзакматов-Тєрєбаев тандеми А.Келдибековду ачык колдоодо. Демек, келечекте бул топко Кел-дибековдун кошулуп калышы ажеп эмес.

Мына ушундай «группировка-ларды» «байдын эрке кызындай мактап», маалыматтык колдоо кєрсєтїп жаткан Бегалы Мол-догозуевич дагы Бакиевдин «эр-ке баласы» болгонун эч ким таўа албайт. Анын экс-ханзаада Мак-сим Бакиевди «айга, кїнгє» теўеп мактап, аны болочоктогу прези-дент болорун айткан маектери алигиче сакталуу. «Максим Кур-манбекович президент болсо бо-лот. Ал жаш, энергиялуу жигит»

деп тандайын шакылдаткан Нар-гозуев алгач бийлик узурпация-ланганын билдирип чыгып, би-рок, коомчулуктун кєўїлїн бура албаганын тїшїнгєн соў Тєрє-баев-Мырзакматов тандеминин этегине эрмешип, алардын жаз-макерине айланды. Бали дейбиз.

Жалаў экс-«ак жолчулардын», Бакиевдин «бала-чакаларынын» бириккени бекеринен эместир. Тумандуу Албиондо бєгїп жат-кан Максимчик же Минскиде балык уулап жїргєн Бакиевден ишарат болбосо, амбициясы ба-шынан ашкан саясатчылардын биригиши кїмєн эле. Демек, бул жерде Бакиевдин тїздєн тїз буйругу болгон десек жарашат. Бїгїнкї бийликтен єчїн алууну кєздєгєн Бакиевдер кандай гана жол менен болбосун Кыргызста-ныбыздагы кырдаалды курчутуп, баш-аламандык салуудан кайра тартпаганы байкалып калды. Ан-дыктан элибиз бардыгына даяр болуп, кимдир бирєєнї ээрчир-ден мурда жакшылап ойлонушу керек…

БАРДЫК ИЙГИЛИКТИ ЄЗЇНЄ БАГЫШТАГЫСЫ КЕЛГЕН

Ырасында эле ошондой. 2010-жылда-гы апрель революциясынан кийин бор-бор шаарыбызга кыргыз элинин тїбєлїк сыймыктары болгон Айкєл Манас менен залкар жазуучу Чыўгыз Айтматовдун эс-теликтери орнотулган. Мына ушул тап-та Бакиевдин убагынан бери Ош шаарын жетектеп келген Мырзакматов карапайым элге кандайча жагынуунун тїрдїї амалда-рын ойлой баштагандыгы билинген. Анын негизинде ал дагы Бишкек шаарында ор-нотула турган Айкєл Манастын эстелиги менен катар эле Ош шаарына да Манастын эстелигин тургузуу аракетин кєрє башта-ган. Албетте, анын мындай улуу тарыхый инсанды даўазалап, эстелигин тургузуу де-милгесин кєтєргєнїн эч ким сынга алгы-сы келбейт. Кеп тєркїнї башка жакта бо-лууда. Ал їчїн кепти башынан баштайлы.

2012-жылдын 5-январында Ош шаа-рындагы Манастын эстелигинин ачылы-шы аземи болуп, анда Мырзакматов «бул эстелик чоўдугу боюнча дїйнєдєгї экин-чи орунда турган эстелик, биринчи орун-да Улан-Батордогу Чыўгызхандын эсте-лиги» деп билдирген. Андан ары Мырзак-матовдун пиар жїрїшї кїчєгєндєн кїчєп отурган. Мырзакматовдун колунан даам

сызып, акчасын алып калган басма сєз єкїлдєрї «Мынакей Мырзакматов Ошко Бишкектегиден да чоў Манастын эстели-гин тургузуп койду, эч кимден акча чогулт-пай эле» дешип кєкєлєтїп мактап жатып калышкан. Бул эстеликти тургузууга канча каражат кеткендигин Мелис мырза мын-дайча баяндаган: «Эстелик жергиликтїї бюджеттин эсебинен курулду. Ал эми єзїм канча акса коштум, бул жеке маалымат. Аны жарыя кылгым келбейт». Ал ушундай билдирїїсї менен «Мен жакшы эле акча коштум, бирок мактангым келбейт» деген-ди кыйытканын жалпы коомчулук тїшїн-гєн. Бирок, ал ар бир жасаган ишин єзїнє караштуу басылмалар аркылуу борбордук бийликтин иши менен салыштырып, єзїн кєбїрєєк даўазалоого аракет жасай бер-ген. Андыктан коомчулукта «Бишкектеги Манастын эстелиги жакшы жасалганбы, же Оштогубу?» деген суроо кєп талкууга алынган эле. Негизи мындай салышты-руунун кандай кажети бар эле? Кандай болгон кїндє дагы экєє теў Кыргызстан-дын аймагында туруп жатпайбы? Мындай салыштыруулар менен Мырзакматов эм-нени кєздєдї эле? «Єзїм борбордук бий-ликтен да ашыкча иштеп жатам» дегенди кыйыткысы келген эмес беле? Ырасын айтканда ошондой эле болгон.

Эми Бишкек шаары менен Ош шаарын-дагы эстеликтердин курулушуна кеткен каражаттардын жана сапаттарынын айыр-мачылыгы кандай экендигине келели. Бул боюнча маданият жана туризм минист-ри Султан Раев тємєндєгїдєй пикирин билдирген: «Аларды салыштыруу туура эмес. Ош шаарындагы Манастын эстели-ги бетондон жасалып, сыртынан темир менен капталган. Мына ушуга бюджет-тен 31 миллион сом жумшалган. Ал эми Бишкектеги Манастын эстелиги салмагы

10 тоннанын тегерегиндеги таза кєркєм кїмїштєн жасалган. Чыўгыз Айтматовдун эстелиги дагы ушундай эле кїмїштєн жа-салган. Экєєнє биригип болгону 28 мил-лион сом коротулган. Буга жалаў гана эл-ден чогулган акча каражаттары сарптал-ган. Президент Атамбаев 2 миллион, де-путат Самаков 5 миллион, Шейшекенов аттуу жаран 500 миў сом бєлгєн». Эми жакшылап баам салып кєрєлї. Бетондон жасалган эстелик кымбат бааланабы, же кїмїштєн жасалган эстеликпи? Кайсы-нысы тарыхый улуу инсанга карата чын ыкластан жасалган иш болуп эсептелет? Муну окурман єзї баалап алар.

Ал эми Мырзакматовдун «Биз респуб-ликалык бюджеттен бир да тыйын алган жокпуз» дегенине келели. Ачыгын айткан-да Ош шаарынын бюджетинин 90 пайызы борбордон кєз каранды. 2009-жылдан бе-ри Ош шаарынын бюджети жылдык бюд-жети 683 миллион сомдон 1 миллиард 528 миллион сомго кєтєрїлгєн. Тактап айт-канда 847 миллион сомго, же 2,2 пайызга єскєн. Финансы министрлиги маалыматы боюнча мына ушул 847 миллиондун 414 миллиону Ош шаарына республикалык бюджеттен которулган. Жалпы жонунан 2009-жылдан 2012-жылга чейин Оштун бюджетине борбордон дотация катары 1 миллиард 180 миллион сом которул-ган. Андан сырткары єлкєбїздїн экин-чи борборунун бюджети категориалдык гранттардын эсебинен (билим берїї ме-кемелеринин кызматкерлеринин айлык акылары) да кєтєрїлгєн. Алардын кє-лємї 2009-жылга салыштырмалуу 265,5 миллион сомго кєбїрєєк бєлїнє башта-ган. Бул дагы республикалык бюджеттен. Дагы 229 миллион сом жалпы мамлекет-тик салыктардын эсебинен Ош шаары-нын бюджетине келип тїшкєн. Ал эми

Ош шаарынын бюджетиндеги жергилик-тїї салыктардын жана тєлємдєрдїн їлїшї 2009-жылдан 2012-жылга чейин 36,8 па-йыздан 9,8 пайызга чейин тємєндєп кет-кен. Демек, Мырзакматов айтып келген-дей жергиликтїї бюджетти жалаў єздєрї чогулткан салыктардын эсебинен кєтєрїп жатканы тєгїнгє чыгып отурат. Алыс кет-пей 2013-жылдын 11 айынын жыйынты-гын карайлы. Мына ушул убакта Ош шаа-рында жергиликтїї салыктарды чогултуу планы 34 миллионго аткарылба калган. Ал эми ушул эле убакта республикалык бюджеттен тїштїк борборуна жылуулук берїїнї каржылоо боюнча 104,3 миллион сом которулган.

Демек, Мырзакматов бул цифраларды жашырып, бардык ийгиликтерди жеке єзїнє багыштагысы келип жатканы эм-нени каўкуулайт? Ал жергиликтїї бюд-жетти республикалык бюджеттин эсеби-нен 90 пайыз толтуруп алып, акыркы їч жылда 120 миллион сомго Ош шаарына эстелик куруп койгонун кандай тїшїнє-бїз? Же пиар жїрїшїм менен эле барды-гын жайлай берем деп ойлогонбу? Акы-ры чындык бир кїнї чыркырап чыгарын ойлоду бекен?

Акинай АЙДАровА

МЫРЗАКМАТОВ

жоЛУгАЛЫ "АК жоЛ", жоЛУгАЛЫ,жоЛУгУп пЛАНДАрДЫ АшЫрАЛЫ.

13-декабрь, 2013-жыл

5ак їйдєн сїйлєйбїз

Чолпон СУЛТАНбЕКовА, ЖК тєрага орунбасары:

бакыт бАКЕТАЕв, саясат таануучу:

эксперт эскертет

«МырзАКМАтОВ эЛди рАдиКАЛдУУ КАдАМдАргА тїртКєндєЙ эЛе БОЛУп АтАт»

“МырзАКМАтОВ эЛди эКи БєЛїп ЖиБерСе тАрых АЛдындА ЖООп Берет”

Жок жерден чатак чыгаргандын єзї кудайга кїнєє кылгандан да оор(Маргарита Наваррская(1492-1549), "Гептамерон" сїйїї

новеллаларын жазган Наварра королевасы)

- Ош шаарынын экс-мэри Ме-лис Мырзакматов 2-декабр-да Акматбек Келдибековду колдоого алган митингде чыгып: «Ош шаары меники, мен Оштун кожоюнумун» деп билдирди. Буга кєз карашы-ўыз кандай? - Этика жагынан алып кара-

ганда Мырзакматовдун бул сєз-дєрї туура эмес болуп калды. Ким Ош шаарын менчиктешти-рип алды эле? Же Ош шаарынын

элин кимдир бирєє менчиктеш-тирип алдыбы? Андай эч качан болгон эмес, болбойт дагы. Мен анын ишмердїїлїгїнє, буга че-йинки ишине эч кандай жаман нерсе айта албайм. Эгерде жак-шы иштеген болсо, эл аны колдоп жаткан болсо, бул єзїнчє маселе. Бирок, мамлекеттик кызматта турган адам ар бир сїйлєгєн сє-зїнє отчет берип турушу керек. Менин оюмча анын ушундай билдирїїсї моралдык жактан

туура эмес болгону їчїн кызмат-тан алынды окшойт. Мен анын: «Ош меники, мен кожоюнмун» дегенин туура эмес кабыл алдым. Эгерде ар ким эле: «Бул жер ме-ники, мен кожоюнмун» дей берсе элестетип кєрїўїз, эмне болушу мїмкїн? Бир райондун башчы-сы: «Бул район меники» десе, да-гы бир шаардын башчысы: «Бул шаар меники» деп отурса, анда мамлекеттїїлїгїбїз эмне болот? Анда жєн эле бєлїп-бєлїп ала-бызбы? Мындайга жол бербеш керек. Мыйзамдын чегинде иш-тешибиз зарыл. Аткаруу бийли-ги єзїнїн жумушун так аткарып, мыйзам чыгаруу бийлиги мыйза-мын чыгарышы зарыл. Ошондо гана єнїгєбїз. Болбосо бєлїнїп-жарылып кетишибиз ыктымал.

- Мырзакматовду премьер-министр кызматынан ал-гандан кийин ал Ош шаарына барып, митингде: «Мени кыз-маттан алуу менен бийлик адашып алды. Эми атышсак атышабыз, чабышсак, чабы-шабыз» деп билдирди. Бул элди радикалдуу кадамдар-га тїртїї эмеспи? - Туура, радикалдуу кадамдар-

га эле тїртїї болуп калууда. Ош коогалаўынын болуп єткєнїнє аз эле болду. Элибиз дагы эми

тынчып, кайрадан жай турмуш-ка ык коё баштаганда мындай билдирїїлєрдїн эч кандай пай-дасы жок. Ош окуясын басуу їчїн мамлекет канча кїчїн жумшады. Канчалаган мекендештерибиз бейкїнєє шейит кетишти. Дагы канчалагандары дайынсыз жї-рєт. Же жердин їстїндє экенде-ри, же жердин астында экендик-тери белгисиз болууда. Элибиз ал кайгы-муўду азыр да унута элек. Эми-эми тынчып келе атканда атышуу, чабышуу дегендерди ай-тыштын кереги жок.

- Мырзакматовду колдоого багытталган митингде «Улуттар биримдиги» пар-тиясы резолюция кабыл алып, анда «єлкєдє саясый куугунтуктар токтотул-сун» деп белгилептир. Чын эле азыр саясый куугунтук-тар болуп атабы? - Ар бир саясатчы єзїнїн пай-

дасы їчїн ар нерсени таап сїйлєй берет. Андыктан муну ошондой билдирїїлєрдїн бири десек бо-лот. Бул биринчиден. Экинчи-ден, тазалануу їчїн коррупцияга каршы кїрєшїї аракеттери баш-талгандан кийин ага баш ийип, колдоого алышыбыз керек. Бар-дыгын мыйзамдын чегинде жа-саганыбыз туура болот. Эгерде

кайсы бир саясатчыга, же депу-татка, министрге кылмыш иши ачылса, ал єзїн кїнєєсїзмїн деп эсептесе, анда тергєє иштерин-де, сот ишинде далилдесин. Бир саясатчыны камап койсо, ал їчїн элдин баарын кєтєрїп чыга бер-генибиз туура эмес. Ар ким єз укугун мыйзамдын алдында кор-госо болот.

- Ошол эле резолюцияда Ош облустук ички иштер баш-кармалыгынын башчысы Сї-йїн Ємїрзаков ээлеген кыз-матынан бїгїндєн баштап четтетилсин деген да талап коюшуптр. Ушундай талап койгонго болобу? - Бул эми эмоцияга алдырган

билдирїї болсо керек. Кимдир-бирєєгє жакпай калса эле «кыз-маттан алыш керек» дей берсек, анда бийликтин эмне кереги бар? Кызматта отурган адам биринчи кезекте мамлекеттин кызыкчы-лыгын кєздєшї керек. Тынчтык-ты, стабилдїїлїктї сактаганга аракет кылышы зарыл. Андык-тан Мырзакматовдун акыркы кадамдарына терс пикирдемин. Мен анын єзїн сыйлайм. Буга чейинки ишмердїїлїгїнє да эч нерсе айта албайм. Бирок, акыр-кы мезгилдердеги сїйлєгєн сєз-дєрї туура эмес.

- Бакыт мырза, Оштун кыз-маттан алынган мэри Мелис Мырзакматов тарапташ-тарынын алдында сїйлєп жатып: “Согушса согуша-быз, урушса урушабыз” де-ген маанайда сєз айтыптыр. Саясатчынын мындай бил-дирїїсї єлкєнїн коопсузду-гуна коркунуч жаратпайбы?- “Согушса согушабыз, уруш-

са урушабыз” деген сєздїн єзї эле коркунучтуу чакырык. Эгер Мырзакматов элди эки бєлїп жиберсе тарых алдында жооп берет жана анын аты кара тамга менен жазылып калат. Мен Ка-рабах, Тажикстан, Кипр сыяктуу мамлекеттердин тарыхын те-реў изилдеп кєргєм. Ал жакта-гы чатактар да Мырзакматовго окшогон саясатчылардын айы-нан келип чыккан. Мелис мырза саясатчы катары сїйлєгєн сєзї-

нє тереў маани бергени оў. Эгер мындай кадамдарын токтотпо-со арты жакшылык менен аяк-табайт.

- Мырзакматовдун акыркы кадамдарына кандай баа бе-ресиз?-Мырзакматов буга чейин топ-

тогон аброюн акыркы билди-рїїлєрї менен жууп салды десек болот. Ал єзїнїн деўгээлин да кєрсєтїп койду. Анын сїйлєгєн сєздєрї айылдык деўгээлдеги саясатчылардын сєзї болуп кал-ды. Саясатчы деген элди эч качан бєлбєш керек. Мырзакматов єзї-нїн кызыкчылыгы деп башка эл-дерге залакасы тийбеши зарыл.

-Парламентке “Республика” партиясы аркылуу депутат болуп шайланган Бакыт Тє-рєбаев жетектеген “Єнїгїї” кыймылы менен “Улуттар

биримдиги” партиясы кошул-ду. Мындай биригїїдєн кїч-тїї саясий кыймыл пайда бо-лот деп ишенсе болобу?- “Єнїгїї” менен “Улуттар би-

римдиги” єлкєдє кїчтїї саясий кїч болушу кыйын. Анткени, аларга атаандаш, алардан кїч-тїї саясий уюмдар жетиштїї. Бул кыймылдардын катарындагы саясатчылар деле єтє салмактуу эмес. Ошондуктан бул биригїї эч нерсени деле єзгєртпєйт. Ал эми “Єнїгїї” менен “Улуттар бирим-диги” партияларынын лидерлери жаштык кылбай, ар кандай терс маанайдагы билдирїїлєрдєн сак болсо.

- Мырзакматовдун буга че-йинки билдирїїлєрї коом-чулукта кызуу талкуула-нып жатат. Анын элди бєлїп сїйлєгєн сєзїнє нааразы жа-

рандар да басымдуу. Мелис мырза єзїнїн аброюн сак-тап калууїчїн кандай ара-кеттерди кєрїш керек?- Мырзакматовго тиешелїї

компаниялар Оштогу тендерлер-ди кєз боёмочулук менен утуп келген деген сєздєр айтылууда. Бул боюнча Эсептєє палатасы изилдеп, каражаттарды туура эмес пайдаланганын такташ ке-рек. Эгер мамлекеттин акчасына колун салган болсо жооп бери-ши зарыл. Ал эми Мырзакматов элди бєлгєндї токтотпосо аны тартипке чакырып койсо болот. Эгер ал мыкты саясатчы болуп, єлкє їчїн кызмат кылам десе эл-ди бєлїп-жарууну токтоткону оў. Єлкєнїн бїтїндїгї же мамлекет-тин келечеги аны кызыктырбаса бизди кызыктырат.

Бакыт Бектуров

13-декабрь, 2013-жыл

6

Талип ИбрАИМов, коомдук ишмер:

арам Ой

“БийлиК эўсеген ТопТор эч ЖийирКенБесТен ар Кандай ЫКмалардЫ пайдаланаБЫз деп ЖаТЫшаТ”

- Талип мырза, єлкєбїздїн саясый айдыўында абал курч болуп тургансыйт. Айрым саясатчылар сая-сый упай топтоо макса-тында: «Бул жер меники, мен кожоюнмун» дегенге чейин єтїп алышты. Деги эле азыркы учурда єздєрїн оппозиция санаган саясат-чылардын кадамдарына кандай пикирдесиз?- Чындыгында аларды оппо-

зиция деп аташ да кыйын. Ант-кени оппозиция деген єздєрїнїн кызыкчылыгы їчїн, же кандай-дыр бир кетпес кегин, єчпєс єчїн алыш їчїн аракеттерди кєрбєс-тєн, мамлекетти кантип єнїктї-рє ала тургандыктары тууралуу конкреттїї программаларын тї-зїп, ошонун негизинде иш алып барат. Єлкєнїн калыптанышына кошумчасын киргизїїлєрї ке-рек. Ал эми азыркы оппозиция-быз дегендер андай кылышкан жок. Єздєрїнчє эле бир топтол-гон дооматчылар. Акматбек Кел-дибековду камап койду эле, аны бошот деп чыгышты. Аны деген мыйзамдын негизинде камашты, демек сот анын акталышын, же камалышын єзї чечиши керек. Бул бийлик эўсеген топтор эч жийиркенбестен эле ар кандай ыкмаларды пайдаланабыз деп жатышат. Эски лозунгдарды кє-тєрїп алышып эле єкмєттї кєз-гє сайгылап жатышат. «Кумтєр-дї» улутташтырабыз, келишимди денонсациялайбыз» дешет. Эгер-де «Кумтєрдї» канадалыктардан тартып алсак, эртеў аны єзїбїз иштете албай эле талап-тоноп жок кылабыз. Ал эмес, кичине заводду да иштете алышыбыз кїмєн. Анан жєн эле кєкїрєк койгулай берген менен иш бїт-пєйт. «Кумтєр» эмес мобу тур-ган ТЭЦтен орустар кетип калса, эртеў тоўуп калабыз. Саясатчы-лар элди орусча айтканда «вы-могатель» кылып койду. Анын айынан инвесторлор качып атат.

Анткени алардын да чыдамы тї-гєндї. Равшан Жээнбеков деге-ни єзїнчє эле кыйын болуп жї-рєт. «Биз эл аралык соттон утуп алабыз» дейт. Кантип утуп алат? 2009-жылкы келишимди бардык тарабынан мыйзамдаштырып, бекитип берип жатышса. Эл ара-лык сот оозеки сєзгє эмес, доку-ментке, мыйзамга карайт.

- Элди бєлїп-жарууга бар-ган «атышсак атышабыз, чабышсак чабышабыз» деген єўдїї билдирїїлєр-дї айткан саясатчыларга кандай карайсыз?- Єзї єлкєбїз кыйын абал-

да турганда мындай сєздєр оор абалды огобетер курчутат. Алар тегерегине топтоп алып эл деп аткандардын басымдуу бєлїгї таптакыр жумушсуз жїргєндєр. Ал эми жумушу барлардын ми-тингге чыкканга убактысы да жок. Анткени алар їй-бїлєсїн тыўдап багуу їчїн тынымсыз иштеп жатышат. Ал эми тынч жаткан элди козуткандар элдин ишине да жолтоолук жаратып, мамлекетибизге да коркунуч туу-дурушууда. Ал «атышсак атыша-быз, чабышсак чабышабыз» де-гидей ким менен атышып, ким менен чабышып калгысы келип атканын тїшїнїї кыйын.

- Мамлекетибиздин бї-тїндїгїнє доо кетирип албоо їчїн саясатчылар-га кандай кеўешиўизди ай-тат элеўиз?- Ар бир саясатчы сїйлєп ат-

канда «Ушул сєзїм єлкємє зыя-нын тийгизип койбойт бекен? Элди козутуп албаймбы?» деген суроолорду єзїнє бериши керек. Тилекке каршы, биздин саясат-чылар тескерисинче элди козут-канды жакшы кєрїшєт. Ал эми элибизге болсо, ар кимге доомат артып жїрє бергенче, тынымсыз иштейли деп айтат элем.

Бакыт Бектуров

САдыр ЖАпАрОВ БиЙЛиККе эМеС,

эЛди БєЛїп ЖАтКАн САнААЛАштАрынА

АКыЛ АЙтСынАчылган абийрин жабыш їчїн куулук-шумдукка барган

шумпайга караганда, болгонун болгондой моюнга алгандын айыбы кечиримдїї.

(Франсуа де Ларошфуко. (1613-1680) француз жазуучусу)

«Бир тууган иниме бєйрєгїм-дї берем» деген шылтоо менен бир кездеги «атасы» жашынып жан багып жаткан Минскиге ки-ре качкан экс-депутат Садыр Жа-паров «окопко» башын тыгып алып «алга-а» деп кыйкырып жаткан коркок аскерчесинен ан-да-санда єзїнєтиешелїї маалы-мат каражаттары аркылуу їн чы-гарып коюуда.

Бул жолу да Минскиде балык уулап жатып тажаганбы, айтор колуна калем сабын алып, «Кыр-гызстанды кантип оўдосок бо-лот?» деген темада «сочинение» жазыптыр. Албетте, анын акыл калчап айтып жаткан айрым кеп-теринде салмак бар. Бирок, уял-баган кыз уялган кыздын бетин тырмайт болуп, «Коррупцияны жок кылыш керек» деп атканына таў бербей кое албайсыў.

Ансыз да учурда коррупцияга каршы айыгышкан кїрєш жїрїп

жатат. Жыйырма жылдан бери мамлекеттин жон терисинен ка-йыш тилип,єздєрїнє байбача-нын жашоосун тїзїп алгандар-га чекесинен кылмыш иштери ачылып, камакка алынууда. Мы-на ушундай аракеттерди Садыр Жапаровго окшогон мурдунун учунан алысты кєрє албагандар «саясый куугунтук» аташууда. «Эмне їчїн ушунча чиновниктин арасынан биринчи биздин бала-га кылмыш иши ачылышы керек, башкасынан баштабайбы» деп жатышат. Акыры кимдир-бирєє-сїнєн башталышы керек экенди-гин эч кимиси тїшїнгїсї жок.

Ошолорго акыл айтып, «кор-рупционерлерди колдобогула» деп їн каткандын ордуна «Бий-лик єз атаандаштарын куугун-туктап жатат» деп кєшєрєт Са-дыр мырза. Эгерде коррупцияны жоюуга чындап кызыкчылыгы бар болсо, эмнеге бїгїнкї кїн-дє єз жанынан коркуп Мински-де качып жїрєт? «Мен убагында нысабымды тыя албай, мамле-

кеттин мїлктєрїнє Максимдин жардамы менен кол салып жи-бердим эле, кечиргиле, жоопкер-чилигин тартайын» деп єзї кел-се, мамлекет їчїн чоў иш кылат эле го. Ошондо азыркы камак-та жаткан коррупцияга шектел-ген чиновниктерди акчанын кї-чї менен колдоп жаткандардын да шаабайы сууп, «ырас эле не-ге коррупционерди колдойбуз» деп єз абийирлеринин алдында чыдай албай калмак.

Дагы бир жолу баса белгилеп айтып коелу, Садыр Жапаровдун бул билдирїїсїндєгї коррупция менен кїрєшїї керек деген єў-дїїайткандарында чындык бар. Кїрєшїш керек. Бирок, тїшїнїк-сїз болуп жатканы эмнеге бир не-че айдан бери Минскиде жатып алып, Кыргызстанга келбей жа-тат. Же арты таза эмес экенин би-лип, коркуп жатабы? Эптеп єзїнє ыўгайлуу шарт тїзїш їчїн азыр-

кы иштеп жаткан єкмєттї тарка-тып, башкаруу системасын єзгєр-тїп, парламентти да садага чаап, єлкєгє башаламандык жаратып алгандан кийин келгиси келеби?

Андай «бовойт» Садыр мыр-за. Азыркы коррупцияга каршы кїрєш дагы да уланышы керек. Мамлекеттин казынасына кол салгандар, бирєєлєрдїн бизне-син рейдерлик жол менен басып алгандар, мыйзамсыз, ит бекер баага мамлекеттин мїлкїн мен-чиктештиргендер сот жообуна тартылышы керек. Эл азыр мур-дагыдай эмес, акылдуу.

«Тїндїк-тїштїккє бєлїнбєй-лї» дейсиз. Эл бєлїнгєн жок. Ошол сиз менен пикирлеш бо-луп жїргєн саясатчылар элди бє-лїп жатышат. Ар кимиси єзїнїн кылмыш иштерин жаап, кутулуп кетїї їчїн мамлекеттин бїтїндї-гїн тобокелге салышууда. Бирин-чи кезекте бийликке акыл їйрєт-кєнчє, ошол пикирлештериўизге акыл їйрєтсєўїз дурус болмок.

єКМєТ прЕСТИжДїї ТУрАК-жАЙ ээЛЕрИНЕ

САЛЫКТАрДЫ жогорУЛАТАТ

Жогорку Кеўештин депутаты Исмаил Исаков (КСДП) 12-де-кабрда парламент жыйынында, кыймылсыз мїлктєр, айрыкча, Бишкектеги Царское айылында-гы їйлєрдїн ээлеринен алынуучу салыктарды жогорулатуу демил-геси боюнча єкмєттїн мїчєлєрї-нєн сурады. Премьер-министр Жантєрє Сатыбалдиевдин айты-мында, коомдук угуулардын жы-йынтыгы боюнча корутунду бар, анда коом бул салыктарды жо-горулатууну кєтєрє албайт деп белгиленген. «Бирок, биз буга карабастан кыймылсыз мїлктїн салыгын жогорулатуунун їстїн-дє иштеп жатабыз. Албетте, биз кыймылсыз мїлктїн салыгын жогорулатабыз. Бирок бул де-милге жергиликтїї єз алдынча башкаруу органдарынан кетиши керек. Престиждїї турак-жай-лардын салыгын жогорулатуу їчїн бардык аракеттерди жасай-быз. Ушул тапта Каржы министр-лигинин жетекчилиги астында комиссия иштеп жатат. Бишкек боюнча анализ даяр. Андан ки-йин Ошту карап чыгабыз жана мыйзамга єзгєртїїлєрдї кирги-зебиз», - деди єкмєт башчы.

АЙЫЛДАрДЫ СУУ МЕНЕН КАМСЫз КЫЛУУ

жєНїНДє МАКУЛДАшУУ рАТИфИКАцИяЛАНДЫ

11-декабрда, мамлекет башчы Алмазбек Атамбаев "2013-жыл-дын 16-апрелинде Бишкек шаа-рында кол коюлган Кыргыз Рес-публикасы менен Эл аралык єнїктїрїї ассоциациясынын ор-тосундагы "Айылдарды суу менен камсыз кылуу жана санитария экинчи долбоорун" каржылоо жєнїндє макулдашууга № 2- то-луктоо тууралуу макулдашуу-кат-ты ратификациялоо жєнїндє" мыйзамга кол койду. Бул туура-луу президенттин аппаратынын маалыматтык саясат бєлїмї бил-дирди. Мыйзам Жогорку Кеўеш тарабынан 2013-жылдын 31-ок-тябрында кабыл алынган.

Тышкы иштер министрлигине жогоруда кєрсєтїлгєн макулда-шуу-каттын кїчїнє кириши їчїн зарыл болгон ички мамлекеттик жол-жоболор Кыргыз Республи-касы тарабынан аткарылганы жє-нїндє Эл аралык єнїктїрїї ассо-циациясына белгиленген тартип-те кабарлоо милдети тапшырыл-ды. Мыйзам расмий жарыяланган кїндєн тартып кїчїнє кирет.

Акинай АЙДАровА

13-декабрь, 2013-жыл

7жантєрє САТЫбАЛДИЕв, премьер-министр:

кєк їйдєн сїйлєйбїз

«ЄкмЄт 50-50 позициясын тутунат»

- Жантєрє Жолдошевич, буга чейин парламент сиз-ге берген тапшырма атка-рылдыбы? Анкени, эл єкїл-дєрї “Кумтєр” долбоору боюнча биргелешкен ком-панияда кыргыз тарап-тын їлїшїн 67 пайызга жеткирїїнї тапшырган эле?- Биринчиден, парламент

ушундай тапшырманы берип

жатканда мен акыйкат їчїн ошол жерде: “Бул айрым депутаттар-дын популисттик чечимине ай-ланып калды” деп айткам. Ошон їчїн 50/50 варианты єкмєттїн (Кыргызстан 50�, канадалык инвесторлор 50� їлїшкє ээ бо-лот – автор) негизги багыты бо-луп саналат. Биз ошонун їстїн-дє иштеп жатабыз. Бул кєптєн берки чиелешкен оор маселе. Биз “Кумтєрдїн” айланасындагы ызы-чууга чекит коюуда єтє аяр

мамиле кылып жатабыз. Берил-ген баардык сунуштарды карап чыктык. Кудай буйруса, 23-де-кабрдан кийин элге жана пар-ламентке тїшїндїрїї иштерин баштайбыз. Калганы парламент-тин чечимине жараша болот.

- Жаўы сунушта кандай жылыштар бар?- Бизге парламент 67 пайызга

жеткирїї боюнча тапшырма бер-ген. Бирок, сїйлєшїїлєрдїн жы-йынтыгында эч кандай жылыш болгон жок. Биз болсо 50/50нї жакшыртуу, каржылык агымдар-ды кєбєйтїї їстїндє иштеп жа-табыз. Кєзємєлгє алуу жагын да

жакшыруу аракетиндебиз.

- Учурдагы кырдаал єтє кыйын болуп жатканын баарыбыз кєрїп турабыз. Жакында єкмєт эколо-гиялык мыйзам бузууларга байланыштуу чыгымдар-ды тєлєп берїї їчїн “Цен-терраны” сотко берди. Муну кенди улутташты-рууга кадам деп эсептєє-гє болобу. Эгер улутташ-тыруу маселеси кєтєрїлсє анын чыгымдарын эсептеп чыктыўыздарбы?- Экологиялык мыйзам бу-

зууларга карата чыгымдарды тєлєп берїї їчїн “Центерраны” сотко берїї улутташтырууга жат-пайт. Улутташтыруу єтє оор ма-селе. Бирок, президент да: “Ка-рапайым элди бейпилдикке ча-кырыш їчїн керек болсо улут-таштырууга барабыз бирок, бул єтє кооптуу кадам” деп айткан. Єкмєт коомчулукка жана парла-ментке улутташтыруунун кесе-петтери боюнча туура гана маа-лыматтарды беришибиз керек. Эсиўиздерде болсо, 2010-жылдан кийин бир топ объектилер улут-таштырылган. Ошолордун айла-насындагы чырлар бїгїнкї кїнгє чейин басылбай келет. Мисалы, бир эле компаниядан мамлекет утулду. Ал кичинекей эле ишка-на болчу.

- Жашырбай эле айтып койбойсузбу, кайсы иш-кана?- Анын жашыра турган эч нер-

сеси жок. Ал 13 млн. долларга бааланган “Ак кеме” мейманка-насы.

- Маалыматтарга ка-раганда, канадалыктар 50/50гє деле макул эмес экен. Алар: “46 пайызын

беребиз, калган 4 пайызын 10 жылдын ичинде ала-сыўар. Тактап айтканда, биргелешкен компанияда дивиденттер азыраак тє-лєнєт” деген экен. Мында, 10 жыл бою азыркы абал сакталып калат дегенди билдирет. Бул кєз кєрїнє алдоо эмеспи?- Бул туура эмес. Биз бирин-

чи сунушту бергенде эле: “50/50 болот, 4 пайызын алабыз, Кыр-гызстан теў ата иштейт” деп айт-канбыз. Бирок, бул вариант єт-пєй калгандыгына байланыш-туу азыр башка жолдорун издеп жатабыз. Жаўы сїйлєшїїлєр-дїн жыйынтыгы боюнча Кыр-гызстан 4 пайыз карыз болбой эле толук кандуу 50 пайызына ээ болобуз. Бул боюнча биздин адистер иштеп жатат. Жаўы ке-лишимге ылайык, Кыргызстан-дын “Кумтєрдєн” тїшкєн кире-шеси 84�га – 1 млрд. 493 млн. доллардан 2 млрд. 741 млн. дол-ларга кєбєйєт. Ошондой эле ал-тындын унцийинин баасы 1 миў 350 доллардан кармалып турган шартта Кыргызстан “Кумтєрдєн” 60�дан ашуун экономикалык пайда алат.

- Алайдагы, Саруудагы жол тозуулар жыйылып келип жалпы коомдук ста-билдїїлїккє таасир эт-пейби. Сиз бїгїнкї коом-дук-саясий кырдаалды кандай баалайсыз?- Учурда баардык коомдук-

саясий кырдаал кєзємєлдє. Баар-дык бийлик бутактары иштеп жа-тат. Саруудагы, Оштогу окуялар бири-бирине тиешеси жок. Ал эми саясатчылар “Кумтєр” масе-лесин саясий упай топтоо їчїн кєтєрїп жатат.

єкмєт башчысы Жантєрє Сатыбалдиев «Азаттык» радиосуна курган маегинде «Кумтєр» алтын кенинин тегерегиндеги суроолорго жооп узаткан. тємєндє маанилїї жагдайларга орун беребиз.

бюДжЕТТЕН СоцКЫзМАТКЕрЛЕрДИН

МАяНАСЫНА 60 МЛН СоМДоН АшЫК КАрАжАТ КАрАЛУУДА

2014-жылы социалдык кызматкерлер-дин маянасын жогорулатуу максатында бюджеттен 60 млн сомдон ашык кара-жат каралып жатат. Бул тууралуу 12-де-кабрда парламенттин жалпы жыйынын-да Кыргыз Республикасынын 2013-жыл-га республикалык бюджети жана 2014 - 2015-жылдарга болжолу жєнїндє маселе карлап жаткан учурда премьер-минстр Жантєрє Сатыбалдиев билдирди. Анын айтымында, 2014-жылдан тартып со-циалдык кызматкерлердин маянасы тие-шелїї деўгээлде жогорулатылат. Ошон-дой эле єкмєт башчы чек арачылардын бюджетине дагы токолуп кетти. Ал бы-

йыл биринчилерден болуп чек ара кыз-маткерлеринин маянасын жогорулатууга 285 млн сом бєлїнгєндїгїн айып, алар-дын айлыгы Коргоо министрлиги менен теўдештирилгендигин баса белгиледи. "Чек араны жакшыртуу їчїн жергилк-тїї эл менен дагы иш алып барышыбыз керек. Бул жерде кєйгєй бар. Учурда бул маселе боюнча єкмєт иш алып барып жа-тат",- деди ал.

бИшКЕК боюНЧА МИЛЛИАрД СоМДоН АшЫК САЛЫК

ЧогУЛбАЙ КАЛгАН

"Бишкек боюнча биздин чогулбай калган 1 млрд сомдон ашык салыгыбыз бар". Бул тууралуу 12-декабрда Жогор-ку Кеўеште 2013-жылдын бюджетине єзгєртїїлєрдї киргизїї каралып аткан учурда премьер-министр Жантєрє Са-тыбалдиев билдирди. Анын айтымында,

бул каражаттар – кєўїл ачуу борборлору, ресторандар, кафелер, барлар, кыймыл-сыз мїлктєр, машина токтотуучу жайлар жана базарлар, ошондой эле жїк жана жїргїнчї ташуудан тїшпєй калган. "Би-рок биз азыр аталган маселени чечїїнїн їстїндє иштеп жатабыз",-деди ал.

бИшКЕКТИКТЕргЕ УКрАИНАДАН жАўЫ жЫЛДЫК КоНцЕрТ

ТАрТУУЛАНАТ

Їстїбїздєгї жылдын 21-22-декаб-рында Т.Сатылганов атындагы Улуттук филармонияда Кыргызстандын Мамле-кеттик Филармониялык камералык-ор-кестри жана дирижер Роджер Маккме-риндин жетекчилигинде Киев хорунун катышуусунда «Рождественская сказка» жана «Оратория Мессия» аталышындагы майрамдык концерт єтєт. Бул тууралуу Украинанын Кыргызстандагы элчили-

гинин басма сєз кызматы билдирди. Ук-раина менен Кыргызстандын музыкалык таланттар жааматынын кызматташуусун-да, їчїнчї ирээт бишкектиктерге майрам алдында тартууланып жаткан концерт-тик программа салтка айланып калды. 21-декабрда боло турган «Рождественс-кая сказка» концерттик программасын-да бїткїл дїйнєгє белгилїї майрамдык чыгармалар, жаўы жылдык оркестрдик миниатюралар жана буга чейин Кыргыз-станда аткарыла элек жаўы чыгармалар жаўырат. 22-декабрда Кыргызстандын Мамлекеттик Филармониялык камера-лык-оркестри жана Киев хорунун атка-руусунда Георг Фридрих Генделдин «Ора-тория Мессия» чыгармасы жаўырат.

КєрїСТєНДєН жЕр АЛУУНУ ТЕСКЕгЕН МЫЙзАМ ДоЛбоорУ

жАКТЫрЫЛДЫЖогорку Кеўеш “Сєєктї кємїї жана

сєєк коюу иши жєнїндє” мыйзам дол-боорун биринчи окууда кабыл алды. Аталган мыйзам долбоору кєрїстєндєн жер берїїдєгї башаламандыкты тескєєгє шарт тїзєт. Сєєк коюу шарттарын теске-ген документ 1974-жылы кабыл алынган. Бишкек шаарында жана анын тегерегин-деги жаўы конуштарда кєзї єткєн адамга жай табуу, сєєктї жерге берїї тїйшїктєр менен коштолуп келет.

Акинай АЙДАровА

13-декабрь, 2013-жыл

8 кЫзЫктар дїйнєсїндє

АвСТрИяЛЫК СТУДЕНТ Тв-шоУДАН МИЛЛИоН Евро

УТУп АЛДЫ

Медицина институтунун студенти австриялык "Шоу на миллион" (Die Millionenshow) - "Кто хочет стать миллио-нером?" программасына окшогон тв-шоу-дан миллион евро утуп алды. 27 жашта-гы Матиас Штокингер акыркы жети жыл аралыгында акча утуп алууга жетишкен биринчи бактылуу адам болду. Ал 500 ев-рого келгенде аз жерден утулуп кала жаз-даган. Ал эми кошумча мїмкїнчїлїктєрїн 30 миў евродо эле колдонуп койгон.

Миллион еврого болгон суроо "Бул жа-ныбарлардын кайсынысы жумуртка туу-бай чїрпєсїн жандуу тууйт?" дегенге тєрт сунуш болгон. Жыйынтыгында "альпий саламандрасы" деп туура жооп берген. Штокингер акчасын кайда коротосуў де-ген суроого дагы чын ыкласынан так жооп берген. Ал акчасын кайрымдуулук акция-ларына же туугандарыма бербейм. Антке-ни туугандарым бардар кишилер. Ошон-дуктан келечекте жеке компания ачкым келет деген оюн билдирген.

ДїЙНєДєгї Ар бИр їЧїНЧї бАЛА рАСМИЙ ТїрДє

жАшАбАЙТ

Бириккен Улуттар Уюмунун алдындагы балдарды коргоо фондунун ( ЮНИСЕФ) маалыматына караганда дїйнєдєгї ар бир їчїнчї бала расмий тїрдє жашабайт тагы-раак айтканда туулгандыгы тууралуу кїбє-лїгї жок. Африка єлкєлєрї башында тур-ган Азиянын кээ бир мамлекеттеринде 5 жаштан кичинекей 230 бала эч бир жерде катталган эмес. Ошондуктан катталбаган наристелер єз єлкєлєрїндє билим алууга жана медициналык камсыздоо сыртында калып жатышат.

Каттоо иштери эў аз жїргїзїлгєн 10 єлкєнїн ичинен 8и Африкада жайгаш-кан. Ал эми Сомалиде болгону 3� гана балдар катталып, туулгандыгы туралуу кїбєлїк алат. Либияда 4�, Эфиопияда 7� болгондугу билдирилди. Африка єлкє-лєрї тышында алдыўкы сапта Йемен 17� жана Пакистин 27� катары кєрсєтї-лїїдє. Айрыкча Индияда ар бир їчїнчї баланын бири катталбайт. Кєп учурлар-да балдарына кїбєлїк берїїдє ата -эне-синин документтери жоктугу себепчи бо-лууда. Балдар фонду балдарды каттатууда акчанын кымбаттыгын кыскартуу боюнча ушул єлкєлєргє кайрылган.

оКУУЧУЛАргА Чєп жЕДИргЕН МУгАЛИМ КАМАЛДЫ

Египеттик мугалим їй тапшырмасын аткарбаган окуучуларга жаза катарын-да бодо мал жечї чєптєрдї жегизгенди-ги їчїн эркинен ажыратылды. Египеттин жергиликтїї гезитине чыккан макалада Каир шаарынын тїштїк жагындагы Со-хагн айылындагы мектепте болгон. Баш-

талгыч класстын мугалими сабак окубаган окуучуларга чєп жедирип келген. Аны ко-кусунан билип калган бир окуучунун ата-сы сотко кайрылган. Териштирїї иштери-нин жыйынтыгында мугалимдин кїнєєсї далилденип апта башында окуучуларга жаза колдонгон мугалим єзї жаза алды. Сот мугалимди бир жылга эркинен ажы-ратып 200 доллар акча тєлєєсїнє єкїм чыгарган. Мугалимдин колдонгон жаза-сынан улам балдардын психологиясына да доо кеткен.

ДїЙНєНїН эў жєНДєМДїї оКУУЧУЛАрЫ АНЫКТАЛДЫ

Дїйнєлїк билим берїї рейтингин-де PISA (Международная программа по оценке образовательных достижений уча-щихся) Шанхайдын окуучулары эў жєн-дємдїї деп табылды. Бул туралуу эконо-микалык єнїгїї жана кызматташуу уюму билдирїїдє.

Шанхай окуучулары изилдєєнїн їч категориясы боюнча алдыўкы орунга чыгышкан. Алар математика, окуу жана илимий сабаттуулугу боюнча эч кимди ал-дыга салышкан эмес. Кытайдан кийинки орунга чыгыш азия єлкєлєрї: Сингапур, Тайван, Япония жана Тїштїк Корея ээле-ген. Ал эми Европа єлкєлєрїнєн болгон Финландия илимий сабаттуулук боюнча бешинчи орунга татыктуу болгон. Бирин-чи он єлкєнїн катарына азия чєлкємїнєн Вьетнам кирсе батыш єлкєлєрїнєн - Ир-ландия, Польша, Лихтенштейн, Швейца-рия, Нидерландия , Эстония жана Канада кирген. Орусия болсо 65 багыттан 34 гана орунга, Американын окучулары 36 –орун-га илинген.

Дїйнєлїк билим берїїнїн PISA рей-тинги 2000-жылдан бери ар бир їч жыл-да єткєрїлїп келет. Алардын жардамы аркылуу окуучулардын академиялык би-лим деўгээли эмес практикада колдоно билїїсї аныкталат. Быйылкы сынакка 15-16 жаштагы 510 миў мектеп окуучусу 65 мамлекеттен катыша алды.

ДїЙНєНїН эў Чоў МЕЧИТИ КАСпИЙ ДЕўИзИНДЕ

КУрУЛУУДА

Дїйнєнїн эў ири мечити Каспий де-ўизиндеги жасалма аралдарда курулууда. Бул тууралуу Khazar Islands долбоорунун жетекчиси Гаджи Ибрагим Неграмлы жер-гиликтїї массалык маалымат каражатта-рына билдирди.

Гаджи Ибрагим Бакы шаарына жакын кысымында 78 жасалма арал тєшєлїп, алар-ды 150 кєпїрє байланыштырып тураарын айткан. Азыркы кїнгє чейин жумуштардын 25� бїткєрїлгєн. Белгилей кетчї жагдай Khazar Islands курулуштары 2 жыл мурун башталып, долбоордун жалпы кєлємї 100 миллиард доллар деп бааланууда.

Аралдарга алгачкы кардарлар 2014-жы-лы келе башташы кїтїлїїдє. Долбордо пландалган суу їстїндєгї дїйнєнїн эў ири мечити да курулуп жатат. Ал эми долбоор 2023-жыл толугу менен аяктайт.

АКшнын АТАЙЫН КЫзМАТЫ КїНДє 5 МИЛЛИАрД МААЛЫМАТ

КєЧїрїп АЛАТ

Американын Коопсуздук Кызматы (NSA) уюлдук телефондордон келген ча-луулардан пайдаланып, дїйнєдєгї мил-лиондогон кишилерден кїнїнє 5 мил-лиардга жакын маалыматты кєчїрїп алат

Бул тууралуу "Вашингтон пост" гези-ти АКШ коопсуздук кызматынын мурда-гы кызматкери Эдвард Сноудендин бер-ген маалыматына таянып жазып чыкты. Анда бир канча программалар колдону-луп , алардын бири "Коутревелер" (Co-Traveler') деп аталган. Американын белги-лїї гезитине Коопсуздук Кызматы (NSA) жооп кайтарган эмес. Бирок, бир кызмат-керин гезиттин суроолоруна жооп берїїгє уруксаат берген. Ал кызматкердин айтуусу боюнча дїйнєдєгї бир канча миллиондо-гон кишилердин уюлдук телефондордун байланыштырган кабелдер аркылуу кє-чїрїшкєн. Анткени ал аркылуу белгилїї террористердин жаўы жана эски байла-ныштарын аныктап, кайда барып, кан-ча убакыт жїргєндєрїн билип турушкан.

Бирок Американын Коопсуздук Кыз-маты (NSA) канчалык деўгээлде "Коут-ревелер" (Co-Traveler') программасы ме-нен чет єлкєлїк террористтерди аўдыга-ны менен алардын арасында Американын жарандарынын да жеке маалыматтары кє-чїрїлїп калууда. Америка жарандарынын укугун коргогон ACLU уюму бул маалы-маттарга терс пикирин билдирип чыгыш-ты. Алар атайын кат менен кайрылышып мындай аракет адамдын жеке укугун тебе-леп, коомчулукту дїрбєткєн иш чаралар экендигин белгилешкен.

КЫТАЙДА єЛКєНїН КАЛКЫ МЕНЕН ТЕў МИКробЛог бАр

Кытайда акыркы учурларда илим, би-лимди жайылтуудагы эў маанилїї канал-дардын бири болгон микроблогдордун саны кєбєйїп, дээрлик 1,3 миллиардга жетти. Кытайдын мамлекеттик маалымат агенчилигинин єлкєдє микроблогдор єз-гєчє эў атактуу медиа курулуштары бол-гон "Weibo.com", "T.qq.com" сыяктуу ин-тернет баракчалар аркылуу он миўден ашык эсеби ачылгандыгын билдирди.

Кытай айрыкча коррупция менен кїрє-шїїнї жана калк менен болгон мамилени тыгыз жїргїзїї максатында мамлекеттик органдарда 170 миўден ашык микроблог-дорду ачкан. Мындан тышкары сурамжы-лоо,тартип эрежелери жана социалдык

багытта миўдеген блогдор иштеп жатат.Єлкєдє элге жакын болуп жана алардын

дарт, арманын жеринден бєлїшїї макса-тында сот органдары дагы twitter сыяктуу болгон "Sina Weibo", "WeChat" деген ин-тернет желелерин ачышкан.

ДїЙНєДє эў Кєп АКЧА ТАпКАН жАзУУЧУ ДжЕЙМС

пАТТЕрСоН

Forbes журналы триллер жана детектив жанрындагы жазуучу Джеймс Паттерсон єткєн жылы эў кєп акча тапкан жазуучу болгондугун билдирди. 65-жашындагы жазуучу Паттерсон акыркы эки жылда-гы басылган 14 китеби менен 94 миллион доллар акча тапкан.

Forbes эў кєп акча тапкан жазуучулар-дын тизмесине экинчи кезекти амери-калык фантастика жазуучусу Стивен Эд-вин Кингти кєргєздї. Ал "Кара мунара" китебинин уландысы менен 39 миллион доллар киреше алган. Ал эми 33 миллион доллар киреше алган Джанет Evanovich єзїнїн Стефани Плам бестселлери менен їчїнчї орунда турат.

Атактуу "Гарри Поттер" же "Философия ташы" китептеринин автору Джоан Роулинг 8 миллион доллары менен 11 орунга илин-ди. Nielsen Books тобунун жазуучулар, ме-неджерлер жана басмаканалардан сурамжы-лап Forbes журналына чыгарган жыйынты-гында эў кєп акча тапкан жазуучулардын башындагы 10 жазуучу тємєнкїлєр:1. Джеймс Паттерсон - 94 миллион доллар2. Стивен Эдвин Кинг - 39 миллион доллар3. Джанет Evanovich - 33 миллион доллар4. Джон Гришэм – 26 миллион доллар5. Джефф Кинни - 25 миллион доллар6. О"Рейли, Билл - 24 миллион доллар7. Нора Робертс - 23 миллион доллар8. Даниэла Стил – 23 миллион доллар9. - Сьюзен Коллинз - 20 миллион доллар10. Дин Кунц - 19 миллион доллар

ДїЙНєНїН эў КИЧИНЕКЕЙ КУрАНЫ

Тїркиянын руханий лидери Мевлананын єлїмїнїн 720-жылдык эскерїї кечесин-де колго жазылган дїйнєнїн эў кичине-кей Кураны кєрсєтїлдї. Аны 35 жыл бою Анкарада кол санатты менен алпурушкан єнєр адамы Нижати Коркмаз жазган. Бул чыгарма дїйнєдєгї їчїнчї микроскоп ме-нен гана кєрє турган баалуулук экендиги белгиленген. Мындай зор чыгарма їстїн-дє 1,5 жыл эмгектенгендигин айткан Ни-жати 0,98 сантиметрден 1,3 сантиметрге чейин єлчємїндє жазып, сыртын алтын жиптер менен єргєн. Бул эмгектин єтє кы-йын болгондугун айткан єнєр ээси дїйнє-дє мындан кичинекей Курандын жоктугун жана бардык кичинекей бєлїктєрїнє че-йин кєргєзгєндїгїн билдирди.

www

9

13-декабрь, 2013-жыл

улуттук маселе

Карганбек САМАКов, ЖК депутаты, “Ата-Мекен” фракциясы:

“КЫргЫз элинин БаалУУлУКТарЫн УрпаКТарга саКТап БеришиБиз КереК”

- Карганбек мырза, “Ма-нас” їчилтигин ЮНЕС-КОнун тизмесине катта-туу боюнча 3 жылдан бе-ри аракет кылып келесиз. Буга эмне тїрткї болду?- Алгач, кыргыздын тарыхый

инсаны, кыргыз элинин башын бириктирген Манас атабыздын тарыхы жана їчилтиги Кыр-гызстанга кайтып келиши ме-нен, Кыргызстандын жеўиши, Кыргызстандын майрамы менен жалпы кыргыз элимди чын жї-рєктєн куттуктайм. Бул биз їчїн чоў майрам. Маданияты жок мамлекет жок дегендей Кыргыз элинин маданияты тарыхы дал ушул Манас эпосунда камтыл-ган. Ушул биздин кєєнєрбєс му-расыбызды тартып алабыз деген ар кандай саясаттан улам ЮНЕС-КОнун тизмесине кирбей жатты. Ага карабастан 3 жыл бою мак-сатыбызга жетїї їчїн бардык аракеттерди жасап жатып, акы-ры жеўишке жетиштик. Мурун “Манас” їчилтиги кыргыздарга гана таандык болсо, ал эми азыр дїйнєлїк маданий мурастар тиз-месине кириши менен ЮНЕСКО-го кирген 196 мамлекеттин ас-тында “Манас” їчилтигин сактоо деген опол тоодой милдет болуп калды. Ошол 196 мамлекеттин

Маданият министрлигинин ас-тына документтери тїштї. Муну менен Кыргызстанды дїйнє жї-зї башкача кєз караш менен ка-рап, жакшы жагыбыз менен таа-ный баштайт деген сєз. Керек болсо Кыргызстанды билбеген мамлекеттер интернет аркылуу Кыргызстанды карай баштайт. Атайын интернет булактарга ал-дын-ала мекенибиздин ажайып кооз жерлери туурасында видео, сїрєт жана текст тїрїндє маалы-маттарды жїктєгєнбїз.

- Айрымдар ушул саама-лыктан улам, Кыргыз-станга кут конду, береке тїштї деп келишет. Ушул ойго кошуласызбы?- Албетте, кошулууга болот.

Анткени, мындай тарыхый жї-рїштєр кылымда бир болсо ке-рек. Алла Таалам буюруп, кыр-гызга жакшылык берип жаткан-дан кийин, биз аны ыйык тутуп, колдоп кетишибиз зарыл. Манас жана материалдык эмес маданий мурастар боюнча мыйзамдын алкагында тиешелїї токтомдор-ду кабыл алып, идеология ка-тары да кабылдашыбыз абзел. ЮНЕСКОнун комитетине мїчє болдук, андан соў ошол комитет-тин вице-президенти болдук. 24

мамлекет їстїнєн карап турган органдын мїчєсї болдук. Чап-кылап жїрїп шырдакты киргиз-дик, Манас їчилтигин киргиздик. Эми ушундай темп менен иште-сек, калган баалуулуктарыбыз-ды ЮНЕСКОго каттатып алсак абдан жакшы болуп, Кыргыз-станды кєп мамлекет билип ка-лат эле... Жогоруда айтып єт-кєндєй ЮНЕСКОго тиешелїї жактарына мїчє болуп турган учурду пайдаланып, кєптєгєн баалуулуктарыбызды каттатып кетишибиз милдет. Айрыкча, коўшулар тарабынан талаш-тартышты жаратып келе жаткан баалуулуктарыбызды дїйнєлїк мурастар тизмесине каттата ка-лышыбыз керек. Ишти ошондон баштаганыбыз оў. Маселен, боз їйдї, улуттук оюндарыбыздын айрымдарын талашып жїрїшєт. Ага жеткирбестен алгачкылар-дан болуп тизмеге каттата салы-шыбыз керек. Єзбек туугандар кыргыз тайганын биздики деп жїрїшєт. Ушул сыяктуу талаш-тарды жараткан жана жаратпа-ган баалуулуктарыбызды кирги-зип алсак, биз їчїн абдан ийги-лик алып келе турган, акча алып келе турган иш болот эле. Акча алып келе турганы дегеним, ма-данияты бай єлкєгє карата кє-рїїчїлєрдїн саны єсїп, туризм єнїгєт. Арийне, Саймалуу таш, Сулайман Тоо єўдїї тарыхый жерлерибизге музейлерди ачып, дїйнєгє таанытсак туристтердин саны єсїп, єлкєбїзгє экономика-

лык жактан абдан пайда тїшєт.

- КТРКнын Замана сту-диясында уюшулуп кел-ген “Кыргыз даамы” те-ле сынагына демєєрчїлїк кылып келдиўиз. Бул идея кайдан пайда болду?- Чынын айтсам, кээде телеви-

зор кєрїп отуруп 3 саатка чейин ойго чємїлїп кетем. Жубайым келип “чай ич” деп калат, анан ал кинонун маўызын сурап калат, ал 3 саат аралыгында кино эмес эле ойго чємїлїп отурган болом. Идеялар, ойлор келет. Анын бар-дыгы Алла Таалам берген жаш убактысында кандай жакшы иш-терди калтырам, кандай жакшы сєздєрдї калтырам, келечекте балдарым, неберелерим атабыз, чоў атабыз кандай иш кылган деген суроону койгондо жалаў жакшы иштерди жасап єткєн ата, чоў ата болгум келет. Ошентип, ойлонуп отуруп ушул ой келди. Анткени, азыркы тапта жашта-рыбыз улуттук эмес, кайдагы бир башка улуттардын тамак-ашта-рын билип калбадыбы, андыктан улуттук тамак-аштарын келечек-муунга даўазалап жайылтуу мак-саты болду. Ошол сынак убакыт аралыгында кандай гана унутта калып бара жаткан кыргыздын улуттук дїйїм тамактары жасал-ды, элге кєрсєтїлдї. Бул да болсо кыргыздын улуттук тамактары-нын сактап калуунун дагы бир жолудур деген пикир жаралды деп ойлойм.

Илгери кыргыз кыргыз болуп жаралганы эч кандай муздаткыч-тын кереги жок эле, узак убакыт-ка сактала турган кїл азыктар-ды даярдап келишкен. Азыркы кїнгє чейин мындай азыкта-рыбызды бир да улут жасай ал-байт. Кыргыз элинин улуулугун, акылмандыгын ушундан билсек болот. Ошондой баалуулуктары-бызды барктап билбестен, єзгє-нїн баалуулуктарын барктап кал-ганыбыз єкїндїрбєй койбойт.

- Калган баалуулуктарды дагы ЮНЕСКОнун тизме-сине кошуу планы барбы?- Келечекте комитетке мї-

чє болгон мєєнєттї колдонуп 2014-жылы боз їйдї дїйнєлїк мурастар тизмесине киргизсек деген оюбуз бар. Андан соў сал-бурун, кєк бєрїнї дагы башка улуттук оюндарыбызды катта-туу планда турат. Мисалы, кєк бєрїнї тизмеге киргизип алсак, кєкбєрїнї тїшїнгєн мамлекет-тер арасында олимпиада оюнда-рына кошконго жеўилдик болуп калат эле... Казак туугандарыбыз кєк бєрї биздики деп айтайын деп турат, бирок, айта албай уя-лышууда. Кыргыз элине тиеше-лїї бардык баалуулуктарыбызды коргоп калышыбыз керек. Эр-теўки кїнї урпактарга эмне деп жооп беребиз, казактар же єзбек-тер тартып алган деп айтабызбы?

Маектешкен улукбек кутМАНБАев

“манасты” – кыРГыз ЭЛинин таРыХы ДЕБЕГЕнДЕРГЕ таЎ каЛам

Батыштын “демократиясы” бизге “демократия” болуп бере албайт.

Омор Хаямды туурайм деп, єткєн муундун гений акындары

Арактын аркасынан тїштї, айрымдары баш оту менен аракка берилип тынды.

Бул кыргыз баласы їчїн, ошондогу муун їчїн кайгылуу трагедия эле.

Жараткан, бергенин бут койбой алат, бир гана “Генийлер” сєзї аман калат.

Жер жїзїндє кыргыз барында ,Манастын ыры да, сыры да бїтпєйт.Аалам мейкининде чексиз, учу кыйры тїгєнбєгєн дїйнє.“Кыргыз” жер жїзїндє нур аркылуу

кєрктєнїп. Эў улуу эл-улуулугуўБїт дїйнєгє жар салып турат.Улуу элдин кудурет кїчї, жакшылыкты кєздєй гана бет алат.Кєркєм дїйнєнїн касиети, кыргыз элинин

касиети-токпейилдигинде,Ак сєєк майтарылбас, баатырлыгында,

биримдигинде, боорукерлигинде,Чыдамкайлыгында, кечире билгенинде.Бул кыргыз элинин, улуу касиеттери

биригип келип, мамлекеттин тїптєлїп,Тирелїїсїнє єбєлгє тїзєт.Кыргыз кыргыздыгын, улуу эл экендигин, комуздун їнї менен даўазалап,Тарыхын кїї кылып чертип келет.Комуздун їнїн єчїргєндє, кыргыз

кыргыздыгын жоготот.Комуздун кылдарын кыргыз элинин кан

тамыры деп бил.Ак калпакты Ала-Тоонун чокусу деп

тїшїнсєк, комузду Ала-ТоонунЖїрєгї деп бил.Адамзат кїчї нелерди гана ойлоп

таппады.

Ошондо да адамзат “адам” бойдон калууга тийиш.Бийиктик, атак даўк дїнїйє адам

баласын єзгєртєт, ошондо да, адам бойдон калууга тырыш.

Улам кийинки муун кїчтїї жана нарк насилдїї болуп,

улам єткєндєн сабак алыпТуруулары, милдеттїї тїрдє “Манас

тарыхын” жадыбал жаттагандай билїїлєрї керек.

“Манасты”-кыргыз элинин тарыхы дебегендерге мен таў калам.

Тарых барагындагы “Элтерес каган” же “Эл Тєрє” Куту улук Эр Тєрє”-

улуу Айкєл Манас.Мезгил сынынан єткєн, ар бир тарыхый

баскыч- адам баласынын жаўылуусунан сактайт.

Ошондо да бурмаланбаган, элдин єзєгїнєн чыккан тарых тїбєлїктїї.

Таўууланып бурмаланган тарых, эртеби кечпи єз анализин алат.

Совет мезгили кыргыз элине жаўыланууну, илимди алып келди.

Бирок толук эркиндикти, кєз карандысыздыкты камсыз кыла алган жок.Лениндин- идеялары бурмаланып

жїрїп отурду.Илимий –коммунизим єз максатына жетпей кыйрады.Кыйроонун негизги кесепети-

ар бир улуттун нукуралыгын,Табиятын эсепке албады.Тымызын орусташтыруу идеологиясы жїрдї жана ал толугу менен ишке ашты.Улуттун нарк насили касиети-илимий

коммунизмдин идеяларынын, ашыкча

ураандардынАрт жагында да, кашкайган тарых чындыгы барын, Манастын

Манастыгын жар салып Жїрїп отурду.Улуу орус элинен да, андан улуу Манас

барын тарых барагы катарлаш далилдеди.

Бартольд-Улуу державанын єзєгїн кыргыз эли тїзєт деп белгиледи.

Митинг-дебей єлкєгє жардам бергиле. Мамлекеттин мекендин

бїтїндїгїн сактагыла!Ар бир улуттан улуулар чыгат, анан алар

бїтїн дїйнєнї бириктирет.Мамлекет элин-тынчтыкка,

ынтымактыкта. Кєз карандысыздыкта жашоогоБагыштап, гїлдєп єсїїсїнє жол салат. Ошол жол машакаттуу, бир нече мезгил

убактысынТалап кылат.Ал жол тарых жолуна айланып,

туш тарабы айкындуу, ачык, элдин нукура калын

Катмарына жакын болуп, эл эмес элдин алдына єздєрї барууга тийиш.

Бул кырдаал жакшы ийгиликтерди алып келет.

Эгер бийликтин башында болсоў эл менен кошо дем ал.

Элдин колдогон деми, кїчї, жакшы сєзї, кїчїнє кїч, кайратына кайрат кошот.Ага жетїїгє минут сайын, саат сайын

аракет кыл, адамдыктан тайба.Тїбїн унуткан адам ал єзїн унуткан адам.Канча мага тоскоолдуктар келсе дагы,

анын баарын токтоолук менен жеўдим Кээсин тоготкон жокмун.

Бир гана алдыга, улуулукту таанып, улуулук касиетин кєздєй бет алдым.Ал улуу касиет, мага кїч жана акыл берип, тунуктукту бийик тутканга їйрєттї.Ємїр кєчї уланууда, муун жаўырып, улам жаны муун арышын алыс таштапАлдыга єнїгїї жолуна багыт алууда.Кыргыз эч качан жаман деген эмес, жакшы деп отуруп жеўишке жеткен.Бирок ооруну жашырган эмес...Мамлекеттин оорусун 7-апрельде

талкалоого жетишти.Кыргыз рухунун кїчї мына ушунда эле...“Арак” адам баласынын ємїрїн мите курт сымал талкалап барат.АЛА-ТОО да менден телмирип жардам сурагандай, арактан жабыркаганАдамдарды бооруна батыра-албай адам-дардын массалык аракка берилїїсїнєн.

Баатаева Кайыргул.2013-жыл.4-ноябрь

(Уландысы бар)

13-декабрь, 2013-жыл

10 Ой тОбОО

Таў калтырган табийгат

эў КЫМбАТ АТТАр

Дїйнєдєгї эў кымбат айбанат болуп, чапкан ат эсептелет. Жер жїзї боюнча аттардын тары-хында "Шариф Дансер" деген ат 1963-жылы 40 миллион Амери-ка долларына сатылган. Ал эми 1989-жылы "Аннихелейтор" 19 миллион АКШ долларына саты-лып дїйнє жїзї боюнча экинчи рекордду койгон. Негизи "Сарра-йа" породасындагы асыл тукум аттар, андан тышкары Россия-нын "Анилин" аттары эў кымбат баада сатылып келет.• Жапайы жаныбарлардан эў

чоў ат болуп зебра эсептелет. Анын узундугу 2,5 метр, ал эми боюунун бийиктиги бир жарым метрди тїзєт.• Эў бачым чуркаган ат болуп,

Калифорния штатынын 3 жашта-гы Хавкстер 1989-жылы рекорд койгон. Ал бир жарым чакырым-ды 2,22 минутада чуркап єтїї ме-нен рекорд койгон.• Эў кичинекей жапайы ат бо-

луп Африканын 275 килограмм салмактагы аттары саналат .• Эў кичинекей їй аты 9,07 ки-

лограмм салмактагы 1973-жылы туулган Литл Пумпкин эсептелет. • Башына коюлган алманы ат-

тар 360 градус менен кєрє алы-шат. Ал эми талылуу жери че-кесинин так ортосу. Аттар ка-раўгыда абдан жакшы кєрїїгє жєндємдїї, жана ошондой эле караўгыда ачык єўдєрдї айыр-малай алышат.

шАЙТАНДАрДЫН УюЛУАКШнын Невада штатынын

чєлдїї жеринде жайгашкан абдан таў калыштуу жер- бул уюлдун їс-тїнкї бетинин аянты 9-12 метрди гана тїзєт. "Шайтандын уюлун" кєлїндє башка деўиздерде жок балыктар жашашат. Анын тереў-диги болжол менен 120 метрди тїзєт. Ал эми толук тереўдигин эч ким билбей келет. Геологдордун айтымына караганда эки текто-никалык плиталардын ортосунда жайгашкандыктан аны "шайтан уюлу" деп атап коюшкан. Ал эми ал жерде шайтандар жашаарын азырынча окумуштуулар толук изилдеп бїтїшє элек. Тектоника-лык плиталардын беттеринде таў калыштуу нерселердин болуп ту-рушу окумуштууларды андан бе-тер ойго салып келїїдє.

СЫЙКЫрДУУ Тоо Россиянын Волгоград облас-

тында жайгашкан сырдуу тоодо кєп таў калыштуу окуялар болуп турат. Ал жакта жашаган элдер-дин айтуусуна караганда, сырдуу 293 метр бийиктеги тоо дайыма чагылган тїшїрїп турган булут-тарды тартып турат экен. Адам-дардын маанайларына жана ай-банаттардын кылык-жорукта-

рына тескери таасирин тийгизип турат. Ал кєрїнїштї баамдаган адамдар кээде тоонун чокусунан кандайдыр бир жарыктардын ча-гылыштары чыгып калгандыкта-рын айтышат. Ошондой учурда тоонун жанынан єтїп бара жат-кан машиналардын кыймылдат-кычтары, анын їстїнєн учуп ба-ра жаткан самолёт, вертолёттор-дун да кыймылдаткычтары иш-тебей калат экен.

бобровИКТЕгИ боЛгоН оКУя

Бобровик - Беларуссияда-гы айыл. Бул айылда "Полтер-гейст" филминдегидей окуялар болуп турат. Бул айылдагы жа-шоочулардын їйлєрїнїн ичи-нен кожойкесинин кєз алдын-да эле ар кандай буюм-тайым-дар єзїнєн-єзї эле кїйїп кетип турган. Александр Павлов аттуу тургундун їйїндє 3 жашар бала-сы уктап жаткан бєлмєнїн пар-доосу жана алдына салынып тур-ган шейшеби єрттєнїп кеткен. Єрт єчїрїїчїлєр келип жалын-дап жаткан єрттї єчїрїшкєндє, Александрдын баласы жаткан жактагы кездеме гана кїйбєй, калган бєлїгї бїт бойдон кїйїп кеткен. Ал эми ал "тилсиз жоо" наристеге эч кандай залалын тийгизген эмес.

"бАрСАКЕЛЬМЕС" АрАЛЫНЫН УКМУшТУУ

СЫрЫ

Аралдын єзї айтып турган-дай эле барса - келбес деп атал-ган арал Арал деўизинин батыш

жагында 27-12 -чакырымында жайгашкан. Бул арал тууралуу ал жерде болуп келген ар кан-дай уламыштар айтылып келет. Аралга жакын жашаган адам-дардын айтуусу боюнча бир жо-лу чуркап жїргєн спортсмендер бир жылча ал жерде жашап ка-лышкан. Бирок алар тууганда-рына он жылдан кийин барыш-кан экен. Ал эми бул жерден кєп-тєгєн їй-бїлєлєр белгисиз жок болуп кетип турушкан. Мындай себепсиз жок болуп кетип турган кєрїнїштєрдї казактар "Барса-кельмес" аралынын болуп кел-ген кєрїнїшї катары санашкан. Бул жерге кандайдыр бир сы-нактарды же болбосо ар кандай илимий изилдєєлєр їчїн барган адамдар эч себеби, изи жок жо-голуп турат.

КїНДїН бЕТИНДЕ ДА ТАК бАр эКЕН

Биз кїндє асманда кєрїп, би-рок жакындан кєрє албаган кїн-дї тїстїї шакекчелер курчап ал-гандыгын да байкоого болот. Аны - Калп кїн деп атап кою-шат. Ал эми кїндїн бетине кээ-де їчїнчї так пайда болуп калат. Дал ушул так боюнча тарых-та бир окуя болуп єткєнї анык: Францияда Напалеон кулагандан кийин кїндїн бетинен кудум эле императордун баш кийиминдей їч бурчтук так пайда болгонун кєргєн француздарды таў кал-тырган.

жЕр жїзїНДєгї эў УзУН ДАрАКТАр

Жер жїзїндєгї эў узун дарак-тар азыркы учурда жоголуп бара жатат. Австралиянын токойлору-нун бириндеги токойчу 1872-жы-лы ченегенде "Эукалиптус Рег-нанс" ("Eucaliptus regnans") да-рагы 150 метр узундукта болгон. Учурда Гиннестин рекорд ките-бине кирген узун дарактардын бийиктиги анчалык деўгээлге жете албай келет. Мисалга алсак: 2004-жылы "Гигант Стратосфе-ра" дарагынын бийиктиги 112 метр гана болгон.

жЕр - ТИрїї жАНбЫ?Жердин тирїї жан экендиги

тууралуу мындан 6 миў жыл му-рун Гермес Тристмегист жазып келген. Асмандагы бардык нер-

селер тырышып, жерге келип тургандай сезилип келет. Бул жердин - дем алуусу. Жерден да асманга мындай белгилер бери-лип турат. Мындай белги болсо - жер демин сыртка чыгаруусу бо-луп саналат. Кєптєгєн убакыттар бою поэтикалык миф катары са-нап келишкен. Мындан бир кан-ча жыл мурун гана бул кєрїнїш

эксперименталдык тїрдє анык-талган. Биз жашап жаткан жер планетасы кїндїн нурун гана албастан, бїткїл ааламдагы кос-мостун жашоочулары энергия-сын да алат. "Торсион" толкуну тууралуу окумуштуулар айтып келишкен. Окумуштуулар мын-дай укмуштуу окуяга кїбє болу-шуп, жердин дем алуусун биоло-кация Институнун операторло-ру физика-математика илими-нин доктору В.Н. Луговенконун жетектєєсїнїн астында тартып алышкан.

АЙбАНАТТАр эМНЕ їЧїН Аз оорУшАТ?

Окумуштуулар эмне їчїн кєп-тєгєн жаныбарлар жугуштуу оорулар менен аз оорушаарына мурунтан эле кызыгып келиш-кен. Маселен, дайыма кєргєн бакалар абдан сасык, микроб-дор толтура кєлдє жашашкан менен єздєрїн ыўгайлуу сезбес-тен, оору-сыркоону да билиш-пейт экен. Ал эми уйлар, чаў менен бактерияларды чєпкє ко-шуп жуткандыгына карабастан, ондогон жылдар бою сайгактап жїрїп, семиргенде гана ажалы жетет. Эшекти айта турган бол-сок, мындан да таў калаарлык. Анткени шалпаў кулак, келесоо бул жаныбар ємїрїндє єтє сей-рек ооруп, чыдамдуу, иштерман да келет. Жаныбарлар дїйнєсїн-

дєгї ушу сыяктуу єзгєчєлїктєр окумуштууларды алардын орга-низминде кандайдыр бир инфек-циянын пайда болуусун ооздук-таган зат катылганбы деген ойго тїртїїдє

Бул багыттагы алгачкы изил-дєєлєр ийгиликтїї болгон. Ал-гач баканын терисинде "магаи-нин антибиотиги" бар экендиги аныкталган. Кийинчерээк ушун-дай эле микробдорго туруштук берїїчї зат акуланын терисинен табылган. 1995-жылы уйдун ти-линен дагы бир антибиотик та-былгандыгын кабарлашкан. Ал эми жакында адамдын терисин-де да ушундай зат бар экендиги аныкталды.

Бул антибиотиктер дефензин деп аталган (англис тилинен ко-торгондо "коргоо" деген сєз). Ал ар бир жан-жаныбарларды кадам сайын кездешїїчї микробдор-дон, дизентериядан, бактерия-ларга чейин коргойт. Натыйжа-да дефензин бардык жугуштуу оорулардан сактай алат.

Микробдор бири-бири менен кїрєшїїсї эки тараптын согу-шундай эле, кимиси кїчтїїлїк кылса, ошонусу жеўип кетет. Окумуштуулардын аныктамасы боюнча биздин денебизде дефен-зин кєп жана алардын ар бири тигил же бул микробдорго каршы багытталган. Дефензин табиятта мындан жїз миллиондогон жыл-дар мурун пайда болуп, жан-жа-ныбарлардын жашоосуна негиз тїзгєн. Экинчиси бул иммундук система. Эгерде дефензин им-мундук система менен кїрєшїїдє алсыздык кылса, иммундук сис-тема тез эле жоголуп кетет.

Байыркы дарыгерлердин ме-дициналык билими болбогону менен жаныбарлардын терисин-де коргоочу зат бар экендигин билишкен. Ушул тїшїнїктїн не-гизинде териге жана тилге карап диагноз коюшкан.

Гїлжан куЛМАтовА

Биз жєнєкєй кєз менен карап кєрє албаганыбыз менен табийгатта кєптєгєн кызыктуу нерселер бар экендигин билсеўиздер керек. Кээ кездерде гана жолугуп турган мындай кєрїнїштєр адамдардын їрєйїн учуруп келгени анык. илимде муну "гало" деп аташат. Окумуштуулар табийгаттын ары сыйкырдуу, ары кызыктуу, укмуштуу кєрїнїштєрїнїн сырларын изилдеп келгендери менен ушул кїнгє чейин сырларынын толук ачкычын таппай баштары катып келишет. Ошондой болсо да табийгат єзїнїн сыларын ичине катып, адамдарга ар кандай кєрїнїштєрдї тартуулаганын койбой, тереў ойлонууга алып келет.

13-декабрь, 2013-жыл

11элдар НАзАрКУЛ уулу: элисбек ТУргУНбАЕв:

журттаШтар

“АМериКА АдАМ УКУгУн СыЙЛАгАн

єЛКє”

“КеЛеЧеКте АМериКАдАн

ОКУСАМ деген деген

тиЛегиМ БАр”

- Элдар айтсаў, Америка кандай єлкє экен?- Башка жерге келгенде кєз

караш єзгєрєт, кєп нерсеге кє-зїў ачылат экен. Дїйнє жїзїн-дє айрыкча, єнїккєн єлкєлєрдє жашоо кандай экенин кєз менен кєрїп, тїшїнєт экенсиў. Ошон-дуктан Кыргызстандын жаштары сырка чыгып, дїйнє элинин жа-шоосу кайда бара жатканын кєр-сє деп тилек кылат элем. Жаштар сырка чыгып илим, билим алып келгенге кєбїрєєк аракеттерди кєрїшї керек.

- Жаўы барганда эмнеси менен кызыктырды?- Эў негизгиси мыйзамдар иш-

теген, адам укугу сакталган Аме-рикада адамдардын жашоосу кандай ошого тїшїнєт экенсиў. Бул жерде сенин жашооў баары техникага байланышкан. Техно-логия абдан єнїккєн. Эў алдыў-

кы билим да Америкада.

- Америка айрыкча эмнеси менен жакты? - Мага абдан жакканы жолдо-

ру кооз салынган. Шаарларында

бийик кабатуу їйлєр кєп курул-ган. Дїйнєгє белгилїї. Ниагар шаркыратмасы, эркиндик эсте-лиги. Тарыхый эстеликтери бар жерлер кєп. Туристтер ар кайсы мамлекеттен келишет.

Кылмыштуулук жок. Баары-нан мыйзамдуулук жогору ту-рат. Америка адам укугун сый-лаган єлкє.

- Америкага эмне себептен келип калдыў?

- Менин Кыргызстанга бары-шыма бир топ саясый жагдайлар, ал жактагы улутчулдук маанай себеп болууда. 2010 – жылдагы улуттар аралык коогалаўдан ки-йин Кыргызстанда жашаганга кыйын болуп калды. Анын баа-рын ачык айткым да келбейт. Биздин їй бїлєнїн бизнеси ызы чуудан кийин токтотулган. Азы-рынча Кыргызстанга барбайм. - Элисбек Америкадан ал-

ган таасирлериў менен кыскача бєлїшє кетсеў?- Америка чоў мамлекет. Адам

укугу абдан сыйланат. Ким эке-ниўе карабастан баардык жерде маданияттуу, жылуу мамиле кы-лышат. Россияда болуп жаткан-дай Борбордук азия, Кавказ жа-рандарын кодулаган мамиле бул жакта жок. Бул жердеги элдер тууралуу айтсам, Америкалык-тар саякатташып эс алышканды абдан жакшы кєрїшєт экен.

- Ал жакта тил билбесеў кыйын болсо керек?-Англис тилин канчалык жак-

шы билсеў ошончолук жакшы. Мен Кыргызстанда жїргєндє англис тилин атайын курстарга барып окуганым бул жакта жар-дам берип жатат.

- Келечекте ошол жактан окусам билим алсам деген тилегиў барбы?- Окусам деген оюм, тилегим

бар.

- Элисбек мырза, Америка-да бутунан туруп калыш-кан кыргызстандык иш-

керлер барбы? - Бул жакта кыргызстандык

балдардын єздєрїнїн автомаши-на саткан магазиндери, кафелери бар. Єз иштерин жєндєп алыш-кан кыргызстандыктар аз эмес.

- Кыргызстанды сагын-дыўбы? Кыргызстанга ка-чан келесиў?- Туугандарым ошол жакта.

Тилекке каршы Кыргызстанда демократияга жамынып алы-шып, байлык, бийлик талашмай кїч алып кетти. Улуттук єзгєчє-лїктєр жактан кодулоолор да ар дайым болуп жатат. Менин ємї-рїмє коркунуч болуп жаткандан соў азырынча барбайм.

- Америкада кыргызстан-дыктар кєппї? - Билбейм. Жакшы эле бар

деп угам..

- Америкада тил билиш-пеген кытайлар деле жї-рїшєр дешет?- Атайын кытай кварталдары

бар. Алардын полициялары да єздєрїнєн. Бир ооз тил билбе-гендери да бар.

канат кеБеков

бАТКЕНДИН ДоСТУК АЙЫЛЫНДА жоЛДУН КУрУЛУшУ боюНЧА КЫргЫз-ТАжИК жАрАНДАрЫНЫН орТоСУНДА ЧЫр-ЧАТАК ЧЫКТЫ

Їстїбїздєгї жылы 10-де-кабрь кїнї Баткен районунун Достук айылынын тургунда-ры єздєрїнїн їлїш жерлери-не жана турак жайларына єтїї їчїн Каксай участогу аркылуу автоунаа єтїїчї автожолду ку-руп жаткан убакта Тажикстан-дын Исфара районуна караш-туу Сурх жамаатынын єкїлдєрї жана тажик чек арачылары эки мамлекеттин ортосундагы чек ара такталганга чейин жана ку-рулуп жаткан жер биздин аймак,

деп жол курулушун токтотуу боюнча чыр-чатак чыгарышкан.

Баткен райондук мамлекет-тик администрациясынын баш-чысы-акимдин биринчи орун басары А.Тагаевдин берген маа-лыматына ылайык, 11-декабрь кїнї чыр-чатак чыккан жерге Баткен райондук мамлекеттик администрациясынын башчы-сы-аким С.Калыков барып, Та-жик Республикасынын Исфара районунун акими Р. Амиров ме-нен жолугуп, эки тараптын чек ара єкїлдєрї, кїч структурала-ры, жер комитетинин жетекчи-лери, айыл єкмєт жана жамаат башчылары менен биргеликте сїйлєшїїлєрдї жїргїзїштї.

Жолугушууда Кыргызстан менен Тажикстандын ортосун-дагы мамлекеттик чек ара сы-зыгынын кандай єтєєрї боюн-ча Баткен райондук мамлекет-тик каттоо башкармалыгынын башчысы А.Эргешов жана Ис-

фара районунун жер комитети-нин башкы инженери А. Амаков карта менен жайында кєрсєтїп беришти.

Натыйжада, Тажикстандын расмий єкїлдєрї тарабынан коюлган дооматтар туура эмес болуп чыкты. Мындан сыртка-ры, Достук айылынын тургун-дары тарабынан курулуп жаткан жол эки мамлекеттин ортосун-дагы чек ара сызыгынан 300-400 метр алыстыкта жана єз ай-магында салынып жаткандыгы кєрсєтїлїп берилди. Аталган автожол грейдер менен тегизде-лип, кєз карандысыз жол салы-нып, автоунаалардын єтїшїнє шарт тїзїлдї.

Ошол эле кїнї Тажикстан-дын расмий єкїлдєрї тарабы-нан Исфара-Достук автожолу ачылып, Достук айылы аркы-луу эки жактын жарандары да єтє башташты.

13-декабрь, 2013-жыл

12 ислам

иЙгиЛиК АЛЛАхтАн

Суроо: Бир киши Худ сїрєсїнїн 88-чи аятындагы "Ийгилик бир гана Аллахтан” деген сєздєн ийгиликти Аллаху таала бере турганын, ийгиликтїї болуу їчїн аракет кылып иштєє керек эмес деп айтты. Ий-гиликтїї болуу їчїн аракет кылып иштєє керек эмеспи?

жооп

АяТ жАНА хАДИСТЕрДЕН МЫНДАЙ єКїМ ЧЫгАрУУ АбДАН

жАўЫЛЫш боЛоТ.Жакшыны дагы, жаманды дагы Аллах

жаратат. Кул жакшыны же жаманды каа-лайт, Аллаху таала да кааласа кул ирада-и жузиййасы менен аны кылат. Аллах урук-сат бербесе кул жакшыны да, жаманды да кыла албайт. Ошондуктан, Пайгамбары-быз алейхиссалам: "Жакшы да, жаман да Аллахтан”, -деп айтты. Болбосо эч кимди мажбурлап жакшылык же жамандык кыл-дырбайт. Эгер андай болгондо жамандык кылган адам: "Баланчага жакшылык кыл-дырдыў, мага эмнеге жамандык кылдыр-дыў?” – деп айтмак. Жабрийа фыркасы (тобу, сектасы) жакшыны да, жаманды да Аллах мажбурлап кылдырат деп айтышат. Мутазила фыркасы болсо жакшыга да, жа-манга да Аллах аралашпайт, экєєнї теў кулдун єзї жаратат дешет. Мунун экєє-сї теў жаўылыш. Эў туурасы ахли сїннєт ишеними болуп саналат.

Ийгилик Аллаху тааладан болгондугу сыяктуу Аллахтан болбогон эч бир нерсе жок. Эки аяттын мааниси:

"Силерди да, силердиў ишиўерди да Ал-лах жараткан.” [Саффат сїрєсї, 96]

"Аллах – бардык нерселердин Жара-туучусу.” [Зумар сїрєсї, 62]

Эки хадиси шарифтин мааниси тємєн-дєгїдєй:

"Бардык иштер Аллаху тааладан; жак-шы болгону да, жаман болгону да.” [Та-барани]

"Аллаху таала айтат: "Мен ааламдар-дын Раббисимин, жакшыны да, жаманды да жалгыз мен гана дайындаймын.” [И. Нажжар]

Бардык нерседе болгон сыяктуу ийги-лик дагы Аллахтан. Мусулман ийгиликтїї болуу їчїн аракет кылып эмгектенїїгє ти-

йиш. Хадиси шарифтерде айтылды:"Аллаху таала жакшылыкты мурат кыл-

ган адамды жакшы иштерди кылууда ий-гиликтїї кылат.” [Хаким]

"Ар ким єзїнє эмне тагдыр кылынган болсо ошол иште ийгиликтїї болот.” [Та-барани]

"Аллаху таала сабыр кылганды ийги-ликтїї кылат.” [Хаким]

имам раббани хазреттери да айтат:"Бардык адамдардын муктаждыктарын

кетирїї їчїн Аллаху таала сизди ийгилик-тїї кылыптыр. Аллаху таала ийгилиги-ўизди арттырсын.” (Ислам Ахлагы)

Ийгиликке жетїї їчїн аракет кылып иштегендин эмгегин Раббибиз текке ке-тирбейт. Эки аяттын мааниси:

"Биз жакшылык їчїн эмгектенгендер-дин сообун, сыйлыгын текке кетирбей-биз.” [Араф сїрєсї,

"Ар бир инсанга дїнїйєдє эмгектенип кылган иштеринин гана пайдасы тийет.” [Нажм сїрєсї,39]

Жогоруда келтирилген далилдер турса дагы "ийгиликке жетїї їчїн аракет кы-лып иштєєнїн кереги жок" деп айтуу жа-хилдик болот.

Сїннєт менен фарздын арасында сїй-лєє

Суроо: Сїннєт менен фарздын же фарз менен сїннєттїн арасында сїйлєє, са-ламдашуу, дуба кылуу, таспих тартуу, Ку-ран окуу бидатпы?

Багымдат намазынын сїннєтїн їйїндє окуп келген адам мечитте таспихин алып, калима-и тавхид же салават-и шарифа окуса же сїйлєсє эмне болот?

жоопМеракыл-фалах китебинин тахтави хашийасынын котормосу болгон нимат-и ислам китебинин "нафил намаздары” бєлїмїндє мындай деп айтылат:

"Фарз менен сїннєт же сїннєт менен фарздын арасында сїйлєє сїннєттї жокко чыгарбайт. Бирок, сїннєттїн сообун азай-тат. Эсах (эў туура) болгон кавилде болсо сїннєттї кайра окуу керек. Ар тїрлїї дуба дагы сїйлєє сыяктуу.”

Жогоруда айтылгандар Дурр-ул-мухтар китебинде дагы бар. Эсах болгон кавил

сїннєт кабыл болбойт, мурдагы сїннєт-тї кайра окуу керек. Бул маселе Дурр-ул-мухтар китебинин арапча тїп нускасынын 457-чи, айрым басылмаларында 711-чи бетинде жазылган.

Ибни Абидин хазреттери Дурр-ул-мух-тар китебиндеги ал маселенин тїшїндїр-мєсїндє ар тїрлїї окуулар дагы бул єкїм-гє жатат деп билдирди.

Андай болсо сїннєт менен фарздын арасында дуба, сїрє же їч Ихлас окубаш керек. Айрыкча, муну кєнїмїш адат кы-лып алуу бидат болуп саналат. Ибадаттар-га кошумча кылуу динди єзгєртїї болот. Хадиси шарифте: "Ибадаттарды биз сыяк-туу кылбагандар бизден эмес”, - деп бил-дирилди. Пайгамбарыбыз алейхиссалам кандай кылган болсо, мазхабыбыз муну кандай билдирген болсо ошондой ибадат кылынат. "Муну дагы кылалы, аны дагы кошумча кылалы” деп айтуу динде ре-форма жасагандык болот. Эч качан жаиз болбойт. Сїннєт менен фарздын арасында бир нерсе окуунун сїннєттї жокко чыга-ра тургандыгы Бахр-ур-раык китебинде да жазылган.

Багымдат намазын їйїндє окуп келген адам мечитке келгенде сїйлєбєйт, їнїн чыгарып бир нерсе окубайт. Эриндерин кыймылдатпай ичинен калима-и тавхид окуса болот же тафаккур кылат. Эгер ка-за намазы бар болсо каза намазын окуйт. Курани карим окулуп жаткан болсо тыў-дап отурат.

Мечитте сїннєттї окуп, фарзды кїтїп жатканда сырттан кирип келген адамдын саламына жооп берїї да сїннєт менен фарздын арасында бир нерсе окуу же сїй-лєє сыяктуу сїннєттїн сообун жок кылат.

АКЫрКЫ ДЕМДЕ ЫЙМАНСЫз КЕТїїгє СЕбЕп боЛЧУ НЕрСЕЛЕр

1- Аллаху тааланын буйрук жана тыюу-ларын їйрєнбєє.

2- Ыйманды ахли сїннєт ишенимине жараша оўдобоо.

3- Дїйнє, мал-мїлк, атак-даўкка бе-рилїї.

4- Адамдарга, жаныбарларга, єзїнє зу-лумдук кылуу.

5- Аллаху таалага жана жакшылыкка себеп болгондорго шїгїр кылбоо.

6- Ыймансыз болуудан коркпоо.7- Беш убакыт намазды маалында оку-

боо.8- Пайыз алышып-беришїї.9- Дининде бекем болгон мусулман-

дарды тємєнсїнтїї. Алар тууралуу «эс-кичил, артта калган» деген сыяктуу нер-селерди айтуу.

10- Уят сєздєрдї сїйлєє, уят жазуулар-ды жазуу жана сїрєттєрдї тартуу.

АхЛИ СїННєТ ИшЕНИМИНДЕ боЛУУ їЧїН УшУЛ НЕрСЕЛЕргЕ

КєўїЛ бУрУУ КЕрЕК1. Аллаху тааланын сыпаттары бар.

Алар затынан бєлєк.2. Ыйман кєбєйбєйт жана азайбайт.3. Чоў кїнєє кылуу менен ыйман кет-

пейт.4. Кайыпка ыйман шарт.5. Ыйман темасында кыяс болбойт.6. Аллаху таала Жаннатта кєрїнєт.7. Тобокел кылуу - ыймандын шарты.8. Амалдар (ибадаттар) ыймандын бє-

лїгї эмес.9. Тагдырга ынануу - ыймандын шарты.10. Амалда тєрт мазхабдын биринде

болуу.11. Асхабы кирамды, ахли бейтти жана

Пайгамбарыбыздын жубайларынын бар-дыгын жакшы кєрїї шарт.

12. Тєрт халифанын даражалары хали-фалык кезегине жараша.

13. Намаз, орозо, садака сыяктуу нафил ибадаттардын сообун башка бирєєнє бе-лек кылууга болот.

14. Мираждын рух жана дене менен болгондугуна ишенїї.

15. Олуянын керемети чындык.16. Шапаат чындык.17. Маасынын їстїнєн масх тартууга

болот.18. Кєрдє сурак бар.19. Кєр азабын рух менен дене тартат.20. Адамдарды жана алардын иштерин

да Аллаху таала жаратат. Адамда ирада-и жузиййа бар.

21. Ырыскы халалдан да, харамдан да болот.

22. Олуялардын рухтары менен тавассул (васила, себеп) кылынат жана алардын ур-матына деп дуба кылынат.

13-декабрь, 2013-жыл

13кинОтарЫХ

9 жыл бою каза болуп калган єз ээсин кїтїп, ар кечке жуук вокзалга барып турган хатико аттуу акита-ину пародасындагы иттин тарыхы абдан кызыктуу, жана кейиштїї. Ал тууралуу 2009 жылы тартылган «хатико: иттин тарыхы» аттуу кинотасма ит менен адамдын ортосундагы чыныгы достукту тастыктап, жан кейитип, кєздєн жаш чыгарат.Бул тасма жєнїндє мурда эле ушуп, кєргїм келгени менен, болгону бїгїн гана ОнлайнтВ.KG вебтелеканалынан кєрє алдым. Кеўседе олтуруп кєргєндїктєн, єзїмдї кармап, жаш чыгарбаганга аракет кылып турдум. Бирок, жїрєк туйлап, тасманын алгачкы мїнєтїнєн аягына дейре демим кыстыгып, єзїмдїн кичинемдеги ит-досторумду дагы эстедим.

ит - АдАМдын дОСУ

КИНоТАСМАУниверситеттин профессору Паркер Уилсон (ак-

тер: Ричард Гир) Жапониядан Америкага алынып келинип, бирок адашып калган кїчїктї вокзалдан таап алат. Аны эч ким издеп чыкпаганынан кийин, єзї менен калтырганга аргасыз болот. Кїчїктїн мойнунда жапон тилинде «сегиз» (жапончо: «хачи») деген жазуу болот. Андыктан, анын аты Хатико деп коюлуп калат. Хатико менен Паркердин ортосунда достук сезимдери кїчєйт. Ар кїнї Хатико жумуш-ка кетип бара жаткан єз ээсин вокзалга чейин уза-тып, андан соў кечки саат беште тозуп алып турат. Кїндєрдїн бир кїнїндє, университетте сабак берип жаткан кезинде профессордун жїрєгї кармап, каза табат. Ал эми Хатико єз ээсин ар кїнї кїтїп, ише-ниминен жазбай келет.

Каза тапкан Паркердин аялы менен кызы мур-дагы жашаган їйїн сатып, жаўы жерге кєчїп кети-шет. Хатикону дагы ала кетишет. Бирок, ал качып кетип турат. Алыс болсо дагы, кайрадан эле баягы станцияны таап келет. Бир нече убакыттан кийин, ар дайым єз досун кїткєн Хатико жєнїндє гезитчи-лер угуп калышып, ал жєнїндє макалаларды чыга-рышат. Бирок, Хатико ар кїнї, качан менин досум поездден чыгат экен дегенсип, токтогон поезддердин эшиктерин жалдырап карап, єз ордунда єз ээсин кї-тїп келет. 9 жылын зарыгып кїтїї менен єткєрїп, акыры єзї дагы каза табат.

ЧЫНЫгЫ оКУяБул кино тасма чыныгы окуянын негизинде тар-

тылып алынган эле. 1923 жылы 10 ноябрда Хатико жапониянын Акита аттуу префектурасында жарык дїйнєгє кєз ачкан. Окуя кинодогудай Америкада уланбай, ошол эле Жапонияда болуп єткєн. Токио Университетинин профессору Хидэсабуро Уэнонун колунда єскєн Хатико, тасмадагыдай эле єз ээсин ар кїнї Сибуя станциясына узатып, андан соў то-зуп келип турган. Кїтїлбєстєн каза тапкан єз ээсин ал тогуз жыл бою кїткєн. Акыры, 1935 жылдын 8 мартында єзї дагы кєз жумган.

Хатиконун каза болоорунан бир жыл мурун, 1934 жылдын 21 апрелинде, анын катышуусу менен ошол вокзалдын тушунда ага эстелик орнотулган. Анын ачылышында єзї дагы катышкан эле. Ал эми, анын кєз жумганында, бїткїл Жапонияда бир кїндїк траур жарыяланган. Экинчи Дїйнєлїк Согушта анын эстелигин согуштук керектєєгє жумшап са-лышкан эле, бирок, ал каргашалуу окуялардан ки-йин, кайрадан эстеликти калыбына келтиришкен. Бїгїнкї кїндє, Сибуя станциясы сїйїшкєндєрдїн жолугушуу жери болсо, Хатико єзї тїбєлїк сїйїї жана берилгендиктин символу болуп кала берди.

КЫргЫзДЫН КУМАЙЫгЫ«Ит – адамдын досу» – деген макал кыргыз га-

на элинде эмес, бїткїл дїйнєдє тараган. Ошол эле учурда, биздин тарыхый жана адабий материалда-рыбызда дагы иттин канчалык адамга жакындыгы тереў белгиленип келген.

Кумайык, єзїўїздєр билгендей, Манастын эў жа-кыны ити эле.

www

15-ноябрь, 2013-жыл

14

Экєє болбосо биз кеўири жїрє алмак эмеспиз. Ошко келе жатканда Кубаныч экєєбїз Бишкектен бирден машина алып айдап келдик. Машинасын качан алат деп, мени аўдыгандардын жаагы жабылды. Убадама туруп, баягы камоктун жанында ошондо кошо арак ичишкендердин баа-рын чакырып, машинамды “майлап” бер-дим. Бекер аракка кимдер келбесин. Баш-калары кошулуп, аябай бака-шака тїштїк. Шириниме берген убадам эсимде. Єтє мас болуп чалыштап келбедим. Ушул жай ичи кызымдын бою єскєлєў тартып, узара тї-шїптїр. Єз балаўдан тартынган жаман тур-байбы. Мастыгымды сезип калбасын деп, арыдан-бери кулап, уйкуга кеттим. Кызым чоўойгон сайын апама окшошуп баратат.

Эртеси Акманайдан алган акчаны бере-йин деп уюлдук телефонуна чалсам, баягы їйгє келгин деди кубана. Єзїмдєгї ачкыч менен ачып, ичкери кирдим. Ал келе элек экен. Бєлмєдє эч нерсе жок, боштугуна таў калдым. Менин бул сулуум дагы эмнени ойлоп таба койду. Аўгыча эшик ачылып, Акманайдын кирип келе жаткан шарпы-сын угуп, алдынан утурлай бастым. Ал мени кєрїп жадырай кїлдї. Сагынышып калыптырбыз. Кучакташып кєпкє турдук.

- Бир жакка кєчтїўбї? Жылан сыйпа-гандай їйгє кел дегениў эмнеси. Баса, кы-зыў сага кєнїп калдыбы?

- Кєнмєк турсун, апа дегенде жїрєгїм-дїн элжирегеничи.

- Бала эмеспи, мээримиў тєгїлїп турса, кантип апа дебесин.

- Кызыў экєєў менин жашоомдун бир бєлїгїсїўєр. Сени жана кызыўды бакы-тым деп билем.

- Сен башка їйгє кєчтїўбї?- Мен Бишкекке биротоло кєчїп кет-

тим.Таў калдым. Ичим ачыша тїштї.- Эмнеге? Менден алыстайын дегениў-

би?- Сенден алыстабай калайын. Мен сага

кєп нерсени айта бермек белем. Кїўдє-шїмдїн “сен кєп дїйнєнї алып калдыў”

деген кєрє албастыгынан, ушагынан, бал-дарын ээрчитип келип, салган жаўжалы-нан жададым. Эми эки аял бир эркекти талашканда эмне болчу эле.

- Талашканыўар єлбєдї беле, эми эмне-син талашасыўар?

- Эми дїйнєсїн талашып жатабыз. Ал капилеттен єлїп калып, керээзин таштай албай калбадыбы. Мен беш баласынын тагдырын ойлоп, туура эле бєлїштїргєн-мїн. Бирок адам тойбос, ач кєз болот экен. Менин деле мээнетим бар. Аларга жыйыр-мадан ашык жылкы, короо кой, балдарын-да їй, 3 машина, акча, дїкєндєрї калды. Дагы эмне керек?

- Ушундай дечи. Анда бул їйдї сатык-

ка койдуўбу?- Ооба. Бишкектин “Асанбай” кичи ра-

йонунан эки бєлмє їй алдым. Алысыраак тууганымдын кызы менен Кїмїшай ошол жакта. Ал мен жокто кызымды карайт. Єзїмє караштуу дїкєнїмдї, берки їйдї саттым. Алтындарды болсо Бишкектеги алтын саткандарга бєлїштїрїп бердим. Саткандан кийин акчасын беришет. Ал эми экєєбїз їчїн болсо тынчыраак, на-ры кєзгє чалдыкпайлы деп, жалаў орус-тар жашаган кєчєдєн короосу кеўири ки-чирээк їй алып койдум. Бул їйдї сатсам, “Дордой” базарынан эл кєп єткєн жери-нен эки контейнер аламын дагы ижарага беремин. Тиричилигиме ошол деле жетет.

- Сен укмуш єзгєчє аялсыў, сулуум. Ме-ни сагындыўбы?

- Сенчи, жел таман баатырым? Деги ал жактан казактын бир сулуусун таба кой-бодуўбу?

- Сенден артык болсо тапмакмын. Азы-рынча сага эч ким жете элек.

- Чыныўды айтканыўа ырахмат. Бирок сага ишенич жок.

- Азырынча коркпой эле кой. Башка-га кетип калбашым сага байланыштуу, сулуум.

Биз азилдешкенибизге кїлдїк. Мен ага акчаны сундум.

- Иштете бербейсиўби, бербесеў деле мейли эле.

- Пайдасын кєрдїм, намысыма тийип улам айта берсеў, жалпайта чабамын.

- Мына алдымчы, акчаны жакшы эле айланта алдыўбы?

- Машиналуу болдум, эми Ош-Бишкек жолунда єзїмдїн машинам менен каттай-мын. Качан кетесиў? Чогуу кетели, сулуум.

- Мен кызымды сагындым. Бул їй са-тылгыча кїтє албаймын. Сен сатып кой. Бул ачкычты ал. Экєєбїз жолуга турган їйдїн дареги мына бул.

Мен Акманайды Бишкекке узатып коюп, їйгє келсем Шарипа Ширинди ча-ўыртып сабап атат. Кызым бурчка тыгы-лып, кєз жашы кєлдєп, апасы башка кєзгє койгулайт. “Эми эч кайталабаймын” деп жалынса дагы болбой ура берди. Ичим ачышып, жетип барып эле аялымды ко-лунан булктум.

- Болду, жетишет! Эмне урасыў кы-зымды?

Арт жагыма корголоп калган кызым-дын бетин карап, ага да аябай ачуум кел-ди. Эмитен боёнгонду буга ким коюптур. Эрини кыпкызыл помада, кєзїн боёгон тушу жашына аралаш кара болуп ылдый агат. “Эмитен боёносуў” деп урган окшойт, жєн айтса деле болмок да. Сєлдєйїп бою узарыптыр. Мага кызымдын боёнгону єєн учурады. Аркы їйдєн кичине кызыбыз-дын ыйлаганы угулду.

Катылган героиндин сыры

сериал

(Сандан санга)

БУРУЛ БАЯН

Арылдаган гана шамал. Аба ырайы аб-дан катаал, кышында суук кырк градустан ашып, жайы салкын болот. Єрєєн эрибе-ген мєўгїлїї тоолор менен алыстан кур-чалып жїздєгєн чакырымга созулуп куба-рат. Машина кыялай келип бир дєўсєєдєн єтє бергенде Кара-Кєл кєлї кєкмєк болуп шаўкая кєрїндї. Кєл бир нече чакырымды ээлеп ортосунда арал сыяктуу орун алган жапыс таш тоо бар. Суусу шорлуулугунан жээги агыштана какшыган. Кєл деўиз деў-гээлинен 3930 метр бийиктикте. Чыгыш Памирде мындан башка дагы Раў-Кєл, Булуў-Кєл, Чоў-Кєл деген кєлдєр бар. Кара-Кєл кєлї чокусунан тїбєлїк мєўгї кетпеген тоолор менен курчалып, узунду-гу отуз чакырымдан ашык, тереўдиги кээ бир жеринде жыйырма метрдей бар. Суусу абдан тунук, ноябрдан апрелге чейин муз каптайт. Кєлгє Кара-Жылга, Муз-Кєл суу-лары куят. Балыгы кєп болсо дагы айыл-дагылар кєп деле кармашпайт.

Кєлгє жакын жерде айыл жайгашкан, Памирдеги кыштактар ушул жерден баш-талат. Кыштакта жалаў гана кыргыздар жашашат. Тажик єлкєсїнїн Чыгыш Па-мирин кыргыздар гана мекендешет. Жа-пыс тамдар арасында эч кандай бак-дарак єспєйт. Анткени аба ырайынын катаалды-гынан кара тал гана єсїп алты жылда араў кєктєп, ал дагы шамалдан улам бир жа-гына кыйшая жапыс єсєт. Бирок кыштак-тагылар абдан кєрктїї шаарга дагы ушул кунарсыз кыштагын эч качан алмашмак эмес. Бул бозоргон аймак, кєгєргєн кєл, мєўгїлїї тоолор алардын ата-бабасы жер-деп мекендеген, сєєгї калган Ата-Журту.

Союз мезгилинде чек арага жакын ушундай кыштактарга абдан кєўїл бурул-чу. Союз єлкєсї кыйраганда биринчилер-ден болуп ушундай кыштактар унутулду. Каракєл дагы ошондой унутулган, кам кє-рїлбєгєн кыштак болуп кала берди. Жа-шоодон кыйналышканда, куу кекиртек-тин айынан бир боорлор бизди таштабас дешип колунан иш келе турган жаштары Кыргызстанды кєздєй кете башташты. Кылымдан бери жашашкан туулуп єскєн

мекенди кыйбай улгайгандар кала бериш-ти. Кыш узакка созулуп жайы кыска болго-ну менен кыштакта мал кєп эле. Айылдан башка эч жакка барбагандар алма, єрїк кандай єсїп бышаарын, помидор, бады-раў дегенди билишпейт эле.

Жан сактоо, кєр тиричилик, куу кекиртек эмне деген айланы гана таптырбайт. Ий-не кєзїнєн бїтїн єтєт дегендей шуулдаган оштук аялдардын эпчилдери алгачкылар-дан болуп Кара-Кєлгє келишти. Кытайдын сырты жылтырак ичи калтырак арзан ки-йим-кечесин арзыбаган баада алышып, ак-ча жогунан кєп эселеп малга алмаша баш-ташты. Шуулдаган аялдар бир нерсени тез баамдашты. Кыштактагылар ємїрї татып кєрбєгєн мємє-жемишти жїктєп келишип базар ачып малга алмаша башташты. Мємє-лєр, коон, дарбыз ичилди, желди, тїгєнїп жок болду. Алмашылган малды Оштун, Ка-

ра-Суунун базарында кымбатка сатышты. Гисар тукумундагы койлор, семиз то-

поздор базарда єтїмдїї эле. Кара-Кєлгє, Памирге биринчи келишкен аялдар ошен-тип тез эле байып кетишкен. Нурдан дагы ун салып келип малга алмашып кетїїчї. Жергиликтїї калк болсо баёо, меймандос келишип аялдары болсо шуулдаган оштук аялдарга жетмеги кайда? Оштук аялдар-ды дагы тїшїнїї керек. Памирдин ар бир кыштагында соода кылышып ишсиз кал-ган кїйєєлєрїн, балдарын багышып, ти-ричилиги єтїп жатпайбы.

Нурдандар бул кыштакка бир кїн тї-нєштї дагы эртеси кайрадан жолго чы-гышты да Муз-Кєлгє жете келишти. Атына жараша, ак жайдын кїнї бул жерде кадим-кидей кар жаайт. Азыр дагы бет алдыдан чаба жаап турду.

Машина эми таштак жол менен кыялай

Ак-Байтал ашуусунан чыгып бара жат-ты. Ак-Байтал ашуусу Памирдеги эў би-йик ашуу. Бийиктиги 4655 метр. Туу чо-кудан кєз жеткен жердин баарында мєў-гїлїї тоолордун учу булут арасынан чы-гып, тємєндє ак булуттар уюлгуп карап эле тургуў келет. Памирге гана тиешелїї бул кєрктїїлїктї кєз менен кєргєндє га-на табияттын укмушуна баа берип таў ка-ласыў. Нурдан бул жолдон єтїп жїргєндє дал азыркыдай ушул ак булуттарга сук-танган эмес. Булут арасынан чыгып тур-ган тоонун єзїнє тарткан таасирин эми сезиптир Памирдеги жаратылыштын єтє катаалдыгы, муздак аба ырайы суткалык климаттын туруксуздугу, дайыма аркыра-ган шамалдуу кургакчылык, жер кырты-шынын дээрлик бардыгы кумдак болгон-дуктан дыйканчылык кылуу дегеле мїмкїн эмес. бирок Памирликтер катаал Ата-Жур-тун эч кандай кєрктїї шаарга алмашпайт. Ата-жотосу жашап келишкен, урпактары дале жашай беришмекчи. Тиричиликке керектїїнї Нурданга окшогон азаматтар, оштук шуулдаган аялдар алып келип эле жатышпайбы. Союз мезгилинде, Афган єлкєсї менен чектеш болгондуктан жак-шы каралчу. Эми чек ара мурдагыдай жак-шы кайтарылбай, чек араны кесип єтїшїп наркозатын ташыгандар кєбєйїп кетти.

Машина Мургап кыштагына келип жет-ти. Таш зоокалар менен курчалган кыштак, Сарез кєлїнє барып куюучу Ак-Суу суу-сунун єйїз-бїйїзїнє жайланышкан. Аба ырайынын катаалдыгынан жылуу болсун дешип їйдї пас салышат. Бул жерде дагы эч кандай дарак єспєйт. Аба суюк болгон-дуктан четтен келгендер дароо кєнє кою-шу кыйын, тїтєк болуп дем алуу оорлоп, эки кадамча дагы катуу баса алышпайт. Кичине айдєєшкє чыккыча энтиге кїйїгїп жїрєк лакылдай катуу согот. Соода кылып келген аялдар биринчи кїндєрї ушинтип кыйналышат да анан кєнїп кетишет. Ош-тон келген аялдар Мургап кыштагына ба-зарча ачып алышты дагы памирлик кыз-келиндердин кєзїн кїйгїзїп бардык нер-сени сата башташты.

НАРКОТАШЫГЫЧТАР

(Сандан санга)

бУрУЛКАН бАКЕЕвА

Íàðêî ñîîäàãà àðàëàøóóíóí ýêè ãàíà æîëó áàð. ªë¿ì æàíà

ò¿ðìº. ¯÷¿í÷¿ æîëó æîê. Íàðêîçàòûí êîëäîíãîí äàãû, ñàòêàí äàãû ºç¿

àòàéûëàï æàð êûðûíäà òóðóï àëûï àæàëûíà áîé òàøòàãàí ìåíåí

áàðàáàð.

15-ноябрь, 2013-жыл

15сканВОрд

13-декабрь, 2013-жыл

16 ШОу жаЎЫлЫктар

Àê-Òàëàà ðàéîíäóê àéìàêòûê îîðóêàíàñû

ТЕНДЕр жАрЫяЛЫЙТ:1-ëîò. Äàðû äàðìåê

2-ëîò. Òàìàê-àøтендер ак-талаа райондук

аймактык ооруканада 26 декабрь 2013-жылы саат

10:00дє єтєт.

байланыш телефондору:(0 3537) 92-1-65(0 778) 90-65-92

Добр “ЛА ЛА ЛЕЙ” АТТУУ ЫрЫНА КЛИп ТАрТТЫ

Єзгєчє аты жана стили менен элге таанылган Доб-ранов Адилет жакында эле “Ла ла лей” аттуу ырына клип тарттырды. Казанчынын єз эрки кайдан кулак чыгарса дегендей, ырчы да єзї каалагандай ыр тан-дап, ага клип тарттырды. Ырдын аты кїлкїлїї угулга-ны менен, ырдай келгенде той ыры болгонуна Добр-дун кїйєрмандары кїбє. Баса, клипке азыркы кыр-гыз шоу бизнесинин єкїлдєрї Анжелика баш болгон, Ильяз Андаш, Бегиш, куудул Назира Жетигенова, Та-машоу курама командасынын жигиттери жана оран-жировкачы Єктєм Сапар уулу тартылышкан.

СоЧИДЕ боЛо ТУргАН КвНде КЫргЫзСТАНДЫН 5 КоМАНДАСЫ

КАТЫшАТСочиде єтє турган Эл аралык КВН фестивалында

Кыргызстандан 5 команда єз єнєрлєрїн, талантта-рын сынашмакчы. Жергиликтїї лигадан “”Ала-Тоо” лигасынан 4 команда катышат. Ал эми жогорку ли-гага болсо «Азия MIX» катышаарын билдик. Тама-шоуну былтыр жарым финалга чейин жеткен оюн-чулары катышат. Баса белгилей кетчї нерсе Тамашоу курама командасынан 3 оюнчу кетип алардын орду жаўы оюнчулар менен толукталды. Евгений Акопян-дын жетекчилиги астында Кыргызтан КВН команда-сы тарыхта 13-жолу ат салышып жатат. Фестиваль 12декабрда башталат. Жыйынтыгы менен команда-лар лигага бєлїнєт.

эрНЕСТ АбДЫжАпАров жАз МЕНЕН “5000” СоМ АТТУУ КоМЕДИяСЫН

КєрСєТєТАкыркы учурда кыргыз жергесинде комедия жа-

нындагы тасмалардын саны арбып барат. Эрнест Аьдыжапаровдун “5000” сом аттуу кино комедиясы буюрса келээрки жылдын жаз мезгилинде кино сын-чылардын сынына коюлмакчы. Съездбек Искеналиев аталган комедияда башкы ролдо ойнойт жана тасмага продюсерлик да кылат.

жАН воИНов цИрКТЕ бИЙЛЕЙТАссоль Молдокматованын тун уулу Жан Воинов

9-декабрда Нью-Йоркто болуп єткєн кастингден єт-тї. Кастинг циркке жаўы актёрлор керек болуп уюш-турулган экен. Кастингге миўдеген таланттар келиш-се да биздин уулубуз Жан аларды артка калтырып алдыга озуп чыккан. Мындан ары Жан Воинов Дю Солей циркинин жаўы шоусунда катышмакчы. Бел-гилей кетсек, Жан Воинов бир жылдай убакыттан бери АКШда жашап, єзї жактырган бий менен алек-тенип келет.

Аида ИШеНГуЛовА

бЕгИш КоНцЕрТ бЕрЕТЖаштардын арасыда популярдуулукка ээ болгон

рэп ырчылары Бегиш жана Баястан кїйєрмандарын бир сїйїнткєнї турушат. Алар жакында жер-жерлер-деги кїйєрмандарына барып концерт беришет. 12 де-кабрда Кант шаарчасында концерт берсе, 13 декабрь – Карабалтада жана 15 декабрь – Токмок шаарларында концертин улантышат.

бИшКЕКТЕ “гороД 312” ТобУНУН КоНцЕрТИ боЛУп єТТї

Бишкек шаарыбыздагы кєўїл ачуучу борборлор-дун биринде “Город 312” тобунун концерти болуп єт-тї. Алгачкылардан болуп топтун Салатан Аширова ат-туу солисткасы чыгып 5 ыр аткарды алардын ичинде албетте топтун визиттик баракчасы болгон “Фрунзе” аттуу чыгармасын да аткарды. Андан кийин топ бол-гон курамы менен чыгып эски жаўы ырларды ката-рынан ырдап киришти. Светлана Назаренконун ай-туусунда Бишкектеги ырдап чыккан маанай менен эч бир жердики окшошпойт.