มสธ มสธมสธ มสธ มสธ 13 · นครรัฐ (city-state) ของกรีกนั่นเอง ค าว่า ‘politike’ ตรงกับค

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ


สธ

มสธ มสธ

หนวยท 13การวเคราะหการเมองตามแนวคดประชาสงคมกบ

ชมชนนยม

ผชวยศาสตราจารย ดร.ปยะพงษ บษบงก

ชอ ผชวยศาสตราจารย ดร.ปยะพงษ บษบงก

วฒ รฐศาสตรบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย

รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Ph.D. (Policy and Planning Studies), University College London, UK

ต�าแหนง ผชวยศาสตราจารยประจ�าวทยาลยการเมองการปกครอง

มหาวทยาลยมหาสารคาม

หนวยทเขยน หนวยท 13

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

13-2 การวเคราะหการเมอง

หนวยท 13

การวเคราะหการเมองตามแนวคดประชาสงคมกบ


เคาโครงเนอหาตอนท 13.1 พฒนาการ สถานภาพ และขอบขายของแนวคดประชาสงคม

13.1.1 พฒนาการของแนวคดประชาสงคม

13.1.2 สถานภาพและขอบขายของแนวคดประชาสงคมในศตวรรษท 21

13.1.3 แนวคดทฤษฎทางดานประชาสงคม

ตอนท 13.2 พฒนาการ สถานภาพ และขอบขายของแนวคดชมชนนยม

13.2.1 พฒนาการของแนวคดชมชนนยม

13.2.2 สถานภาพและขอบขายของแนวคดชมชนนยมในศตวรรษท 21

13.2.3 แนวคดทฤษฎทางดานชมชนนยม

ตอนท 13.3 ความเชอมโยงระหวางประชาสงคมกบชมชนนยม ประเดนทาทายและแนวโนม

การศกษาในทศวรรษหนา

13.3.1 ความเชอมโยงระหวางประชาสงคมกบชมชนนยม

13.3.2 ประเดนทาทายของการศกษาประชาสงคมกบชมชนนยม

13.3.3 แนวโนมการศกษาประชาสงคมกบชมชนนยม

แนวคด1. ประชาสงคมคอภาคสวนทไมใชรฐและตลาด โดยมลกษณะเปนเรองสวนรวมและกนความ

ถงภาคสวนทสาม องคกรนอกภาครฐ กลมทางสงคม ขบวนการทางสงคม เครอขายสงคม

และชมชนเขมแขงหรอชมชนทรกษารากเหงาของตนเอง ซงเนนความมอารยะ กลาวคอ

ไมใชความรนแรงและอยบนฐานของความเคารพผอน และยดหลกศลธรรมบางประการ

ทงน มความเชอมรอยกบฐานแนวคดอน ๆ โดยเฉพาะการพฒนาชมชนทองถน การพฒนา

ประชาธปไตย และขบวนการทางสงคม อกทงมองคประกอบส�าคญ คอ การใหความ

ส�าคญกบความเปนพลเมองของทกคน การขบเคลอนผานพลงอาสาสมคร และการค�านงถง

ผลประโยชนสาธารณะ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

13-3การวเคราะหการเมองตามแนวคดประชาสงคมกบชมชนนยม

2. แนวคดชมชนนยมมสองกระแสหลก กระแสแรก มรากฐานมาจากการตอตานฐานคดแนว

เสรนยม โดยมองชมชนวามคณคาและควรมบทบาทในการก�าหนดความเปนปจเจกชน

มากกวาทปจเจกจะไปก�าหนดหนาตาชมชนไดตามตองการ สวนกระแสทสอง เตบโตมา

จากการวพากษวจารณเศรษฐกจสงคมของฝายซายจด กระแสนจงตอบโตกระแสแรกท

ในชวงหลงถกครอบง�าโดยทนนยม (มการปรบตวในยคทนนยม) โดยถกเรยกใหมวาเปน

แนวชมชนนยมทตอบสนองตอสงคมสมยใหม โดยแนวคดทฤษฎทางดานชมชนนยมม

ค�าอธบายหลกคอหลกศลธรรมนนค�าจนโลก โดยแหลงศลธรรมอยทการบมเพาะของ

สงคมทตอเนอง โดยสงคมในความหมายทเฉพาะเจาะจงมากขนกคอชมชน ซงท�าหนาท

เสมอนเปนอฐบลอกทวางโครงสรางพนฐานทางศลธรรมใหกบปจเจกชน อนง ส�าหรบ

แนวคดชมชนนยมในสงคมไทย ถกใชปะปนกบแนวคดวฒนธรรมชมชน เศรษฐกจชมชน

การพฒนาเชงพทธ และแนวคดสทธชมชน

3. ความเชอมโยงระหวางแนวคดประชาสงคมกบแนวคดชมชนนยมเกดขนจากขอตอท

ส�าคญนนคอแนวคดทนทางสงคม ซงมองวาทนทางสงคมท�าใหการขบเคลอนรวมกนของ

ประชาสงคมนนเปนไปได พรอมกบทเรยกรองใหเกดการเพมพนธะของชมชนตอสมาชก

ของตนเอง อยางไรกตาม แนวคดประชาสงคมตางจากแนวคดชมชนนยมในมตทส�าคญ

คอการไมปฏเสธหรอแมแตไปไดดกบแนวคดเสรนยม อกทงแนวคดประชาสงคมมอง

ปจเจกชนในแงบวกมากกวาแนวคดชมชนนยม สวนประเดนทาทายของการศกษาประชา

สงคมทส�าคญ คอ ยากทจะหาความเขาใจหนงเดยวทตรงกนในการใชแนวคดน และยาก

ทจะมองประชาสงคมเปนภาคสวนทสามทเปนอสระจากรฐและทนไดจรง ในขณะท

ประเดนทาทายส�าหรบการศกษาชมชนนยมทส�าคญ คอ การสรางความภาคภมใจใน

ตนเองหรอสรางส�านกรกษทองถน เพอใหสมาชกชมชนมนใจในคณคาของตนเองและม

ศกดศรนนไมสามารถปรบมอขางเดยวได จากทในโลกความเปนจรงเราอยทามกลาง

การดหมนดแคลนกนจากคนภายนอก ทงน แนวโนมการศกษาประชาสงคมทส�าคญคอ

การกลายเปนแนวคดทใชพวงกบแนวคดอนมากขน ความเปนสากลทมากขน การเนน

บทบาทขององคกรทางศาสนาและองคกรทองความเชอมากขน และการถกแทนทดวย

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


แนวทางสมยใหมอยางภาครฐ-สงคม-ประชาชน การสรางเครอขาย และการสรางความ

รวมมอ อนง ส�าหรบแนวโนมการศกษาแนวคดชมชนนยมทส�าคญ คอ มลกษณะทอย

ในรปของการสงเสรมการพฒนาหรอการก�าหนดนโยบายสาธารณะทเอาชมชนเปนฐาน

มากขน รวมถงมการแปลงรางเปนทองถนนยมและเมองนยม

วตถประสงคเมอศกษาหนวยท 13 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายพฒนาการ สถานภาพ และขอบขายของแนวคดประชาสงคมได

2. อธบายพฒนาการ สถานภาพ และขอบขายของแนวคดชมชนนยมได

3. อธบายความเชอมโยงระหวางประชาสงคมกบชมชนนยม ประเดนทาทายและแนวโนม

การศกษาในทศวรรษหนาได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 13.1

พฒนาการ สถานภาพ และขอบขายของแนวคดประชาสงคม

โปรดอานแผนการสอนประจ�าตอนท 13.1 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง

หวเรองเรองท 13.1.1 พฒนาการของแนวคดประชาสงคม

เรองท 13.1.2 สถานภาพและขอบขายของแนวคดประชาสงคมในศตวรรษท 21

เรองท 13.1.3 แนวคดทฤษฎทางดานประชาสงคม

แนวคด1. ในเชงพฒนาการ ค�านถกใชมาตงแตสมยกรกโบราณ ทวาการพฒนาในเชงแนวคด

เพงเรมตนจรงจงในศตวรรษท 19-20 โดยถกใชมากทสดในการอางถงภาคสวนทไมใช

รฐและตลาด โดยมลกษณะเปนเรองสวนรวม ไมใชเรองสวนบคคล อกทงกนความถง

ภาคสวนทสาม องคกรนอกภาครฐ กลมทางสงคม ขบวนการทางสงคม เครอขายสงคม

และชมชนเขมแขงหรอชมชนทรกษารากเหงาของตนเอง อนง แนวคดนเนนย�าวาภายใต

ประชาสงคมจะตองเคลอนไหวหรอกระท�าการอยางมอารยะ นนคอ ไมใชความรนแรง

และอยบนฐานของความเคารพผอน และยดหลกศลธรรมบางประการ

2. ในแนวกวาง แนวคดประชาสงคมเปลยนแปลงไปไดตามยคสมยและขนอยกบบรบท โดย

แนวคดนไมใชแนวคดแบบโดด ๆ ทวามกจะเชอมรอยกบฐานแนวคดอน ๆ โดยเฉพาะ

การพฒนาชมชนทองถน การพฒนาประชาธปไตย และขบวนการทางสงคม

3. ในเชงลก นกทฤษฎทส�าคญมมมมองทแตกตางกนออกไปเกยวกบประชาสงคม ทวา

องคประกอบส�าคญของประชาสงคมสมยใหมทถกมงเนนรวมกน คอ การใหความส�าคญ

กบความเปนพลเมองของทกคน การขบเคลอนผานพลงอาสาสมคร และการค�านงถง

ผลประโยชนสาธารณะ โดยในยคหลงยงมจดรวมอกประการ คอ การตอตานโลกาภวตนดวย

วตถประสงคเมอศกษาตอนท 13.1 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายพฒนาการของแนวคดประชาสงคมได

2. อธบายสถานภาพและขอบขายของแนวคดประชาสงคมในศตวรรษท 21 ได

3. อธบายทฤษฎทางดานประชาสงคมได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 13.1.1 พฒนาการของแนวคดประชาสงคม

1. แนวคดประชาสงคมยคคลาสสกแมแนวคดประชาสงคมจะเปนแนวคดสมยใหม แตหากยอนกลบไปตงแตจดตงตนของการใชค�าน

ในยคคลาสสกหรอยคกอนสมยใหม กลาวไดวาผทรเรมใชค�านคนแรกคออรสโตเตล (Aristotle) ซงใน

ภาษากรกใชค�าวา ‘koinonia politike’ โดยค�าวา ‘koinonia’ หมายถงสมาคมซงแปลเปนภาษาลาตนวา

‘societas/communitas’ ดวยการแปลเชนนท�าใหความหมายของค�าเรมเปลยนไป และมความหมาย

ใกลเคยงกบค�าวาสงคมหรอชมชนทเราใชกนในทกวนน สวนค�าวา ‘politike’ หมายถง ‘polis’ ซงกคอ

นครรฐ (city-state) ของกรกนนเอง ค�าวา ‘politike’ ตรงกบค�าวา ‘civilis' ในภาษาลาตน ดงนน ‘koinonia

politike’ ในภาษากรกจงกลายเปน ‘societas civilis’ ในภาษาลาตน และเมอแปลเปนภาษาองกฤษได

กลายเปนค�าวา ‘civil society’ แตถาแปลตามความหมายดงเดมของอรสโตเตลแลวควรจะเปนค�าวา ‘political

community’ (ชมชนทางการเมอง) หรอ ‘political association’ (สมาคมทางการเมอง) มากกวา1

ในเวลาตอมา ค�าวาประชาสงคมถกใชโดยนกคดอกคนคอโทมส ฮอบส (Thomas Hobbes) โดย

เขาใชค�านในความหมายของ ‘สงคมการเมอง’ (political society) ซงเขาอธบายวาเปนสงคมทมอารยะ

ไมปาเถอนเหมอนสภาวะธรรมชาต (state of nature) ฮอบสสะทอนวานบเปนเรองอนตรายส�าหรบมนษย

ทจะอาศยอยในสภาวะธรรมชาตเพราะโดยธรรมชาตแลวมนษยเหนแกตว มความหวาดระแวง แกงแยงชง

ดชงเดน มความปรารถนาในอ�านาจอยางไมมทสนสด พรอมทจะท�ารายผอนไดทกเมอ ดงนน เมออยใน

สภาวะดงกลาว สงคมไรอารยะหรอปาเถอนทมเสรภาพอยางไมมขอบเขตจ�ากดจะท�าสงครามซงกนและกน

เพอหลกเลยงสภาวะดงกลาวจงจ�าเปนตองตกลงกนมอบอ�านาจใหแกรฐใหเปนผสรางระเบยบในการควบคม

สงคมเพอใหเกดความปลอดภย สนตภาพ หรอความอารยะ โดยฮอบสเรยกสงคมอนสงบสขภายใตการ

ปกครองของรฐวาประชาสงคม ดวยเหตน รฐกบประชาสงคมจงเกอกลกนในมมมองนกคดผน2

ผทตอโยงจากมมมองของฮอบสคอจอหน ลอค (John Locke) ซงเขาไดกลาวถงประชาสงคมเชนกน

โดยเขาเหนดวยกบฮอบสในประเดนทวาโดยธรรมชาตแลวมนษยตางกมเสรภาพ และมความเสมอภาค

เทาเทยมกน แตมนษยไมสามารถอาศยอยในสภาวะธรรมชาตไดเพราะความขดแยงในหมมนษยดวยกน

จะน�าไปสสงคราม เพอปองกนสงครามดงกลาวมนษยไดมอบสทธธรรมชาตของพวกเขาใหแกรฐเพอสราง

ประชาสงคม ซงการอาศยอยในประชาสงคม มนษยจะมชวตทสงบ ปลอดภย และสะดวกสบาย อยางไร

กตาม ถงแมวาลอคจะมความเหนตรงกนกบฮอบสดงทกลาวมาน แตเขากมความเหนทแตกตางจากฮอบส

1 Cohen, L., and Arato, A. (1992). Civil Society and Political Theory. Cambridge, Massachusetts: MIT

Press. 2 Ibid.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ในประเดนทส�าคญสองประการ ประการแรก ลอคไมไดมองวาสภาวะธรรมชาตมแตความเลวรายและสงคราม

ในขณะทการสรางประชาสงคมมแตความสงบและสนตเหมอนกบฮอบส ลอคเชอวาในขณะทในสภาวะ

ธรรมชาตมเงอนไขท�าใหมนษยตองแกงแยงกน มนกมเงอนไขทจะท�าใหเกดความสมานฉนทในหมมนษย

ดวยเชนกน จากทมนษยยงมสญชาตญาณในการรวมมอกนเปนกลมหรอชมชนเพอปองกนภยจากการคกคาม

ของชนกลมอน ประการทสอง ลอคไมเรยกรองใหรฐมอ�านาจอยางเดจขาดเหนอสงคม จากทเชอในความ

สมานฉนทของมวลมนษยในสภาวะธรรมชาต ท�าใหพนทประชาสงคมของลอคถกมองเหนไดชดกวา โดยรฐ

ในทศนะของลอคมไดมไวเพอควบคมสงคม หากแตมไวเพอเอออ�านวยใหประชาสงคมเกดขน กลาวอกนย

คอ รฐเปนเครองมอในการรกษาสงทดงามและแกไขขอบกพรองของสภาวะธรรมชาตไปพรอม ๆ กน เมอ

เปนเชนน ลอคจงเสนอใหรฐมอ�านาจอยางจ�ากด เขาไมเหนดวยอยางยงในการมอบอ�านาจใหแกรฐอยาง

เบดเสรจเดดขาดเพราะผปกครองกเปนเพยงปถชนเหมอนบคคลทว ๆ ไปซงมความผดพลาดได นอกจากน

ผปกครองยงมกเลส ตณหานานาประการจงมแนวโนมทจะสรางผลประโยชนสวนตวซงแยกจากผลประโยชน

ของสงคมขนมา3

ทงน ลอคเสนอวาในประชาสงคมไมมใครอยเหนอกฎหมายได ผปกครองเปนเพยงผทไดรบความ

ไววางใจใหท�าหนาทแทนผอยใตการปกครองเทานน พวกเขามหนาทคมครอง สรางความปลอดภยในชวต

และทรพยสนใหแกสมาชกของประชาสงคม เมอใดกตามทผ ปกครองมการกระท�าทไมสอดคลองกบ

เจตจ�านงคของสงคม สมาชกของประชาสงคมกมสทธทจะถอนความสนบสนนแกพวกเขาได และพวกเขา

กมเสรภาพในการสรรหาผปกครองใหม โดยผานการลกฮอ (rebellion)4

นอกเหนอจากอรสโตเตล ฮอบส และลอคแลว รสโซ (Rousseau) เปนนกคดยคกอนสมยใหมอก

คนทกลาวถงประชาสงคม ทวารสโซมมมมองทตางออกไปจากลอคโดยเชอวามนษยเราไมไดมธรรมชาตท

ชวราย แตทมนษยมพฤตกรรมเชนนนเปนเพราะการมกรรมสทธในทรพยสน ดวยเหตน ในขณะทลอคเหน

วากรรมสทธในทรพยสนเปนรากฐานของประชาสงคมทมความเทาเทยมและยตธรรม รสโซกลบเหนวามน

เปนทมาของความชวรายและความไมเทาเทยมกนของมนษย นอกจากนรสโซยงเหนแตกตางจากลอคใน

ประเดนวาดวยความส�าคญของประชาสงคม กลาวคอ ในทศนะของลอค ประชาสงคมท�าหนาทปกปองสงคม

มนษยจากความโหดรายของสภาวะธรรมชาต โดยเปนผลพวงของความสมเหตสมผลและความตองการ

ทจะปรบปรงตนเองของมนษยทมความเทาเทยมกน แตในทศนะของรสโซ ประชาสงคมเปนผลพวงของ

ความโลภของมนษย และเปนสงทคนรวยกอตงขนมาเพอปกปองผลประโยชนของพวกเขา5

3 Ibid. 4 Keane, J. (1988). Democracy and Civil Society. London: Verso. 5 Chandhoke, N. (1995). State and Civil Society: Exploration in Political Economy. Thousand Oaks: Sage.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


2. แนวคดประชาสงคมยคสมยใหมกลาวไดวาในปจจบนแนวคดประชาสงคม (civil society) ถกอางถงและน�ามาใชอยางหลากหลาย

ความหมายในบรบททแตกตาง โดยมจดรวมส�าคญคอใชอางถงภาคสวนทไมใชรฐ (state) และตลาด (market)

โดยมลกษณะเปนเรองสวนรวม (collective) ไมใชเรองสวนบคคล (individual) (Chandhoke, 1995)

อกทงแนวคดนมกกนความถงภาคสวนทสาม (third sector) องคกรนอกภาครฐ (NGO) กลมทางสงคม

(social group) ขบวนการทางสงคม (social movement) เครอขายสงคม (social network) และชมชน

เขมแขงหรอชมชนทรกษารากเหงาของตนเอง อนง การเตม “Civil” ใสใน Society เปนการเนนย�าวา

ภายใตประชาสงคม จะตองเคลอนไหวหรอกระท�าการอยางมอารยะ นนคอ ไมใชความรนแรงและอยบนฐาน

ของความเคารพผอน และยดหลกศลธรรม (moral obligation) บางประการ ทงน แนวคดนเตบโตมาจาก

การเปลยนแปลงของยคสมยทส�าคญนนคอ การแยกศาสนจกรออกจากการปกครอง การกอตวของ

วฒนธรรมการเมอง การพงทลายของการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย การขยายตวของขบวนการ

ประชาธปไตย รวมไปถงการพฒนาเศรษฐกจแบบทนนยมทน�าไปสการแยกเศรษฐกจออกจากการเมอง

โดยเฉพาะในชวงศตวรรษท 196

มการตงขอสงเกตวาความหมายของแนวคดนมการเปลยนแปลงใหญสองครง กลาวคอ ครงแรก

ภายหลงจากทมการปฏวตฝรงเศส (French Revolution) และภายหลงการลมสลายของลทธคอมมวนสต

ในยโรป โดยนกคดฝายซายมบทบาทส�าคญในการพฒนาแนวคดนขนมา ซงตงตนจากเฮเกล (Hegel) ผท

มองประชาสงคมวาคอภาคสวนทอยระหวางสงทเรยกวาครอบครวกบรฐ (ภาษาเยอรมนคอ bürgerliche

Gesellschaft) โดยแฝงฝงไปดวยระบบของความตองการ (system of needs) ทงน เฮเกลมองประชาสงคม

วาเปนสวนหนงของระบบความสมพนธทางเศรษฐกจจากทมนด�ารงอยทามกลางสงคมทนนยมทขบเคลอน

ดวยอตสาหกรรมสมยใหม ดงนน ในมมมองของเฮเกล แนวคดนจงไปรบใชผลประโยชนของทนนยม ไมวา

จะเปนเรองของการไปรบรองสทธสวนบคคลและรบรองเรองกรรมสทธทเปนฟนเฟองส�าคญของระบบ

ทนนยมดงกลาว7

ความคดของเฮเกลไดรบการตอโยงโดยนกคดรนตอมาทส�าคญคออเลคซส เดอร ทอคเกอวลล

(Alexis de Tocqueville) และคารล มารกซ (Karl Marx) โดยในโลกของประชาสงคมมพลงขบเคลอน

ทขดแยงกนเองอยหลายประการ ท�าใหเตมไปดวยความขดแยงและความเหลอมล�าภายในประชาสงคม จาก

ทสมาชกประชาสงคมมทางเลอกไมเทากนขนอยกบอาชพของพวกเขา เชน ในภาคเกษตรกรรมมทางเลอก

นอยกวาในภาคพาณชยและอตสาหกรรม อยางไรกตาม การด�ารงอยของความแตกตางและเหลอมล�าท�าให

ระบบในภาพรวมมประสทธภาพ8

6 Kaviraj, S., and Khilnani, S. (eds.). (2001). Civil Society: History and Possibilities. Cambridge: Cambridge

University Press. 7 Ehrenberg, J. (1999). Civil Society: The Critical History of an Idea. New York, NY: New York University

Press. 8 Ibid.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ส�าหรบในมมมองของคารล มารกซ ประชาสงคมเปนเสมอนฐานทพลงการผลตและความสมพนธ

ทางสงคมเกดขน โดยมสงคมการเมองเปนโครงสรางใหญทครอบซอนอกชนหนง ท�าใหประชาสงคมมความ

เชอมโยงกบทนนยม โดยท�าหนาทพทกษประโยชนของบรรดานายทนหรอกระฎมพทงหลาย ซงในอกแงหนง

มองไดวาประชาสงคมชวยรกษาสถานะทไดเปรยบของชนชนนายทน อนง มารกซมองตางออกไปจากเฮเกล

คอการไมเชอวารฐจะแสดงบทบาทเปนกลาง ทวา มองวารฐกจะรวมหวจมทายในการพทกษผลประโยชน

นายทน จากมมมองเชนน ประชาสงคมจงเปนแนวคดทถกมองในดานลบโดยมารกซ ซงเขาไมเชอในการ

เปลยนแปลงทจรงจงและยงยนภายใตประชาสงคม หากแตเชอเรองของการปฏวตเพอมงเปลยนแปลงใน

เชงโครงสรางมากกวา9

ทงน ในศตวรรษท 20 มมมองเรองประชาสงคม ถกกลาวถงในมมมองทตางออกไปอยางนาสนใจ

โดยอนโตนโอ กรมช (Antonio Gramsci) ซงเขาไมไดมองวาประชาสงคมเปนสวนทหลดออกไปจาก

โครงสรางทางการเมองสวนบน หากแตเปนหนงในนน และชวยสรางอ�านาจเหนอหรออ�านาจครอบง�าของ

นายทน (bourgeois hegemony) กลาวอกนยหนง ทงประชาสงคม รฐ และทนลวนชวยกนผลตซ�าการ

ครอบง�าของระบบทนนยม อยางไรกตาม ในทางทตางออกไปจากมารกซ กรมชมองประชาสงคมวาไมใช

ปญหาแตเปนทางออกของปญหามากกวา กลาวคอ ในพนทประชาสงคมสามารถรงสรรคการเปลยนแปลงได เชน

ผานการทาทายรฐทเปนเผดจการและตอรองกบตลาดทไมเปนธรรม ดวยการอาศยพลงของอตลกษณรวม10

นอกจากขางตน นกคดอกคนทยงคงมชวตอยและรวมพฒนาแนวคดประชาสงคมทไดรบการ

ยอมรบอยางกวางขวางคอเจอรเกน ฮาเบอรมาส (Jûrgen Habermas) ส�าหรบเขา ประชาสงคมมพนทของ

ตนเอง แยกออกจากรฐและตลาด (เปนนยามทถกใชในปจจบนมากทสดกวาได) โดยฮาเบอรมาสอธบายวา

พนทดงกลาวของประชาสงคมคอพนทสาธารณะ (public sphere) ทซงปฏสมพนธ การสอสารระหวางกน

และการแลกเปลยนมมมองเกดขน จนน�าไปสการมขอกงวลรวมกน (mutual concern) รวมไปถงการสราง

ความคดเหนสาธารณะขน (public opinion) โดยพนทดงกลาวเกดขนและกระจดกระจายตวทวไปในสงคม

(mini-publics)11

อนง ตอโยงจากฮาเบอรมาส นกคดรวมสมยทพฒนานยามทไดรบการอางถงมากคอ แลรร ไดมอนด

(Larry Diamond) โดยเขาอธบายวาประชาสงคมเปนพนททเปดขนส�าหรบการใชชวตทางสงคมบนฐานของ

ความสมครใจ โดยมความเปนอสระจากรฐ และอยภายใตกตการวมกนบางประการของประชาชนทมส�านก

พลเมองทประสงคจะรวมกนขบเคลอนบางอยางในพนทสาธารณะนน ทงน ประชาสงคมมลกษณะเปน

ตวกลางระหวางภาครฐและภาคเอกชน อกทงชวยเชอมตอระหวางประชาชนกบรฐและเอกชน12

9 Edwards, M. (2004). Civil Society. Cambridge, England: Polity Press.10 Cohen, J. (1999). ‘Trust, voluntary association and workable democracy: the contemporary American

discourse of civil society’, in Warren, M. (ed.). Democracy and Trust. Cambridge: Cambridge University Press.

pp. 208-24811 Habermas, J. (1991). The Structural Transformation of the Public Sphere. Cambridge: MIT Press.12 Diamond, L. (1999). Development Democracy: Toward Consolidation. Baltimore: Johns Hopkins

University Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


3. ความแตกตางระหวางแนวคดประชาสงคมยคคลาสสกกบยคสมยใหมจะเหนไดวาถงแมวานกคดยคคลาสสกหรอยคกอนสมยใหมจะใชค�าวาประชาสงคมแตกตางกน

แตพวกเขามจดรวมกนทส�าคญคอประชาสงคมแยกไมขาดออกจากรฐหรออาจจะเรยกไดวาพวกเขาไดกลาว

ถงรฐประชาสงคม และในประชาสงคมนนเปนสงคมของเสรชนทเปนผชายแหงชนชนเจาสมบต (free men

of the propertied class) ผหญง เดก ทาส และแรงงานรบจางไมไดรวมอยในประชาสงคมเพราะวาเปา

หมายส�าคญของประชาสงคมกคอการค มครองรกษาทรพยสนสวนบคคล13 ซงฐานคดดงกลาวไมได

ถกยอมรบในเวลาตอมา จากทตงแตศตวรรษท 18 เปนตนมา ความหมายและค�านยามเกยวกบประชาสงคม

ไดพฒนาและเปลยนแปลงไปดงทเราใชกนอยในปจจบน (เปลยนจากแคค�าเปนแนวคด) ซงไดกลาวถงไปใน

ตอนตน โดยเฉพาะอทธพลของฮาเบอรมาส และ แลรร ไดมอนด นกคดทยงมชวตอย ผทใหมมมองเรอง

ประชาสงคมในแบบทถกน�าไปใชมากในปจจบน กลาวคอ ประชาสงคมเปนพนทของการปฏสมพนธทางสงคม

ทแตกตางออกไปจากรฐและทน

อนง ในทางทตางออกไปจากยคโบราณอกแงมมหนงกคอในยคหลง 1990s เปนตนมา กลาวไดวา

องคประกอบพนฐานของประชาสงคมสมยใหม คอ การใหความส�าคญกบความเปนพลเมอง (citizenship)

ของทกคน การขบเคลอนผานพลงอาสาสมคร (volunteering) และการค�านงถงผลประโยชนสาธารณะ

(public interest) นอกจากนน แนวคดนในระดบสากลถกใชในท�านองของการเคลอนไหวตอตานโลกาภวตน

(anti-globalisation movement) รวมไปถง ถกใชโดยกระบวนการเรยกรองประชาธปไตยมากขนเรอย ๆ

พรอม ๆ ไปกบการเตบโตขององคกรพฒนาเอกชนขามชาต (international non-governmental organi-

sations) และขบวนการทางสงคมแนวใหม (new social movements) โดยประชาสงคมถกมองเปน

ความหวงใหมในการสรางระเบยบโลกและสงคมทางเลอก (alternative social and world order)14

4. แนวคดประชาสงคมในสงคมไทยแนวคดประชาสงคมในสงคมไทยมทงเหมอนและแตกตางจากมมมองของตะวนตกทกลาวถงใน

ขางตนหลายประการ โดยแนวคดนถกกลาวถงในสงคมไทยในชวง พ.ศ. 2524 เปนตนมา ในความหมาย

ทองกบความเปนชนบทเปนหลก อนแตกตางจากแนวคดนในระดบสากลทพดเรองกลมของคนเมองหรอ

พละของเมอง (พลเมอง) เปนหลก ทงน แนวคดประชาสงคมไดเรมแพรหลายเขาสสงคมไทยในชวง พ.ศ.

2530-2540 โดยถกเรยกอยางหลากหลาย อาท ประชาสงคม สงคมประชาธรรม สงคมราษฎร วถประชา

อารยสงคม และสงคมเขมแขง เปนตน ทงน มงานเขยนทเปนพนฐานส�าคญคองานของธรยทธ บญม15

ชอวาสงคมเขมแขงทเสนอวา โครงสรางของสงคมการเมองไทยหลงเหตการณพฤษภาทมฬใน พ.ศ. 2535

13 Cohen, L. and Arato, A. (1992). Civil Society and Political Theory. Cambridge, Massachusetts: MIT

Press.; Keane, J. (1988). Democracy and Civil Society. London: Verso. 14 Edwards, M. (2004). Op.cit .15 ธรยทธ บญม. (2535). สงคมเขมแขง. กรงเทพฯ: ส�านกพมพมงมตร.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นนมความออนแอและยงเหยงอนเปนผลมาจากความขดแยงในทางสงคม การเมองทไมมใครทมความ

สามารถในการแกไขปญหาได จนทกฝายพยายามดงสถาบนททกคนยอมรบเขามาแกปญหา ซงกคอสถาบน

พระมหากษตรย ดงนนเพอใหโครงสรางสงคมการเมองไมเผชญทางตนจงควรมการปฏรปทางการเมองโดย

ตองมงปฏรปกองทพ มงกระจายอ�านาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถนคขนานไปกบการเสรมสรางสงคม

ทเขมแขงหรอการพฒนาประชาสงคมนนเอง

จากนน นกคดชาวไทยทเสนอแนวคดนอยางจรงจงคอ ประเวศ วะส16 ซงชวาภาครฐและภาคเอกชน

ในสงคมไทยมความเขมแขง จนท�าใหเกดการขาดดลยภาพในการพฒนาจากทภาคสงคมยงไมแขงแรง ซง

น�าไปสการสรางขอเสนอในการสรางภาคสงคมทมอานภาพหรอจะเรยกไดวาคอภาคประชาสงคมนนเอง ตอมา

งานทส�าคญอกชนคองานของเอนก เหลาธรรมทศน17 ชอวาสองนคราประชาธปไตย ซงไดกลาวถงประชา

สงคมเชนกน ในแงทเปนสวนรวมทไมใชรฐ ซงจะชวยใหเกดการพฒนาประชาธปไตยขนได (งานชนนเกด

ขนหลงจากทอเนกเคยเสนอแนวคดประชาสงคมในตะวนตกมากอนในงานอกชน จากการถอดประสบการณ

การไดไปใชเวลาอานและสอนทมหาวทยาลยจอหนส ฮอปกนส)18 โดยในสองนคราประชาธปไตยนเอนก

เหลาธรรมทศน ชวาการมประชาสงคมในชนบทผานการรวมกลมหรอตงชมรมทเปนอสระของตนเองขนมา

จะชวยใหชนบทไทยกาวขามระบบอปถมภ และเปนพนททปลดปลอยใหชาวบานมสทธและเสรภาพรวมใน

การสรางสรรคประเทศ ตอจากนน งานดานประชาสงคมไดถกน�าเสนออยางกวางขวาง โดยค�านถกอางถง

ราวกบเปนความหวงใหม ทามกลางวกฤตความชอบธรรมภาครฐและภาคเอกชนรวมถงความมงหมายทจะ

รอฟนความส�าคญของภาคสงคม โดยเฉพาะในโลกของนกวชาการสายสงคมศาสตร นกพฒนา ขาราชการ

หวกาวหนา หรอแมแตระดบรฐมนตรบางทาน (อาท ไพบลย วฒนศรธรรม)19

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.1.1 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.1.1

ในแนวการศกษาหนวยท 13 ตอนท 13.1 เรองท 13.1.1

16 ประเวศ วะส. (2536). แนวคดและยทธศาสตรสงคมสมานภาพและวชชา. กรงเทพฯ: มลนธโกมลคมทอง. 17 เอนก เหลาธรรมทศน. (2537). สองนคราประชาธปไตย. กรงเทพฯ: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทยและ

ส�านกพมพอมรนทร. 18 เอนก เหลาธรรมทศน. (2546). ประชาสงคมในมมมองตะวนตก: ประสบการณจากการอานและสอนทจอหนส ฮอปกนส

(พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ทปปง พอยท. 19 ชชย ศภวงศ, และยวด คาดการณไกล (บรรณาธการ). (2540). ประชาสงคม: ทรรศนะนกคดในสงคมไทย. กรงเทพฯ:

มตชน.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 13.1.2 สถานภาพและขอบขายของแนวคดประชาสงคม

ในศตวรรษท 21

จากทน�าเสนอพฒนาการไปกอนหนานจะเหนวาแนวคดประชาสงคมไมไดแนนง หากแตมพลวต

หรอเปลยนแปลงไปไดตามยคสมยและขนอยกบบรบท นอกจากนน แนวคดนไมใชแนวคดแบบโดด ๆ ทวา

มกจะเชอมรอยกบฐานแนวคดอน ๆ โดยเฉพาะการพฒนาชมชนทองถน การพฒนาประชาธปไตย และ

ขบวนการทางสงคม ในสวนนจงขอกลาวถงสถานภาพและขอบขายของแนวคดประชาสงคมในศตวรรษท 21 น

1. มตทเชอมโยงกบเรองการพฒนาชมชนทองถนสถานภาพและขอบขายของแนวคดประชาสงคมในมตแรกคอความเชอมโยงกบเรองการพฒนา

ชมชนทองถน โดยแนวคดนถกใชอยางกวางขวางเพอมงเปาหมายในการแสวงหาแนวทางการสรางชมชนท

เขมแขง ดวยการใหความหวงไปทการรวมกลมทางสงคมทเขมแขง และใหกลมทางสงคมเหลานนเปนผแสดง

บทบาทหลกในการพฒนาชมชนทองถนตนเอง ในลกษณะทไมเปนปฏปกษตอภาครฐและทน รวมไปถงจาก

ฐานคดเรองพงตนเอง

ทงน ภายใตสถานภาพและขอบขายแรกน ประชาสงคมมกขบเคลอนโดยมกฎหมายรองรบ ภายใต

การวพากษวจารณแตไมทาทายอ�านาจรฐและทน ในบางกระแสมการยอมรบการสนบสนนจากรฐ (ประชา-

สงคมโดยรฐหรอทรฐสราง) และมการยอมรบวาประชาสงคมสามารถเปนภาคธรกจเอกชนทเนนด�าเนนงาน

เพอสงคมไดดวย อยางไรกตาม บางกระแสเนนความส�าคญของการทกลมทางสงคมจะตองเปนอสระจาก

ภาครฐและการครอบง�าของทน และอยนอกเกมการแขงขนเพอมต�าแหนงทางการเมองทเปนทางการ20

ประชาสงคมในมตนนบวาถกมงเนนเปนพเศษในบรบทสงคมไทย เชน ประเวศ วะส21 มองวาประชา

สงคมจะพฒนาชมชนทองถนใหเกดความเขมแขง กลาวคอ เกดชมชนทองถนทสมาชกมวตถประสงค

รวมกน มอดมคตรวมกนหรอมความเชอรวมกนในบางเรอง มการตดตอสอสารกน หรอมการรวมกลมกน

มความเอออาทรตอกน มความรก มมตรภาพ มการเรยนรรวมกนในการขบเคลอนบางสงบางอยางและ

มระบบการจดการของตนเอง โดยการขบเคลอนประชาสงคมเพอพฒนาชมชนทองถนในมมมองของประเวศ

วะส นน ตองไมปฏเสธความส�าคญของภาครฐและภาคธรกจเอกชน กลาวคอ ตองถกทอความสมพนธเกอกล

ระหวางกนของพวกเขาดวย ในทางทตางออกไป แมธรยทธ บญม (2535) มองประชาสงคมเปนพลงใน

20 Howell, J. and Pearce, J. (2001). Civil Society and Development: A Critical Exploration. London: Lynne

Rienner. 21 ประเวศ วะส. (2536). อางแลว.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


การพฒนาชมชนทองถนเชนกน แตมองประชาสงคมเปนพลงทสามทเปนอสระและตองปลอดการแทรกแซง

โดยรฐและทน เชน พลงกลมอาชพ นกศกษา ปญญาชน และกลมชาวบานทรวมแรงรวมใจกนผลกดนการ

พฒนาชมชนทองถนของตน

2. มตทเชอมโยงกบเรองการพฒนาประชาธปไตยในมตทสอง สถานภาพและขอบขายของแนวคดประชาสงคมยงเชอมโยงกบเรองการพฒนา

ประชาธปไตยดวย ซงไดรบการมงเนนมาตงแตมมมองแบบเสรนยมของอเลคซส เดอร ทอคเกอวลล จากท

เขามองวาประชาสงคมจะชวยอ�านวยใหเกดความตระหนกทเพมมากขนของพลเมองในการแสวงหาขอมล

ทางการเมองอนจะเสรมสรางคณภาพของการเลอกผแทน คณภาพของการมสวนรวมทางการเมอง และ

คณภาพของการตดตามตรวจสอบความโปรงใสของภาครฐ22 ทงน ทอคเกอวลลกลาวถงขนวาประชาสงคม

นนเปนเสมอนรฐธรรมนญฉบบเลก (micro-constitutions) ทการนตคณภาพประชาธปไตยดวยการสราง

ความเปนทางการทรบรองการมสวนรวมของพลเมองในการตดสนใจทเปนประชาธปไตย

นอกจากนน เมอเชอมโยงกลบมาทฐานคดของฮาเบอรมาส เขามองประชาสงคมเปนเรองของพนท

สาธารณะ (public sphere) มากกวาเปนตวแสดงหนง23 โดยพนทดงกลาวน�าไปสปฏสมพนธซงสรางเสรม

ประชาธปไตยทคนชนกนในนามของประชาธปไตยแบบปรกษาหารอ (Deliberative democracy) ฮาเบอรมาส

อธบายวาพนทประชาสงคมเปดใหเกดการพดคยแลกเปลยนในเชงเหตผลซงสรางวฒนธรรมประชาธปไตย

ทสรรคสรางมตของมหาชน เหตผลสาธารณะ หรอเจตจ�านงพลเมอง กลาวอกนยคอประชาสงคมชวย

เสรมสรางประชาธปไตยทมคณภาพ ในอกดานหนง กลาวไดวาในมมมองของฮาเบอรมาสนน ประชาสงคม

แสดงบทบาทผานการสงเสยงความคดความอานของตนเองหรอการเขารวมการปรกษาหารอ/ถกแถลง/

พดคยในเวทสาธารณะ เชน สภากาแฟ การอภปรายรางกฎหมายกอนโหวต (โดยในยคหลงรวมถง

ผานสอออนไลนดวย) ภายใตฐานคดทวาทก ๆ คนมสทธทจะมไอเดยด ๆ (everybody has right to get

a good idea) โดยประชาธปไตยงอกงามจากการเกดการปรกษาหารอของทกฝาย (deliberation of all) ไม

จ�าเปนตองเกดเจตจ�านงรวมของทกคน (will of all)

ทงน ผลจากการปรกษาหารออาจจะเปนฉนทามตหรอการมขอตกลงรวมกนหรออยางนอยคอการ

รบรวามมมมองทแตกตางกนอยมากนอยเพยงใด รวมถงการยอมรบทจะอยรวมกนบนความแตกตางทาง

ความคด หรอบางกรณอาจจะสามารถหาจดรวมบางประการบนความตางได โดยในทายทสดกระบวนการ

ปรกษาหารออาจจะตองมการโหวต หลงจากทแตละคนมโอกาสเสนอความเหนของตนและใหเหตผลส�าหรบ

การหกลางความเหนคนอน หรอไดพยายามชกจงใจใหผอนคลอยตามตนอยางเตมทแลว ซงเสยงขางนอย

จากการโหวตหมายถงเหตผลของพวกเขาประสบความส�าเรจในการท�าใหคนอนเชอไดนอยกวา (reasons

were less convincing)

22 Ehrenberg, J. (1999). Op.cit. 23 Habermas, J. (1991). Op.cit.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


อนง ในการเสรมสรางบทบาทของประชาสงคมในกระบวนการประชาธปไตยแบบปรกษาหารอนน

บทบาทของภาครฐจะตองปรบเปลยนมาเปนผอ�านวยความสะดวกกระบวนการปรกษาหารอ (deliberative

facilitator) และคอยเปนผประสานความขดแยงทางความคด (conflicting mediator) รวมถงเปน

นกตความชดความคดความเหนทหลากหลายเพอสรางความเขาใจทตรงกนของทกฝาย (interpreter) อกทง

ตองกระตนใหเกดการพดคยใน 4 ระดบ คอ ขอมลเชงประจกษทอยบนฐานของหลกฐานและผลการศกษา

วจย (empirical investigation) ความสอดคลองกบบรบท (contextual validation) ความสอดรบกบ

ปทสถานของสงคม (normative vindication) และความผกโยงกบอดมคตเกยวกบสงคมทดหรอท

พงปรารถนาบางประการ (ideological commitments)24

นอกเหนอจากนน ยงมผเสนอดวยวาประชาสงคมชวยสรางเสรมทนทางสงคมอนเปนรากฐานของ

การสรางและธ�ารงรกษาประชาธปไตยทเขมแขงจากฐานราก จากทการขบเคลอนประชาธปไตยตองการพลงรวม

และพลงอาสาสมครทแยกผคนออกมาจากการเปนผบรโภคในตลาดมาเปนพลเมองในประชาสงคม25

ทงน ส�าหรบขอวพากษวจารณทส�าคญคอ ประชาสงคมสรางประชาธปไตย หรอประชาธปไตยสรางประชา-

สงคมกนแน จากทถาไมมบรรยากาศประชาธปไตย เชน การเปดใหมสวนรวม และการใหเสรภาพในการ

แสดงความคดเหน (freedom of speech) ประชาสงคมกอาจจะไมเกด อกทงเปนแนวคดทสรางภาพสวยงาม

ใหกบประชาธปไตยทเตมไปดวยการผกขาดของชนชนน�า โดยเฉพาะในโลกทางตอนใตหรอประเทศก�าลง

พฒนาทงหลายทโดยเนอแทแลวประชาสงคมเกดขนอยางจ�ากด แมจะมของแทอยบางแตกมอยจ�านวนนอย

เกนทจะคาดหวงการเปลยนแปลงทเปนมตรตอประชาธปไตยรากหญา (grassroots democracy) ทแทจรง

ส�าหรบฐานคดทเชอมโยงประชาสงคมกบประชาธปไตยในสงคมไทยทเปนตวอยางทชดเจนคอ

ฐานคดของเอนก เหลาธรรมทศน26 ซงมองประชาสงคมวาไมชอบและไมยอมใหรฐครอบง�าหรอบงการ แมวาจะ

ยอมรบความชวยเหลอจากรฐและความรวมมอกบรฐได แตกสามารถชน�าก�ากบและคดคานรฐไดพอสมควร

และไมชอบแนวคดปจเจกนยม (individualism) ซงสงเสรมใหคนเหนแกตว ตางคนตางอย แกงแยงแขงขน

กนจนไมเหนแกประโยชนสวนรวม หากแตสนบสนนใหปจเจกรวมกลม และมความรบผดชอบตอสวนรวม

โดยในภาคประชาสงคมนน มความตนตวในการมสวนรวมและมส�านกของความเปนพลเมอง เอนก

เหลาธรรมทศน จงมองประชาสงคมเปนฐานส�าคญของการสรางสงคมประชาธปไตย อยางไรกตาม ฐานคด

ของเอนก เหลาธรรมทศน มอคตพอสมควรวาประชาสงคมเปนเรองของคนชนกลางในเมองทหลดพนจาก

ระบบเครอญาตและไมคดแบบไพรทมงแตหาผน�าทด ท�าใหอเนก เหลาธรรมทศนไมนบรวมภาคสงคมใน

ชนบท

24 Fischer, F. (2009). Democracy and Expertise: Reorienting Policy Inquiry. Oxford: Oxford University

Press. 25 Putman, R. D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York,

NY: Simon & Schuster. 26 อเนก เหลาธรรมทศน. (2537). อางแลว.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


3. มตทเชอมโยงกบแนวคดขบวนการทางสงคมในมตทสาม แนวคดประชาสงคมเชอมโยงกบแนวคดขบวนการทางสงคม (social movement)

เชนกน โดยเฉพาะภายใตรมของขบวนการทางสงคมทไมใชความรนแรง (non-violent social movement)

เชน การเคลอนไหวโดยสนตวธของขบวนการทางสงคมทน�าโดยเนลสน แมนเดลลาในแอฟรกาใตและ

ขบวนการทางสงคมทน�าโดยมหาตมะ คานธเพอเรยกรองความเปนอสระของอนเดยจากการครอบครอง

โดยองกฤษ ทงน ในมตน ภาคประชาสงคมไมใชแคออกมารวมพฒนาชมชนทองถนหรอแสดงบทบาทใน

การสงเสรมประชาธปไตยทมคณภาพ หากแตมงทาทายรฐหรอทนหรอผมอ�านาจเหนอ เพอเรยกรองใหเกด

การเปลยนแปลงบางประการ เชน การเปลยนแปลงทางการเมองและนโยบายสาธารณะ ไมวาจะในระดบชาต

หรอในระดบทองถน อนง ส�าหรบงานศกษาในลกษณะเชนนในสงคมไทย อาท งานของสมชย ภทรธนานนท

ทไดศกษาประชาสงคมในขบวนการทางสงคม โดยอธบายแนวคดนในสงคมชนบทหรอสงคมชาวนาไทย

กลาวคอ ขบวนการเคลอนไหวของชาวนา (farmers' movements) ซงดนรนตอสเพอสทธในการทจะมสทธ

(the struggle for the right to have rights)27



27 Phatharathananunth, S. (2006). Civil Society and Democratisation: Social Movements in Northeast

Thailand. Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 13.1.3 แนวคดทฤษฎทางดานประชาสงคม

จากมตประวตศาสตรและมตความกวางของแนวคดประชาสงคมในสวนทผานมา ในสวนนจะกลาว

ลงลกถงมตความลกของแนวคดน ทงน ดงทกลาวโดยสงเขปไปบางแลวตงแตตนวา นกทฤษฎทส�าคญม

มมมองทแตกตางกนออกไปเกยวกบประชาสงคม ทวา องคประกอบส�าคญของประชาสงคมสมยใหมทถก

มงเนนรวมกน คอ การใหความส�าคญกบความเปนพลเมองของทกคน การขบเคลอนผานพลงอาสาสมคร

และการค�านงถงผลประโยชนสาธารณะ โดยในยคหลงยงมจดรวมอกประการ คอ การตอตานโลกาภวตน

ดวย

1. การใหความส�าคญกบความเปนพลเมองของทกคนในการใหความส�าคญกบความเปนพลเมองของทกคน ประชาสงคมจงเปนแนวคดทเกดขนพรอม

กบความเปนสงคมสมยใหม และเตบโตทามกลางแนวคดพหนยม (Pluralism) ซงเชอวาพลเมองมความ

ตนตวและมพลงกระจดกระจายอยในทกสวนของสงคม โดยพลเมองเหลานนรวมกลมกนและแสดงพลงท

สะทอนความแตกตางหลากหลายของความตองการในสงคม ซงสงคมแบบพหนคาดหวงใหรฐเปนแคผสราง

กตกาใหกลมตาง ๆ เขามามบทบาททางการเมองการปกครอง โดยมระบบราชการชวยอ�านวยความสะดวก

ทงน กล มทางสงคมทพลเมองมารวมกนนนอยในรปของกลมผลประโยชน (interest groups) หรอ

กลมผลกดน (pressure groups) ทตองสรางความเขมแขงใหตนเองเพอเพมโอกาสตนเองในการมอ�านาจ

ตอรองทไมแพกลมอน จนสามารถไดมาหรอพทกษผลประโยชน/เปาหมายของกลมได

ทงน กลมผลประโยชนหรอกลมผลกดนทเปนพลงประชาสงคมทกลาวถงขางตนนน จะมความ

หลากหลายของลกษณะการรวมตว เชน อาจจะอยในรปของกลมทไมเปนทางการ ชมรม องคกร สมาคม

สถาบน มลนธ สภา สมาพนธ สหกรณ หรอคณะกรรมการ อกทงจะมความหลากหลายของวย อาย เพศ

เชอชาต ศาสนา ความเชอ การศกษา ฐานะ อาชพ หรอแมแตเงอนไขเชงกายภาพ รวมถงมความหลากหลาย

ของกจกรรมตามความถนดและความสนใจ และความหลากหลายของประเดนทขบเคลอน เชน การตดตาม

ตรวจสอบทางการเมอง การเสรมสรางเศรษฐกจชมชน การพฒนานวตกรรม การสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

การรบมอโลกรอนและภยพบต การมงแกไขปญหาสงคมและสวสดการสงคม การตอสเรองทอยอาศย และ

การอนรกษวฒนธรรม เปนตน

อยางไรกตาม ทามกลางความเชอเรองพลงพลเมอง ในแงหนง ตองตระหนกดวยวาแนวคดประชา-

สงคมสามารถน�าไปสการแบงแยกประชาชนไดดวย กลาวคอ แบงกลมออกเปนกลมอารยะ (civil) หรอผม

คานยมทศวไลซ (civic values) กบกลมไมมอารยะหรอยงไมอารยะ (uncivil) จนน�าไปสการดถกดแคลน

และไมเคารพกน จากทมกลมทมองวาตนอารยะกวาคนอน จนมองวาเฉพาะพวกตนเทานนทเปนพลเมองใน

ประชาสงคมในขณะทกลมตรงขามตนนนไมถกนบรวม ซงเกดขนในสงคมไทยดวย

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


2. การขบเคลอนผานพลงอาสาสมครส�าหรบการขบเคลอนผานพลงอาสาสมคร ประชาสงคมจงถกตความวาเปนภาคสวนทสาม (third

sector) องคกรนอกภาครฐ (Non-Governmental Organisations: NGOs) กลมทางสงคม (social group)

ขบวนการทางสงคม และเครอขายสงคม (social network) ซงลวนแลวแตขบเคลอนผานพลงอาสาสมคร

เปนหลกทงสน ทงน ค�าวาพลงอาสาสมคร หมายถง การทพลเมองในประชาสงคมถกคาดหวงใหมจตส�านก

สาธารณะหรอจตส�านกเพอสวนรวม (public consciousness/public spirit) เปนพลเมองทตนตว (active

citizen) มความตนรและรบผดชอบตอสงคม (public awareness and social responsibility) อกทง

ตองเหนความส�าคญของหลกคณธรรมจรยธรรมบางประการ (virtues) และมงสรางการมสวนรวมโดย

สมครใจ อยางไรกตาม แมวาการอาสาสมครบนฐานของจตส�านกสาธารณะจะชวยสรางพลงจากความมงมน

เผอผลกดนใหเกดการเปลยนแปลง ในอกดานหนงทตองตระหนกคอการทมกเรยกรองจตอาสา ท�าใหใน

ยคทนนยม ประชาสงคมมกเปนพนทของชนชนสงและชนชนกลางเปนหลก จากทการดนรนของคนจนท�าให

ขาดแรงในการทจะออกมาอาสา28

3. การค�านงถงผลประโยชนสาธารณะในสวนของการค�านงถงผลประโยชนสาธารณะ ตองกลาวถงแนวคดประชาสงคมในชวงศตวรรษท

17-18 เนนความเปนพนททางสงคมซงอยตรงกนขามกบภาครฐ เปนพนทอสระทเกดขนจากการรวมตวอยาง

สมครใจของคนทมความเชอรวมกนในคณคาเพอสงคมสวนรวมบางประการ โดยไมไดมงเนนมากนกวา

พลงดงกลาวจะไปขบเคลอนระบบทนนยมหรอไม ตอมาในชวงกลางศตวรรษท 20 มการวพากษมากขนวา

ประชาสงคมควรนบรวมภาคเอกชนหรอไม จากทภาคสวนดงกลาวยดผลประโยชนสวนตว (self-interest)

เปนหลก จนน�าไปสการทบทวนแนวคดน โดยแยกออกจากทงรฐและเอกชน ทมงเนนไปทประโยชนสาธารณะ

เปนส�าคญ ทงน กลาวไดวาแนวคดทมอทธพลส�าคญในมมนคอแนวคดของอดม เฟอรกสน (Adam

Ferguson) ทสะทอนมมมองวาประชาสงคมควรเปนพนทสาธารณะพลเมองทมจรยธรรมและมความเออเฟอ

เผอแผถงผอน ท�าใหพวกเขามเปาหมายเพอผลประโยชนสาธารณะ29

ทงน การท�างานเพอสงคมสวนรวมหรอการสรางสรรคสงคมในทางทฤษฎนนเตมไปดวยขอถกเถยง

กลาวคอ การทใครจะมจดมงหมายรวมในการพทกษหรอเพมพนผลประโยชนสาธารณะบางประการใหกบ

สงคม พนทททบซอนทงหลายจะถกตงค�าถาม ในพนทแรก ค�าถามคอมประโยชนสาธารณะอยจรงหรอไม

หรอแทจรงแลวลวนเปนประโยชนของฝายใดฝายหนง อาท ฝายการเมอง ภาครฐ ภาคเอกชน หรอถาจะอางถง

ภาคสงคม/ประชาชน ค�าถามในพนทตอมาคอ ภาคสงคมมหลากหลายกลม ประโยชนทวานนเปนของกลมใด

จากทกลมผลประโยชนและกลมผลกดนในภาคประชาสงคมลวนมผลประโยชนของตนเองดวยทงนน และ

ในอกพนทหนง พลเมองแตละคนในประชาสงคมกมผลประโยชนของตนเองและครอบครวทงสน

28 Chambers, S. (2002). ‘A Critical Theory of Civil Society’, in Chambers, S and Kymlicka. (eds.)., Alter-

native Conceptions of Civil Society. Oxfordshire: Princeton University Press. pp. 90-112. 29 Howell, J. and Pearce, J. (2001). Op.cit.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ซงภายใตแนวคดทางเลอกทสมเหตผล (rational choice) ทกคน ทกกลม ทกภาคสวนลวนสนใจปญหา

สวนหลงบานตนเองเปนหลกทงนนหรอจะไมสนใจปญหาสาธารณะถาไมกระทบตนเองจรง ๆ (Not-In-My-

Backyard: NIMBYism) หรอในอกแงหนงคอพวกเราลวนเหนแกผลประโยชนของตนเองกอนเปนหลก

4. การตอตานโลกาภวตนสดทาย ส�าหรบฐานคดในการตอตานโลกาภวตนของแนวคดประชาสงคม กลาวไดวาเพงถกเพม

เขามาในศตวรรษท 21 เปนหลก จากทมองวาโลกาภวตนกบเสรนยมใหม (neo-liberalism) นนมาดวยกน

ซงเปนการสงเสรมปจเจกนยมเตมท โดยทกคนและทกชาตถกท�าใหเสมอนอยในตลาด ซงแมจะไปไดด

กบปรชญาเสรนยมประชาธปไตย (liberal democracy) จากทเนนสทธเสรภาพของปจเจกชน ทวา ในอก

ดานหนงไดท�าลายพลงรวมทางสงคมลงไป จนท�าใหประชาสงคมถกมองเปนความหวงจากการทเปนแนวทาง

ทม งเนนการรวมหม รวมกลม และการเรยกรองสทธชมชน30 ทงน ในบรบทสงคมไทยมการกลาวถง

ประชาสงคมในมตทเชอมโยงกบเรองโลกาภวตนไวบางเชนกน อาท ในงานของไชยรตน เจรญสนโอฬาร31

ซงเนนวาประชาสงคมเปนขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหมทเนนสรางอตลกษณหรอรกษา

ความเปนตวตนของสงคมไวทามกลางกระแสโลกาภวตนทมการลดความส�าคญของพรมแดนรฐชาตลง

พรอม ๆ ไปกบการแพรกระจายของวฒนธรรมสากลททกทมแนวโนมทจะถกท�าใหเปนแบบเดยวกนหมด

จนตองอาศยประชาสงคมในการรกษาและกอบกวฒนธรรมยอยของแตละท

อยางไรกตาม แนวคดสายมารกซสตและนโอมารกซสตมกจะวพากษกลบวา ประชาสงคม มกเนน

เสนอการปฏรปหรอการเปลยนแปลงเลก ๆ นอย ๆ มกขาดขอเสนอทน�าไปส การเปลยนแปลงหรอ

รอโครงสรางเศรษฐกจ สงคม การเมองทไมเปนธรรมทเปนผลพวงจากโลกาภวตน กลาวคอ ขบเคลอนภายใต

โครงสรางทเปนอย จงไมไดทาทายโลกาภวตนอยางจรงจง โดยเปนแนวคดทอยกลาง ๆ ระหวางเสรนยมกบ

สงคมนยม จงไปไมสดสกทาง กระทงถกมองเปนแนวโลกสวย หรอแมแตการไปหนนเสรมแนวอนรกษนยม

ทไหลไปกบโลกาภวตนเรยบรอยแลว32



30 Chambers, S. (2002). Op.cit. 31 ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2541). ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหม: ขบวนการเคลอนไหวประชาสงคมในตาง

ประเทศ. กรงเทพฯ: ส�านกพมพวภาษา. 32 Chambers, S. (2002). Op.cit.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 13.2

พฒนาการ สถานภาพ และขอบขายของแนวคดชมชนนยม


หวเรองเรองท 13.2.1 พฒนาการของแนวคดชมชนนยม

เรองท 13.2.2 สถานภาพและขอบขายของแนวคดชมชนนยมในศตวรรษท 21

เรองท 13.2.3 แนวคดทฤษฎทางดานชมชนนยม

แนวคด1. แนวคดชมชนนยมมพฒนาการของตนเอง แตมกถกน�าไปปะปนกบแนวคดสงคมนยม

โดยมจดก�าเนดชดเจนในศตวรรษท 20 จากทเกดการรวมกลมของนกปรชญาการเมอง

แนวรวมหมนยมซงชวยกนสรางเสรมเตมตอฐานคดเรองชมชนนยม พรอม ๆ ไปกบการ

พฒนาแนวคดเชนนในโลกของแรงงานคาทอลก ตอจากนนนกสงคมวทยามบทบาทส�าคญ

ในการพฒนาแนวคดน จากการทงานของพวกเขาเปนการศกษาชมชนในฐานะหนวย

วเคราะหหลก สวนในสงคมไทยแนวคดชมชนนยมถกใชปะปนกบแนวคดวฒนธรรม

ชมชน เศรษฐกจชมชน การพฒนาเชงพทธ และแนวคดสทธชมชน

2. แนวคดชมชนนยมในศตวรรษท 21 สามารถจ�าแนกออกมาไดเปนสองกระแส กระแสแรก

ชมชนนยมมรากฐานมาจากการตอตานฐานคดแนวเสรนยม โดยมองชมชนวามคณคา

และควรมบทบาทในการก�าหนดความเปนปจเจกชนมากกวาทปจเจกจะไปก�าหนดหนาตา

ชมชนไดตามตองการ สวนกระแสทสอง คอ ชมชนนยมในฐานะอดมคต ซงเตบโตมาจาก

การวพากษวจารณเศรษฐกจสงคมของฝายซายจด กระแสนจงตอบโตกระแสแรกทใน

ชวงหลงถกครอบง�าโดยทนนยม (มการปรบตวในยคทนนยม) โดยถกเรยกใหมวาเปน

แนวชมชนนยมทตอบสนองตอสงคมสมยใหม

3. แนวคดทฤษฎทางดานชมชนนยมมค�าอธบายหลกคอหลกศลธรรมนนค�าจนโลก โดย

แหลงศลธรรมอยทการบมเพาะของสงคมทตอเนอง โดยสงคมในความหมายทเฉพาะ

เจาะจงมากขนกคอชมชน ซงท�าหนาทเสมอนเปนอฐบลอกทวางโครงสรางพนฐานทาง

ศลธรรมใหกบปจเจกชน ทงน ชมชนจะคอยสงเสยงเตอนทางศลธรรมใหกบสมาชก เชน

จากการลงโทษทางสงคมดวยกลไกทไมเปนทางการ เพอไมใหใครหลดออกไปจากกรอบ

ความดงามตาง ๆ เพอใหเกดความผาสกขนแกสวนรวม

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ



1. อธบายพฒนาการของแนวคดชมชนนยมได

2. อธบายสถานภาพและขอบขายของแนวคดชมชนนยมในศตวรรษท 21 ได

3. อธบายแนวคดทฤษฎทางดานชมชนนยมได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 13.2.1 พฒนาการของแนวคดชมชนนยม

ในเบองตน แนวคดชมชนนยม (Communitarianism) มพฒนาการของตนเอง แตมกถกน�าไป

ปะปนกบแนวคดสงคมนยม (Communism) ทงทเปนอดมการณฝายขวามากกวาฝายซาย แนวคดนนบเปน

ปรชญาทมงเนนไปทความเชอมโยงของปจเจกชนกบชมชนทเขาอย โดยมความเชอวาสงคมก�าหนดอตลกษณ

และบคลกภาพของเรามากกวาตวเราแตละคนเอง ทงน ค�าวาชมชนมขอบเขตในการท�าความเขาใจท

กวางขวาง โดยอาจจะเปนหนวยของครอบครว ทวา ในมมทกวางกวานน เนนไปทภาพรวมของปฏสมพนธ

ระหวางกลมผคนทอยรวมกนในเชงกายภาพ (มบานเรอนตดกน) หรออาจจะเปนชมชนในความหมาย

ทวากลมผคนทมความสนใจรวมหรอมประวตศาสตรรวมกน

ในเชงพฒนาการ แนวคดนมจดก�าเนดในศตวรรษท 20 นเอง ทวา ค�าวาชมชนนยมมการใชมากอน

ตงแตป 1841 โดยผน�าของขบวนการแรงงานทตอสเพอสรางกฎบตรประชาชนในองกฤษ (British Chartist

movement) ซงใชค�านในการอางถงสงคมในอดมคต เนนไปทความกลมเกลยวหรอเปนเนอเดยวกนของ

แรงงาน (workers' solidarity) รวมไปถงการถกอางโดยนกสงคมนยมอน ๆ ทโยงไปทเรองของระบบคอมมน

หรอระบบรวมกนท�า (commune system) อนมความแตกตางจากแนวคดชมชนนยมในยคสมยใหมพอ

สมควร โดยแนวคดชมชนนยมแบบทเขาใจกนในปจจบนเพงถกพฒนาจรงจงในชวงทศวรรษ 1980 จากท

เกดการรวมกลมของนกปรชญาการเมองแนวรวมหมนยม (collectivism) ซงชวยกนสรางเสรมเตมตอ

ฐานคดเรองชมชนนยม น�าโดยโดโรธ เดย (Dorothy Day) พรอม ๆ ไปกบการพฒนาแนวคดเชนนในโลก

ของแรงงานคาทอลก33

ตอจากนน นกสงคมวทยามบทบาทส�าคญในการพฒนาแนวคดน จากการทงานของพวกเขาเปนการ

ศกษาชมชนในฐานะหนวยวเคราะหหลก โดยพวกเขาเหนความนาวตกของการเปลยนผานจากสงคมแบบท

เชอมรอยกนไปเปนสงคมเสรนยมทตางคนตางอยกนมากขน หนงในนนคออมล เดอรไคหม (Emile Dur-

kheim) ซงมงท�าความเขาใจคานยมทางสงคมกบความสมพนธระหวางปจเจกกบสงคม และเขาไดเตอนให

เหนความอนตรายของการเกดสงคมทขาดปทสถาน (normlessness) จากการทจะสงผลท�าใหผคนหางเหน

จากชมชนตนเอง กลายเปนเสมอนอะตอมยอย ๆ ในสงคมสมยใหมทเตมไปดวยเสรภาพแตขาดจตส�านก 34

ทงน เมอกลาวถงพฒนาการในยคปจจบน กลาวไดวากลมนกคดทมอทธพลอยางมากตอการพฒนา

แนวคดชมชนนยมคอกลมทน�าโดยอมไตย เอตซโอน (Amitai Etzioni) ซงชวาชมชนมลกษณะส�าคญ

สองประการ กลาวคอ ประการแรก เปนเรองของขายของความสมพนธระหวางกลมของปจเจกชน และ

ประการทสอง เปนเรองของการมขอผกพนรวมกนตอคานยมรวมบางประการ ปทสถานรวม ชดความหมาย

33 Beckert, J. (2006). ‘Communitarianism’. International Encyclopedia of Economic Sociology. London:

Routledge. 34 เพงอาง.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ทมรวมกน และการมประวตศาสตรและอตลกษณรวมของพวกเขา ซงการละเมดอาจจะน�าไปสการลงโทษ

ทางสงคมได35

อนง พลวตของแนวคดชมชนนยมในเสนพฒนาการทกลาวมาเปนผลมาจากความไมแนนงของ

แนวคดชมชนดวยเหมอนกน กลาวคอ ความเปนชมชนเปลยนแปลงไปไดตลอดตามยคสมย แนวคดชมชน

นยมจงตองเปลยนตาม อาท ในทกวนน คนหนง ๆ อาจเปนสมาชกหลายชมชนพรอมกน เชน ชมชนในเชง

กายภาพ ชมชนในทท�างาน และชมชนของคนมเชอชาตและศาสนาเดยวกน นอกจากนน ขนาดของชมชน

อาจจะไมใชแคคมบานหรอหมบานเชนเดมแลว อาจจะเปนคอนโดมเนยมไปจนถงสหภาพยโรปและประชาคม

อาเซยน

นอกจากนน แนวคดชมชนนยมยงปรบเปลยนไปตามพฒนาการของสงคม จากทในยคแรกเนนไป

ทการแสดงปฏกรยาโตตอบเผดจการอ�านาจนยม รฐบาลทกดข ชมชนทถกครอบง�า และการยดเอาตวเอง

เปนศนยกลางทกสง มาสยคหลงทเนนแสดงปฏกรยาโตตอบความเปนปจเจกนยมสดขวทเรยกรองสทธ

สวนบคคลแบบเกนควรในยคทนนยมจนผคนกลายเปนคนเหนแกตวและคดถงแตตวเอง

อนง ในกรณของไทย แนวคดชมชนนยมเพงถกอธบายอยางเปนระบบและเชอมโยงกบสากลเมอป

2550 โดยวทยากร เชยงกล36 ซงไดกลาวถงแนวคดชมชนนยมวาเปนปรชญาระบบความเชอซงใหความ

ส�าคญกบชมชนหรอคานยมของสงคมมากกวาปจเจกชนหรอคานยมสวนตวของคน โดยวทยากรอธบาย

เพมวาปรชญานเสนอวา ความหมายในชวตของแตละคนและเสรภาพของปจเจกชนทเขมแขงและมชวตชวา

ขนอยกบการมสมพนธทดกบคนอน ๆ ในชมชน ดงนน นโยบายของรฐบาลและการตดสนใจเลอกของ

ปจเจกชน จงควรตอบสนองกบคานยมของสงคม ซงฐานคดเชนนท�าใหปรชญานมแนวคดทอยตรงกนขาม

กบปจเจกชนนยม (Individualism) หรอเสรชนนยม (Libertarainism)

ทงน ในสงคมไทย แนวคดชมชนนยมถกใชอยางสะเปะสะปะมาก โดยเขามาปะปนกบแนวคด

วฒนธรรมชมชน เศรษฐกจชมชน การพฒนาเชงพทธ และแนวคดสทธชมชน โดยถกลากถไปในทางท

คอนขางอดมคต เชน มองชมชนนยมวาคอความหวง ความสวยงาม และมอยในรากเหงาของสงคมชนบทไทย

อกทงเปนแหลงสะสมศลธรรมทควรสงวนไว ท�าใหฝายอนรกษนยมเขามาผกขาดการใชแนวคดน

ในสงคมไทย เพอตตงสงคมสมยใหม และเพอตอตานการเปลยนแปลง โดยละทจะกลาวถงโครงสรางอ�านาจ

ความไมเปนธรรม ไมเคารพสทธมนษยชน และความไมเปนประชาธปไตยของระบบชมชนไทยทมอย37

กรณตวอยางทส�าคญทเปนมตการวเคราะหชมชนนยมในสงคมไทยคอแนวคดวฒนธรรมและ

เศรษฐกจชมชน ซงตงตนจากงานชอ “ศรทธาพลงชมชน ขอคดและประสบการณในงานพฒนาชนบท” ของ

บ�ารง บญปญญา ในป 1984 ทวา ถกพฒนาขนมาชดเจนโดยฉตรทพย นาถสภา38 ซงอธบายวาวฒนธรรม

35 Etzioni, A. (1993). The Spirit of Community: Rights, Responsibilities, and the Communitarian Agenda.

New York, NY: Rowman & Littlefield. 36 วทยากร เชยงกล. (2550). อธบายศพทสงคมศาสตรเพอการพฒนา. กรงเทพฯ: สายธาร. 37 นธ เอยวศรวงศ. (2554). ‘ชมชนนยมกบประชาธปไตยแบบไทย’. มตชนออนไลน. 28 มนาคม 2554. 38 ฉตรทพย นาถสภา. (2548). แนวคดเศรษฐกจชมชน: ขอเสนอทางทฤษฎในบรบทตางสงคม. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ:

สรางสรรค. น. 9-29.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


และเศรษฐกจชมชนอยบนฐานของจตวญญาณและจรยธรรมของชมชนในฐานะหนวยสวนรวมขนาดยอมท

ใหความส�าคญกบ “ชมชนนยม” มากกวา “ทนนยม” โดยชมชนในแนวคดของฉตรทพยนนมระบบเศรษฐกจ

ของตนเอง อนเปนระบบเศรษฐกจบนรากฐานทางวฒนธรรมหรอรากฐานของทองถนหรอชมชนหมบาน

ฉตรทพย นาคสภา ยงอธบายดวยวาในเศรษฐกจกระแสหลกคอระบบทนมเศรษฐกจกระแสรอง

คอเศรษฐกจชมชนอยประกอบกนหรอคขนานกนไป หรอเปนภาพทซอนอยขางลางของภาพความเจรญ

รงเรองขางบน ซงเปนความเจรญของคนอน กลาวอกแงหนงคอเศรษฐกจชมชนเปนอกระบบหนงทเปนภาพซอน

อยในเศรษฐกจมหภาคของทกสงคม อนง หากมองจากทนนยมเขาไป เศรษฐกจชมชนกคอเศรษฐกจ

นอกระบบนนเอง ซงด�ารงอยในระบบเศรษฐกจสงคมขางบนทเปลยนแปลง โดยเศรษฐกจชมชนเปนอกระบบ

ทมวถชวตและกลไกของตนเองทเชอมรอยกบฐานวฒนธรรมชมชน ทงน ในขณะทระบบหลกอยบนฐานของ

พลงปจเจกชน ระบบเศรษฐกจและวฒนธรรมชมชนอยบนฐานของพลงชมชน39

ในมมมองของฉตรทพย นาคสภา เราตองปลอยใหชมชนพงตนเองไดอยางอสระ มการบรหารจดการ

ดวยตนเอง ทงในโครงสรางเศรษฐกจ โครงสรางทางการเมอง โดยมวฒนธรรมชมชนเชอมรอยโครงสราง

และสถาบนทางสงคม แมแตโครงสรางเศรษฐกจชมชนเองกเปนเศรษฐกจในมตวฒนธรรม ดวยเหตน ชมชน

นยมในมมมองของฉตรทพย นาถสภา จงเชอมกบฐานคดเรองอนาธปตยชมชน (communal anarchism)

ซงมองชมชนวาสามารถขบเคลอนไปไดอยางมพลงโดยปราศจากรฐ โดยมเอกลกษณของตนเอง อยบนฐาน

ของการเกอกล มน�าใจ ชวยเหลอซงกนและกน สบทอดตอ ๆ กนมา ทงน ชมชนออนแอลงเพราะรฐทมา

พรอมกบทน จงตองปฏเสธอ�านาจรฐและเอามานมายาของรฐออกไป40

อกกรณตวอยางทเปนมตการวเคราะหชมชนนยมในสงคมไทยคอแนวคดการพฒนาเชงพทธ ซง

เรมตนเดนชดจากงานชอ “พทธเกษตรกรรมกบศานตสขของสงคมไทย” ของประเวศ วะส ป 1987 ทวา งาน

ทโดดเดนและเปนระบบกวาถกพฒนาโดยพระสงฆทเปนพระนกคดและนกพฒนาเอง โดยเฉพาะส�านก

สนตอโศก ซงพฒนาชมชนพงตนเองขนมาและสรางวถชมชนทเนนหลกอหงสา ชมชนนยมในมมมองของ

ชมชนอโศกจะแตกตางจากของแนววฒนธรรมและเศรษฐกจชมชนในประการทส�าคญคอการสรางชมชนขน

มาจากการละโลภ โกรธ หลงในทางโลก ซงมมาแตเดม มาสการสรางชมชนใหมทเปนชมชนแหงธรรม (ไม

ไดเรยกรองใหหวนกลบไปหาอดต แตใหสรางชมชนสขาวขนมาใหม) แตทเหมอนกนคอเปนชมชนนยมท

ปฏเสธทนนยมเชนกน41 โดยในหวงทศวรรษทผานมา ชมชนอโศกไดยกระดบการขบเคลอนชมชนจากภายใน

เองมาสการหนนเสรมการเคลอนไหวทางการเมองทส�าคญ ๆ ในหลายครง โดยเฉพาะจากการเขารวม

เคลอนไหวกบเครอขายพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย

ตอเนองจากขางตน พระไพศาล วสาโล เปนอกผ หนงทสะทอนมตการวเคราะหชมชนนยม

ผานแนวคดการพฒนาเชงพทธในสงคมไทยไดอยางโดดเดน โดยพระไพศาล วสาโล แสดงบทบาทเดนชด

ทงในเชงของการน�าเสนอแนวคดและการเปนนกพฒนาทลงมามงสรางการเปลยนแปลง อาท การออกมา

39 เพงอาง. น. 36-37. 40 เพงอาง. น. 17. 41 สรเธยร จกรธรานนท. (2007). สนตอโศก: สามทศวรรษททาทาย. กรงเทพฯ: มตชน.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


อนรกษปาไม โดยใหมมมองวาพระสงฆไมควรละเลยหนาทน เพราะปาเปนแหลงก�าเนดของพระพทธศาสนา

ตามพระพทธประวต ทงน แนวคดการพฒนาเชงพทธของพระไพศาล วสาโล องกบชมชนนยมตรงทเปนการ

ทาทายทนนยมผานพลงรวมของชมชนทมวดเปนองคประกอบหนงทส�าคญของความเปนชมชนนน รปธรรม

กคอการรวมกบชาวบานทชยภมทาทายนายทนทเขามาบกรกและท�าลายผนปา โดยมการใชวถพทธรวมดวย

เชน การบวชปาและการขอบณฑบาตจากนายทนใหละเลกการบกรกท�าลายปา ซงจะเหนวาชมชนนยมทแทรก

อยในวถการพฒนาเชงพทธของพระไพศาล วสาโล มความเชอมโยงพอสมควรกบแนวคดสทธชมชนและ

แนวคดสนตวธ42

อนง ชมชนนยมทแทรกอยในวถการพฒนาเชงพทธของพระไพศาลยงใหความส�าคญกบหลก

คณธรรมพลเมอง (Civic Virtue) ตามแบบตะวนตกดวย โดยพระไพศาลชวาหลกคณธรรมพลเมองอยาง

การมวนยในตนเอง การเหนแกสวนรวม ความเหนอกเหนใจผอน และการใหอภย เขากนไดเปนอยางดกบ

หลกธรรมทางพทธศาสนา เชน สงคหวตถ 4 ฆราวาสธรรม 4 และบญกรยาวตถ 10 นอกจากนน พระไพศาล

วสาโล ยงมองดวยวาหลกธรรมหลายประการมมตทางสงคมอย เชน อปรหานยธรรม (ธรรมทไมเปนไปเพอ

ความเสอม) โดนเปนธรรมะทวาดวยความเจรญของหมคณะหรอชมชนโดยตรง รวมถงหลกธรรมทเรยกวา

อเบกขา ซงไมไดหมายถงการวางใจเปนกลางเพยงอยางเดยว หากแตเนนไปทการวางใจเปนกลางทมจดหมาย

เพอไมใหละเมดธรรมหรอเสยหลกการของสวนรวม กลาวอกแงหนง อเบกขาเปนธรรมะของการปองกน

สวนรวมหรอชมชนทเราอยมใหเสยหาย สดทายคอหลกธรรมะวาดวยเรองบญ ซงเปนเรองของการชวยเหลอ

ผอนหรอสวนรวม และการขดเกลาตนเองเพอชวยกนสรางจรยธรรมทางสงคมใหกบชมชนทเราอยตอไป43



42 พระไพศาล วสาโล. (2546). พทธศาสนาไทยในอนาคต: แนวโนมและทางออกจากวกฤต. กรงเทพฯ: มลนธสดศร-

สฤษดวงศ. น. 410-413. 43 พระไพศาล วสาโล, ผาสก พงษไพจตร และอานนท กาญจนพนธ. (2544). ประชาสงคมและวฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ:

คณะกรรมการด�าเนนงานฉลอง 100 ป ชาตกาล นายปรด พนมยงค รฐบรษอาวโส.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 13.2.2 สถานภาพและขอบขายของแนวคดชมชนนยม

ในศตวรรษท 21

ในศตวรรษท 21 น สามารถจ�าแนกแนวคดชมชนนยมออกมาไดเปนสองกระแส กระแสแรก ชมชน

นยมมรากฐานมาจากการตอตานฐานคดแนวเสรนยม โดยมองชมชนวามคณคาและควรมบทบาทในการ

ก�าหนดความเปนปจเจกชนมากกวาทปจเจกจะไปก�าหนดหนาตาชมชนไดตามตองการ สวนกระแสทสอง คอ

ชมชนนยมในฐานะอดมคต ซงเตบโตมาจากการวพากษวจารณเศรษฐกจสงคมของฝายซายจด กระแสน

จงตอบโตกระแสแรกทในชวงหลงถกครอบง�าโดยทนนยม (มการปรบตวในยคทนนยม) โดยถกเรยกใหมวา

เปนแนวชมชนนยมทตอบสนองตอสงคมสมยใหม (Responsive Communitarian) น�าโดยเอตซโอน44

แมจะถกวจารณ ทวา ชมชนนยมทตอบสนองตอสงคมสมยใหมนบวามสถานภาพทมอนาคตทสด

ของฐานคดเรองชมชนนยมกวาได เหตผลส�าคญกคอในสงคมทนนยมยากทจะปฏเสธไดวาสายใยคณธรรม

(moral fabric) ในชมชนถกบนทอนไปมากจากความเปนปจเจกชนนยม เอตซโอนและนกคดคนอน ๆ รวม

ไปถงเจมส ฟซกน (James Fishkin) ฟลป เซลซนค (Philip Selznick) และเบนจามน บารเบอร (Benja-

min Barber) จงมารวมกนขบคดหาทางใหแนวคดชมชนนยมมพลงและปรบตวกบสภาพสงคมได จนใน

ทสดน�าไปสการสรางเครอขายและวารสารของตนเอง45

พวกเขาไดขอสรปรวมกนวาแนวคดชมชนนยมใหมตองถอยหางจากแนวคดชมชนนยมทไปรบใช

อ�านาจนยม (authoritarian communitarians) ดงนน ตองยอมรบวาผคนตองมทงความรบผดชอบ

ตอสงคมหรอรกษาปทสถานทดงามรวมกน (common good) และความเสร/ความเปนอสระรวมถงสทธ

(autonomy and rights) (ท�าใหถกมองวาไหวเอนไปกบเสรนยม) โดยทงสองอยางไมควรถกละเลย (เชน

เสรนยมนกถงแตสวนหลง) หากแตตองสรางสมดลใหเกดขนระหวางเสรภาพในกรรมสทธและระบบสงคม

(between liberty and social order) ระหวางสทธสวนบคคลกบความรบผดชอบตอสงคม (between

individual rights and social responsibilities) และระหวางคานยมแบบพหนยมกบคานยมทอยากเหน

สงคมทเปนเนอเดยวกน (between pluralistic and socially established values) โดยเชอวาชมชนสราง

ปจเจกชน ในขณะทปจเจกชนกรกษาชมชน สองสวนนเกอหนนกนและสมดลทเกดกจะน�าไปสสงดงามใน

ภาพรวม46

44 Etzioni, A. (ed). (1998). The Essential Communitarian Reader: Rights and Responsibilities. New York,

NY: Rowman & Littlefield. 45 Ibid. 46 Ibid.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นอกจากสถานภาพของแนวคดในขางตน ขอบขายของชมชนนยมเชอมรอยกบการตความท

หลากหลายของนกคดดานน บางกลมเนนเปนพเศษไปทการปกปองรากเหงาของชมชนทมอยดงเดม โดย

เนนชมชนในเชงกายภาพ โดยเฉพาะในระดบคมหรอหมบานทมวฒนธรรมยอยของตนเอง บางกลมมอง

ชมชนในความหมายใหม กลาวคอ มองผานความสนใจและอตลกษณรวม ซงไมจ�าเปนตองอยตดกนในเชง

พนท เชน ชมชนคนรกสนข ชมชนนโยบายสขภาวะ สมาคมคนโสด ชมรมผสงอาย รวมไปถงชมชนเสมอน

หรอชมชนออนไลน ในขณะทบางกลม มงเนนไปทชมชนนยมของรฐ จนท�าใหแนวคดชมชนนยมตอบสนอง

ลทธชาตนยมไปในตว เชน การเชอวามความเปนไทยอยในหมบานหรอมองชมชนเปนฐานของศลธรรม

อนดรวมไปถงแหลงบมเพาะวฒนธรรมชาต สวนอกขอบขายหนงเนนไปทความเปนนานาชาต เชน ชมชนโลก

หรอประชาคมโลก (ทตองชวยกนรกษาสนตภาพ พทกษสทธมนษยชน ดแลสงแวดลอมโลก และแกปญหา

โลกรอนรวมกน เปนตน) ประชาคมอาเซยน (มคานยมอาเซยนรวมกน) หรอแมแตชมชนกอการรายสากล

ทมแนวรวมกระจายตวไปทกท โดยทสมาชกอาจจะไมรจกกนทงหมด แตมสงทยดเหนยวรวมกนอย47

อนง มองอกแงหนง ขอบขายส�าคญของแนวคดชมชนนยมคอการเนนถงความเปนสวนรวม

(collective) ท�าใหมองเรองสทธไปไกลกวาสทธสวนบคคล โดยสทธสวนรวมเนนการการนตและรบรองท

แนชดโดยรฐ เชน สทธดานการศกษา สทธดานทอยอาศย สทธทจะมสภาพแวดลอมทดและปลอดภย

สทธในการรกษาพยาบาล หรอแมแตสทธในการมงานท�าภายในชมชน ดวยเหตน แนวคดชมชนนยมจง

สนบสนนโครงการสรางความมนคงทางสงคม โครงการสงเสรมอาชพในชมชน และกฎหมายจ�ากดเรอง

มลภาวะ ทงน จะสงเกตเหนไดวาสทธสวนรวมดงกลาวสามารถลดรอนสทธสวนบคคลได เพราะกลายเปน

ขอจ�ากดในการใชเสรภาพของแตละบคคลไดเชนกน โดยมค�าอธบายวาสทธสวนบคคลไมสามารถมขนได

หากปราศจากการด�ารงอยของสงคม ดงนน การใชสทธของปจเจกชนตองคขนานไปกบการยนมอมาชวยกน

รบผดชอบตอสงคมดวย จากมมมองเชนน สทธสวนบคคลจะตองไมลนเกนปทสถานอนดและคานยม

รวมของสงคม48



47 Beckert, J. (2006). Op.cit. 48 Ibid.

48

49 50

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 13.2.3 แนวคดทฤษฎทางดานชมชนนยม

ดงทไดน�าเสนอไปแลววาแนวคดทฤษฎทางดานชมชนนยมมค�าอธบายหลกคอหลกศลธรรมนน

ค�าจนโลก โดยแหลงศลธรรมอยทการบมเพาะของสงคมทตอเนอง โดยสงคมในความหมายทเฉพาะเจาะจง

มากขนกคอชมชน ซงท�าหนาทเสมอนเปนอฐบลอกทวางโครงสรางพนฐานทางศลธรรมใหกบปจเจกชน

(building block of moral infrastructure) ทงน ชมชนจะคอยสงเสยงเตอนทางศลธรรมใหกบสมาชก

(moral voice) เชน จากการลงโทษทางสงคมดวยกลไกทไมเปนทางการ เพอไมใหใครหลดออกไปจากกรอบ

ความดงามตาง ๆ เพอใหเกดความผาสกขนแกสวนรวม49

รากฐานของแนวคดเชนนตงตนมาจากการวพากษวจารณแนวคดของจอหน รอวลส (John

Rawls) เกยวกบเสรนยมทางการเมองทเสนอในงานชนส�าคญของเขาวาดวยทฤฎความยตธรรมทอธบายวา

มนษยเรามลกษณะเปนปจเจกชนเหมอนอะตอมหนง ๆ โดยแนวคดชมชนนยมแยงวาในอกนยหนงปจเจกชน

มจดเชอมโยงกบชมชนทเขาอยดวย ซงการเปนสมาชกชมชนท�าใหพวกเขาใชเหตผลและกระท�าการอยางม

ความรบผดชอบมากขน โดยอทธพลของชมชนไมถงขนทวาจะไปกดทบความเปนสวนบคคลซะทเดยว50

จากขางตน รากฐานแนวคดทฤษฎทส�าคญของชมชนนยมกคอการจดวางความสมพนธระหวาง

ปจเจกชนกบชมชนทเขาสงกดอย โดยเนนหนกไปทการวพากษวจารณแนวคดเสรนยมดงทกลาวขางตน โดย

แนวคดทฤษฎชมชนนยมมองวาแนวคดเสรนยมหละหลวมในการท�าความเขาใจความสลบซบซอนของระบบ

ความสมพนธทางสงคม ไมมใครเปนใครดวยตวเอง เชน คนนเปนคนไทย คนนนเปนคนเมยนมา ทกคนม

ชมชนของตนเอง และอตลกษณของเราสรางขนมาจากความสมพนธทางสงคมและวฒนธรรมภายในชมชน

ทเราสงกดดวยไมนอย จงไมพงมสทธสวนบคคลใดทหลดลอยออกไปจากบรบททางสงคม ทงน ดงทกลาว

ไปกอนหนา การพฒนาชมชนนยมทตอบสนองตอสงคมสมยใหมขนมาไดวางรากฐานแนวคดทฤษฎ

ชมชนนยมใหมทประนประนอมกบแนวคดเสรนยมมากขน โดยมองเรองปจเจกชนกบชมชนในลกษณะ

ทเกอกลกนมากกวาจะยอนแยงกน เชน การอนรกษสงแวดลอมในชมชนกจะชวยเสรมสรางคณภาพชวต

ปจเจกชนไปดวย51

อนง มกจะมความเขาใจผดวาแนวคดชมชนนยมเพรยกหาอดต ซงรากเหงาของหลาย ๆ ทเตมไป

ดวยสภาวะอ�านาจนยม ชวงชนทางสงคม และการเหยยดกน (เชน เหยยดเพศและสผว) แทจรงแลว แนวคด

ชมชนนยมโดยเฉพาะในศตวรรษท 21 นมงเนนไปทการสรางชมชนรวมกนผานการพดคยอยางสรางสรรค

และเปดใหมการตงค�าถามถงสงทดหรอไมดเกยวกบธรรมเนยมประเพณดงเดมทงหลายของสงคม ซงท�าให

49 Etzioni, A. (1993). Op.cit. 50 Ibid. 51 Beckert, J. (2006). Op.cit.

48

49 50

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


แนวคดนมฐานคดทแตกตางออกไปจากแนวคดอนรกษนยม นอกจากนน การเปดรบบทบาทประชาสงคม

และวถประชาธปไตยกยงท�าใหแนวคดนมรากฐานตางจากแนวคดเผดจการอ�านาจนยม ซงจ�ากดสทธเสรภาพ

ประชาชนอยางเตมทและไมเหนความส�าคญของภาคประชาสงคม52

อยางไรกตาม รากฐานแนวคดทฤษฎชมชนนยมขางตนกถกวพากษวจารณเชนกน ในประเดนท

ส�าคญประการแรก หลกเรองศลธรรมทสรางสมและแสดงบทบาทอยในระดบชมชน ไมไดการนตวาจะสราง

ระบบคณคาทดงามของชาตและของโลกรวมกน ชมชนนยมจงอาจจะเปนภยตอชมชนในความหมายทกวาง

กวานนกคอชมชนประชาชาตและประชาคมโลก อาท ชมชนทมวฒนธรรมยอยของตวเองทแตกตางจาก

วฒนธรรมชาตมาก ๆ กมแนวโนมจะตอตานนโยบายสงเสรมวฒนธรรมของประเทศ หรอกรณชมชนทอาง

ศาสนาบางแหงกมการแสดงบทบาททเปนภยตอสนตภาพโลกได นอกจากนน อกประการทส�าคญคอ ชนชนน�า

หวโบราณในชมชนมกเปนผก�าหนดศลธรรมและปทสถานตาง ๆ ของชมชนในทางปฏบต ทงน หากสมาชก

ชมชนไดรวมก�าหนดกนจรง ๆ กตดปญหาทตามมากคอในยคใด ถาเปนในยคพอแมหรอตายาย กจะถอวา

สมาชกชมชนในยคปจจบนไดรวมวางปทสถานเหลานนดวยไมได ทกคนจงไมไดมสทธรวมก�าหนดความดงาม

อยางแทจรง53

ส�าหรบแนวคดนในสงคมไทยถกพฒนามาจากสายสงคมวทยา มานษยวทยา สงคมสงเคราะห

พฒนาชมชน และเศรษฐศาสตรการเมองโดยยดโยงกบทฤษฎสากลไมมาก จากขนบการศกษาแบบนรนย

(deductive) จงพบวามแนวคดชมชนนยมแบบไทย ๆ อย ซงเปนแนวโลกสวยดงทกลาวถงไปกอนหนา โดย

เฉพาะอยางยงในสวนทถกพฒนามาจากสายวฒนธรรมชมชน เชน ฉตรทพย นาถสภา ประเวศ วะส นพจน

เทยนวหาร อภชาต ทองอย สมพนธ เตชะอธก และบ�ารง บญปญญา เปนตน โดยมแนวคดพนฐานวาชมชน

นนมวฒนธรรมและมเอกลกษณเปนของตนเองอยแลว ซงเปนพลงผลกดนในการพฒนาชมชนทส�าคญจาก

ทอยบนฐานความรและความเขาใจในชมชนทองถนของตนเอง ทงน ฐานคดเชนนจะมองวารฐหรอระบบ

ราชการไทยสรางมาเพอควบคม ปกครอง และรวมศนยอ�านาจ ซงท�าใหรฐสวนกลางไมมความเขาใจในชมชน

และท�าลายรากฐานตาง ๆ ของชมชนไปดวย จากความคดดงกลาวน ท�าใหแนวคดชมชนนยมในสงคมไทย

มลกษณะทปฏเสธบทบาทของรฐ และมองวาองคกรปกครองสวนทองถนนนเปนเสมอนรางทรงของ

การปกครองสวนกลางและสวนภมภาคเทานน จงเปนแนวคดพนฐานใหพวกเขาน�าเสนอแนวคดสทธชมชน

การพงตนเองของชมชน การมสภาพฒนาองคกรชมชน หรอแมแตการท�าใหทองถนกบชมชนเปนเนอเดยวกน

มากขน54

52 Beckert, J. (2006). Op.cit. 53 Avineri, S., and de-Shalit, A. (1992). Communitarianism and Individualism. Oxford: Oxford University

Press. 54 กรพฒน เขยนทองกล. (2557). ‘ชมชนนยม: แนวคดและขอสงเกตพนฐานขององคความรทเกยวของกบการปกครอง

ทองถน’. รายงานการประชมวชาการนานาชาต ครงท 1 ป 2557. ขอนแกน: สาขาวชารฐประศาสนศาสตร คณะมนษยศาสตร และ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ทงน ในอกมมหนง นธ เอยวศรวงศ55 ไดวพากษแนวคดชมชนนยมแบบไทย ๆ อยางนาสนใจวา

เปนขออางของผทไดรบประโยชนจากโครงสรางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง จากทแนวคดนชวยสราง

เหตผลทางศลธรรมใหกบชนชนน�าได โดยท�าใหพวกเขามความชอบธรรมในการใชกลไกและรปแบบของ

ระบบการเมองทเออตออ�านาจและผลประโยชนของพวกเขาตอไปในนามของความดหรอการเปนผพทกษ

ศลธรรมของสงคม ชมชนนยมในแบบไทย ๆ จงกลายเปนเครองมอสรางความชอบธรรมใหกบรฐนยมและ

เปนลทธทปลดอ�านาจของประชาชนภายในระบอบประชาธปไตยแบบไทยอนเปนประชาธปไตยแบบสยบ

ยอมไปแบบเงยบ ๆ



55 นธ เอยวศรวงศ. (2554). อางแลว.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอนท 13.3

ความเชอมโยงระหวางประชาสงคมกบชมชนนยม ประเดนทาทาย

และแนวโนมการศกษาในทศวรรษหนา


หวเรองเรองท 13.3.1 ความเชอมโยงระหวางประชาสงคมกบชมชนนยม

เรองท 13.3.2 ประเดนทาทายของการศกษาประชาสงคมกบชมชนนยม

เรองท 13.3.3 แนวโนมการศกษาประชาสงคมกบชมชนนยม

แนวคด1. ประชาสงคมมกถกใชอางถงชมชนเขมแขง/ชมชนทรกษารากเหงาของตนเอง ซงเชอมโยง

กบแนวคดชมชนนยม นอกจากนน ความเชอมโยงระหวางแนวคดทงสองยงเกดขนจาก

ขอตอทส�าคญนนคอแนวคดทนทางสงคม ซงมองวาทนทางสงคมท�าใหการขบเคลอนรวมกน

ของประชาสงคมนนเปนไปได พรอมกบทเรยกรองใหเกดการเพมพนธะของชมชนตอ

สมาชกของตนเอง อยางไรกตาม หากพจารณาอยางละเอยด แนวคดประชาสงคมตาง

จากแนวคดชมชนนยมในมตทส�าคญคอการไมปฏเสธหรอแมแตไปไดดกบแนวคด

เสรนยม อกทงแนวคดประชาสงคมมองปจเจกชนในแงบวกมากกวาแนวคดชมชนนยม

2. ประเดนทาทายของการศกษาประชาสงคมทส�าคญ คอ ยากทจะหาความเขาใจหนงเดยว

ทตรงกนในการใชแนวคดน ยากทจะมองประชาสงคมเปนภาคสวนทสามทเปนอสระจาก

รฐและทนไดจรง ยากทจะยนยนวาความเปนพลเมองในภาคประชาสงคมยงเปนหวใจ

ส�าคญในการพดถงประชาสงคมในยคปจจบนอย จากทประชาสงคมในทกวนนเลยง

ประเดนทางการเมองมากขนเรอย ๆ ยากทจะฝากความหวงใหประชาสงคมเปนฟนเฟอง

ส�าคญในการสรรคสรางประชาธปไตย และยากทจะเรยกรองจตอาสาจากคนจนทยงตอง

ดนรนเพอเอาชวตรอดอย สวนประเดนทาทายส�าหรบการศกษาชมชนนยมทส�าคญ คอ

การสรางความภาคภมใจในตนเองหรอสรางส�านกรกษทองถน เพอใหสมาชกชมชนมนใจ

ในคณคาของตนเองและมศกดศรนนไมสามารถปรบมอขางเดยวไดจากทในโลกความ

เปนจรงเราอยทามกลางการดหมนดแคลนกนจากคนภายนอก นอกจากนน ชมชนนยม

ทมงรกษารากเหงา เชน ความทรงจ�ารวม ประวตศาสตรทองถน จตวญญาณบางอยาง

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


และความภมใจในตวเองหรอมนใจแบบผด ๆ กมมาก จนน�าไปสการแปลกแยกตนเอง

ออกจากผอน ดหมนคนอนวาไมยงใหญเทา ไมสนหลกการสากล และเอาตนเองเปน

ศนยกลางจกรวาล

3. แนวโนมการศกษาประชาสงคมทส�าคญคอการมความสมพนธกบรฐมากขนเรอย ๆ การ

ถกใชอยางเปนมตรกบชายขอบมากขน การกลายเปนแนวคดทใชพวงกบแนวคดอน

มากขน โดยเฉพาะการไปพวงกบแนวคดประชาธปไตยและนโยบายแบบมสวนรวมและ

แบบปรกษาหารอรวมถงแนวคดเครอขายนโยบาย ความเปนสากลทมากขน การเนน

บทบาทขององคกรทางศาสนาและองคกรทองความเชอมากขน การมพรมแดนท

เลอนรางลงระหวางภาคประชาสงคมกบภาครฐและภาคเอกชน และการถกแทนทดวย

แนวทางสมยใหมอยางภาครฐ-สงคม-ประชาชน การสรางเครอขาย และการสรางความ

รวมมอทเนนบทบาทรวมของหลายภาคสวน โดยประชาสงคมเปนแคสวนหนงในนน

มากขนเรอย ๆ อนง ส�าหรบแนวโนมการศกษาแนวคดชมชนนยม พบวามลกษณะทอย

ในรปของการสงเสรมการพฒนาหรอการก�าหนดนโยบายสาธารณะทเอาชมชนเปนฐาน

มากขน การแปลงรางเปนทองถนนยมจากทกระแสการกระจายอ�านาจและความส�าคญ

ของการปกครองทองถนนนเพมมากขน การเปลยนรปเปลยนรางไปเปนแนวคด

เมองนยมอนเปนผลจากกระบวนการกลายเปนเมองในชมชนดงเดมตาง ๆ และการ

ปรบตวสแนวชมชนนยมทตอบสนองตอสงคมสมยใหม ซงยอมรบความจรงมากขนวา

สงคมมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ชมชนจงตองปรบตวดวย


1. อธบายความเชอมโยงระหวางประชาสงคมกบชมชนนยมได

2. อธบายประเดนทาทายของการศกษาประชาสงคมกบชมชนนยมได

3. อธบายแนวโนมการศกษาประชาสงคมกบชมชนนยมได

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 13.3.1 ความเชอมโยงระหวางประชาสงคมกบชมชนนยม

ดงทกลาวไปแลววาประชาสงคมมกถกใชอางถงภาคสวนทสาม (third sector) องคกรนอกภาครฐ

(NGO) กลมทางสงคม (social group) ขบวนการทางสงคม (social movement) เครอขายสงคม (social

network) และชมชนเขมแขง/ชมชนทรกษารากเหงาของตนเอง ซงอนหลงสดนนเชอมโยงกบแนวคดชมชน

นยม โดยเนนวาประชาสงคมนนเกดขนในบรบทของชมชนและเกยวของกบวถชมชนดงเดม ซงความเขมแขง

ของประชาสงคมสะทอนศกยภาพของชมชนในการรวมกนแกปญหาทซบซอนของชมชนหรอทองถนตนเอง

จากจดเชอมโยงดงกลาว จะเหนวามความพยายามทจะน�าค�าวาประชาสงคมไปใชรวมกบค�าวาชมชน

นยมบนฐานทวาขบวนการประชาสงคมทแขงขนจะตองสรางคานยมหรอปทสฐานรวมขนมา ซงในอกแงหนง

เทากบเปนการสรางความเปนชมชนขนมานนเอง โดยอาจจะไมใชชมชนในเชงกายภาพอยางเดยว ทงน การ

สรางจดเชอมระหวางประชาสงคมกบชมชนนยมนบวาแนบชดมากเปนพเศษในบรบทของไทย ดงทธรพฒน

องศชวาล56 ไดสงเคราะหการศกษาประชาสงคมในไทยแลวพบวามการโยงเรองประชาสงคมกบการศกษา

ชมชนเปนอนมาก ไมวาจะเปนการโยงเรองวฒนธรรมชมชน เศรษฐกจชมชน และแมแตการพฒนาชมชน

แบบองครวม

นอกจากนน ความเชอมโยงระหวางประชาสงคมกบชมชนนยมยงเกดขนจากขอตอทส�าคญนนคอ

แนวคดทนทางสงคม (social capital) กลาวคอ ฐานคดนถกเนนมากโดยแนวคดประชาสงคมจากทมองวา

ทนทางสงคมท�าใหการขบเคลอนรวมกนนนเปนไปได ทวา ในขณะเดยวกน ในเชงเนอหาแลว แนวคดทน

ทางสงคมเรยกรองใหเกดการเพมพนธะของชมชนตอสมาชกของตนเอง (communal bonds) ซงอาจจะ

ท�าไดจากการดงผคนใหกลบไปเคารพในคานยมดงเดม (respect for traditional values) อาท การศกษา

ของโรเบรต พทนม (Robert Putnam)57 ทแสดงความกงวลทผคนในสงคมสมยใหมไปเลนโบวลงล�าพง

หรอกลาวอกแงหนงคอการเรยกรองใหเรยกคนชมชนนยมกลบมา อาท เรยกคนความไวเนอเชอใจกน (trust)

การชวยเหลอเกอกลกน (reciprocity) และการยดโยงกบศลธรรมบางประการรวมกน (moral obligation)

ซงจะชวยยกระดบจตส�านกสาธารณะหรอจตส�านกเพอสวนรวมขนมาไดมากขน

56 ธรพฒน องศชวาล. (2559). ‘ปจฉาวาดวย ‘ประชาสงคม’ (civil society): บทส�ารวจทฤษฎและแนวคดจากตางประเทศ

สการพจารณาประชาสงคมเชงปฏบตการและองคกรพฒนาเอกชนไทย’. วารสารส�านกบณฑตอาสาสมคร, 13(1), น. 1-61. 57 Putman, R. D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York,

NY: Simon & Schuster.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ทงน หากเรมตนมองในมมของแนวคดชมชนนยมออกไป จะเหนเชนกนวาแนวคดนเนนไปทความ

ส�าคญของสงคมและสถาบนสงคมตาง ๆ ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ เหนอรฐและตลาด โดยมองวา

ไมวาจะเปนการบงคบโดยรฐ (state coercion) หรอการกดดนโดยตลาด (market pressures) ลวนเปน

แนวทางทไมพงปราถนาทงสน58 ซงเปนจดเนนของแนวคดประชาสงคมเชนเดยวกน

อนง ในอกนยหนง มองไดเชนกนวาแนวคดชมชนนยมเปดรบบทบาทประชาสงคมและวถ

ประชาธปไตย ซงท�าใหแนวคดนมรากฐานตางจากแนวคดเผดจการอ�านาจนยมทไปจ�ากดสทธเสรภาพ

ประชาชนอยางเตมทและไมเหนความส�าคญของภาคประชาสงคม อกทงยงกลาวไดอกดวยวาแนวคดชมชน

นยมไดเลงเหนความส�าคญของเครอขายสงคมและพลงพลเมองเฉกเชนเดยวกนกบแนวคดประชาสงคม ใน

ขณะท ตางกมองเหนความเสยงของสงคมแบบปจเจกชนนยมเหมอนกน

อยางไรกตาม หากพจารณาอยางละเอยดจะพบวาแนวคดประชาสงคมตางจากแนวคดชมชนนยม

ในมตทส�าคญคอการไมปฏเสธหรอแมแตไปไดดกบแนวคดเสรนยม กลาวคอ ภายใตแนวคดประชาสงคม

ยงมองพลเมองแตละคนเปนปจเจกชนทมเหตผล มสทธและมเสรภาพอยางไมจ�ากดภายใตกฎหมาย ท�าให

ประชาสงคมเปนแนวคดทไปไดดกบหลกเสรประชาธปไตย (Liberal democracy) ในปจจบน ในขณะท

แนวคดชมชนนยมมองเสรนยมเปนเสมอนขวตรงขาม โดยแนวคดนโดยแกนแทแลว มองพลเมองวาตอง

กระท�าการหรอตดสนใจดวยการคดถงสวนรวม ค�านงถงความซบซอนของชมชน และเนนประโยชนสาธารณะ

วาอยเหนอจากความตองการและผลประโยชนสวนบคคล ท�าใหพลเมองในมมมองของแนวคดชมชนนยม

ตองใหความส�าคญกบพนธะ ขอตกลงทางสงคม และการสรางและการคงไวซงชมชน โดยตองแบงปนชวต

และเปาหมายรวมกน ภายใตกจกรรมทเปนไปเพอผลประโยชนรวม ดวยเหตน การก�าหนดนโยบายของ

รฐบาลและการตดสนใจเลอกของปจเจกชนจงควรตอบสนองตอชมชนและสงคม มากกวาเพอประโยชนของ

ปจเจกบคคล59

ตอเนองจากขางตน แนวคดประชาสงคมจงมแนวโนมมองปจเจกชนในแงบวกมากกวาแนวคดชมชน

นยม กลาวคอ แนวคดประชาสงคมเชอในพลงพลเมองในเชงสรางสรรคมากเปนพเศษ โดยมองวาพลเมอง

จะรวมตวกนท�าสงทเปนประโยชนและกลายเปนภาคสวนทสามทมาอดจดออนของความลมเหลวโดยรฐ

(state failure) และความลมเหลวของตลาด (market failure) ในขณะท แนวคดชมชนนยมมองวาพลเมอง

ในระดบปจเจกชนมแนวโนมจะขาดศลธรรมและท�าตวเหมอนเปนอะตอมทเรยกรองแตการพทกษประโยชน

ของตนเอง กลไกในระดบชมชนจงมความส�าคญในการวางกรอบทางศลธรรมใหกบพลเมองและชวยสราง

พลงรวมระหวางพลเมองดวยกนเพอกอปรประโยชนสวนรวม



58 Etzioni, A. (ed). Op.cit.59 วทยากร เชยงกล. (2550). อธบายศพทสงคมศาสตรเพอการพฒนา. กรงเทพฯ: สายธาร.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 13.3.2 ประเดนทาทายของการศกษาประชาสงคมกบ


ประเดนทาทายของการศกษาประชาสงคมทส�าคญมดงน

ประการแรก คอ การแสวงหาความเขาใจหนงเดยวทตรงกนในการใชแนวคดน กลาวคอ ทเปนอย

ในขณะนคอค�านถกใชอยางหลากหลายความหมาย โดยธรพฒน องศชวาล60 ไดทบทวนและสงเคราะห

การศกษาประชาสงคมทงในระดบนานาชาตและในไทยและพบวาเปนค�านเปนแนวคดทมการแขงขนกนให

ความหมาย (contested concept) จนแตกออกเปนสามแบบหลกในระดบสากล กลาวคอ ในฐานะ

ค�าคณศพททหมายถงปฏบตการภาคสงคมทมอารยะ ในฐานะค�านามทหมายถงองคกรภาคสงคม และในฐานะ

เปนพนทสาธารณะ (public sphere) สวนในสงคมไทย แตกออกเปน 4 แนวหลกคอ แนวศาสนา แนวชมชน

แนวยมความคดตะวนตก และแนวเนนเรยนรจากภาคปฏบต ซงจะเหนวาแตละแนวกลาวถงประชาสงคม

แตละมมกน จนตองพจารณากอนทกครงวาเมอใครพดถงประชาสงคม เขาก�าลงพดถงค�านในแนวทางไหน

ในท�านองเดยวกน ชลธศ ธระฐต61 สะทอนไววาเราสามารถมองไดเชนกนวาประชาสงคมเปน

มโนทศนทางยทธศาสตร (strategic concept) ทมความหมายหลากหลายขนอยกบยทธศาสตรของผทน�า

ค�าวาประชาสงคมไปใช วามเปาหมายใดเปนส�าคญ ดวยเหตน ค�านจงมพลวต ไมแนนอนตายตว จนสราง

ความทาทายทส�าคญวาตกลงแลวค�านเปนฐานคดทมสาระส�าคญของมนหรอเปนเพยงวาทกรรมทแลวแต

ใครจะเสกสรรปนแตงขนกนแน

ประเดนทสอง ประชาสงคมเปนภาคสวนทสามทเปนอสระจากรฐและทนไดจรงหรอ ทงน แมแต

แลรร ไดมอนด62 ทเสนอแนวคดประชาสงคมแลวไดรบการอางถงอยางกวางขวางยงตงขอสงเกตไววา แม

ประชาสงคมควรเตบโตอยางเปนอสระจากรฐและตลาด โดยเปนพนทของพลเมองทจะรวมกนด�าเนนการ

บางประการในพนทสาธารณะซงเปนพนทตรงกลางระหวางพนทของภาครฐและภาคเอกชน แตกสามารถเปน

พนทเชอมตอระหวางภาคประชาชนกบภาครฐและภาคเอกชนไดดวย โดยประชาสงคมไมจ�าเปนตองพยายาม

จ�ากดอ�านาจรฐและตลาด ทวา อาจเปนพนทส�าหรบใหความชอบธรรมแกรฐและกลไกตลาดกได หากภาครฐ

และเอกชนนนไดกระท�าการอยบนพนฐานของความถกตอง ดงาม และเปนทยอมรบของสงคม

60 ธรพฒน องศชวาล. (2559). อางแลว. 61 ชลธศ ธระฐต. (2550). ‘เสรนยม’. ใน พฤทธสาณ ชมพล. สรพรรณ นกสวน และเอก ตงทรพยวฒนา (บรรณาธการ).

ค�าและความคดในรฐศาสตรรวมสมย (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. น. 47-48. 62 Diamond, L. (1999). Op.cit.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ประเดนทสาม ความเปนพลเมองในภาคประชาสงคม ซงหมายถงการมความส�านกในหนาทพลเมอง

และตองการมสวนรวมหรอบทบาททางการเมองนนยงเปนหวใจส�าคญในการพดถงประชาสงคมในยคปจจบน

อยหรอไม จากทประชาสงคมในทกวนน (โดยเฉพาะในสงคมไทย) เลยงประเดนทางการเมองมากขนเรอย ๆ

(depoliticise) โดยมองวาตนเปนนกพฒนา และมองการพฒนาวาเปนเรองปลอดการเมอง ท�าใหประชา-

สงคมถอยหางจากการสรางพลเมองทจะไปสรางการเมองภาคประชาชนทแสดงบทบาทในการก�าหนดอนาคต

ของประเทศชาตและทองถนทตนอย63 นอกจากนน ประชาสงคมจ�านวนมากยงมกเลยงทจะวพากษวจารณ

และไมกลาทาทายโครงสรางทางการเมองทเปนฐานรากของความไมเปนธรรมตาง ๆ หรอมกพบกบปญหา

ความไมพอเพยง กลาวคอ มกไปไมสด อาท มงไปทการสรางชมชนพงตนเอง เชน อาศรมตาง ๆ โดยไมไป

ตอใหสดเพอเปลยนแปลงสงคมในภาพรวมดวย ไมวาจะผานการมสวนรวมในทางนโยบายสาธารณะ หรอ

การออกไปเคลอนไหวทางการเมอง

ประเดนทส เกดประเดนทาทายประการส�าคญคอประชาสงคมในปจจบนไมไดเปนฟนเฟองส�าคญ

ในการสรรคสรางประชาธปไตยเสมอไป จากทจะเหนวาภาคประชาสงคมจ�านวนมากไมไดมกระบวนการ

ด�าเนนการทเปนประชาธปไตย (democratic approach) และไมไดฝกไฝหรอมส�านกประชาธปไตย

เทาใดนก64 เชน ในกรณขององคกรพฒนาในสงคมไทยจ�านวนมากก�าลงมวกฤตศรทธาตอประชาธปไตย

พวกเขาชธงเรยกรองใหมรฐประหารอยางโจงแจงและแสดงออกวาสนบสนนรฐบาลทตงมาจากทหารชดเจน

ทงน สวนหนงเปนเพราะสงคมปจจบนเผชญภาวะไมปกตมากจนกลายเปนสงปกตแบบใหม (new normal)

อาท ปญหาวกฤตภยธรรมชาต วกฤตเศรษฐกจ และวกฤตการเมอง ซงระบบแบบรวมศนยหรอเผดจการ

แสดงตนใหเหนวารบมอไดดกวา เชน บทบาททหารในการรบมอน�าทวมในประเทศไทย หรอ การทสงคโปร

และจนรบมอกบวกฤตเศรษฐกจไดดเปนพเศษ จนสรางความเตบโตไดตอเนองจากทมระบบการบรหาร

จดการทรวมศนย ซงสงเหลานนบเปนประเดนทาทายอยางมากในการกวกฤตศรทธาประชาธปไตยกลบมา

ในหมประชาชนในภาคประชาสงคม เพอใหประชาสงคมยงเปนพลงสรรคสรางประชาธปไตยไดตอไป

ประการสดทายของแนวคดประชาสงคม ซงกลาวไดวาเปนประเดนทาทายประการแรกของแนวคด

ชมชนนยมกวาได (เปนประเดนทาทายทมรวมกน) นนคอ การทมกจะเรยกรองจตอาสา ซงในยคทนนยม

เชนน ท�าใหภาคประชาสงคมและชมชนนยมเปดประตใหมแคชนชนสงและชนชนกลางเทานนทจะเขาไปอย

ในนนได จากทคนจนยงตองดนรนเพอเอาชวตรอดอย ท�าใหไมสามารถออกไปอาสาหรอเสยสละท�าเพอ

ผลประโยชนสวนรวมไดมากนก ในแงหนง แนวคดประชาสงคมและชมชนนยมจงมอคตเรองชนชนทาง

เศรษฐกจพอสมควร โจทยคอจะท�าอยางไรใหแนวคดเหลานตอนรบคนจนมากขนหรอไมไปกะเกณฑจาก

คนจนใหตองเสยสละอยร�าไป

63 Alagappa, M. (2004). Civil Society and Political Change in Asia. Stanford: Stanford University Press.64 Edwards, M. (2004). Op.cit.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ตอเนองจากขางตน ประเดนทาทายประการทสองส�าหรบแนวคดชมชนนยม คอ การสรางความ

ภาคภมใจในตนเองหรอสรางส�านกรกษทองถน เพอใหสมาชกชมชนมนใจในคณคาของตนเองและมศกดศร

นนสามารถปรบมอขางเดยวไดหรอไม จากทในโลกความเปนจรงเราอยทามกลางการดหมนดแคลนกนจาก

คนภายนอก อาท การดแคลนคนอสานของคนภาคกลาง หรอแมแตการเหยยดชมชนผวส การดถกคนเอเชย

โดยชาตตะวนตก และการตงแงตอชาวมสลม ดวยเหตน ชมชนนยมจงวนเวยนอยกบการสรางกลไกภายใน

แตละชมชนทจะจดระบบความสมพนธระหวางปจเจกชนกบตวชมชน โดยละเลยทจะกาวขามไปส การสราง

ความสมพนธระหวางชมชนตนกบโลกภายนอก

ประเดนทาทายประการทสาม ชมชนนยมทมงรกษารากเหงา เชน ความทรงจ�ารวม ประวตศาสตร

ทองถน จตวญญาณบางอยาง และความภมใจในตวเองหรอมนใจแบบผด ๆ หรอแบบกบในกะลากมมาก

จนน�าไปสการแปลกแยกตนเองออกจากผอน ดหมนคนอนวาไมยงใหญเทา (เชน นาซ) ไมสนหลกการสากล

(เชน หลกสทธมนษยชน) และเอาตนเองเปนศนยกลางจกรวาล ซงนบวาเปนความอนตรายในอกรปแบบหนง

รวมไปถง ชมชนนยมในแบบไทย ๆ ดวยทเนนสามคคธรรมคกบคารวธรรม กลาวคอ ใหเคารพผหลกผใหญ

หรอผมอ�านาจ รวมทงมหลกศลธรรมมาก�ากบใหภรรยาตองปรนนบต ดแล รบใชสาม ซงเปนฐานคดทมอง

คนไมเทากน

ประเดนทาทายประการทส ชมชนนยมทสนบสนนจารตประเพณดงเดมอยางสดตวกมความ

อนตรายเชนกน จากทสงคมมพลวตและพฒนาการ ชมชนจงจ�าเปนตองปรบตวตาม จะจมปรกอยกบภาพอดต

ตลอดไปไมได นอกจากนน ในทางทตอเนองจากทไดกลาวไปในสวนทแลว จารตประเพณไมจ�าเปนตอง

เปนสงสวยงามเสมอไป ในหลายท จารตประเพณเปนสงทผปกครองสรางขนเพอควบคมผใตการปกครอง

เทานนเอง (อางความดงามมาสรางความชอบธรรมใหกบการใชอ�านาจ)

ประเดนทาทายประการทหา แมชมชนนยมในยคหลงจะประนประนอมกบลทธเสรนยมมากกวา

เดมมาก แตฐานของการเชอในหลกสวนรวมมากอนสวนตนกยงเปนรากทส�าคญมาก ท�าใหเกดประเดน

ทาทายคอ เพราะชมชนนยมกเชอในการจ�ากดเสรภาพของมนษย มองวาสทธทเขมขนตองมาพรอม

ความรบผดชอบทแขงขน (strong rights presume strong responsibilities) และมองปจเจกชนใน

แงราย กลาวคอ มองวามนษยตองถกควบคมจากทถาใหปจเจกชนมสทธและความรบผดชอบตอตนเอง

โดยสมบรณ แตละคนจะนกถงแตตนเองไมรบผดชอบตอสงคม ซงตางจากฐานคตของเสรนยมและหนนวธคด

แบบอ�านาจนยมและอนรกษนยมทมผคดวาตนมศลธรรมเปนพเศษและมองเหนประโยชนของสวนรวม

มากกวาคนอนแลวจงออกมาหาทางควบคมผอน

ประเดนทาทายประการทหก แนวคดชมชนนยมมองวาคณลกษณะของปจเจกชนขนอยกบความ

สมพนธของเขาเหลานนตอคนอน ๆ ในชมชน โดยชมชนมสวนส�าคญในการวางรากฐานปจเจกชน กลาวอก

นยคอ ตวตนของปจเจกชนถกสรางขนมาโดยชมชนทเขาเปนสมาชก ซงประเดนทาทายคอ แลวปจเจกชน

สรางสรรคชมชนขนมาไดหรอไม ซงในปจจบนจะพบวาปจเจกชนจ�านวนมากทสนใจในบางสงบางอยาง

รวมกนแลวตดสนใจมารวมกลมกนสรางชมชนขนมา โดยพวกเขาก�าหนดออกแบบชมชนมากกวาทจะถก

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ชมชนออกแบบ นอกจากนนยงเขาออกจากชมชนเพอไปรวมชมชนใหมหรอไปสรางชมชนเพมไดตามความ

ตองการ ซงกลาวอกนยคอปจเจกชนไมไดมอยเพอชมชน หากแตชมชนตางหากทมอยเพอปจเจกชน

ประเดนทาทายประการทเจด การใหความส�าคญกบสทธชมชนของแนวคดชมชนนยมมกเผชญกบ

ประเดนทาทายเมอสทธชมชนกบสทธสวนบคคลหรอสทธมนษยชนนนขดกน เชน จะท�าอยางไรหากสทธ

ชมชนทเนนความสงบเรยบรอยไปขดขวางสทธทางการเมองของสมาชกหรอไมเคารพศกดศรแหงความเปน

มนษยของปจเจก หรอจะท�าอยางไรในกรณสทธตอทรพยากรชมชนไปขดแยงกบสทธตอทรพยากรทแตละ

บคคลใชหยาดเหงอแลกมาอยางชอบธรรม รวมไปถงจะท�าอยางไรในกรณสทธชมชนทสะทอนความดงาม

ของคนสวนใหญไปละเมดสทธของคนชายขอบ เชน คนกลมนอยนกโทษ คนพการ หรอแมแตผลภย

ส�าหรบประเดนทาทายประการสดทาย ประเดนทาทายอยางมากของแนวคดชมชนนยมคอการ

มงประโยชนสาธารณะ โดยตอบไดไมชดวาประโยชนสาธารณะนนคออะไร มอยจรงหรอไมดงทไดกลาวถง

ไปบางแลว จากทในโลกความเปนจรง ประโยชนสาธารณะมกถกใชอางเพอประโยชนของฝายใดฝายหนง

มากกวา โดยในสงคมสมยใหมทมลกษณะเปนพหสงคมมแนวโนมทผลประโยชนตาง ๆ จะกระจายตว

จนมองไมเหนประโยชนรวมกนบนความแตกตางหลากหลายดงกลาว ดวยเหตน ในสงคมสมยใหมนน

การสรางส�านกสาธารณะหรอความรสกเกยวของและเปนเจาของรวมกนในประโยชนสวนรวมมกถกแทนท

ดวยส�านกกลมและประโยชนของกลมมากกวา ในขณะท ประเดนทสะทอนประโยชนสาธารณะทเปนไปได

จรง ๆ เชน เรองรบมอโลกรอน กกลบกลายเปนประเดนทขามพนชมชนหนง ๆ ไปอก กลาวคอ กลายเปน

เรองของมนษยชาตมากกวา



มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


เรองท 13.3.3 แนวโนมการศกษาประชาสงคมกบชมชนนยม

ส�าหรบแนวโนมการศกษาประชาสงคม จะเหนวามลกษณะทยอมรบวาประชาสงคมมความสมพนธ

กบรฐมากขนเรอย ๆ โดยกลมทไมยอมใหรฐครอบง�าหรอบงการมลดนอยลง กลมทมงชน�า ก�ากบและคดคาน

รฐแทบจะหายาก สวนกลมทตองการไดความชวยเหลอจากรฐหรอท�างานรวมมอกบรฐพบเจอไดทวไป

มากกวา ในขณะทฐานคดดงเดมทวาประชาสงคมจะมพลงเมอรฐและตลาดลมเหลว (state and market

failures) เรมไมไปกบโลกความเปนจรงทรฐและตลาดมความเขมแขงมาก ประชาสงคมจงมแนวโนมถกใช

อางเพอสรางความชอบธรรมโดยรฐและตลาดจากการหาตวแทนประชาชน หรอ กลายเปนประชาสงคมใน

เงอมมอรฐและทนมากขน ผานการท�าใหเปนทางการ (formalisation) เชน ดวยการจดทะเบยนประชาสงคม

ใหถกควบคมไดงาย65 จนท�าใหประชาสงคมกลายเปนแนวคดทอยลอย ๆ ไมมพลงทแทจรงของตวเองหรอ

เปนพนทสาธารณะ (public sphere) ทเปดขนมาในความวางเปลา จนรฐและทนเขาไปใชเสยเอง66 เชน

นโยบายประชารฐของรฐบาลไทย ทท�าใหประชาสงคมมฐานะเปนไพรยคใหม ภายใตลทธชาตนยมแบบเดม ๆ

นอกจากนน แนวโนมการศกษาประชาสงคมอกประการหนงทเหนชดคอการทแนวคดนถกใชอยาง

เปนมตรกบชายขอบมากขน เชน เรมมการกลาวถงขบวนการชาวนา (เชน ลาเวยคอมเพสชนา (La Via

Campesina) ในละตนอเมรกา) และขบวนการแรงงาน (เชน กลมโสลดาลต (Solidarity) ในโปแลนด) ใน

ฐานะเปนประชาสงคมมากขน อกทงพบแนวโนมวาแนวคดนกลายเปนแนวคดทใชพวงกบแนวคดอนมากขน

หรอมากกวาการพฒนาภายในแนวคดตนเอง โดยเฉพาะการไปพวงกบแนวคดประชาธปไตยและนโยบาย

แบบมสวนรวมและแบบปรกษาหารอรวมถงแนวคดเครอขายนโยบาย โดยประชาสงคมมกจะถกคาดหวงทง

ใหเปนตวอยางของวถประชาธปไตยภายในหรอเปนสงคมประชาธปไตย (democratic society) และใหเปน

พลงส�าคญในการเสรมสรางประชาธปไตยของทองถนและประเทศชาต รวมถงสรรคสรางนโยบายสาธารณะ

ทมคณภาพ

อยางไรกตาม ในมตทตอเนองจากขางตน แนวโนมทเกดขนกคอบทบาทประชาสงคมในการมสวนรวม

ในกระบวนการทางการเมองและกระบวนการนโยบายสาธารณะทงระดบชาตและทองถนมกจะจ�ากดตว

อยแคการรวมคดและรวมรบผลประโยชน หากแตไปไมถงการรวมตดสนใจ รวมท�า และรวมตดตาม

ประเมนผล อกทงแทบไมมตวอยางใดเลยทภาคประชาสงคมจะมบทบาทเปนตวเอกทถงขนทควบคมทศทาง

การเมองและนโยบายสาธารณะไดเอง (citizen control)

65 Chandhoke, N. (1995). Op.cit. 66 Helmut, K., and Anheier, T. (2010). International Encyclopedia of Civil Society. New York, NY: Springer-

Verlag New York.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สวนแนวโนมตอมาคอความเปนสากลทมากขนของภาคประชาสงคม กลาวคอ เรมปรากฏองคกร

พฒนานานาชาต (International NGOs) ใหเหนเพมมากขนในยคหลง โดยพวกเขามงเนนเคลอนไหวใน

ประเดนขามชาต เชน สงแวดลอมโลก สทธมนษยชน และสนตภาพ ทงน จะมองคกรกลางระดบนานาชาต

ทจะคอยสรางเครอขายกบภาคประชาสงคมในระดบประเทศและทองถน เชน ผานการใหทนสนบสนนและ

การเชญเขารวมกจกรรม การขบเคลอนจงมกอยในลกษณะเครอขายและขนอยกบการมประเดนรวมหรอ

ประเดนทเชอมโยงกนเปนหลก

อนง แนวโนมของการศกษาประชาสงคมอกประการคอการศกษาบทบาทของประชาสงคมในยคท

ศาสนากลบมามบทบาทส�าคญในการพฒนาสงคม (post-secular age) เชน การเนนบทบาทขององคกรทาง

ศาสนา (religious organisations) และองคกรทองความเชอ (faith-based organisations) มาชวยเยยวยา

จตใจผคนภายหลงเผชญวกฤตตาง ๆ เชน วกฤตภยธรรมชาตทญปนและไทย ทงน แมแตฮาเบอรมาสเอง

กหนมาสนใจในมตนในชวงหลง โดยสะทอนวาประชาสงคมจะขบเคลอนดวยเหตผลทอ ๆ อยางเดยวไมได

ตองใสใจเรองศรทธาและความเชอของผคนในสงคมดวย รวมถงจะตองนบรวมความรศกดสทธ (sacred

knowledge) ในงานพฒนาพอ ๆ กบความรทางวทยาศาสตร67 อยางไรกตาม ประชาสงคมแนวองศาสนาน

เผชญความเสยงมากขนในการถกตตราวาเปนผกอการราย หากพลาดพลงหรอถกสรางภาพวามการใชความ

รนแรงบนฐานความเชอและศรทธาทสดโตง

แนวโนมประการตอมาคอการทพรมแดนระหวางภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสงคมนนเรม

เลอนรางลงทกท จนความเปนภาคสวนทสาม (third party) ของประชาสงคมนนไมชดเหมอนแตกอน เชน

การเกดขนของผประกอบการทางสงคม (social enterprise) ทเปนทงภาคเอกชนและประชาสงคม การเกดขน

ของกจกรรมคนก�าไรสสงคมของภาคเอกชน (Corporate social responsibility: CSR) การทขาราชการ

รวมตวกนนอกเวลาราชการเพอท�างานเพอสงคมแมจะนอกเหนอหนาท และการทภาครฐเองเขามาควบคม

และจดตงองคกรพฒนาขนมาเองจ�านวนมาก อกทงในขณะเดยวกนนนกเกดการแทนทแนวคดประชาสงคม

ดวยการหนไปนยมในแนวทางสมยใหมอยางภาครฐ-สงคม-ประชาชน (public-private-people partner-

ship) การสรางเครอขาย (networking) และการสรางความรวมมอ (collaboration) ทเนนบทบาทรวมของ

หลายภาคสวน (ประชาสงคมเปนแคสวนหนงในนน) มากขนเรอย ๆ

ส�าหรบแนวโนมการศกษาประชาสงคมในประเทศไทยอยางเฉพาะเจาะจง ประเดนทนาจบตามอง

คอ การน�าค�าวาประชาสงคมไปใชในสงคมไทยนน ยงมความสบสนอยมากในการแยกแยะระหวางค�าวา

ประชาสงคม และองคกรพฒนาเอกชน (NGO) กลาวคอ สองค�านถกใชเสมอนมความหมายเดยวกน และ

หลายครงใชทบซอนกนไปมาระหวางประชาสงคมทเปน “พนทสาธารณะ” และประชาสงคมทเปน “ตวแสดง”

ขององคกรพฒนาเอกชน โดยมแนวโนมทประชาสงคมในฐานะตวแสดงจะกลนประชาสงคมในฐานะพนทไป

ดงนน สงคมไทยจงควรเพมมมมองทมตอประชาสงคมในเชงทเปนพนทสาธารณะใหมากขน

67 Habermas, J. (et. al.). (2010). An Awareness of What is Missing: Faith and Reason in a Post-secular

Age. Malden: Polity Press. pp. 15-23.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


นอกจากนน ในสงคมไทยยงมความเขาใจผดทวาประชาสงคมจะเกดขนในชนบทเทานน เพราะไม

เชอวาชมชนเมองจะสามารถเกดการรวมตวกนเพอผลประโยชนสวนรวมได ทงทในนยามสากล ประชาสงคม

เปนพนททสามารถเกดขนไดไมวาในเมองหรอในชนบท แนวโนมในอนาคตจงควรขยายพรมแดนในการ

ศกษาประชาสงคมมาทชมชนเมองใหมากขน โดยตองไมกลายเปนแนวคดทใชเพอน�าไปสการดแคลนกน

อยางทเปนอย อาท ศกษาประชาสงคมในเมองในแบบทใชแนวคดนเปนอาวธทชวาในเมองเปนอารยะมากกวา

ในชนบท จนน�าไปสการแบงแยกและกดกนกน (exclusion) เชน แยกกลมคนดออกจากกลมควายแดง

ทงน แนวโนมรวมระหวางประชาสงคมกบชมชนนยมคอในกรณของความสมพนธกบภาคเอกชน

จะเหนวาประชาสงคมและชมชนนยมในยคหลงไมไดปฏเสธลทธปจเจกชนนยมสกเทาใดแลว โดยรบได

มากขนวาเปนเรองธรรมดาททกคนจะเปนเหมอนพอคา-ลกคา/ผผลต-ผบรโภคในตลาดทอาจจะมความเหน

แกตว ตางคนตางอย และแกงแยงแขงขนกนจนไมเหนแกประโยชนสวนรวม โดยเนนสงเสยงใหปจเจกชน

รวมกลมรวมหมมากขนและมความรบผดชอบตอสวนรวมใหมากกวาเดม โดยไมปฏเสธการแสวงหาหรอ

ปกปองผลประโยชนเฉพาะสวนเฉพาะกลม

สวนในกรณของแนวโนมของการศกษาแนวคดชมชนนยมโดยเฉพาะนนมลกษณะทอยในรปของ

การสงเสรมการพฒนาหรอการก�าหนดนโยบายสาธารณะทเอาชมชนเปนฐาน (community-based

development/policy making)68 มากขน เชน การพฒนาและก�าหนดนโยบายรบมอกบภยพบตทเอา

ชมชนเปนฐานในฟลปปนส การสงเสรมพลงงานทางเลอกผานการสรางเมองทพรอมจะเปลยนผานในองกฤษ

(transition town) การพฒนาสงแวดลอมชมชนยงยนผานแนวทางหมบานนเวศ (eco-village) ในเยอรมน

และการสงเสรมพนทอาหารปลอดภยและใกลบานผานโครงการสวนผกคนเมองในประเทศไทย

แนวโนมประการตอมาของการศกษาชมชนนยมคอการแปลงรางเปนทองถนนยม (localism) จาก

ทกระแสการกระจายอ�านาจและความส�าคญของการปกครองทองถนนนเพมมากขน เชน ในสหราชอาณาจกร

มกฎหมายชอวา “Localism Act 2011” ซงไดรบการสนบสนนจากทงฝายขวาและฝายซาย โดยกฎหมาย

ดงกลาวเนนไปทการท�าใหทองถนกบชมชนเปนเนอเดยวกนมากขนจากการกระจายอ�านาจตอจากสภาทองถน

มาสชมชน (From local council to local communities) และการสนบสนนโครงสรางพนฐานของความ

เปนพลเมองของประชาชนในทองถน (local civic infrastructure) ซงมการปรบจดเนนของการปกครอง

ทองถนจากเรอง ประสทธภาพและศกยภาพภายใตมาตรการรดเขมขด (fiscal austerity) มาสเรองรากฐาน

ของปรชญาการปกครองทองถน กลาวคอ เรองความเปนธรรม การเสรมสรางพลเมองและประชาธปไตย

ทองถน69

นอกจากนน ชมชนนยมในยคของการกลายเปนเมองยงเปลยนรปเปลยนรางไปเปนแนวคดเมองนยม

ดวย (urbanism) กลาวคอ มองเมองวามสวนประกอบตาง ๆ ภายในทรวมกนสรางสรรคและขบเคลอนเมอง

ซงแนวคดนถกเสนอมากโดยนกสงคมวทยาเมอง (urban sociologists) ความเปนชมชนนยมท

68 Beckert, J. (2006). Op.cit. 69 Wills, J. (2016). Locating Localism: Statecraft, Citizenship and Democracy. Bristol: Policy Press.; New-

man, I. (2014). Reclaiming Local Democracy: A Progressive Future for Local Government. Bristol: Policy Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


ซอนอยกคอการมจดรวมทมองวาเมองนนตองรวมกนสรางหรอออกแบบ และเมองนนทงถกสรางและสราง

หรอก�าหนดตวตนคนเมองนน ๆ ขนมา โดยเมองจะมชวตชวาขนมาไดจากชวตทางสงคม การเมอง และ

วฒนธรรมของคนเมองทนอกเหนอจากชวตทางเศรษฐกจ ในทางตรงขาม อตลกษณของคนเมองกผกโยง

กบอตลกษณของเมอง เชน ความเปนคนลอนดอน ความเปนคนเมองนวยอรก ความเปนคนเวนส ความ

เปนคนกรงเทพฯ ฯลฯ

ในสวนของแนวโนมประการสดทาย กลาวไดวาในแวดวงการศกษาชมชนนยม โดยเฉพาะการปรบตว

สแนวชมชนนยมทตอบสนองตอสงคมสมยใหม (responsive communitarian) มการยอมรบความจรง

มากขนวาสงคมมพลวต ไมหยดนง หรอมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ชมชนจงตองปรบตวดวย จะยดตด

หรอผกโยงกบรากเหงาโบราณอยางเดมอยางเดยวอกตอไปไมได กลาวคอ ตองเปนชมชนทเรยนร (learning

community) และฟงเสยงคนรนหลง โดยททงไปไมไดมเพยงคานยมหลกของชมชนเทานน (core value)70



70 Etzioni, A. (ed). Op.cit.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


บรรณานกรม

กรพฒน เขยนทองกล. (2557). ‘ชมชนนยม: แนวคดและขอสงเกตพนฐานขององคความรทเกยวของกบการปกครอง

ทองถน’. รายงานการประชมวชาการนานาชาต ครงท 1 ป 2557. ขอนแกน: สาขาวชารฐประศาสนศาสตร

คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

ฉตรทพย นาถสภา. (2548). แนวคดเศรษฐกจชมชน: ขอเสนอทางทฤษฎในบรบทตางสงคม (พมพครงท 2).

กรงเทพฯ: สรางสรรค.

ชชย ศภวงศ, และยวด คาดการณไกล (บรรณาธการ). (2540). ประชาสงคม: ทรรศนะนกคดในสงคมไทย. กรงเทพฯ:

มตชน.

ชลธศ ธระฐต. (2550). ‘เสรนยม’. ใน พฤทธสาณ ชมพล. สรพรรณ นกสวน และเอก ตงทรพยวฒนา (บรรณาธการ).

ค�าและความคดในรฐศาสตรรวมสมย (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2541). ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหม: ขบวนการเคลอนไหวประชาสงคม

ในตางประเทศ. กรงเทพฯ: ส�านกพมพวภาษา.

ธรพฒน องศชวาล. (2559). ‘ปจฉาวาดวย ‘ประชาสงคม’ (civil society): บทส�ารวจทฤษฎและแนวคดจาก

ตางประเทศสการพจารณาประชาสงคมเชงปฏบตการและองคกรพฒนาเอกชนไทย’. วารสารส�านกบณฑต

อาสาสมคร, 13(1).

ธรยทธ บญม. (2535). สงคมเขมแขง. กรงเทพฯ: ส�านกพมพมงมตร.

. (2547). ประชาสงคม. กรงเทพฯ: สายธาร.

นธ เอยวศรวงศ. (2554). ‘ชมชนนยมกบประชาธปไตยแบบไทย’. มตชนออนไลน. 28 มนาคม 2554.

ประเวศ วะส. (2536). แนวคดและยทธศาสตรสงคมสมานภาพและวชชา. กรงเทพฯ: มลนธโกมลคมทอง.

พระไพศาล วสาโล, ผาสก พงษไพจตร และอานนท กาญจนพนธ. (2544). ประชาสงคมและวฒนธรรมชมชน.

กรงเทพฯ: คณะกรรมการด�าเนนงานฉลอง 100 ป ชาตกาล นายปรด พนมยงค รฐบรษอาวโส.

พระไพศาล วสาโล. (2546). พทธศาสนาไทยในอนาคต: แนวโนมและทางออกจากวกฤต. กรงเทพฯ: มลนธสดศร-

สฤษดวงศ.

วทยากร เชยงกล. (2550). อธบายศพทสงคมศาสตรเพอการพฒนา. กรงเทพฯ: สายธาร.

สรเธยร จกรธรานนท. (2007). สนตอโศก: สามทศวรรษททาทาย. กรงเทพฯ: มตชน.

เอนก เหลาธรรมทศน. (2537). สองนคราประชาธปไตย. กรงเทพฯ: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทยและ

ส�านกพมพอมรนทร.

. (2546). ประชาสงคมในมมมองตะวนตก: ประสบการณจากการอานและสอนทจอหนส ฮอปกนส

(พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ทปปง พอยท.

Alagappa, M. (2004). Civil Society and Political Change in Asia. Stanford: Stanford University Press.

Avineri, S., and de-Shalit, A. (1992). Communitarianism and Individualism. Oxford: Oxford University

Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


Beckert, J. (2006). ‘Communitarianism’. International Encyclopedia of Economic Sociology. London:

Routledge.

Chambers, S. (2002). 'A Critical Theory of Civil Society', in Chambers, S and Kymlicka. (eds.).

Alternative Conceptions of Civil Society. Oxfordshire: Princeton University Press.

Chandhoke, N. (1995). State and Civil Society: Exploration in Political Economy. Thousand Oaks:

Sage.

Cohen, J. (1999). 'Trust, voluntary association and workable democracy: the contemporary

American discourse of civil society', in Warren, M. (ed.). Democracy and Trust. Cambridge:

Cambridge University Press.

Cohen, L., and Arato, A. (1992). Civil Society and Political Theory. Cambridge, Massachusetts:

MIT Press.

Diamond, L. (1999). Development Democracy: Toward Consolidation. Baltimore: Johns Hopkins

University Press.

Edwards, M. (2004). Civil Society. Cambridge, England: Polity Press.

Ehrenberg, J. (1999). Civil Society: The Critical History of an Idea. New York, NY: New York

University Press.

Etzioni, A. (1993). The Spirit of Community: Rights, Responsibilities, and the Communitarian

Agenda. New York, NY: Rowman & Littlefield.

Etzioni, A. (ed). (1998). The Essential Communitarian Reader: Rights and Responsibilities. New

York, NY: Rowman & Littlefield.

Fischer, F. (2009). Democracy and Expertise: Reorienting Policy Inquiry. Oxford: Oxford University

Press.

Kaviraj, S., and Khilnani, S. (eds.). (2001). Civil Society: History and Possibilities. Cambridge:

Cambridge University Press.

Keane, J. (1988). Democracy and Civil Society. London: Verso.

Habermas, J. (1991). The Structural Transformation of the Public Sphere. Cambridge: MIT Press.

Habermas, J. (et. al.). (2010). An Awareness of What is Missing: Faith and Reason in a Post-

secular Age. Malden: Polity Press.

Held, D. (2006). Models of Democracy. Cambridge: Polity.

Helmut, K., and Anheier, T. (2010). International Encyclopedia of Civil Society. New York, NY:

Springer-Verlag New York.

Howell, J., and Pearce, J. (2001). Civil Society and Development: A Critical Exploration. London:

Lynne Rienner.

Newman, I. (2014). Reclaiming Local Democracy: A Progressive Future for Local Government.

Bristol: Policy Press.

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


Phatharathananunth, S. (2006). Civil Society and Democratisation: Social Movements in Northeast

Thailand. Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies.

Putman, R.D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York,

NY: Simon & Schuster.

Wills, J. (2016). Locating Localism: Statecraft, Citizenship and Democracy. Bristol: Policy Press.

Documents

มสธ มสธมสธ มสธ มสธ 13 · นครรัฐ (city-state) ของกรีกนั่นเอง ค าว่า ‘politike’ ตรงกับค