Мырзакматов элди

бєлїп-жарганын качан коет?

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

2 АЙБАТ ПРЕСС

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №755 Нускасы: 1500

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАРОВАРахатбек РЫСАЛИЕВТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВАДамир ЭСЕНГУЛОВМирбек АСАНАЛИЕВ

Коммерциялык директор:Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

КУРУЛТАЙДЫ ОЮНЧУККА АЙЛАНТКАН ОППОЗИЦИЯ

КЫЗ БОЛСО ИТ ЭЛЕ БОЛМОК ЭКЕН…

МЫРЗАКМАТОВ ЭЛДИ БЄЛЇП-ЖАРГАНДЫ КАЧАН КОЕТ?

ОППОЗИЦИЯНЫН “ДИРИЖЕРЛУК ТАЯКЧАСЫ” “АТА МЕКЕНДИН”

КОЛУНА ЄТТЇБЇ?

ТЄЛЄГЄНОВ ТЕРБИШАЛИЕВДЕН ШЕК САНАП АТАБЫ?

Чыныгы элдик Курултайдын ашмал-тайын чыгарып жаткан оппозиция єкїл-дєрїнє карата Курултай кыймылынын тєрагасы Баяс Турал кечээ маалымат жы-йынында нааразычылыгын билдирди. «Дастан Сарыгулов баш болгон аксакал-дарыбыз да оппозицияга кошулуп Курул-тайдын кадырын кетиришти. Ар кимиси аны єзї алдынча эле єткєрєбїз деп чамы-нып жїрїшєт» дейт Баяс Турал. Анан дагы оппозиция єкїлдєрїнїн ар кимиси эле ар кайсыл жерде курултай єткєрєбїз деп жї-рїшкєнїнєн улам «Курултай» кыймылына телефон чалышып, «Биз кимиўерге ише-небиз, силергеби, же тигилергеби?» деп су-рагандардын саны кєбєйгєнїн кошумча-лады. Абдан туура ачуу чындык. Курултай деген жалпы элдик курултай болот. Жети дубандын аймактарынан бирден атайын єкїл шайланып анан келип катышат. Ал эми биздин оппозиция єкїлдєрї уюшту-

руп аткан курултайлар жєн эле катардагы чогулуш болуп калууда. Андыктан улуу Курултай деген сєздїн кутун качырбай, жер-жерлерге барып элди чогулткан оп-позиция жєн эле чогулуш єткєргєнї жа-табыз деп коюшса не?..

2010-жылдагы парламенттик шай-лоонун алдында «Ата журт», «Республи-ка» партияларына «тийип чыгып», акы-ры «Содружествого» токтолгон Ємїрбек Суваналиевдин «ойнооктугу» кала элек экен. Ал жакында эле «Улуттар Бирим-диги» партиясынын єкїлї Уран Бото-бековго жолугуп: «Эгер Мелисбек Мыр-закматов саясый кїрєшкє ачык чыкпаса, башканы тандайм. Айлам кетсе Адахан Мадумаровго барып кошулам» таризинде «ормон опузага» салганы чынбы? Адахан Кимсанбаевичтен «бактысын» таппаса, иниси Ємїрбек Бабановдун этегине эрме-шїїгє ниеттенгеничи? Дагы жакшы гене-рал экен, кыз болсо даана кызык болмок беле? Ємїкебиз тїшїнїктїї киши эмес-пи, азил-чыны аралаш кебибизди туура кабылдаар...

Ош шаарынын мурдагы «кожоюну» Мелис Мырзакматов Кыргызстанда дагы бир гезитти каржылоого алып чыгара баштаганы маалым болду. Ал гезиттин аты «Мезгил Ньюс» деп аталат. Чї деген-де эле биринчи санына бакыйып єзї ин-тервью берип, учурдагы бийликке Кыр-гызстандын чегинен тышкары туруп алып акаарат келтирип алыптыр. Кєп сєздї ай-тып башты оорутуп отурбайлы. Ток этер жерлерине токтолуп єтєлї. «Ємїрїндє колхозго бригад болбогондор, мамле-кетти башкарып отурушат. Алар эл чар-бачылыгы эмне экенин али аўдап билише элек» дейт Мырзакматов. Эсибизге жара чыкпаса Мырзакматов єзї дагы мэрлик кызматка келгенге чейин колхозго деле бригад болуп кєргєн эмес. Кыязы, Маду-маров агабыз туура айткан болуш керек – базарком болуп иштесе керек эле. «Карыз

алып урпактардын моюнуна илип туруп, бир нерсени куруп, же салып коюш бул баатырдык же экономикалык кєрєгєчтїк эмес. Маселен тїндїк-тїштїк альтерна-тивдик жолун алалы, мамлекетке канча-лык деўгээлде зыян келтирери тууралуу экономисттер байма-бай коўгуроо ка-гууда» дейт ошого эле оюн улай. Анын ою боюнча тїндїк-тїштїк альтернативалык жолу Кыргызстандын экономикасын сыз-га олтургузат экен. Кандайча? Эртеў куру-луп бїткєндєн кийин єлкєбїздїн тїштїгї менен тїндїгїнїн ортосундагы карым-ка-тышты кеўейтсе, учурдагыдай Тєє-Ашуу менен каттап, кышкысын кар кєчкїлєр-дєн улам єтє албай туруп калып, бир топ экономикалык жоготууларга учурагандан кєрє бул тїптїз, эч кандай ашуусу жок жол менен каттап турганыбыз бир жагы-нан жеўилдик, экинчи жагынан экономи-

кабызга да салымын кошот эмеспи? Же єзїбїздє жок болсо, алаканды куушуруп отура берсек иш алдыга жылабы? Ошол эле єзї мэр болуп турганда асма кєпїрєнї бир тыйыны жок баштап алып шерменде болгонун эсинен чыгардыбы? И баса, Ме-лис мырзанын арына баракелде деп кое-лучу. Ушул эле маегинде ал «Мен Оштогу кєпїрєнї 500 миллион сомго бїтїрмєк-мїн» деп кєкїрєгїн койгулап алыптыр. Элди келесоо ойлой турганын ушул сєзї-нєн деле тїшїнє берсек болот. Анткени ал Ош шаарын башкарып турган маалда кєпїрєнїн курулушуна 1 миллиард сом кетет деп эле айтып жїрбєдї беле? Айтор Мелис мырзанын бул маеги баштан аяк курулай кєкїрєк койгуламай, элди эптеп бєлїп-жармай максатын кєздєгєнїн тї-шїндїк. Анчалык кыйын болсо, алыска жатып кыйын болбой, келип бардыгын

айтпайбы? Мыйзам алдында єзїнїн ак экенин далилдебейби?..

31-март кїнї Кубанычбек Кадыров ба-шында турган Бириккен оппозициялык кыймыл Жалал-Абад шаарында курултай єткєрєлї деп турганы белгилїї. Курултай жєн эле курула бербесин жакшы тїшїн-гєн оппозиция анын демєєрчїсїн дагы таап коюшуптур. А.Акаев менен К.Ба-киев доорунда май талкан кызматтарды аркалап келген, экс-министр, экс-депутат, жалпы жонунан экс-чиновник Акылбек Жапаров Кадыровду оппозиция лидери

болушу менен куттуктап, “курултайыўды жакшы єткєзїп ал” деп 50 миў доллар-ды бергени жалганбы? Ошол эле учурда Акылбек мырза єзї “Ата мекен” партия-сынын босогосунан чыкпай эле, ары-бе-ри аттап турат дешет. Кызыгыў тїшкїр, ошондо ал ортомчулук милдетти аткарып, ал эми курултайдын чыныгы дирижерлу-гун “Ата мекендин” “атасы” Ємїрбек Те-кебаев жасап аткан болуп калабы?

26-мартта «Жерїй» алтын кени боюн-ча конкурстук комиссиянын отурумунда «Ата-Мекен» фракциясынын депутаты, їйїнїн балконунан коўшусунун велоси-педи чыккан Райкан Тєлєгєнов жаш де-путат Данияр Тербишалиевди АКШнын Мамдепартаментинин расмий єкїлї Жен-нифер Псаки менен окшоштуруп єттї. Кы-зыгыў тїшкїр десе, акыркы учурларда де-путаттарыбыз укмуштуудай эле ойлорду балп эттирип сала турган болушту. Райкан мырза улуу жазуучунун уулу катары бул салыштырууну образ менен айтып жатса, биз да ага образ менен їн кошуп коелу де-дик. Эсибизге жара чыкпаса, Женнифер Псаки боюнда болуп калганы їчїн дек-ретке чыккан эле. Анан Райкан мырза-нын бул салыштыруусу кызык ойлорго кептеп коюп атпайбы. Же Данияр мыр-задан бир шеги барбы Акыркы учурлар-да Тербишалиев Садыр Жапаров, Мелис Мырзакматов, Равшан Жээнбеков єўдїї

оппозиция єкїлдєрї менен пикирлеш бо-луп бараткандай болду эле. Кыязы ушу-лардан шек санап аткандагысыбы? Кы-зыгын тїшкїр десе…

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

3АЛКЫМ АЗАБЫ

Икрамидин АЙТКУЛОВ, адвокат:

ИРИ КОРРУПЦИЯЛЫК ИШКЕ БЄГЄТ КОЮЛДУ

Алмазбек Атамбаев президенттикке шайлангандан тартып коррупцияга каршы аеосуз кїрєш жїрїїдє. Бул аралыкта ондогон ири чиновниктерге кылмыш иши козголуп, бир катар саясатчылар темир тор артында отурууга аргасыз болду. Эми кезек прокуратура єкїлдєрїнє да жетти. Дїйшємбї кїнї кечинде Башкы прокуратуранын Тергєє башкармалыгынын башчысы Кылычбек Арпачиев єзїнїн иш бєлмєсїндє 100 миў доллар пара алып жаткан жеринен кармалды. Аны Улуттук коопсуздук мамлекеттик кызматынын (УКМК) Коррупцияга каршы кызматы колго тїшїргєн.

УКМКнын маалымат катчы-сы Рахат Сулаймановдун айты-мында, бул иш боюнча Кылмыш кодексинин 304-313-беренеле-ринин (кызмат абалынан кыя-наттык менен пайдалануу, пара алуу) негизинде кылмыш иши козголгон. Ал эми шектїї ка-тары кылтакка илинген Башкы тергєєчї К.Арпачиев дароо убак-тылуу тергєє абагына камалды. Учурда бул факт боюнча тергєє иштери жїрїп жатат. Такталба-

ган маалыматтарга караганда, Башкы тергєєчї парламент де-путаты Карганбек Самаковдун уулунан 200 миў доллар акча та-лап кылган. Канткен кїндє да мыйзамсыздык менен кїрєшкєн чиновниктин мындай ири єл-чємдє пара менен кармалышы коомдо чоў талкууну жаратты.

АРПАЧИЕВ ИРИ ИШТЕРДИ ТЕРГЕГЕН

100 миў доллар пара менен кармалган К.Арпачиев Ат-Ба-шынын кулуну. Юстициянын биринчи класстагы кеўешчиси. Анын орто медициналык жана жогорку юридикалык били-ми бар. Алгачкы эмгек жолун Бишкек шаардык медициналык тез жардам кызматында башта-ган. Ал эми 1991-жылдан баш-тап прокуратура тармагына баш багып, Жалал-Абад прокурату-расында стажер болуп ишке ор-ношкон. Кєп жыл Жалал-Абад прокуратурасында эмгектенген Арпачиев Башкы прокуратура-да 2003-жылдан баштап иштей баштаган. 2013-жылы болсо мурдагы баш прокурор Аида Са-лянованын жардамчысы катары иштеп, 2014-жылдан тарта Тер-гєє башкармалыгынын жетек-чиси болуп дайындалган. Айрым маалымат каражаттарынын жа-зышынча, Арпачиев экс-башпро-курордун жолдошу Бакыт Абды-

капаров менен ынак дос. К.Арпачиев буга чейин

“Tazabek” басылмасына берген маегинде Башкы прокуратура иликтеп жаткан бир катар иштер-ди айтып берген экен. Алардын катарында мурдагы Айыл-чарба министри Чынгысбек Узакбаевге кылмыш иш козгогон. Анын 419 миў долларды максатсыз пай-даланганы аныкталып, азыркы учурда иш эки инстанцияда ка-ралып айыптаган єкїм чыккан. Ошондой эле “Кыргызтелекомго” тиешелїї болгон «Бител» ЖЧК-нын уставдык капиталындагы 40� їлїшїнїн иши. Андан сыртка-ры, Арпачиев бул кызматта тур-ганда Кумтєр боюнча иш, депутат Акматбек Келдибековго карата козголгон кылмышы иши, мур-дагы Жаратылыш ресурстары агенттигинин жетекчиси Замир-бек Эсенамановго кылмыш иш-тери ачылган.

ПРЕЗИДЕНТ ЕВРОПАДАН ЄЗ ОЮН БИЛДИРДИПрезидент Алмазбек Атам-

баев 25-мартта Францияда иш-кер чєйрєлєр менен жолугушуу учурунда, Башкы прокуратура-нын кызматкерлеринин карма-лышы жєнїндє комментарий берди. Єлкє башчысы Фран-циянын ишкерлерине кайрылып аларды єлкєгє инвестициялар-ды активдїї тартууга чакырып, муну менен катар алар корруп-циядан коркпошу керек экенин белгиледи. “Бул жакка чыгар ал-дында мен башпрокурор жана Антикоррупциялык кызмат ме-нен жолуккам, анда кїч тїзїм-дєрї єздєрї тазаланышы керек деген сєздєр болгон. Мен кїт-кєндєй эле, кечээ Башкы про-куратуранын тергєє башкарма-лыгынын жетекчиси - єлкєнїн башкы тергєєчїсї кармалды. Башкы прокуратура дагы пара алуу менен иштеген”, - деди ал.

Ошондой эле президент мєє-нєтїнїн аягына чейин кїч тїзїм-дєрїндє тазалануу жїргїзєрїн айтып, Кыргызстанда кол тий-бестик жок экенин билдирди. “Менин мєєнєтїмдїн аягына 2 жыл 8 ай калды. Мен бардык кїч тїзїмдєрдє тазаланууну жїргї-зєм. Биз уурулардан тазаладык, азыр уурдагандан коркушат, кор-рупциялык иштер їчїн министр-лер да, депутаттар да камалышты. Бїгїн Кыргызстанда кол тийбес-тер жок”, - деди єлкє башчысы.

“БУЛ МААЛЫМАТКА ИШЕНЇЇ КЫЙЫН

БОЛДУ”Башкы прокурор Индира

Жолдубаева Башкы тергєєчї-нїн 100 миў доллар пара менен кармалышы тууралуу коммента-рий берип жатып, бул окуя туу-ралуу алдын ала маалымат кел-генде ишенїї кыйын болгонун айтат. Индира айым бул факты-нын тастыкталганына кєзї жет-кенден кийин тийиштїї чара-ларды кєрїїнї тапшырганын билдирди. “Прокуратура кыз-маткери тарабынан пара талап кылуу фактысы жєнїндє маалы-мат тїшкєндє бул маалыматтын объективдїїлїгїнє жана анын канчалык чындыгына ишенїї кыйын болду. Анткени бул жер-де єзїнє жїктєлгєн милдеттер їчїн жоопкерчилик деўгээлин мыкты билген кызматкер туу-ралуу сєз болуп жатты эле. Би-рок кєрсєтїлгєн материалдар кылмыш ишин козгоого негиз болорун тастыктады. Бул фак-ты аныкталса жалпы эле Баш-кы прокуратуранын ишине кара так тїшєрїн тїшїнїї менен, мен кылмыш ишин козгоого макул-дук бердим жана бардык тийиш-тїї чараларды кєрїїнї тапшыр-дым”, - дейт ал.

Ошондой эле Жолдубаева Башкы тергєєчїнї кармоо опе-рациясы прокуратура менен УКМКнын кызматкерлери та-рабынан ишке ашканын айтат. “Прокуратуранын кызматкерин кармоо операциясы - биздин ве-домство менен УКМКнын бир-гелешип иштешкенин жыйын-тыгы. Азыр тергєє жїрїп жатат, анын жыйынтыктары тууралуу коомчулук иштин жїрїшїндє кабардар болот. Операция маа-лыматты тышка чыгарбастан жїргїзїлгєндїгї прокуратура тазаланууга єзї кызыктар экен-дигин далилдеп турат”, - дейт ал. Андан сырткары Башкы проку-рор тергєє органдарынын таза иштеєєсїнє жана мамлекет ал-дында єз милдеттерин так атка-рууга дайыма колдоо кєрсєтїп турарын кошумчалады. “ММКда жана соцтармактарда акча талап кылган фактылар жєнїндє маа-лыматтар болуп жаткандыгына карабастан, прокуратура кыз-маткерлеринин арасында єзї-нїн аты менен сыймыктанган, мундирдин намысын сактаган

жана милдеттерин абийирдїїлїк менен аткарган адамдар экен-дигин белгилегим келет. Алар коомдун жыргалы їчїн коюлган тапшырмаларды жана функцио-налдык милдеттерди аткарууда мен тараптан дайыма колдоого ээ болушат. Кечээги окуя баар-дык кызматкерлер їчїн катар-дан чыккан, талкуу жараткан окуя болуп саналганына кара-бай, Башкы прокуратура биздин єлкєнїн башкы текшерїїчї ор-ганы болуп келген жана кала бе-рет. Мыйзам баары їчїн бирдей. Биз коррупцияга каршы кїрєшїї боюнча иштерди улантабыз”, - дейт Башкы прокурор.

ЧОЎ КЫЗМАТТАГЫЛАР ДА

ЇН КАТТЫБашкы тергєєчїнїн ири кор-

рупция менен кармалышы боюн-ча Президенттин Аппаратынын жетекчиси Данияр Нарынбаев да маалымат каражаттарына ком-ментарий берип, анын кармалы-шы ийгиликтїї аяктаганын бил-дирген. “УКМКнын алдындагы Коррупцияга каршы кызмат чоў кызматтагы чиновникти пара алып жаткан жерден татыктуу кармады. Башкы тергєєчїнїн єз кабинетинен ири єлчємдє кор-рупция менен кармалышы жо-горку деўгээлде уюштурулган”, - дейт ал. Ошондой эле ал бул окуяны маалымат каражаттары-нан укканын билдирген. “Тилек-ке каршы бул окуя жаўы Баш прокурор Индира Жолдубаевага сєз тийгизиши мїмкїн. Эми ал кадрдык маселеге єзгєчє кєўїл бурушу керек”, - дейт ал.

Ал эми биринчи вице-премь-ер-министр Тайырбек Сарпашев бул окуяны єлкєдє жїрїп жаткан коррупция менен кїрєшїїнїн жыйынтыктары катары баала-ды. Анын айтымында, прокура-тура кызматкеринин пара менен кармалышы єлкєдє системалык тїрдє коррупция менен кїрєш-тїн жїрїп жатканынан кабар берет. “Бул кїрєш кєптєн бери уланууда. Укук коргоо кызмат-керлерин тазалаш керек. Учурда тергєє башталды. Анын канча-лык кїнєєсї бар экенин тергєє иштери аныктайт. Бирок, ири чиновниктин пара менен карма-лышы коррупция менен кїрєшїї катуу жїрїп жатканынан кабар берет”, - дейт ал.

САЛЯНОВАНЫН УБАГЫНДА БАШКЫ ПРОКУРАТУРА КОРРУПЦИЯЛАШЫП КЕТКЕН, АРПАЧИЕВ АНЫН КАЛДЫГЫ”Белгилїї жактоочусу Икрамидин Айткулов бул окуяга байланыштуу “Азаттык” радиосу аркылуу пикирин билдирген. Анын сєзїн комментарийсиз мисалдайбыз.

- Менимче, Арпачиевдин жана башка-лардын кармалышы Саляновадан калган калдык. Анын убагында Башкы прокура-тура ачык эле коррупциялашып кеткен. Арпачиев анын жакын адамдарынын бири

болгон. Ал негизги башкармалыктардын биринин башчысы катары экс-баш про-курордун таламдашы, бир сєз менен айт-канда анын жакын кадры эле.

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

4 САРЫ ЭСЕП

Марс САРИЕВ, саясат таануучу:

Кубан АБДЫМЕН, саясат таануучу:

Æå¢èø ïàðàäûíà êàòûøóó ¿÷¿í Êûðãûçñòàíäàí Ìîñêâàãà 10

àðäàãåð áàðàò

***

Æàëàë-Àáàääà óëóòòàð àðàñûíäàãû äîñòóê ôåñòèâàëû

ºòºò

***

2014-æûëû ìåêòåïòåðäèí 42 ïàéûçûíäà êàìêîðäóê

êå¢åøòåðè à÷ûëãàí

***

Àòà-ýíåíèí êàðîîñóíàí àæûðàãàí áàëäàðäûí ñàíû îí

ìè¢ãå æåòòè

***

2014-æûëû ïåíñèîíåðëåðäèí ñàíû 9 ìè¢ãå ºñêºí

***

Áûëòûð æàëïû ñóììàñû 733 ìëí äîëëàðäû ò¿çãºí 26

ìàêóëäàøóóãà êîë êîþëãàí

***

Óëóòòóê áàíê: Äîëëàðäûí òåãåðåãèíäå æàñàëìà êûìãóóò

æ¿ð¿¿äº

***

Áèøêåêòèí ò¿íä¿ê òàðàáûíäà ãàç ýêè æóìàãà º÷¿ð¿ëºò

***

Óêóê êîðãîî÷ó Áèøêåê ìýðèÿñû êûðãûç òèëèíäå ºç ãåçèòèí ÷ûãàðûøûí òàëàï êûëóóäà

***

Îïåðà æàíà áàëåò òåàòðûíûí æåòåê÷èñè èøòåí àëûíäû

***

Êàíæàð Êàäûðàëèåâ ïðîêóðàòóðàãà ºç ýðêè ìåíåí

êåëãåíäèãè àéòûëóóäà

***

Áèøêåêòå êóðàë÷àí êèøè æîëäî êåòèï áàðà æàòêàí àäàìäû

ìîþíãà àòêàí

***

Áèøêåêòå êàçà áîëãîíäîðäó êàòòàòûï, ìèëëèîí ñîìäóê

àéëûê àëûï òóðóøêàí

***

Îøòîí Ñèðèÿãà êåò¿¿ãº àðàêåòòåíãåí Òàæèêñòàíäûí 3

æàðàíû êàðìàëäû

***

Êàçàêñòàíäà êûðãûçñòàíäûê æàðàíäû ºëò¿ð¿ï êåòêåíäåð

êàðìàëûøòû

***

Ìîñêâàäà êûðãûçñòàíäûê æàðàíäû êºç㺠àòûï êåòèøêåí

***

Äîíåöêòå àâòîáóñ æàðûëóóñóíàí òºðò àäàì ìåðò

êåòòè

***

Ò¿ðêèÿäà ê¿ðò êîçãîëî¢÷óëàð ìåíåí àòûøóó áîëäó

***

ТАМЧЫ КАБАР

“ИНВЕСТИЦИЯЛЫК КЛИМАТКА ТЕРС ТААСИРИН ТИЙГИЗЇЇЧЇ ПОПУЛИСТТИК БИЛДИРЇЇЛЄР ДЕПУТАТТАРДЫН ЄЗДЄРЇ ЇЧЇН ГАНА ПАЙДАЛУУ”

“КУМТЄРГЄ” ЖАСАГАН МАМИЛЕБИЗ КОШУМЧА ИНВЕСТОРЛОРДУН КЕЛИШИНЕ ТЕРС ТААСИРИН БЕРЇЇДЄ”

- Бїгїнкї кїндє Кыргызстанда-гы инвестициялык климаттын абалын кандай баалайсыз?- Учурда єлкєбїздєгї инвестициялык

климаттын абалы єтє начар. Европа мам-

лекеттеринен келе турган инвестициялар таптакыр токтоду деп айтсак болот. Буга башкы себеп бул “Кумтєрдїн” айланасын-дагы болуп жаткан конфликттер болуп атат. Биздин депутаттардын, саясатчылар-дын “Кумтєргє” жасап аткан мамилесин кєрїп атышат. Андан улам бизге инвес-тиция салуудан чоочуркашат. Эми жа-кында эле мамлекет башчысы Алмазбек Атамбаев Батыш єлкєлєрїнє расмий иш сапар менен багыт алды. Ал жакта аларга кандай инвестициялык климатты сунуш кылаарын кєрє жатарбыз. Кандай сунуш кылса дагы, Батыш єлкєлєрї биздеги сая-сый абалды кєрїп турушат жана азырынча инвестиция салууга шашылышпайт. Алар-ды чыныгы инвестор катары кызыктыруу їчїн адегенде єлкєдєгї инвестициялык климатты жакшыртыш керек.

- Эмнеге єлкєбїздє инвестиция-лык саясат жїргїзїлбєй жа-тат?- Бул биздин єлкєнїн эгемендикти ал-

гандан берки жетекчиликтеринин кор-рупциялык механизмдерди єркїндєтїп жибергени менен байланыштуу. Репута-

ция бузулду. Чыныгы олуттуу инвестор-лор келбей атат. Келгендерин иштетпей жатабыз. Инвестициялык саясатты туура жїргїзїї жана аны жїзєгє ашыруу жооп-керчилигин алуу биздин чиновниктерден кєз каранды болот.

- Бїгїнкї кїндє депутаттар ин-весторлор менен цивилдїї жол менен карым-катыш кылуунун ордуна улутташтыруу єўдїї терс таасирин берїїчї аракет-тер менен алек? Мындай аракет-тер кимдер їчїн пайдалуу?- Маселен, азыркы таптагы алтын ке-

нинин айланасындагы болуп аткан по-пулисттик билдирїїлєр ошол депутат-тардын єздєрї їчїн гана пайдалуу. Алар келерки шайлоонун алдында элдин кол-доосуна ээ болууну гана кєздєп жатышат. Эл їчїн “улутташтырабыз, єзїбїздїн мам-лекет їчїн иштетебиз” деген сєздєр жа-гат. Анын тєркїнїн тереў иликтей алыш-пайт. Андыктан азыркы депутаттардын иш-аракеттери алар кайрадан депутат-тык орундарга келїї максатынан єйдє ашпай жатат.

- Бїгїнкї кїндє єлкєбїздє тї-зїлїп турган инвестициялык климатты кандай баалайсыз? Акыркы мезгилдерде ири алтын кендерин улутташтыруу керек деген єўдїї демилгелер эл єкїл-дєрї тарабынан чыгууда. Мын-дай демилге кимге пайда?- Биринчиден, “Кумтєрдїн” тегерегин-

деги маселелер кєп жылдан бери келат-кан маселе. Негизи Кыргызстандагы жак-шы иштеп аткан, инвесторлорго да їлгї боло ала тургандай долбоор болчу. Бирок, биз парламенттик башкаруу системасы-на єткєндєн кийин бул ишканага карата мамилебиз єзгєрїп кетти. Мурдагы кели-шимдерди катуу сынга алып, Кыргызстан-дын кызыкчылыгына туура келе тургандай жаўы келишим тїзїї аракеттери жасалды. Бул боюнча жакында эле парламент єкмєт-кє тапшырма берди, март айынын аягына чейин ишти бир жактуу кылып чечип ке-лїї їчїн. Бирок, ал тапшырманы аткарууга азырынча єкмєттїн чамасы жетчїдєй эмес. Улутташтырууга барбаш їчїн 50-50 пайыз-дагы биргелешкен ишкана тїзїї сунушу дагы жакшы болгон. Бирок анын ички тї-зїлїштєрї кандай болорун атайын адистер

айтышы керек. Айтор бїгїнкї кїндє ишка-нанын єндїрїшї їзгїлтїккє учурай турган-дай кырдаал тїзїлїп тургансыйт. Андыктан бул маселеде єтє этият болуп, тереў калчап иш кылышыбыз керек.

«АЗЫР БИЗ, САЯСИЙ ЭМЕС, ЭКОНОМИКАЛЫК САЯСАТ ЖАСАЙ ТУРГАН УЧУРУБУЗ

БОЛУП ЖАТАТ»- Америкалык саясат таануучу жана экономист Пол Крейг Ро-бертс Американын жашыруун сырынын чет бучкагын дїйнє-гє жар салып койду. Анын ай-туусуна караганда Вашингтон Жамааттык коопсуздук кели-шими уюмун таркатып жиберїї максатында анын курамындагы єлкєлєрдє "тїстїї революция-ларды" жасап жиберїїнї кєздєп жатыптыр. Буга ал конкреттїї мисалдарды келтирген. Мисалы, бул максаттарды жїзєгє ашы-руу їчїн АКШнын мамкатчы-сынын жардамчысы Виктория Нуланд Армения жєнєп кеткен. Кадимки америкалык революция "бульдозеру" атыккан Ричард Майлс картайып калганына ка-рабастан Мамдептин тапшыр-масы менен Кыргызстанга убак-тылуу элчи болуп келип отурат. Ал эми мурдагы элчи Памела Спратлен болсо коўшулаш Єз-бекстанга алардын жетекчили-гинин Вашингтонго ык алышын камсыз кылуу їчїн багыт алды дейт. Американын мындай пла-

ны Кыргызстанда ким аркылуу аткарылышы мїмкїн?- Азыр, кыргыз элигинде чыныгы эр-

киндик бар, демократия бар десек да бо-лот. Ошондон АКШ пайдаланып кетїїнї ойлонуп жатат. Азыр биз алыстагы АКШ-ны эмес Евро союзга кандай жол менен ки-ребиз ушул маселени ойлоно турган учур. Биз єнїгїп келе жаткан мамлекет катары Россиянын союздашы катары илгертен саясат жїргїзїп келгенбиз. Евро союзга кирїїгє АКШ тїздєн тїз каршылыгын кєрсєтїп, демократияны шылтоолоп, биз-дин саясий топторду сатып алып коюп жа-тат. АКШны биз колдогонубуз менен алар бизди жаш баладай эрмектейт. А Россияны колдоого алсак бул экономикалык єсїїнї ойлоп кадам таштаган болуп эсептелебиз. Азыркы биздин бийлик экономикалык кызыкчылыктын негизинде Россиянын союздашы болуп жатат. Бул Кыргызстан їчїн келечекте жакшы мємєсїн берет.

- Акыркы учурларда оппозиция єкїлдрї Америкага бат-баттан каттап калышкан. Мунун сыры АКШнын революция жасоо пла-ны менен бир эмеспи?- Тилекке каршы биздин азыркы оппо-

зиция АКШнын кызыкчылы їчїн иштеп жатканы жаман кєрїнїш. Анын баарын сырттан АКШ уюштуруп жатканы мур-датат эле белгилїї нерсе. Азыр бизге эч кандай революция, пикет, митинг да ке-реги жок. Эл анын баарын жакшы тїшї-нїп турат. Эл азыркы оппозицияны эч кандай колдоого албайт. Анткени алар-дын саясий кызыкчылында мамлекеттин экономикалык, маданий кызыкчылыкта-ры камтылган эмес.

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

5САЙ-САТ

АЙТИКЕЕВ БАКИЕВДЕРДИН ЖАНЫНДА БАЛЫК УУЛАГЫСЫ КЕЛЕТ…

ЄЗГЄРЇЇЛЄРДЇ КЄРЄ АЛБАГАН ЖАЗМАКЕР ДАЙЫР ОРУНБЕКОВ

ОППОЗИЦИЯ ИЧИНДЕГИ КЫРЫЛЫШ

МАМЛЕКЕТТИК КЫЗМАТТА ИШТЕП ЖЇРЇП, МАМБЮДЖЕТТИ МАЙКАНДАП, ЖЕКЕ БИЗНЕСИН ГЇЛДЄТКЄН ТАШИЕВ

«Эшегине жараша тушагы» демекчи башкы редакторуна жараша гезиттин ка-дыры болот. Эки сєздїн башын эптей албаган, 6 сїйлєм маалымат жазса, бери жагы 10 чакты катасын кошо кеткен Ади-лет Айтикеев аттуу сабатсыз жазмакер бар. «Эй, сен!» деп жазып маданиятсыз-дыктын жогорку їлгїсїн кєрсєткєнїнє корстон болуп, кайкалай басып калма-йы дагы бар. Мына ушул «жашабай жа-тып» жалаў калпты ышкырткан жигит «Искра» аттуу гезитти чыгарат. Анысын кааласа чыгарып, кааласа токтотуп кой-моюу дагы бар экенин айтып коелу. Так-тап айтканда ар кайсыл мурдагы, азыркы коррупционерлерден заказ тїшїп калса, алардын їйїнє жатып алып мактоо мате-риалдарын жазганча “Искрасы” учкунун чачпай турат. Анын гезитинин негизги окурмандары Келдибеков, Мырзакматов

жана Бакиевдер. Демєєрчїлєрї дагы, ге-зитинин башкы каармандары дагы ушу-лар. Айтикеев їчїн ошол гана керек. Эў негизгиси аларды ай-асманга кєтєрє мак-тап туруп, чєнтєктєрїн кагып алыш керек. Анан колдоруна бирден гезит карматып койсо болду. Калганы менен иши жок. Жалпы кыргызстандыктардын каргы-шына калган Бакиевдердин, коррупцияга шектелген, Соцфонд менен Салык кызма-тын жетектеп турганда пенсионерлердин пенсиясына чейин колун созуп жиберген Келдибековдун, Ош шаарынын “кожою-ну” болуп туруп, жалаў эстеликтерди тур-гузуудан эле миллиондорду кымырып алган Мырзакматовдун элдин жон тери-синен сыйрып алган акчаларынын бир бєлїгїн алганына кубанган Айтикеевге элдин эмне менен дем алып атканы деле баары бир. Иши кылса ошолорго жага турган материалдарды жазыш керек, бий-ликти карандай калп менен болсо дагы сындаш керек. Анын жалаў заказ менен иш кыларын журналистика журтчулугу абдан жакшы билет. Бирок мурдун балта кеспеген Адилет Айтикеев аябай чоў иш жасап аткансып кайкалаганын койбойт. Мейли бийликти сындасын, сын деген ке-рек. Бирок, ал конкреттїї, олуттуу, факты менен болушу керек го? Эси барда, этегин жаап калбаса кыргыз эли бир кїнї ошол Бакиевдердин жанына кууп салат го...

Демократия, сєз эркиндиги деген нер-селердин артында жоопкерчилик деген тураарын жакшы билебиз. Тилекке каршы арабызда алдыўкы экєєнї каалагандай колдонуп, бирок акыркысын таптакыр эсине алгысы келбегендер да бар. Їй-дєгї эў кичинекей баладай болуп, оюна келгендин баарын жасап, анан ата-энеси кичине какыс-кукус кылып койсо бакы-рып ыйлаган баланын кыялындай болгон жалданма журналисттер да пайда болду. Албетте, мындайлар кєп эмес, аз. Бирок, бир карын майды бир кумалак чиритет болуп жатпайбы. Ошондой куру кєєдєн, бош кєкїрєк калемдешибиз Дайыр Орун-беков учурдагы бийликти «катуу сынга алып келатам» деп кєкїрєгїн койгулап атканын кєп эле кєрєбїз.

Албетте сынга алуу деген жакшы дечи. Сын болсо єсїш болот, оўолуу болот. Би-рок, аты аталган калемдешибиз олуттуу сын айта албай, курулай эле кыйкырыкты жаза берерин жакшы билет эмеспизби? Маселен кече жакында эле ал акыркы 4-5 жылдан бери карай эч нерсе єзгєрбєдї, мурдагыдай эле саясый куугунтуктар болуп атат деген-дей маанайда макаласын жарыя кылыптыр. Байкашыбызча ал єзїнїн жазгандарына єзї деле толук ишене албайт. Себеби жок дегенде маданияттуу жазганды билбеген бул жигитти эч ким деле куугунтукка ал-ган жери жок. Ошондой болсо деле єзїнє караштуу басылмалар аркылуу чуруу-чуу чыгаргысы келип, «мага карата саясый куу-гунтук башталды, коркутуулар болуп атат» деп ызылдап калат. Бирок, Бишкектин кеў кєчєлєрїндє эч кандай коркутууларга ту-шукпай эле, жакшынакай боюнча жїргє-нїн кєрєсїў. Бул бир жагы.

Экинчи жагынан «мурдагыдай эле сая-сый куугунтуктар болуп атат» дегени ка-рандай калп, атайын элди козутуу їчїн

жасалган аракет экендигин кантип айтпай кое алабыз? Эгерде Бакиевдин убагында Дайыр жигит жаш болуп калган болсо, анда чыныгы саясый куугунтуктар кан-дай болгондугун эсине азыноолак салып коелу. Чї дегенде эле Бакиевдин кандуу режимин сынга алып жазып койгону їчїн журналист Сыргак Абдылдаевдин 29 же-ринен бычак жеп, аргасыздан Швецияга баш калкалоого кеткенин айталы. Генна-дий Павлюктун аркы дїйнєгє узатылга-нын эске салалы. Турат Бектенов, Асыран Айдаралиев, Жеўишбек Эдигеев, Чолпон Орозобекова єўдїї белгилїї, салмактуу журналисттердин чет єлкєгє аргасыздан качууга мажбур болушун айталы. Мына ушулардын єзї эле Бакиевдин убагында сєз эркиндиги таптакыр муунтулганын билдирет. Азыр ошондой кєрїнїш бар-бы? Албетте жок. Эгер Дайыр Орунбе-ков «ошондой эле кырдаал болуп атат» десе, конкреттїї фактыларды келтирип кєрсїнчї. Журналисттерден тышкары салмактуу саясатчыларга да куугунтук-тар катуу болгонун эске салалы. Баяман Эркинбаев, Санжар Кадыралиев, Медет Садыркулов, Тынычбек Акматбаевдер-дин катар-катарынан келген єлїмї кандуу бийликтин каарын кєргєзїп турган жок беле? Бїгїн ошондой кєрїнїш барбы? Кудай сактасын, анын бетин ары кыл-сын дейли. Кєз тийбесин дейли. Андай куугунтуктар жок. Андыктан бир нерсе-ни жазаарда, тереў калчап, тереў ойло-нуп анан жазыш керек го? Болбосо, эртеў карт тарыхтын барактарында бардык иш-аракеттер катталып калат. Мына ошон-до урпактардын алдында «кабинетинен алыс чыкпай отуруп эле, калпты ышкырта берген да жазмакерлер болгон» деп аты-жєндєрї бакыйып жазылып калса, єздє-рїнє эле уят болот го?

«БОКтун» кагаз ташыгычы Рав-шан Жээнбеков ордун бошотуп кеткенден кийин эле аталган кый-мылдын ичиндеги оппозиционерлер-дин уктап жаткан амбициялары ка-туу ойгонду. Ошол лидерлик орун

бош калган кїндєн кєп узабай эле жаш саясатчы Адиль Турдукулов «Мен оппо-зиция лидери болууга даярмын» деп кыр-гыз тилдїї басылмалардын бирине маек берген болчу. Япония элчилигинде иштеп жїрїп эч тартынбастан эле элчилик бер-ген єзї жашаган батирдин бєлмєсїнїн дубалдарына сїрєт тартып ойногонду билген Адиль мырза БОКтун «кагазын ташый албай» эмне болуптур деп турган-быз. Бирок, карт оппозициячылдар карт бєрїлїгїнє салып жаштарга орун берїїгє али эрте дегендей кылып коюшту. Дегени-биз лидеринен башка мїчєсї жок «Чын-дык» партиясынын «кєзїрї» Кубанычбек Кадыров Равшан мырзанын жылуу ордун

суутпай заматта кєчїк баса калды. Мына ушундан кийин маалымат айдыъында оп-позиция ич ара «жарандык согуш» ачып жиберди. Маселен, кыргыз тилдїї ба-сылмалардын бирине Адиль Турдукулов «Мен жаъы лидерди тааныгым келбейт. Себеби ал шайлоого болгону 5 эле адам катышты. Калгандары буга макул болбой чыгып кетишти. Азчылык топтун єз лиде-рин тандап алуусунун єзї туура эмес» деп маек берди. Ага жооп кылган Кубаныч-бек Кадыров «Адиль Турдукуловдун ли-дер шайлоодо капачылыгын айта турган жєнї жок. Себеби ал «мен силердин ка-тарыъарга кошулдум» дегени менен аны биз кабыл ала элек болчубуз» деди. Ошо-го эле улай Кубанычбек мырза убагында Равшан Жээнбеков деле аз адамдардын добушу менен лидер болгонун, Турдуку-лов айтып аткандай эреже болуш керек болсо, анда неге Равшан мырзаны шайлап атканда эреже тууралуу айтышпаганын «арман» кылып айтып бериптир. Мына ушундай оппозиция ич ара «устукан» бє-лїшє албай ызылдашып туру. Тооба деп туралы, кокус булар бийликте болгондо таза ит акмактары чыкмак экен…

Дамир ЭСЕНГУЛОВ

2012-жылдын 3-октябрында «Чыўгыз-ханча» секирик жасагандан кийин эле сая-сый аброю нєлгє тїшкєн мурдагы «Ата-Журт» партиясынын тєрагасы Камчыбек Кыдыршаевичтин бїгїнкї кїндєгї саясый абалы єтє кызык. Ак їйдїн тосмосунан секирип, тїз эле темир тордун ичине тї-шїп калгандан кийин Камчыкенин пси-хикасына бир топ доо кетип калгандай болду. Муну ал абакта туура 9 ай жатып чыккандан кийин Бишкекте бирди, Ошто экини сїйлєп атып далилдеди. Тактап айт-канда, ал абактан чыгаары менен Жогорку Кеўешке келип, укук коргоо органдары-на, бийликке, президентке чейин тереў ыраазычылыгын билдирип, «акыйкаттык бар экен, бийлик биздин ишке таптакыр аралашпады» деп єрєпкїп сїйлєп алып, эки кїндєн кийин Ошто кайрадан элди бийликке каршы їгїттєгєнїн кєргєнбїз. Эми анын мындай бир сєзї менен экин-

чи сєзї карама-каршы келе бере турганы тарыхта таасын жазылып калат деўизчи. Кеп оролун башкага буралы. Ошентип на-тыйжасында сот жообуна тартылган адам болуп калгандан кийин мурдагы кыйкыр-чаак Ташиев бир топ момое тїштї. Алды-да келе жаткан парламенттик шайлоонун камын кєрїп, эптеп бийликке жагынып, «соттолгон» деген «макамын» алдырып салуу аракетин кєрїп жаткансыйт. Ошол эле убакта партиясынан бир топ беделдїї саясатчылар чыга качканынан улам, ар-гасы тїгєнїп, мурдагы башкы оппонен-ти болгон экс-премьер-министр Ємїрбек Бабановдун партиясына «Ата-Журт» пар-тиясын кєтєрїп барып «кїйєєгє» берди. Эгерде Нурлан Мотуевдин партиясы бо-луп, аны менен кошулганда балким ал ««Ата-Журт» партиясы кыз экен» деп жар салып чыгат беле, ким билет?..

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

6

Базарбай ажы ТЕМИШОВ, философия илимдеринин кандидаты, “Ата-Журт” идеалисттик–демократиялык саясый партиясынын учредителдик кеўеши:

Ренат САМУДИНОВ, КСДП партиясынын жаштар канаттынын тєрагасы

МАЕК ТЄР

“САДЫР ЖАПАРОВ ЖЕТКЕН КАЛПЫЧЫ ЭКЕН, АРГУМЕНТТЕРИМДИ ОРТОГО САЛАЙЫН”

ОЛУТТУ 24 ДОЛБООР ИШКЕ АШЫП ЖАТАТ

Варшавада жатып алып “баатырсынып”, байма-бай интервьюларды берип аткан Садыр Жапаровду Базарбай ажы Темишов быкыйын чукуган макаласын “Азия-Ньюс” гезитинин 26-марттагы санына жарыялаптыр. Биз ошол макаладагы маанилїї жерлерин кыскартып сунуш кылабыз.

2010-жылы парламенттик шайлоодо Садыр да эптеп элди алдап добуш алууда бу апен-ди сымаал калпты чындай ай-тып: “ой калайык калкым, кєл-дїк элим, “Ата-Журт” партияны мен тїзгємїн, мен негиздегемин, мен атын койгомун, ээси мен-мин” деп бакырып жїргєнїн кєп угуп, гезиттен да окуган элем. Ошондо мен: “байкуш, кантсин, бийлик кєзїнєн учуп, айласы куруп, кєлдє баккан “беш єрдє-гїн” учуруп, элди алдап, бекер “жаўгак” топтоп жїргєн тура” деп, ага анча деле маани берген эмес элем.

Ошондо элин алдап, аз-маз добуш алган Садыр эми бул апендиче элге айткан єз калпына єзї ишенип алып, ошол калпын дагы интернет, гезиттер аркылуу Польшада жатып бийик-бийик учура баштаганы кызык болууда.

Садырдын 2015-жылы 2-февралда Польшадан учурган “беш єрдєк” калпы мындай:

-“Ата-Журт” партиясын їчїн-чї чакырылыштын он чакты депутаты 2006-жылы негизде-генбиз. Негиздеген кїнї пресс-

конференция да бергенбиз. Ви-део архив турат. “Ата-Журт” деген атты сунуштап, автору болгонмун. Юстиция министр-лигинен каттоодон єткєрїўїз деп Базарбай Темишовго тап-шырма берип жиберсек, ал єзї-нїн аты жок партиясын кайрадан каттоодон єткєрїп, “Ата-Журт” деп каттатып койгон экен. Ошол себептен ал киши учредитель бо-луп жїрєт. Биз аны билбептир-биз. 2010-жылкы шайлоодо бир топ сыр кєрсєтїп жїрїп кагаз, печаттарын араў берген жайы бар. Азыр да “Ташиевден партия-ны алам” деп сотко берип жїрєт деп угуп жатам…

Садырдын мындай алдамчы-лыгы, адепсиздиги мага кєптєн бери кєнїмїш эле, ага жооп жаз-бай эле коюуну ойлогом. Бирок, акниет телефон чалуулар тїрт-кїсї менен Садырдын коомго єтє зыяндуу, ага єнєкєт болуп калган, аны менен Кєлдє бирге єскєн “беш єрдєк” калптарын фактылар менен ачыктап коюу-га туура келди:

1) Садыр интернетте жазган жалган жалаа сєзїндє, эч нерсе билбеген аўкоо болуп: “Азыр да “Ташиевден партияны алам” деп сотко берип жїрєт деп угуп жа-там” деп 2015-жылдын 2-февра-лында (датасына кєўїл коюўуз) жазып жатат.

Ал эми биздин доомат катка “жазуу жїзїндє” берген (бизде сакталып турат) жообунда Са-дыр: “сиздердин доомат катты алдым, тааныштым, баары туу-ра, партия К.Ташивде, кайтарып алсаўар болот” деп 2015-жылы 8-январда эле жооп берген. Эми

анын кайсы сєзїнє ишенебиз?2) Ал ошол эле интернеттеги

дагы бир сєзїндє: “Ташиев менен кабарлаша элегиме бир жылга жакындап калды” деп жазып-тыр. Бизге жеткен маалымат-тар боюнча, алардын байланыш С.Жапаровдун “Саясатка ара-лашкан 10 жыл” китеби чыккан-дан кїчєп, эми Садыр бизге бе-рип алган “макулдук катына” ичи кїйїп, “туз жалап”, мага асылып, К.Ташиевге болсо жагалданып “попугайы” болуп жаткан чагы.

Мындай сасык ойлоруна мас болуп, “чагым” илдетине чал-дыккан Садыр “Саясатта 10 жыл” китебинде, жалган-жалаа ойло-руна єзї ишенип алып, чындык катары жазып: “азыркы бийлик 3 тонна элдик алтынды учак ме-нен Турцияга тїн жамына уурдап кеткен”, “мен болсо канадалык-тардан 100 миллион АКШ дол-лар парасын албай койгомун” деп єзїн периште кылып жатат. К.Бакиев учурунда бул “периш-те” Максимдин заказы менен: “Улуттук стратегиялык объек-терди менчиктеп берїї боюнча” мыйзамдарды ЖКдан єткєрїїдє, жаўы премьерди ЖКда бекит-кенде єз абийир-добушун бол-богон суммага баалап келгенин єз ара тамаша-чын сєздєрїнєн угуп эле келгемин.

Биз идеалист интеллигент окумуштуулар анын соўку “беш єрдєк” калпын интернеттен окуп, биздин 20 жылдык (1995-2015-ж.ж.) ак эмгегибиз менен “Элдик Улуу Идеясы” иштелип чыгып, негиздєєчї катары нота-риалдык конторадан расмий кат-талып, негиздеген “Ата-Журт”

идеалисттик партиябызга Са-дыр автор боло калганына таў-калдык. Алар болгону “Биз пар-тиянын “Элдик Улуу Идеясын” 2015-жылга чейин аткарып да, каржылап да беребиз” деп пар-тияны бизден “аманат” катары (ижарага эмес) сурап алган. Ке-лишимди тїк аткарган жок, ал-дады, биз Кудайга коюп, абийир-ге коюп, келишимдик мєєнєткє ылайык сабыр кылып келдик. Алар “аманатка кыянаттык кыл-ды”, кайра жалаа жаап чагымчы-лык кылууда. Бизди алар сотко, коомчулукка чыгууга, “беткап” чїмбєттєрїн ачууга єздєрї маж-бур кылууда. Азырынча эми Са-дырдан чыккан сасык ойлорду окуп калган коомчулукка учкай

жооп кылып, “апыртма” жазгыч бул автордун “айныкей” акыл-эсине уят сезим салуу максатта айрым архивдик так маалымат-тан бир аздан жарыялап турууну эп кєрдїк.

Бирок, жараткан Аллах дайым чындыкты сїйєт, колдойт. “Ак ийилет, бирок, сынбайт”. Биз-дин ак ниет, таза идеалисттик жамааттын 20 жылдык ак эмге-гин бир заматта менчиктеп ке-тїїгє болгон зєєкїрдїк бул кыл-мыштуу ишти уккан ак ниеттїї ар бир жан алардын бул рейдер-лик кылмышына наалат гана ай-тат. Андыктан, адилеттикте бул талашка чекит коёт” деген гана їмїттєбїз.

Акинай АЙДАРОВА

- Акыркы беш жылда коомдо, бийлик жактан жылыштар байкалып жатабы, элде маанай кандай? -Жакшы кудай буюрса. Албетте, коом-

до єзгєрїїлєр байкалып жатат. Эў негиз-гиси коомдо демократиялык баалуулук-тар бекемделип жатат. Андан тышкары президенттин улуттук стратегиясынын негизинде олуттуу 24 долбоорлор ишке ашып жатат. Мисалы: ЛЭП Датка-Кемин, Тїндїк-Тїштїктїн альтернативалык жол, ГЭСтердин курулушу ж. б. Бул долбоор-лор кыргыз мамлекетибиздин улуттук коопсуздугун коргоого багытталган. Би-рок, кемчиликтер да бар. Башталган ре-формалар аягына чейин чыкпай калган учурлар да бар.

- КСДП партиясынын жаштар

канаты кандай иш чараларды єткєрїп жатасыздар? - КСДПнын жаштар канатынын эў

негизги максаттары болуп партиянын ичинде жигердїї реформа жїргїзїї бо-луп эсептелет. Кыргызстанда бїт эле пар-тиялар саясий институт катары жетиле элек. Парламенттик демократиянын то-лугу менен бекитїїчї кїчтїї институттар-дын ишмердїїлїгї абзел. Ошол себептен КСДПны реформа кылуучу демилгелер-ди кєтєрїп чыгып жатабыз. Баштапкы демилгелер ишке аша баштады.

- Убагындагы 2010-жылдагы БЭК кыймылы менен азыркы 2015-жылындагы УОКтун айыр-масы? - БЭК эў негизги максаты бул Бакиев-

дин авторитардык режими менен кїрє-

шїї болуп эсептелген. БЭКтин тегереги-не Кыргызстандагы эў негизги кїчтєр бириккен. Ал эми бїгїнкї кїндє УОК – башталган, бирок аягына чыкпай жат-кан реформаларды конструктивдїї сын-пикир аркылуу талап кылып жатышат. Арасында радикалдуу кадамдарга барып жаткан да мїчєлєрї да бар.

- Азыркы жаштардын жарым аскердик топтордун, кыймыл-дардын тїзїлїшїнє кандай ка-райсыз?- Мамлекеттин ичинде тынчтыкты ка-

расак жарым аскердик кїчтєр болбошу керек, официалдуу кїчтєрдєн тышкары. Андай мїмкїнчїлїктєрдї берсек мам-лекетибиздин ичине тышкы радикалдуу долбоорлор єз саясатын кїч менен ишке ашырганга єбєлгє тїзїп берип коебуз.

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

7

Ак калпакты кийгендерди кыргыз деп бил! Дегендей кыргыздар дїйнєгє бир гана ак калпак менен эмес кому-зу жана жаратылышы ошону менен бирге улуттук суусундуктары менен да таанымал. Кыргыздын улуттук суу-сундуктары бир гана сусап жатканда колдонбостон ден-соолукту чыўдоо катары да колдонушат. Улуттук суу-сундуктун дарылык касиети да бар экени жумуру калкка маалым бол-со керек. Бїгїн силерге биздин суу-сундуктун эў тєрїнєн орун алган биз тамшанып ичкен, ичкен сайын ичкиў келип турган кымыздын тарыхы жана кантип жасалганын, кантип жасаш керек экенин жана канча тїргє бє-лїнєрїн сиздерге тартууламакчыбыз.

КЫМЫЗ ЖАСООДО КОЛДОНУЛУУЧУ БУЮМДАР

1) Чанач – кымыз куюучу идиш. Ал эч-кинин, кийиктин туюк сыйрылып алын-ган чылгый терисинен жасалат. Ал кєчїп-конууда, жол жїрїїдє канжыгага байлап алууга єтє ыўгайлуу. Чаначты мезгил-мезгили менен ыштап, майлап турса, ан-дагы азык кєпкє сакталат.

2) Кєнєк – шириден тигилген идиш. Ага бээ саалат, кымыз куюлат. Аны уба-гы менен ыштап турса, кєпкє урунулат.

3) Кєєкєр – шириден ышталып, бы-чылып тигилген кымыз куюлуучу идиш. Орточо кєєкєргє 4-5 литр кымыз батат.

4) Саба – кымыз ачытылуучу шири идиш. Ал жылкынын, тєєнїн, уйдун те-рисинен жасалат. Жакшы иштелип, жак-шы ышталган сабанын сыртынан кымыз кылкылдап кєрїнїп турат жана даамдуу болот.

Тарых барактарынанКымыз жєнїндєгї эў байыркы маалы-

мат Игнатьев жылнаамасында кездешет. Анда «князь Игорь Северский тоолуктар-дын туткунунан аны кайтарган жоокерлер кымыз ичип уктап калганда качып чык-кан» деп жазылат. 1245-жылы айтылуу Батый хан князь Галицкийди кымыз ме-нен сыйлагандыгы жєнїндє да маалымат бар. Белгилїї европалык саякатчы Марко

Поло 13-кылымдын экинчи жарымында Орто Азияга жасаган саякатынан кийин кымызды ак шарап деп жазып калтырган. Ал эми орус окумуштуусу В.Даль 1843-жылы кымыздын организмге пайдалуу экендигин байкап: “Кымыз ичти муздатат, жаныўды жыргатат. Аны бир жума ичсеў денеўе кадимкидей кїч-кубат кошулуп, єзїўдї сергек сезип, ден соолугуў чыўа-лып, эки бетиўе кызыл жїгїрєт. Эгерде кымызга кєнїп алсаў, бєлєк ичкиликке эч кєўїлїў тартпайт”,- деп айтканы бар.

Кымыз- бээ сїтїнєн ачытып жасал-ган кычкыл суусун¬дук. Аны кечки жаз мезгилинен даярдай башташкан. Бээлер жаўыдан тууганда саалган чийки сїткє ачыткы кошулат. Ачыткынын милдетин кор (їрп) жана кєрєўгє аткарат. Сабадагы чийки сїт менен кєрєўгєнїн їстїнє муз-датылган сїт кошулуп, бишкек менен бы-шылат. Эў соўку саалган сїт эл жатарда куюлуп, аябай бышылат да, андан кийин саба жылуу жабылат. Кымыздын сапаты жасоо ыкмаларынын туура сакталышы-на, сабанын єз маалында ышталып жана майланып турушуна жараша болот.

КЫМЫЗДЫН ТЇРЛЄРЇ Бээлер чыўыртып кулун байлаган чын

курандан (март айынан) тартып кеч кїз-гє чейин саалат. Кымыз жыл мезгилде-рине карата ууз кымыз, гїл кымыз, сєєк кымыз деп бєлїнєт.

Ууз кымыз – эрте жаздан жайдын то-луп турган убагына чейин даярдалган кымыз. Кымыздын бул тїрї элдик ме-дицинада ар кандай ооруга даба катары бааланат. Анткени бээлер ууздан арыла элек, чєп жашаў кез. Ууз кымыз ошого жараша таттуу келет.

Жайдын толугу менен кїзгє чейинки кымыз гїл кымыз деп аталат. Муну кээ би-рєєлєр кызыл кымыз деп да коюшат. Чєп муун алып, гїлї тєгїлїп, кїчїнє келип турган убакта даярдалган бул бул кымыз кїчтїї келет. Чєп бышкан кїздєн кышка чейин даярдалган кымыз сєєк кымыз же шырылдаў деп аталат. Бул учурда байып бараткан бээнин сїтї коюу келип, кымы-ран кєбїрєєк кошулат. Сєєк кымыз коюу, кїчтїї жана ток болот. Мындан тышкары Сїтїнє жана жасалышына жараша уй кы-мыз (уй, топоз сїтїнєн), тєє кымыз (тєє сїтїнєн), бал кымыз (байтал бээнин сї-тїнєн), ууз кымыз (эрте жаздагы), сєєк

кымыз (кеч кїздєгї), тунма кымыз (эў алгачкы бышылбай даярдалган), саамал кымыз (кєрєўгєгє жаўы сїт азырак ко-шулган), ымшытма кымыз (тердетїї їчїн жылытылган), чайкалган кы¬мыз (бал, кант кошулган же єтє чайкалган),тоўдур-ма кымыз (чаначка же кєєкєргє атайын тоўдурулган) деп бєлїнєт.

Кымыз жасалуу жолуна карата да ич ара бєлїнєт.

Бал кымыз байтал бээнин сїтїнєн жа-салат. Анын диеталык жана дарылык ка-сиети кїчтїї.

Саамал кымыз – ачый элек кымыз. Тунма кымыз – эў кїчтїї кымыз. Бал-

га чайкап, мейиз кошуп 3-5 кїн ачытса, ичкиликке тете болуп чыга келет.

Чайкаган кымыз. Жакшы ачыган кы-мызга бал кошуп чайкап, саамал кошуп кєпкє бышат.

Ачыган кымыз. Жакшы бышыл¬ган жаш кымызга саамал, ак чїпїрєккє жан-чылган мейиз, набатты тїйїп, чаначтын тїбїнє салып бир нече кїн ачытат. Мын-дай кымыз кадырлуу меймандарга, той-лорго арналып жасалат.

Кымыздын малдын сїтїнє карата тєє кымыз (тєєнїкї), уй кымыз (уйдуку), кєєрчєк (кой-эчкиники) деген тїрлє-рї да бар.

Кымыз кєрєўгєлєнгєн кїнїнє карата бир нече тїргє бєлїнєт.

Бир кїндїгї жаш кымыз, эки кїндїгї кїчтїї кымыз, їч кїндїгї єткїл кымыз деп аталат. Їч кїндєн єткєн соў кымыз какырым даамданып калат. Мындай кы-мыздан илгери арак тартышкан.

Кымыздын касиетилиги

Кымыз – дарылык касиети бар суу-сундук. Анын курамында жеўил сиўчї белоктор, майлар, углеводдор, спирт, сїт кислотасы, минерал туздары, С, В, А ви-таминдери бар. Алар тамак сиўдирїїнї жакшыртып, кандын кєбєйїшїнє кє-мєктєшєт. Бээнин сїтїндєгї майлуулук да башка малдыкына караганда аз жана

єтє пайдалуу. Ошондой эле йоддун саны да єтє жогору. 100 грамм бээнин сїтїн-дє 95-100,

уй сїтїндє 25-30 пайызды тїзєт. Ошон-дуктан бээ сїтїндєгї май бїртїкчєлєрї ичеги-карынга тез сиўип, канга айланып пайдалуу холестерин болот.

Бээ сїтїнїн башка сїттєрдєн айырма-сы – анын курамында кант жана лактоза кєп болгондуктан, ачыганда спиртке ай-ланганында. Ал кан тамырларды кеўей-тип, ашказан бездеринин иштешине жак-шы жардам берет. Бээнин сїтї бардык эле убакта пайдалуу. Айрыкча бээлер жаўы тууган убакта сїтї жаш, кымызы да же-ўил келип, кан басымын жогорулатпай, боор, єпкє, єт жана ашказандын, нерв системасынын, дем алуу органдарынын иштешине єтє чоў таасир тийгизет.

Кымыздын эў чоў касиети – иммуни-тетти бекемдеп, жугуштуу оорулардан сак-таганында. Кымыз менен кургак учуктун бардык тїрлєрїн, аз кандуулук, єнєкєт бронхит, итий, гастрит жана башка оору-ларды дарылоого болот. Аны такай ичкен адамдар узак жашаары айтылып келет.

Жылкы бруцеллёз, кургак учук, кара єпкє, кара сан деген оорулар менен эч качан оорубайт. Ошондуктан анын сїтїн саап бїтєр замат сїзїп иче бергенге бо-лот. Ал эми июлдун экинчи жарымынан тартып чєп бышып баш алып, мал семи-рип, їркєр чыгып калган кезде кымыз кєп кишиге, єзгєчє кан басымы жогору, жїрєгї начар адамдарга жага бербейт.

Кошумча маалыматБээнин сїтї ирибейт. Андыктан андан

айран жасоого болбойт. * Сїт болжолдуу тїрдє бишкек менен

700-1000 ирет бышылат. * Кымыздын єўї бээлердин жеген чє-

бїнє жараша кызгылтым (Арпа, Ак-Сай тарапта), агыш (Суусамырда) болот.

* Элибизде бээ байлаган їйгє кайрыл-

бай кетїї, кєрмєксєнгє салуу баба салтын билбегендик, їй ээсин жана єзїн сыйла-багандык деп эсептелет.

* Кулундар байланган желени аттоого

болбойт. Анткени кымыздын башаты же-леден башталат.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

КЫМЫЗДЫН ЄЎЇ БЭЭЛЕРДИН ЖЕГЕН ЧЄБЇНЄ ЖАРАША БОЛОТ

УЛУТТУК СУУСУНДУК

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

8

9

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

КЫЗМАТТЫ КОЮП, АДАМДЫК САПАТТЫ АЙТ

АКЫЙКАТТУУЛУК МЕНЕН МИЛДЕТ АЙКАЛЫШСА, ТАРТИП ОРНОЙТ

Áèøêåê øààðäûê è÷êè èøòåð áºë¿ì¿í¿í 10-÷ó áºë¿ì¿í¿í æåòåê÷èñè, ìèëèöèÿíûí ïîä-ïîëêîâíèãè ÐÛÑÌÀÒΠÁàéñåéèò:

“КЫЛМЫШТЫН БЕТИ АЧЫЛМАЙЫН БИЗДИН ИШ СЫР БОЙДОН КАЛАТ...”

- Бул тармакта иштеп жатканыўызга 21 жылдын жїзї болуптур...- Ушул жылдарымда бардык кызмат тепкичтерин басып єт-

тїм. Єткїрлїгїм, курчтугум жана кесибимди жакшы билгенди-гим менен да бир топ ачылбаган кылмыштардын бетин ачтым. Иштеген инсандарда кемчилик да болбой койбойт.

- Байкашымча мїнєзїўїз токтоо экен...- Туура. Айрыкча опер кызматкерлери милдеттїї тїрдє ток-

тоо жана сабырдуу болуусу шарт. Бекеринен бизди “из кубар-лар” деп аташпаган чыгар. Мындайда ушул сапаттар кєзїўє уру-наары бышык. Бир кылмышты аныктаарда сабырдуулук жана тактык талап кылынат. Бул мїнєздєр кесипке байланыштуу ка-лыпка салынган. Бирок, сєєгїм менен кошо жаралган єткїр-лїгїм, бетке айткан калыстыгым, чечкиндїїлїгїм калган жок.

- Чогуу иштешкен кесиптештериўизге токтоло кетсеўиз?- Бирдиктїї жерде иш алдыга жылат. Эў негизги сапат-бул єз

ишине берилїї ана калыстык менен иштєє. Биздин иштин не-гизги критерийлери: профессионалдуулук, уюуштуруучулук, чар-бачыл болуу, жана фантазёр актёрдук-чеберчилик. Бул сапаттар толуктамайын мыкты опер болуу кыйын. Опер кызматкерлер: милициянын капитаны Акматов Адахам, милициянын капитаны Исмаилов Тєлєгєн менен биргеликте иш алып барабыз. “Жалгыз дарак токой болбойт” демекчи, бир кылмыштын бетин ачууда ар кимибиздин єз милдетибиз бар. Ынтымакта иш алып барган-дыктанбы, айтор, кєпчїлїк иште ийгилик арттырып келебиз. Кылмыштын бети ачылмайын опер кызматы сыр бойдон калат.

- Эмгегиўиздердин їзїрї кайтып, ыраазычылык бил-дирген адамдардын элеси ємїр бою эсиўиздерде ка-латтыр...- Албетте. Андай окуялар кєп болот. Шаарыбыздын тургу-

ну Турсунай аттуу эже 3000 миў АКШ долларын їй саткан ал-дамчыларга алдыртып жиберип, кайрылбаган жери калбаптыр. 3 айдан бери дарегин жашырган алдамчы аялды, биз 2 саатка жеткирбей колго тїшїрдїк.

- Кантип?- Интернет булактарына берген жарнамасында уюлдук те-

лефону бар экен. Телефонуна чалып, жай-баракат сїйлєшїп, Таластын бир айылынан келген дыйкан тєє буурчакты дїўї-нє сатып, їй алмакчы болгон каарманды аткардым. Алдамчы аялды кєргєндє да, колумда очойгон акча болсо, кимдир-бирєє тырайта башка чаппасын деп, шаардагы туугандарымды ээрчи-тип алгам деп, бир байкуштай тїр кєрсєттїм. Ыкчам иликтєє менен алдамчы аял єзї кантип колго тїшїп калганына айраў таў калды. Ошондуктан биздин башкы милдет кылмышкердин изи сууй электе колго тїшїрїї. Ушинтип кайрылгандар ыраа-зы болсо, кантип ичибиз жылыбай койсун.

Áèøêåê øààðûíûí Îêòÿáðü è÷êè èøòåð áºë¿ì¿í¿í àãà-òåð㺺÷¿ñ¿ ÒÓÐÀÏÎÂÀ Áåãèìàé:

“ИШТИН КЄЗЇН БИЛГЕН ИНСАН ГАНА ЫНАНЫМДУУ ИШТЕЙТ...”

Áèøêåê øààðäûê Îêòÿáðü è÷êè èøòåð áºë¿ì¿í¿í æåòåê÷èñè ÊÓËÓÅ Ìàäèÿð:

“МЫКТЫ ЖЕТЕКЧИ ЭМГЕК ЖАМААТТЫН КЇРЄЄ ТАМЫРЫН СЕЗИШИНДЕ...”

- Кесип сизди тандадыбы же сиз кесип-тиби...- Коомдо жашап туруп, коомдон алыс боло ал-

байсыў. Менин жашоо тилкем, эмгек жолум дал ошол коомдун алкагында агылып жїрїп олтурат. Албетте кесип мени тандаган десем жаўылышпас-мын. Иштин кєзїн билген инсан гана таза жана ынанымдуу иштей алат. “Мен кылдым!” деп, кєп-чїлїк кєзїнчє тєш койгулаганыў эмес, кємїскєдє бекинип жасаган ишиў чоў эрдик. Айлана-чєйрє-дєгїлєр канчалык кєккє учурушуп кєкєлєтїшпє-сїн, жєнєкєйлїктєн жазбай жер менен жуурулушуп туруу менин парзым. Менде дал ушул улуулукту даўазалаган жєнєкєйлїїлїк канымда кайнап жа-тат. Ал эми адамдык сапат єзїў менен чогуу сєєгїў менен сєпєт болоору анык.

- Мээнет-табылгыс дєєлєт экен...- Мээнет деген Сизифтин жумушу болбосо керек.

Адам аракеттенгенде кандайдыр бир натыйжага жеткиси келет. Тергєєчїлєрдїн иши єтє жоопкер-чиликти талап кылат. Себеби кылмышка шектїї кабылган адамды аныктап чыгыш биздин иш. Бар-мактын тагы бир-бирине окшошпогон сыяктуу, ар бир адамдын тагдыры ар бишка. Жашоо єзї чаара-лекей, єйдє-ылдый нерселер ар пенденин башына келет. Жабырланчу тараптыкы туура болсо, кээде жабыр тартуучу тараптын кыймыл аракети туура чыгып калат. Кандай болгон учурда да, чыркыра-ган чындыкты далил кылуу менин мойнума жїк-тєлгєнї бир чындык. Бул аткарылып жаткан иш-тердин бир гана тамчысы, бир гана узуму. «Мол

дарыя жай агат» дегендей, мындай иш чаранын дагы канчасы али алдыда.

Самара САЛАМАТОВА

- Жетекчи катары айта кетсеўиз, кїч-тїї кадрлар єлкєнїн єнїгїшїн шарт-тайт. Мунсуз мамлекетти оўдоо, элдин муктаждыгын камсыздандыруу абдан кыйын эмеспи...- Албетте. Ата-Журтту сїйїї-ажайып парз, чын-

дыкты сїйїї-андан да керемет парз дейт. Акыркы кезде кандай гана окуялар болуп єтпєдї дейсиў. Ошондуктан бїгїн же эртеў биздин кызматкерлер ошол чындыкты таап чыгууга милдеттїї. Коом-чулукка коопсуздукту жараткан милиция экенин таамай айта алам. Милициянын иши бир гана кыл-мыштын бетин ачуу эмес, элине эбегейсиз бакубат жашоо тартуулоо. Ушул талапка жооп берчї кадр-ларды биздин кызматкерлерден табууга болот.

- Кандай иштерди жїргїзїп жатасыздар?- Мен жетекчилик кызматка келгенимден баш-

тап , эки негизги багытты койдум. Бул-адам уку-гунун корголушу, биздин райондо бир дагы адам укугунун тебеленишине жол бербешибиз керек деген, экинчиден экономиканын єсїшїнє таасир кєрсєтїїчї иш жасашыбыз керек.

Бїгїнкї кїндє мен коррупцияга каршы туруу чараларын кєтєрїїдємїн, бул жєн гана сєз болуп айтылып калбаш їчїн иш жїзїндє аткарылышы-на кєзємєл жїргїзїїдємїн.

- Жетекчилик кызматты аркалаш їчїн кандай талаптарга жооп берїї шарт?- Кайсы гана деўгээлдеги мамлекеттик жетекчи

болбосун, анын кїчї єзїнїн эмгек жамааты, коом-

чулук, жумурай-журт менен ажырагыс байланыш-та болуп, алар менен бирге жашап, ой-мїдєєлєрї, пикирлери, суроолору, суунуш-талаптарына назар салып, ар дайым алардын кїрєє тамырынын согу-шун сезип туруусунда демекчимин. Мактангандай болбоюн, муну кудайга шїгїр мендей билгендер, чанда чыгаар деп да ойлоп кетем. Анткени, кола-рага жарап калган кезимден баштап, мына, ушул кїнгє чейин, мен єз элим, єз жерим менен эриш ар-как ажырагыс жашап жана бир топ жылдан бери эмгектенип келем.

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

10 АЙ-БОЛ-ИТ

САЛАМАТТЫКТЫ САКТОО МИНИСТРИ Т.БАТЫРАЛИЕВ БИЙЛИККЕ КАРШЫ

ЧЫГА БАШТАДЫБЫ?..КАЛПТЫН КАЗАНЫ

КАЙНАБАЙТ...Саламаттыкты сактоо министри Та-

лантбек Батыралиевдин калптары...«Обещайт» этилди, аткарылган жок...

Саламаттыкты сактоо министри Талант-бек Батыралиевдин министр болуп кел-генине деле бир топ убакыт єттї. Ушул кызматка талапкер болуп келгенде, эмне деген гана убадалар айтылбады эле. Анын бири жок. Арасынан эстегенибизди тиз-мектейли. 1-убада: Саламаттыкты сактоо тармагынын техникалык базасын (Тїр-кияныкына салыштырып) чыўдоону кол-го алууну биринчи максат кылып, Жо-горку кеўештин трибунасында жар салган. Учурда медициналык аппараттардын эс-килиги жеткенине карабай, бейтаптар ке-зек кїтїп четинен ємїр менен єлїмдїн ортосунда арбашып жатканын эске ал-бай, бир дагы медаппарат сырттан кел-ген жок, же болбосо бул жаатта реформа ишке ашырылган жок. 2-убада: Кадрдык реформа.

Батыралиев министр болуп келгенден бери жыйырма чакты белдїї кызматкер-лерди мыйзамсыз иштен айдады. Алар-дын орундарына єзї каалаган адамда-рын алып келди. Кадрларды конкурстук негизде гана кабыл алабыз деген убада-сы таш каппай калганын єзї конкурссуз министр болуп келгенинен башталганын мисал келтирсек болот. Чындыгында Ба-тыралиев министр болуп келгени эч нерсе єзгєргєн жок. Керек болсо, тескерсинче артка кетти. Талапкер болуп келгендеги убадалары таман алдында калды. Ми-нистрлик посттун алдында Жогорку ке-ўештин депутаттарынын айрым сурооло-руна жооп берип жатып, Кыргызстандан экономикалык ал-абалы жагынан бир топ алдыга кеткен Тїркия мамлекетин мисал келтирип, медицина жаатында ал деў-гээлге жарым жыл аралыгында жетишсе боло тургандыгын убада кылганы, аны єзї ал жакта иштеп жїрїп єз кєзї менен кєрїп-билип, жїрєгїндє туюп турганын билермендарга туйтунткан Батыралиев-дин азыр ушул маалда биздин єлкєнїн деўгээлинде мышыгына «пыш» дегенге алы калбай калганын єзї моюнга алаар. 3-убада: министр мырза кызматка жаны киришип жатканда, медицина жаатында себепсиз эч бир кызматкер жумушунан кетпейт деген убадасын берген эле. Теске-рисинче, эч бир себепсиз жыйырмага чу-кул кызматкердин эч себепсиз жумуштан айдалып, алардын ордуна жек-жааттар-дын келиши акылга сыйбаган корунуш.

МИНИСТР ЧЫНЫГЫ ЖЇЗЇН ЭЛДЕН КАТСА ДА, ТАРЫХ АНЫ

ЭЧ КАЧАН ЄЧЇРБЄЙТ... Батыралиев медицина тармагында

80-жылдары аралашып, Кыргызстанга эмгегин 3-4 жыл гана арнаган, кардио-логия институтунда Миррахимовдун кол алдында катардагы кызматкер болуп иш-теген кадр. Ал мекемеден ызы-чуу менен кеткен. Ошол учурда иштеген кызматкер-лер аталган институттан кымбат баалуу медициналык "Polaroid" пленкасы жо-голуп, сыйпалап таппай калышканын, Миррахимов єзї башында туруп комис-сия тїзїп, иликтеп келгенде кїнєєлїї деп Батыралиев табылып, анан Мирра-химов "єзїў арыз жазып кетесиў же ми-

лициянын колуна салып берем" деп иш-тен айдап чыккандыгын, анан медицина тармагында бизнес кылып, чет єлкєлєп кеткендигин жазып чыгышкан. Аны «Ве-черний Бишкек» гезитинин 2007-жылдын 20-сентябрындагы №180 (9352) санында Нина Ничипарованын белгилїї кардио-лог Мирсаид Мирахимов менен болгон маеги тастыктайт. Ошол обзацты сєзмє сєз келтирсек: «Н.Н: -Мирсаид Мирхами-дович, министр здравоохранения сказал, что он предлогал вам назвать кандидатуру и.о. дироектора. М.М: - Я предложил ему своего замистителя, профессора, прекрас-ного специалиста и порядочного чело-века Айнагуль Джумагулову. И пожалел об этом. Отношение к ней изменилось в худшую сторону. Н.Н: - Приоткройте тайну, кто присмотрел себе это кресло? М.М: - А это уже ни для кого не секрет. Метит в это кресло бывший наш сотруд-ник, который уволился несколько лет назад после неблаговидного поступка. Мына Батыралиевдин бир калпы, анан дагы кардиологиядан Тїркияга эмне се-бептен кеткени тууралуу, «неблаговидый поступкалары». Парламенттин трибуна-сында 120 эл єкїлїнє жана жалпы коом-чулукка эмне деп калп айтты эле убагын-да министр болуп жатып.

Ошол кезде директор болуп турган Мирсаид Мирахимов менен болгон ма-милеси абдан сонун болгонун саймедире-ген. 5-ноябрда парламенттин жалпы жы-йынында саламаттык сактоо министрине Талантбек Батыралиевдин талапкерлиги сунушталып жаткан учурда "Ар-Намыс" фракциясынан депутат Майрамкїл Ти-ленчиева ошол учурда маалымдоо кара-жаттарына талапкер жєнїндє жаман дагы жакшы дагы пикирлер айтылып жаткан-дыгын билдирип, анын чын тєгїнїн су-рап кызыккан. "Айтыўызчы, Мирахимов атындагы улуттук кардиология жана те-рапия борборунан эмнеге кетип калды-ўыз.",- деген эл єкїлї (маалымат булак-тарындагы архивден карсаўыздар болот). Бул суроого Батыралиев минтип жооп берип атат: "Мен Мирахимов атындагы улуттук кардиология жана терапия бор-борунда иштеп жїргєндє, алар менен эч кандай пикир келишпестик болгон эмес. Ал жактан єзїмдїн билимимди жогору-латуу максатында кеткем». Мына ми-нистрлик босогонун алдындагы калптын алгачкы баскычтары.

А жогорудагы интервьюда М.Мирахи-мов айтып жатпайбы, кандай болгонун. Эми «Чазов менин окутуучум болгон» деген калпка келсек. Белгилїї сайттар-дын бири «Акипресс» жана «forum.roza.kg» ге 2012-жылы Талант Батырлиевдин берген маегине таянсак, журналисттин «- Как Вы сами думаете, в чем секрет Вашего успеха?» - деген суроосуна: … «-я предс-тавляю отличную школу кардиологов – А.Л.Мясникова, вырос под руководст-вом знаменитых академиков: Е.Чазова, Ю.Беленкова, К.Тернового, М. Вихерта, Н.Мухарлямова, А.Сметнева, И.Шхваца-бая и Г.Арабидзе, А.Самко - почти весь список корифеев, имею поддержку спе-циалистов крупных головных учреждений мира (Американская коллегия кардиоло-гов, Общества инвазивной кардиологии, Американская ассоциация кардиологов)» - деп жооп бериптир.

Ал эми жогорудагы 2007-жылдын

20-сентябрындагы №180 (9352) санындагы «Вечер-ний Бишкек» гезитине М. Мирахимовдун берген мае-гин карайлы: - «Талантбек Батыралиев, который счи-тает себя учеником Чазова и причисляет себя к пятерке лучших кардиологов мира. Хотя, насколько я осведом-лен, академик Чазов пояснил, цитирую: «Четко оценивая вклад в создание своей кардиологический школы, я должен от-метить что Батыралиев не являеться не-посредственным моим учеником. Ни-чего не могу сказать и о первой пятерке кардиологов мира, учитывая, что такую градацию специалистов-профессиона-лов еше никогда не проводили, уверен, и не будут проводить» деп салыптыр. Мы-накей калптар кайда жатат. Биздин ми-нистр єткєн тарыхынын баарын жокко чыгарып, жалпы коомчулукту алдады. Мындан сырткары, Батыралиев минстр-лик креслого келе жатканда, «Тїркияда-гы "сани Конукоглы" атындагы медици-налык борбордо жетекчилик кызматта иштеп жатат" деген рекламаны атайы-лап тараткан. Мындай маалыматка кы-зыккандар бул жактан атайын кат жазып (запрос), сурамжылоо кылгандар да бол-бой койгон эмес. Сурамжылоонун жы-йынтыгында, Батыралиев ал жакта ан-дай кызматта иштебептир. Ал жєн гана ошол клиникада консультант кызматын аркалап келгени анык болду. Айта берсе кыскасы, министрдин калптары башынан ашып, босогону аттай элек жатып элди алдаганы менен эсте калды.

БИЙЛИКТИН ИШЕНГЕН КОЖОСУ СУУГА АККАНДА, ТАЛ

КАРМАГАНГА ЄКМЄТТЄН ЭЧ КИМ ЖОК...

«В роде» Батыралиев министрликке бийликтин ишеничи менен келди, анда эмнеге Акматбек Келдибековдун єткєр-гєн тїлєєсїнє барды?! «Ии кокуй, кайсы тїлєє» - деп таў калып калдыўызбы? Анда сєз башынан болсун. «Жакынкы аралыкта министр ордунан кетет» - деген каўшаар-ларды жанында жїргєн эле жакын адам-дары таратып жатышат. Эмне себеп бол-ду дебейсизби... Батыралиев єзїнїн жеке аброюу менен эмес, бийликтегилердин кїчтїї мыкчыган колунун аркасы менен министрлик креслону кучактап отурга-нын унутту. Министрлик кызмат аны де-лєєрїтїп, кєптїрїп, єзї каалаган тойго, єзї каалаган тїлєєгє жетелей баштады. Саясий оппоненттеш деп аталган бийлик-тин келишпес адамдары Акматбек Кел-дибеков єткєндє башынын аманчылыгы їчїн тїлєє єткєзїп, Талант мырза ошол жакка барганы бийликтин кєзїрлєрїнє єтє жакпай калды. Ал тїгїл министрлик креслого бєлєк адамдын кандидаттыгы каралып жатканын Батыралиев єзї да билет экен. Ал чекилик болдубу, же туура иш болдубу, министр мырза єзї єкїнїп, же кубанып жаткандыр.

Бирок, креслодон айрылаарын эсте-генде, ичи тызылдап жатканын «точно» айткандар бар. Бул жагынан алганда, «Ата Журт» партиясы менен мурдатан коюн-колтук алышкан мамилеси бар экени ай-тылганы бирин-экин массалык маалымат

каражаттарынан болжолдуу белгилїї бол-гон. «Узун кептин учугу эми чыгып оту-рат» дегендей, Акматбек Келдибековдун колуктуусу Аида Токтоматова канча ката-чылык кетирсе да, медицинада эмдигиче эмнеге жылдызы жанып жїргєнїн эске алганда, «Келдибеков менен мурдатан мамилеси ысык болчу» деп жооп берип салат болчубуз да. Болбосо, башка кас-ташкан министр болгондо, Токтомато-ваны сїргїнгє айдагандай эле жоготмок болуш керек.

Тїлєєгє эмнеге барганын эми тїшїн-дїк окшойт. Бирок, Батыралиевге учурда министрлик кызматтын бары да, жогу да баары бир болуп калгандай. Себеп деген-де, кызматка отурса эле баардык реформа ишке аша койчудай чамынган министр учурда эч нерсе колунан келбесин билген-де убада кылгандарына тїкїрїп да кой-бой, мурдунан «пышы» тїшїп, шалдырап отурган учуру. Ага кимге - ким кас, ким-дин тїлєєсїнє ким барыш керек, ким бар-баш керек, айырма деле болбой калган.

ТЕНТЕК ЧАЛДЫ КОЙ ДЕП КОЙБОЙ, КУУЛУП КАЛГАНЫН

ДИРЕКТОР КЫЛЫП АЛЫП КЕЛИП...

Баарынан да єлкєдєгї акыркы урунт-ту окуялардын арасына Аширали Зуир-динов жетекчилик кылган Медициналык академиядагы «Азаттыктын» кабарчы-лары менен болгон ызы-чуулуу окуяны айтпай кетсек болбос. Бул окуяга билим берїї министрлиги жакшы эле киришти. Аксакалдын бул кылыгын билим берїї минстрлиги чекилик деп табышты эле, Премьер Оторбаев ал тууралуу «ламь» деп ооз ачкан жок. Анткени, Зуирдинов Жоомарт Каиповичтин аяш атасы. Мына сага! Эми Оторбаев бир нерсе деп корчоў-добосо, Батыралиев эмне кылат? Зуир-динов жада калса, саламаттыкты сактоо министрин «...кагазча» да кєргєн жок. Сє-гїш жарыялап, иштен кууса боло турган ишти эч нерсе болбогондой куюн сыяктуу билмексен болуп єткєрїп жиберишти.

Демек, массалык маалымат каражат-тарын каалаган кєпкєн кызматкерлер кабинетинен каалаган учурунда жамбаш-ка тепкилеп кууп чыга берсе боло берет дегенди тїшїндї коомчулук. Мындан сырткары, Калдарбек Абдраманов деген хирург мындан канча жыл мурун эмгек жамааттын арызы менен жактырылбай Кордиохирургиялык борбордун жетек-чилигинен куулуп калган. Батыралиев ал кишини эч конкурссуз эле кайра алып келип жетекчи кылып отургузуп койду. Эмгек жамааттын пикирин уруп да ойно-гон жок. Министрлик кызматка келээр-деги конкурстук негизде кызматкерлерди алуу жобосун унутту. Айта берсе сєз кєп, бул макала муну менен бїтпєйт тууган-дар, дагы бар.

Жумаш НАЗАРОВ

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

11ЖЕРГИЛИКТЇЇЖАЎЫЛЫКТАР

Улуттук банк:

ЖАСАЛМА ТЫЙЫНДАРДЫ КАНТИП АНЫКТООГО БОЛОТ?

Шек жараткан тыйындардын аныкты-гын билїї їчїн аларды бири-бири менен салыштырып кароо жетиштїї. Ошондой эле, андагы белгилердин даана тїшїрїл-гєндїгїн текшерїї керек. Бул тууралуу КРнын Улуттук банкынын материалын-да маалымдалат.

Чыныгы тыйындар магнитти єзїнє тартат, ал эми, жасалма 10 тыйындыктар магнитти жакшы тартпайт. Ар бир тыйын єзїнїн кєлємї, диаметри, салмагы жана капталындагы кесикче тїрїндєгї одура-кайлуулугу менен айырмаланат.

Улуттук банк 2014-жылы жакшыртыл-ган коргоо элементи менен 10 сом номи-налындагы тыйын жїгїртїїгє чыгарыл-ган. Анда тыйындын капталында «ОН СОМ» жана «10 СОМ» деген жазуулар тїшїрїлгєн. Ал эми, 2014-жылга чейин-ки тыйындардын каптал бетинде мындай жазуу жок жана алар одуракайлуулугу ме-нен айырмаланат.Тыйындар кїмєн жараткан учурда:

• тыйындын бетиндеги валютанын атынын «сом» жана сандык номиналы «10» жазууларынын шрифтин текшерїї;

• тыйындын арткы бетиндеги КРнын гербинин аткарылышын текшерїї;

• «Кєєкєрдїн» сїрєттєлїшїн жана ан-дагы їч бурчтукта берилген «тумардын» сїрєттєлїшїнїн тактыгын жана томпок-тугун текшерїї керек.

10 сомдук тыйындар кайдан жасалат жана чыгарылат?

Улуттук банк тарабынан эл аралык ачык тендер жарыяланат. Ага эл аралык зерканалар катышып, тендерди уткан зер-кана 10 сом жана башка номиналдагы ты-йындарды даярдайт.

Максат ИШЕНБАЕВ:

ЖЫЛ АЯГЫНА ЧЕЙИН ДОЛЛАР БААСЫ 75 СОМГО ЖЕТИШИ

МЇМКЇН

Жылдын аягына чейин Кыргызстан-да бир доллардын баасы 75 сомго жети-ши ыктымал. Мындай божомолун кече, 26-мартта Улуттук банктын жетекчиси-нин мурдагы орун басары Максат Ишен-баев билдирди.

Ал валюта рыногундагы азыркы абал жазгы талаа иштери башталып, кара май жана жер семирткич долларга сатылып

алынып жатканы менен байланыштыр-ды. Бирок кїзїндє парламенттик шай-лоо єнєктїгї доллардын 75 сомго чейин кымбатташын шарттайт деген пикирин айтты Максат Ишенбаев.

Доллардын расмий курсу жыл башын-да 59 сом болсо, 26-мартта карата 63,4 сомго жетти. Ал эми жеке акча алмаш-тыруучу жайларда бир долларды 64 сом 75 тыйындан сатып жатышат.

КЫРГЫЗСТАНДА МИЎДЕН АШЫК ЧАКАН ГЭС КУРСА

БОЛОТ

Бул туурасында 26-мартта “Электр энергиясынын проблемалары жана алар-ды чечїї жолдору” аттуу жыйында энер-гетика тармагы боюнча адистер айтышты. Отун-энергетикалык комплексин тескєє боюнча агенттик мындай чакан ГЭСтер-ди куруу їчїн электрге тарифтерди жого-рулатуу керектигин билдирди. Анткени инвесторлор бул тармак кирешелїї бо-лооруна кєзї жеткенде гана ГЭС курууга кызыгышы мїмкїн.

Кыргызстанда ушул тапта 13 чакан ГЭС бар. Алардын тогузу єкмєткє ка-райт. Єкмєт єткєн жылдын этегинде энер-гетикалык кєз карандысыздыкка жетїї

їчїн Кыргызстанда чакан ГЭСтерди ку-руу боюнча долбоорлор иштелип чыга турганын билдирип, буга байланыштуу Германиянын тажрыйбасы менен тааны-шып келген болчу.

БОРБОР АЗИЯДАГЫ КООПСУЗДУК

ТАЛКУУЛАНУУДА

26-мартта Бишкекте Борбор Азия ай-магында экстремизмге, терроризмге кар-шы кїрєшїї, аларды алдын алуу маселе-лери талкууланган жыйын єтїїдє. Ички иштер министрлигинен кабарлашкандай, талкууга Кыргызстан, Казакстан жана Та-жикстандын кїч органдарынын єкїлдєрї катышууда. Иш-чарага теолог, социолог, укук таануучу адистер жана кїч органда-рынын ардагерлери да чакырылган.

Талкууну Кыргызстандын Ички иштер министрлиги "Жалпы кызыкчылыктарды издєє" уюму менен бирге уюштурууда.

Борбор Азия Ооганстан менен чек-тешкендиктен бул єлкєдєн НАТО кїч-тєрї чыгарылгандан кийин аймактагы коопсуздук маселеси актуалдуу болууда. Фергана єрєєнїнєн Сирияга кеткендер-дин жалпы саны эки миўге чамалагынан расмий органдар билдирди.

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК

АЙДАРКЕНДЕ 8-КЛАССТЫН ОКУУЧУСУ ЄЗ ЄМЇРЇН

КЫЙДЫ

Бул туурасында Кадамжай район-дук ички иштер бєлїмїнєн билдириш-ти. Айдаркен шаардык №19 мектептин 8-классынын окуучусу Орозмат Надиров 17-март кїнї муунуп калган жеринен та-былган. Алдын ала маалыматтарга кара-ганда, окуучунун ата-энеси ажырашып кеткендиктен ал таенесиникинде жашап жаткан.

Ички иштер министрлигинин маалы-маты боюнча, 2014-жылы 600дєн ашык адам єз ємїрїн кыйган. Билим берїї ми-нистрлиги алардын 93ї єспїрїмдєр эке-нин билдирген.

АТ-БАШЫДАГЫ СПОРТТУК МЕЛДЕШКЕ КАТЫШКАН ЭКИ

МЕКТЕПТИН ОКУУЧУЛАРЫНЫН ОРТОСУНДА МАССАЛЫК

МУШТАШ ЧЫКТЫ, ЖАБЫРЛАНУУЧУЛАР БАР

Нарын облусундагы Ат-Башы районун-да єткєн кїрєш боюнча спорттук мелдеш-ке катышууга келген мектеп окуучулары менен айылдын окуучуларынын ортосун-да массалык мушташ чыкты.

Аталган жаўжал 23-мартта болуп, ага 60га жакын окуучу катышкандыгы маа-лымдалды.

Казыбек айылындагы Нааматбек Їсє-налиева мектебинен келген окуучулар ме-нен райондун борборундагы орус тилдїї Акматаалы Карыбек уулу атындагы орто

мектебинин окуучулар арасында жаўжал-дын натыйжасында 1 унаа ташбараўга алынып, коўторулган.

Ошондой эле окуучулардын бири жара-кат алып ооруканага жаткырылды. Учурда унаа Ат-Башы РИИБде токтотулуп турат. Ошондой эле, бул иш РИИБ тарабынан каралып жатат. Ал эми окуучулардын ата-энелери бул ишти облустук, райондук би-лим берїї бєлїмдєрїнїн тарбия берїїгє кайдыгер мамилеси деп эсептешет.

АЛА-БУКАНЫН ЖОЙБЕЛЕНТ АЙЫЛЫНДА ЖАШТАР ОРТОСУНДА ЧЫККАН

МАССАЛЫК МУШТАШ БОЮНЧА ИШ СОТКО ЖЄНЄТЇЛЇП,

ШЕКТЇЇЛЄР ЇЙ КАМАГЫНА ЧЫГАРЫЛДЫ

Жалал-Абад облусунун Ала-Бука ра-йонундагы Жойбелент айылында жаш-тар ортосунда чыккан массалык мушташ боюнча кылмышка шектїї катары кар-малган 5 баланын иши сотко жєнєтїлїп, шектїїлєр їй камагына чыгарылды.

Ала-Бука РИИБдин башчысы Эрнист Молдокеев 26-мартта билдиргендей, атал-ган айылдагы массалык мушташ боюнча 12 жаран кармалып, 3 кылмыш иши коз-голгон. Учурда териштирїїлєр жїрїїдє.

«Массалык мушташта 12 бала кар-

малып, алардын ичинен 5 бала камакка алынган эле. Кийин териштирїїнїн на-тыйжасында массалык мушташтан кыл-мышка шектїї катары кармалгандарга 3 кылмыш иши козголгон. Кармалган 5 баланын иши сотко жєнєтїлгєн. Шек-тїї катары кармалып камакка алынган 5 бала їй камагына чыгарылды. Учурда 3 кылмыш ишинин бети ачылып, жалпы 12 балага карата тергєє иши жїрїп жа-тат», - деди Э.Молдокеев.

Мурдараак маалымдалгандай, масса-лык мушташ ушул жылдын 1-февралына караган тїнї болгон. Мушташка 150дєн ашуун бала катышкандыгы маалымда-лып, бирок РИИБ 30га жакын баланын катышкандыгы тууралуу билдирген.

ЄЗ ЇЙЇНЄН МАЛ УУРДООГО ШЕКТЇЇ КЫЗ КАРМАЛДЫ

22-мартта Ош шаарындагы Жапалак айылынын тургуну милицияга кайрылып, 40 миў сомго бааланган малын белгисиз бирєєлєр уурдап кеткенин кабарлаган. Оперкызматкерлер жоголгон уйду жакын-кы райондорго барып, мал базарлардан издешкен. Жыйынтыгында мал Єзгєн ра-йонунун Кызыл-Маяк айылынан табылды. Бул тууралуу коомдук регионалдык телера-диокомпаниясы єз сайтында маалымдайт.

Ош шаардык ички иштер башкарма-лыгынын билдиришкендей, уйду арыз-дануучунун кызы тїнкїсїн таанышы ме-нен чогуу уурдап, Кызыл-Маяктагы мал базарда 31,5 миў сомго сатып жиберген. "Кызыгы, бул кылмышка шектїї кыз уйду милиция менен чогуу издеп, алардын ык-чам аракеттенбей жатканына нааразылы-гын билдирип келген",-деп кошумчалаш-ты ШИИБден.

Учурда уурулукка шектїї убактылуу кармоочу жайда. Алгачкы суракта кыз кї-нєєсїн мойнуна алып, Москвага жол акы

таппай, ушул кадамга барганын айтты.

БИШКЕКТЕ КЄП КУРАЛ-ЖАРАК КАТЫЛГАН ЖАЙ ТАБЫЛДЫ

Бишкектин Батыш автобекетине жа-кын аймакта кєп курал-жарак катылган жай табылды. Бул тууралуу бїгїн Ички иштер министрлигинен кабарлашты. 400дєн ашуун тїрдїї калибрдеги ок, ошондой эле тапанча, граната, мылтык жана Мукалтин деген дары салынуучу бош этикетканын бир тїрмєгї да табыл-ды. Окуя иликтенїїдє.

БИШКЕКТЕ 34 ЖАШТАГЫ ЭРКЕК КОЎШУСУНУН 8 ЖАНА

9 ЖАШТАГЫ ЭКИ БАЛАСЫН ЗОРДУКТАГАН

Бишкекте 8 жана 9 жаштагы эки бир тууганды зордуктады деп шектелген жа-ран кармалды. Бул тууралуу кїч тїзїмдє-рїнїн кызматкерлери кабарлашты.

Ыкчам иликтєєчїлєр берген маалы-матка таянсак, 23-мартта милицияга биш-кектик айым кайрылган, ал ошол кїнї болжол менен кечки саат 20ларда анын коўшусу 2006-жылы жана 2007-жылы туулган анын эки эркек баласын зордук-тап салганын айтып арыз берген. Кыл-мышка шектїї делип 1981-жылы туул-ган жаран кармалды. Иликтєє иштери башталды. Кылмыш ишин козгоо туу-ралуу маселе каралып жатат. Кармалган адам убактылуу кармоочу жайга камак-ка алынды.

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

12

ЇЎКЇР

АПАААА - ЄЛТЇРБЄЧЇ, СУРАНАМ?!

КАРАЖОЛТОЙ ЇЙ

Бул болгон окуя экен бир чал айтып берген . Адам баласына бир жолу бай-лык берилет экен бир жолу бакыт, ден-соолук деген дей нерселер. Бирок ошону тура кармап тура колдонуп калыш керек экен. Биз адамдар таў калабызго “бул эмне болуп малдуу болуп кетти, бат эле байып кетти, акчаны кайдан алды” деп. Суктан-ган адамга кєрє албаган, ушак айткан, ичи тар адамдарга кєп берилбейт деп бир чал айтты. Бул окуя Ыссык-кєлдїн Тїп райо-нунда болуптур. Ошол райондун бир айы-лында ак сакал жаш кезинде достору менен айылдан 5, 6 чакырым алыс жерде, тоо этегинде мїрзєгє жакын жерде жашынмак ойноп атышыптыр, жашынганы кїмбєз-дїн жанында тоо бетинде бийиктиги 2,5. 3 метр жар бар экен. Оюнда ошол жардын бир тилкесине жашынмай болот, тилке-нин ичине капталдап кирсе їўкїр кєрєт, їўкїрдїн ичи жап жарык кїн тїз тийип турган кез экен. Їўкїрдєн коркуп кайра артка кетейин дейт кїндєє ойноп жїрїп ушуну байкабаптырмын, бул эмне їўкїр болду экен, мурда жок эле деген кызыгуу ой пайда болот, бирок жїрєгїндє коркунуч сезим пайда болот. Кызыгуусу кїч берип карап кєрєйїн дейт, сактанып баш багат, ичинде кумара, сандыкча, кылыч, бычак дегендей тїрлїї нерселерди кєрєт, тыйын-дар толгон тїрдїї дїнїйєлєрдї. Ошондо коркуу сезимин унутуп калат, ичине ки-рейин десе тереўирээк экен чыгалбай ка-ламго деп ойлойт, досторум менен келейин деп ойлойт бирок ачкєздїк сезими пайда болот, “алар менен кантип бєлїшмєк элем мен тапсам дейт. Мен андан кєрє булар-ды бул жактан алыстатышым керек” деп ойлонот жашынган жеринен чыгып дос-торуна барса эчак эле оюн бїтїп чогулуп отурушуптур, бир досу кєрїп калып “ой тетигинде келе атат” деп кыйкырат анда

достору “ой кайда жїрдїў сени баарылап издеп таппадык, биз сени кетип калган го деп ойлодук” дейт. “Ой мен жашынып эле отурдум, курсак ачты їйгє кетели” дейт анда бир досу “дагы бир аз ойнойлу” десе кыжыры келип эмне кылсам деп оюнун бары їўкїрдє болот. Оюна бир ой келет “ким арта калса ошол котур эшек” деп жї-гїрїп кетет, балдардын барысы артынан жїгїрєт. Їйгє келип аркан, жип, ширеўке, чырак, мешок камдап баштайт. Кїн кїї-гїм болуп калган убакыт, бир тууган ини-син алып жесир кемпирдин эшегин сурап экєє баягы їўкїргє жєнєшєт. Жарга ба-рып баягы тилкеге кирсе їўкїр жок, таў-калат. Иниси башынан эле ишенген эмес, бирок агасынан корккон їчїн келген. Ары жїгїрїп бери жїгїрїп таппайт, ошентип отуруп тїн да кирет. Иниси кеттик десе агасы болбой байлыкты издей берет. Ини-си эшекти кармап отуруп уктап кетиптир канча уктаганын билбейт, бир убакта би-рєє ойготту “эй бала бул жерде эмне уктап жатасыў” деп, чочуп ойгонуп кетет, кара-са эшек сїйлєп аткандай болот. Эшектин жанында бир караан кєрїнєт “бул жерде эмне кылып жїрєсїў” дейт. Бала коркко-нунан айтып берет “агам эрчитип келген” деп їўкїр жєнїндє да айтып берет. “Де-мек агаў казынаны кєргєн турбайбы” дейт тиги караан. Иниси “билбейм мени жардам керек деп эрчитип алган” дейт “казынаны кайсы малда кєрїптїр” деп сурайт. “Тїш убактысында балдар менен жашынмак ойноп жїрїп” деп жооп берет, “достору да кєрїптїрбї” “жок, аларга айтпаптыр” “а а а дечи, демек агаў єзї жалгыз казы-наны алайын деп чечкен экен да, досто-руна айтса же кан сыйпап койсо жакшы болмок. Ал казынаны жалгыз ала албайт, эми аны таппайсыўар, ал 50-жылда гана бир жолу ачылат. Агаў ач кєздєнїп колу-на келген байлыкты колдоно албаптыр, элге эмес же єзїнє эмес” деп туруп караў-гы тїнгє тумандай болуп сиўип кетиптир. Иниси тїш кєргєнїн же чын болгонун бил-бей делдейип тура бериптир, агасы келип “таппай койдум” дегенде эсине гана иниси эсине келет. Їйгє келгенде болгон окуяны агасына айтып берет ошондо агасы аябай єкїнїптїр “ач кєздїк, ичи таардык кылган болбойт экен, азыркыга чейин єкїнєм” деп айтып берди.

Эркинбек силён волей

Бул окуя бир эки ай мурун Бишкек-те болгон. .Эшиктен келе жатып, їйїнє киргенче кулагына їндєр угулуп жатты: - Экєєсїн теў єлтїрїп сал! Пайдасы жок алардын! Сен жалгыз калсаў бактылуу болосуў!.. Їйгє кирсе эки чырактай ба-ласы курсактары ач апаларын кїтїп ол-турушкан экен. - Апаа! -дешип, экєєсї теў кєздєрї жайнай апасынын аягына жабышышты. - Эшиктен келе элек апа-лабай тургулачы ары!- деп кагып салды. Байкуштар эмне дээрин билбей, экєє эки бурчка олтуруп калышты. Бир кезде апа-сы шарт туруп, ашканадан бычакты алды да, балдарынын жанына келди... Айгул эженин кулагына кєптєн бери ар кан-дай їндєр угулуп, тынчтык бербей ке-лет. Ошол коркунучтуу їндєрдєн ушун-чалык тажаган эле, андан кутулуу їчїн жанын кыюуга да даяр болчу! Кайра: - єл-тїр аларды! болбосо биз сени єлтїрєбїз! -деген їндєр кулагынын тїбїнєн жаўы-рып, кєздєрїнє ары-бери шуулдап учуп єткєн капкара нерселер кєрїнїп жатты. Ай бала, басчы бери! -деп, баласы жаны-

на келгенде жалдыратып туруп курч бы-чакты кекиртегине матырып алды! Муну карап турган кызы коркконунан кыйкы-рып жиберди. Кыйкырыкты угуп,жїзїн кызы жакка бурду. Кыз апасын эмес эле, апасынын кєздєрїнєн бир ажыдаардын кєздєрїн кєрїп турду. Мына! Эми кыз-дын кезеги келди... Кызына жакындаган сайын, кызы єлєрїнє аз калганын сезип артына качып жєнєдї.

Короого чыкты да, кыйкырган бойдон дарбаза жакка жєнєдї. Бирок, дарбаза-нын оор темир кулпуну тїртїп ачууга кїчї жетпей калды. Дээмейде колунун учу менен ачып койчу эле, бул жолу не-гедир колдорунун калтыраганы жолтоо болдубу, айтор, ача албай туруп калды. Аўгыча апасы да жетип келди. - Апааа, суранам! Єлтїрбєчї?! Апа, апаа дейм?! Апа??? Апасы кєз алдында кызыў эмес, болгону бир тїрї суук, єлтїрбєсє бол-бой турган желмогузду кєрїп турду. Бы-чакты єйдє кєтєрїп, колу менен кызга жакындатып келип эми саярда кылт эте тїштї да, жерге кулап калды. Бїрїшїп

коркуп олтурган кыз тїшїнбєй калды. Жерге жыгылган апасынын башында-гы кетменди кєрїп эсин жоготту. Кє-зїн ачса бейтапканада жатат. Жанында медсестра олтурган. Бир кезде эле мед-сестра олтурган орундун жанына тиги-лип калды да, кыйкырып кирди: - Апаа, суранам! апа, єлтїрбєчї?!-деди да кайра шылкыйды. Медсестра, жанын бир сый-ра карап коюп, кызга жардам кєрсєтїп кирди. Кєрсє апасынын арбагы кєрїн-гєн экен... Милициялардын айтымында, кызды коўшу турган Ашир байке кутка-рып калган экен. Айтымында, короодо гїлдєрїнє суу коюп жїрїп чаўырган їндї угуп калган. Кулак тїрїп тыўшаса "єлтїрбє" -деген сєз башкача таасир-лентиптир.

Тосмодон башын чыгарып тиктеген-де колдору канга боёлгон Айгїл, кызына бычак кєтєрїп келе жатыптыр. Заматта дубалдан ашып тїшїп, артынан жетип-тир. Кантип жардам берээрин билбей, колундагы кетменин эстеп кетип, ошо менен башка чаап салган экен. Муну кї-

нєєсї жок жана кызды єлїмдєн куткар-ды деп, милициялар кой берип жибери-шиптир. А берки їйдїн ичиндеги киши колдуу, єзїнїн апасынын колунан каза тапкан баланы кызга кєрсєтпєй доктур-лар алып кеткен бойдон жок кылышкан.

Салим Эсенов

Кара-Буура районунун Аманбаев айы-лындагы Токтогул Бабанов кєчєсїндє ил-гери орустун чиркєєсї жайгашкан экен. Коомчулукту атеизмге їндєп жїргєн убакта, 1937-жылдары ошол чиркєєнї буздурушуп, ордуна чоў универмаг са-лынган болчу. Кийинчерээк универмаг єзїнєн-єзї урап тїшкєндєн кийин, анын жанынан Койбагар аттуу киши келишти-рип чоў їй салып жашай баштайт. Бирок, ошол їйдє жашаган келинчеги Салкын эмнегедир кєп ооруй берет. Кїндєрдїн биринде анын кєзїнє кадимки эле чир-кєє кызматкери - поп кєрїнєт. Жїрєгї тїшкєн аялдын тынчы кетет. Корккону-нан жана жакшы боло албаганынан улам алар їйїн сатып, Шекер айылына кєчїп кетишет. Андан кийин тамды бардар ча-бандын баласы, Єскєн сатып алат. Жаўы їйдє жашагандан баштап эмнегедир анын да келинчеги Венера ооруй баштайт. Єзї мал кайтарып тоого кетип, їйдє кєбїнчє келинчеги балдары менен калат. Їйїндє жалгыз отурса, башка бєлмєдєн кимдир-бирєєлєр жїргєнсїп, кандайдыр бир їн-дєр угулат. Шифоньердин ичи ачылып-жабылгандай дабыштар чыгат. Їйгє ууру кирген окшойт деп, келин коркконунан ордунан жылбай отура берет. Бир убак-та баягы їндєр басылат. Ал їн басыл-гандан кийин дабыш чыккан бєлмєгє кирсе, буюмдардын бардыгы чачылбай єз ордунда турат. Эмне болгонун тїшїн-бєй да калат. Бул їй-бїлєнї барган сайын кырсык баса берет. Венера катуу ооруп, операция болот. Ал кїндєрдїн биринде уйду бададан тоскону барып, їйїнє кеч кайтат. Їйїнє келсе, їйдє калган беш ба-ласы короодогу диванга тизилип жатып уктап калышыптыр. Чарчап келгенге ал да балдарынын жанына жатып, уктап кетет. Уйку-соонун ортосунда мындай тїш кєрєт: Короо толгон ат дарбазадан бери карай секирип кире баштайт. Би-

ринин артынан бири токтобойт. Маў-дайында сакалы узун поп турган болот. Коркуп кетип эле ага тизелеп чокунуп кирет. Ошондо баягы жылкылар дарба-задан секирип, кете башташат. Чоўоюп калган кызына мени їйгє киргиз, ооруп жатам дейт. Кызы жетелеп їйгє киргиз-генде эле босогодон эс-учун билбей жы-гылып жатып калат. Кайната, кайненеси келип, ага дем салдырткандан кийин ке-лин араў эсине келет. Ошол окуядан ки-йин ал келин кїйєєсї менен ажырашып кетет да, беш баласын алып шаарга кетип калат. Ал эми кїйєєсї да їйдї ээн таш-тап єзїнчє кетет. Ээн калган їйдї тїрмє-дєн жаўы чыккан, жашы элїїгє чамалап калган киши батирге алып жашап калат. Їйлєнїп, эркек балалуу болуп, сїйїнїчї кєккє жетип турган кїндєрдїн биринде эшиктен їйгє кирсе, поп сыяктуу бирєє баласын карап турганын кєрєт да, эси чыгып кетет. Карып калганда ушул ба-ламды кєрдїм эле, баламды жєн коюп, андан кєрє мени ал деп жиберет. Ошон-дон кийин кєп єтпєй тиги киши каза бо-луп калат. Маркумдун келинчеги баласы менен башка жакка кєчїп кетишет. Кара жолтой їй экенине карабай бул їйдї бир фотограф фотосалон кылам деп, сатып алат. Бир бєлмєсїн оўдоп-тїзєп фото-салон кылат. Бир кїнї бирєєнї сїрєткє тартып жатса, поп маўдайында турганын кєрїп, жїрєгї тїшкєнїнєн эс-учун бил-бей кулап тїшєт. Эмне болсо ошол бол-сун деп, їйдї таштап кєчїп кетишет. Ээн калган їйдї эл бузуп, курулуш материал-дарынын баарын ташып кетишет. Ошон-дон кийин ал жерге эч ким їй салбай ка-лат. Ушул убакка чейин ал жер дагы эле ээн турат. Кєрсє, илгери бул жерге чир-кєє кызматкери - поптун сєєгї коюлгон деген кептер айтылып жїрєт.

Курманбек кызы

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

13ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ

БЄЛЇНЇШЇЧач (тїктєр). Адамдын бїт денеси (ала-

кан, таман, эринден башка) тїк менен кап-талган. Тїк узун жана кыска болот. Чач, сакал, мурут, колтуктагы жана жыныс ор-гандарынын тегерегиндеги жїн — узун, кирпик, каш — кыска. Ал эми майда тїк бїт денени каптап турат.

ЖАЙГАШЫЛГАН ЖЕРИЧачтын теринин їстїнє чыгып турган

бєлїгї — єзєгї, териде жайгашкан бєлїгї тамыры болуп эсептелет. Чачтын тамыры ач. тїбїнє бекийт. Чачтын кыймылы жыл-ма булчуўдарга байланыштуу болуп, бул булчуўдар май бєлїп чыгаруучу бездерди коргоп турат. Чач тамыры менен тїбї би-ригип чач фоликуласында жайгашат, ал кан тамырлар жана нерв талчалары менен жабдылган. Кайсы жерде жайгашкандыгы-на карабастан алардын єсїї процесси ок-шош. Чач тери астында жайгашкан тамы-рынан єсєт. Тамыры кан тамырлар аркылуу єзїнє керектїї азык заттарды алып турат.

СТРУКТУРАСЫЧачтын негизги структурасын белоктуу

мїйїз катмар зат — кератин тїзєт. Анын тїсї, аны боёп туруучу пигмент — меланин-ге байланыштуу. Жаш улгайган сайын пиг-мент азайып, чач агаруу байкалат. Пигмен-ти такыр жок Чач да кезигет (альбинизм). Чач тїбїндєгї клеткалардын кєбєйїїсїнїн натыйжасында єсєт. Адам денесинин ар кайсы жериндеги тїктєрдїн єсїї ылдамды-гы ар башка. Орточо эсеп менен дени соо адамдын чачы 1 айда 1 смче єсєт. Ар бир тал Чачтын єсїї мезгили бар, андан ки-йин ал тїшєт. Чач 50 жашка чейин жакшы єсєт. Чач дайыма єлїп жана тїшїп турат. Єлгєн Чач башты жууп же тараганда оўой тїшїп, ордуна жаўысы єсїп чыгат. Чачтын кєп тїшїшї кєбїнчє ооруга, анын ичинде жугуштуу, кєпкє созулган єнєкєт оорулар-га, ошондой эле Чач тїбїндєгї бездеринин функциясына байланыштуу.

ЧАЧ ООРУЛАРЫ.Май безинин функциясынын бузулушу

Чачты єзгєртїї менен териде майлуу же кургак какачты пайда кылат. Ал себорея оорусунун белгилеринин бири. Чачтын єсїї жана алмашуусунун бузулушу ар кан-дай себептерге байланыштуу болуп, чачтын тїшїшїнє же тескерисинче, єтє жайылып єсїп кетишине (к. Гипертрихоз) алып ке-лиши мїмкїн. Оор жана тар баш кийим, кеп чачты такай кийип жїрїї Чачтын тї-шїшїн кїчєтєт. Ачык тийген кїндє, кїн суукта да баш кийимсиз кєпкє жїрїїгє болбойт, себеби Чач кургап, сынат жана тїшєт, ал эми тємєнкї температура тери-нин їстїўкї кан тамырларын кысып, Чачка керектїї азык заттын келиши азаят. Сакал, мурутту туура эмес алганда тїк кайрылып калып, этке кире єсєт да, сезгенїїнї пайда кылат. Кээ бир теринин мите козу карын ооруларында (микроспория, трихофития, таз) Чач жабыркап, анын структурасы бу-зулат. Чачтын бардык ооруларында врачка кайрылуу зарыл.

ЧАЧТЫ КЇТЇЇ.Башты ысык суу (агын суу жакшы), жаан

суусу же кайнак суу менен жууган жак-шы. Суу шор болсо, жумшартуу їчїн ага ичилїїчї соданы (1 л сууга /г чай кашык) кошсо болот. Кургак Чачты 7 — 10 кїндє, майлуу Чачты 5—7 кїндє бир жолу жууш керек. Майлуу Чачты тез-тез жууй берїї май чыгаруусун кїчєтїшї мїмкїн. Чачты жууганга «Детское», «Спермацетовое», «Любимое», «Косметическое» жана Чач-ка ылайык шампунь колдонулат; кир са-мын менен жууганга болбойт. Самындын кєбїгїн башка жай, тегерете сїйкєп жууш керек. Чачты чайкаган сууга уксус же ли-мон ширесин (1 л сууга 1 аш кашык) ко-шуп койсо, Чач жылтырап, їлпїлдєп ту-рат. Сары Чачты ромашканын тундурмасы менен чайкаса жылтырап калат. Кургак Чачты майлуу самын («Спермацетовое», «Ланолиновое», «Косметическое») жана кургак Чач їчїн шампунь менен жууса жак-шы; самын ордуна айран же жумуртканын сарысын колдонсо болот. Айранды башка сыйпап, жоолук салынып, 10—15 мин. єт-кєндєн кийин ысык суу менен таза жууйт; 1—2 жумуртканын сарысын (агынан бєлїп) суу куюлган дагарага куюп, аралаштырып, Чачты жууп, артынан ысык суу менен чай-кайт. Чачты жумшак сїлгї менен аарчып кургатуу керек. Жоолук салынуунун ке-реги жок. Кургак Чачка жуурдан бир нече саат мурда єсїмдїк майын сыйпап койсо жакшы. Кыска чачты тїбїнєн, узун чач-ты учунан баштап тарайт. Кургак Чачты этияттап, кесек жана мокок тиштїї тарак менен тароо керек. Щётка менен тараса, жакшы тазаланат жана Чач учуна чейин майланып, баштын терисинде кан айла-нуу жакшырат. Щётка катуу, бирок тытып кетпегендей болгону оў. Бирєєнїн тарагы менен щёткасын пайдаланууга болбойт.

Чачты тез єстїрїї їчїн гигиеналык жана эстетикалык максатта кыркат, ал эми уста-ра менен алуу аны єстїрбєйт. Чачты тар-малдоонун алдында башты жууп, єтє кур-гай электе чачты пиво, лимондун ширеси же атайын суюктук менен нымдайт. Чачты тармалдоого кирпи деп аталган пластмасса бигудилер ыўгайлуу, ошондой эле электр жана ысык бигудини пайдаланууга болот. Бигудинин диаметри чачтын коюулугу-на жараша тандалат. Мисалы, кєкїл жа-соо їчїн чоў диаметрлїї, желкедеги кыска чачка ичке бигуди туура. Фенди (їйлєтмє тармалдагыч) пайдалануу алда канча ыў-гайлуу. Кургаган Чачты адегенде тарак, анан щётка менен тарап, каалагандай ороп жасоого болот. Азыраак лак сээп, каты-рып койсо жакшы. Чачты тармалдоодо кыпчуурду да (эки жумада бир жолу гана) пайдаланат. Ал єтє ысык болбоого тийиш. Тармал кєпкє сакталыш їчїн кыпчуурга Чачты узагырак кармоо, ошондой эле хи-миялык жол менен тармалдоо керек. Хи-миялык тармалдоодо колдонулуучу тиог-ликоль кислотасы Ч-тын тїзїлїшїн бузат. Кош бойлуулуктун акырында, этек кир учу-рунда химиялык тармалдоого жарабайт.

Чачты боёо їчїн єсїмдїк боёкторун — хна, басма, кєк жаўгактын, пияздын кабы-гын колдонуу керек. Химиялык боёктордон Гамма, Риолдун зыяны аз. Каш, кирпиктер-ди тїшїрбєй сактоо їчїн щётканы кастор майына (бир нече тамчы А витаминин ко-шуп койгон оў) малып, кєз сурмасын же-ўил массаж жасоо сунуш кылынат. Майды кєзгє тїшїрбєй, єтє этият жасаган оў. Кїн карама, вазелин, зайтун майы да кирпик-

ти жумшартып, єстїрєт. Боёлгон каш, кирпикти тїн ичинде жууп салуу керек. Ушул учурда суу менен самындап жууган жарабайт, себеби кєздїн тегереги кургап, бырыш тїшїп кетет. Ошондуктан єсїм-дїк майы, майлуу бет май же жылуу суу менен тазалайт.

ЧАЧТЫН АГАРУУСУПигменттердин жоголушунан чачтын

туруктуу тїссїздєнїшї. Ал организмдин картайышы менен коштолот. 35—40 жаш-тагы адамдардын чачы анда-санда агара баштайт. Бирок айрым учурда жаштарда да пайда болот. Адегенде саамай чач, ки-йин бїт баштагы чач агарат, кийинчерээк каш, кирпикти ак басат. Улгайган кезде чачтын толук агарышы физиологиялык кєрїнїш болуп эсептелет. Ал эми жаш-тардын чачынын агарышы нерв система-сынын, ички секреция бездеринин иши-нин бузулушу, витамин жетишсиздигинен, аз кандуулуктан, катуу чарчоодон, катуу кайгыруудан болушу мїмкїн. Чачтын эрте агарышы тукум куума да болуп, жакын туугандардын арасында кездешет. Агар-ган чачты калыбына келтирїїгє болбойт. Бирок косметикалык максатта єсїмдїк-тєн алынган (басма, хна, кєк жаўгактын кабыгы) же химиялык боёктордун жарда-мы менен боёсо болот. Мындан сырткары калыбына келтиргичтер колдонулуп, би-рок анда коргошун болгондуктан кєпкє пайдаланууга болбойт. Мындай калыбына келтиргичтер кош бойлуу аялдарга, бєй-рєгї ооругандарга, бала эмизген энелерге сунуш кылынбайт.

ЧАЧТЫН ТЇШЇЇСЇЧачтын кескин суюлушу же баштын ай-

рым жеринин (же бїтїндєй) такырланы-шы. Кары кишилерде Чачтын тїшїїсї алар-дын жаш єзгєчєлїгїнє жараша теринин єзгєрїлїшїнє байланыштуу жана чачтын агаруусу сыяктуу эле физиологиялык кє-рїнїш. Эрте Чачтын тїшїїсї бардык эле курактагы адамдарда кезигет. Ал єзгєчє ден соолуктун бузулушуна байланыштуу болот. Мында чач, каш, кирпик, сакал, му-рут жана колтук жїндєрї тїшєт. Мындай Чачтын тїшїїгє негизинен себорея оорусу себеп болот. Єзгєчє балдарда айрым жу-гуштуу оорулардан (сасык тумоо, безгек, дизентерия жана башкалар) кийин, вита-мин жетишсиздигинде (єзгєчє А, С, В1, В6), ичеги-карын, боор, калкан бездин, нерв системасынын єнєкєт ооруларын-да байкалат. Єтє чарчоодо, уйку качууда, окуучуларда экзамен учурунда чач кїчєп тїшєт. Аялдарда чачты катуу тартып бай-лаганда, чачты асемдеп тараганда чач кє-бїрєєк тїшєт. Эркектерде эрте Чачтын тїшїїсї кєп байкалат, адегенде маўдай жана тєбє чачы, кийинчерээк чачынын баары тїшєт. Мындай Чачтын тїшїїсї кєбїнчє бир туугандарда байкалат жана баш терисинин тукум куума єзгєчєлїгї-нє (калыўдыгы, кан менен камсыз болу-шу) байланыштуу болот. Айрым учурда чач тегерек болуп такырайып тїшєт. Ага нерв, эндокрин системасынын бузулушу, организмдин жалпы уулануусу (тиштин чириши, тонзиллит, гайморит жана баш-калар єнєкєт инфекциядан) себеп болот. Анда капысынан 15—20 тыйындын кєлє-мїндєй тегерек так байкалат. Такыр жер улам чоўоёт. Айрым учурда чачтын баары тїшїп, баш бїт такыраят. Оорунун мындай

формасы єнєкєт тїрїндє єтєт жана оўой менен айыкпайт. Айрым учурда дарыны узакка пайдалануудан, чачты туура эмес кїтїїдєн да чач тїшєт.

Оорунун алгачкы белгилери билине-ри менен врачка кайрылуу керек. Дары-лоо Чачтын тїшїїсїнїн себебине жараша жїргїзїлєт. Адатта Чачтын тїшїїгє себеп болгон негизги ооруну таап дарылаганда чач калыбына келип єсє баштайт. Жетки-ликтїї, витаминдїї (єзгєчє А, С, В) тамак-тануу, ден соолукту чыўдоо, убагы менен сейилдєє, таза абада эмгектенїї, чачтын калыбына келїїсїнє, туура єсїїсїнє тїрт-кї берет.

КОШУМЧА КЕЎЕШТЕР:

•×à÷òûí æàêøû ºñ¿¿ñ¿

¿÷¿í ìàññàæ æàñàï òóðóó

êåðåê. Ìàññàæäû æóìàñûíà

2-3 æîëó æàñîî êåðåê. Áàøòû

øàìïóíü æå áàøêà íåðñåëåð

ìåíåí æóóï æàòêàíäà äà,

ìàññàæäû êîëäîíóó êåðåê.

Àð áèð êûéìûëäû 2-4 ìèíóòà,

àë ýìè 15-20 ìèíóò êàéòàëàø

êåðåê. Ìàññàæäû áàøòîîäîí

ìóðóí æàêøûëàï îòóðóï,

ºç¿íä¿ ýðêèí ñåçèï, ìîþíäó

øàðô æå áàøêà íåðñåëåðäåí

áîøîòóï, ÷à÷òû æàéûï àíàí

áàøòàø êåðåê.

• Ñ¿ðºòòº êºðñºò¿ëãºíäºé

êûëûï æàñîî êåðåê. Áóë

ìàññàæ ÷à÷êà ãàíà òèåøåë¿¿.

Àë ýìè áàø îîðóãà áîëñî

êëàññèêàëûê ìàññàæ

êåðåêòåëåò.

• ×à÷êà æàñàëóó÷ó ìàñêà

àéòà êåòñåì

ЧАЧЫЎЫЗ ТЇШЇП ЖАТСА АНДА:

• Æóìóðòêàíûí ñàðûñûíà

ïèâîäîí àðàëàøòûðûï

ñóóãà ò¿øººðä¿í àëäûíäà

ìàñêà êûëû¢ûç. Ìàñêàíû

20-25 ìèíóòêà êàðìîî

êåðåê. Îøîíäîé ýëå óøóë

ìàñêàãà (Ýãåðäå òåðè¢èç

êóðãàê áîëñî!!! ) áàëäàí

àðàëàøòûðñà¢ûç áîëîò.

(Ìàéëóó òåðèãå áîëáîéò)

• Àë ýìè ÷à÷û¢ûçäûí

ò¿á¿íäºã¿ òåðèñè (êîðåíü) æàáûðêàñà àíäà

äààðûêàíàëàðäà ñàòêàí

"Ðåïåéíîå" ìàéû áàð. Îøîíó

ñàòûï àëû¢ûç äà æóìàñûíà

ýêè æîëó òåðè¢èçãå ýëå òàìïîí

(âàòà) ìåíåí ñ¿ðò¿ï 2-3 ñààòêà

êàðìàï àíàí æóóï ñàëñà¢ûç

áîëîò.

• Àë ýìè Øàìïóíüäó äà

àïòåêàëàðäàí àëñà æàêøû

áîëîò. Àéðûê÷à øàìïóíäóí

êóðàìûíäà êðàïèâà (÷àëêàí),

áàë, æóìóðòêàíûí ñàðûñû

êîøóëãàí øàìïóíüäàð

÷à÷òû æûëòûðàòàò æàíà êºï

ò¿ø¿ðáºéò.

ЧАЧ

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

14

(Сандан санга)

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ

(КЫЗКАЙЫП)

Роман

(КЫЗКАЙЫП)

Тоолор кулаганда

Жаабарс менен жанын кошкон тїгєйї таў эрте турушкан, тоонун керемет ыра-катына батып, жандуунун буту тийбеген бадалдарды аралап, шиберди басып, жер кыдырып жїрїштї да кєўїл тоюп, сезим куунак болгондо, кїн тєбєгє келген кез-де, адегенде секирип-ыргып, андан соў далайга чейин тыным албай салып-уруп сызышты. Ушу тоо кабыландарына бу жа-рыктын Кудайы болгон кїн дагы алардын экєє туруп бир болуучу ємїр жыргалы-на жетиши їчїн буга дейре бул ааламда боло элек ашып-ташкан кумар-кїч берип, экєєнї бирдей шыктандыра эргитип, де-мейде болбогон ченемсиз кубатка бєлєп турду. Бул табигат менен барстардын чан-да бир болчу бир дїйнєгє айланышы эле...

Бул ааламда мына бул улуу тоолор ме-нен кєктєгї кїндєн башка эч нерсени билбеген ал экєє жанаша, бири- бирине дем бере чуркап бара жатышты. Аларга азыр эч нерсенин, жазып-тайып жолунан кайберен чыгып калса да кубана карачу-дай тїрлєрї жок. Анткени алар ушу саам кїнгє тоюп, кїндї жеп, чабытын жазбай баратып кїн жарыгын шимирип, кїн жы-луулугуна киринип, ошондон улам ого бетер кїч алып, чаалыгууну унутуп, ушу азыр бир жаралган жашоонун бир гана болчу жыргалынын жеткен жери чабыт кызыгында деп кїчєгєндєн- кїчєп бара жатышты. Ооба, ушундай болгон...

Жер шары кеў ааламдын кенедей сел-кинчегине айланып, бу жашоодогу бардык жан-жаныбар аттуулар тїбєлїктїїлїктїн кєз байкабас айлампасында калып, а тиги экєє болсо чаўкайган тоо кыркалары ме-

нен мелмилдеген єрєєндєрдї аралай сызып бара жатышты. Ал эми айкєл кїн деген єзї жараткан чак тїштєгї бийиктиктен жарк эте єзїнє чакырып, чекиттей араў кєрїн-гєн кєктєгї куштарга теўелїїгє сїрєп, ушу саат, ушул учурда жырткычтар тукумунун периштелерине айланган жан биргелердин бїт денесин аяр сылай эркелетип турду. Ооба, ушундай болгон... Билинбей жатып ал жайдын жагымдуу кїндєрї єтїп кетти,

бул жерде жашоонун мезгили соўуна чы-гып, кєк тиреген чокулардын боорунан кїтїїсїз жерден ызырына жинденген бо-роон-чапкын жан чыдагыс ызгаары менен жан чыгарган бурганак-куясын айдай ке-лет да, асманды кара туман жеп, айлана алай-дїлєй болот, ан- дай кезде кай жа-шоо, ал экєє Їзєўгїлєштїн кыяматынан качып, жолуна тїшкєн. Асманы жакын жерге баргандардын бир далайы тоо сил-

кинте кєчкєн кардын алдында калышкан, ал эми таш жарган сууктан чечекейи аккан куштар асмандан муштум муз болуп аскага тийген. Ооба, ушундай болгон...

Мына эми, ошо керемет-сыйкыр кїн тийген жакка дагы бир ирет, болгондо да кайып болуп жоголор єзїнїн акыркы кїнї їчїн, жїрєгїнїн эў акыркы кагы-шын ошол жерге бериш їчїн бїт баары-на кайыл болуп, бїт баарынан ажырап бул жолу жападан жалгыз баратат, а би-рок анын сапары тозокко тогоп таштады.

Салгар жолдун изи жок. Ал жерге бар-чу жол єўїтїн Жаабарстын жанын сууруп алчу бул ашуу тосуп турат. Аргасын ашуу тїгєттї, демигїїсїн бир аз басып, анан ошо замат муўкана кыркырап, кїркїрєє-гє кїчї жетпей уўшуп-уўшуп, ач кене бо-луп жармашкан тик аскадан жылмышып ылдый тїштї да, титиреп жаткан бутта-рын токтото албай талкаланып кетчїдєй калчылдап турду...

Жаныбар Жаабарстын жазмышы неге тайкы болууда? Балким, ал ошол жак-ты єзїн єзї жоготор жер деп эўсегенден уламдыр? Мындайдын кимге кереги бар эле? Тагдыр деген чын эле ага кандайдыр бир себеп менен ашууну аштырбай, аны дал ушул жерде, Їзєнгїлєш тоо кыркасы-нын этегинде жазалап жатабы? Бу тагдыр-дын тилин билген бар бекен?..

Мындан бир-эки кїн мурун ал бир окур-мандын єктєм жарыялаган: «Жандїйнє деген эмне? Ага кєрїнгєндїн бардыгын киргизе берсе болот. А адамдагы эў башкы нерсе анын эрки жана акыл-эси!» - деген пикирине каяша-жооп даярдап жаткан.

АКЫНДЫН КАЛЕМИНЕН

ИНФОРМАЦИЯ О КЦА И ЕГО ДЕЯТЕЛЬНОСТИЗаконодательная база в области

аккредитации в КР• Закон КР «Об основах техническо-

го регулирования в КР» от 22 мая 2004 г. № 67

• Положение о национальной систе-ме аккредитации в КР, принято Поста-новление Правительства КР № 795 от 16.11.2006 г.

Положение о Кыргызском центре ак-кредитации, принято постановлением Правительства КР от 5 марта 2010 года N 128

Аккредитация осуществляется в соответствии с принципами:

• добровольности; • открытости и доступности правил

аккредитации;• компетентности и беспристрастно-

сти органа, осуществляющего аккреди-тацию;

• единой системы и единства правил

аккредитации;• обеспечения равных условий ли-

цам, претендующим на получение ак-кредитации;

• неразглашения полученной при ак-кредитации конфиденциальной инфор-мации;

• применения международных или гармонизированных с международными стандартами требований аккредитации.

ПЕРСПЕКТИВА КЦАС учётом запросов клиентов в 2014 году

КЦА приступил к освоению новых на-правлений работ в области аккредитации:

• медицинских лабораторий (ГОСТ Р ИСО 15189)

• органов контроля: диагностических центров по техническому осмотру назем-ных транспортных средств и в области неразрушающего контроля (ГОСТ ISO/IEC 17020-2013)

• органа, проводящего аудит и серти-фикацию систем менеджмента пищевой безопасности (КМС ISO/TS 22003)

• калибровочных лабораторий с учё-том требований ILAC (ГОСТ ИСО/МЭК 17025)

РАБОТА ПО ТР ТАМОЖЕННОГО СОЮЗА

С учётом проводимых работ по при-соединению КР в Евразийский экономи-ческий союз разработаны и утверждены документы, предусматривающие порядок проведения работ по включению аккре-дитованных органов по сертификации и испытательных лабораторий в нацио-нальную часть

ЕДИНОГО РЕЕСТРА ТСВ настоящее время аккредитованны-

ми органами по сертификации и лабо-раториями представляются необходи-мые документы, а специалистами КЦА проводится работа по их экспертизе для принятия решения о возможности вклю-чения в Единый реестр.

Принято 31 заявка о включении в Еди-ный Реестр ТС, из них 28 по лаборато-риям.

Для возможности поставки в страны Таможенного Союза сельхозпродукции проводится работа по аккредитации 3–х подразделений Республиканского центра ветеринарной диагностики и экспертизы (РЦВДиЭ), включая Ошский зональный центр и 1 подразделение по карантину растений Департамента химизации и за-щиты растений.

На сегодняшний день проведена экспертиза и оценка отдела химико-токсикологии РЦВДиЭ с участием экспер-та из Москвы и по их результатам отделом проводятся корректирующие действия с целью устранения несоответствий. Ви-русологическим отделом РЦВДиЭ также проводятся корректирующие мероприя-тия после полученной экспертизы доку-

ментов, проведенной КЦА. КЦА рассматриваются документы

Центральной лаборатории по каранти-ну растений. Анализ представленных на аккредитацию методов испытаний фито-санитарной и ветеринарными лаборато-риями показывает, что заявленные ме-тоды испытаний позволяет обеспечить контроль мяса на наличие 23-х антибио-тиков и других ветеринарных препаратов

С учётом требований технического ре-гламента Таможенного Союза «О без-опасности мяса и мясной продукции» необходимо освоить в целом по 51-му антибиотику

Заявленный на аккредитацию метод определения антибиотиков в молоке по-зволяет обеспечить контроль молока на наличие только пенициллина.

С учетом требований ТР ТС «О безо-пасности молока и молочной продукции» требуется обеспечение контроля по 4-м антибиотикам (в количественном отно-шении).С учётом потребности экономики,

освоением новых направлений работ в области аккредитации для эффективного их осуществления

необходимо:• увеличить штат сотрудников КЦА с

учётом освоения большого объёма новых направлений работ (5 квалифицирован-ных специалистов). Также в КЦА отсут-ствуют, например, юрист, переводчики (англ. и кырг. яз) и др.;

• обеспечить условия для прохожде-ния обучения и стажировок специалистов КЦА в международно признанных орга-нах по аккредитации по вновь осваивае-мым направлениям деятельности

• пересмотреть (повысить) тариф сто-имости работ по аккредитации в целях привлечения к работам по аккредита-ции квалифицированных технических экспертов и оценщиков т.к. многие отка-зываются участвовать в деятельности по аккредитации по причине низкой оплаты

СТРУКТУРА КЦА

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

15СКАНВОРД

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

16

УРМАТТУУ ОКУРМАН!"АЙБАТ" гезитине

жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын- 3 айга – 148 сом 50 тыйын- 6 айга – 297 сом 00 тыйынЖазылуу республиканын, бардык

почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546

КЇЛКЇ МАЕК

Индиялык ийилчээк бала

Максатбек ТАСМАЕВ (МЫК) куудул:

КУУДУЛДУН ДА ЄЗЇНЇН

ЫРЫСКЫСЫ БАР

Эрте менен кїн тоонун кучагынан чыккандан баштап кайра тоонун кучагына киргенге чейин жумушда иштеп шайы кетип чарчап турганда музыка угуп же куудулдардын тамашасын угуп бир эс алып алганга не жетсин. Бїгїнкї биздин коногубуз кєптєгєн эски муундун жана жаўы муундун жїрєгїнєн орун алып єзїнїн куудулдук мїнєзї менен кїйєрман топтой алган Максатбек Тасмаев байкебиз бизде конокто.

- Саламатсызбы Максат байке? - Саламатчылык

- Акыркы кїндєрї кєрїн-бєй калдыўыз, эмне ме-нен алектенип жїрєсїз? - Мен эл арасында эле кїнїм-

дїк жашоомду єткєрїп жїрєм. Мен элдерджей эле эртеў менен кїндїн чыгышын менен кечинде кїндїн батышын карап єз ара-бабды тартып кыргыз элиме єз кызматымды кылып жїрємїн.

- "5000 сом" киносуна кантип жана кандайча тартылып калдыўыз? - Мен “5000 сом” кино тасма-

сына биздин эў мыкты киноре-жиссерубуз болгон Эрнис Аб-дыжапаровдун чакыруусу менен баргамын. Эрнис Абдыжапоров-дун “Такси жана Телефон” де-ген тасмасында эпизоддук роль ойногонмун. Ошол кинолордун артынан ушул “5000 сом” кино тасмасына тартылып калгам.

- Куудулдук єнєр менен їй бїлєєнї бакса болобу

же болбосо єз алдынча да бизнес кыласызбы? - Єз алдынча бизнесим жок.

Ушул куудулдук кесибимдин ырыскысы менен єзїмдїн кик-чинекей мамлекетим болуп са-налган їй-бїлємдї багып жатам. Куудулдун да єзїнїн ырыскы-сы бар. Ырыскыны кудай берет экен, баардык кесип ардактуу дегендей кудайга шугур бакса болот.

- Балдарыўызда куудул-дук єнєргє ээ болгону барбы? - Балдарым азырынча жаш,

бирок єнєрлєрї чыгып келе жа-тат. Балдарым чоўойсо анан бай-калат. Эми балдарымдан чыкса керек (Кїлїп)

- Кийин балдарыўыз куу-дул болом десе кандай кєз карашта болосуз? - Биздин їй-бїлє чыгарма-

чыл адамдар кийин чоўойуп єз алдынча жолго тїшїп, келечек-терине кайсы кесип туура келсе ошол кесипти тандашат. Менин балдарым єз келечектерин єздє-рї чечет да.

- Азыркы кыргызстан-дагы куудулдардын орду кандай? - Азыркы тапта куудулдардын

орду жакшы жана бугу чейин да болуп келген, боло да берет деген ойдомун. Биздин кїйєрманда-рыбыз амандыкта турса эле жана кєп болуп турса биздин ордубуз єз ордунда эле боло берет.

- Тамашоунун балдары сиздерге атаандаш бо-

лушабы? -Тамашоунун балдары жак-

шы чыгып келе жатышат. Бирок алар бизге атаандаш боло албайт, анткени алардын стили такыр бєлєк болуп саналат. А бизди-ки алрдын стилине окшобойт.

- Сизди аткаруунуздагы номерлерди кыргыз эли сагынып да калса керек, качан жеке концерт бе-ресиз? - Жеке концертти бериш оўой

эмес. Мен жеке концертимди бергим келет жана берем, би-рок качан экени белгисиз. Ку-дайым буйуруп аманчылыкта турсак жеке концерт берем.

- Келечекте сизден кан-дай жагымдуу жаўы-лыкты кїтсєк болот? - Мен бул сурооўузга кыскача

жооп берейин. Сахнадан кїлкї, кинодон жаўы образдарды кїтє аласыздар.

- Сиз урматтап сыйла-ган куудулдар?

- Мен урматтап сыйлаган куу-дулдар кєп, баарын эле сыйлам. Алардын ичинен тереў сезимим менен сыйлагандарым Жаныбек Алыкулов жана Кїмєндєр Абы-лов байкелерибиз.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

КЫСКА МААЛЫМАТ:

• Òóóëãàí ê¿í¿: 1973-

æûë 20- ñåíòÿáðü

• Òóóëãàí æåðè: Æà-

ëàë-Àáàä îáëàñòû, Àêñû ðàéîíó, Êåðáåí

øààðû

• 1 êûç 2 óóëäóí àòà-

ñû

• Áîé 1ì 81ñì

• Ñàëìàê 124 êã.

• Áóò êèéèìäèí ðàç-

ìåðè 45

• Æàêøû êºðãºí òàìàãû: Ýò êîøóëãàí

áààðäûê òàìàêòàð

• Õîááèñè: áèëüÿðä,

òåííèñ