วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 47

การรบรและการรเทาทนสอของผชมรายการชวรกอนแชร Audience’s Perception and Media Literacy

Of “Sure and Share” TV Program

ประวณา พลเขตต7

เจษฎา ศาลาทอง, Ph.D.8

บทคดยอ

งานวจยเรอง การรบรและการรเทาทนสอของผชมรายการชวรกอนแชร เปนงานวจยเชงคณภาพ (qualitative research) มจดมงหมายเพอ 1) ศกษาการรบรของผชมรายการชวรกอนแชร 2) ศกษาการเปลยนแปลงเชงทศนคตและพฤตกรรมของผชมรายการชวรกอนแชร และ 3) ศกษาการรเทาทนสอของผชมรายการชวรกอนแชร โดยใชทฤษฎประโยชนและความพงพอใจของผรบสาร ทฤษฎเกยวกบการเปดรบขาวสาร แนวคดเรองการรบร และแนวคดการรเทาทนสอ เปนกรอบในการวเคราะหผานการสมภาษณเชงลกกลมผใหขอมลส าคญทมการรบชมรายการ “ชวรกอนแชร” เปนประจ าและมปฏสมพนธกบรายการอยางสม าเสมอ จ านวน 10 คน ดวยชดค าถามปลายเปด

ผลการวจยพบวา กลมผใหขอมลหลกทกคนมการรบรดานเนอหาและวธการน าเสนอของรายการชวรกอนแชร แตในแงของการรบรแบบรเทาทนสอและการน าไปใชประโยชนจะแตกตางกนไปในแตละบคคล และในสวนของระดบการเปดรบพบวารายการชวรกอนแชร สามารถเปลยนแปลง ทศนคตการเชอและการแชรขาวในกลมผใหขอมลหลก และมกลมผใหขอมลหลกบางสวนทมการเปลยนแปลงพฤตกรรมการเชอและการแชรขาว เนองมาจากปจจยดานภมหลงทางสงคม อปนสย ประสบการณและทศนคตตอขาวแชร และความชอบสวนบคคลทแตกตางกน โดยกลมผใหขอมลหลกไดมการน ารายการชวรกอนแชรไปใชประโยชนใน 8 บทบาท คอ 1) บทบาทในการเปนแหลงความร 2) บทบาทในการเปนแหลงขาวสาร 3) บทบาทในการสรางความตระหนกและวจารณญาณ 4) บทบาทดานการตรวจสอบขอมล 5) บทบาทดานการเปนแหลงอางองทเชอถอไดของสงคม 6) บทบาทดานสอการสอน 7) บทบาทในการเปนตวกลางสานสมพนธเพอนและครอบครว และ 8) บทบาทในการฆาเวลา

ค าส าคญ: รายการ “ชวรกอนแชร”, การรบร, การรเทาทนสอ

7 นกศกษาปรญญาโท สาขาสอมวลชนศกษากบสงคมและวฒนธรรม คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 8 ทปรกษา อาจารยประจ าคณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 48

Abstract

This research entitled: ‘AUDIENCE’S PERCEPTION OF “SURE AND SHARE TV PROGRAM”’ is a qualitative research. The objectives of this study are: 1) to study the audience’s perception on the program; and 2) to study the audience’s attitudes and audience’s behavior; and 3) to study audience’s media literacy of the program. For the conceptual framework for audience's perception analyzing, this study methodology relies on Audience's uses and gratification theory, Recognition theory, Perception concept, Media literacy concept. The methodology of this study is the in-depth interview of 10 audiences who regularly watched and participated on the program, using the structured, open-ended questionnaire.

This research found that the perception of the sampling audiences in the program shows similar recognition on content perception and presentation methods. However, the media literacy perception and audience's uses and gratification results are different.

The results on the levels of perception shows that the program can alter attitudes of belief and news sharing behavior in the sampling audience. Nevertheless, behaviors in terms of belief and news sharing in sampling audience cannot be altered because of the educational background, society background, media used behavior, experiences and attitudes toward news sharing, habit and personal preferences. The benefits which the audiences gain from watching this “SURE AND SHARE” TV Program that can be categorized into 8 roles as follows: 1. Self-Education 2. Self In-trend information update 3. Self-realize 4. Fact Checking 5. Reference 6. Instruction Media 7.Relations-talk with friend and family membership 8. Self-entertainment

Keyword: “SURE AND SHARE” TV Program, Perception, Media Literacy

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 49

ทมาและความส าคญ

ดวยความกาวล าของเทคโนโลยอนเทอรเนต ท าใหการเขาถงขอมลขาวสารในปจจบนท าไดอยางสะดวกรวดเรว แตในขณะเดยวกนกท าใหคนเขาถงขอมลขาวสารเทจไดงายยงขน การเผชญหนากบขาวปลอม (fake news) จงเปนอกหนงวกฤตทก าลงคกคามผใชสอทกคน

พจตรา สคาโมโต กลาววา ขาวลอและขาวปลอม เปนสงทไมมวนตายและไมมวนหายไปจากสารบบ อยางสนเชง ซ ารายยงเปนการด ารงอยเพอรอเวลาวาจะหวนกลบมาเปนกระแสอกเมอไหรเพราะนอกจากจากจะลอไปไดอยางรวดเรวแลว ยงสามารถไหลขามภมทศนสอ (platform) จนผสมกลมกลนเปนเนอเดยวซงหากไมมการตรวจสอบใหถถวนกมอาจรไดเลยวา ขาวนนถกตอง หรอเปนขาวครงทอน เปนขาวบดเบอน หรอเปนขาวปลอมทมผจงใจสรางขนและยงยากตอการก าจดใหหมดไ ป จ า ก ร ะ บ บ (www.isranews.org/thaireform/thaireform-documentary/5 2 6 6 6 -tweeterrumour.html, 2559)

ถงกระนนคนสวนใหญกยงมองปญหา ขาวปลอมเปนเรองเลก ทงทความจรงสรางผลกระทบมหาศาลตงแตการสรางความเขาใจผดสวนบคคล ไปจนถงเรองระดบชาตในแงการก าหนดทศทางการเมอง แตส าหรบสงคมไทยผลกระทบอาจรนแรงยงกวาเพราะจากการตรวจสอบโดยศนยชวรกอนแชร ส านกขาวไทย อสมท (2560) พบวา ขอมลทมความถในการแชรบนโลกโซเชยลมากทสดคอ ขาวปลอมทมเนอหาเกยวกบ “อาหารและสขภาพ” ซงถอเปนเรองทมความเสยงสงเพราะระดบความเสยหายสงสดจากการแชรตอขอมลทผดคอ “ชวต” ของผรบขาวสาร ปญหาเรองคนไทยเชอใจโซเชยลมากกวาหมอจงเปนอกปญหาทบคลากรในวงการสาธารณสขไทยมความกงวล

ดวยเหตนทวโลกจงหนมาใหความส าคญกบ “การตรวจสอบขอเทจจรง” (fact checking) บนสงคมออนไลนผานการ “การปลกฝงความรเทาทนสอ” โดยเฉพาะอยางยง “ทกษะดานการตรวจสอบขอมล”ทนาจะรบมอกบปญหาขาวปลอมไดดกวาวธอน ซงป 2560 เปนปแรกทเครอขายการตรวจสอบขอเทจจรงสากล (IFCN) ไดจดรณรงคใหผใชสอโซเชยลทวโลกตระหนกถงความส าคญของการตรวจสอบขอมลทถกตองบนสอโซเชยล และกอนหนานนในเดอนกนยายน 2559 ยงมการกอตงหนวยงาน “First Draft Partner Network” ทเปนภาคระหวางองคกรดานการสอสาร ดานสทธมนษยชน บรษทเทคโนโลย ส านกขาว และเวบไซตผตรวจสอบขอเทจจรงกวา 40 องคกรทวโลกเพอผนกก าลงในการรบมอกบคลนขอมลขาวสารทไมถกตองทวโลกขนดวย ซงภาคนมตวแทนสอจากประเทศไทยเพยง 1 องคกรทไดเขารวมเปนพนธมตร คอ “ศนยชวรกอนแชร” โดยส านกขาวไทย อสมท อนเปนผลผลตจาก “รายการชวรกอนแชร” ทนอกจากจะเปนรายการขาวประเภทแกขาวเพอแกไขความเขาใจผดและใหความรประชาชน รายการแรกของชอง 9 MCOT HD แลวยงเปนรายการแกขาวโดยเฉพาะรายการตน ๆ ของสอโทรทศนไทยในยคดจทลอกดวย (พรพล อนตรโสตถ ,

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 50

สมภาษณ, 10 ตลาคม 2560)

นอกจากนรายการ “ชวรกอนแชร” ยงไดรบรางวลดานสอสรางสรรคและเสรมสรางการรเทาทนสอจากสมาคมผผลตขาวออนไลนและกองทนพฒนาสอปลอดภยและสรางสรรค และมการขยายผลรวมกบ 23 หนวยงานเปด “ศนยชวรกอนแชร”เพอเปนศนยกลางเฝาระวงและตรวจสอบขอมลแกประชาชนดวย(https://www.mxphone.net/040417-mcot-sure-and-share-for-thai-people/, 2560)

จนถงปจจบนรายการชวรกอนแชรยงไดรบความนยมจากประชาชนอยางตอเนอง ทแมจะไมมการวดเรตตงผชมโทรทศนทางตรง แตสงเกตไดผานจ านวนผกดตดตามเพจเฟซบกจากหลกฐานการสบคนเมอวนท 20 มถนายน 2561 พบวา มผกดตดตามเพจ 135,727 คน ซงตวเลขดงกลาวไดเตบโตอยางรวดเรวตลอดระยะเวลา 4 ปนบตงแตเรมออกอากาศ เรอยมาถงปจจบนรายการชวรกอนแชรกยงผลตรายการออกมาใหความร และตอบค าถามคลายความสงสยใหสงคมอยางตอเนอง นบเปนตอนออกอากาศมากกวา 700 ตอน ซงทงหมดไดถกแชรออกไปในกลมผชมอยางกวางขวางจงนาจะสรางการรบร และความตระหนกในการรเทาทนสอใหกบผชมทเปนผรบสารไดไมมากกนอย โดยเฉพาะในเนอหาขาวแชรทเกยวของกบสขภาพซงรายการเนนหนกและยกใหเปนประเดนส าคญเพราะเปนเรองส าคญเรงดวนและมผลกระทบสง

จากสภาพแวดลอมดงกลาว ท าใหผวจยมความสนใจในการสรางสรรครายการชวรกอนแชรโดยเฉพาะตอนทมเนอหาเกยวกบสขภาพซงถอเปนเรองทมความส าคญและจ าเปนอยางยงส าหรบสงคมปจจบนทมการใชสอสงคมออนไลนในชวตประจ าวน และบทบาททรายการชวรกอนแชรกระท าตอผชมในแงของการรบร โดยเฉพาะดานการร เทาทนสอ เปนทมาของการวจยในประเดน “การรบรและการรเทาทนสอของผชมรายการชวรกอนแชร” อนจะเปนประโยชนตอการสรางสงคมไทยใหเปนสงคมแหงการรเทาทนสอตอไป

วตถประสงคของการวจย

1.เพอศกษาการรบรของผชมรายการชวรกอนแชร

2.เพอศกษาการเปลยนแปลงเชงทศนคตและพฤตกรรมของผชมรายการชวรกอนแชร

3.เพอศกษาการรเทาทนสอของผชมรายการชวรกอนแชร

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 51

วธการวจย

การศกษาวจยเรอง การรบรและการรเทาทนสอของผชมรายการชวรกอนแชร มจดมงหมายเพอศกษาการรบร ศกษาการเปลยนแปลงเชงทศนคตและพฤตกรรม และศกษาการรเทาทนสอของผชมรายการชวรกอนแชร โดยจะมงศกษาเฉพาะรายการชวรกอนแชรตอนทมเนอหาเกยวกบสขภาพเทานน เนองจากเปนประเดนทมความส าคญและสงผลกระทบทางตรงตอประชาชน โดยใชการสมภาษณเชงลก (in-depth interview) กลมผชมรายการชวรกอนแชร ทมการตดตามรบชมรายการอยางสม าเสมอและมปฏสมพนธตอรายการในแงการกดไลค กดแชรหรอแสดงความคดเหนในเพจรายการชวรกอนแชรอยางตอเนอง จ านวน 10 คน ตอบค าถามการวจย โดยใชทฤษฎการใชประโยชนและความพงพอใจของผรบสาร ทฤษฎเกยวกบการเปดรบขาวสาร แนวคดเรองการรบร และแนวคดการร เท าทนส อมาเปนกรอบในการว เคราะห ท งน มชดค าถามปลายเปด (open-ended questionnaire) และเครองมอบนทกเสยงเปนเครองมอในการวจย

ผลการวจย

จากการสมภาษณเชงลกพบวากลมผใหขอมลหลกมมตดานการรบรตวรายการ 2 ดานไดแก

1.การรบรของผชมรายการชวรกอนแชร

1.1 การรบรดานเนอหา

องคประกอบของรายการชวรกอนแชรทกลมผใหขอมลหลกชนชอบคอ ความนาเชอถอ ทมผเชยวชาญมาตอบแบบสรปชดเจน เพราะมการตรวจสอบ มหลกฐานการทดลองวจยทพสจนได และตอบค าถามโดยผเชยวชาญซงมต าแหนงและมชอเสยงเฉพาะดาน

รองมาคอ รปแบบรายการทเขาใจงาย มการใชบทพดทสอความหมาย สนกระชบชดเจน มบทบรรยายทยกเอาขอความแชรมวมาอธบายท าความเขาใจเปนขอ ๆ ประกอบกบสญลกษณตาง ๆ ทชวยย าความเขาใจ ควบคมากบการรบรในสวนของ เนอหารายกาทรสดใหม ผลตไว ทนกระแส

นอกจากนกลมผใหขอมลหลกยงรบรถง ความเปนเอกลกษณของพธกร ทงลกษณะทาทาง การถามค าถาม และวธการพดทมความเปนทางการ คงความเปนวชาการแตดแลวสนก ไมนาเบอ

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 52

1.2 การรบรวธการน าเสนอ

กลมผใหขอมลหลก มการรบรดานการน าเสนอของรายการชวรกอนแชรทหลากหลาย โดย 7 ใน 10 คนมการรบรเกยวกบ รปแบบรายการ มากทสด ทเปนรายการแกขาวและใหขอมลขาวสารทถกตองเกยวกบขาวแชรในโลกโซเชยลใน 3 นาท ดวยการตงค าถามวาจรงหรอไม และตอบค าถามโดยผเชยวชาญเฉพาะทางซงจะมการอธบาย การทดลอง ถามตอบแลกเปลยนกนระหวางผเชยวชาญและพธกรทท าหนาทถามค าถามแทนคนด ซงจะมการใหขอสรปทชดเจนทงในชวงตนและทายรายการ

รองลงมากลมผใหขอมลหลกม การรบรอตลกษณของพธกร เพราะมความเปนเอกลกษณทงสหนา ทาทางและค าพด โดยเฉพาะประโยค “หม ชวรเหรอ” และการเนนค าแบบย า ๆ ซงสวนนไดกลายเปนสวนส าคญของรายการทท าใหผชมเกดการรบรและจดจ ารายการชวรกอนแชร และมากไปกวานนยงกระตนใหเกดพฤตกรรม “หม ชวรเหรอ” ใหกบผชมทตดตามรายการเปนประจ า

นอกจากนยง รบรเกยวกบอตลกษณของผสงสารและลกษณะการตอบ เพราะผเชยวชาญทรายการเชญมาสมภาษณสวนใหญเปนอาจารย แพทย นกวจยเฉพาะดาน หรอผมสวนไดสวนเสยทท างานในดานนน ๆ ท าใหตอบค าถามไดอยางชดเจน มเหตผลสนบสนนทนาเชอถอ และในหลาย ตอนยงใชผเชยวชาญหลายคน จากหลายบทบาทในการตอบค าถาม ท าใหรายการมมต ดนาสนใจ และพรอมทจะเชอไดเลย เพราะทกตอนผเชยวชาญจะตอบแบบตรงไปตรงมาดวยค าพดและกรยาทนาเชอถอดวยค าสรปทงตอนตนและทายรายการวา “จรง” “ไมจรง” “ควรแชร” หรอ “ไมควรแชร”

นอกจากนผใหขอมลหลกยงม การรบรเกยวกบการผลตเนอหา ทท าไดรวดเรวทนกระแส หรอเปนเรองทเคยผลตไปแลวแตน ามาซ าเพอแกไขขาวแชรทยงคงวนเวยนมาทกปม การรบรล าดบรายการ วาในแตละชวงจะเปนอยางไร รบรลกษณะการตดตอ ทสนกระชบไดใจความ มจงหวะนาสนใจสอดคลองกนเปนเนอเดยว และทายสดม การรบรเกยวกบกราฟฟก ทปรากฏในรายการทงเครองหมายและการมค าบรรยายภาษาไทย (subtitle) ซงเปนประโยชนตอผมปญหาทางการไดยน

2.การเปลยนแปลงเชงทศนคตและพฤตกรรมของผชมรายการชวรกอนแชรและความพงพอใจ

2.1 ระดบการเปดรบและการรบรของผชม

จากผลการวจยพบวา รายการชวรกอนแชรมอทธพลตอทศนคตและพฤตกรรมการเชอและแชรขาวของกลมผใหขอมลหลก ในแงการท าใหเกดการฉกคดกอนเชอหรอแชรขาวบนโซเชยล และยงมอทธพลในแงของการเปนสอทเปนแหลงอางองทถกตองเชอถอได เนองจากปจจบนรายการชวรกอนแชรไดกลายเปนแหลงขอมลทนาเชอถอส าหรบการตรวจสอบขาวแชรของประชาชนอกแหลงหนง

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 53

นอกจากนผลการวจยยงแสดงใหเหนวารายการชวรกอนแชร ท าใหกลมผใหขอมลหลกเกดการรบรซงมผลตอการเปลยนแปลงทงดานพฤตกรรมและทศนคต โดย 7 ใน 10 คนระบวา หลงจากชมรายการชวรกอนแชรเปนประจ า ท าใหพวกเขาอยากเปลยนแปลงพฤตกรรมไปสแนวทางทถกตอง หากเคยปฏบตตวผดแลวไดฟงค าแนะน าจากผเชยวชาญกยนดทจะเปลยนแปลงพฤตกรรมและทศนคตในทนท เพราะเชอมนในความรของผเชยวชาญ แตกขนกบเวลาทไดรบชมรายการดวย หากเพงรบชมรายการมากจะมอทธพลมาก แตถาหากรบชมมานานแลวอทธพลของรายการกจะลดลง

สวนอก 3 คนใน 10 ทระบวา รายการชวรกอนแชรท าใหเกดการรบรทสงผลตอทศนคตเทานนไมไดท าใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรม เพราะยงเหนวาพฤตกรรมทท าอยแมจะไมไดถกตองตามหลกแตกไมไดสงผลเสย อกทงยงกระท าสงนนจนเคยชน เปนสงท ชอบ กจะยงไมเปลยนแปลงพฤตกรรม แตทศนคตในการหวงผลจากการกระท าสงนนจะเปลยนไป เพราะรบรวาสงทท าอยไมไดมประโยชนหรอมผลดตอสขภาพแบบทขาวแชรมวสวนใหญกลาวถง

จากทฤษฎประโยชนและความพงพอใจ ทใหความส าคญกบผรบสารเปนหลกพบวา ผชมรายการคดวาตวเองไดรบประโยชนและมความพงพอใจตอรายการชวรกอนแชร ดงน

2.2 ประโยชนทไดรบจากรายการชวรกอนแชร

กลมผใหขอมลหลกมการใชประโยชนจากรายการชวรกอนแชรใน 8 บทบาทดวยกน โดยสวนใหญระบวา มประโยชนในดานการเปนแหลงความรและเปนแหลงขาวสารมากทสด รองลงมาคอประโยชนในการสรางความตระหนกและวจารณญาณ นอกจากนยงมประโยชนตอผรบสารในดานการตรวจสอบขอมล ดานการเปนแหลงอางองทเชอถอไดของสงคม ดานเปนสอการสอน ดานการเปนตวกลางสานสมพนธเพอนและครอบครว และดานการใหสาระบนเทงฆาเวลา

2.3 ความพงพอใจทไดรบจากรายการชวรกอนแชร

สงทกลมผใหขอมลหลกพงพอใจในรายการชวรกอนแชรมดวยกนหลากหลายดาน ขนกบลกษณะความชอบสวนบคคล โดยสงทกลมผใหขอมลหลกพงพอใจมากทสดคอ ขอสรปและความรทไดจากทผเชยวชาญ ซงนาเชอถอและชดเจน สามารถตอบโจทยความตองการของผชมทตองการความรและไขขอของใจตาง ๆ ไดอยางครบถวน รองลงมาคอ รปแบบทสนกระชบเขาใจงาย ท าใหสามารถดรายการอยางตงใจไดตงแตตนจนจบอยางไมรสกเบอ เพราะมการเรยบเรยงเนอหา บทบรรยาย ประกอบกบการตดตอทดสนก เราใจใหตดตาม และความวองไวทนกระแสในการผลตเนอหา

ทายทสดคอการท าหนาทของพธกรทมความเปนเอกลกษณ การท าหนาตาสงสยของพธกร จนกลายเปนสญลกษณเตอนใหเกดความเอะใจเวลาเจอขาวแชร ท าใหรสกตลกแตกท าใหเกดการฉกคด และวธการพดของพธกรกมความเปนทางการ คลองแคลว ไมแสดงออกมากเกนไป จนเสยความ

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 54

เปนทางการ แตกไมนาเบอเหมอนรายการสาระอน ๆ ซงทงหมดเมอรวมกนแลวคอสวนผสมอนลงตวทท าใหกลมผใหขอมลหลกเขาถงรายการไดโดยงายและเปดใจยอมรบ

3. มตดานการรบรเกยวกบการรเทาทนสอ แบงออกเปน 4 ดาน ไดแก

จากการสมภาษณเชงลกพบวา กลมผใหขอมลหลกมความสามารถในการแยกแยะ การใหความหมาย ใหคณคาและอธบายวาเนอหาหรอขอความทถกแชรในโลกโซเชยลเชอถอไดหรอไมไดแตกตางกน โดยเมอวเคราะหผลตามทกษะการรเทาทนสอตามแนวคดการรเทาทนสอของ พรทพย เยนจะบก และคณะ (2552) ไดผลดงน

3.1 ทกษะการเขาถง

ผใหขอมลหลกสวนใหญเปนผชมทเคยชมรายการ “ชวรกอนแชร” มาแลวประมาณ 6 เดอนถง 2 ป สวนมากจะชมผานทางเพจเฟซบกและมบางทชมดสดทางโทรทศนในชวงขาวค า อสมท นอกจากนผชมยงมปฏสมพนธในแงของการเขาไปรววใหคะแนน หรอแสดงความรสกเกยวกบหวขอเนอหาการแชรตาง ๆ ทหนาเพจ โดยจะสนใจเรองอาหารและสขภาพมากทสดเพราะเปนเรองใกลตวทสงผลกระทบตอตวเอง โดยเปนการเปดรบชมเพอหาขอมลความร รองลงมาชมเพอตรวจสอบขอมลใหทนสถานการณวาขาวแชรทตนเองไดรบมาจากสอโซเชยลถกตองหรอไม นอกจากนยงมบางคนทชมครงแรกดวยความบงเอญเพอฆาเวลา แตกชมตอเพราะตองการทราบขอเทจจรงและสาระความร ดงนนในทกษะการเขาถงกลมผชมรายการชวรกอนแชรสามารถท าไดอยางมประสทธภาพ

3.2 ทกษะการวเคราะห

กลมผใหขอมลหลกทงหมดใหความเหนวารายการชวรกอนแชรมอทธพลตอพฤตกรรมการเชอและแชรขาวของพวกเขาในแงของการท าใหเกดการฉกคดกอนเชอหรอแชรขอมล เพราะความถของรายการทออกอากาศเปนประจ าทกวน รปแบบของรายการทเปนเอกลกษณ และการใชค าย าท าใหผชมเกดภาพจ า การใชน าเสยงทนาเชอถอ การลงมตความเหนของผเชยวชาญแบบตรงไปตรงมา ท าใหผชมเกดความตระหนก รจกการแยกแยะถกผด เมอพบเจอกบขาวแชรในโซเชยลจงเกดการใชวจารณญานมากขนท าใหโอกาสในการตกเปนเหยอนอยลง และในหม คนทมพฤตกรรมชอบแชร รายการยงท าใหคนกลมนมสตแชรชาลง เพราะรายการชวยปลกฝงใหคดและตรวจสอบกอนเสมอ

3.3 ทกษะการประเมนคา

กลมผใหขอมลหลกสวนใหญ จ านวน 4 ใน 10 มความเหนวารายการชวรกอนแชรชวยท าใหพวกเขาแยกแยะขาวจรงหรอขาวแชรมวไดในระดบ “มาก” เพราะรายการท าใหเกดความตระหนกร และสอนวธจบผดขาวแชรมวดวยการหาแหลงอางอง ดความสอดคลองของขอมล และยงมการน าขาวปลอมมาน าเสนอเปรยบเทยบตงแตชวงตนของรายการท าใหเหนรปแบบชดเจน จ านวน 2 ใน 10

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 55

บอกวาชวยไดมากทสด เพราะเนอหาทนสมยเขากบชวงเวลาปจจบน สนกระชบ มการอางองดวยบคคลเฉพาะดาน และพธกรมคณภาพท าใหรายการนาสนใจ

จ านวน 2 ใน 10 คนบอกวาชวยไดบาง และอก 2 คนบอกวา ไมชวยใหสามารถแยกแยะขาวสารไดวาเปนเรองจรงหรอเรองโกหก เพราะแตละขาวมความหลากหลาย มากเกนไป อกทงหลายหลายเรองมความนาจะเปนทอาจจะเปนเรองจรงได แตอยางไรกดถงจะยงท าใหเขาไมสามารถแยกแยะไดดวยตวเอง แตเนอหาทรายการผลตออกมาแลว สามารถเปนแหลงอางองในภายหลงได

ความเหนทหลากหลายวารายการชวรกอนแชรสามารถชวยใหพวกเขาประเมนคาขาวจรงกบขาวแชรมวแมวาสวนมากจะไปในเชงบวก แตกยงมความคดเหนยนยนวาการรบชมรายการอยางเดยวไมไดชวยใหสามารถแยกแยะประเมนคาวาขาวใดจรงหรอปลอมไดอยางสนเชง และทกษะนยงขนอยกบปจจยสวนตวดานอนของผชมรายการ

3.4 ทกษะการสรางสรรค

ในกลมผใหขอมลหลกมทงคนทโดนเตอน คนทเหนวาผดคนอนแชรขาวผดแตไมเตอน และคนทเตอนคนอน โดยกลมทไมเตอนแตเกบขอมลแบบเงยบ ๆ คนกลมนเวลาไดขอมลมาทงทถกหรอไมถกตองจะอานแตไมโตตอบ เวนเสยแตวาเรองนนเปนเรองทเขาสนใจจรงจงจะไปหาขอมลเพม

สวนกลมคนทเตอนคนอน ทงหมดจะเตอนเฉพาะผทเปนคนรจกหรอสนทกนเทานน จะไมเตอนคนทไมรจกหรออาวโสกวาเพราะไมอยากใหเกดการผดใจกน เวนแตวาคนทแชรมาบอกวาเขาก าลงท าสงนนอย โดยจะน าลงคขาวหรอเนอหาจากเพจทนาเชอถอ เชน เพจรายการ“ชวรกอนแชร” หรอเพจอาจารยเจษฎา เดนดวงบรพนธ ทเคยอธบายไวมาตอบเพอแยงอยางสภาพ หรอท าตวเปนแหลงกระจายขาวแชรทถกตอง มากไปกวานนยงมผทใชเนอหาของรายการไปเปนสอการสอนใหกบนกเรยนในชนเรยน จากผลการวจยจะเหนไดวาทกษะการน าไปสรางสรรคตอมความแตกตางกนมากในการแสดงออกของแตละบคคล บางคนรบรเนอหาแลวน าไปใชประโยชนตอ บางคนรบรเนอหาแตเกบไว ทกษะการรเทาทนสอในขอนของกลมผใหขอมลหลกจงแตกตางกนตามลกษณะภมหลง และอปนสยสวนตวและจากขอมลสวนการเปดรบสอ และเหตผลในการเปดรบรายการชวรกอนแชรของกลมผใหขอมลหลกยงแสดงใหเหนวา มปจจยทเปนตวก าหนดการเปดรบสออย 2 ประการ ไดแก

1.ปจจยทางดานรายการ

ในหลายสวนขององคประกอบรายการท าไดด ทงในสวนของเนอหาทสวนมากเปนเรองเกยวกบอาหารและสขภาพ ซงตรงกบความสนใจของกลมผใหขอมลหลก รปแบบรายการทสนกระชบท าใหสามารถดอยางตงใจไดตงแตตนจนจบ การใชผเชยวชาญเฉพาะดานเปนผตอบค าถาม ประกอบกบการใชสอผสมทเสรมความนาเชอถอ เชน การสาธต การทดลองหรอการรบประทานใหเหน การท า

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 56

หนาทของพธกรทถามค าถามไดแทนใจคนด ท าใหรายการดงายและตอบไดทกขอสงสย

2.ปจจยทางดานผรบสาร

กลมผใหขอมลหลกทรบชมรายการชวรกอนแชร สวนใหญเปนผมการศกษาสงและภมหลงทางสงคมทด มหลกวจารณญาณในการใชโซเชยลทด และเปนผทมประสบการณการพบเจอกบขาวแชร ซงพวกเขาทราบดอยแลววาขาวสวนใหญทเหนแชรกนบนโซเชยลคอขาวปลอม บอยครงเขาจงเกดความรสกตองการหลกหน และไมตองการอยในแวดวงโซเชยลทมแตขาวปลอมมาปะปน จงเปนแรงขบใหพวกเขาตองแสวงหาความรเพอเพมพนปญญาและเพอปกปองตวเอง ซงรายการชวรกอนแชรถอวาเปนรายการทตอบโจทย เพราะสาเหตทคนกลมนเลอกมาชมรายการชวรกอนแชรกเพอหาความร และเพอเพมการรบรในแงของการชชดลงไปวาสงทเขารบรมานนผดหรอถก และดเพอตอกย าความรและความเชอทเขาม ซงสวนใหญจะถกตอง แตถาผดแลวไดรบค าตอบทนาเชอถอจากผเชยวชาญกพรอมทจะเปลยนความเชอเพราะใหความส าคญกบขอเทจจรงและหลกการทางวทยาศาสตร สอดคลองกบแผนภาพการใชประโยชนและความพงพอใจของ ยบล เบญจรงคกจ (2542) ทใหความส าคญกบผรบสารเปนหลกและมองวาผรบสารคอผเลอกใชสอ ดงน

กอใหเกด

ภาพท 1 : แผนภาพการการใชประโยชนและความพงพอใจของผรบสาร

ภาวะทางจตใจทกงวล / สงสย / รงเกยจ / จบผด ขาวปลอม

ความตองการแหลงความร แหลงอางองเกยวกบการแกขาว

เมอพบรายการ “ชวรกอนแชร” ทมความนาเชอถอ จงเกดความคาดหวง

การเปดรบ การรบร การตความและน าไปปฏบตใชในชวตจรง

มผลตอ

น าไปส

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 57

ท าใหเมอศกษาบทบาทของรายการ จากความสมพนธทกลมผใหขอมลหลกรายการรบรได รายการชวรกอนแชรจงเปนรายการขาวทท าหนาทไดเปนอยางด เปนรายการแกขาวทมประสทธภาพ เพราะคนกลมนเปนผรบสารทมความตนตว (active) เปนกลมคนทตองการความร ตองการขอมล ตองการแหลงอางอง จงไมนาแปลกใจทการรบรของกลมผใหขอมลหลกนจะอยในระดบทสงมาก และยงสามารถรบร แลวเกดการเรยนรซงน าไปสการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมไดอยางไมยากเยน เพราะรายการผลตออกมาดวยรปแบบและเทคนคทด มการวางเคาโครงเรอง การก าหนดกลยทธสารแบบโนมนาวใจและสงเสรมสขภาพดวยขอเทจจรงจากผร ผเชยวชาญซงดนาเชอถอเหมาะสมกบผรบสารเปาหมาย มการสอดแทรกวธคดแบบคอยเปนคอยไป ไมยดเยยด ไมรนแรง ไมดถกความเชอหรอความคดเหนของคนกลมอนจงไมถกตอตาน

อกทงยงด าเนนงานดวยชองทางการสอสารทหลากหลาย นโยบายของสถานโทรทศนทนาเชอถอและการสนบสนนจากองคกรทดซงจดเปนปจจยผลกดนและปจจยดงดดทด สอดคลองกบผลวจยของ ธนศา แสวงพรรค (2560) ทกลาวไววา การแสวงหาขอมลการทองเทยวในกลมตวอยางทมการแสวงหาขอมลอยางกระตอรอรน (active strategy) ทนยมการแสวงหาขอมลผานสอตาง ๆ อยตลอดเวลาและสม าเสมอ แมจะไมมแผนการเดนทางมความสมพนธกบการตดสนใจทองเทยวอยางมนยยะส าคญทระดบความเชอมนทางสถต 0.05 เพราะเมอถงเวลาทตองตดสนใจกลมผบรโภคซงมขอมลอยกบตวมากจะตดสนใจไดทนท คลายคลงกบการรบรเนอหาของรายการ “ชวรกอนแชร” ทมลกษณะในการใหขอมลทถกตองและแกไขขาวแชรทผด เมอผรบสารซงเปนผทมความกระตอรอรนในการแสวงหาขาวสารไดชม เมอตองพบเจอกบขาวปลอมในชวตจรงกจะตดสนใจทจะไมเชอและไมแชรขาวนนตอไดดยงขน

รบรเทากน แตรเทาทนสอไมเทากน

ในแงของการรบรแบบการรเทาทนสอ การน าไปใชประโยชนทแตกตางกน และการทรายการไมสามารถเปลยนแปลงพฤตกรรมการเชอและการแชรขาวในกลมผใหขอมลหลกไดนน อาจเพราะเนองมาจากปจจยดานภมหลงการศกษาและสงคม พฤตกรรมการใชสอ ประสบการณและทศนคตตอขาวแชร อปนสย และความชอบสวนบคคลทแตกตางกนออกไป เนองจากการจะท าใหบคคลเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมหรอความเชอใด ๆ ไดนน จะตองใชการโนมนาวแบบเสรมแรงเพอชกจงใหเกดการเหนดวยและคลอยตาม ซงจะไดผลหรอไมไดผลนนไมไดขนอยทสาร หรอผสงสารแตเพยงอยางเดยวแตยงขนอยกบปจจยดานตาง ๆ ของผรบสารดวย รายการชวรกอนแชรเพยงรายการเดยวจงอาจยงไมมพลงมากพอทจะท าใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมได แตจากความคดเหนของกลมผใหขอมลหลกอกสวนหนง กแสดงใหเหนวารายการชวรกอนแชรมบทบาทในการเปนสวนหนงของการสรางความตระหนกดานการรเทาทนสอ อยางไรกดผลการวจยนเปนเพยงตวแทนเฉพาะกลมผ ใหขอมลหลกนเทานน ไมสามารถเปนตวแทนของผชมรายการชวรกอนแชรทงหมดได

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 58

อภปรายผล

ประเดนท 1 : ผชมรบรไดดเพราะรายการมเนอหาตรงเปา ยอยงาย ในชองทางทหลากหลาย

ผลการวจยแสดงใหเหนวากลมผใหขอมลหลกมการรบรดานเนอหารายการ และรบรดานวธการน าเสนอของรายการชวรกอนแชรไดไมแตกตางกน อาจเนองมาจากรายการชวรกอนแชรเปนรายการขาวทมเนอหาตรงเปา ยอยงาย ใชประโยชนไดทนท แมจะไมตลก รปแบบไมหวอหวา แตตดตาคนด เพราะรายการชวรกอนแชรมการวางแผนงานการรณรงคและการผลตสออยางมระบบ สอดคลองกบหลกการวางแผนงานตามแนวคดเกยวกบการสอสารเพอโนมนาวใจของ ชาญชย เจรญลาภดลก (2539) อนไดแก มการวางเปาประสงคทด มการวางกลยทธสารทด และมการใชชองทางการแพรกระจายทด โดยเฉพาะในสวนของการใชชองทางการแพรกระจาย ซงสอดคลองกบงานวจยของ บญยณฐ ฉตรเสาวภณฑ (2560) ทกลาวไววา กลยทธการสอสารการตลาดผานสอสงคมของรายการโทรทศน ควรประกอบดวย 6 ขนตอน คอ 1) การท างานรวมกนอยางใกลชดระหวางเจาของรายการกบทมผผลตรายการและทมงานดานโซเชยลมเดย 2) การสรางเนอหาเพอสอสารรายการโทรทศนผานโซเชยลมเดย 3) การใชพลงของของบคคลทมอทธพลทางความคด 4) การสรางใหเกดชมชนของผชมรายการ 5) การเกดภาวะผใชงานสรางเนอหาขนเอง 6) การรบฟงความรสกของผชมทมตอรายการโทรทศนเพอวดผลกลยทธ ซงรายการ “ชวรกอนแชร” กมกระบวนการดงกลาวทครบถวนสมบรณ

ประกอบกบรายการยงมรปแบบเปน สกปขาวแบบมโครงสราง (format) ชดเจนท าใหผชมเกดการรบรและจดจ าไดงาย อกทงเนอหารายการชวรกอนแชรยงผลตออกมาไดตรงกบแนวคดเกยวกบการรบรท Schiffman และ Kanuk (1994) กลาวไววา การรบรตองประกอบดวยองคประกอบ 3 สวน คอ

1.การเลอกทผชมมแนวโนมทจะเลอกรบสอตามทตวเองสนใจ ซงเนอหาของรายการชวรกอนแชรสวนมากเปนเรองเกยวกบอาหารและสขภาพ ซงตรงกบความสนใจและความตระหนกของกลมผใหขอมลหลก

2.การรวบรวมขอมล ผชมมแนวโนมจะรบและรวบรวมขอมลทไดรบมาในรปแบบกลมกอนมากกวากระจดกระจาย ซงรายการชวรกอนแชรสามารถผลตเนอหาทรวบรวมความสนใจไดเปนอยางด มการล าดบบทพดทเขาใจงาย และสนกระชบท าใหผชมสามารถรบชมดวยความสนใจไดตงแตตนจนจบ อกทงยงออกอากาศทกวน มสภาพแวดลอมของภาพและเสยงทด โอกาสทผชมทเปดร บและชมรายการจนเกดภาพจ าจงมมาก

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 59

3.การตความหมาย ผชมมแนวโนมทจะตความหมายขอมลใหงายดวยความเขาใจของตวเอง ซงรายการชวรกอนแชรท าใหส าเรจแลว จากการใหผเชยวชาญพดขอสรปทฟงแลวสามารถเชอไดเลยโดยไมตองไตรตรองอกครงหนง ซงนาจะมผลตอกย าใหผชมเกดการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรม ดงขอสรปของการวจยทวา กลมผชมตวอยางสามารถรบรเนอหาและวธการน าเสนอของรายการไดไมแตกตางกน

ประเดนท 2 : ชนชนกลางเหนรายการ “ชวรกอนแชร”เปนทพงและใชรายการเปนเครองมอในการตอสกบขาวแชรมว

เมอศกษาบทบาทของรายการ จากความสมพนธทผใหขอมลหลกรายการรบรได รายการ “ชวรกอนแชร” นอกจากจะเปนรายการขาวในรปแบบการแกขาวทท าหนาทไดเปนอยางดแลว กลมผใหขอมลส าคญในการวจยครงน ซงเปนผมการศกษาด เปนกลมผรบสารท มความตนตว (active) เปนกลมคนทตองการความร ตองการขอมล ตองการแหลงอางอง และอาศยอยในเขตเมอง ซงสามารถจดกลมใหเปน “ชนชนกลาง” ไดนน ยงมการใชประโยชนจากรายการชวรกอนแชรในลกษณะ ใชรายการเปนเครองมอในการตอสกบขาวแชรมว เพราะตวรายการผลตออกมาดวยรปแบบและเทคนคทด มการวางเคาโครงเรอง การก าหนดกลยทธสารแบบโนมนาวใจและสงเสรมสขภาพดวยขอเทจจรงจากผร ผเชยวชาญซงดนาเชอถอ อกทงยงด าเนนงานดวยชองทางการสอสารทหลากหลาย ภายใตสถานโทรทศนระดบชาต ท าใหเมอแชรเนอหารายการออกไปเกดน าหนกมากพอทจะท าใหคนทแชรขาวมว หรอก าลงสบสนกบขอมลตาง ๆ เกดความเขาใจในสงทถกตอง เพราะรายการปฏบตหนาทเปนสอกลางในการอธบายกบคนทสงขาวแชรมวมา ซงดนาเชอถอและสภาพกวาการแยงดวยตวเอง เปนวธปฏเสธแบบละมนละมอมดวยการสงขอมลทถกตองสวนกลบ ซงเปนการแยงแบบหลกเลยงการผดใจกนทด เพราะนอกจากรายการ “ชวรกอนแชร” จะมความนาเชอถอสงแลว ยงมการสอดแทรกวธคดแบบคอยเปนคอยไป ไมยดเยยด ไมรนแรง ไมดถกความเชอหรอความคดเหนของคนกลมอน จงไมถกตอตานและไมท าใหเกดความขดแยง

ประเดนท 3 : ความร ภมหลง อปนสยสวนตวเปนสงส าคญ

เนองจากการจะท าใหบคคลเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมหรอความเชอใด ๆ ไดนน จะตองใชการโนมนาวแบบเสรมแรงเพอชกจงใหเกดการเหนดวยและคลอยตาม ซงจะไดผลหรอไมไดผลนนไมไดขนอยทสาร หรอผสงสารแตเพยงอยางเดยวแตยงขนอยกบปจจยดานตาง ๆ ของผรบสารดวย ซงผลการวจยในแงการรบรปรากฏวา กลมผใหขอมลหลกมการรบรแบบรเทาทนสอและการน าไปใชประโยชนทแตกตางกน และการทรายการไมสามารถเปลยนแปลงพฤตกรรมการเชอและการแชรขาวในผใหขอมลหลกไดนน อาจเปนผลเนองมาจากปจจยดานภมหลงการศกษาและสงคม พฤตกรรมการใชสอ ประสบการณและทศนคตตอขาวแชร อปนสย และความชอบสวนบคคลทแตกตางกนออกไป

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 60

รายการ “ชวรกอนแชร”เพยงรายการเดยวจงอาจยงไมมพลงมากพอทจะท าใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมได แตจากความคดเหนของผใหขอมลหลกอกสวนหนง กแสดงใหเหนวารายการ “ชวรกอนแชร” มบทบาทในการเปนสวนหนงของการสรางความตระหนกดานการรเทาทนสอ อยางไรกดผลการวจยในครงนเปนเพยงตวแทนเฉพาะผใหขอมลหลกนเทานน ไมสามารถเปนตวแทนของกลมผชมทงหมดได

ขอจ ากดในการวจย

1. ผวจยไมสามารถเขาถงกลมผชมรายการทเปนผสงอายได ท าใหผใหขอมลหลกทใชในการวจยครงนสวนมากเปนกลมคนวยท างาน ซงอาจเปนเพราะผสงวยเปนกลมผชมทรบสารทางเดยว ไมไดมปฏสมพนธกบรายการในแงการกดไลค การคอมเมนทและการแชรทางหนาเพจเฟซบกรายการ “ชวรกอนแชร” อกทงเมอผวจยตดตอไปกไมไดรบการตดตอกลบ ซงอาจมอปสรรคมาจากวธการทางเฟซบกทซบซอนและการระแวดระวงตวของผสงวยจากคนแปลกหนา และผวจยไมสามารถเขาถงกลมผชมทางบญชทางการไลนทอาจไดขอมลจากกลมผชมทเปนผสงวยมากกวาได อนเนองจากเหตผลดานความปลอดภยททางรายการตองรกษาใหแกผชม

2. ผผลตและพธกรรายการ “ชวรกอนแชร” เปนคนเดยวกน คอ คณพรพล อนตรโสตถ ผสอขาวชอง 9 MCOT HD ท าใหขอมลในสวนของการผลตรายการขนอยกบบคคลคนเดยว ซงก มขอดคอท าใหสามารถผลตรายการไดอยางรวดเรว และตรงตามความตงใจของผผลต แตในขณะเดยวกนกเปนการสะทอนเฉพาะรสนยมสวนตวของผผลต ทอาจท าใหรายการเสยความหลากหลายในรปแบบหรอการลนไหลทางศลปะในทางทควรจะเปน และยงเปนเรองนากงวลวารายการชวรกอนแชรอาจไมสามารถควบคมคณภาพการผลตไดดเท าในปจจบน หากในอนาคต คณพรพล ซงท าหนาทเปนทงพธกรและผผลตไมไดท างานใหกบชอง 9 MCOT HD

ขอเสนอแนะส าหรบการวจยครงตอไป

1. งานวจยนมงศกษาการรบร ศกษาการเปลยนแปลงเชงทศนคตและพฤตกรรม และศกษาการรเทาทนสอของผชมรายการชวรกอนแชร หากมการศกษาวจยในอนาคตเพอศกษาความสมพนธระหวางบทบาทของรายการโทรทศนทอาจน าไปสการสรางเสรมการรเทาทนสอใหผชมโดยตรง อาจเพมการศกษาวเคราะหรายการประเภทแกขาวในโซเชยล ทปจจบนมการผลตเพมขนอกหลายรายการ แลวน าผลของแตละรายการมาเปรยบเทยบกนเพอหาความสมพนธ หรอน ามาเปรยบเทยบกบการรบรของผชม“ชวรกอนแชร” จากงานวจยนเพอหาขอสรปเพอจดท ารายการตนแบบ

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 61

2. จากผลการวจยพบวา ภมหลงทางการศกษา ภมหลงทางสงคม ความชอบสวนบคคลของผใหขอมลหลก คอนขางมผลตอการรบร ซงงานวจยนไดกลมผใหขอมลหลกสวนใหญเปนผมการศกษาระดบสงตงแตระดบปรญญาตรขนไป ท าใหผลการวจยไมสามารถเปนตวแทนของกลมผชมทงหมดได ในการศกษาวจยครงตอไปเพอใหงานวจยตรงจดและไดขอมลเชงลกมากขน ควรศกษากบผใหขอมลหลกทมภมหลงทางการศกษา และภมหลงทางสงคมทมความหลากหลายมากขน และควรท ากบผใหขอมลหลกทมความหลากหลายในชวงวย โดยเฉพาะผสงอาย ทเปนกลมผชมท รายการ “ชวรกอนแชร” คอนขางใหความส าคญและเปนกลมทคนสวนใหญมองวาเปนผเผยแพรและไดรบผลกระทบจากขาวปลอมมากกวากลมคนวยอน โดยอาจท าการสมภาษณเชงลกเชนกนวจยครงน หรอท าการวจยเชงทดลองเพอวดผลแบบปรมาณกเปนทางเลอกทนาสนใจ

บรรณานกรม

ภาษาไทย

พรทพย เยนจะบก. (2552) ถอดรหส ลบความคดเพอการรเทาทนสอ. กรงเทพมหานคร: ออฟเซท ครเอชน.

ชาญชย เจรญลาภดลก. (2539). กระบวนการรณรงคทางการสอสารเพอสงคม “โครงการถนนสขาว” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพมหานคร.

ธนศา แสวงพรรค. แรงจงใจ การแสวงหาขอมล และการตดสนใจทองเทยวภายในประเทศของผบรโภคหญงโสดวยท างาน. วารสารการสอสารและการจดการ นดา, 3(2), 61-70. สบคนจาก http://www.gscm.nida.ac.th/uploads/files/1519808892.pdf

บญณฐ ฉตรเสาวภณฑ และ วรชญ ครจต. (2560). กลยทธการสอสารผานโซเชยลมเดยส าหรบรายการโทรทศน. วารสารนเทศศาสตรและนวตกรรม นดา, 4(2), 65-80. สบคนจาก

https://www.tci-thaijo.org/index.php/jcin/article/view/107670/85198

พรพล อนตรโสตถ. ผสอขาวส านกขาวไทย. (10 ตลาคม 2560). สมภาษณ

ยบล เบญจรงคกจ. (2542) การวเคราะหผรบสาร. กรงเทพมหานคร: ภาควชาการประชาสมพนธ คณะนเทศศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศนยชวรกอนแชร ส านกขาวไทย อสมท. (2560) สงคมไทย #ชวรกอนแชร. กรงเทพมหานคร.

วารสารการสอสารและการจดการ นดา ปท 4 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) 62

คณหรอใครแพรกระจาย "ขาวลอ" ในทวตเตอร ?. (2559, ธนวาคม) ส านกขาวอศรา. สบคนจากwww.isranews.org/thaireform/thaireform-documentary/52666-tweeterrumour.html

อสมท เปดตว “ชวรกอนแชร” ชองทางในการตรวจสอบขาวสารและขอมลทถกตองเพอประชาชน. (2560, เดอน) เอมเอกซโฟนดอทเนต. สบคนจาก https://www.mxphone.net/040417-mcot-sure-and-share-for-thai-people/

ภาษาองกฤษ

Schiffman, Leon G; & Kanuk, Leslie Lazar. (1994). Consumer Behavior. 5th ed. New Jersey : Prentic-Hall.