“สตรีหมายเลข ๑” - Chiang Mai Universityjournal.finearts.cmu.ac.th/file_downloads/fine_art_book6.pdf · 2016-09-23 · “สตรีหมายเลข

“สตรหมายเลข ๑”

วารส

ารปท

4 ฉ

บบท

1 มก

ราคม

- มถ

นายน

255

6

วารสารวชาการทไดรบการยอมรบในฐานขอมลของ

ศนยดชนการอางองวารสารไทย (TCI) สาขามนษยศาสตรและสงคมศาสตร

ก

กองบรรณาธการ

ทปรกษา Advisory Board

รองศาสตราจารยพงศเดช ไชยคตรคณบดคณะวจตรศลป คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Associate Professor Pongdej ChaiyakutDean, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

ผชวยศาสตราจารยพศมย อาวะกลพาณชย รองคณบดฝายวชาการคณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Assistant Professor Phitsamai AwakunphanitVice Dean for Academic Affairs, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

ผชวยศาสตราจารยสมพร รอดบญภาควชาภาพพมพ จตรกรรม และประตมากรรม คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Assistant Professor Somporn RodboonDepartment of Printing Painting and Sculpture, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

บรรณาธการ Editor

รองศาสตราจารย หมอมหลวงสรสวสด ศขสวสดภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Associate Professor ML.Surasawasdi SooksawasdiDepartment of Thai Art, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

ผชวยบรรณาธการ Sub Editor

อาจารยพชญา สมจนดาผชวยคณบดฝายวจย และประกนคณภาพการศกษา คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Pitchaya SoomjindaAssistant Dean for Research and Quality Assurance, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

วารสารวจตรศลปปท 4 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2556

ข

กองบรรณาธการฝายวชาการ Editorial for Academic Affairs

ศาสตราจารยเกยรตคณ ดร.สนต เลกสขมสาขาวชาการบรหารศลปะและวฒนธรรม คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยบรพา

Emeritus Professor Dr.Santi LeksukhumDepartment of Arts and Cultural Administration, Faculty of Fine and Applied Arts, Burapha University, Chon Buri

ศาสตราจารยเกยรตคณสรพล ด�ารหกลภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Emeritus Professor Surapol DamrikulDepartment of Thai Art, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

ศาสตราจารยเกยรตคณอทธพล ตงโฉลกภาควชาจตรกรรม คณะจตรกรรม ประตมากรรม และภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร

Emeritus Professor Itthipol ThangchalokDepartment of Painting, Faculty of Painting Sculpture and Graphic Arts, Silpakorn University, Bangkok

ศาสตราจารย ดร.พรสนอง วงศสงหทองภาควชานฤมตศลป คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Professor Dr.Pornsanong VongsingthongDepartment of Creative Arts, Faculty of Fine and Applied Arts, Chulalongkorn University, Bangkok

ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงหภาควชาประวตศาสตรศลปะคณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

Professor Dr.Sakchai SaisinghaDepartment of Art History, Faculty of Archaeology, Silpakorn University, Bangkok

ศาสตราจารยเกยรตศกด ชานนนารถภาควชาวจตรศลป คณะสถาปตยกรรมศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา เจาคณทหารลาดกระบง

Professor Kiettisak ChanonnartDepartment of Fine Arts, Faculty of Architecture, King Mongkut’s Institute of Technology Ladkrabang, Bangkok

Editors

กองบรรณาธการฝายวชาการ

สตรหมายเลข

ศาสตราจารยปรชา เถาทองภาควชาศลปะไทย คณะจตรกรรม ประตมากรรม และภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร

Professor Preecha ThaothongDepartment of Thai Art, Faculty of Painting Sculpture and Graphic Arts, Silpakorn University, Bangkok

ศาสตราจารยวโชค มกดามณภาควชาจตรกรรม คณะจตรกรรม ประตมากรรม และภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร

Professor Vichoke MukdamaneeDepartment of Painting, Faculty of Painting Sculpture and Graphic Arts, Silpakorn University, Bangkok

รองศาสตราจารย ดร.กฤษณา หงษอเทนภาควชาทฤษฎศลป คณะจตรกรรม ประตมากรรม และภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร

Associate Professor Dr.Krisana HongutenDepartment of Art Theory, Faculty of Painting Sculpture and Graphic Arts, Silpakorn University, Bangkok

รองศาสตราจารย ดร.พรยะ ไกรฤกษมลนธพรยะ ไกรฤกษ กรงเทพมหานคร

Associate Professor Dr.Piriya KrairikshPiriya Krairiksh Foundation, Bangkok

รองศาสตราจารย ดร.วรลญจก บณยสรตนภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Associate Professor Dr.Woralun BoonyasuratDepartment of Thai Art, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

รองศาสตราจารยชาตร ประกตนนทการภาควชาศลปสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

Associate ProfessorChatri PrakitnonthakanDepartment of Related Art, Faculty of Architecture, Silpakorn University, Bangkok

รองศาสตราจารยรสลน กาสตภาควชาภาพพมพ จตรกรรม และประตมากรรม คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Associate Professor Rossalin GarstDepartment of Printing Painting and Sculpture, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

ฃ

กองบรรณาธการ


รองศาสตราจารยสกร เกษรเกศราภาควชาภาพพมพ จตรกรรม และประตมากรรมคณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Associate Professor Sugree GasorngatsaraDepartment of Printing Painting and Sculpture, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

ผชวยศาสตราจารย ดร.สนต สวจฉราภนนทคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

Assistant Professor Dr.Sant SuwatcharapinunFaculty of Architecture, Chiang Mai University, Chiang Mai

อาจารย ดร.สายณห แดงกลมภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

Dr.Sayan DaengklomLecturer, Department of Art History, Faculty of Archaeology, Silpakorn University, Bangkok

กองบรรณาธการฝายประสานงาน Editorial Coordinator

ผชวยศาสตราจารยภาณพงษ เลาหสมภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Assistant Professor Panupong LaohasomDepartment of Thai Art, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

เมวกา กลาหาญเจาหนาทวเทศสมพนธ คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Meviga Han-glaInternational relations officer Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

กองบรรณาธการฝายศลปกรรม Editorial Fine art

กตตชาต ทองปลวดไซนไดเรคเตอร เลซซนเดย ปารต เชยงใหม

Kittichat ThongpliwDesign DirectorLazy Sunday Party, Chiangmai

ค

Editors


Editorsกองบรรณาธการ

กองบรรณาธการฝายพสจนอกษร Editorial Proof Reading

พรพศ เดชาวฒนหวหนางานหองสมด คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Pornpit DechawatHead of Librarian , Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

สลาลกษณ ขาวผองหวหนางานบรหารงานวจย บรการวชาการ และวเทศสมพนธ คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Sulaluck KaowphongHead of Research Administration Academic and International Relation Section, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

กองบรรณาธการ ฝายเผยแพรและประชาสมพนธ

Editorial for Public Relations and Propagation

สรศกด พรามมานกวชาการคอมพวเตอร คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Surasak PrammaComputer Technical Officer, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

กองบรรณาธการฝายการเงน และควบคมการจดจ�าหนายวารสาร

Editorial for Finance and Publication Distribution

ฆนาวร เจยตระกลนกการเงนและบญช คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Kanawaree JeatrakulFinance and Accounting Analyst, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

ฅ วารสารวจตรศลปปท 4 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2556

Editors

ฆ

ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงหสาขาทเชยวชาญ: ประวตศาสตรศลปะ, ศลปะไทย ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

Professor Dr.Sakchai SaisinghaSpecialization: Art History, Thai Art Department of Art History, Faculty of Archaeology, Silpakorn University, Bangkok

ศาสตราจารย ดร.เสมอชย พลสวรรณสาขาทเชยวชาญ: มานษยวทยา, สญลกษณในงานจตรกรรม สาขามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

Professor Dr.Samerchai PoolsuwanSpecialization: Anthopology, Symbolism of Painting Department of Anthopology, Faculty of Sociology and Anthropology Thammasat University, Prathumthani

ศาสตราจารยกตตคณก�าจร สนพงษศรสาขาทเชยวชาญ: ศลปศกษา, ทศนศลป, ประวตศาสตรศลปะตะวนตก ภาควชาศลปะ ดนตร และนาฏศลปศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Emeritus Professor Kamjorn SoonpongsriSpecialization: Art Education, Visual Art, History of Western Art Department of Arts, Music and Dance Education, Faculty of Education, Chulalongkorn University, Bangkok

ศาสตราจารยเกยรตศกด ชานนนารถสาขาทเชยวชาญ: ทศนศลป, จตรกรรมภาควชาวจตรศลป คณะสถาปตยกรรมศาสตรสถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา เจาคณทหารลาดกระบง

Professor Kiettisak ChanonnartSpecialization: Visual Art, Painting Department of Fine Arts, Faculty of Architecture,King Mongkut’s Institute of Technology Ladkrabang, Bangkok

ศาสตราจารยสชาต เถาทองสาขาทเชยวชาญ: ศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถนภาคตะวนออก, ประตมากรรมหน, การแกะสลกหนสาขาจตรกรรม คณะศลปกรรมมหาวทยาลยบรพา

Professor SuchartThaothongSpecialization: Art Culture and Local Wisdom in Eastern Region, Stone Sculpture, Stone carvingDepartment of Painting, Faculty of Fine and Applied Arts, Burapha University, Chonburi

ผทรงคณวฒอานบทความประจำาฉบบ Peer Review


อาจารยพชญา สมจนดาสาขาทเชยวชาญ: ประวตศาสตรศลปะไทยและเอเชยตะวนออกเฉยงใต, ประวตศาสตรไทยสมยโบราณสาขาวชาศลปะไทย ภาควชาศลปะไทยคณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Pitchaya SoomjindaSpecialization: History of Thai and Southeast Asian Art, Ancient Thai History Lecturer in Art History, Department of Thai Art, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

สมศกด แตงพนธสาขาทเชยวชาญ: การอนรกษศลปกรรมนกวชาการชางศลป ระดบเชยวชาญกรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม

Somsak TangphanSpecialization: Fine Art ConservationAcademic Artist, Expert Level Department of Fine Arts, Ministry of Culture, Bangkok

ศาสตราจารยสายชล สตยานรกษสาขาทเชยวชาญ: ประวตศาสตรภาควชาประวตศาสตร คณะมนษยศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม

Professor Saichon SattayanurakSpecialization: HistoryDepartment of History, Faculty of Humanities,Chiang Mai University, Chiang Mai

รองศาสตราจารยรสลน กาสตสาขาทเชยวชาญ: ภาพพมพ ภาควชาภาพพมพ จตรกรรม และประตมากรรม คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

Associate Professor Rossalin GarstSpecialization: Printing Department of Printing Painting and Sculpture, Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai

ง วารสารวจตรศลปปท 4 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2556

ผทรงคณวฒอานบทความประจำาฉบบ Peer Review

จสตรหมายเลข

Peer Review บทบรรณาธการ

วารสารวจตรศลปฉบบนม “ธม” (theme) บทความประจ�าฉบบเกยวกบสตร

หมายเลข ๑ ผอทศตว มอดมการณ ยดมนในคณธรรมและความถกตอง และ

มบทบาทตอสงคมตอเนองอยางยาวนานโดยมไดหวงผลประโยชนสวนตน

หรอพวกพองประดจแมผมแตการให ดงเหนไดจากบทบาทของจตรกรหญง

จนนบแตชวงราชวงศหมงมาจนถงยคสาธารณรฐประชาชนจน ในบทความ

เรอง “ศลปนหญงกบศลปะจนสมยใหมและรวมสมย” ของรองศาสตราจารย

ปยะแสง จนทรวงศไพศาล ขณะทบทความเรอง “สนทรยะในบรบททางสงคม

และผลปรากฏจากสภาวะแวดลอมของศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถวด

มณจนทร อ�าเภอพทไธสง จงหวดบรรมย” ของผชวยศาสตราจารยอศวณย

หวานจรง กสะทอนถงการอทศตวของผเขยนในการสรางงานศลปกรรมดวย

กระจกอยางทไมเคยมมา และยงยดโยงชนบทไทยแหงหนงกบสถาบนสงสด

ไดอยางงดงาม สวนบทความเรอง “การศกษาพระพทธรปทรงเครองศลปะ

พมา วดมอนปยกษ เมองล�าปาง” ของผชวยศาสตราจารยทพวรรณ ทงมงม

กแสดงใหเหนบทบาทของสตรทสามารถศกษาคนควาเชงอนรกษงานพทธ

ศลปกรรมเชนพระพทธรปไดอยางดเยยมเชนกน

ในหลายครงสตรยงตองยนหยดในความเปนเพศแมผใหก�าเนดทามกลาง

ความเจบปวดทงทางรางกายและจตใจ แตสามารถสะทอนออกมาดวยความ

งดงามและการยกระดบจตใจได ดงบทความเรอง “การแปรคาอารมณสการ

Editorial

สรางสรรคงานศลปะ กรณศกษาผลงานศลปะชดความเศราอนงดงาม” ของ

อาจารยวชราพร อยด

เนอหาในวารสารยงคงเขมขนดวยบทความวชาการตางๆ เชนเคย บทความ

เรอง “ศลปะ-สถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1 แนวคด สญลกษณ และความ

หมายทางสงคมยคตนรตนโกสนทร” ของรองศาสตราจารยชาตร ประกต

นนทการ ไดแสดงถงการสรางสรรคในงานศลปะและสถาปตยกรรมของยค

นนอยางทไมเคยมใครค�านงถงมากอน บทความเรอง “การเปลยนความ

หมายของการสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ในสมยรชกาลท 1 ถงรชกาล

ท 5 แหงกรงรตนโกสนทร” ของสมทธ ถนอมศาสนะ สะทอนถงปญหาการ

ตความการค�าวาสงคายนาการช�าระพระไตรปฎกบนแผนดนไทยในอดต และ

การเปลยนความหมายของการสงคายนาทสมพนธกบมมมองทางศาสนาของ

ชนชนน�าในสมยรตนโกสนทร เรายงไดรบเกยรตจากคณวารณ โอสถารมย ท

กรณาวจารณหนงสอเรองราชประดษฐพพธบรรณมาลงในวารสารวจตรศลป

ฉบบนซงเชอวาจะเปนประโยชนกบผอานทกทาน

ปดทายดวยบทสมภาษณทสะทอนศกยภาพและความสามารถของนกศกษา

หญงคณะวจตรศลปผ หนงทไดรบเลอกตงเปนนายกสโมสรนกศกษา

มหาวทยาลยเชยงใหม ประจ�าปการศกษา 2555 ในชวงระยะเวลาเดยวกบ

การกอตงคณะครบรอบ 30 ป ดงปรากฏในบทสมภาษณนางสาวชลธดา

ฉ วารสารวจตรศลปปท 4 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2556

บทบรรณาธการ

ชสตรหมายเลข

กฤดากร ณ อยธยา สมภาษณโดยคณฉฬภญญา ตรวทย อนถอเปนเกยรต

ของนกศกษาและเปนความภมใจของคณาจารย บคลากร นกศกษา และศษย

เกาคณะวจตรศลปทกคน

อนง ตงแตฉบบนเปนตนไปวารสารวจตรศลปไดปรบลดจ�านวนบทความตอ

ฉบบจาก 8 บทความลงเหลอ 6 บทความ เพอใหเหมาะสมกบตนฉบบทม

ผสงเขามาเบาบาง ปญหานมใชเกดเฉพาะแตวารสารวจตรศลปเทานน แต

กลายเปนปญหาทพบไดทวไปในวารสารวชาการหลายๆ ฉบบโดยเฉพาะใน

สายสงคมศาสตรและมนษยศาสตร เหตผลประการหนงทท�าใหบทความโดย

เฉพาะอยางยงบทความวชาการลดปรมาณลงอยางนาใจหายในรอบหลายป

มาน สวนหนงปฏเสธไมไดวาเปนเพราะหลกเกณฑการขอต�าแหนงวชาการ

ของ ก.พ.อ. ทก�าหนดใหบทความวชาการสามารถใชในการขอต�าแหนงใน

ระดบผชวยศาสตราจารยไดเทานน โดยหนไปใหความส�าคญกบงานวจย การ

เรยบเรยงต�าราหรอหนงสอมากกวา ท�าใหบทความวชาการทเคยมคณคา

และมผลกระทบ (impact) อยางสงตอวงวชาการและตอสงคม โดยเฉพาะ

อยางยงในสายสงคมศาสตรและมนษยศาสตร ไมวาจะเรองความสดใหม

ของประเดนปญหา มมมอง หรอการกระตนเตอน ตองถกลดอนดบลง ทงท

หลายบทความมคณภาพสงเทยบเทาหรอมากกวางานวจย วารสารวจตรศลป

จงขอใชโอกาสนเสนอตอผมสวนเกยวของไดโปรดพจารณาทบทวนบทบาท

Editorial

วระศกด สสด “ความมด” พ.ศ.2552 สอะครลกบนผาใบ ขนาด 2.5x2.0 เมตร พพธภณฑศลปะไทยรวมสมย MOCA (Museum of Contemporary Art) กรงเทพมหานคร

ซ วารสารวจตรศลปปท 4 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2556

และความส�าคญของบทความวชาการเสยใหม ควรใหสามารถใชบทความ

วชาการในการขอต�าแหนงวชาการไดทกระดบเหมอนทเคยปฏบตกนมา ไม

เชนนนวารสารทางวชาการหลายฉบบตพมพไดไมครบเกณฑปละสองฉบบ

หรออาจตองปดตวลงในเวลาอนใกล

รองศาสตราจารย หมอมหลวงสรสวสด ศขสวสด

บรรณาธการ

วระศกด สสด “ความมด” พ.ศ.2552 สอะครลกบนผาใบ ขนาด 2.5x2.0 เมตร พพธภณฑศลปะไทยรวมสมย MOCA (Museum of Contemporary Art) กรงเทพมหานคร

ฌสตรหมายเลข

สารบญ

- 1 -การแปรคาอารมณสการสรางสรรคงานศลปะ:

กรณศกษาผลงานศลปะชด “ความเศราอนงดงาม”An emotionally variation turns to creative arts Case Study:

Creative Arts “Beautiful Sadness.”

วชราพร อยด : Watcharaporn Yoodee

- 71 -การศกษาพระพทธรปทรงเครองศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองล�าปาง

A Study Buddha Image Burma Arts at Wat Monpooyak, Lampang Province for Conservation and Arts Creation.

ทพวรรณ ทงมงม : Tippawan Thungmhungmee

- 125 -สนทรยะในบรบททางสงคมและผลปรากฏจากสภาวะแวดลอม

ของศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถวดมณจนทร อ�าเภอพทไธสง จงหวดบรรมยThe Study of the Aesthetic Values in the Social Context and the Appearance from Environmental Effect on the Glass-mosaic Murals on the Outer-walls of

Ubosoth, Wat Maneechan, Phutthaisong District, Bureerum Province.

อศวณย หวานจรง : Asawinee Wanjing

- 203 -ศลปนหญงกบศลปะจนสมยใหมและรวมสมย

Female Artsists in Modern and Contemporary Chinese Art.

ปยะแสง จนทรวงศไพศาล : Piyasaeng Chantarawongpaisarn

ญ วารสารวจตรศลปปท 4 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2556

- 243 -

ศลปะ-สถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1: แนวคด คตสญลกษณ และความหมายทางสงคมยคตนรตนโกสนทร

Art and Architecture in the Reign of King Rama I: Concept, Symbolism, and Socail Meaning of Early Rattanakosin Period.

ชาตร ประกตนนทการ : Chatri Prakitnonthakan

- 325 -การเปลยนความหมายของการสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8

ในสมยรชกาลท 1 ถงรชกาลท 5 แหงกรงรตนโกสนทร Alteration of Meaning of 8th Tipitaka 's Sangayana in the Reign of King Rama I, Rattanakosin Period.

สมทธ ถนอมศาสนะ : Samiddhi Thanomsasana

- 363 -วจารณหนงสอ “ราชประดษฐพพธทรรศนา”

วารณ โอสถารมย

- 379 - สมภาษณ “สตรหมายเลข ๑” ชลธดา กฤดากร ณ อยธยา

นายกสโมสรนกศกษามหาวทยาลยเชยงใหม ประจ�าป 2555 นายกฯ “สตร” จากรววจตรศลปคนแรกในรอบ 30 ป

- 397 - หลกเกณฑการจดท�าตนฉบบบทความเพอพจารณาตพมพในวารสารวจตรศลป

The Guideline for Submitting Articles for the Publication in the Journal of Fine Arts

Table of content

ฎสตรหมายเลข

1 วารสารวจตรศลปปท 4 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2556

การแปรคาอารมณสการสรางสรรค งานศลปะ: กรณศกษาผลงานศลปะ ชด “ความเศราอนงดงาม”

วชราพร อยด

อาจารยประจ�าหมวดวชาพนฐานทางศลปะ

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

บทคดยอ

บทความนจดท�าขนเพออธบายถงกระบวนการสรางสรรคงานศลปะของผ

ศกษา กรณการสรางสรรคผลงานชด “ความเศราอนงดงาม” ซงมทมาจาก

ประสบการณตรง คอ การสญเสยลกเมอแรกคลอด ความสนสะเทอนทางใจ

ทรนแรงกลายเปนความบนดาลใจใหสรางสรรคผลงาน

สงทศกษา คอ ผลงานศลปะจ�านวน 10 ชน แบงออกเปน 2 ชด โดยวเคราะห

การใชสญญะแทนคาอารมณดวยทศนธาตตางๆ ทมนยยะส�าคญ ไดแก รป

ทรง ส น�าหนก และพนทวาง ความสมพนธของระดบอารมณกบกระบวนการ

แสดงออกในผลงาน วเคราะหเปรยบเทยบทงชดท 1 และ 2 รวมถงการน�า

2สตรหมายเลข

การแปรคาอารมณสการสรางสรรค งานศลปะ: กรณศกษาผลงานศลปะ ชด “ความเศราอนงดงาม”

ไปเปรยบเทยบกบผลงานของศลปนหญงทมประสบการณตรงเชนเดยวกน

คอ ฟรดา คารโล (Frida Kahlo)

ผลการศกษาท�าใหเหนวธคดและแนวทางการสรางสรรคของผศกษาวาเหน

ความส�าคญของการแปรคาอารมณกบกระบวนการสรางสรรคงาน มวธคด

แบบเปนภาพ และใชอารมณความรสกมากกวาความคดทเปนเหตผล ซงม

พฒนาการคลคลายไปตามล�าดบ เมอน�าผลงานมาประเมนคณคาตามหลก

ของเอดมนด เบรก เฟลดแมน (Edmurd Burke Feldman) แลว ยงพบวา

มคณคาทบซอนกนทง 3 ขอ คอ มทงความงาม การแสดงออกทางความรสก

และการยกระดบจตใจ กอปรกบดวยระยะเวลาทผานพนไปพอสมควร จงเกด

มมมองการวเคราะหดวยสายตาทเปดกวางและกระจางแจง ในทสดจงคนพบ

คณคาและความหมายของการสรางสรรคงานศลปะทสะทอนแทนอารมณท

มพนฐานจากชวตจรงนนคอ การเขาถงทงความจรงในการแสดงออกซงงาน

ศลปะและความจรงแทในการเอาชนะความทกข


An emotionally variation turns to creative arts Case Study: Creative Arts “Beautiful Sadness.”

Watcharaporn Yoodee

Lecturer, Department of Art Foundation, Faculty of Fine and Applied Art,

Dhurakij Pundit University, Bangkok, Thailand.

ABSTRACT

This article is presented to explain my process in the creative art

in “Beautiful Sadness” which directly from the sad experience of

loosing my first child after birth. The deepest depressed emotion

the creation of these artworks.

To study these ten artworks they are divided into two sets; They

are analyzed by using symbols as substitutes for emotion. Visual

elements, which have significance are form, colors, tone and

space. Also I analyze the relation of emotion and process in the

work. Analysis compared both sets, as well as compared to the


artworks of a female artist, who had a similar direct experience

: Frida Kahlo.

This study showed the way of thinking and the creative approach

in the process of creation and the variation of mood are important

and that these artworks were created with emotion more than

reason. Evaluating the principles of emotion, as per Edmund Burke

Feldman, I have found three more values in my work, i.e.: being

beautiful, feeling expression and elevating the mind.

As time went by for a while, this analysis was viewed with wider

and clearer perspectives and I finally discovered valuable real

meanings of art-creation, which reflected the emotions from real

life. That is to appreciate in art-expression the truth in real life

and the truth to believe sadness.


บทน�า

เมอตนป 2551 ในวย 36 ป ขาพเจาตงครรภดวยวธการผสมเทยม (IUI) 1 เพราะ

ระบบการสรางและตกไขผดปกตจงไมสามารถตงครรภเองได เมอตงครรภ

ได 24 สปดาห แพทยผรบฝากครรภตรวจพบวา ขาพเจามภาวะความดน

โลหตสงผดปกต ท�าใหรกเสอมสภาพจะตองคลอดกอนก�าหนดจงใหเขารบ

การดแลรกษาอยางใกลชดเพอประคองทารกใหเตบโตในครรภไดนานทสด

ขาพเจาอยโรงพยาบาลตงแตวนท 16 มถนายน 2551 ตลอดระยะเวลาเกอบ

30 วนทอยทนนขาพเจาอยกบลกทยงเคลอนไหวในครรภดวยความแชมชน

หวใจและใหความหวงแกตวเองวาลกจะตองมชวตรอด แมจะไมสมบรณดง

ทารกปกตกตาม

ในทสดขาพเจาตองคลอดกอนก�าหนด แพทยจงรมยาสลบและผาตด เมอรสก

ตวทหองพกฟนหลงผาตด แพทยหญงทานหนงเดนเขามาหาพรอมกบอมหอ

ผาสขาวทเผยใหเหนแตใบหนาทารกมายนอยทางขวามอแลวแกะหอผาออก

เผยใหเหนรางกายทงหมดของทารกตวนอย นนคอวนาทแรกทไดพบกบลก

เธอมรางกายภายนอกทดครบสมบรณ ลกนอนหลบตานง ขาพเจายนมอไป

สมผสกบมอและเทานอยๆ ของลก แพทยแจงวาลกคลอดออกมาโดยแทบจะ

IUI (Intra Uterrine Insemination) คอ วธการฉดเชออสจทผานการคดกรองใหไดเฉพาะตว

อสจทแขงแรงเขาไปในโพรงมดลก โดยฉดผานปากมดลกในชวงทมการตกไข เพอชวยใหจ�านวน

ตวอสจนนไปถงบรเวณทจะมการปฏสนธกบไขไดมากขน ขนตอนการรกษาจะท�ารวมกบการ

ใชยากระตนการสรางไขจนไดไขสก 2 - 3 ใบ เมอไขสกเตมทแลวจะฉดยากระตนเพอใหไขตก

ตามก�าหนด แลวจงนดฉดเชออก 36 - 40 ชวโมงตอมา (ขอมลจากหนวยเวชศาสตรการเจรญ

พนธ ภาควชาสตศาสตร-นรเวชวทยา วทยาลยแพทยศาสตรกรงเทพมหานครและวชรพยาบาล)

1


ไมหายใจแลว แมทมแพทยจะชวยกระตนหวใจใหเธออก 30 นาทแตกไมมผล

ใดๆ เธอมน�าหนกแรกคลอดเพยง 600 กรม นบอายครรภได 27 สปดาห กบ

อก 4 วน และจากไปในวนพฤหสบดท 10 กรกฎาคม 2551

ขาพเจาพกฟนทโรงพยาบาลตออก 2 - 3 วน ไมรสกหมนหมอง เศราสรอย

เพยงแคอยากจะไดเหนและสมผสกบรางกายของลกอกสกครง แตพยาบาล

ผดแลกขอรองวาอยาไปดอกเลย ทางโรงพยาบาลจะเปนผน�ารางกายของลก

ไปประกอบพธกรรมทางศาสนาให ทหองพกฟนหลงผาตดในวนนนจงเปน

ครงแรกและครงสดทายทไดพบลก นกเสยใจถงวนนทไมไดขออมเธอไวใน

ออมอกสกครง เมอกลบมาบานขาพเจาไดรบความหวงใยและก�าลงใจจาก

ผคนรอบขางมากมาย แตกกลบจมอยในภวงคของความโทมนสทกครงทอย

คนเดยว รองไหจนรสกวาท�าไมน�าในรางกายหลงไหลมาจากไหนไดมากมาย

อยางไมขาดสายและเนนนานเชนน เมอกมลงมองรองรอยแผลผาตดทหนา

ทองยงท�าใหคด ยงคดกยงรสก ยงจมดงลงไปสความมดมน เกอบสองเดอน

ทเปนอยอยางนจนเหนอยลากบความรสกทเปนอย จงเรมนกถงงานศลปะ

ทเคยสรางสรรคอยเสมอในกอนหนานทไมวาแรงบนดาลใจทท�าจะเปนเรอง

ทกข เหงา เศรา หรอผดหวงเพยงใด ศลปะกท�าใหขาพเจามความสขและ

สงบไดทกครงทลงมอท�า

ณ ขณะนนราวกบวาขาพเจาไดแหงนขนไปบนทองฟาในคนขางแรมและมอง

เหนดวงดาวทสองแสงสกาวสวยงาม ไมมประโยชนอนใดเลยทจะจมอยกบ

ความหมนหมองมดมวอกตอไป เมอขาพเจามพลงอนแสนวเศษทจะน�าพาตว

เองเดนออกจากความมดมนแลวสรางสรรคความเศรานใหมคณคาและงดงาม

ขนมาไดดวย “ศลปะ” (วชราพร 2554, 4 - 7)


ขาพเจาจงใชประสบการณทกระแทกและสะเทอนใจอยางรนแรงน ทงอารมณ

เศรา หดห ฯลฯ ทครอบง�ามาเปนแรงบนดาลใจในการสรางสรรคงานศลปะ

กระบวนการสรางสรรคของขาพเจาเรมตนขนเมอปลายเดอนกนยายน พ.ศ.

2551 ในชวงเวลาพกฟนรางกายหลงเหตการณผานไปไดสองเดอน และคอยๆ

ตอเนองขนมาทละเลกละนอยดวยขอจ�ากดของภาระงานประจ�า เวลาท�างาน

ศลปะมเพยงหลงเลกงานตอนเยนและวนเสารอาทตยจงท�าใหทกอยางด�าเนน

ไปอยางชาๆ เนบๆ คอยเปนคอยไป มบางชวงเวลากเปนเพยงการเฝามองและ

คดทบทวนท�าความเขาใจในสงทเกดขนกบตวเอง

ผลงานทงหมดม 10 ชน แบงออกเปน 2 ชดดวยรปแบบและเทคนควธการ

ท�างาน ชดแรกม 5 ชน ใชกระบวนการทางจตรกรรมเทคนคสอะครลกผสม

กบการวาดเสนดนสอด�าบนผาใบ สวนชดสองอก 5 ชน ใชเทคนคเยอกระดาษ

ปะตด (อนเปนเทคนคทขาพเจาท�าตอเนองจนเปนอตลกษณเฉพาะตน) รวม

กบการระบายสอะครลกและการวาดเสนดนสอด�าบนผาใบ

การสรางสรรคเตมไปดวยการใชสญลกษณแทนความหมายทางความคดและ

อารมณความรสก เชน รปทรงสตรตงครรภ รปทรงทารก สายสะดอ รก ถง

น�าคร�า แมว ดอกกลวยไมสมวง ดอกหางนกยงสแดง ดอกบว ฝกบวแหง นก

กระดาษ และเสนสายทแตกแขนง


วเคราะหผลงานสรางสรรค ชด “ความเศราอนงดงาม” ชดท 1

ภาพรวมของผลงานทง 5 ชนในชดท 1 น มกระบวนการท�างานและเทคนค

วธการแบบเดยวกน คอ เรมมาจากภาพความคดในจนตนาการ ดงค�ากลาว

ทอทธพล ตงโฉลก (2550, 154) กลาววา “การคดเปนภาษาภาพโดยตรง

หรออาจกลาวไดวาเปนวชชวลไอเดย ตามศพทเฉพาะทบารเนท นวแมน

บญญตไว หรออาจจะใชค�าวาจนตนาการตามศพทดงเดมทใชกนมา...เพราะ

กระบวนการท�างานดวย ‘ใจ’ ดวยอารมณความรสกนนเปนการแสดงออก

ภายใน ‘กงส�านก’ หรอ ‘ไรส�านก’” แลววาดออกมาเปนภาพลายเสนดนสอ

ลงบนกระดาษในสมดรางภาพ (Sketch Book) ผลงานแตละชนมภาพราง

1 - 3 แบบ บางชนกไมไดถกน�ามาใช แบบรางผลงานมทงเปนลายเสนทแสดง

ความคดเบองตนอยางฉบพลน ลายเสนโครงสรางภาพรวมขององคประกอบ

และลายเสนภาพรางรายละเอยดของสวนประกอบทจะน�ามาใชในงาน เมอ

น�าแบบรางไปขยาย มการปรบเปลยนและเพมเตมรายละเอยดซงบางครง

เกดจากความคดทแวบเขามาขณะปฏบตงานจรง

ผลงานในชดท 1 ทง 5 ชน จดอยในประเภทจตรกรรมเทคนคผสมแตมรป

แบบการแสดงออกแตกตางไปจากผลงานทเคยสรางสรรคในอดตอยางมาก

จากความชนชอบภาพลกษณงานทแสดงบรรยากาศของสโดยไมแสดงรป

ทรงทชดเจนนก ทงมความช�านาญในการใชวสดจ�าพวกเยอกระดาษผสมส

เพอสรางสรรคงาน เปลยนมาใชเทคนคการวาดเสนดนสอผสมผสานกบการ


ระบายสอะครลกลงบนผาใบ และน�าลกษณะการวาดรปทรงคนและรป

ทรงธรรมชาตอนๆ แบบเหมอนจรงมาใชอยางชดเจน

รปทรงหลกทใชในงานชดน คอ สตรตงครรภทวาดเสนดนสอแบบเหมอน

จรง ในทาทางทสงบเงยบนงงนราวกบหนนง สวนองคประกอบแวดลอมม

ทงการใชรปทรงดอกไมหลายแบบดวยเทคนควาดเสนและระบายส มการ

ใชเสนอสระ การสรางพนผวดวยเทคนคการระบายสแบบเรยบและแบบ

คอยๆ แตมซ�าทบซอนกนจนเกดมตจากคาน�าหนกทแตกตาง หรอการสราง

ความโปรงดวยเนอสทบางเบาจนเกดบรรยากาศคลายภาพคลนความถของ

เสยงทมองเหนไดผานเครองอลตราซาวนด

ผลงานชดท 1 สรางขนในระยะเวลา 2 ป 7 เดอน (ตงแตตลาคม 2551 -

พฤษภาคม 2554) มจ�านวน 5 ชน ไดแก

ภาพท 1 “ความหวงสหมน” (Magenta Hope) สตรตงครรภยนหนหลง

เอยงครงตว ใบหนาทไรน�าหนกแสงเงาชายตามองลงอยางเหมอลอยและสน

หวง ทามกลางดงดอกกลวยไมสมวงทวาดและระบายสเหมอนจรง เพอเปน

ตวแทนของความจรงทอยากใหเกดขนบนพนทสทองแหงความหวงทางดาน

ซาย ขณะทดานขวานนเปนเพยงภาพรางลายเสนดอกกลวยไมซงเขยนดวย

เสนดนสอทลายเสนยงไมสมบรณบนพนผวแบบหยาบๆ เสมอนกบวญญาณ

ของความหวงทก�าลงสญสลายและลองลอยจากไป ใชเวลาท�างาน 8 เดอน

ตงแตตลาคม 2551 - พฤษภาคม 2552


ภาพรางความหวงสหมน


“ความหวงสหมน” พ.ศ.2552 สอะครลกและวาดเสนดนสอ 150X100 ซม.


ภาพท 2 “ลมา2 นอยใตเงาจนทร” (Under the Moon Shadow) สตร

ตงครรภยนหนขางเตมตว ในขอบเขตทลอมรอบดวยดอกหางนกยง บน

พนทวางเปลาสทองโยงดวยสายสะดอยาวแทนความผกพน เชอมความรก

ความอาทรสทารกกลางวงลอมทอบอนในขอบเขตสมมตของถงน�าคร�า มถง

ไขมากมายรายลอมอยดานหลง ดานบนเหนอสายสะดอขนไปมกลมฝกบว

แหงแทรกตวเบยดเสยดแหงนหนารบแสงจนทรครงดวงทสองสลวอยดานบน

เพยงบางเบาราวกบความหวงอนแสนรบหร ฝกบวแหงแทรกสลบกบและฝก

สเขยวดจความเสอมสลายทก�าลงกลนกนสวนทยงมชวตอย การแบงขอบเขต

ทชดเจนระหวางส พนท รปทรง คอ ความไมแนใจระหวางการอยรอดหรอ

การสญเสย มทงสวนทสลายและสวนทยงคงอย เสมอนความจรงทวาแม

เปนกบความหวงอนนอยนดแตยงคงตองม ใชเวลาท�างาน 8 เดอน ตงแต

มกราคม - สงหาคม 2552

ชอของลกสาวทเสยชวต2

ภาพราง “ลมานอยใตเงาจนทร”


“ลมานอยใตเงาจนทร” พ.ศ.2552 สอะครลกและวาดเสนดนสอ 170X150 ซม.

ภาพท 3 “จากไปกบนกแหงความเศรา” (Gone with the Blue Birds)

สตรตงครรภยนนงมอไพลหลงและถกหอหมอยในฝกคลายผลไมหรอถงน�า

คร�าทหอหมตวทารก มภาพรางดอกหางนกยงและเสนสายทระโยงระยาง

ทงตวลงมาอยางอสระ น�าหนกจากเสนดนสอด�าสรางขอบเขตและมตขาว-ด�า

ซงเปนการแทนคาของความหวงทกลายเปนเพยงภาพราง สงทวาดหวงไวคง

เปนจรงไดเพยงในจนตนาการทพรอมจะเลอนจางหาย ขณะทภายนอกพนท

ขาวด�าโลกของความจรงประกอบดวยรปทรงนกกระดาษสฟาทคลองโยง

ดวยเสนดายขนาดยาวสทองไวเหนอปก แลวน�าพากอนทรงกลมสขาวนวล


กบดอกหางนกยงสแดงสด เสมอนรงและเลอดซงเคยปกปองและหลอเลยง

ชวตเลกๆ ชวตหนงคอยๆ หลดลอยและจากไป ใชเวลาท�างาน 1 ป ตงแต

ตลาคม 2552 - ตลาคม 2553

ภาพราง “การจากไปกบนกแหงความเศรา”


“การจากไปกบนกแหงความเศรา” พ.ศ.2553 สอะครลกและวาดเสนดนสอ 180X150 ซม.


ภาพท 4 “ขอเทวดานางฟาคมครอง” (With the Angle Bless You) ใน

จนตนาการ จกรวาลมกระตายหมายจนทร และในความจรงสงสงสดทผเปน

แมหมายปอง คอ ขอใหลกปลอดภย สตรตงครรภผนก�าลงสงสายตาอาทร

ไปยงลกนอย พรอมถอยค�าอวยพรผานเสนสายสะดอแหงความผกพน เดก

นอยจงหลบใหลทามกลางความอบอน ดอกหางนกยงสแดงสดดงสายเลอด

แหงความรกทหลงไหลหลอเลยงชวตเจาอยางไรเงอนไข ภาพตวนางตามแบบ

อยางศลปะไทยเปนดงแทนผปกปองคมครองดแลอยในหวงบรรยากาศสมมต

ของจกรวาลทมดมด มองเหนเพยงรปรางกลบดอกหางนกยงสด�าทคอยลาง

เลอนกลนหายไปในพนทระนาบสด�าหมน รปทรงกลมขนาดใหญทจงใจวาง

ใหลนกรอบและใหคาความสวางตดกบความเขมของบรเวณรอบนอก กลาย

เปนขอบเขตโลกสมมตของสตรตงครรภครงตวทยนประคองครรภเอาไวดวย

มอทงสอง ใชเวลาท�างาน 3 เดอน ตงแตมกราคม - มนาคม 2554

ภาพราง “ขอเทวดานางฟาคมครอง”


“ขอเทวดานางฟาคมครอง” พ.ศ.2553 สอะครลกและวาดเสนดนสอ 100X150 ซม.

ภาพท 5 “หวงสดทายในเดอนกรกฎาคม” (Last Hope in July) หาก

ภาพทงหมด คอ ตวแทนการเดนทางของความคดและความรสก ภาพน คอ

การสนสดของความหวง ภาพของผเปนแมทเฝามองดลกนอยคอยๆ จากไป

น�าหนกของสและพนผวฉากหลงจงออนเบากวาทกรป รปทรงของสตรตง

ครรภทเคยยนนงเตมตวกตดทอนใหจบเพยงไหลและเนนอก เนนย�าความ

รสกของสตรคนหนงในสองบคลก ระหวางคนทยงมหวงและเฝาคอยกบ

อกคนทกมหนายอมรบสจธรรมของการพรากจาก ทายทสดทกอยางนนไม

แนนอน ไมอาจยดมน ตองปลอยวาง ภาพรางลายเสนดนสอเบาๆ ของรป

ทรงทารกขนาดเลก-ใหญทง 6 รป ลองลอยแทรกสลบอยกบดอกบวสดผสม

กบเสนคลนโคงและเสนแตกแขนง เปนนยยะของความมชวตทก�าลงหลดลอย


จากไป ขณะทฝกบวแหงบนพนดนหมายถงสงทจากไปแลวแตยงฝงลกอยใน

ความทรงจ�าเสมอ แมวทเคยใชเปนสญญะแทนตวตนของผลงานในอดตกลบ

มาปรากฏอกครงเพอย�าถงความรกความผกพนทยงคงมหวง พรอมอดทน

รอคอยทจะพบกบลกนอยอกครงในวนหนา ใชเวลาท�างาน 3 เดอน ตงแต

มนาคม - พฤษภาคม 2554

ภาพราง “หวงสดทายในเดอนกรกฎาคม”


ภาพรางลายเสนทารกทน�าไปใชประกอบในงาน “หวงสดทายในเดอนกรกฎาคม”

“หวงสดทายในเดอนกรกฎาคม” พ.ศ.2554 สอะครลกและวาดเสนดนสอ 150X170 ซม.


1. การแปรคาอารมณสสญญะทใชในการสรางสรรค

1.1 การใชรปทรงเปนสญญะแทนคาอารมณ

ผลงานชดท 1 ทงหมด 5 ชน มการใชรปทรง 4 ลกษณะ คอ รปทรงจาก

ธรรมชาต (Organic Form) รปทรงบรสทธ (Pure Form) รปทรงพบกระดาษ

(Origami Form) และรปทรงเรขาคณต (Geometric Form)

1.1.1 รปทรงจากธรรมชาต (Organic Form) ทน�ามาใชเปนสญญะหลก

รวมกนทง 5 ชน คอ รปเหมอนของศลปน มทงรปทรงสตรตงครรภเตมตว

และภาพครงตว โดยเลอกใชเทคนคการวาดเสน (Drawing) แสดงปรมาตร

ของรปทรงดวยน�าหนกเสนดนสอออน-เขม เพราะในทศนะสวนตวรสกวา

วธการวาดเสน คอ การท�าภาพราง ซงการเปนแคภาพรางนนเปรยบเสมอน

ตวแทนอะไรกตามทยงไมเสรจสมบรณ ดงนน จงน�ามาใชแทนความรสกของ

ผหญงทก�าลงมความหวงจะเปนแม แตสดทายกไมสมหวง เสมอนภาพวาด

ทไมเสรจสมบรณ จบลงแคลายเสนดนสอ

รปทรงจากธรรมชาตทน�ามาใชมากเปนอนดบสอง คอ รปทารก (ภาพท 2, 3,

4 และ 5) แทนความหมายถงลกทจากไป เลอกใชเทคนควาดเสนเชนเดยวกน

เพราะลกทปรารถนากไมสมหวง

รปทรงจากธรรมชาตอนๆ ทน�ามาใช ไดแก

รปทรงดอกกลวยไม (ภาพท 1) แสดงออกทงแบบเหมอนจรงและทยงคงเปน

เพยงลายเสนดนสอ รปทรงนมอยเกอบเตมพนท เปนเหมอนความอดอนท


ก�าลงปะทและตองการระบายออกมาใหไดมากทสด มไดวางอยในบรรยากาศ

ทเปนจรงตามธรรมชาต

เลอกใชดอกกลวยไมสมวงเขมซงเปนกลวยไมทหาไดทวไปและคนนยมน�าไป

บชาพระ คอ เปนของธรรมดาสามญแตมคณคา มความส�าคญเชนเดยวกบการ

มลกเปนเรองปกตทวไปของมนษยผหญงทมครอบครว และปกตธรรมชาต

ของผหญงทตองการเปนแม ในขณะเดยวกนการมลกกมความส�าคญและม

คณคามากเชนกน อกนยหนงตองการเชอมโยงถงการบชาพระทตองมการขอ

พร ขอความเปนสรมงคลแกผบชา และลกกคอพรอนประเสรฐประการหนง

รปทรงดอกหางนกยง (ภาพท 2, 3 และ 4) ดอกหางนกยงมความหมาย

เฉพาะกบตวขาพเจา เพราะเปนดอกไมทมความผกพน มความทรงจ�ารวม

กนมาตลอดชวต ในวยเดกกพบเหนอยมากมายทบานเกด เมอจากมาเรยน

หรอมบานมครอบครวใหมกยงอยใกล พบดอกหางนกยงสแดงสดอยในระยะ

สายตาเสมอมา นอกจากนสแดงสดยงแสดงนยยะถงเลอดและชวตไดดวย

รปทรงฝกบวแหง (ภาพท 2 และ 5) ลกษณะกายวภาคของฝกบวจะมเมลด

บวซอนอยในเบาเลกๆ ซงเมลดกคอตวแทนของการเจรญเตบโตงอกงาม

ขาพเจาน�ามาใชเปรยบเสมอนไขและรงไขในมดลกอนเปนตนทางของการ

ก�าเนด ในผลงานชนท 2 จะน�ามาใชเปรยบเทยบกนระหวางฝกบวสดทเมลด

ยงสมบรณ เตรยมพรอมเจรญพนธ กบฝกบวแหงทเมลดเรมหลดโรย แตใน

ผลงานชนท 5 ใชแตฝกบวแหงซงลกษณะเหยวแหงกรอบมากกวาและน�ามา

เปรยบเทยบกบดอกบวสด


รปทรงดอกบว สบเนองจากฝกบวแหงทน�ามาใชในผลงานชนสดทาย เมอ

ตองการเปรยบถงความมชวตจงเลอกใชดอกบวทเปนเสมอนชวตทเพงเรม

ผล ชวตทเพงเรมตน

รปทรงลกษณะสายรก เพอสอถงสายสมพนธ ความเชอมโยงระหวางแมกบ

ลก และเปนสาเหตของการเสยชวตของลกดวย

ตวนางในแบบจตรกรรมไทย (ภาพท 3) เปนรปทรงแบบอดมคต เปรยบ

เหมอนเทวดานางฟา ความดงามทคอยปกปกรกษาชวต

รปทรงแมว (ภาพท 5) เพราะแมวเปนสตวเลยงทขาพเจามความผกพนเปน

พเศษ และในประสบการณชวตจรงเคยผานการสญเสย “แมว” ทเปนทรก

ไปแลวหลายครง เมอจตใจเศราหมนหมอง ความสญเสยอนๆ ในอดตกมกผด

ขนมาเพอเตอนสตใหปลอยวางวาชวตและทกสงเปนสงไมแนนอน

1.1.2 รปทรงบรสทธ (Pure Form) ชลด นมเสมอ (2553, 272) กลาววา

“รปทรงบรสทธ หมายถง รปทรงทมไดเปนตวแทนของสงใดในธรรมชาต

เปนรปทรงของตวมนเอง แสดงออกดวยตวมนเอง” ขาพเจาเลอกใชรปทรง

นในผลงานชนท 2 และ 3 เพอใหเปนอสระไมไดเจาะจงความหมายพเศษ

เปนอาณาเขตสมมตใหกบรปทรงและทศนธาตอนทอยภายใน เชน ในผล

งานชนท 2 มรปทรงบรสทธ 2 สวน คอ สวนทเปนรปทรงขนาดใหญคลาย

ฝกผลไม ภายในประกอบดวยรปทรงฝกและกานบว รปทรงดอกหางนกยง

รปทรงทารก และรปทรงกลมรทยดโยงมาจากเสนนอนขวางทกงกลางภาพ

ในผลงานชนท 3 รปทรงบรสทธกคอ รปทรงขนาดใหญทมลกษณะคลายฝก


ผลไมเชนเดยวกบผลงานชนท 2 ภายในประกอบดวยรปทรงสตรตงครรภ รป

รางดอกหางนกยง รปรางอสระทไมบงความหมายเฉพาะ เสนโคงคลน และ

น�าหนก

1.1.3 รปทรงพบกระดาษ (Origami Form) โอรงามเปนศลปะการพบ

กระดาษของญปน ใชเพอเปนตวแทนของวตถสงของตางๆ ผานรปทรง

เรขาคณตและการพบกระดาษ ขอบงคบทส�าคญของศลปะโอรงาม คอ หาม

ใชกาว หามตดกระดาษ และใชกระดาษไดเพยงแผนเดยวเทานน (2552,

ออนไลน) ชาวญปนมความเชอเรองการพบนกกระเรยนครบ 1000 ตวกจะ

สมหวงในสงทปรารถนา ในผลงานชนท 3 ขาพเจาใชนกกระดาษพบแทน

ความหมายของการมความหวงเชนกน แตยงมความหมายทพเศษอกอยาง

คอ การเปนหนจ�าลองหรอตวแทนของสงทเคยมชวตอยจรง

1.1.4 รปทรงเรขาคณต (Geometric Form) ในผลงานชนท 4 ขาพเจาใช

วงกลมขนาดใหญลนกรอบมาเปนโครงสรางใหญของภาพมาเพอแทนความ

หมายของโลกสมมต และวงกลมขนาดเลก หมายถง พระจนทร สอแทนความ

หมายของแสงสวางในยามทชวตมดมน

การวเคราะหเปรยบเทยบความสมพนธของการใชรปทรงกบระดบอารมณ

ในผลงานทง 5 ชน ไดดงน

ในผลงาน “ความหวงสหมน” มการใชรปทรงดอกกลวยไมจ�านวนมาก

กระจายอยหนาแนนเตมพนท ความมากมายนเปนผลมาจากภาวะอารมณ


ในขณะนนทยงคงหนกหนวง นอกจากความเศราสรอย หดห สบสนแลว ยง

มความไมมนใจกบความรสกทเกดขน

ในผลงาน “ลมานอยใตเงาจนทร” มการใชรปทรงทหลากหลายขนโดยรป

ทรงธรรมชาตทน�ามาใชสอความหมายนนจะวาดใหมลกษณะคลายจรงอยาง

ธรรมชาต โดยเฉพาะดอกหางนกยงทจะเนนใหเหมอนจรงทสด ณ ชวงเวลา

นน ความตองการแสดงออกกยงมอยมากมาย แตความมากมายในงานชน

นถกจ�ากดใหอยในขอบเขตทก�าหนดไว นนสบเนองจากการควบคมอารมณ

เศราเอาไวไดพอสมควรแลว

ในผลงาน “จากไปกบนกแหงความเศรา” การทบซอนกนระหวางรปทรง

อสระกบรปทรงธรรมชาตกเพอซอนความหมายของความรสกทมทงความ

ชดเจนและความไมแนใจ สวนรปทรงนกกระดาษ ทรงกลมร ดอกหางนกยง

ทงตมและผลบาน เปนสญลกษณแทนความหวง ความสข ความปรารถนา

และความเศราทก�าลงจะจากไป

ในผลงาน “ขอเทวดานางฟาคมครอง” ผลงานชนนขาพเจาคดเรองการ

แสดงออกทางศลปะมากขน จงก�าหนดใหวงกลมขนาดใหญลนกรอบมาอย

ใกลกบวงกลมขนาดเลก เพอแสดงภาพสะทอนอารมณเศราทเคยเกดขนอยาง

รนแรง และตองการใหเกดการปะทะกบความรสกอยางรวดเรวเมอขนาดท

แตกตางกนอยางมากของรปวงกลมทงสองมาอยรวมกน

ในผลงาน “หวงสดทายในเดอนกรกฎาคม” ไดวางต�าแหนงของรปทรงตางๆ

ใหอยอยางอสระบนพนทวาง ไมถกครอบอยในขอบเขตของรปทรงอน เชน


ในผลงานชนท 2 และ 3 ทงนกเพอสอความหมายถงความรสกทถกปลด

ปลอยจากความเศราแลว

1.2 การใชสและน�าหนกเปนสญญะแทนคาอารมณ

ในผลงาน “ความหวงสหมน” เปนผลงานชนเดยวทใชสมวงบนพนทสเหลอง

ทอง เพอเนนย�าความรสกของความเศราใหชดเจน ในสวนของน�าหนกทเกด

จากเสนดนสอด�าทคอนขางหนก รนแรง และหนาแนนทงในตวรปทรงคนและ

พนผวทางดานขวาของภาพ

ในผลงาน “ลมานอยใตเงาจนทร” ภาพรวมของสใหอยในวรรณะรอน ไดแก

เหลองทอง น�าตาล สม และแดง มสเขยวคเปนสตรงขามมาขดกนเพยงเลก

นอยในสวนทตองการเนนความส�าคญ สทองใหความรสกถงการมความหวง

ในขณะทเฉดสสมหลายๆ ระดบ ในขอบเขตของรปทรงทางดานขวาใหอารมณ

ของการตกอยในภวงคและดนาหวาดหวนอยในท สวนของน�าหนกจากดนสอ

ด�าในตวรปทรงคนไดถกลดความรนแรงและหนาแนนลงไป

ในผลงาน “จากไปกบนกแหงความเศรา” ภาพรวมของสอยในวรรณะรอน

ในเฉดสสมทใหอารมณอบอนและออนโยน มสฟาคตรงขามเพยงเลกนอยใน

สวนทเปนสญลกษณจ�าเพาะ คอ นกกระดาษพบเพอแสดงถงความขดแยงใน

ใจระหวางการยอมรบและไมยอมรบความผดหวงทเกดขนอยางนมนวล สแดง

สดของดอกหางนกยงแสดงความจดจานของอารมณทเจบปวด สวนสขาวอม

เหลองนวลๆ ในรปทรงกลมนนบงบอกถงสงทมองไมเหนซงอาจมอยหรอไมม


อยจรง สวนน�าหนกเสนดนสอในตวรปทรงคนไดลดความหนกและหนาแนน

ของเสนใหมความนมนวลและประณตขน

ในผลงาน “ขอเทวดานางฟาคมครอง” เปนภาพทมการจบคสกบคาน�าหนก

สด�าทใหความรสกรนแรง เชน ด�า-แดง ด�า-ขาว และด�า-ทอง ขาพเจามไดใช

ในความหมายของการขดแยง แตตองการใหผลลพธนสงผลถงคาน�าหนกจาก

ลายเสนดนสอในตวรปทรงคนทลงเสนดนสอแบบบางเบาใหโดดเดนยงขน ทง

สองสวนจะผลกดนและสงเสรมซงกนและกน เนนใหอกสงหนงโดดเดนยงขน

ในผลงาน “หวงสดทายในเดอนกรกฎาคม” ภาพรวมของสใหอยในวรรณะ

รอนทประสานกลมกลนกน ไดแก เหลอง สมอมเหลอง สมอมแดง มวงแดง

และน�าตาลแดง มสคตรงขามทมาขดกนเพยงเลกนอย คอ เขยวอมเหลอง

เพอเนนความหมายของชวตเพยงนอยนดทมอยในภาพ สวนน�าหนกดนสอ

ด�าในรปทรงสตรกเปนการแรเงาดวยลายเสนทออนบางมาก ท�าใหคาสและ

น�าหนกโดยรวมของภาพทงหมดรสกโปรงเบาและลองลอย

เมอวเคราะหเปรยบเทยบความสมพนธการใชสและคาน�าหนกกบระดบ

อารมณในผลงานทง 5 ชนจะเหนไดวา จากงานชวงแรกทมความอดแนน

ของทศนธาตโดยเฉพาะรปทรงทเบยดเสยดกนและการเลอกใชสคตรงขาม

เพอน�าเสนอหรอแสดงความรสกเศราทรนแรงและอดอนอยภายใน เมอยอน

ดภาพถายทบนทกงานในแตละชวงไวกอนจะเสรจสมบรณกพบวา งานชนน

ควรเสรจและจบลงกอนหนาน แตไมสามารถมองเหนไดในเวลานน ท�าใหงาน

ถกเพม ถกเตม จนลนเกนพอด


มาถงงานชนทสอง เมอความรสกเศราไดถกปลดปลอยออกไปบาง ความขด

แยงของการใชสลดลง สและน�าหนกคอนขางประสานกนมากขน แตกยงม

สวนทใชสคตรงขามอยในปรมาณเพยงเลกนอย เปนความพยายามควบคม

ความเศราใหอยในขอบเขตทจตใจตนเองยอมรบได

ตอมาในงานชนทสามแมจะมลกษณะของสคตรงขามอยางสม-น�าเงน แตก

ถกลดคาสใหเบาลงจนความขดแยงสามารถอยดวยกนอยางกลมกลน เหมอน

สภาพอารมณทยงมความเศราตดคางอยในใจ แตเวลา สงแวดลอม และการ

ท�างานกชวยท�าใหความรนแรงของความโศกเศราลดลง (แตกยงไมไดหายไป)

ท�างานศลปะดวยความผอนคลายยงขน

ขณะทงานชนทสกลบมการน�าสและน�าหนกทจดจานมาใชอกครงและด

เหมอนวาทศนธาตทงสองจะแสดงตวตนออกมารนแรงกวาในสามชนแรก

ทงนกดวยระดบอารมณและความรสกทมกบความเศราไดเปลยนไปแลวเกอบ

สนเชง การแสดงออกในภาพทเกดขนเปนเหมอนการเปดเผยโฉมหนาของ

ความโศกเศราทเคยเกดขนอยางมนใจ (แบบวาสะใจเลกๆ) ถงชยชนะทตนเอง

สามารถผานพนความเศราออกมาสรางสรรคสงทงดงามไดอยางภาคภมใจ

ในชนสดทายการใชสและน�าหนกสอความหมายถงความเศรานนไดเปลยน

ไปอยางสนเชง ระดบอารมณในภาพนไดแปรจากความโศกเศราไปสการม

ความหวงเลกๆ เกยวกบความปรารถนาทจะมลกอกครง คาของสและน�าหนก

จงดเบาสบาย ยกเวนกแตรปทรงของฝกบวแหงเหยวทยงคงความเขมของ

น�าหนกสน�าตาลเอาไวอยางหนกแนน เปนการแทนคาความทรงจ�าสดทาย

ทเหลออยและการแสดงออกเพอระลกถงความเศราทผานมา


1.3 การใชพนทวางเปนสญญะแทนคาอารมณ

ในผลงาน “ความหวงสหมน” มอตราสวนการใชพนทวางนอย เพราะถก

บบดวยรปทรงเลกๆ จ�านวนมากทกระจายอยหนาแนนเกอบเตมพนท พนท

วางทมอยนอยยงดมความหมายเชงนยยะมากขนถงความตองพนทวาง หรอ

การปลอยวางในใจ

ในผลงาน “ลมานอยใตเงาจนทร” สวนของพนทวางทมบรเวณกวาง

เหมอนเปนอากาศทโอบลอม ปกปองผวรอบนอกทงหมดของรปทรงดวย

การหอมลอมอยางแนบสนท พนทสวนนยงสามารถตอบสนองตอความรสก

ทปลอดโปรง และใชสอความหมายถงความรสกของการเรมปลอยวางจาก

ความเศรา

ในผลงาน “จากไปกบนกแหงความเศรา” พนทวางในงานชนนเปนตวแทน

ของการสรางบรรยากาศและความรสกกระเพอมไหวเบาๆ รอบๆ พนทวาง

เปนบรเวณกวางทงหมดทมคาน�าหนกสโปรงเบา โอบลอมรปทรงอสระทอย

กงกลางภาพ อาจสงผลใหเกดความรสกทเวงวางในบางขณะ

ในผลงาน “ขอเทวดานางฟาคมครอง” พนทวางเกอบครงหนงของภาพ

ทงหมดมลกษณะพนผวพเศษจากการแตมสด�าและสด�าหมนทบซอนกน

หลายชน จงใหความรสกลกลบและมพลงผลกดนอยภายในตวเอง เสมอน

หนงความรสกถงความมดมดแตไมหมนหมอง คลายกบเปนอากาศหรอลม

หายใจในขณะหลบตา


ในผลงาน “หวงสดทายในเดอนกรกฎาคม” ดวยความโปรงเบาของ

บรรยากาศในภาพ ท�าใหเกดความรสกกบพนททงหมดของภาพวาเปน “ท

วางของความวาง” ทศนธาตทอยในงานทกสวนคลายกบก�าลงลองลอยอย

มอากาศโอบลอมขอบเขตของทศนธาตนนๆ อยอยางแนบสนท ใหความรสก

ปลอดโปรง หายใจสะดวก

เมอวเคราะหเปรยบเทยบความสมพนธของการใชพนทวางกบระดบอารมณ

ในผลงานทง 5 ชนพบวา การท�างานในชนแรกเรมตนดวยความอดอนตนใจ

ความสบสน ความไมแนใจ จากภาวะความโศกเศราทเพงไดรบ ท�าใหหลายๆ

อยางทตองการระบาย ถายทอด ประเดประดงออกมาจนไมสามารถควบคม

ใหอยในความพอด เชนเดยวกบการพดโดยไมหยดฟงค�าถามจากผฟง (ขาด

สต ไมรบฟงเสยงจากความคดทแทจรงของตนเอง) ผลงานชนแรกนจงเกด

การไหลหลงของทศนธาตอยางมหาศาล ปกปดพนทวางจนแทบจะไมมอย

ในงาน ทงๆ ทเปนสงทตงใจจะใหมอยและเกดขน

หลงจากระดบความเศราทไดถกระบายออกไปบางและจากการไดพจารณา

ผลส�าเรจจากภาพผลงานชนแรกอยางมสต ในงานชนทสองพนทวางจงถก

ใหความส�าคญมากขน ทศนธาตอนๆ ในภาพถกจ�ากดขอบเขตใหอยในพนท

เฉพาะตน อากาศหรอพนทวางสทองในภาพนเปนจดเรมตนของความปลอด

โปรงและการปลอยวางความเศรา สามารถสอใหเหนวาควบคมความเศราได

ดขน

เมอมาถงงานชนทสาม ระดบความเศราและสภาพอารมณนนผอนคลายลง

อยางมาก ทวางยงถกใชในการสอแทนความหมายของความโปรงเบา สบาย


และอบอนจากสภาพบรรยากาศของเฉดสสมทอบอนและแตะแตมดวยพกน

ขนาดเลกใหเกดเปนรองรอยอนละเมยดละไมแทนคลนลมหายใจเลกๆ ทเคย

มอย ซงการใชพนทวางในบรเวณกวางนยงสงผลเชอมโยงมาถงผลงานในชน

ทส คอ การปลอยใหพนทวางไดท�าหนาทของตนเองอยางเตมท แมวาคาน�า

หนกในชนทสจะตรงขามอยางสนเชง คอ จากคาน�าหนกสทสวางมาเปนคาน�า

หนกความเขมของสด�า แตกดวยเหตผลของการแสดงออกทตองการใหพนท

วางบรเวณนเกดความรสกทดลกลบ ซอนเรน เวงวางมากกวาในชนทสาม

และยงสอความหมายถงการเฝามองจากมมมด (ดวยความหวงใย)

ในชนสดทาย เมอความเศราไดถกปลดปลอยไปจากความรสกแลว บรเวณ

พนทวางในงานทงหมดถกถายเท เชอมเขาหากนทวทงภาพอยางไมมขอบเขต

มาจ�ากดเฉพาะสวนใดสวนหนง เปนเหมอนการยอมรบความเศราดวยความ

เบกบาน และเปดโลงสการสรางความหวงอนใหมทเฝารออยเบองหนา

2. ความสมพนธของระดบอารมณกบกระบวนการแสดงออก

สภาวะอารมณและความรสกของการท�างานชนแรก คอ ภาพ “ความหวงส

หมน” อยในสภาพสดใหม ความโศกเศรา เขมขน และหนกหนวง ทงยงเปน

ชวงเวลาของพกฟนรางกายหลงจากผาตดคลอด สภาวะอารมณเศรายงคง

ตรงแนน มภาวะความสบสนอยในใจ และตองการการระบายออกไมทาง

ใดกทางหนง เชน การรองไหอยางหนก และความพยายามในการนงสมาธ

เพอสงบจตใจ เนองจากยงคงอยในสภาวะอารมณทหมนหมอง มการท�างาน

แบบย�าคด ย�าจ�า ย�าท�า กบความรสกโศกเศราทยงคกรนอยภายใน บางครง

มความรสกไมแนใจอยในทาท บางครงตองหยดมองนงๆ ทบทวนความรสก


ใหแนใจอยเปนเวลานาน บางครงกหยดท�างานและปดงานเอาไว ไมถายทอด

อารมณใดๆ ไปสงานและไมรบความรสกใดๆ ทไดจากงาน แตการหยดท�างาน

บางครงกมาจากภาระงานสอนทตองกลบไปท�าตอ เนองจากหมดวนลาคลอด

3 เดอนแลว

เมอไดเรมงานชนท 2 คอ ภาพ “ลมานอยใตเงาจนทร” สภาวะอารมณและ

ความรสกโศกเศราไดผอนคลายลงบางจากการไดมองเหนภาพผลงานชนแรก

เปนรปเปนรางจนเกอบจะเสรจสมบรณ ท�าใหเกดแรงผลกดนความอยากใน

การท�างานศลปะและวาดภาพรางความคดในชนตอไป มภาวะความสบสน

ทางอารมณนอยลง เมอไดลงมอท�างานจรงบนเฟรมกมความรสกจดจออยกบ

งานมากขน แมเพยงแคการนงมองงานอยนงๆ กเกดภาพความคดทชดเจน

และมความรสกตอบโตกบงาน สามารถปลอยวางความหนกหนวงบางอยาง

ในใจ ทงในสวนของพฤตกรรมทเคยย�าคด ย�าจ�า ย�าท�า มสภาพอารมณและ

ความจดจอกบงานดขน แมยงใหเวลากบงานไดไมเตมทนกเนองจากภาระ

งานสอนทตองรบผดชอบดวย

สภาวะอารมณและความรสกระหวางการท�างานชนท 3 คอ ภาพ “จากไป

กบนกแหงความเศรา” เปนชวงเวลาทคดถงความโศกเศรานอยลงมาก เพราะ

จตใจมมานะและจดจอกบงานทท�า ขาพเจาเรมถอยหางออกมาจากหวงภาวะ

อารมณเศราทครอบง�า เรมทบทวนความรสกทผานมา สภาวะทางอารมณ

มนคงขน เรมมภาพความคดเกยวกบงานเปนเชงสญลกษณมากขน เรมมอง

เหนอารมณเปนวตถดบในการท�างาน ชวงเวลานมภาระงานรบผดชอบเพม

ขนจากงานสอนมาสงานบรหาร ขาพเจาไดรบการแตงตงใหเปนหวหนาหมวด


วชาพนฐานทางศลปะซงมวาระ 1 ป ท�าใหมเวลาทจะจดจออยกบการท�างาน

ไดนอยลง ท�าไดเพยงวนละเลกนอย แตไมเคยหยดหรอทงไวเฉยๆ เพราะยง

มเวลานอยลงกยงกระตนใหอยากท�างานมากขน

ชวงเวลาทวาดภาพ “ขอเทวดานางฟาคมครอง” นเปนชวงทขาพเจายงถอย

หางออกมาจากสภาวะอารมณทเปนความเศรา ยงถอยหางไดไกลมากขน

จตใจยงมมานะทจะเหนภาพส�าเรจของผลงานทท�าอย และระลกถงความ

เศราในฐานะสญญะหรอตวแทนความรสกทเคยเกดขน แตไมไดกระทบ

อารมณใหสนสะเทอน ความเศราเรมถกใชใหกลายเปนวตถดบ กอปรกบเปน

ชวงทหมดจากภาระงานบรหารและภาระงานสอนเบาบางลงมาก จงมเวลา

อยกบการวาดภาพไดเตมทขน ซงชวงเวลานกไดรบแจงจากโรงพยาบาลวา

สาเหตการเสยชวตของลกสาวเกดจากเสนเลอดในรกมการแขงตวเรวผดปกต

จงไดเรมรางภาพผลงานชดท 2 ทมเนอหาเกยวกบ “รก” และเรมท�าชนงาน

จรงไปพรอมกบงานชดท 1 ในบางสวนดวย

เมอถงงานชนสดทายในชดแรกทภาพ “หวงสดทายในเดอนกรกฎาคม”

สภาวะอารมณความรสกโศกเศราทเคยหนกหนวงอยางมากไดกลายเปน

ความรสกโปรงโลงและผอนคลายในภาพน ความโศกเศราถกแปรเปนเพยง

สญญะในงานอยางสมบรณ จะมภาวะความกงวลใจหรอกดดนอยบางจาก

การท�างานในชดท 2 ทตองท�าควบคไปพรอมกน และจากปจจยภายนอก

เกยวกบก�าหนดการแสดงงานทใกลเขามาซงมระยะเวลาเหลอนอย

ความสมพนธระหวางอารมณกบการแสดงออกเปนไปในลกษณะความเศรา

คอยลดนอยลง รปแบบงานจากชนแรกจนถงชนทหาจงคอยๆ คลคลาย ม


ทงสวนทประณตขนและสวนทปลอยรายละเอยดใหความเหมอนจรงนอยลง

ซงนาจะเปนความเกยวของกบความมสตทสามารถควบคมสภาวะอารมณ

ความเศราใหอยในขอบเขตทจ�ากด

3. การแปรคาอารมณสสญญะทใชในการสรางสรรคเปรยบเทยบกบ

ฟรดา คาหโล (Frida Kahlo)

ในสวนนไดน�าผลงานทมเนอหาเกยวกบการสญเสยลกของฟรดา คาหโล

ศลปนหญงชาวเมกซโก มายกตวอยางเปรยบเทยบการแปรคาอารมณออก

มาเปนงานสรางสรรคของขาพเจา การท�างานศลปะของฟรดาเรมขนหลงจาก

ประสบอบตเหตรถรางชนกบรถเมลทเธอนงมาท�าใหบาดเจบสาหส กระดก

หกและแตกไปหลายแหงทวทงรางกาย ซ�ารายราวเหลกมอจบยงแทงทะล

ทองนอยแลวโผลออกมาทางชองคลอด ไมมใครคดวาเธอจะรอดชวตจาก

เหตการณทรนแรงน นบแตรอดชวตจากอบตเหตฟรดาตองอยกบความเจบ

ปวด และตองอดทนกบการผาตดอยางนอย 32 ครงตลอดชวงชวตของเธอ

ผลงานศลปะหลายชนของฟรดาเปนการถายทอดประสบการณจากความเจบ

ปวดรวดราวทงทางรางกายและจตใจในชวตของเธอเอง รวมถงประสบการณ

ความโศกเศราจากการสญเสยลกซงเปนผลสบเนองมาจากอบตเหตครงส�าคญ

นน

เหตผลส�าคญทเลอกฟรดามาเปรยบเทยบ คอ เรองภมหลงของความ

ปรารถนาทอยากจะมลกเชนเดยวกน แตกไมอาจเปนไปไดเพราะความไม

พรอมทางรางกาย ฟรดามลกยากเนองจากมดลกไดรบความกระทบกระเทอน


อยางรนแรงจากอบตเหตครงนน เธอแทงลกเมออายครรภไดเกอบ 4 เดอน

เพราะสภาพรางกายไมสามารถรองรบการเจรญเตบโตของตวออนไดอกตอ

ไป สวนขาพเจามลกยากเพราะความผดปกตของระบบการสรางไขและตก

ไข และตองคลอดกอนก�าหนดจากสาเหตครรภเปนพษดวยภาวะความดน

โลหตสงจนท�าใหรกเสอมสภาพเมออายครรภเกอบ 7 เดอน

ประเดนส�าคญทน�ามาเปรยบเทยบการแปรคาอารมณ ไดแก สญลกษณและ

วธการแสดงออกในผลงาน ภาพผลงานทจะน�ามาเปรยบเทยบกน ไดแก

ภาพ “ความหวงสหมน” (Magenta Hope) กบภาพ “Henry Ford

Hospital” (The Flying Bed) และภาพ “ลมานอยใตเงาจนทร” (Under

the Moon Shadow) กบภาพ “Frida and the Miscarriage”


Frida Kahlo “Henry Ford Hospital” 1932, Pencil on Paper, 14X21 cm. (Source: Alcantara and Egnolff 2011, 228)

Frida Kahlo “Henry Ford Hospital”(The Flying Bed), 1932, Oil on Metal, 32.5X40.2 cm. (Source: Alcantara and Egnolff 2011, 226)


3.1 เปรยบเทยบระหวางภาพ “ความหวงสหมน” (Magenta Hope)

กบภาพ “Henry Ford Hospital” (The Flying Bed)

ฟรดาเรมรางภาพลายเสนดนสอภาพ “Henry Ford Hospital” ลงบน

กระดาษขณะทพกฟนอยทโรงพยาบาล ในภาพงานประกอบไปดวยสญลกษณ

ดงน หนกายวภาคผหญงดานขาง หอยทาก กระดกเชงกราน เครองจกร ดอก

กลวยไม และเสนรวสแดงทสอความหมายไดทงเสนเลอดและสายสะดอซง

เชอมโยงตวเธอทนอนเปลอยกายอยบนเตยงโรงพยาบาล จากนนเธอวาด

ภาพในชอเดยวกนนดวยสน�ามนบนแผนโลหะ นบเปนผลงานชนแรกทเธอ

น�าเทคนค Retablo3 ซงเปนวธการวาดแบบพนเมองของเมกซโกมาใชใน

การท�างาน ในภาพนเธอไดเพมรปทรงตวออนทารกเขาไปบรเวณตรงกลาง

ภาพอยเหนอตวเธอขนไปเลกนอย รปทรงทารกยงคงเปนสญลกษณทฟรดา

น�ามาใชตอเนองในการสรางผลงานชนตอมา

Retablo หมายถง ฉากประดบแทนบชา เปนงานจตรกรรมสน�ามนทท�าลงบนไม อะลมเนยม

หรอแผนโลหะเนอบางเชนทองเหลองและทองสมฤทธ หรออาจเปนศลปกรรมหมวดหมอน

เชน งานแกะสลกไม หรอประตมากรรมนนต�า

3


ศลปนหญงชาวอเมรกน เปนทงนกเขยน นกสตรนยม และนกการศกษา ผลงานทมชอเสยง

เปนทรจกของเธอกคอ “The Dinner Party” เปนโครงการมลตมเดยทยงใหญ มผเขาชม

แลวกวาลานคน

4

Frida Kahlo “Frida and the Miscarriage,”1932, Lithograph, 22.2 X 14.2 cm. (Source: Chicago and Frances 2010, 206)

ภาพ “Frida and the Miscarriage” ฟรดาวาดหลงจากออกจากโรงพยาบาล

สญลกษณอนทเพมขนในภาพน ไดแก พระจนทร รปรางเซลล จานส แขน

ทสาม ตวอสจ ตนพชเลกๆ กอนดน เสนสายสะดอ และรปทรงกลมรเลก ๆ

คลายกบเมลดพชหรอหยดน�าทวทงภาพ ในหนงสอ “Frida Kahlo: Face

to Face” ซงเปนการสนทนาระหวางจด ชคาโก (Judy Chicago)4 กบ

ฟรานเชส โบเซลโล (Frances Borzello)5 ฟรานเชสไดบรรยายถงงานชนนวา


“...รปแบบงานของฟรดาเปนการแบงครงรางกายออกเปนสองสวนจากรอย

เสนประ ในภาพประกอบดวยพระจนทรก�าลงรองไหและหยดเลอดก�าลง

ไหลลงมาจากขาของเธอสพนดน มรปทรงประหลาดของเซลลก�าลงแบงตว

ลกษณะของตวอสจทบดไปมา ยงสะทอนความเชอของเธอในเรองวงจรชวต

และยงมจานสทถออยในมอจากแขนทสามทงอกมาจากดานหลงซงนาจะเปน

ผลทเกดจากการสญเสยลกของเธอ...”

ดงนน เมอเปรยบเทยบระหวางภาพ “ความหวงสหมน” (Magenta Hope)

กบภาพ “Henry Ford Hospital” (The Flying Bed) ทงสองภาพเปนผล

งานงานชนแรกเหมอนกนซงถกแปรคาจากอารมณความโศกเศรา หมนหมอง

หดหทเพงประสบมาในเวลาไมนาน เปนภาวะอารมณทยงสดใหมและ

ครกรนเชนเดยวกน

การจดองคประกอบของทงสองภาพมลกษณะแบงพนทในงานออกเปนสอง

สวนเกอบเทาๆ กน ดวยคาน�าหนกสคนละวรรณะและมคาระดบความออน-

เขมตางกน ใน “Henry Ford Hospital” (The Flying Bed) ฟรดาแบง

กงกลางภาพดวยเสนขอบฟากบพนดนโทนสน�าตาล ในทางจตวทยาเกยวกบ

สนน “สฟา แสดงถงความสวาง ความปลอดโปรง เปรยบเหมอนทองฟา เปน

อสระ เสร...แสดงถงอสรภาพทสามารถโบยบน เปนสแหงความคดสรางสรรค

และจนตนาการทไมมขอบเขต” (2545, ออนไลน) สวนสน�าตาล “เปนสของ

แผนดน ใหความรสกมนคง ลดความรสกทไมปลอดภย...มกเกยวของกบการ

นกประวตศาสตรศลปจากลอนดอนทเขยนประเดนเกยวกบวฒนธรรมและเรองเพศ โดยเฉพาะ

ศลปนหญงทท�างานโดยใชภาพเหมอนตนเอง

5


เตมเตมความรสกบ�าบดจากความเศราโศก ความรสกคบอกคบใจ สนมกน�า

ไปชวยเหลอคนทรสกหมดคณคาในตนเอง”

ขณะทภาพ “ความหวงสหมน” (Magenta Hope) แบงพนทดวยเสนสาย

สะดอใหดานหนงเปนพนสทองและอกดานหนงเปนน�าหนกของสด�าจากเสน

ดนสอ ในทางจตวทยาสใหความหมายวา “ปกตสทองหมายถงการใหชวตใหม

ใหพลง ฉดรงออกมาจากความกลว ความไมแนนอนหรอหนกลบมาใสใจ ส

ทองทวาวแววจะทรงพลงอยางยงในการดงใหหลดพนจากความรสกตกต�า

ของจตใจ” สวนสด�า “หมายถงพลงชวตทถดถอยหรอออนลา หมดพลงและ

ลลบ สด�ายงเปนสทขดขวางการเจรญเตบโต และการเปลยนแปลงเปนการ

ปดบงอ�าพรางจากโลกภายนอก”

สญญะส�าคญอกอยางทเหมอนกนของผลงานทงสองชนน คอ ดอกกลวยไมส

มวง ในทางจตวทยาเกยวกบส “สมวงเปนสแหงการดแลและปลอบโยน ชวย

ใหจตใจสงบและอดทนตอความรสกทโศกเศราหรอสญเสยทมากระทบจตใจ

และประสาท สมวงเฉดตางๆ ยงสรางความสมดลของจตใจใหฟนกลบจาก

ภาวะตกต�าหรอความเศราทครอบง�าอย” (2552, ออนไลน)

ในภาพ “Henry Ford Hospital” (The Flying Bed) ดอกกลวยไมอยใน

เฉดสมวงอมแดงและน�าเงนครามทมองดหมนคล�า สะทอนสภาพรางกาย

และจตใจทบอบช�า สญลกษณนยงเปนตวแทนของขวญทเธอไดรบจาก

ดเอโก รเวรา (Diego Rivera)6 ผเปนสาม อาจมความหมายแฝงถงความรก

ทเขามตอเธอ อยเคยงขางเธอ และเปนความหวงของเธอ ทงดอกกลวยไม


และสญลกษณอนๆ อนเปนตวแทนความหมายจากความเจบปวดของฟรดา

มขนาดใกลเคยงกนและมเพยงอยางละหนงชนเทานน

ในภาพ “ความหวงสหมน” (Magenta Hope) มดอกกลวยไมทอดแนน

อยทวทงภาพ ทงทเปนเพยงแคลายเสนดนสอและทถกระบายสใหงดงาม

เหมอนจรงตามธรรมชาตราวกบมชวต ทงสองรปแบบแทนคาของสองความ

รสก คอ ความสนหวงและความสมหวง จ�านวนของดอกกลวยไมในปรมาณ

มากยงสะทอนความรสกโศกเศราทอดแนนภายในจตใจและตองการระบาย

ออกมาใหมากทสด

สมวงจากดอกกลวยไมทปรากฏอยในทงสองภาพยงเปนตวแทนความรสกของ

ผเปนแมทหวงและปรารถนาอยางสงทสดใหลกของตนมชวตอย แมอาจจะ

เกดมาไมสมบรณเทากบการตงครรภตามปกต หรออาจเปนเพยงการมชวต

อยบนแผนเฟรมกตาม

ศลปนชาวเมกซโกผฝกใฝในพรรคคอมมวนสตและมชอเสยงทางดานการเขยนภาพจตรกรรม

ฝาผนง

6


กลวยไมสมวง โดย ฟรดา คาหโล กลวยไมสมวง โดย วชราพร อยด

3.2 เปรยบเทยบระหวางภาพ “ลมานอยใตเงาจนทร” (Under the Moon

Shadow) กบภาพ “Frida and the Miscarriage”

ทงสองภาพนเปนผลงานชนทสองหลงจากเกดการสญเสยขน มความเศรา

ปะปนอยในความรสกอยากสรางสรรคงานศลปะ ฟรดาสนใจเปลยนเทคนค

ไปท�าเปนงานภาพพมพหน (Lithograph) ซงงานทฟรดาแสดงออกเปนเพยง

ลายเสนของรปทรงกบพนทวาง ขณะเดยวกนภาพ “ลมานอยใตเงาจนทร”

ขาพเจากใหความสนใจกบการใชพนทวางทปลอยไวอยางเปนอสระมากขน

สญญะส�าคญททงฟรดาและขาพเจามทศนะเลอกใชเปนตวแทนการ

แสดงออกเหมอนกน ไดแก ภาพเหมอนศลปนเองทยนเปลอยเตมตว รปทรง

ทารก พระจนทร ตวอสจ ลกษณะหยดน�า หรอเมลดพชและรากพช


ภาพเหมอนศลปนเองทยนเปลอยเตมตว

รปทรงทารก


พระจนทร

ตวอสจ


ลกษณะหยดน�าหรอเมลดพช

รากพช


จากการเปรยบเทยบผลงานทง 2 ค ดงกลาวแลวนนจะเหนวา ผลลพธจาก

การแสดงออกในงานของฟรดาทงสองชนแสดงถงอารมณความรสกหดห

โศกเศราอยางตรงไปตรงมา เชนเดยวกบการแสดงออกในงานชนอนของ

เธอซงเปนผลมาจากความเจบปวดแสนสาหสทตองประสบมาในชวต รวม

ถงสภาพสงคม ความนยมชมชอบและฝกใฝในพรรคคอมมวนสต แมวาผล

งานของเธอจะถกจดอยในกลมเหนอจรง (Surrealism) แตเมอมองผลงาน

แลวกลบรสกถงความมชวตทเปนจรงและไมไดถกเตมแตงดวยจนตนาการ

ทสวยหร ฟรดามรปแบบการสรางสรรคงานทรอนแรงเหมอนกบบคลกและ

นสยของเธอทแสดงออกอยางเปดเผยและโจงแจง รวมถงความตองการทาง

กามารมณอยางมากทงกบเพศเดยวกนและตางเพศ

ในขณะทรปแบบการสรางสรรคผลงานของขาพเจา แมจะมบางภาพท

แสดงออกดวยสทรนแรงแตกอย ในขอบเขตจ�ากด อารมณเศราทนาจะ

แสดงออกแบบปะทมาจากขางในแลวท�าใหผชมปะทะความรสกนนโดยตรง

แตงานของขาพเจาจะไมเปนเชนนน ความรสกเศราจะถกซอนไว หรอฉาบ

ทาดวยความสวยงาม ผลงานทสรางสรรคจะเปนภาพลกษณของความงาม

ทเกดจากการจดองคประกอบอยางมแบบแผนและคอนขางอยในระเบยบ

ตามบคลกนสยทคอนขางนงเงยบ และอกเหตผลหนงทท�าใหเปนเชนนน คอ

ผลมาจากการปฏบตธรรมและความเชอในขอธรรมทวา มนไมอยในวสยของ

ใครทจะบงคบใหเราเปนทกขไดถาเราไมยอมทกข

ผลงานศลปะของศลปนอกผหนงทมาสนบสนนความเชอในขอธรรมเรองการ

ไมยอมใหเกดทกขขนในใจเราไดดวยตวเราเอง คอ ผลงานของเคท โควท

(Kathe Kollwitz) ศลปนหญงคนส�าคญของเยอรมนในชวงศตวรรษท 20


เธอสรางสรรคผลงานภาพพมพและประตมากรรมทสะทอนมมมองจากดาน

มดของชวต ความทกขเวทนา ความอดอยากยากเขญ ความปวดราวทก

ทรมานใจจากภาวะสงครามและสภาพสงคมทถกกดข เธอแสดงใหเหนถง

ภาพความยากจน ผคนในชนชนแรงงาน ผหญงพนบานธรรมดา เธอกลาว

ไวในบนทกวา “ผคนในชนชนกลางปราศจากเสนหดงดดใจส�าหรบฉน ในอก

ดานหนงชนชนกรรมาชพมรปแบบทนาสนใจมากยงกวา” เธอมองเหนความ

งดงามและความมเกยรตในประชาชนคนธรรมดา และเชอมนวาศลปะควรจะ

เปนกระจกเพอสะทอนสภาพสงคม

รปแบบในการวาดรปผคนของเคท โควท รปทรงคนเตมตวจะแสดงการหอ

หรององมของรางกาย ใบหนาทกมลงต�าแสดงความหมดอาลย สวนภาพท

เปนเฉพาะภาพใบหนาจะมทงแววตาทเศราสรอย หลบตา ปดหนา และแสดง

ความหวาดกลว องคประกอบโดยรวมของภาพหลายชนแสดงบรรยากาศท

แลดสลดหดหอยในเงามดหรอเพยงแสงสลว บางภาพใชหวกะโหลกมาเปน

สญลกษณของความตายทนาหวาดหวน และดวยน�าหนกขาว-ด�าทตดกนจาก

ธรรมชาตของเทคนคภาพพมพทปราศจากการใชสอนๆ นอกจากสด�า ยงชวย

เสรมและตอกย�าใหเหนถงสภาพอารมณของชนชนแรงงานผถกกดขทตอส

เพอความอยรอดและความยตธรรม เปนภาพทสะเทอนอารมณและสามารถ

จนตนาการถงเหตการณอนโหดรายทเคยเกดขนไดอยางชดเจน

ในผลงานสะทอนสภาพสงคมเหลานยงรวมถงเรองราวเกยวกบแมและลกท

เธอไดสรางสรรคเปนผลงานขนมาทงภาพพมพและประตมากรรม ผลงาน

ทแสดงความสนสะเทอนอารมณโศกเศราของผเปนแมทสญเสยลกไดอยาง


ซาบซงใจ ไดแก ภาพพมพโลหะ ในชอ “Women with a Dead Child”

เปนภาพทผเปนแมกอดรดรางไรลมหายใจของลกไวแนบแนนในออมแขน

ถายทอดอารมณของความเปนแมผระทมทกขไดอยางสะทานและสะทอนใจ

Kathe Kollwitz “Women with a Dead Child,” 1903, Etching, 42.5X48.6 cm. (Source: The Institute for Foreign Culture Relations 1990, 48)

อกภาพหนงทสะทอนใหเหนความรก ความหวงใยทแมมตอลก ไดแก ภาพ

“The Mothers” เปนภาพของแมทงสามคนทสวมกอดและปกปองลกนอย

ของตนเองเอาไวในวงลอมออมแขน ภาพของแมทอยดานหนาสดอาจเปน

ตวแทนของเธอเองทสวมกอดลกชายทงสองคนของเธอเอาไว


Kathe Kollwitz “The Moters,” 1919, Lithograph, 43.5X58.5 cm. (Source: The Institute for Foreign Culture Relations 1990, 68)

ความสะทอนใจเชนเดยวกนน ยงคงมอยในผลงานประตมากรรมสมฤทธ ใน

ชอ “Pieta” ทเธอไดท�าขนมาในภายหลง ดวยลกษณะองคประกอบและการ

วางทาทางของรปทรงคนทคลายคลงกนกบภาพ “Women with a Dead

Child” ซงตอมาประตมากรรมชนนไดถกน�ามาขยายแบบใหใหญขนเพอ

น�าไปตดตงท The Center of Neue Wache (The New Guardhouse)

ในกรงเบอรลน ประเทศเยอรมน โดยใชชอวา “Mother with Her Dead

Son” เพอเปนอนสรณเตอนใหระลกถงเหยอของสงครามและการปกครอง

แบบเผดจการ


Kathe Kollwitz “Pieta,” 1936, Bronze, Height 38 cm. (Source: The Institute for Foreign Culture Relations 1990, 109)

ผลงานประตมากรรม “Pieta” ของเคท โควท ทถกน�าไปขยายแบบใหเปน

อนสรณสงครามน เหตผลหนงกสบเนองดวยตวเธอเองกเปนหนงในจ�านวน

แมอกหลายคนทตองสญเสยลกไปในชวงสงครามโลก เธอสญเสยลกชายคน

ทสองปเตอร โควท (Peter Kollwitz) เมอเขาอาย 19 ปทอาสาสมครไปรวม

รบในยทธการแรกของสงครามโลกครงท 1 การเสยชวตของลกชายในครงนน

ท�าใหเธอออกมาเรยกรองผานผลงานภาพพมพไม ในชอ “The Volunteers”

เปนภาพทแสดงมรณกรรมของคนวยหนมทสงครามน�าพาพวกเขาไปสความ

ตาย เธอตองการผลงานชนนเปนเหมอนกระบอกเสยงใหสงคมไดตระหนกถง

ความส�าคญของความสงบและสนตภาพ แตกระนนเรองเศราทเปนเหมอน

วงจรอนแสนรายกาจกเกดขนกบเธออกครงเมอเธอตองสญเสยหลานชายท

ชอปเตอร โควท (Peter Kollwitz) เชนเดยวกบลกชายของเธอ ไปอกคนใน

สงครามโลกครงท 2


Kathe Kollwitz “The Volunteers,” 1922/23, Woodcut, 35X49 cm. (Source: The Institute for Foreign Culture Relations 1990, 78)

ขาพเจามไดน�าผลงานของเคท โควท มากลาวถงในลกษณะของการเปรยบ

เทยบรปแบบผลงานแบบชนตอชน เพราะรปแบบการแสดงออกและเทคนค

วธการในการท�างานของเธอนนแตกตางจากรปแบบงานของขาพเจาอยาง

สนเชง แตน�ามากลาวอางถงในฐานะทเธอสรางสรรคผลงานศลปะจากแรง

ขบในดานลบเชนเดยวกน

เคท โควท ท�างานศลปะและเปนครสอนศลปะดวยใจรกทบรสทธ แมวาใน

ยคทฮตเลอรเรองอ�านาจเธอจะถกไลออกจากสถาบนศลปะทเธอสอนอย

(Prussian Academy of Art) และแมวาผลงานของเธอถกขดขวางจาก

นาซขณะทก�าลงจดแสดงนทรรศการและจดประเภทผลงานของเธอวาเปน

“ศลปะทเสอมทราม” จะตองยายออกไปจากหอศลปและทสาธารณะอนๆ


แตผลงานศลปะทแสดงจากความจรงใจของเธอทผานกาลสมยมานานยงคง

เปนภาษาสากลททวโลกใหความส�าคญและยอมรบมาจนถงปจจบน

ในภาพผลงานของเคท โควท ทขาพเจาไดคนควาหาขอมลรวมทงทมไดน�า

มากลาวอางในทน เปนเหมอนการปะทออกมาซงพลงของชวต เตมไปดวย

ความกลาหาญ ความเชอมนในตนเอง และเหนอสงอนใดกคอ ความเรยบ

งายทแสนงดงาม

ผลงานของเธอยงเปนเสมอนถอยค�าอนล�าเลศทปลอบประโลมใจใหแก

ขาพเจาไดอยางซาบซงและยงท�าใหเหนและรสกวาความทกขของตนเองนน

เบาบางและเปนเรอง “เลกจอย” ทแสนธรรมดาเหลอเกน เมอเทยบกบผลงาน

ทเธอไดแสดงบรบทของความทกขโศกอนแสนสาหสทเกดขนกบมนษยชาต

ดวยน�ามอของเพอนมนษยดวยกน

วเคราะหผลงานสรางสรรค ชด “ความเศราอนงดงาม” ผลงานชดท 2

ผลงานชดท 2 ทง 5 ชนน นอกเหนอจากการวาดเสนและระบายสไดน�า

เทคนคเยอกระดาษผสมสปะตดบนผาใบเขามาใชเพม เปนเทคนคทขาพเจา

มความช�านาญซงใชสรางสรรคงานในกอนหนานมาอยางตอเนองเกอบ 20 ป

เดมการสรางสรรคของขาพเจาจะเนนผลลพธจากเทคนคทแสดงผลออกมา

ไดหลายรปแบบมากวาการเนนเรองราวเนอหา แตในผลงานชดนใชเทคนค

มาเปนเพยงสวนประกอบรองรบเนอหา จงเลอกใชเพยงกระบวนการสราง


ผลลพธแบบเรยบงาย คอ การสรางพนผวทนนขนและการไลน�าหนกสใน

เนอกระดาษเทานน

งานชดนไดละทงรปทรงและสญญะทหลากหลาย เหลอรปทรงทเปน

โครงสรางหลกของภาพ คอ รก ถงน�าคร�า และลกษณะของเสนเลอด เนองจาก

ไดเรมท�างานชดนหลงจากททางโรงพยาบาลไดแจงผลชนสตรสาเหตการเสย

ชวตของลกสาวใหทราบวา เกดจากความผดปกตของเสนเลอดในรกทแขง

ตวเรวเกนไป ท�าใหสภาพรกเสอมกอนเวลา และไมสามารถท�าหนาทเลยงด

ทารกตอไปจนครบก�าหนดอายครรภ การทราบผลชนสตรนท�าใหสนใจและ

ศกษาเรองรกและสภาพของรกอยางจรงจง จนเกดภาพความคดในเวลาตอ

มาทจะสรางสรรคงานในอกรปแบบทตางไปจากชดท 1 และเรมคนหาขอมล

ภาพทางการแพทยเกยวกบรปทรงดงกลาวขางตน เพอน�ามาใชประกอบใน

การรางภาพ

ผลงานชดท 2 แบงเปน 2 กลม ไดแก

ภาพ “รก 1 - 3” (Placenta I - III)

ภาพ “ในอทร 1 - 2” (In Amnion I - II)

ทง 5 ชนสรางขนในระยะเวลา 6 เดอน ตงแตเดอน มกราคม - มถนายน

2554 แตมภาพรางความคดเกยวกบชด “รก” ไวตงแตตนป 2552 (ขณะ

ทยงท�างานชดท 1) หลงจากทโรงพยาบาลโทรมาแจงผลชนสตร แตยงไม

สามารถขนงานจรงได การรางภาพในเวลานนเปนไปอยางฉบพลนดวยลาย

เสนดนสองายๆ เพยงไมกเสนและไมประณตเทาใดนก แลวมาเพมเตมราย

ละเอยดลกษณะเสนแตกแขนงจ�านวนมาก เมอขยายแบบรางลายเสนเปนผล


งานจรงลงเฟรมผาใบ สวนภาพลายเสนชด “ในอทร” ทรางขนในเวลาตอมา

มความประณตมากขนและน�าไปขยายเปนผลงานจรงเพยงสองชน

ภาพรางผลงานชดท 2 รก 1 - 3 (Placenta I - III)

“รก 1” (Placenta I) ขนาด 134.5X134 ซม. เทคนค สอะครลก และเยอกระดาษผสมส


“รก 2” (Placenta II) ขนาด 134.5X134 ซม. เทคนค สอะครลก และเยอกระดาษผสมส

“รก 3” (Placenta III) ขนาด 134.5X134 ซม. เทคนค สอะครลก และเยอกระดาษผสมส

ผลงานในกลมท 1 ทง 3 ชน เปนรปทรงลกษณะของรกในเฉดสชมพระเรอ

เสนสายทแตกแขนงเปนโครงขายดงใยสมพนธทคอยโอบอม ปกปองชวต

ภายใน และดอกหางนกยงสแดงทหลงไหลออกมาสบรรยากาศสเทาหมนรอบ

นอกแทนคาความหมายของเลอดทถายทอดจากแมสลก สวนสเทาหมน คอ

หวงบรรยากาศทจนตนาการถงความรสกภายในครรภมารดา


ภาพรางผลงานชดท 2 ในอทร 1 - 2 (In Amnion I - II)


“ในอทร 1: In Amnion 1” ขนาด 50X50 ซม. เทคนค สอะครลก วาดเสนดนสอ และเยอกระดาษผสมส

“ในอทร 2: In Amnion 2” ขนาด 50X50 ซม. เทคนค สอะครลก วาดเสนดนสอ และเยอกระดาษผสมส


ผลงานในกลมท 2 ทง 2 ชน มรปทรงหลก คอ รปทรงทรงกลมรคลายกบถง

น�าคร�าทเปนเกราะปกปองทารก ดอกหางนกยงยงคงน�ามาใชเปนตวแทน

ของเลอด ทงสองชนเปนภาพงานขนาดเลกทใหความรสกนาทะนถนอม การ

แสดงออกทางเทคนคปะตดเยอกระดาษผสมสจงปะตดแบบเรยบๆ เปนน�า

หนกสเทาเทากนหมด ไมมไลคาระดบออน-แกของส ความแตกตางจากเดม

ทมการไลระดบเฉดสและน�าหนกเสมอนการแตงเตมความรสกเศรา แตใน

งานชดนตงใจแสดงถงสภาพจตใจทสมดล นง เปนกลางขน จากการทความ

เศราถกปลดวาง ปลอยตนเองออกจากความทกข และเรมหวงจะมลกอกครง

1. การแปรคาอารมณสสญญะทใชในการสรางสรรค

1.1 การใชรปทรงเปนสญญะแทนคาอารมณ

ผลงานชดท 2 ทง 5 ชน มการใชรปทรง 2 ลกษณะ คอ รปทรงจากธรรมชาต

(Organic Form) และรปทรงบรสทธ (Pure Form) โดยไดเรมท�างานในชวง

เวลาเดยวกนกบการท�างานชนท 4 ในชดแรก คอ ภาพ “ขอเทวดานางฟา

คมครอง” ซงสภาวะอารมณและความรสกของความเศรา ณ ขณะนนเหมอน

วาตนเองเปนผเฝาสงเกตการณสภาพความเปนจรงของอารมณ และหยบมา

ใชเปนวตถดบเพอสรางสรรคงาน ความเศราจงอยในสภาพของความทรงจ�า

และการระลกถงในฐานะวตถดบทางอารมณเทานน

1.1.1 รปทรงจากธรรมชาต (Organic Form) ทใชเปนหลก ไดแก รปทรง

ลกษณะของรก ทารก และดอกหางนกยงสแดงสด รปทรงลกษณะของรกจะ

มเสนคลายโครงขายใยทโอบลอมหรอโอบอมรปทรงทารกเพอแทนสายเลอด


ทหลอเลยงและหลงไหลออกมาสบรรยากาศสเทาหมนรอบนอก สวนดอก

หางนกยงสแดงสดถกน�ามาใชเปนสวนประกอบในผลงานทง 5 ชน เพอเสรม

เนนรปทรงหลก ลกษณะการวาดระบายสแบบไมไลคาน�าหนก (Shade) ซง

จะท�าใหมน�าหนกไมเหมอนจรง

1.1.2 รปทรงบรสทธ (Pure Form) ปรากฏในผลงาน “ในอทร” ทง 2 ชน

เปนลกษณะโครงสรางของรปทรงกลมรวางไวกงกลางภาพ เพอแสดงถงการ

ใหความส�าคญทสด รปทรงนกลนกรองภาพความคดผานจนตนาการออกมา

เปนรปทรงทมลกษณะคลายกบถงน�าคร�า เปรยบเสมอนเกราะปกปองชวตท

บอบบางของทารกในครรภ ดงค�ากลาวของชลด นมเสมอ (2553, 268) วา

“...รปทรงทเปนศลปะจะตองมาจากการเหนแจงของศลปน ไมใชเกดจาก

เหตผลหรอกฎเกณฑใดๆ กฎเกณฑของเอกภาพไดกลายเปนสวนหนงของ

สญชาตญาณไปแลว ทกอยางซอนอยในสวนลกของรปทรงจนเราไมสงเกต

เหน รปทรงไมใชผลของปญญาแทๆ แตเกดจากการน�าของอารมณ เมอ

ศลปนไดรบอารมณสะเทอนใจจากสงเราภายนอกหรอภายในจนเกดความ

จ�าเปนทแสดงออก เขาจะตองสรรหาหรอสรางรปทรงขนเพอเปนสอของการ

แสดงออกนน กระบวนการทง 3 ขน คอ การเกดอารมณ การสรางรป และ

การแสดงออกน เปนไปโดยกลไกภายในของศลปนทเรยกวา การเหนแจง

มากกวาจะเปนไปดวยปญญาหรอเหตผล...”

เมอวเคราะหความสมพนธของระดบอารมณกบการใชรปทรงในผลงานชด

ท 2 พบวา ชวงเวลาทสรางงานชดนเปนชวงเวลาความรสกเศรากลายเปน

อารมณทถกเฝามองไกลๆ การแสดงผลของรปทรงในงานชด “รก” เปน


เหมอนการตแผถงสาเหตหนงของความโศกเศราทเคยเกดขน ดวยการใช

ขนาดรปทรงทใหญโตจนลนกรอบ เชนเดยวกบการรองตะโกนประกาศกอง

ใหโลกรวา “ฉนจะไมยอมแพกบความเศราน” สวนงานชด “ในอทร” เปน

ไปในลกษณะตรงกนขามกน คอ ใชรปทรงขนาดเลก เนองจากความเศราใน

ใจทหมดไปพรอมกบเรมคดถงสงทอยากใหเกดขนใหมนนคอ อยากมลกอก

สกครง เปนความหวงทอยากใหเปนจรงแตไมแนใจวาไดหรอไม รปทรงเลกๆ

จงเปรยบเหมอนพนทของความหวงเลกๆ ทก�าลงงอกงาม และไดน�ารปทรง

ทารกกลบมาใชเชนเดยวกบงานในชดแรกแตแทนคาความหมายทตางไป คอ

ทารกในชดแรก หมายถง ลกทเสยชวตไปแลว ทารกในชดนหมายถงความ

หวงครงใหมเรองลกทเรมกอตวขนลางๆ จงมไดเนนใหเหนเปนภาพทชดเจน

สวนดอกหางนกยงในชดนยงคงแทนคาความหมายเดมตามงานชดแรก คอ

เลอดและชวต จะตางกนกแตวธการระบายสทเกบรายละเอยดของน�าหนก

นอยลง เพราะตองการใหเกดความกลมกลนกบน�าหนกแบนๆ เชนเดยวกบ

สของกระดาษทปะตดลงไป

1.2 การใชสเปนสญญะแทนคาอารมณ

งานชดนตงใจใหอยในเฉดสชมพระเรอดงดอกบวแรกแยมเปนหลกคลายกบ

มสงมชวตทอยในนนก�าลงจะเตบโตและเบกบาน ขณะทสแดงของหางนก

ยง กบสชมพในเสนทแตกแขนง คอ ตวแทนของเลอดและน�าตา และมสสม

อมชมพออนๆ ทใหอารมณนมนวล อบอน และรสกปลอดภย สวนน�าหนก

ออน-เขมของสเทาแทนบรรยากาศของพนทสวนตวเปรยบกบพนทในครรภ

การใชสในผลงานชดท 2 ในงานชด “รก” ทงสามภาพใชโครงสรางสแบบ


เดยวกน คอ ชมพและเทาทอยในระดบน�าหนกทใกลเคยงกน เปนความ

ตงใจเพอใหภาพทงสามสามารถวางตอเนองเปนเรองราวเดยวกน สวนใน

งานชด “ในอทร” แมจะมสชมพแตกอยในเฉดทออนบางเพยงเพอสรางความ

กลมกลนไปกบสเทาของกระดาษทปะตดในงาน “ในอทร 1” และใหกลมกลน

กบลายเสนดนสอเบาๆ ทตงใจเวนพนทวางใหเหนผวผาใบสขาวในงาน “ใน

อทร 2” สวนอกสหนงทอยในงานทง 5 ชนในชดน คอ สแดงสดของดอกหาง

นกยงทระบายแบบแบนๆ ไมเกบรายละเอยดของแสงเงา ทงน กเพอผลลพธ

ทางการมองภาพรวมทมลกขดใหกบภาพรวมของสในองคประกอบ

1.3 การใชพนทวางเปนสญญะแทนคาอารมณ

ผลงาน 3 ชนในชด “รก” ตงใจสรางบรรยากาศสเทาหมนทงออนและเขม ซง

จนตนาการดจดงหวงบรรยากาศความรสกภายในครรภ ปรมาณของพนทวาง

โดยเฉลยในงานทง 3 ชน มประมาณรอยละ 40 มความส�าคญรองลงมาจากรป

ทรงรก ซงพนทดงกลาวจะใหผลทางความรสกนาหวาดหวน นาขนลกอยในท

การใชพนทวางในงานชด “รก” มปรมาณและสอความหมายมากกวาพนท

วางในงานชด “ในอทร” เนองจากเปนการทงทวนบรรยากาศของความ

เศรา กอนจะเรมตนคดถงความหวงใหม แมวาผลลพธของทวางสเทาทใชวธ

ระบายทงรอยพกนหยาบๆ ในงานชด “รก” จะใหความรสกคลายจะเวงวาง

หรอนาหวาดหวนอยบางแตกดไมเปนอนตราย จงไดน�าพนทวางในลกษณะ

บรรยากาศทคลายคลงกนนมาใชในภาพสดทาย คอ “ในอทร 2” แตกระชบ

พนทใหดแลวรสกอบอนมากยงขน


2. วเคราะหความสมพนธของระดบอารมณและการแสดงออกเปรยบเทยบ

ระหวางผลงานชดท 1 และชดท 2

ความสมพนธของระดบอารมณระหวางงานชดท 1 และชดท 2 ทสงผลตอ

การแสดงออกของงานทงสองชดใหมรปแบบตางกน ทเหนไดชดเจนและม

นยยะส�าคญ คอ ระดบความรนแรงของอารมณซงสงผลเปนรปธรรม

2 ลกษณะ คอ ขนาดของผลงานและปรมาณทศนธาตในงาน

ขนาดของผลงาน งานชดแรกมขนาดเฉลยอยท 100X150 เซนตเมตร -

150X180 เซนตเมตร เปนความตงใจสรางชนงานขนาดใหญเพอใหเหมอน

ความรสกโศกเศราทยงอยในสภาพมากมายและกวางใหญ ตองการพนทเพอ

ปลดปลอยความรสก ขณะทงานชดทสองมขนาดเฉลยอยท 50X50 เซนตเมตร

- 100X130 เซนตเมตร ขนาดทเลกลงเปนเหมอนสภาพความเศราทถกเกบเอา

ไวภายในพนทสวนตวโดยเฉพาะ และเปนพนทนอยนดทมไวเพอจนตนาการ

ถงความหวงครงใหม

ทศนธาตในงาน งานชดแรกการใชทศนธาตตางๆ ถกปลดปลอยออกมาอยาง

มากมายเหมอนพวกบาพลงและอยากปลอยของ แตในความเปนจรง คอ การ

ปลอยพลงของความเศรา ขณะทผลงานชดทสองน�าทศนธาตมาใชเพยงไมก

อยาง เนองจากพลงความเศราทเบาบางลง อารมณอนๆ คอยเรมตนเขามา

แทนท ทชดเจนทสด คอ ความหวง


สรป

การแปรคาอารมณสการสรางสรรคงานศลปะ กรณศกษาผลงานชด “ความ

เศราอนงดงาม” ดงไดวเคราะหมาทงหมดน จะเหนวธคดและแนวทางการ

สรางสรรคของขาพเจาวา มวธคดเปนภาพและการใชอารมณความรสก

มากกวาความคดทเปนเหตผล ซงอทธพล ตงโฉลก (2550, 154) ใหความ

เหนวาศลปนกลมนจะมทศนะวา

“...‘ศลปะเปนภาษาแหงความงาม’ และ/หรอ ‘ศลปะเปนภาษาแหงอารมณ

ความรสก”ศลปนกลม ‘ความงามนยม’ และ/หรอ ‘อารมณนยม’ น ความ

คดจะมจดเรมตนจากความบนดาลใจ ขนตอนการท�างานยอมเรมตนจาก

การหาความบนดาลใจ ความร ขอมล และวธคด คอ การคดเปนภาษาภาพ

โดยตรง...”

โดยทวไปศลปนจะตองแสวงหาแรงบนดาลใจเพอกระต นใหเกดความ

สรางสรรค ซงแรงบนดาลใจนอาจเกดจากจนตนาการหรอประสบการณ

สวนบคคล ในกรณของขาพเจาการสรางสรรคผลงานทง 10 ชนในชดนเกด

จากประสบการณตรงในแงลบ คอ ความสญเสยครงใหญทท�าใหอารมณโศก

เศราครอบง�าจตใจ จนตองหาทางดนรนออกจากความมดนนดวยพลงแหง

ศลปะ ซงการแปรคาอารมณสกระบวนการสรางสรรคนสามารถสรปเปน

แผนภาพไดดงน


สงหนงทขาพเจาคนพบจากกระบวนการสรางสรรคน คอ ศลปะ ศลปน และ

อารมณ มความสมพนธกน ดงเชนค�ากลาวของ จตร ภมศกด (2552, 73) วา

“...ถงแมศลปนจะพยายามอยางไร อารมณบรสทธปราศจากพนฐานกไมอาจ

มขนไดอยนนเอง ศลปะของเขายอมสะทอนแทนอารมณของเขาทมพนฐาน

จากชวตจรงอยางไมอาจหลกเลยงไดเลย...”

ดงนน ศลปะจงมใชการน�าเสนอเพยงรปแบบความงามในลกษณะตางๆ ทาง

รปทรง สสน หรอลอกเลยนแบบวตถทเหนเทานน แทจรงแลวศลปะของ

มนษยยงแสดงออกซงอารมณภายในใหปรากฏออกมาดวย ดงทนกคดชาว

อตาเลยนทชอเบเนเดตโต โครเช (Benedetto Croce) ประกาศวาทะส�าคญ


วา “Art is Intuition” ในผลงานเขยนสรางชอ “Aesthetic as Science of

Expression and General Linguistic” ป 1902

“Intuition” ในพจนานกรมของ Longman แปลได 2 ความหมายคอ

1. ความสามารถในการเขาใจหรอรบรบางสงดวยเหตผลแหงความรสก

มากกวาพจารณาขอเทจจรง

2. ความคดเกยวกบความจรงในสถานการณเฉพาะทองอยกบความรสก

มากกวาขอเทจจรง ขณะทนกวชาการไทยประชด ทณบตร (2533, 86)

กลาววา

“...โครเช ใชค�าวา Intuition หรออาจจะแปลความหมายไดวาเปนภาพทเหน

แวบหรอผดขนมาในจตใจโดยทไมไดวางแผนไวลวงหนา และไมใชภาพของ

ประสบการณเกาๆ ทสมบรณอยแลว แตเปนภาพของสงใหมๆ ทยงไมชดเจน

...เมอใดท Intuition ไดรบการพฒนาหรอการหมกตว (Ferment) ถงขดสด

แลวศลปนจงแสดงออก (Express) ซงสงใหมนออกมา...”

นกคดทมความเหนคลายคลงกนกบโครเชแตอธบายความสมพนธระหวาง

ศลปะกบการแสดงออกซงอารมณไดอยางชดเจน คอ จอหน ฮอสเปอร

(John Hospers) เขาอธบายวาศลปนตกอยในอ�านาจของอารมณทพอใจ

และตองการจะอธบายหรอถายโยง ปลดเปลองอารมณนนออกมาผาน

กจกรรมสรางสรรค ความคดของการสรางสรรคนนจะเกดขนทละเลกละนอย

กอขนในจตใจแลวพฒนาขนเปนล�าดบสมพนธกบภาวะอารมณจนกระทงได

ผลงานส�าเรจ ค�าอธบายของฮอสเปอรนตรงกบกระบวนการทเกดขนในการ


สรางสรรคผลงานของขาพเจา เพยงแตอารมณทครอบง�าขาพเจานนอาจ

ไมใชอารมณทพอใจ และฮอสเปอรมไดอธบายไปถงผลของภาวะอารมณ

หลงศลปนปลดเปลองผานงานศลปะแลววาเปนเชนไร ในกรณนขาพเจาได

คนพบจากการวเคราะหงานทงหมด เหนพฒนาการของอารมณทคลคลายไป

สมพนธกบลกษณะการถายโยงหรอการแสดงออกในกระบวนการสรางสรรค

งาน สามารถสรปไดวา ศลปะนอกจากจะเปนสอในการถายทอดอารมณ

ยงชวยปลดเปลองภาวะภายในทเขมขนใหแผวบางลงจนกระทงหมดไป จนถง

ขนสามารถยกระดบจตใจใหปลอยวางตนเองจากความทกขได

หากน�ามาประเมนคณคาศลปกรรมตามหลกของเอดมนด เบรก เฟลดแมน

(Edmurd Burke Feldman) ซงแบงออกเปน 3 กลม ไดแก

1. ฟอรมอลลสต (Formalism) มงหมายสรางสรรคผลงานทม “ความงาม”

หรอสนทรยภาพทางรปทรงเปนหลกการส�าคญ ซงอทธพล (2550, 79) ให

ค�าสรปวา “ศลปะเปนภาษาแหงความงาม”

2. เอกซเพรสสวสม (Expressivism) มงหมายสรางสรรคผลงานทเปนการ

แสดงออกของ “อารมณความรสก” สะเทอนใจเปนคณคาส�าคญทสด อทธพล

(2550, 80) ใชค�าวา “ศลปะเปนภาษาแหงความรสก”

3. อนสตรเมนทลลสม (Instrumentalism) มงหมายสรางสรรคผลงานบน

พนฐานความเชอวา ศลปะ คอ เครองมอในการสอสาร เพอยกระดบจตใจ

คณคาอยทผลสมฤทธทเกดขนตอจตใจและความคดของผชมงาน


จะเหนวาผลงานของขาพเจามคณคาตามจดมงหมายทง 3 สวนรวมกน กลาว

คอ หากมองในสายตาของผชมงานศลปะแวบแรกจะไดสมผสกบคณคาดาน

ความงามจากทศนธาตทงหมด (ทปรากฏรวมกนอยางลงตว) เปนความจงใจ

ทจะหลบซอนอารมณทศลปนตองการถายทอดภายใตความงาม หากเมอผ

ชมพจารณาไปในรายละเอยดกจะคอยๆ พบกบอารมณความเศราทซอนอย

ในทศนธาตตางๆ ทใชเปนสญญะแทนอารมณดงทไดวเคราะหไว

เจตนากระบวนการคดและแสดงออกเชนนมาจากจดยนการสรางสรรคงาน

ของขาพเจาทมทศนะตอการมองโลก มองชวต และการสรางงานศลปะวา

ไมวาเรองราวจะเลวราย ทกขแคไหน กอยากถายทอดออกมาในมมมอง

เชงบวก ขาพเจาตองการใหอารมณทปรากฏอยนนถกกลอมเกลาเปนการ

สรางสรรคทมสารตถะ หรอแกนท “ความงาม” เพราะเชอวา “ความงาม”

จะยกระดบจตใจผด

ความงามทแปรคาจากอารมณเศราดวยเรองราวสะเทอนใจของภาวะการ

สญเสย ขาพเจากาวขามความเปนแมผสญเสยลก ดวยการเปลยนสถานทให

อารมณเศรานนปรากฏตวใหมบนแผนเฟรมดวยความเปนศลปน

ขณะทศลปะท�าใหขาพเจากาวพนความโทมนส สภาวะสงบนงและปลอยวาง

ได ขาพเจากเชอวาศลปะทสรางจากความจรงใจเชนน เมอผดไดสมผสหรอ

เสพสนทรยรสของความงามเชงบวกอนเกดจากเบองหลงแรงทเปนเชงลบอน

สะทอนใหเหนปญญาของมนษยทสามารถกาวพนความทกขมาได ผดทอาจม

ประสบการณรวมหรอก�าลงมทกข อาจเชอมโยงทกขของตนแลวใชบทเรยน


ของศลปนผานงานศลปะเปนแรงบนดาลใจใหกาวขามทกขนน หรอเปลยน

มมจากลบมาสบวกไดซงกคอคณคาอกประการหนงตามจดมงหมายท 3

คณคาททบซอนกนทง 3 ความมงหมายทปรากฏในงานของขาพเจาน เปดเผย

ใหตระหนกชด หลงจากการศกษาทบทวนครงน และท�าใหขาพเจาประจกษ

แจงถงความจรงแทในการแสดงออก ซงงานศลปะและความจรงแทในการ

เอาชนะความทกข ดงค�ากลาวของอทธพล (2550, 184) ทวา

“...ศลปะมใชการแสดงความรตามขอเทจจรง มใชการจ�าลองความเปนจรง

และมใชปรากฏการณตามธรรมชาต แตศลปะเปนการแสดงออกถงความ

เปนจรงทศลปนเขาถงอยางประจกษแจงดวยปรชาญาณ และปญญาญาณ

ออกมาเปนผลงาน...”

ดงนน ผลงานทง 10 ชน ทมจดเรมตน คอ ความตองการน�าพาตนเองออกจาก

ภาวะความโศกเศรา ดวยพลงของงานศลปะเชนทเคยไดรบขณะสรางสรรค

งานในอดตทผานมา จากความคดแรกในการท�างานศลปะทเปนเพยงการ

ปลอบประโลมใจตนเองใหคลายจากความเศราเทานน จนกระทงถงงานชน

สดทายทหลอมรวมกลายเปนบนทกสวนตวถงความเศราอนงดงามนน

ความเปนจรงทขาพเจาไดประจกษแจงในการสรางสรรคงานศลปะทเกดขน

ทงหมด คอ งานศลปะทมชวตอยจรง ในรปแบบทขาพเจาไมเคยไดซาบซง

และไมเคยคดวาจะท�าไดมากอน และไดรบผลทมคณคามหาศาลกลบมาใน

ชวต เปนปญญาญาณทประจกษถงความจรงของชวตวา มนษยตองเรยนร

ยอมรบสงทเกดขนและอยกบสงนอยางเขาใจในธรรมดาของโลกทเราอาจ


จะตองพบกบแบบทดสอบความรสกใหมอกมากทจะสรางความปวดราวให

แกชวตในวนขางหนาอกกเปนได เพราะ “สงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย

ของมน ไมเคยเปนไปตามความตองการของเรา เพราะธรรมชาตเปนอยางน

แหละชวตเราจงมคา...มคาทกลมหายใจ” (ชยสาโรภกข 2548, 102)


บรรณานกรม

“ความรสกเกยวกบสในเชงจตวทยา.” 2545. http://www.prc.ac.th/

newart/webart/colour04.html. (สบคนเมอ 15 กมภาพนธ

2556).

จตร ภมศกด. 2552. ศลปะเพอชวต. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร:

แมค�าผาง.

ชยสาโรภกข. 2548. ท�าไม. กรงเทพมหานคร: เมดทราย.

ชลด นมเสมอ. 2553. องคประกอบของศลปะ. พมพครงท 7. กรงเทพ

มหานคร: อมรนทร.

ประชด ทณบตร. 2533. “ศลปะกนการแสดงอารมณ.” วารสารคร

ปรทศน 15 (พฤศจกายน - ธนวาคม): 86 - 91.

วชราพร อย ด . 2554. ความเศร าอนงดงาม: สจบตรนทรรศการ.

กรงเทพมหานคร: สภา.

“สกบอารมณความรสก.” 2552. http://www.nana-bio.com/image%20

web2/nana%20story/Color.html (สบคนเมอ 15 กมภาพนธ

2556).


สรพงษ บนนาค. 2546. ฟรดา. กรงเทพมหานคร: ศรสารา.

อทธพล ตงโฉลก. 2550. แนวทางการสอนและสรางสรรคจตรกรรมขนสง.

กรงเทพมหานคร: อมรนทร.

Alcantara, lsabal and Egnolff, Sandra. 2011. Frida Kahlo and Diego

Rivera. New York: Prestel Verlag.

Chicago, Judy and Borzello, Frances. 2010. Frida Kahlo: Face to

Face. New York: Prestel Verlag.

The Institute for Foreign Culture Relations. 1990. Kathe Kollwitz

Engeravings Sculptures. 2nd revised and enlarged edition.

Heinrich Fink.


การศกษาพระพทธรปทรงเครองศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองลำาปาง

ทพวรรณ ทงมงม

ผชวยศาสตราจารยประจ�าภาควชาภาพพมพ จตรกรรม และประตมากรรม

คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

บทคดยอ

งานวจยนมวตถประสงคทจะศกษาถงประวตความเปนมา แนวคด รปแบบ

และเทคนควธการสรางพระพทธรปทรงเครองศลปะพมา วดมอนปยกษ เมอง

ล�าปาง พรอมทงท�าการอนรกษองคพระพทธรปทช�ารดเสยหาย โดยใชความร

ดานการอนรกษศลปกรรมและดานวทยาศาสตรในการอนรกษ ตลอดจนการ

สรางพระพทธรปองคจ�าลอง ดวยองคความรทไดรบจากการศกษาวจยเบอง

ตนมาเปนแนวทางซงมแนวคด รปแบบ และเทคนควธการสรางทสะทอนถง

ภมปญญาทองถน ผลการวจยพบวาพระพทธรปทรงเครองศลปะพมา สกล

ชางมณฑะเลย วดมอนปยกษ เมองล�าปาง เปนพระพทธรปปางโปรดพญา

ชมพบดทไดรบอทธพลดานประตมานวทยาจากพระพทธปฏมาสกลชางไท

ใหญ และมพทธลกษณะทสะทอนความหมายเชงสญลกษณแนวคดมหา

ปรสลกขณะ สญลกษณปางพระพทธปฏมา สญลกษณพระพทธเจาองค


การศกษาพระพทธรปทรงเครองศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองลำาปาง

ปจจบน และสญลกษณจากวสดทใชในการสราง โดยเฉพาะคตความเชอ

เรองอานสงสการสรางพระพทธรปดวยเกสรดอกไมเพอถวายเปนพทธบชา

และสบทอดพระพทธศาสนา ดวยกรรมวธการสรางงานศลปะเครองเขนซง

เปนลกษณะพเศษในงานพทธศลปของพมาและไทใหญ สนนษฐานวาสราง

ขนจากประเทศพมาแลวอญเชญมาประดษฐานในวหารไมวดมอนปยกษเมอ

ประมาณ 150 ปกอน

สวนการอนรกษพระพทธรปทช�ารดใหกลบมามสภาพทมนคงแขงแรงนน

ไดท�าการตรวจสอบองคประกอบและคณสมบตของวสดทใชในการสราง

พระพทธรปดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอน รวมทงปฏบตการอนรกษโดยใช

ความรดานเทคนคและกระบวนการอนรกษงานศลปกรรมประกอบกบความ

รจากการศกษาวจย นอกจากน ผวจยไดสรางพระพทธปฏมาองคจ�าลองโดย

น�าองคความรจากการศกษาวจยเบองตนมาเปนแนวทาง ดวยแนวคด รปแบบ

เทคนควธการทสะทอนถงคตความเชอและภมปญญาทองถน ผสมผสานกบ

ความรทางดานทศนศลปในปจจบน ทงน หวใจส�าคญของผลการศกษาวจย

ครงน คอ องคพระพทธรปไดกลบมามสภาพทมนคงแขงแรงและเกดองค

ความรเรองการอนรกษพระพทธรปศลปะพมาในลานนา ตลอดจนสรางความ

ภาคภมใจแกผคนในชมชนทองถน เพอเปนการอนรกษและสบทอดมรดกทาง

วฒนธรรมของชาตอยางยงยน

ค�าส�าคญ: พระพทธรปศลปะพมา, การอนรกษพระพทธรป, การสรางสรรค

ศลปกรรม



Tippawan Thungmhungmee

Assistant Professor, Department of Printmaking Painting and Sculpture,

Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, Chiang Mai, Thailand.

ABSTRACT

This research had the purposes of studying the history, concept

for and techniques involved in the creation of the Buddhist image

of the Burmese art at Wat Monpooyak in Lampang Province and

conducting the conservation of the damaged image utilizing

the knowledge of art and scientific conservation methods as

well as creating a duplicate model of the mage based on the

knowledge gained from the research whose concept, form and

technique reflected the local wisdom. The researcher found that

the Buddha image of the Burmese art of the Mandalay School

at Wat Monpooyak in Lampang Province was of the preaching



to Jambupati posture influenced by the iconography of the Tai

Yai school of Buddha sculpture which conveyed the symbolic

meaning of the characteristics of a great man, the Buddha, and the

materials used in the casting, in particular the belief in the merit

of creating a Buddha image from flower pollen to pay respect

to the Buddha and to propagate or pass down Buddhism. The

method used was that of the lacquer-ware making art unique to

the Burmese and Tai Yai approximately 150 years ago.

In the conservation of the image to make it strong and sturdy, the

knowledge and technique of the art and science of conservation

were combined. An electron microscope was used to examine

its components and material properties. Knowledge was drawn

from experience in art conservation practice and technique.

Furthermore, the researcher also created a duplicate model of the

image applying the knowledge gained from the primary research

in terms of concept, form technique and method that reflect

the local beliefs and wisdom in combination with the modern

knowledge of visual art. The key part of this research was that the

Buddha image had been restored to a strong and solid condition

along with the knowledge of the Burmese style Buddha image

in Lan Na while stimulating pride among the members of the


cultural community and conserving and sustaining the nation’s

cultural heritage for a long lasting existence.

Keyword : Buddha image Burma arts, Conservation of Buddha

image, Arts creation


ความส�าคญและทมาของปญหาทท�าการวจย

พระพทธรปนบเปนสญลกษณขององคพระสมมาสมพทธเจาซงเปนทยด

เหนยวจตใจของพทธศาสนกชนทงหลาย ไมวาจะเปนชาวพทธในประเทศไทย

หรอนานาประเทศกตาม ประวตการสรางพระพทธรปเรมในประเทศอนเดย

สมยโบราณโดยไดรบแนวความคดมาจากการสรางรปเทพเจาของชาวกรก

เพอเคารพบชาตามความเชอของตน ตอมาชางอนเดยไดน�าแบบอยางแนว

ความคดนนมาสรางเปนพระพทธรปสมยตางๆ แลวแพรหลายมาสดนแดน

ทรบนบถอพระพทธศาสนา (ราชบณฑตยสถาน 2550, 564) แมกระนน

กตามการสรางสรรคพระพทธรปของแตละประเทศกจะมลกษณะทผดแผก

แตกตางไปจากรปแบบการสรางพระพทธรปของอนเดยในสมยโบราณซงถอ

เปนตนแบบการกอก�าเนดพระพทธรปมาแตเดม ทงน เนองมาจากปฏมากร

ผสรางสรรคในแตละวฒนธรรมไดน�าแนวความคดทเปนแบบฉบบของตนเอง

เขามาปรบใชไดอยางเหมาะสม กบความรทางทฤษฎและเทคนควธการทได

รบมาจากนานาอารยประเทศ (กรมศลปากร 2533,114)

ในทางความหมาย พระพทธรป คอ ขาวสารอนประเสรฐ เปนสงสดรกสด

บชา เปนรปลกษณอนวเศษขององคตถาคต เปนมณฑลธรรม เปนรหส

สญลกษณชวงขณะแหงการตรสร เปนสอบงบอกถงอารมณกรรมฐาน เปน

สอถงสภาวะวมตหลดพนจากสงสารวฏ (เขมานนทะ 2538,128) โดยความ

งามอนเปยมดวยระเบยบวนยแหงศลปะอนเกดจากการพฒนารปแบบและ

สนทรย จากภาพสญลกษณไปสลกษณะของบรษผยงใหญ ไดแก มหาปรส


ลกขณะ 32 ประการของพระพทธเจา (พระธรรมปฎก 2543, 219) แสดงให

เหนวาเจตนาในการสรางพระพทธรปนนเปนเรองใหญ นายชางปฏมากรตอง

ใชพลงสรางสรรคจากชวตและจตวญญาณทงหมด ดวยประเพณนยมในการ

สรางนบแตการสมาทานอโบสถศล การท�าจตภาวนาจนไดเหนภาพพทธนมต

หรอลถงภมธรรมอนประณตเหมาะทจะสอสารผานทางรปลกษณพระพทธ

ปฏมาเพอแสดงออกถงความเลอมใสศรทธาของตน อกทงยงเปนมงขวญของ

ชมชน (เขมานนทะ 2538, 128) รปทรงทางศลปะสามารถสะทอนถงพระ

เมตตาคณ พระบรสทธคณ และพระปญญาธคณ ทงน คณลกษณะดงกลาว

ปรากฏออกมาแตกตางกนไดตามความรความสามารถทางสนทรยภาพ และ

จนตนาการของปฏมากรผสรางสรรคในแตละวฒนธรรม

คตการสรางพระพทธรปในอาณาจกรลานนาทกยคสมยลวนแลวแตไดรบ

อทธพลจากอาณาจกรทพระพทธศาสนามความเจรญรงเรองอยกอน เรอง

ราวและพฒนาการของงานศลปะจะมความสมพนธเกยวของกบประวตศาสตร

ของบานเมองและการเผยแพรเขามาของพระพทธศาสนาในสมยตางๆ เปน

อยางมาก (สรพล 2542, 172) โดยเฉพาะศลปะลานนายคหลงราวตนพทธ

ศตวรรษท 25 ศลปะพมาไดแพรหลายเขามาสดนแดนลานนา ดงปรากฏ

หลกฐานจากงานสถาปตยกรรมและศลปกรรมในบรเวณภาคเหนอตอนบน

ไดแก จงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงราย จงหวดล�าปาง จงหวดแมฮองสอน

และจงหวดตาก โดยเฉพาะเมองนครล�าปางในอดตนนถอไดวามความเจรญ

รงเรองทางศาสนาและศลปวฒนธรรมเปนอยางมาก ประชาชนสวนใหญ

เปนผมความเลอมใสในพระพทธศาสนา ผมฐานะดตางกพากนสรางวดวา

อารามดวยความศรทธา จงมงานศลปสถาปตยกรรมทไดรบอทธพลจากศลปะ


พมา-ไทใหญปรากฏอยเปนจ�านวนมาก เชน วดพระแกวตอนเตา วดศร

รองเมอง วดศรชม วดมอนจ�าศล และวดมอนปยกษ เปนตน

วดมอนปยกษหรอวดมอนสณฐานตงอยบนเนนเขาเตยๆ ในหมบานปาขาม

ทางทศตะวนออกเฉยงใตของเมองล�าปาง จากขอมลหลกฐานประวตศาสตร

ทองถนกลาววา พอเฒานนตานอย พอเฒานนตาไก พรอมพนองอก 3 คน

เปนผรเรมในการสรางวด โดยน�าชางฝมอมาจากประเทศพมาและมการ

กอสรางเพมเตมรวมทงปฏสงขรณอกหลายครง แรกเรมพระสงฆทจ�าพรรษา

นนลวนเปนชาวพมาแทบทงสน ตอมาภายหลงจงมพระสงฆไทยมาจ�าพรรษา

เพมขน (สถาบนวจยสงคม 2551, 130) ภายในวดปรากฏงานศลปกรรมพมา-

ไทใหญจ�านวนมาก ไดแก พระเจดย จตรกรรมฝาผนง จตรกรรมบนผนผา

และวหารไมแบบพมา ภายในประดษฐานพระพทธรปทรงเครอง ศลปะพมา

สมยมณฑะเลย ทมพทธลกษณะงดงามเกดจากภมปญญาในการสรางสรรค

ดวยเทคนควธการพเศษอนประณตแบบโบราณ

ภาพท 1 ชนสวนพระพทธรปทรงเครองศลปะพมาทช�ารดกอนการอนรกษ


สบเนองจากปญหาส�าคญซงเปนสาเหตใหชาวบานทอาศยอยบรเวณรอบๆ วด

มอนปยกษเกดรสกเศราสลดใจเปนอยางมาก ดวยสภาพความช�ารดเสยหาย

ของพระพทธรปเกาแกอนเปนทเคารพบชามาหลายชวอายคนและด�ารงอย

นบแตมการกอสรางวดมอนปยกษขนในราว พ.ศ. 2335 - 2338 (สถาบนวจย

สงคม 2551, 130) ทงน ทานเจาอาวาส พระอธการสมชย จตสวโร ไดกลาว

ถงเหตการณเมอวนท 21 เมษายน พ.ศ.2550 เวลาประมาณ 11.45 น. ทาน

ไดพบเหนคนรายลบลอบเขามาขโมยพระพทธรปออกจากซมเรอนแกวไม

ประดบกระจกสทประดษฐานอยภายในวหารไมโบราณ จงแจงตอเจาหนาท

ต�ารวจใหมายงทเกดเหตทนท ชาวบานผรวมอยในเหตการณกพยายามชวยกน

เกลยกลอมคนรายทอมพระไวในมออยเปนเวลานานพอสมควร เมอเจาหนาท

ต�ารวจมาถงและจะเขาจบกมกเกดเหตการณททกคนคาดไมถง คนรายไดยก

องคพระพทธรปขนเหนอศรษะแลวทมพระลงมาจากฐานชกชตกลงกระแทก

กบพนวหารแตกกระจายออกเปนชนเลกชนนอยเกลอนกลาดบนพน ไมมใคร

ทราบมากอนวาองคพระพทธรปท�ามาจากวสดอะไร

เหตการณทเกดขนสรางความสะเทอนใจแกผพบเหนเปนอยางมาก โดยเฉพาะ

ผเฒาผแกทเปนศรทธาวดนนรสกเสมอนกบการสญเสยสงทผกพนและเคารพ

บชามากทสดไป นบเปนปญหาใหญของทางวดทจะพยายามน�าชนสวนตางๆ

ทแตกออกเปนชนเลกชนนอยไมเทากนนนมาประกอบขนใหมใหเปนองคพระ

ดงเดมได ทานเจาอาวาสและศรทธาวดไดพยายามรวบรวมชนสวนทงหมดเทา

ทหาพบน�ามาเกบรกษาไวเปนอยางด และคาดหวงวานาจะมความรทสามารถ

ท�าการบรณะซอมแซมพระพทธรปทแตกออกเปนชนเลกชนนอยใหประกอบ

กลบคนมาเปนองคพระปฏมาทมความงดงามดงเดมได


อยางไรกตาม ความรเกยวกบแนวคด รปแบบ และเทคนคในการสราง

พระพทธรปทรงเครองศลปะพมาสมยมณฑะเลยทพบในเขตวฒนธรรมลาน

นานนยงไมเคยไดรบการศกษาอยางจรงจงมากอน โดยเฉพาะการสราง

พระพทธรปทใชวสดเทคนคพเศษซงปรากฏอยเปนจ�านวนนอย ท�าใหตลอด

ระยะเวลาทผานมาผลงานศลปะอนทรงคณคาดงกลาวแทบจะไมเคยไดรบ

การเผยแพรออกสการรบรของสาธารณชนเลย อกทงในปจจบนพระพทธ

รปทรงเครองศลปะพมาสมยมณฑะเลยของวดมอนปยกษยงตกอยในสภาพ

ช�ารดเสยหายอยางมาก จนท�าใหเกดความหวนวตกวาประเทศไทยอาจจะ

ตองสญเสยผลงานประตมากรรมอนมคาอยางยงไปในเรววนน เนองจากใน

ปจจบนยงไมมการศกษาคนควาความรเกยวกบเทคนค วธการอนรกษ และ

กรรมวธการสรางพระพทธรปทรงเครองศลปะพมาในลานนาอยางเปนระบบ

และครบถวนสมบรณ

ดวยเหตน โครงการวจยเรอง “การศกษาพระพทธรปทรงเครอง ศลปะพมา

วดมอนปยกษ เมองล�าปาง เพอการอนรกษและการสรางสรรคศลปกรรม”

จงไดเกดขน โดยเปนการวจยทมลกษณะผสมผสานประยกตระเบยบวธวจย

ในการแสวงหาความรเบองตน เพอน�าไปสการอนรกษและสรางสรรคงาน

ศลปกรรม มสวนประกอบอย 3 สวนดวยกน คอ

สวนแรก เปนการศกษาพระพทธรปทรงเครองศลปะพมาสมยมณฑะเลย

ท�าการเกบขอมลทงภาคเอกสารและภาคสนามในเขตวฒนธรรมลานนา เพอ

ใหไดความร ขอเทจจรงเกยวกบพระพทธรปดงกลาว สวนทสอง เปนการ

ปฏบตการอนรกษพระพทธรปทรงเครอง ศลปะพมาสมยมณฑะเลย วดมอน


ปยกษ เมองล�าปาง ซงไดรบความช�ารดเสยหายเปนอยางมาก ดวยความรทได

รบจากการศกษาวจยเบองตนประกอบกบความรดานเทคนคการอนรกษงาน

ศลปกรรมและวทยาศาสตรการอนรกษของผรวมวจยทมความเชยวชาญ โดย

ปฏบตการบรณะพระพทธรปใหกลบมามสภาพดดงเดมและเสรมความมนคง

แขงแรง สวนทสาม คอ การสรางพระพทธรปองคจ�าลอง ดวยความรทไดรบ

จากการศกษาวจย

การวจยตามโครงการนจะท�าใหไดรบความรทเกยวกบพระพทธรปทรงเครอง

ศลปะพมาสมยมณฑะเลยทปรากฏในเขตวฒนธรรมลานนา และไดปฏบตการ

อนรกษพระพทธรปทช�ารดเสยหายอยางรนแรง องคความรจากกระบวนการ

อนรกษจะเปนประโยชนส�าหรบการบรณะพระพทธรปทอาจเกดกรณปญหา

ใกลเคยงกนในอนาคต ตลอดจนไดรบงานปฏมากรรมทมเอกลกษณทางดาน

แนวคด รปแบบ และเทคนค เปนการเชอมโยงองคความรการสรางพระพทธ

รปจากภมปญญาทองถนเพอน�าไปส การอนรกษและสบทอดมรดกทาง

วฒนธรรมของชาตสบไป

วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษาถงประวตความเปนมา แนวคด รปแบบ และเทคนควธการสราง

พระพทธรปทรงเครองศลปะพมาสมยมณฑะเลย

2. เพออนรกษพระพทธรปทรงเครอง ศลปะพมาสมยมณฑะเลย วดมอนป

ยกษ เมองล�าปาง ใหคงสภาพทมนคง แขงแรง ดวยองคความรและเทคนค

การอนรกษทางดานศลปกรรมและทางดานวทยาศาสตรการอนรกษ


วธด�าเนนการวจย

โครงการวจย เรอง “การศกษาพระพทธรปทรงเครอง ศลปะพมา วดมอน

ปยกษ เมองล�าปาง เพอการอนรกษและการสรางสรรคศลปกรรม” เปนการ

ด�าเนนการวจยโดยใชการวจยผสมผสานระเบยบวธวจย (Combined

Research Methodologies) โดยการประยกตระเบยบวธวจยน�ามาใชในการ

แสวงหาองคความรเพอการอนรกษพระพทธรปทรงเครอง ศลปะพมาสมย

มณฑะเลย และสรางสรรคงานปฏมากรรมซงมวธด�าเนนการวจย 3 สวน ดงน

สวนท 1 การด�าเนนการวจยสวนนเปนการวจยเชงประวตศาสตรและ

ประวตศาสตรศลปะเกยวกบพระพทธรปศลปะพมา โดยใชระเบยบวธวจย

เชงคณภาพ (Qualitative Research) ท�าการเกบขอมลทงภาคเอกสารและ

ภาคสนามในพทธสถานลานนา วเคราะหขอมลโดยวธการจ�าแนกไปตามเรอง

ราวและรปแบบของงานศลปะ ดวยวธการพรรณนาวเคราะห (Descriptive

Analysis) รวมทงอธบายตความตามเนอหาสาระทปรากฏอยในงานพทธศลป

เหลานนเพอใหไดความรขอเทจจรง โดยศกษาพระพทธรปทรงเครองศลปะ

พมาสมยมณฑะเลยรปแบบตางๆ ภายในพทธสถาน พพธภณฑในขอบเขต

วฒนธรรมลานนาทปรากฏหลกฐานงานพทธศลปแบบพมา ไดแก จงหวด

เชยงใหม เชยงราย ล�าปาง ตาก และแมฮองสอน

3. เพอสรางสรรคงานศลปกรรม โดยน�าองคความรทไดรบจากการศกษาวจย

เบองตนมาเปนแนวทางในการสรางพระพทธรปองคจ�าลอง โดยมแนวคด รป

แบบ และเทคนควธการสรางทแสดงออกถงภมปญญาทองถน


สวนท 2 การปฏบตการอนรกษพระพทธรปทรงเครอง ศลปะพมาสมย

มณฑะเลย วดมอนปยกษ เมองล�าปาง ขนาดหนาตกมความกวาง 41

เซนตเมตร และความสง 78 เซนตเมตร ดวยองคความรทไดรบจากการศกษา

วจยในสวนท 1 และประสานงานรวมกบผเชยวชาญเฉพาะดานเทคนคการ

อนรกษงานประตมากรรมเพอมารวมงานกบโครงการวจย เนองจากพระพทธ

รปมความช�ารดเสยหายเปนอยางมาก และเพอใหเกดองคความรดานการ

อนรกษจงมความจ�าเปนตองใชความรทางดานวทยาศาสตรการอนรกษและ

ทางดานศลปกรรม ตลอดจนองคความรจากภมปญญาดงเดม ประกอบดวย

แนวคด รปแบบ เทคนค กระบวนการสราง เพอน�ามาเปนแนวทางของการ

อนรกษพระพทธรปในการวจยครงน

สวนท 3 การสรางงานศลปกรรมพระพทธรปองคจ�าลอง มลกษณะเปนงาน

วจยเชงสรางสรรคศลปะ (Creative Research) โดยใชองคความรทไดรบ

จากการศกษาวจยพระพทธรปซงมพทธลกษณะแบบพระพทธรปทรงเครอง

ศลปะพมาสมยมณฑะเลย สวนประกอบของวสดทใชสรางไดมาจากวสด

ธรรมชาตหลากหลายชนด เชน ดนหอม ไมมงคล เกสรดอกไม ผงดอกไม

ผสมน�ารก เปนตน ภายในรปทรงกลวงเปนโพรง (Hollow dry-lacquer

Sculpture) และตกแตงรายละเอยดภายนอกดวยเทคนค ลงรกปดทองลอง

ชาดประดบกระจก (gold leaf and coloured glass spangles) ซงยง

ไมมการศกษาคนควา รวบรวม บนทก เปนขอมลทางวชาการมากอน ดงนน

กระบวนการสรางสรรคงานปฏมากรรมในครงนจงนบเปนการใชความรจาก

การศกษาวจยเพอสรางสรรคและสบทอดองคความรจากภมปญญาพนถน

ไปสการพฒนางานทางดานพทธศลปตอไปในอนาคต


ผลการวจย

ประวตความเปนมาของพระพทธปฏมาศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองล�าปาง

จากการศกษาประวตความเปนมาของพระพทธปฏมาศลปะพมา วดมอน

ปยกษ เมองล�าปาง ไมพบขอมลหลกฐานวาใครเปนผสรางและสรางเมอใด

แตพอสนนษฐานไดวาพระพทธรปอาจจะสรางจากพมาแลวอญเชญเขามา

ประดษฐานบนวหารไมในภายหลง โดยพบวามประวตการสรางวดอยในชวง

ศลปะลานนายคหลงราวตนพทธศตวรรษท 25 ในชวงเวลาดงกลาวศลปะพมา

ไดแพรหลายเขามาสดนแดนลานนาพรอมกบชาวพมากบชาวไทใหญทเขามา

คาขายและท�าสมปทานปาไมรวมกบชาวองกฤษ เมอชาวพมาเหลานนประสบ

ผลส�าเรจทางการคาจนมฐานะร�ารวย ประกอบกบความเลอมใสศรทธาใน

พระพทธศาสนาจงไดรวมกนท�าการบรณะวดวาอารามทช�ารดทรดโทรม รวม

ทงสรางวดขนใหมหลายแหงภายในชมชนทตนอยอาศย โดยใชชางฝมอทมา

จากพมาโดยตรง (สรพล 2542, 216) จากแบบแผนของสถาปตยกรรมและ

งานศลปกรรมแบบพมากบไทใหญทมความคลายคลงกน เพราะมรากฐานทาง

วฒนธรรมเดยวกน ดวยเหตน วดของชาวพมาและไทใหญในเขตวฒนธรรม

ลานนานนจงเปนสญลกษณของจกรวาลตามคตพทธศาสนาแบบเถรวาท

(สถาบนวจยสงคม 2551, 59)


นอกจากน ภายในวหารยงนยมประดษฐานพระพทธรปไวเปนจ�านวนมาก

ลวนแตมพทธลกษณะงดงาม สะทอนถงเอกลกษณพเศษแบบศลปะสกลชาง

พมา-ไทใหญซงมความแตกตางจากพระพทธรปศลปะลานนา แตกมพนฐาน

แนวคดในการสรางเหมอนกนหลายประการ โดยเฉพาะความเชอวาเมอสราง

พระพทธรปเพอถวายเปนพทธบชาแลว ผสรางจะไดรบอานสงสเปนอนมาก

มหลกฐานปรากฏในคมภรเกยวกบอานสงสตางๆ รวมทงในต�าราการสราง

พระพทธรปทใหความส�าคญกบพทธลกษณะและการเลอกสรรวสดทน�ามา

สรางพระพทธรป เชน พระพทธรปทสรางดวย ไม หน หยก ทองแดงหรอทอง

เหลอง งาชาง ทองค�า แกวมณ และผงดอกไมผสมน�ารก เปนตน

จากการศกษาขอมลหลกฐานการสรางพระพทธรปในเขตวฒนธรรมลานนา

พบวามพระพทธรปเกสรดอกไมหรอพระพทธรปมกดอกไมประดษฐานอย

ตามพทธสถานตางๆ จ�านวนไมมากนก (ฮนส 2517, 113) สวนประกอบของ

วสดทใชสรางไดมาจากวสดธรรมชาตหลากหลายชนด เชน ไมมงคล ดนหอม

เกสรดอกไม และผงดอกไมผสมน�ารก เปนตน (สายนต 2545, 16)

นอกจากนน ยงมพระพทธรปเกสรดอกไมทประดษฐานอยภายในวหารไม

ศลปะแบบพมา-ไทใหญอกจ�านวนหนงดวย โครงสรางรปทรงของพระพทธรป

มลกษณะกลวงเปนโพรง หรอรปแบบโครงสรางประตมากรรมโปรง (Shell

Sculpture) ผวนอกตกแตงรายละเอยดดวยเทคนคการปนรก (Hollow dry-

lacquer Sculpture) แลวลงรกปดทองลองชาด ประดบกระจกส รปลกษณ

พทธลกษณะแบบทรงเครองอนเปนเทคนคกระบวนการสรางทมเอกลกษณ

พเศษของงานศลปะพมา เชน พระพทธรปเกสรดอกไม ภายในวหารวดมอน


สณฐาน และวดศรชม จงหวดล�าปาง วดพระธาตดอยกองม วดจองกลาง วด

จองค�า และวดพระนอนก�ากอ จงหวดแมฮองสอน ตลอดจนวดนนตาราม

จงหวดพะเยา

ดงนน คตการสรางพระพทธรปเกสรดอกไมศลปะพมาในวฒนธรรมลานนา

จงเปนสญลกษณทแสดงถงภมปญญาของผคนในทองถน ตลอดจนสามารถ

สะทอนใหเหนคณคาทางดานประวตศาสตรศลปะ โบราณคด และศลปกรรม


ภาพท 2 พระพทธรปทรงเครองศลปะพมา วดมอนปยกษ บนฐานบลลงกไมแกะสลกประดบกระจกส


พทธลกษณะของพระพทธรปทรงเครองศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองล�าปาง

ภาพท 3 พระพทธรปทรงเครองศลปะพมา วดมอนปยกษ


พระพทธรปศลปะพมา วดมอนปยกษ เปนพระพทธรปทรงเครองแสดง

อรยาบถนงขดสมาธเพชร พระหตถซายวางบนพระเพลา พระหตถขวาวาง

บนพระชาน นวพระหตถชลงพระธรณ พระเศยรมขนาดคอนขางใหญเมอ

เทยบกบพระวรกาย รปวงพระพกตรเปนทรงกลมร และมขอบพระพกตร

แถบใหญอนเปนเอกลกษณของพระพทธรปศลปะมณฑะเลย สวนประกอบ

ตางๆ บนพระพกตรมเอกลกษณคลายมนษย (ยกเวนเฉพาะสวนปลายพระกร

ยาวจรดพระองสา) พระวรกายมลกษณะสงโปรง สงางาม พระเพลากวาง

วางพระชานและพระเพลาราบกบองคฐาน และเปนพระพทธรปทรงเครอง

เตมยศแบบทรงพระมหามงกฎยอดแหลม ตกแตงผวนอกพระพทธรปดวย

การลงรกปดทองและมการลองชาดประดบกระจกส (แกวองวะ) มสามส

ไดแก สขาว สเขยว และสแดง รปทรงพระมหามงกฎของพระพทธรปทรง

เครองใหญจะสอบเขาเปนชนๆ คลายคลงกบศลปะทไดรบมาจากองคพระ

มหามยมน ศลปะอารากนของพมา พระพทธรปทรงเครองสวมอาภรณโดย

เปนฉลองพระองคแขนยาวแบบกษตรยทแตกตางออกไปจากพระพทธรป

ประเทศอนๆ ทจะตองแสดงใหเหนถงขอบพระจวรทมเครองทรงประดบทบ

อยดานบน (สมเกยรต 2550, 79 - 80)

ฐานพระพทธรปมความสงไมมากนกเพราะสรางควบคกบฐานบลลงกทม

ซมเรอนแกวขนาดใหญ ตกแตงดวยลวดลายพรรณพฤกษาไมแกะสลกและ

ประดบกระจกสวจตรอลงการอยดานหลง โดยจะตงพระพทธรปพรอมฐาน

เตยอยในต�าแหนงตรงกลางของบลลงก เพอเปนการแสดงใหเหนถงความ

หมายวาทรงเปนศนยกลางของจกรวาล พระองคทรงเปนเลศในสามโลก และ

นยมวางบนซมเรอนแกวทรงสง


รปแบบสญลกษณในพระพทธปฏมาศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองล�าปาง

การศกษารปแบบสญลกษณในพระพทธปฏมาศลปะพมา วดมอนปยกษ

เมองล�าปาง พบวารปแบบสญลกษณทปรากฏเปนรปธรรม 4 ประการ ม

รายละเอยดเรยงล�าดบดงน

1. สญลกษณจากแนวคดมหาปรสลกขณะ หมายถง ลกษณะรปแบบหรอ

รปทรงองคประกอบสวนตางๆ อนประกอบรวมกนเปนพระพทธปฏมาซง

ใชเปนสอไปถงเนอหาเรองแนวคดมหาปรสลกขณะทปรากฏในคมภรทาง

พระพทธศาสนา คตความเชอเรองลกษณะของมหาบรษเปนความรทไดรบ

การถายทอดมาจากต�าราทแตงขนโดยพราหมณคณาจารยผทรงคณวฒหลาย

ส�านกเมอประมาณ 1,000 ปกอนสมยพทธกาล กลาวถงบคคลผประกอบดวย

ลกษณะของบรษผยงใหญอนเปนคตของบคคลเพยง 2 ประเภท คอ พระเจา

จกรพรรดราชผทรงธรรมประการหนง และพระสมมาสมพทธเจาผสนอาสวะ

กเลสแลวอกประการหนง (รงโรจน 2553, 37) ในทางพระพทธศาสนาได

กลาววามหาปรสลกขณะของพระพทธเจานนเกดขนดวยการบ�าเพญบารม

ในชาตปางกอนจากอานสงสแหงการสรางกศลกรรมแตละอยาง สงผลให

เกดลกษณะของมหาบรษ 32 ประการและอนพยญชนะ 80 ประการ (พระ

ธรรมปฎก 2543, 219)


2. สญลกษณจากปางพระพทธปฏมา ค�าวาปางทใชกบพระพทธปฏมา

หมายถง ลกษณะรปแบบหรอรปทรงองคประกอบสวนตางๆ ทแสดงอรยาบถ

ทาทางของพระพทธรป ชอเรยกปางตางๆ ของพระพทธรปใชเกณฑหลาย

อยาง อาท เรยกตามอรยาบถ เชน ปางลลา (เดน) ปางไสยาสน (นอน) เปนตน

บางครงเรยกตามทาทางพระหตถ เชน ปางสมาธ ปางมารวชย ปางประทาน

พร และปางประทานอภย เปนตน เนองจากทมาของค�าวา “ปาง” หมายถง

ชวงเวลาหรอเหตการณ ซงสอความหมายถงเหตการณส�าคญ

ทปรากฏในพทธประวตของพระพทธเจาตงแตประสตจนปรนพพาน จงเปน

เหตใหมการเชอมโยงและคดสรางพระพทธรปเพอเปนสญลกษณถงพทธ

ประวตตอนใดตอนหนง เชน ปางประสต ปางปฐมเทศนา ปางเสดจลงจาก

สวรรคชนดาวดงส และปางปรนพพาน เปนตน (รงโรจน 2553, 47) สญลกษณ

จากปางพระพทธรปศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองล�าปาง มลกษณะเปน

ปางโปรดพญาชมพบด (ปางทรงเครองหรอปางทรมานพญามหาชมพบด)

หมายถง พระพทธรปทแสดงพระอรยาบถนงขดสมาธ พระหตถซายวาง

หงายบนพระเพลา พระหตถขวาวางคว�าทพระชานแบบเดยวกบปางมารวชย

ทรงเครองตน สบเนองจากพทธประวตคราวทพระพทธองคประทบ ณ เวฬ

วนาราม พระเจาพมพสารอทศถวาย ในครงนน พระเจาพมพสารถกพญา

ชมพบดกษตรยแหงเมองปญจาลนครผมฤทธเดชานภาพมากมารกรานขมเหง

จงทรงยดพระพทธองคเปนทพง ในการปราบพญาชมพบดพระพทธองคทรง

ทราบดวยพทธบารมวาพญาชมพบดจะไดดวงตาเหนธรรมส�าเรจมรรคผล จง

ทรงเนรมตพระองคเปนพระราชาธราช ทรงเครองราชาภรณครบทกประการ

แลวตรสสงใหพระอนทรเปนทตไปเชญพญาชมพบดมาเฝา พระพทธองคทรง


แสดงธรรมโปรดจนพญาชมพบดใหหมดทฐและไดขอบรรพชา พระพทธรป

ปางนเปนพระประจ�าปกน (ไขศร 2546, 21)

3. สญลกษณพระพทธเจาองคปจจบน ทปรากฏในรปแบบพระพทธ

ปฏมาศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองล�าปาง หมายถง พระโคตมพทธเจา

พระพทธเจาองคปจจบน พระองคทรงเปนพระพทธเจาในล�าดบท 28 ในชวง

ทอดตพทธเจายงทรงพระชนมชพอยนน พระโคตมพระพทธเจาทรงเปนพระ

โพธสตวซงหวงพระโพธญาณในบนปลาย พระองคทรงไดพบและปฏบตตน

ตามค�าสอนตลอดจนแสดงความศรทธาตอพระอดตพทธเจาเหลานน ท�าให

พระพทธเจาล�าดบท 4 คอ พระพทธเจาทปงกร จนถงพระพทธเจาล�าดบท 27

คอ พระพทธเจากสสปะ รวม 24 พระองค มพทธท�านายวาพระโคตมพทธเจา

ในเวลานนยงเปนพระโพธสตวจะบรรลพระโพธญาณ ตรสรเปนพระพทธเจา

นามวาโคตมะ ในขณะท 3 องคแรก ยงไมมพทธท�านาย (สมชาต 2529, 55)

4. สญลกษณจากวสดทใชในการสรางพระพทธปฏมา จากการศกษาพบ

วา การสรางพระพทธรปศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองล�าปาง ใชผงดอกไม

ผสมน�ารกเปนวสดหลกทประกอบขนเปนรปทรงพระพทธรป กรรมวธการ

สรางมลกษณะเปนงานศลปะเครองเขนแบบพมา โดยโครงองคพระพทธรป

มลกษณะโปรง ภายในกลวงเปนโพรง (Hollow dry-lacquer Sculpture)

แลวตกแตงรายละเอยดภายนอกดวยเทคนคลงรกปดทองลองชาดประดบ

กระจกสทไดรบอทธพลมาจากพระพทธปฏมาสกลชางไทใหญ พทธศาสนกชน

ชาวลานนามความเชอวาการสรางพระพทธรปนอกจากจะเปนพทธบชา

และสบทอดพระพทธศาสนาแลว ในปจจบนยงมผนยมสรางพระพทธรป


เพอเปนการบ�าเพญกศลสบอายดวย คตความเชอเรองอานสงสทปรากฏใน

เนอหาต�าราสรางพระพทธรปของวดปาบงจนจวา อดม รงเรองศร กลาวไว

ในสารานกรมวฒนธรรมไทยภายเหนอ เลม 8 วา (2542, 4289) เจาของหรอ

ศรทธาผสรางพระพทธรปถวายแกพระศาสนาจะไดเสวยสขทงในเมองคนและ

เมองฟาตามระยะเวลาตางๆ กน โดยขนอยกบลกษณะแหงการกอสรางและ

วสดทใชสราง ดงน

1) พระพทธรปทเขยนบนไม (อยางใบลาน) มอานสงส (ใหไดเสวยสขนาน

ถง) 5 กปป

2) พระพทธรปทวาดบนแผนผา กระดาษ หรอท�าดวยดนเหนยว มอานสงส

10 กปป

3) พระพทธรปสลกจากหน หยก ไมจนทน มอานสงส 13 กปป

4) พระพทธรปสรางจากทอนไมตางๆ มอานสงส 17 กปป

5) พระพทธรปหลอดวยทองแดงหรอทองเหลอง มอานสงส 19 กปป

6) พระพทธรปสรางดวยครง มอานสงส 20 กปป

7) พระพทธรปสลกจากงาชาง มอานสงส 30 กปป

8) พระพทธรปกออฐถอปน มอานสงส 32 กปป

9) พระพทธรปสรางจากหนและเงน มอานสงส 45 กปป


10) พระพทธรปสรางจากผงดอกไมผสมน�ารก มอานสงส 100 กปป

11) พระพทธรปสรางจากทองค�า มอานสงส 120 กปป

12) พระพทธรปสรางจากโลหะ 5 ชนด มอานสงส 10,000 กปป

13) พระพทธรปแกวมณ มอานสงส อสงเขยยกปป

ภาพท 4 การน�าชนงานเขาตรวจดวยกลอง จลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด

ภาพท 5 การขยายชนงานดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด

การศกษาโครงสรางชนส พระพทธรปศลปะพมาวดมอนปยกษ

การศกษาชนสโดยการท�าภาพอเลกตรอนทตยภม (เอสอไอ) และสเปกตรม

อดเอสจากภาคตดขวางของชนงานผวสพระพทธรป โดยถายภาพภาคตด

ขวางเพอดแตละชนของผวของพระพทธรป ทงน เมอท�าการวเคราะหองค


ประกอบทางเคมในแตละบรเวณดวยเครองวดรงสเอกซลกษณะเฉพาะแบบ

กระจายพลงงาน (Energy Dispersive X-ray Spectroscopy; EDS) โดย

ถายภาพภาคตดขวางของผวพระพทธรปจะเหนไดวามการแยกออกเปน 3 ชน

คอ

1. ชนของบรเวณผวทเปนสวนดานในสดพบวาเปนเซลลโลส คอ ตวประสาน

เนอ เปนวสดธรรมชาตทไดจากสวนประกอบของพชและผสมกบสวน

ประกอบของสตวจ�าพวกหนงสตว สนนษฐานไดวาเปนการผสมระหวางพช

แหงหรอดอกไมแหงบดละเอยดกบกาวหนงสตว ในสมยโบราณนยมใชกาว

จากหนงกระตายหรอหนงควายน�ามาตมเคยวจะไดความเหนยวขน เมอผสม

กบดอกไมทงไวใหแหงกจะแขงตว สามารถน�ามาปนเปนรปทรงหรออดลงใน

แมพมพ พระพทธรปทสรางดวยวธการนจะมน�าหนกเบากวาการสรางดวย

วสดประเภทโลหะ ไม หรอหน

2. ชนตรงกลางปรบผวใหเรยบและยดตรงเกาะระหวางผวชนในกบสชนนอก

ในบรเวณนมปรมาณคารบอนสงมาก คาดวาสารทน�ามาเปนสวนรองพนกอน

ทาสอาจเปนกลมเรซนหรอพอลเมอรทเปนตวยดเกาะกบผวทขรขระชนในได

ด และกนน�าทอาจซมเขาไปท�าลายโครงสรางภายในได สนนษฐานไดวาสาร

ดงกลาวมองคประกอบใกลเคยงกบยางรก ในอดตนยมใชยางรกสรางงานศลป

วตถ เนองจากมคณสมบตพเศษ คอ สามารถรกษาผวชนงานใหคงทนแขงแรง

เมอน�ามาทาวสดตางๆ จะชวยกนน�า น�ายางรกซงเปนสารอมลชนของสาร

อนทรยในน�าเมอตงทงไวในอากาศจะแขงตวได โดยกระบวนการโพลเมอรท

มน�าหนกโมเลกลสงขนและมโครงสรางเชอมโยงเปนรางแหท�าใหของแขงได


ทนความรอนมากขน ทนน�า กรด และดาง รวมถงตวท�าละลายหลายชนด

เพราะฉะนนยางรกจงนยมไปใชเปนสารเคลอบผวทเรยกวา แลคเกอร (กรม

ศลปากร 2551) การพบธาตดงกลาวในชนทสองจงสามารถสนนษฐานไดวา

เปนโครงสรางของยางรกทชางโบราณจะใชผสมกบสมก (ผงใบตองแหงเผา

ไฟ ผงถานหญาคา หรอผงกะลามะพราวเผาไฟอยางใดอยางหนง บดละเอยด

เปนผงเพอผสมยางรกตใหเปนเนอเดยวกนใชทารองพน) เพอเตรยมพนผว

พระพทธรปใหเรยบตงกอนการเชดรกปดทองในขนตอนตอไป

3. ชนนอกสดของชนงานจะเปนสวนของโครงสรางของพระพทธรป เมอ

ท�าการวเคราะหองคประกอบทางเคม พบวาประกอบดวยคารบอน ซลกอน

และออกซเจน เนองจากพบซลกอนมากขน โดยกระจายตวแทรกอยกบเรซน

หรอพอลเมอร (สด�า) การส�ารวจสภาพพระพทธรปกอนการอนรกษพบชน

ผวดานนอกสดถกทาทบดวยวสดประเภทสน�ามน (สทองกระปอง) และเมอ

ท�าความสะอาดชนสวนดวยทนเนอรจงไดสงเกตเหนผวของพระพทธรปบาง

ภาพท 6 ภาพขยายของภาพถายภาคตดขวางของชนผวพระพทธรป แสดงใหเหนถงรอยตอและลกษณะโครงสรางทางจลภาคของแตละชน

ภาพท 7 ภาพผวดานนอกของชนงานแสดงใหเหนการกระจายตวของจดสขาวสวางทเปนเนอส


กอนการอนรกษควรตระหนกถงเรองความหมายของพระพทธรปซงมความ

ส�าคญตอชาวพทธในชมชนทองถนเปนประการแรก เนองจากพระพทธรป

ถอเปนสญลกษณใหนอมระลกถงองคพระสมมาสมพทธเจา พทธศาสนกชน

มไดเหนพระพทธรปเปนงานศลปะหรอโบราณวตถ หากแตใหความส�าคญไป

ถงดานจตทมความศรทธา มความรกความผกพนตอองคพระพทธรปมานาน

หลายชวอายคน ดงนน จงควรตระหนกวาสงทจะท�าการอนรกษนนมคณคา

ทงดานนามธรรมและรปธรรม การอนรกษพระพทธรปจงถอไดวาเปนการ

รกษาความหมายทางนามธรรมใหสมบรณโดยการรกษารปธรรมไวใหแขง

แรง ประการทสอง คอ การศกษาถงประวตความเปนมาของพระพทธรป

เพอใหเขาใจถงคณคา ความส�าคญ ตลอดจนศกษารปแบบทางศลปกรรม

สกลชาง และเทคนควธการสรางพระพทธรป เพราะการสรางพระพทธรป

ในอดตมความแตกตางจากในปจจบนมาก โดยเฉพาะทมาของการสราง

พระพทธรปแตละองคลวนแลวแตมความส�าคญแตกตางกนออกไป ทงดาน

การอนรกษพระพทธรปศลปะพมา วดมอนปยกษ

จดยงคงมรองรอยของทองค�าเปลวตดอย นอกจากน ในการเกบขอมลภาค

สนาม จากพระพทธรปทมอายและรปแบบทางศลปกรรมใกลเคยงกนพบวา

จะนยมใชทองค�าเปลวปดทผว ไมพบวามการใชสน�ามนทา จงสนนษฐานวา

ผวเดมของพระพทธรปนาจะเปนการใชแผนทองค�าเปลวปดบนพนรก ดงนน

การอนรกษใหกลบคนสสภาพเดมมากทสดจะตองน�าสทองน�ามนททาทบออก

ใหหมด จากนนจงลงยางรกแลวปดทองค�าเปลวพระพทธรปทงองค


คตความเชอ รปแบบ วสด และกรรมวธการสราง ดวยเหตน ในกระบวนการ

การอนรกษควรท�าดวยความประณตและใหความส�าคญในทกรายละเอยด

ขององคพระพทธรป

ขนตอนการบนทกหลกฐานและตรวจสภาพ

ขนตอนการใชกลองถายภาพบนทกสภาพความช�ารดของพระพทธรปกอน

การอนรกษ เนองจากมสภาพความช�ารดทแตกตางจากพระพทธรปทสราง

ดวยปน สมฤทธ หรอไม เพราะสภาพของพระพทธรปทช�ารด สรางดวยผง

เกสรดอกไม และดอกไมแหง สาเหตของช�ารด คอ การตกกระแทกกบพน

องคพระพทธรปไดแตกออกเปนชนสวนขนาดตางๆ เปนจ�านวนมาก กอน

การอนรกษผวจยและนกอนรกษไดท�าการบนทกหลกฐานดวยภาพถาย และ

ท�าการแยกขนาดของชนสวน เพอใหงายตอการอนรกษในขนตอนตอไป

การอนรกษดวยการตอประกอบชนสวนพระพทธรป

เนองจากพระพทธรปไดช�ารดดวยลกษณะการถกกระแทก ท�าใหองคพระ

แตกหกออกเปนชนๆ ซงมขนาดทแตกตางกนออกไป อกทงความพเศษของ

วสดทใชในการสรางนนท�าใหพระพทธรปมลกษณะกลวงดานในและมน�า

หนกเบา นกอนรกษไดท�าการทดลองดวยการใชกาวตดไมเชอมประสานชน

สวนองคพระพทธรปทช�ารด เพอเพมความแขงแรงจงเลอกใชผาขาวบาง

มาชวยท�าหนาทเปนเสนใยทเชอมรอยตอชนสวนเขาดวยกนอกครง ในการ

อนรกษพระพทธรปยงตองอาศยการทดลองตอชนสวนทช�ารดเพอใหสามารถ

ประกอบเขากนในต�าแหนงเดมใหมากทสด โดยการสงเกตรอยช�ารดของชน


สวนทงดานหนาและดานหลงประกอบกนไป ในกรณทชนสวนมลวดลาย

ประดบตกแตงดวยการปนรกประดบกระจก จะเปนชนสวนบรเวณดาน

หนาขององคพระพทธรป สวนบรเวณดานหลงของพระพทธรปจะไมปรากฏ

ลวดลายมเพยงแตการลงรกปดทองเทานน นอกจากน การประกอบชนสวน

ดานหลงพระพทธรปจะมความยากกวาการประกอบชนสวนบรเวณดานหนา

เนองจากชนสวนทช�ารดไมมลวดลายประดบใหสามารถสงเกตได มเพยงแต

รอยช�ารดแตกหก และสวนใหญจะเปนชนสวนทมขนาดเลกกวาชนสวนทม

ลวดลายประดบ ดวยเหตผลดงกลาวนกอนรกษจงตองอาศยการสงเกต ความ

ประณต และความระมดระวงในการประกอบชนสวนเปนอยางมาก

ภาพท 8 ชนสวนขององคพระพทธรปบรเวณพระเศยรทแยกจากพระอระ

ภาพท 9 ขนตอนการอนรกษดวยการสนนษฐานจากชนสวนขนาดเลกทน�าประกอบกนได


ภาพท 10 การคนหาชนส วนของพระพทธรปเพอท�าการสนนษฐานวาชนสวนทแตกช�ารดควรอยในต�าแหนงใดและตองสามารถน�ามาประกบตดกนไดแนบสนททสด

ภาพท 11 การตอชนสวนบรเวณฐานของพระพทธรปดวยการสนนษฐานจากรอยช�ารด

การท�าความสะอาดพระพทธรป

หลกการทวไปในการท�าความสะอาดพระพทธรปมจดประสงคเพอก�าจดสง

สกปรกและสงแปลกปลอมตางๆ โดยเรมตนจากสวนบนสดไลลงมาทฐาน

เนองจากพระพทธรปซงท�าการประกอบจากชนสวนทแตกออกนน จากการ

สงเกตพบวามสงแปลกปลอมทส�าคญทสดคอ การใชสน�ามนสทองทาปดทบ

ทวทงองคพระพทธรป ดงนน การท�าความสะอาดพระพทธรปในครงน นก

อนรกษจะตองก�าจดสทองดงกลาวออกเพอเปดผวเดมทเปนงานลงรกปด


ภาพท 12 กอนการท�าความสะอาด

ภาพท 13 หลงการท�าความสะอาด

ภาพท 14 การปดทองค�าเปลวพระพกตรพระพทธรปหลงจากลงยางรก

ทองค�าเปลว และงานประดบกระจกสทถกสน�ามนทาทบไว โดยใชทนเนอร

เปนตวท�าละลายสทองน�ามน และท�าความสะอาดกระจกสเมดเลกทประดบ

อยบนเครองทรงอกดวย เนองจากบรเวณทมการประดบกระจกสบางสวนก

ถกทาทบดวยสน�ามนเชนเดยวกน ท�าใหสนทรยภาพ ความงดงามแบบดงเดม

ถกท�าลายไป ทงน ขนตอนการท�าความสะอาดจงนบเปนขนตอนทส�าคญ

เนองจากพระพทธรปไดถกประกอบขนจากชนสวนเลกๆ หลายชน ท�าใหม

รอยตอทเกดจากการประกอบชนสวน ในการท�าความสะอาดจงตองใชความ

ระมดระวงเปนพเศษ


การปดทองพระพทธรปเกสรดอกไม

การอนรกษพระพทธรปเกสรดอกไมในครงน นอกจากมวตถประสงคเพอให

พระพทธรปทแตกละเอยดไดกลบคนสสภาพเดมตามกระบวนการอนรกษ

ไดส�าเรจแลวนน อยางไรกด ถามองพระพทธรปเปนเพยงโบราณวตถหรอ

เปนหลกฐานทางประวตศาสตร หลกการอนรกษจะตองรกษาไวตามสภาพท

พบ และตองไมเปลยนแปลงจากสภาพเดม เพราะจะท�าใหรองรอยและหลก

ฐานคลาดเคลอนจะไมสามารถศกษาได แตหากชาวบานในชมชนวดมอนป

ยกษนนไดอาศยพระพทธรปเปนศนยรวมจตใจ โดยมฐานคดมาจากศรทธา

ความเชอ รวมทงมความผกพนกบชาวพทธในทองถนมาหลายชวอายคน

เปนการสะทอนถงสาระส�าคญของค�าวา พระพทธปฏมากร ซงมความหมาย

วารปเปรยบหรอรปแทนขององคพระสมมาสมพทธเจา (ราชบณฑตยสถาน

2546, 795)

ส�าหรบการอนรกษพระพทธรปเกสรดอกไมในครงน เมอท�าการอนรกษ

พระพทธรปเสรจแลวกจะตองน�ากลบคนสชมชน ชาวพทธในทองถนเมอได

ทราบวาสามารถตอประกอบพระพทธรปทแตกช�ารดไดตางกมความปตยนด

และหวงวาจะไดเหนพระพทธรปกลบคนมาในสภาพทงดงามดงเดม ดงนน ใน

กระบวนการอนรกษจงไดท�าการการลงรกปดทองค�าเปลว ประดบกระจกสท

มขนาดเลกตามสวนตางๆ ของมงกฎและเครองทรงใหมความสมบรณซงเปน

ลกษณะพเศษของพระพทธรปทรงเครองศลปะพมาและไทใหญ


การสรางสรรคพระพทธรปองคจ�าลองเปนการสงเคราะหองคความรทไดรบ

จากการศกษาวจยภมปญญาการสรางพระพทธรปเกสรดอกไมของลานนาใน

อดต เพอใหไดความรและขอเทจจรงเกยวกบคตความเชอ แนวคด รปแบบ

ตลอดจนกรรมวธการสราง แลวน�ามาเปนแรงบนดาลใจและแนวทางในการ

สรางสรรคซงแสดงออกถงความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนา และการ

สรางบญกศลตามหลกพทธธรรม เปนกระบวนการสรางสรรคงานศลปกรรม

โดยปฏบตการทดลอง บนทกขนตอนตางๆ อยางเปนระบบ รวมไปถงการน�า

เสนอกระบวนการสรางสรรค เพอเปนการสบทอดรปแบบพระพทธรปเกสร

ดอกไมทมความงามใกลเคยงกบองคเดมทไดท�าการอนรกษใหมากทสด ดง

นน เพอเปนการรกษาแนวคดในการสรางพระพทธรปเกสรดอกไม จงประยกต

ใชการสรางแมพมพจากยางซลโคนซงเปนเทคนคการสรางงานประตมากรรม

สมยใหมทสามารถสบทอดรปแบบเดมไดเปนอยางด ส�าหรบวสดทใชใน

การสรางยงคงรกษาคตความเชอเดมเอาไว โดยใชดอกไมทไดมาจากการ

สกการบชาพระพทธรปตามพทธสถานตางๆ ในภาคเหนอ เพอแสดงใหเหน

ถงคณคาและความส�าคญของภมปญญาอนเปนแกนของวฒนธรรม (เอกวทย

2544, 49 )

การสรางสรรคพระพทธรปเกสรดอกไม


ภาพท 15 ดอกไมทพทธศาสนกชนชาวลานนาน�ามาสกการบชาพระพทธรป

การสรางแมพมพยางซลโคน

การสรางสรรคพระพทธรปเกสรดอกไม ผวจยไดคนควาทดลองโดยเลอกใช

แมพมพจากยางซลโคน (Silicone Mold) เพราะมคณสมบตพเศษทสามารถ

ยดหยนตว ยางซลโคนสามารถเกบรายละเอยดของรปตนแบบไดเปนอยางด

อกทงแมพมพยางซลโคนยงคงทนถาวร สามารถน�ามาสรางชนงานไดจ�านวน

มาก (สวทย 2550, 51) แมพมพยางซลโคน (Silicone Mold) ใชในงาน

หลอกบวสดไดหลากหลายชนด เชน ปนปลาสเตอร ปนซเมนต เรซน ไฟเบอร

กลาส ขผง และทส�าคญสามารถใชไดกบผงเกสรดอกไมผสมกาวไดเปนอยางด


ยางซลโคนมสวนประกอบ 2 ชนด ไดแก ยางซลโคน (Silicone Rubber) และ

ตวท�าแขงยางซลโคน (Silicone Hardener) การสรางพมพจากยางซลโคน

จะตองใชตวท�าแขงผสมลงทกครงประมาณ 5 % ของปรมาณยาง เนองจาก

ตวท�าแขงมคณสมบตท�าใหยางแขงตวและจบตวเปนรปราง ในการเทยาง

ซลโคนแตละชนจะตองใชระยะเวลาในการแขงตวประมาณ 30 นาท หากผสม

ตวท�าแขงนอยยางซลโคนจะแขงตวชา เนอของแมพมพยางกจะนม มอายใน

การใชงานนานกวาการใสตวท�าแขงมาก แตหากใสนอยเกนไปยางซลโคนกจะ

แขงตวชามากและอาจท�าใหแมพมพเสยหายได (สวทย 2550, 61) ทงน ยาง

ซลโคนทมจ�าหนายในทองตลาดมความแตกตางกนทงสและกลน ยางซลโคนท

มคณภาพดจะผลตจากประเทศเยอรมน สงเกตจากเนอยางสขาวสะอาด เมอ

น�ามาท�าแมพมพแลวเนอยางจะมความเหนยว ไมเปอยยยงาย เหมาะส�าหรบ

การท�าพมพทตองการคณภาพและมอายการใชงานทยาวนาน การเกบรกษา

พมพยางซลโคนควรใชทรายเทใหเตมแมพมพเพอท�าใหแมพมพไมบดเบยวไป

ตามอณหภมทเปลยนแปลง

การสรางแมพมพยางซลโคนมสวนประกอบทส�าคญดวยกน 2 สวน คอ

1. แมพมพยางซลโคน คอ สวนทเปนแมพมพ อาจจะมเพยงชนเดยวหรอ

หลายชน

2. พมพครอบ คอ สวนทชวยประคองรปทรงแมพมพยางซลโคนใหคงรป

ท�าไดทงแบบปนปลาสเตอรและไฟเบอรกลาส


การสรางแมพมพยางซลโคนแบบ 2 ซก

การสรางแมพมพพระพทธรปเกสรดอกไมในการวจยครงนไดเลอกเทคนคการ

สรางแมพมพยางซลโคนแบบ 2 ซก ซงมความหมายวาเปนแมพมพยางซลโคน

ทท�าขนจากรปตนแบบทเปนผลงานรปทรงลอยตว 3 มต โดยใชวธการแบง

แมพมพยางออกเปน 2 ซก คอ ซกหนาและซกหลง (สวทย 2550, 61) เพอ

ใหสามารถถอดรปตนแบบและชนงานหลอออกจากแมพมพไดงาย แมพมพ

ยางซลโคนแบบ 2 ซกจ�าเปนจะตองสรางพมพครอบทชวยประคองรปทรงให

คงรป ส�าหรบการวจยครงนเลอกใชปนปลาสเตอรสรางเปนพมพครอบ แลว

เสรมความแขงแรงดวยเหลกเสนและใยมะพราว

ขนตอนและกระบวนการสรางพระพทธรปเกสรดอกไมองคจ�าลองวดมอน

ปยกษ เมองล�าปาง

1. ขนตอนการสรางแมพมพยางซลโคนแบบ 2 ซก โดยน�าดนน�ามนมาสราง

คนกนเปนกระทงเพอรองรบน�ายางใหมปกสงขนประมาณ 1.5 เซนตเมตร

ตองตดไปตามแนวขอบรอบนอกรปทรงเพอแบงซกแมพมพออกเปนพมพ

หนาและพมพหลง (ภาพท 16 )

2. ใชพกนทาน�ามนมะพราวกบสบบนผวหนาพระพทธรปบางๆ จากนนจง

ผสมยางซลโคนกบตวท�าแขงคนใหเขาเปนเนอเดยวกน แลวน�ามาเทลงบน

ตนแบบ (ภาพท 17) เมอยางได 2 - 3 ชน น�าผาขาวบางตดเปนชนเลกๆ มาป

บนยางซลโคน เพอสรางความแขงแรงใหกบแมพมพผสมยางซลโคนกบตวท�า

แขง แลวน�ามาเททบบนชนงานเพอใหไดความหนาของแมพมพยางประมาณ

1 เซนตเมตร ควรรอใหแมพมพยางแหงสนทประมาณ 24 ชวโมง


ภาพท 16 ใชดนน�ามนกนเปนกระทงขนรอบองคพระพทธรปตนแบบเพอการสรางแมพมพยางซลโคน โดยใชไมปนสรางคนกนเปนกระทงดวยดนน�ามนเพอรองรบน�ายางซลโคน

ภาพท 17 เทยางซลโคนลงบนพระพทธรปตนแบบ ใชพกนเกลยใหมความหนาในระดบเดยวกน แลวใชพกนตกน�ายางทกองอยบรเวณกระทงดนน�ามนน�ามาเทซ�า


ภาพท 18 ใชใยมะพราวชบปนปลาสเตอรชวยยดโครงเหลกไวกบพมพครอบ

ภาพท 20 การน�าผงเกสรดอกไมทผสมกาวเรยบรอยแลวหลอลงในแมพมพยางซลโคน

ภาพท 19 การเทยางซลโคนสรางแมพมพซกหลงรปตนแบบ

ภาพท 21 การถอดพระพทธรปเกสรดอกไมออกจากแมพมพยางซลโคน

3. เมอแมพมพยางซลโคนคงรปแลว จงผสมปนปลาสเตอรกบน�าสะอาดน�า

มาเทลงบนแมพมพยางเพอสรางพมพครอบ พรอมกบน�าโครงเหลกเสนมา

วางประกบบนพมพครอบแลวใชใยมะพราวชบน�าปนปลาสเตอรมายดโครง

เหลกกบพมพเปนชวงๆ ทวทงแมพมพซงเปนวธการทชวยใหพมพครอบม

ความแขงแรงมากขน (ภาพท 18)

4. กลบดานพระพทธรปทท�าพมพครอบซกหนาเสรจเรยบรอยแลววางคว�าลง

เพอน�าดนน�ามนทกนแมพมพออกใหหมด แลวน�าดนน�ามนมาสรางคนกนเปน

กระทงดานหลงแทน จากนนจงผสมและเทยางซลโคน (ภาพท 19) สรางพมพ

ครอบปนปลาสเตอรดวยวธการเดยวกบการท�าแมพมพซกหนาทกประการ


5. การหลอพระพทธรปดวยดอกไมและเกสรดอกไมทบดละเอยดเปนผง ผสม

ผงเกสรดอกไมกบกาวพลาสตกเรซนและน�าสะอาด ในอตราสวนผงเกสร

ดอกไม 2 สวน กาวผง 2 สวน น�าสะอาด 1 สวน แลวคนใหเขากนน�ามาหลอ

ลงในแมพมพยางซลโคนทงซกหนาและซกหลง โดยใสผงเกสรดอกไมผสมกาว

ใหเขาไปตามรายละเอยดของแมพมพ (ภาพท 20)

6. น�าแมพมพทง 2 ซกมาประกบเขาดวยกนใหแนบสนท แลวใชผงเกสร

ดอกไมผสมกาวเชอมตามรอยตอของแมพมพ ทงไวใหแหงประมาณ 24

ชวโมง จากนนจงน�าชนงานออกจากแมพมพยางซลโคน (ภาพท 21) เพอน�า

มาตกแตงแนวรอยตอและรายละเอยดผวนอกขององคพระพทธรปดวยผง

เกสรดอกไมผสมกาว (ภาพท 22)

7. การแตงผวพระพทธรปดวยเกสรดอกไมบดละเอยดผสมกาว โดยอดบรเวณ

ทเปนรพรนบนผวพระพทธรป ทงไวใหแหงแลวจงขดแตงดวยตะไบใหผวเรยบ

เสมอกน (ภาพท 23 - 24)

8. น�ากระจกสทตดเปนรปทรงกลมขนาดเลกมาตดลงบนเครองทรงขององค

พระพทธรป สของกระจกทใชประดบมอยดวยกน 3 ส คอ สขาว(กระจกเงา)

สเขยว และสแดง (ภาพท 25)

9. การปดทองพระพทธรปเกสรดอกไม ใชพกนทายางรกบนองคพระพทธ

รปใหทวแลวใชผาสะอาดเชดออกใหเหลอยางรกเคลอบเปนฟลมบางๆ

เทานน (ภาพท 26) แลวจงน�าทองค�าเปลวมาปดบนองคพระพทธรป โดยไล

จากต�าแหนงเศยรพระพทธรปดานบนลงมาจนถงฐานดานลาง (ภาพท 27)


กวดทองดวยพกนขนออนหรอส�าล เพอใหทองค�าเปลวตดแนบไปกบผวของ

พระพทธรปใหมากทสด

10. การเชดทองค�าเปลวออกจากกระจกสทประดบบรเวณเครองทรงทงหมด

โดยใชส�าลพนปลายไมชบมนสน (ภาพท 28)

ภาพท 22 พระพทธรปเกสรดอกไมองคจ�าลองทประกบซกหนาและซกหลงเรยบรอยแลว

ภาพท 23 พระพทธรปดานหนา ภาพท 24 พระพทธรปดานหลง


ภาพท 27 การปดทองค�าเปลวพระพทธรปองคจ�าลอง

ภาพท 28 การเชดทองออกจากกระจกส

ภาพท 25 พระพทธรปเกสรดอกไมองคจ�าลองหลงจากการประดบกระจกส

ภาพท 26 การทายางรกพระพทธรปองคจ�าลอง


ภาพท 29 พระพทธรปเกสรดอกไม ศลปะพมา องคจ�าลองทเสรจสมบรณ


การวจยครงนมจดมงหมายเพอศกษาถงประวตความเปนมา แนวคด รปแบบ

และเทคนควธการสรางพระพทธรปทรงเครองศลปะพมา วดมอนปยกษ เมอง

ล�าปาง พรอมทงท�าการอนรกษองคพระพทธรปทช�ารดเสยหายอยางมากให

คงสภาพทมนคง แขงแรง ดวยองคความรและเทคนคการอนรกษทางดาน

ศลปกรรมและทางดานวทยาศาสตรการอนรกษ ตลอดจนการสรางพระพทธ

รปองคจ�าลอง โดยน�าองคความรทไดรบจากการศกษาวจยเบองตนมาเปน

แนวทางในการสรางสรรค ซงมแนวคด รปแบบ และเทคนควธการสรางท

แสดงออกถงภมปญญาทองถน

ภาพท 30 ชาวบานชมชนวดมอนปยกษชวยกนจดเตรยมขบวนรถส�าหรบแหพระพทธรปไปรอบหมบาน

บทสรปและขอเสนอแนะ


พระพทธรปทรงเครองศลปะพมา วดมอนปยกษ เมองล�าปาง ประดษฐานอย

ภายในวหารไมศลปะไทใหญ ในเขตพทธาวาสของวดมอนปยกษซงมอายราว

150 ป แบบแผนของสถาปตยกรรมและงานศลปกรรมแบบพมากบแบบไท

ใหญมความคลายคลงกน เพราะมรากฐานทางวฒนธรรมและพฒนาการรวม

กนมา วดของชาวพมาและไทใหญในเขตวฒนธรรมลานนานนเปนสญลกษณ

ของจกรวาลตามคตพทธศาสนาแบบเถรวาท ภายในวหารนยมประดษฐาน

พระพทธรปอยเปนจ�านวนมาก ลวนแตมพทธลกษณะงดงามและมรปแบบ

ทแสดงถงเอกลกษณพเศษแตกตางจากพระพทธรปศลปะลานนาในยค

สมยเดยวกน แตมพนฐานแนวคดการสรางเหมอนกน โดยเฉพาะความเชอ

วาเมอไดสรางพระพทธรปเพอถวายเปนพทธบชาแลวผทไดสรางจะไดรบ

อานสงสเปนอนมาก ซงมหลกฐานปรากฏในคมภรเกยวกบอานสงสตางๆ

รวมทงเนอหาทปรากฏในต�าราการสรางพระพทธรปทใหความส�าคญกบพทธ

ลกษณะและการเลอกสรรวสดทน�ามาสรางพระพทธรปเปนส�าคญ

อยางไรกด ชาวพทธในลานนายงมความเชอวาการสรางพระพทธรปนอกจาก

จะเปนพทธบชาและสบพระศาสนาแลว ในปจจบนยงมผนยมสรางพระพทธ

รปเพอเปนการบ�าเพญกศลสบอายดวย ดงปรากฏเนอหาในต�าราสราง

พระพทธรปกลาววาเจาของหรอศรทธาผสรางพระพทธรปถวายแกพระ

ศาสนา จะไดเสวยสขทงในเมองคนและเมองฟาตามระยะเวลาตางๆ กนขน

อยกบลกษณะแหงการกอสรางและวสดทใชสราง โดยเฉพาะพระพทธรปท

สรางจากผงดอกไมผสมน�ารกจะมอานสงสไดเสวยสขเปนระยะเวลานานถง

100 กปป


ภาพท 31 ชาวบานในชมชนบานปาขามหรอวดมอนปยกษเขารวมพธสบชะตาใหกบพระพทธรป

จากการวเคราะหแนวคดและรปแบบทางศลปกรรมพบวาเปนพระพทธรป

ปางทรงเครองหรอปางโปรดพญาชมพบด ศลปะพมาสมยมณฑะเลย และ

ไดรบอทธพลดานประตมานวทยาจากพระพทธรปสกลชางไทใหญ โดยแสดง

ความหมายเชงสญลกษณตามพทธปรชญาเถรวาท 4 ประการดวยกน ไดแก

สญลกษณจากแนวคดมหาปรสลกขณะ สญลกษณจากปางพระพทธปฏมา

สญลกษณพระพทธเจาองคปจจบน และสญลกษณจากวสดทใชในการสราง

พระพทธปฏมา กลาวคอ กระบวนการสรางพระพทธรปจะใชวสดธรรมชาต

หลากหลายชนด ไดแก ไมมงคล ดนหอม เกสรดอกไม และผงดอกไมผสม

น�ารก โครงสรางภายในรปทรงของพระพทธรปกลวงเปนโพรง อนเปน

ลกษณะโครงสรางประตมากรรมแบบ Hollow dry-lacquer Sculpture

ผวนอกตกแตงรายละเอยดดวยการปนรกกระแหนะ แลวลงรกปดทองลอง


ชาดประดบกระจกส ซงเปนเทคนคการท�าเครองรกหรอทชาวลานนานยม

เรยกวา เครองเขน

สวนการอนรกษพระพทธรปทช�ารดเสยหายอยางหนกใหกลบมามสภาพท

มนคง แขงแรง ดวยองคความรและเทคนคการอนรกษทางดานศลปกรรม

และทางดานวทยาศาสตรการอนรกษนน ไดท�าการตรวจสอบองคประกอบ

และคณสมบตของวสดทใชในการสรางพระพทธรปโดยใชกลองจลทรรศน

อเลกตรอนแบบสองกราดดวยวธ microscopical chemical test ในการ

วเคราะหธาตของชนงานเพอใชเปนแนวทางพจารณาถงวธการและสารเคม

รวมทงวสดทเหมาะสมในการด�าเนนการอนรกษพระพทธรปตอไป ส�าหรบ

ดานภาคปฏบตการอนรกษพระพทธรปวดมอนปยกษไดใชความรจากการ

ศกษาขอมลในสวนแรกประกอบกบเทคนคการอนรกษงานศลปกรรมและ

วทยาศาสตรการอนรกษ โดยปฏบตตามขนตอน ไดแก การบนทกหลกฐาน

และตรวจสภาพ การเตรยมวสดอปกรณและพนทปฏบตงานอนรกษ การตอ

ประสานชนสวนพระพทธรปทช�ารด การท�าความสะอาดพระพทธรปทตอ

ประสานแลว การเสรมความมนคงของชนผวพระพทธรปทช�ารด และการ

เสรมชนสวนพระพทธรปใหสมบรณตลอดจนการลงรกปดทองค�าเปลว

สวนสดทายของงานวจย คอ การสรางพระพทธรปองคจ�าลอง โดยน�าองค

ความรทไดรบจากการศกษาวจยเบองตนมาเปนแนวทางในการสราง ดวย

แนวคด รปแบบ และเทคนควธการทแสดงออกถงภมปญญาทองถน ผสม

ผสานกบความรทางดานทศนศลปในปจจบน ผวจยใชวธการสรางแมพมพ

พระพทธรปดวยยางซลโคนแบบ 2 ซก แลวใชเกสรดอกบวและดอกมะล


ภาพท 32 ปจจบนไดเชญพระพทธรปประดษฐานบนมณฑปเดมอยระหวางพระประธานทงสามองค

ตากแหงทบดละเอยดเปนผง โดยรวบรวมมาจากดอกไมทชาวพทธน�ามา

สกการบชาพระพทธรปและผานพธกรรมอนศกดสทธภายในพทธสถาน ซง

เปนสอสญลกษณของความศรทธาตามคตความเชอของชาวพทธทสบทอด

มาแตเมอครงสมยพทธกาล น�ามาผสมกบกาวผงตดไมและน�าสะอาด หลอ

ลงในแมพมพเพอท�าเปนโครงสรางรปทรงพระพทธรป สวนผวนอกขององค

พระพทธรป ท�าการแตงรายละเอยดของผวและลวดลายเครองทรงอกครง

ขนตอนสดทายคอการลงรกปดทองประดบกระจกส เพอใหองคพระพทธ

รปมพทธลกษณะงดงาม อนเปนไปตามคตความเชอและประเพณการสราง

พระพทธรปจากเกสรดอกไม


อนง กระบวนการอนรกษและสรางจ�าลองพระพทธรปในโครงการวจยน

สามารถสรางองคความรใหมใหเกดขน เพอเปนประโยชนกบการอนรกษ

งานศลปกรรมทองถนทมลกษณะใกลเคยงกนในอนาคต ตลอดจนสะทอน

ถงคณคาและความส�าคญของพระพทธปฏมาทมตอจตใจของชาวพทธใน

ชมชนบานปาขาม อ�าเภอเมอง จงหวดล�าปาง โดยการอญเชญพระพทธรป

ทผานกระบวนการอนรกษแลวกลบคนสชมชนทองถน จากสภาพทมความ

ช�ารดเสยหายอยางมากน�ากลบคนเปนองคพระพทธรปทงดงาม เปนการสราง

ขวญและก�าลงใจแกชาวบานทตางรอคอยเวลาอญเชญพระพทธรปกลบคน

มาประดษฐานภายในวหารไมของวดอกครง นอกจากน ยงแสดงใหเหนถง

พลงความศรทธาจากการทพระสงฆและชาวบานรวมกนจดพธสบชะตาใหแก

พระพทธรปทไดกลบคนมา นบเปนการอนรกษสบทอดภมปญญาการสราง

พระพทธรปเกสรดอกไมซงเปนมรดกทางวฒนธรรมของชาตสบไป

งานวจยฉบบนเปนการศกษาพระพทธรปทรงเครอง ศลปะพมา วดมอนป

ยกษ เมองล�าปาง เพอท�าการอนรกษพระพทธรปทช�ารดใหกลบคนสสภาพ

เดม และการสรางพระพทธรปองคจ�าลอง อนเปนการสบทอดความศรทธา

และภมปญญาทองถน ผ วจยมความเหนวาควรมการศกษาถงคตความ

เชอการสรางพระพทธรปดวยเกสรดอกไมหรอสรางดวยวสดตางๆ ในเขต

วฒนธรรมลานนาซงมเอกลกษณพเศษและมความนาสนใจอกเปนจ�านวน

มากทยงไมมการศกษาและตความกนเทาใดนก และการศกษาวเคราะห

เปรยบเทยบแนวคด รปแบบ และกรรมวธการสรางพระพทธรปของชาวพทธ

ในทองถนตางๆ ของประเทศไทยรวมไปถงประเทศเพอนบานในภมภาคลม

น�าโขงซงมความหลากหลายทางวฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ ทงน


องคความรทไดรบจากการศกษานาจะสะทอนใหเหนถงคตความเชอ วธคด

และภมปญญาของผคนในทองถนทยงคงมพระพทธศาสนาเปนแกนหลกของ

สงคมวฒนธรรม ตลอดจนควรจะมการศกษาคนควาถงมตความเปลยนแปลง

ของคานยม และจดประสงคการสรางพระพทธรปในปจจบนซงแตกตางไป

จากความคดความเชอของผคนในอดต อนเปนผลมาจากสภาพเศรษฐกจ

สงคม และวฒนธรรมทก�าลงเปลยนแปลงอยางรวดเรว

ประเดนสดทายทผวจยคดวามความส�าคญมากทสดกคอ แนวคดการอนรกษ

งานศลปกรรมทสรางขนดวยความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา ซง

ยงคงท�าหนาทเปนสอสญลกษณทางความเชอของชาวพทธ รวมทงมความ

ส�าคญตอจตใจของผคนในทองถน โดยวธสงวนการรกษาแตเพยงรปลกษณ

ทางวตถอนเปนเพยงเปลอกนอกเทานนจะไมเพยงพอทจะสามารถท�าใหเกด

ความเขาใจอยางลกซงถงคณคา และความหมาย ของภมปญญาอนเปนแกน

ของวฒนธรรมได ดวยเหตน การศกษาวจยในเชงลกถงวฒนธรรมวธคดทาง

นามธรรม ตลอดจนการใหความส�าคญตอการมสวนรวมของประชาชนใน

การอนรกษงานศลปกรรม เพอเปนการสรางความภาคภมใจ ความมนใจ จน

กอใหเกดความรกและหวงแหนในมรดกทางวฒนธรรม นาจะเปนทศทางท

เหมาะสมสอดคลองกบกระแสความเปลยนแปลงของสงคมไทยภายใตระบบ

เศรษฐกจแบบทนนยมในปจจบน



กรมศลปากร,. 2533. สรปผลการสมมนาเรองการ อนรกษจตรกรรมฝา

ผนงและการอนรกษพระพทธรป. กรงเทพมหานคร: โอ.เอส.

พรนตงเฮาส.

________. 2551. สมมนาวชาการศกษายางรกเพออนรกษภมปญญาไทย

อนเนองมาจากพระราชด�ารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรม

ราชกมาร. กรงเทพมหานคร: อมรนทร.

เขมานนทะ (นามแฝง). 2538. อนเนองกบทางไท. กรงเทพมหานคร: ปกเกลา

การพมพ.

ไขศร ศรอรณ. 2546. พระพทธรปปางต างๆในสยามประเทศ .

กรงเทพมหานคร: มตชน.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). 2543. พจนานกรมพทธศาสนฉบบประมวลศพท.

กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

เพนธ , ฮนส . 2519. ค�าจารกทฐานพระพทธรปในนครเชยงใหม .

กรงเทพมหานคร: ส�านกนายกรฐมนตร.

ราชบณฑตยสถาน. 2546. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542.

กรงเทพมหานคร: นานมบคส.


. 2550. พจนานกรมศพทศลปกรรม ฉบบ ซ - ฮ ฉบบราชบณฑตยสถาน.

กรงเทพมหานคร: ดานสทธาการพมพ.

รงโรจน ธรรมรงเรอง. 2553. พระพทธปฏมาสยาม. กรงเทพมหานคร:

มวเซยมเพรส.

สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. 2551. ไทใหญ ความเปนใหญใน

ชาตพนธ. เชยงใหม: โครงการจดตงพพธภณฑวฒนธรรมลานนา.

สมเกยรต โลหเพชรตน. 2550. พระพทธรปศลปะพมา. กรงเทพมหานคร:

อมรนทร.

สมชาต มณโชต. 2529. จตรกรรมไทย. กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร.

สายนต ไพรชาญจตร. 2545. รายงานการวจยการศกษาเพอการอนรกษ

และพนฟประเพณการท�าบญดวยการสรางพระพทธรปไมใน

จงหวดนาน. กรงเทพมหานคร: ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

สรพล ด�ารหกล. 2542. ลานนา สงแวดลอม สงคมและวฒนธรรม.

กรงเทพมหานคร: คอมแพคพรนท.

สวทย วทยาจกษ. 2550. การสรางแมพมพเพองานหลอ. กรงเทพมหานคร:

วาดศลป.


อรณรตน วเชยรเขยว. 2549. โบราณวตถ - โบราณสถานในวดลานนา.

เชยงใหม: แสงศลป.

อดม ร งเรองศร. 2542. สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคเหนอ เลม 8.

กรงเทพมหานคร: มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย.

เอกวทย ณ ถลาง. 2544. ภาพรวมภมปญญาไทย. พมพครงท 2.

กรงเทพมหานคร: อมรนทร.

Conway, Susan. 2006. The Shan Culture, Art and Crafts. Bangkok

: River Books.

Fraser – Lu, Sylvia. 1994. Burmese Crafts Past and Present. Kuala

Lumpur: Oxford University Press.

. 2000. Burmese Lacquerware. Bangkok: Orchid Press.

Green, Alexandra and Blurton, T. Richard. 2002. Burma Art and

Archaeology. Chicago: Art Media Resources.

Hasson, Haskia. 1993. Ancient Buddhist Art From Burma. Bangkok:

White Lostus.

Isaacs, Ralph and Blurton, T. Richard. 2000. Burma and the Art of

Lacquer. Bangkok: River Books.


Karow, Otto. 1991. Burmese Buddhist Sculpture. Bangkok: White

Lotus.

Kuhn, Hermann. 1986. Conservation and Restoration of Works

of Art and Antiquities - Volume I. London: Butterworths.

Lowry, John. 1974. Burmese Art. London: Her Majesty Stationery

Office.

Plenderleith, Harold James. 1971. The Conservation of Antiquities

and Works of Art: Treatment, Repair and Restoration.

London: Oxford University Press.

Stadtner, Donald M. 1999. The Art of Burma New Studies.

Mumbai: Marg Publications, on behalf of the National

Centre for the Performing Arts.

Stratton, Carol. 2004. Buddhist Sculpture of Northern Thailand.

Chiang Mai: Silkworm Books; Chicago: Buppha Press.

Somkiart Lopetcharat. 2007. Myanmar Buddha the Image and

history. Bangkok: Darnsutha Press.



สนทรยะในบรบททางสงคม และผลปรากฏจากสภาวะแวดลอม ของศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถ วดมณจนทร อำาเภอพทไธสง จงหวดบรรมย

อศวณย หวานจรง

ผชวยศาสตราจารยประจ�าภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป

มหาวทยาลยเชยงใหม

บทคดยอ

การศกษาคณคาทางสนทรยะในบรบททางสงคมและผลปรากฏจากสภาวะ

แวดลอมของศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถ วดมณจนทร อ�าเภอพทไธสง

จงหวดบรรมย เปนการศกษาเพอคนหาถงบรบททเกดขนรวมถงความ

เปลยนแปลงของ สภาพแวดลอม ความคด ความรสก และปฏสมพนธตางๆ

ของคนในชมชนทมตองานศลปะ หลงจากมการสรางสรรคงาน “ศลปกรรม

กระจก” บนผนงอโบสถ ซงเปนการสรางสรรคความงามในรปแบบของผล

งานศลปะทใชกระจกเปนวสดตกแตงลงบนผนงภายนอกอาคาร อนกอให

เกดเปนงานศลปกรรมไทยรปแบบใหมทมลกษณะพเศษเฉพาะตวไมซ�ากบท

เคยมมา การสรางสรรคศลปกรรมกระจกครงนเปนการท�างานศลปะรวมกน

ของศลปน 2 คน คอ ผชวยศาสตราจารยอศวณย หวานจรง และนายอดม


หวานจรง โดยแรงบนดาลใจในการสรางงานของศลปนเกดจากความศรทธา

ในพระศาสนาและงานศลปกรรมของไทยในอดต รวมทงไดเหนความตงใจ

ของชาวบานในชมชนทตองการมงานศลปกรรม เพอบนทกภาพประเพณ

วฒนธรรมและเรองราวความดงามของชมชนแหงนทพวกเขาภาคภมใจไวใน

ศาสนสถานใหเปนศนยรวมจตใจของทกคนในชมชนตอไปจนถงรนลกหลาน

ทส�าคญคอการบนทกเรองราวของชมชนลงในงานศลปกรรมจะเปนการแสดง

คณคาทางสนทรยภาพใหกบสภาพแวดลอม และสรางปฏสมพนธอนดงาม

ใหเกดขนกบผคนในชมชนแหงน โดยเฉพาะการสรางความสามคค ความ

เคารพรกในสถาบนพระมหากษตรย และความศรทธาในพระพทธศาสนา

ผลปรากฏจากสภาวะแวดลอมไดแสดงใหเหนวาผคนในทองถนเกดความ

เปลยนแปลงในการด�าเนนกจกรรมทางสงคม หลายคนเรมเหนคณคาของ

การใชพนทภายในวด มกจกรรมตางๆ เกดขนมากมายในบรเวณวด อโบสถ

เกาแกทเคยถกละเลยหรอมองขาม เกดความเปลยนแปลงงดงามสะดดตา

จนสามารถดงดดใหผคนทผานไปมาตองแวะเขามาเยยมชมงานศลปกรรม

กระจกภายในวด หรอมการบอกกลาวตอๆ กนไปจนตองเดนทางมาเพอชนชม

ดวยสายตาตนเอง ผคนในพนทตนตวชวยกนพฒนาปรบปรงสภาพแวดลอม

รอบอโบสถใหสวยงามสะอาดตา มการจดสวนปลกตนไมตดหญา ปรบปรง

พนทบรเวณบอน�าภายในวด มผคนเขามาเทยวชมภายในวดมากขน การปรบ

สภาพแวดลอมภายในวดมณจนทรใหสวยงามไดชวยเสรมใหอโบสถดโดดเดน

สมเปนอญมณแหงศาสนสถาน ถอเปนการสรางส�านกรกในสมบตทองถนและ

ปลกฝงจตส�านกใหคนในชมชนชวยกนอนรกษรกษาไวซงวฒนธรรมประเพณ

และศลปกรรมของชาตใหคงอยสบตอไปอยางยงยน

ค�าส�าคญ: ศลปกรรมกระจก, วดมณจนทร


The Study of the Aesthetic Values in the So-cial Context and the Appearance from Envi-ronmental Effect on the Glass-mosaic Murals on the Outer-walls of Ubosoth, Wat Maneechan, Phutthaisong District, Bureerum Province.

Asawinee Wanjing

Assistant Professor, Department of Thai Art, Faculty of Finearts,

Chiang Mai University, Chiang Mai, Thailand.

ABSTRACT

This study on had the purpose of finding out the context and

the change in the environment, perception, attitude as well

as the interaction of the local people toward the art works

existing in their respective community after the creation of the

“glass mosaic” on the wall of the ubosot of the temple in that

community. This mural reflects the artists’ creation of beauty

in the form of an art work using glass mosaic to decorate the

outer walls of the building. This resulting in a new form of Thai

art is considered unique and original. This Thai style glass mosaic


mural is the work of two artists: Assistant Professor Asawinee

Wanjing and Mr.Udom Wanjing. Their inspiration came for their

faith in Buddhism and the conventional Thai art together with

their admiration of the community people who longed to have

some art work that could serve as a record of their tradition and

culture as well as the impressive efforts or virtue of the people

worthy of their taking pride in them.

Moreover, the mural will exist along with this religious place to be

the center of their spirit to witness to the younger generation and

those to come. More significantly, the mural will be the record

in an art form of the community’s story that reflects the artistic

values pertaining to the environment and the social context or

interaction among the people, in particular their harmony, their

loyalty to the monarch and their faith in Buddhism.

The result from the surrounding evidence indicates that changes

took place among the local people in their social activities.

Many of them began to realize the value of using the temple

compound, so several activities were conducted. The old ubosot

that had been neglected and overlooked began to receive some

attention and passersby were attracted to stop by to appreciate

the glass mosaic. Through word of mouth, a lot of people came


to see it for themselves and admired it. Local people helped

improve the environment around the ubosot to make it clean,

planting trees and trimming the grass or clearing away weeds

and thickets. The area around the water well was remodeled.

More and more visitors visited the temple. The landscaping

enhances the beauty of the ubosot making it shine splendidly like

a gem in the Buddhist place. All of these marked their strong love

and awareness of the value of the local treasure and heritage,

which will instill in their conscience to join hands in conserving

their customs and culture as well as the national art to extend

and carry on its value and existence for as long as possible.

Keyword: the glass-mosaic mural, Wat Maneechan


ทมาและความส�าคญ

การสรางสรรคศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถวดมณจนทร เปนการ

สรางสรรคงานศลปะสชมชนหรอการสรางสนทรยภาพใหกบทองถนตาม

ความตองการของชาวบาน โดยกระบวนการสรางสรรคงานศลปะในครงน

เปนรปแบบของการเรยนรรวมกนระหวางชาวบานในชมชนกบศลปน ทงใน

เรองวฒนธรรม ประเพณ วถชวต ความเปนอยของชมชน และกระบวนการ

ท�างานของผสรางสรรคงานศลปะ มการแลกเปลยนแนวคดรวมกนตลอด

ระยะเวลาของการท�างาน มการพบปะพดคยกบผทมสวนรวมและอาศยอย

ในบรเวณวดมณจนทร ทงทานเจาอาวาส พระสงฆ ผน�าในชมชน ก�านน คร

และเดกนกเรยน การรบฟงความคดเหน ขอเสนอแนะ และค�าแนะน�าตางๆ

เพอน�ามาพฒนาปรบปรงผลงานศลปะใหมความถกตองทงเนอหาเรองราว

รวมไปถงเกดความสมบรณในองคประกอบทางศลปะ ตลอดจนมการตดตาม

ประเมนผลหลงจากการสรางสรรคงานศลปะเสรจสนลง เพอการศกษาคณคา

ทางสนทรยะในบรบททางสงคมและผลปรากฏของสภาวะแวดลอมทเกดขน

จากการสรางสรรคงานศลปกรรมกระจก

ผลทไดจากการท�างานในครงนนอกจากจะเกดประโยชนทางสนทรยะแก

ชมชนแลว ยงสามารถน�าไปใชพฒนารปแบบการเรยนการสอนส�าหรบ

นกเรยนนกศกษาเยาวชนรนใหม ใหหนมาเหนคณคาความส�าคญในการ

ชวยกนพฒนาสงคม ใหนกเรยนนกศกษาเกดการเรยนรจากการปฏบตจรง

ดวยตนเอง ไดเรยนรรวมกบชมชน สงคม อนจะเปนการสนบสนนการเรยน

รตลอดชวตทสอดคลองกบวถชวตในแตละทองถนใหแกทงนกเรยนนกศกษา

และผทสนใจการท�างานดานศลปะตอไป


การสรางสรรคศลปกรรมกระจกครงน เรมมาจากการทชมชนตองการจะชวย

กนบรณะอโบสถวดมณจนทร ต�าบลบานมะเฟอง อ�าเภอพทไธสง จงหวด

บรรมย มอายประมาณ 90 กวาป โดยเรมตนจากการรวมตวกนของชาว

บาน มการประชมพดคยสรางความเขาใจรวมกนถงเรองความส�าคญของ

เอกลกษณวฒนธรรมในทองถน เพอชวยกนอนรกษรกษาศาสนสถานอน

เปนศนยรวมทางจตใจของทกคนในชมชนใหยงยนและยงคงไวซงเอกลกษณ

วฒนธรรมของทองถน รวมทงไดมการเสนอความคดทจะบรณปฏสงขรณ

อโบสถเกาทไมไดตกแตงใดๆ ใหดงดงามยงขนดวยการประดบตกแตงกระจก

สบนผนงอโบสถใหมเรองราวทแสดงถงประเพณ วฒนธรรม วถชวตและ

ประวตศาสตรของทองถนภาคอสาน

การสรางสรรคศลปกรรมกระจกไดเรมขนใน พ.ศ. 2549 การประดบกระจกส

ไดรบแรงบนดาลใจมาจากงานกระจกทวดเชยงทอง สาธารณรฐประชาธปไตย

ประชาชนลาว ขณะนนยงไมมการท�างานศลปะกระจกรปแบบนมากอนใน

ประเทศไทย รวมทงกระจกสมราคาแพงจงไมมชางตดกระจกทใดรบท�างาน

น แตเนองจากเปนความหวงของชาวบานทตองการจะสรางงานศลปกรรมบน

ผนงอโบสถจงท�าใหผเขยนซงเปนทปรกษาโครงการตดสนใจชวยท�างานครง

นให โดยเรมจากการประชมปรกษาหารอรวมกนกบชมชนเพอเสนอแนวคด

และเรองราวของภาพบนผนง แลวใหตวแทนของชมชนชวยรางภาพลายเสน

งายๆ ใหดกอน เพอใหเขาใจแนวคดทตรงกน จากนนผเขยนจงเรมศกษา

คนควาหาขอมลเพมเตมทงทางภาคเอกสารและการลงพนทเกบขอมลภาค

สนาม การส�ารวจ การถายภาพจตรกรรม “ฮปแตม” สมอสานจากวดตางๆ

ในภาคอสาน การบนทกถายภาพประเพณวฒนธรรมรวมทงวถชวตของคนใน


ชมชน การหาขอมลประวตศาสตรการสรางเมองสรางวด จากนนไดท�าการ

ออกแบบวาดภาพโครงสรางองคประกอบของภาพขนมาใหมใหเหมาะสมกบ

พนทแตละผนง เสรจแลวจงน�ากลบไปใหชาวบานในชมชนชวยกนพจารณา

แบบราง รบฟงขอเสนอแนะรวมกนเพอน�ามาปรบปรงแกไขแบบ ตามความ

ตองการของชมชนตอไป

ใหชมชนดแบบรางภาพ


การท�างานครงนไดงบประมาณสนบสนนจากงานทอดกฐนตามความศรทธา

ของชาวบานในชมชน งบประมาณมเทาทจะพอรวบรวมไดส�าหรบน�ามาใช

เปนคาวสดอปกรณ คากระจก คาเดนทาง และคาจางผชวยงานอก 3 คน

โดยผเขยนและนายอดมมไดคดเงนคาจางแตประการใด มแตความศรทธา

ทจะขอรวมท�าบญอทศสรางงานศลปนใหแกพระพทธศาสนาและไดชวย

เพมเตมงบประมาณบางสวนทไมเพยงพอเพอใหผลงานครงนส�าเรจสมบรณ

ทสดตามทไดตงเปาหมายไว การสรางสรรคศลปกรรมกระจกครงนถอไดวา

เปนการคดคนวธการสรางสรรคงานศลปกรรมกระจกเปนครงแรกซงใชเวลา

ด�าเนนงานถง 4 ป ตงแต พ.ศ. 2549 - 2553

การทดลองคนหาเทคนค

การสรางสรรคครงนไดมการทดลองคนหาเทคนควธการรปแบบใหมท

สามารถพฒนากาวออกไปจากกรรมวธตดกระจกแบบเดมทเคยมมา เชน

การตดกระจกใบหนาหรอตวภาพคนจะดมกลามเนอโครงสรางเหมอนคนจรง

เสอผาจะมรอยยบรวผาเปนธรรมชาต ตนไมรวมถงสถาปตยกรรมมความ

เปนธรรมชาตทองความเหมอนจรง แตยงคงเอกลกษณในรปแบบของงาน


ตวภาพคนจะดมกลามเนอ

จตรกรรมไทยประเพณแบบ 2 มตไว ดวยเนอหาของภาพไดแสดงถงวฒนธรรม

ประเพณของคนไทยอสาน วสดเทคนคทใชในการสรางสรรคกเปนลกษณะ

แบบรวมสมยซงศลปนไดปรบใหเขากบยคสมยและสภาพแวดลอมของสงคม

ปจจบน จงกอใหเกดลกษณะพเศษเฉพาะเปนงาน “ศลปกรรมกระจก” ซงม

รปแบบทแตกตางจากงานประดบกระจกของวดเชยงทอง

การท�าจตรกรรมกระจกไวบนผนงดานนอกของอโบสถมสวนชวยใหคนทไมได

เขาไปรวมศาสนพธในโบสถหรอวหารไดชมงานศลปะระหวางรอพธ ซงเปน

แนวคดเดยวกนกบ “ฮปแตมสมอสาน” การน�าเอาชาดกและนทานพนบาน

ทคนในชมชนคนเคยมาแปลงเปนรปประดบไวบนผนงจงเปนเสมอนหนงสอ

ภาพเลมใหญของชมชนทใชรปภาพเปนสอเลาเรองและสอนศลธรรมใหแก

ผคน ท�าใหคนดเขาใจเรองราวตางๆไดงาย เกดรสชาตและจนตนาการตาง

ไปจากการฟงหรอการชมการแสดงทางนาฏศลป นอกจากนน ยงใหความร


ใหคต และความเพลดเพลนแกคนด ศลปกรรมกระจกไดชวยใหอโบสถหลง

เลกๆมความโดดเดน ดวยสสนและความระยบระยบจากแสงทสองกระทบ

แผนกระจกสตามลวดลายทประดบตกแตงบนผนงดานนอกอโบสถ ท�าให

เกดความสะดดตาและดงดดใหผพบเหนเกดความสนใจตองการจะเขามาด

ชมหรอไดเขามาในวด เรองราวทนยมเขยนเปนภาพจตรกรรมฝาผนง คอ

เรองพระมาลย เนองจากเปนวรรณกรรมพนบานทมคตสอนใจใหคนท�าความ

ดละเวนความชว นอกจากนน ยงนยมสอดแทรกเรองราวประเพณวฒนธรรม

และวถชวตของคนในชมชนไวในภาพจตรกรรมดวย ถอเปนการบนทกภาพ

เหตการณตางๆ ทเกดขนไวในงานศลปกรรมบนผนงอโบสถอนเปนศนยรวม

จตใจของชมชนในทองถน

วดปาเลไลย อ.นาดน จ.มหาสารคาม (ถายวนท 25 พ.ค. 2550)

โครงสรางองคประกอบภาพแตละผนงมเนอหาเรองราวทนาสนใจแตกตางกน

ไป โดยการจดวางตวภาพจะเนนลกษณะของจตรกรรมไทยพนบานทางภาค


อสาน คอ เปนภาพทมมมมองกวางแบบ 2 มต ไมมระยะในลกษณะทศนย

วทยา เรองราวของภาพทง 4 ผนง ประกอบดวย

ผนงดานหนา (ฝงทศตะวนออก) เปนภาพเรองราวทางพระพทธศาสนาท

นยมในภาคอสานเรอง “พระมาลย”

ผนงดานขาง (ฝงทศใต) เปนภาพศลปกรรมกระจกทเลาเรองราวประวตศาสตร

ของบานมะเฟอง เรอง “สรางเมองสรางวด” หมายถง การสรางเมองพทไธสง

คและการสรางวดมณจนทรจากอดตจนถงยคสมยปจจบน

ผนงดานหลง (ฝงทศตะวนตก) เปนภาพทแสดงถงความจงรกภกดของปวงชน

ชาวไทยทมตอพระมหากษตรย ดวยการจดงานเฉลมพระชนมพรรษา “ขอ

พระองคทรงพระเจรญ” โดยมภาพขณะเสดจออกสหบญชรของพระบาท

สมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชและสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรม

ราชนนาถ ใน พ.ศ. 2549 เปนลกษณะการสรางภาพแบบเหมอนจรงเพอให

เปนศลปะบนแผนดนแหงสมยรชกาลท 9

ผนงดานขาง (ฝงทศเหนอ) เปนภาพทเกยวกบวถชวตประเพณวฒนธรรม

ในทองถนอสานของชมชนพทไธสงคในปจจบน “ประเพณวฒนธรรมเมอง

พทไธสงในปจจบน” ทยงคงรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรมอนดงามไว โดย

ศลปนไดบนทกตวภาพบคคลรวมถงสภาพแวดลอมของชมชนปจจบนไวใน

ภาพศลปกรรมกระจกบนผนงนดวย

การบนทกเรองราวประเพณ ศลปวฒนธรรม รวมถงวถชวตของชมชนแหง

นลงในงานศลปกรรมกระจกจะเปนการแสดงคณคาทางสนทรยภาพ ใหกบ


สภาพแวดลอมและปฏสมพนธทเกดขนกบผคนในชมชน โดยเฉพาะการ

สรางความสามคคของคนในชมชน ความเคารพรกในสถาบนพระมหากษตรย

ความศรทธาในพระพทธศาสนา ถอเปนการสรางส�านกรกในสมบตทองถน

และปลกฝงจตส�านกคนในชมชน ใหชวยกนอนรกษรกษาไวซงวฒนธรรมและ

ศลปกรรมของชาตใหคงอยสบตอไปอยางยงยน

ศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถวดมณจนทร เสรจสนลงใน พ.ศ. 2553 ได

เปลยนรปลกษณของอโบสถเดมไปอยางสนเชง จากอโบสถเรยบเกลยงขนาด

เลกทขาดการเอาใจใส และแทบจะกลนไปกบสภาพแวดลอม ไดแสดงตว

ขนอยางโดดเดนงดงามเปนศลปะทคนในชมชนภาคภมใจยง ผเขยนจงม

ความคดเหนวาบรบทของคนในทองถนตองานศลปกรรมกระจกทวดมณ

จนทรเปนเรองทนาศกษาคนหาถงปฏสมพนธตางๆ ทเกดขน นอกจาก

นน ศลปกรรมกระจกซงประดบอยบนผนงภายนอกอโบสถจะมบรบททาง

สนทรยะตอสภาวะแวดลอมไดมากนอยเพยงไรทจะน�ามาซงการคนหาองค

ความร เพอการแตกขยายตอใหกบการพฒนารปแบบการท�างาน และการ

สรางสรรคงานศลปะในปจจบน อนรวมไปถงการพฒนาดานการเรยนการ

สอนทางศลปะในสถาบนการศกษาซงสามารถน�าไปเปนประเดนตอยอด

แนวคดใหมตอไป


การศกษาขอมล จากภาพจตรกรรมฝาผนงสมอสาน

การสรางสรรคศลปกรรมกระจกไวบนผนงดานนอกของอโบสถวดมณจนทร

มแนวคดเดยวกนกบ “ฮปแตมสมอสาน” คนอสานเรยกจตรกรรมฝาผนง

วา “ฮปแตม” เรยกชางวาดภาพวา “ชางแตม” สวนค�าวา“สม”จะหมายถง

“โบสถ” สมอสานมกมขนาดเลก สวนหนงอาจเนองมาจากวสดทใชในการ

สรางมจ�านวนจ�ากด และการกอสรางกมาจากแรงงานฝมอของชาวบานใน

ชมชนทมไมมาก ทงยงตองใชเวลานานในการสรางจงไมนยมสรางสมขนาด

ใหญ สมทวไปมกนยมเขยนภาพจตรกรรมไวบนฝาผนงทงดานในและดาน

นอกซงถอเปนการชวยสรางสนทรยภาพใหกบสภาพแวดลอมภายในวดดวย

เรองราวทถายทอดในฮปแตมมทงเรองทมงสงสอนศลธรรมและเรองทให

ความบนเทงใจ ชางแตมมกน�าเอาตอนทมความส�าคญหรอเปนทนยมของ

คนในชมชนมาวาด แตการจดวางรปเพอบอกเลาเรองราวจะเปนไปอยาง

อสระ อาจไมไลเรยงตามเหตการณในทองเรอง แตผดจะเขาใจเพราะม

ประสบการณรวมกน จากลกษณะของฮปแตมบนผนงสมหลายๆ วด เชน

วดโพธาราม วดปาเลไลย วดบานยาง วดไชยศร วดสระบวแกว วดสนวนวาร

พฒนาราม สะทอนใหเหนวาวฒนธรรมประเพณงานบญผะเหวดวามอทธพล

ตอชางแตมและชมชนเปนอยางมาก เพราะโครงสรางหลกของเรองราวบน

ผนงสมเหมอนกบโครงสรางของเรองทใชเทศนในงานบญผะเหวดทกประการ

คอ รปเรองพระมาลยเหมอนการเทศนมาลยหมนมาลยแสน รปพทธประวต


ฮปแตมสมอสาน วดบานยาง อ.บรบอ จ.มหาสารคาม (ถายวนท 24 พ.ค. 2551)

ฮปแตมสมอสาน วดปาเลไลย อ.นาดน จ.มหาสารคาม (ถายวนท 25 พ.ค. 2551)

เหมอนบทสงกาศซงเทศนกอนเขาสการเทศนมหาชาต รปเรองสนไช พระ

ลกพระราม หรออรพมปาจตต เหมอนมหรสพทเลนคนในงานสมโภชกอน

การเทศนมหาชาต เชน หมอล�าซงนยมเลนเรองดงกลาวน สวนรปเวสสนดร

กคอ การเทศนมหาชาต และรปทเปนวถชวตของชาวบานกคอเรองราวของ

คนในชมชนทเขารวมในงานประเพณบญผะเหวดนนเอง (สมาล 2548, 44)


การสรางสรรคศลปกรรมกระจก บนผนงอโบสถวดมณจนทร

การออกแบบโครงสรางองคประกอบภาพศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถ

วดมณจนทร สามารถเดนดภาพไดอยางตอเนองรอบอโบสถ โดยเรมจากผนง

ดานหนา (ฝงทศตะวนออก) เปนผนงแรก เรยงตอไปทางดานขวา (ฝงทศใต)

เปนผนงทสอง แลวเดนวนไปผนงดานหลงอโบสถเปนผนงทสาม ผนงดาน

สดทายคอผนงดานขาง (ฝงทศเหนอ) การเดนเวยนขวานนเปนไปตามความ

เชอทางศาสนาพทธเชอวาเปนสงทดเปนมงคล โดยจะเหนไดจากการท�าพธ

มงคลตางๆ ทางพระพทธศาสนา เชน การเวยนเทยน พระสงฆและชาวบาน

จะเดนเวยนขวาแบบประทกษณ คอ เวยนไปทางดานขวาของอโบสถ ฉะนน

ในการเดนชมภาพศลปกรรมกระจกบนผนงรอบอโบสถ วดมณจนทร จงควร

เดนเวยนไปทางดานขวาของอโบสถเชนกนเพอชมเรองราวของศลปกรรม

กระจกอยางตอเนอง

1. เรอง “พระมาลย” ภาพบนผนงดานหนา (ทศตะวนออก) มเนอหาทแสดง

เรองราวค�าสอนทางพระพทธศาสนา ซงเปนทนยมเขยนในภาพจตรกรรมฝา

ผนงโบสถในภาคอสานหรอทเรยกกนวา ฮปแตมสมอสาน ตอนพระมาลยไป

เยยมนรกและสวรรค


ภาพโครงสรางประตมากรรมดานหนาอโบสถ

ในการออกแบบโครงสรางองคประกอบภาพบนผนงไดมการส�ารวจพนทบน

ผนงกอน เพอเปนขอมลส�าหรบการจดวางองคประกอบภาพทงหมด และ

เนองจากพนทบนผนงดานหนาอโบสถมโครงสรางของงานประตมากรรมเกา

ประดบอย เปนรปปนพระพทธรป 3 องคอยบนล�าตวของพญานาคและฐาน

บวตดประดบบนผนงเปนซมประตทางเขาออก รวมทงยงมการเจาะผนงเปน

ชองหนาตางเลกๆ อก 2 ชอง อยดานซายและขวาของซมประตทางเขาอโบสถ

จงท�าใหพนทในชวงลางของผนงแคบและถกแบงพนทออกเปน 4 สวน การ

ออกแบบจงตองพจารณาใหความส�าคญทงเนอหา แนวเรอง ประกอบกบพนท

ทมอยจ�ากดส�าหรบการออกแบบเพอจดวางองคประกอบตวภาพ


การออกแบบรางภาพเปนภาพลายเสนไดใหความส�าคญกบโครงสรางเดมของ

สถาปตยกรรมและงานประตมากรรมทมอยแลวเปนหลก น�ามาประกอบกบ

แนวเรองทชาวบานตองการ คอ พระมาลย ศลปกรรมกระจกนไดรวบรวม

เนอหามาจากวรรณคด 3 ฉบบ คอ พระมาลยค�าหลวง พระมาลยกลอนสวด

และมาเลยเทวตเถรวตถแปล ซงเปนเรองทนยมใชเทศนในงานบญผะเหวด

เนอเรองแบงออกเปน 4 ภาค คอ ทองนรก ทองแดนมนษย ทองสวรรค และ

ทองแดนศาสนาพระศรอารย เปนเรองราวตามความเชอซงผชมภาพตอง

จนตนาการถงดนแดนอกมตหนงทไมมใหเหนบนโลกมนษย

การออกแบบภาพรางลายเสนโครงสรางองคประกอบภาพ ใหมมมมองกวาง

แบบตานกมอง (Bird’s-Eye View) เพอทจะไดเหนการด�าเนนเรองไดอยาง

ชดเจนเชนเดยวกบภาพจตรกรรมไทยฝาผนงแบบโบราณ จดองคประกอบ

ภาพใหมลกษณะเปนแบบสองขางเทากน (Symmetry) เปนลกษณะการจด

องคประกอบแบบพนฐานทนยมมากในการเขยนภาพจตรกรรมไทย มการ

ใชโครงสรางของเสนและรปทรงแบบอสระ (Free Form) เพอท�าใหภาพด

แลวรสกลองลอย เลอนไหล ดตอเนองกนไปไดทวทงผนง นอกจากนน ยง

ก�าหนดรปทรงตางๆ ในภาพใหมขนาดเทาๆ กน จงท�าใหเกดชองไฟหรอ

พนทวางระหวางตวรปทรงทมขนาดใกลเคยงกน เพอใสรปทรงใหไดจ�านวน

มากตามเนอหาเรองราวทมหลายตอน รปทรงตางๆ จงดกระจายไปทวเตม

พนทบนผนงทงหมด

การก�าหนดเรองราวตามพนทบนผนงไดออกแบบใหพนทชวงลางของผนงดาน

หนาบรเวณรอบๆ ซมหนาตางทง 2 ขางเปนภาพแดนนรก มการออกแบบรอบ

ซมหนาตางทง 2 ขาง ใหเปนตนงว มยมบาลก�าลงลงโทษสตวนรกใหปนขน


ไปบนตนงว พนทวางขางซมหนาตางดานขวา เปนนรกทยมบาลก�าลงลงโทษ

สตวนรกทท�าบาปกรรมอยางทกขทรมาน สวนภาพรอบซมหนาตางดานซาย

เปนภาพตอนพระมาลยเขาฌานกรรมฐานไปโปรดสตวในนรก โดยพระมาลย

อทศแผสวนกศลใหสตวนรกโดยนงบนบลลงกดอกบวใหญ บนดาลใหเกดน�า

ฝนลงมาดบไฟในนรก และเกดลมพายพดจนหนามตนงวรวงกระจดกระจาย

ในชวงตอมาจะอยในชวงบนทางดานขวาของผนงตอนกลบสโลกมนษย พระ

มาลยไดมาเทศนใหมนษยบนโลกฟงเพอไมใหท�าบาป และชวยอทศแผสวน

กศลใหกบหมญาตในนรกดวย จากนนในชวงสดทายตอนทองแดนสวรรค

และพบพระศรอารย ไดออกแบบใหภาพตอนนอยในพนทหนาจวชวงบนสด

ของผนงดานหนาเนองจากในเนอหาเลาถงพระมาลยวาไดเขาสจตตถฌาน

เหาะขนสอากาศทองฟาไปยงลานพระเจดยจฬามณบนสวรรคชนดาวดงส

จงมความเหมาะสมทจะใหภาพตอนนอยบนผนงชวงบนสด นอกจากนน

ไดมการออกแบบซมตนโพธไวดานหลงของประตมากรรมพระพทธรปองค

เลกทอยบนซมประตทางเขา เพอชวยเนนใหงานประตมากรรมเดมของโบสถ

มความโดดเดนมากขนดวย

การออกแบบตวภาพตางๆ บนผนงน มการเกบขอมลภาพจตรกรรมฝาผนง

(ฮปแตมสมอสาน) ตามวดตางๆ ในภาคอสาน เชน วดไชศร อ�าเภอเมอง

จงหวดขอนแกน วดบานยาง อ�าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม วดปา

เลไลย อ�าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม วดโพธาราม อ�าเภอนาดน จงหวด

มหาสารคาม วดสระบวแกว อ�าเภอหนองสองหอง จงหวดขอนแกน

เปนตน แลวจงน�าขอมลทงหมดมาใชเปนแบบในการรางลายเสนตวภาพ


และสรางสรรคเปนผลงานศลปกรรมกระจก เพอใหตวภาพมลกษณะทเปน

เอกลกษณในรปแบบของงานศลปกรรมทองถนภาคอสาน

ภาพอโบสถหลงตกแตงดวยศลปกรรมกระจก


ฮปแตมสมอสาน สตวในนรกถกลงโทษ ทวดบานยาง (ถายวนท 24 พ.ค. 2551)

รางลายเสนศลปกรรมกระจก สตวนรกถกลงโทษ (ถายวนท 27 เม.ย. 2552)

ภาพศลปกรรมกระจก สตวนรกถกลงโทษ วดมณจนทร (ถายวนท 14 ม.ย. 2552)

ฮปแตมสมอสาน “สตวนรกในกระทะทองแดง” ทวดปาเลไลย (ถายวนท 24 พ.ค. 2551)

ศ ลปก ร รมก ร ะจก “ ส ต ว น ร ก ใ นก ร ะทะทอ งแ ด ง ” วดมณจนทร (ถายวนท 14 ม.ย. 2552)


ฮปแตม “พระมาลยเทศนาใหมนษยบนโลก” ทวดบานยาง (ถายวนท 24 พ.ค. 2551)

ศลปกรรมกระจก “พระมาลยเทศนาใหมนษยบนโลก” วดมณจนทร (ถายวนท 14 ม.ย. 2552)


โครงสรางของภาพศลปกรรมกระจกบนผนงดานหนาอโบสถ เรอง “พระ

มาลย” เรมเรองจากพนทบนผนงดานขวาชวงลาง โดยน�าเสนอเปนภาพสตว

ในนรกทท�าบาปกรรมก�าลงถกยมบาลลงโทษ มทงใชคมดงลน บงคบใหปน

ขนตนงว มสนขคอยไลกดทโคนตน และแรงกาคอยจกกดบนยอดงว แสดง

ใหเหนถงความทกขทรมานของบรรดาสตวในนรก

สวนผนงทางดานซายชวงลางน�าเสนอเปนภาพพระมาลยเขาฌานกรรมฐาน

เสดจไปโปรดสตวในนรกภม นงบนบลลงกดอกบวใหญ สตวในนรกแสดง

อาการดใจเมอเหนพระมาลยมาโปรด พระมาลยจงไดอทศแผกศลใหสตวนรก

เหลานน โดยบนดาลใหฝนตกเทลงมาดบไฟในนรก น�ารอนทก�าลงเดอดพลาน

ในกระทะทองแดงกลายเปนน�าเยนมรสหวาน ภเขาไฟและเปลวไฟทรอนระอ

ทวดนแดนนรกดบวบลง แมน�ากรดแหงขอด ขณะเดยวกนกบนดาลลมพด

กระพอตนงวใหหนามทแหลมคมขาดหลดรวงกระจดกระจายออกจากตน ม

น�าฝนเยนฉ�ารดพรมลงมาใหกบสตวในนรก เพยงในชวงเวลาทพระมาลยมา

เยอนเพยงชวขณะหนงเทานน หลงจากพระมาลยกลบยงโลกมนษยทกอยาง

ในนรกกกลบคนสความทกขทรมานเชนเดม (สมาล 2548, 62)

จากนนพระมาลยไดเสดจกลบมาโลกมนษย เปนตอนทองแดนมนษย

โครงสรางของภาพบนผนงจะดตอเนองมาทางดานขวาชวงบน น�าเสนอเปน

ภาพพระมาลยเทศนาใหผคนทงหลายฟงและไดน�าเรองราวของสตวททกข

ทรมานอยในนรกมาบอกแกหมญาตของเขาเหลานนฟง สงทญาตในนรก

ฝากมาบอกญาตทเปนมนษยอยบนโลก คอ ไมใหท�าบาปจะไดไมตองตกนรก

เชนพวกเขา ใหหมญาตของเขาเหลานนพากนท�าบญใหทานอทศสวนกศล


พระมาลยโปรดสตวในนรก นงบนบลลงกดอกบวบนดาลฝนลงมาดบไฟนรก


แผใหพวกเขาบาง เหลามนษยพากนเลอมใสในค�าสงสอน ไมกระท�าบาปหน

มาท�าบญใหทาน มชายหนมผหนงชอวามฆมาณพเปนผมจตศรทธาไดเกบ

ดอกนลบลในบงน�ามา 8 ดอกถวายแดพระมาลย เมอพระมาลยไดท�าการ

อนโมทนาแลวจงคดวา “ครงนเราจะน�าดอกนลบลทง 8 ดอกนไปบชาพระ

เจดยจฬามณในเทวโลก” (สภาพร 2524, 141)

โครงสรางของภาพชวงสดทายบนผนง ตอน ทองแดนสวรรคและพบพระ

ศรอารยจะอยในบรเวณหนาจวบนสดของผนง เปนภาพพระมาลยเขาส

จตตถฌานเหาะขนสอากาศทองฟาไปยงลานพระเจดยจฬามณเบองหนา

เวชยนตปราสาทอนเตมไปดวยแกวอนทนล พระมาลยไดบชาพระเจดย

ดวยดอกนลบลทง 8 ดอก แลวท�าประทกษณไหวในทศทงแปดดวย

เบญจางคประดษฐ แลวนงในทศตะวนออก ขณะนนทาวสกกเทวราชหรอ

พระอนทรไดเสดจมาบชาพระเขยวแกวพรอมดวยเทพบรวาร พระมาลยได

สนทนาธรรมกบทาวสกกะและในกาลนนพระศรอารยเมตไตรยไดเสดจมา

โดยแวดลอมดวยเหลาเทพธดาแสนโกฏ พระศรอารยเมตไตรยตรสสงพระ

มาลยใหไปบอกแกชาวโลกวา ใหเหลามนษยบนโลกกระท�าความดไมท�าบาป

กรรม พระศรอารยเมตไตรยทรงกระท�าประทกษณพระจฬามณเจดยแลว

อ�าลาพระเถระ จากนนพระมาลยไดไหวพระเจดยจฬามณ อ�าลาทาวสกกเทว

ราชแลวรอนลงจากสวรรคดาวดงสกลบมาสโลกมนษย (สภาพร 2524, 160)

เรองพระมาลยมเนอหาทเนนสอนทางดานศลธรรมเพอใหคนท�าความดละเวน

การท�าชวและเกรงกลวตอบาป โดยกลาวถงศาสนาพระศรอารยเมตไตรยวา

เปนยคแหงความสงบสขอดมสมบรณ ผคนประพฤตปฏบตด ท�าใหผคนทอาน


หรอเหนภาพอยากไปเกดในยคของพระศรอารย สวนการกลาวถงสตวในนรก

ทตองถกลงโทษใหทกขทรมาน เพอใหคนเกดความเกรงกลวตอการท�าบาป

แตในยคปจจบนผคนสวนใหญไมรเรองค�าสอนทางศาสนาและไมเชอวานรก

สวรรคมจรง จงกระท�าความผดกนมาก เรองพระมาลยจงนาจะมสวนชวย

ในการใชสอนดานคณธรรม จรยธรรม และสรางจตส�านกใหคนในสงคมมศล

ธรรมประจ�าใจ เพอชวยควบคมความประพฤตของคนใหอยในกฎระเบยบของ

สงคม ไมสรางความเดอดรอนวนวายใหกบสวนรวม ซงจะมสวนชวยใหคนใน

สงคมอยรวมกนอยางสงบสข (ทพยสดา 2526, 95)

หลงจากการชมภาพศลปกรรมกระจกบนผนงแรกดานหนาอโบสถแลว ผนง

ตอไปดานทสองควรเดนเวยนไปทางดานขางฝงขวาของอโบสถ (ฝงทศใต)

การเดนชมภาพบนผนงโบสถแบบเวยนขวาหรอทเรยกวา “ประทกษณ” เปน

ความเชอทางศาสนาพทธวาเปนมงคล เพอชมภาพศลปกรรมกระจกเรองตอ

ไปเรอง “สรางเมองสรางวด”

2. เรอง “สรางเมองสรางวด” ภาพบนผนงดานขาง (ทศใต) เปนภาพทแสดง

เรองราวเกยวกบประวตศาสตร ต�านานทมาของบานมะเฟอง เมองพทไธสง

ตงแตสมยโบราณจากอดตทเปนเนนตนมะเฟองจนมาถงสมยปจจบน พนทน

ไดกลายเปนทตงของหมบานมะเฟอง อ�าเภอพทไธสง รวมทงไดมการบนทก

ภาพประวตการสรางอโบสถของวดมณจนทรไวบนผนงนดวย


โครงสรางของภาพศลปกรรมกระจกบนผนงดานขางของอโบสถ เรอง “สราง

เมองสรางวด” จะเรมตนเรองจากผนงทางดานขวาใหดตอเนองเรอยมาจนสด

ผนงทางดานซาย จากการส�ารวจพนทบนผนงพบวามชองหนาตางอยจ�านวน

4 ชอง ในการด�าเนนการออกแบบโครงสรางภาพเมอศกษาจากเนอเรองแลว

มเนอหาชวงทมความส�าคญนาสนใจอยจ�านวนมากหลายตอน เพอเปนการ

บนทกภาพประวตศาสตรของการสรางเมองสรางวดใหไดเนอหาทครบถวน

จงตองมการออกแบบใหใชพนทเตมหมดทงผนง

โครงสรางของภาพบนผนงดานขาง “สรางเมองสรางวด” เรมตนจากผนงทางดานขวาดตอเนองจนสดผนงดานซาย

การออกแบบภาพรางลายเสนเมอพจารณาจากเนอหาแลว การสรางเมอง

สรางวดเปนเรองทเลาถงต�านานประวตศาสตร มเรองราวการด�าเนนเรอง

ในปาเขาซงเปนสภาพแวดลอมของภมประเทศในธรรมชาต จงออกแบบ

โครงสรางองคประกอบภาพ โดยเนนทรปทรงธรรมชาต (Organic Form) ตาม

สภาพแวดลอมจรงในทองถนภาคอสาน เพอท�าใหดแลวรสกเลอนไหลตอเนอง


กนไปทวทงภาพ การออกแบบลายเสนไดมการแบงเนอหาการด�าเนนเรอง

ของแตละตอน โดยการใชเสนสนเทาทเปนรปทรงของธรรมชาตเปนเสนแบง

ขอบเขต เชน แมน�า ตนไม ภเขา และเนนดน มการออกแบบเปนภาพตนไม

อยรอบบานหนาตางจ�านวน 2 บานในบรเวณกงกลางของผนงโบสถ เพอลด

ความแขงของเสนรอบหนาตางบนผนง

การออกแบบโครงสรางองคประกอบภาพใหมมมมองทกวางแบบตานก

มอง เพอทจะไดเหนการด�าเนนเรองไดอยางชดเจน เชนเดยวกบภาพจตรกรรม

ไทยฝาผนงโบราณ ก�าหนดขนาดตวภาพทงหมดบนผนงใหมขนาดเลกเทาๆ

กน เพอใสตวภาพใหไดจ�านวนมากตามเนอหาเรองราว ก�าหนดขนาดของ

สถาปตยกรรมใหมขนาดเลกกวาสดสวนจรง ตามลกษณะของงานจตรกรรม

ไทยแบบประเพณทเขยนภาพสถาปตยกรรมขนเพอประกอบตวภาพ ใหเขาใจ


นอกจากนน ยงตองเกบขอมลสภาพแวดลอมของวดมณจนทรดวยการบนทก

ภาพ แลวน�าขอมลทงหมดมาใชเปนแบบในการรางลายเสนและสรางสรรค

เปนผลงานศลปกรรมกระจก เพอใหตวภาพมลกษณะทเปนเอกลกษณในรป

เรองราวและสถานท มลกษณะเพยงสอความหมายของอาคารนนๆ แตไมได

เขยนสดสวนทสมพนธกนกบตวภาพบคคลในอาคาร

พนทเสาบนผนงไดออกแบบโดยใชสญลกษณเพอแสดงถงกาลเวลา รวม

ถงทศทางในการเรมตนด�าเนนเรอง โดยเรมเรองตงแตเสาบนผนงทางดาน

ขวาทศตะวนออก ทหวเสาใชสญลกษณเปนรปพระอาทตยดภาพไลไปตาม

เหตการณเรองราวจนสดผนงทางดานซายทศตะวนตก ทหวเสาใชสญลกษณ

เปนรปพระจนทร นอกจากนนแลวสญลกษณนยงเปนการแสดงถงทศทตง

ของอโบสถดวย สวนในพนทชวงลางของเสาทงสองขางไดออกแบบเปนลาย

เถาดอกบว เนองจากบรเวณเสามพนทนอยไมสามารถจดองคประกอบภาพ

ทตองเลาเรองได จงแกปญหาโดยการออกแบบเปนลวดลายเถาดอกบวแทน

ใหสอดคลองกบโครงสรางหลกของภาพโดยรวมบนผนงทใชแนวแมน�าล�าธาร

เปนเสนสนเทาแบงขอบเขต เปนโครงเสนลากยาวจากผนงดานขวามาจนสด

ผนงดานซาย

จากเรองราวบนผนงนเปนการเลาถงเหตการณตางๆ ทเกดขนจรงในสภาพ

แวดลอมของพนทวดมณจนทรในปจจบน ขนตอนการออกแบบรางภาพ

ศลปกรรมกระจกนนจงตองเกบขอมลภาคสนามดวยการถายภาพจตรกรรม

ฝาผนง (ฮปแตมสมอสาน) ตามวดตางๆ ในภาคอสาน แลวน�าขอมลมาใช

เปนแบบในการรางภาพ


ฮปแตมสมอสาน “วถชวตชาวบาน” ทวดปาเล ไลย อสาน (วนท 24 พ.ค. 2551)

ศลปกรรมกระจก “วถชวตชาวบาน” ทวดมณจนทร (วนท 24 พ.ย. 2553)

แบบของงานศลปกรรมทองถนภาคอสาน การรางแบบตวภาพศลปกรรม

กระจกจะออกแบบตามเรองราวทไดก�าหนดไว เพอใหเสมอนเปนการ

บนทกภาพประวตศาสตรของชมชนไวบนผนงอโบสถของวดมณจนทร เชน

ภาพเหตการณการสรางอโบสถวดมณจนทรเมอ 90 กวาปทผานมา ภาพ

อนสาวรยพระยาเสนาสงคราม (พระยาศรปาก) เจาเมองคนแรกของพทไธสง

ปจจบนอนสาวรยนประดษฐานทบรเวณหนาอ�าเภอพทไธสงและเปนทเคารพ

สกการะของชาวบานในชมชน

โครงสรางของภาพไดเรมเรองจากพนทดานขวาสดของผนง โดยเรมจากภาพ

ขบวนกองทพของเจาพระยาจกรไดยกกองทพไปปราบกบฏทเวยงจนทน และ

เมอปราบกบฏเสรจกยกทพกลบกรงธนบรขบวนกองทพเจาพระยาจกรเดน

ทางรอนแรมมาทางภาคอสานมาเรอยๆ กระทงมาถงถนทเรยกวาโนนหมาก

เฟอง ทเรยกเชนนเพราะวาพนดนบรเวณนมตนมะเฟองใหญนอยอยหลายตน

เหนเปนท�าเลทเหมาะจงสงใหหยดทพอยและสงใหทหารออกส�ารวจบรเวณ


พระพทธรปปนปนซงทานเจาอาวาสเปนผปน ทหนาอโบสถ วดมณจนทรกอนบรณะ (วนท 12 พ.ย. 2549)

ศลปกรรมกระจก “การสรางอโบสถวดมณจนทร” (วนท 24 พ.ย. 2553)

รอบๆ เหนวามรองรอยของเมองรางมคดนและน�าลอมรอบแตยากแกการ

บรณะใหสมบรณเชนเดม จงใหหกรางถางปาและตงเมองอยทโนนหมากเฟอง

ซงทบรเวณนคอหมบานมะเฟองในปจจบน (ละเมยด 2549, 27)


ศลปกรรมกระจกตอนพระยาจกรเดนทางมาถงโนนหมากเฟอง

ภาพในชวงกลางของผนงเลาถงเรองต�านานขององคพระทศกดสทธเปนท

เคารพสกการะของชาวบานในชมชนพทไธสง คอ พระเจาใหญ เปนพระพทธ

รปศกดสทธค บานคเมองของชาวอ�าเภอพทไธสงและชาวจงหวดบรรมย

ปจจบนพระเจาใหญประดษฐานอยทวดหงษ เชอวาชอวดตงใหพองกบ

ต�านานของนกใหญทนายพรานตามลานาจะเปนหงส ความศกดสทธขององค

พระเจาใหญยงมอกมากมายเปนทเลองลอของคนในชมชน ปจจบนพนทแหง

น คอบรเวณบานศรษะแรด อยในเขตตดกบบานมะเฟอง ในอ�าเภอ พทไธสง

(ละเมยด 2549, 25)


ขณะคนหานกกลบพบพระองคใหญ

พรานเหนพนทสมบรณจงชวนญาตพนองมาตงถนฐาน

พบเจดยอยขางองคพระ


บนผนงดานซายระหวางชองบานหนาตาง เปนภาพการสรางอโบสถวดมณ

จนทร จากต�านานประวตของวดมณจนทรไดมการบนทกไววา สรางขนเมอ

90 ปทผานมา ชาวบานเลากนวาวดนสรางโดยทานเจาอาวาสซงเคยตดคก

มากอน ทานเคยเปนโจรแตกลบใจ บวชแลวหนหนาเขาหาพระพทธศาสนา

ทานไดลงมอสรางอโบสถภายในวดดวยตนเอง ทานไดปนพระพทธรปภายใน

และดานหนาอโบสถ รวมทงปนประตมากรรมพญานาค 7 เศยรทบนไดดาน

หนาทางขนของอโบสถดวย ถอเปนผมฝมอทางชางศลปเปนอยางสง จากนน

วดมณจนทรกเปนศนยรวมทางจตใจของชมชนบานมะเฟองตลอดมาจนถง

ปจจบน และไดมการบรณปฏสงขรณอโบสถ ใน พ.ศ. 2549 ภาพดานซาย

อนสาวรยพระยาเสนาสงครามเปนทเคารพบชาของชมชน


“ขอพระองคทรงพระเจรญ” บนผนงดานหลงอโบสถ

เมอเดนตอไปโดยการเวยนไปทางดานขวาของอโบสถ ผนงดานตอไปจะเปน

ผนงดานหลงอโบสถ (ฝงทศตะวนตก) ภาพศลปกรรมกระจกบนผนงนจะตด

อยคอนขางสงจงตองใชพนทในการชมภาพโดยรวมและเนองจากพนทบรเวณ

นเปนสนามหญาโลง ท�าใหผชมสามารถดงานศลปกรรมกระจกไดจากระยะ

ไกล

สดบนผนงเปนภาพอนสาวรยพระยาเสนาสงคราม (พระยาศรปาก) เจาเมอง

คนแรกของพทไธสง


3. เรอง “ขอพระองคทรงพระเจรญ” ภาพบนผนงดานหลง (ทศตะวน

ตก) เปนภาพทแสดงถงความจงรกภกดของชาวบานมะเฟองทมตอองคพระ

มหากษตรย โดยชาวบานวดมณจนทรและชมชนใกลเคยงไดรวมกนจดงาน

เฉลมพระชนมพรรษาขน ในวนท 5 ธนวาคม พ.ศ. 2549 และเนองในวาระท

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทรงครองสรราชสมบตเปน

ปท 60 ซงยาวนานกวาพระมหากษตรยพระองคใดในประวตศาสตรไทย จงได

รวมกนจดงานเฉลมฉลองครงนใหเปนงานใหญขนภายในบรเวณวดมณจนทร

จากการส�ารวจเกบขอมลพนทบนผนงดานหลงอโบสถ (ฝงทศตะวนตก) ม

พนทเปนผนงเตมทงหมด จงท�าใหมความงายในการออกแบบโครงสรางภาพ

ลายเสน แตในการปฏบตงานตดตงศลปกรรมกระจกบนผนงนน กลบมความ

ยาก เนองจากเปนพนทผนงทมความสงและอยทางดานฝงทศตะวนตก ท�าให

ผนงนตองรบความรอนจากแสงแดดอยางเตมทในชวงบายถงเยน ประกอบ

กบงานศลปกรรมกระจกมคณสมบตทสะทอนแสง ผตดงานกระจกจงตองม

ความอดทนสงกบสภาพอากาศทรอนมาก

การออกแบบโครงสรางของภาพบนผนงดานหลงอโบสถเรอง “ขอพระองค

ทรงพระเจรญ” เมอพจารณาเนอหาเรองราวแลว เปนเรองเกยวกบการ

จดงานพธเฉลมฉลองในวนเฉลมพระชนมพรรษาของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวซงชาวบานในชมชนวดมณจนทรไดจดขนเมอวนท 5 ธนวาคม

พ.ศ. 2549 มลกษณะเปนการบนทกภาพเหตการณทเกดขนจรงในปจจบน

ซงตองการแสดงใหเหนถงความสมานสามคคของผคนในชมชนบานมะเฟอง

ทมความจงรกภกดตอสถาบนชาต ศาสนา พระมหากษตรย การออกแบบ


องคประกอบภาพจงใชโครงสรางทเปนรปทรงแบบเรขาคณต (Geometric

Form) เพอท�าใหภาพดเปนระเบยบเรยบรอยและสอใหเหนถงความสามคค

โครงสรางองคประกอบภาพมมมมองทกวาง มลกษณะเปนแบบสองขางเทา

กน (Symmetry) เนนจดเดนทภาพของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพล

อดลยเดชและสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ อยในกรอบ

สเหลยมบรเวณกงกลางของผนงในชวงบน และจดวางตวภาพสถาปตยกรรม

คน ตนไม และยานพาหนะอยางเปนระเบยบบรเวณชวงลางของผนง


พระบรมสาทสลกษณพระบาทสมเดจพระเจาอยหว


ภาพขณะเสดจออกสหบญชร


รปทรงทงหมดมลกษณะแบบเหมอนจรง เนองจากเปนการบนทกเหตการณ

เรองราวทจดขนใน พ.ศ.2549 - 2550 การออกแบบภาพลายเสนจงเขยน

ตามขอมลจากภาพถายทผเขยนไดรวบรวมบนทกไว ในชวงบนนนองค

ประกอบในภาพประกอบดวยภาพขณะเสดจออกสหบญชรของพระบาท

สมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชและสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรม

ราชนนาถ ซงดานขางพระบรมฉายาลกษณทงสองพระองคมภาพอโบสถและ

ศาลาของวดมณจนทร รวมทงมภาพตนตาล 3 ยอดซงมอยจรงทางดานทศ

ตะวนตกของอโบสถและเปนเอกลกษณของวดมณจนทร ชวงลางของผนง

ดานซายของภาพเปนตนมะเฟองใหญของชมชนบานมะเฟอง ตงอยทกลาง

หมบานมะเฟอง และชวงลางดานขวาของภาพ คอ ตนมะขามยกษ มะขาม

ตนใหญนขนอยหนาบานก�านนมงกร คาดวามอายกวา 100 ป ชาวบานมก

ใชพนทบรเวณใตตนมะขามแหงนเปนทประกอบศาสนพธของชมชน เพราะ

มศาลเจาพอมะเฟองตงอยขางตนมะขามดวย

ขนตอนการออกแบบรางภาพศลปกรรมกระจก มการเกบขอมลภาคสนาม

ดวยการถายภาพจตรกรรมฝาผนง (ฮปแตมสมอสาน) ตามวดตางๆในภาค

อสาน รวมทงมการเกบขอมลบนทกถายภาพบรรยากาศสภาพแวดลอม

ของวดมณจนทรในปจจบนแลวน�าขอมลทงหมดมาใชเปนแบบในการราง

ลายเสนตวภาพ เพอใหเสมอนเปนการบนทกภาพประวตศาสตรของชมชน

ไวบนผนงอโบสถของวดมณจนทร


ภาพถายตนมะขามโบราณของหมบาน (วนท 5 ม.ย. 2552)

ศลปกรรมกระจกตนมะขามยกษของหมบาน

ศลปกรรมกระจกภาพอโบสถวดมณจนทร


ผนงดานสดทาย เปนผนงดานขาง (ฝงทศเหนอ) มภาพทแสดงเนอหาเกยว

กบประเพณวฒนธรรม เชน ประเพณการทอดกฐน ประเพณไหวศาลเจาพอ

มะเฟองของหมบาน รวมถงภาพวถชวตของชาวบานในชมชนวดมณจนทร

ในยคสมยปจจบนชวง พ.ศ.2550

4. เรอง “ประเพณเมองพทไธสง” ภาพบนผนงดานขาง (ทศเหนอ) เปน

ภาพเกยวกบวถชวตประเพณวฒนธรรมในทองถนอสานของชมชนพทไธสง

ในปจจบน

การบนทกเรองราวประเพณศลปวฒนธรรม รวมถงวถชวตของชมชนแหง

นลงในงานศลปกรรมกระจกเปนการแสดงคณคาทางสนทรยภาพใหกบ

สภาพแวดลอม และสรางปฏสมพนธใหเกดขนกบผคนในชมชน รวมถงสราง

ส�านกรกในสมบตทองถน ชวยกนอนรกษรกษาไวซงประเพณวฒนธรรมและ

ศลปกรรมใหคงอยสบตอไปอยางยงยน

โครงสรางของภาพศลปกรรมกระจกบนผนงดานขางของอโบสถ เรอง

“ประเพณเมองพทไธสง” จะเรมตนเรองจากผนงทางดานขวา ใหดตอเนอง

เรอยมาจนสดผนงทางดานซายจากการส�ารวจพนทบนผนงพบวามชอง

หนาตางอยจ�านวน 4 ชอง ในการออกแบบโครงสรางภาพจงจดวางภาพชวง

ทมเนอหาส�าคญนาสนใจใหอยบนผนงระหวางชองหนาตาง โดยจดวางตว

ภาพใหเตมพนททงผนง


การออกแบบโครงสรางองคประกอบภาพใหมมมมองทกวางแบบตานก

มองเพอทจะไดเหนการด�าเนนเรองทงหมดไดอยางชดเจน ก�าหนดรปทรง

ทงหมดใหมขนาดเลกเทาๆ กน เพอใสตวภาพใหไดจ�านวนมาก ภาพของ

สถาปตยกรรมก�าหนดใหมขนาดเลกกวาสดสวนจรงตามลกษณะของงาน

จตรกรรมไทยแบบประเพณทเขยนขนเพอประกอบตวภาพเปนเพยงใชสอ

ความหมายของอาคารนนๆ แตไมไดเขยนตามขนาดของสดสวนจรง

โครงสรางองคประกอบภาพออกแบบใหมมมมองทกวางแบบตานกมอง เพอใหเหนการด�าเนนเรองทงหมด

เมอพจารณาจากเนอหาเรอง “ประเพณเมองพทไธสง” เปนภาพทแสดงเกยว

กบวถชวต ประเพณ วฒนธรรมในทองถนอสานของชมชนพทไธสงปจจบน จง

ออกแบบโครงสรางองคประกอบภาพโดยเนนทรปทรงธรรมชาต (Organic

Form) ตามสภาพแวดลอมจรงในทองถนภาคอสานผสมผสานกบรปทรงแบบ


เรขาคณต (Geometric Form) ในกลมของขบวนแหและตวภาพในพธตางๆ

เพอท�าใหภาพดเปนระเบยบ สอใหเหนถงความพรอมเพรยงและความสามคค

การออกแบบลายเสนไดมการแบงเนอหาการด�าเนนเรองของแตละตอน โดย

การใชเสนสนเทาทเปนรปทรงของธรรมชาตเปนเสนแบงขอบเขต เชน เสน

ของภเขา เนนดน และตนไม

การออกแบบตวภาพทงหมดมลกษณะเปนแบบเหมอนจรง เนองจากเปนการ

บนทกภาพประเพณทจดขนในปจจบน แบบภาพรางลายเสนจงเขยนตาม

ภาพถายทผเขยนไดรวบรวมขอมลไวเพอเปนการบนทกภาพเหตการณตางๆ

ของประเพณในชมชนวดมณจนทร ทางชมชนตองการใหบนทกเปนภาพ

ศลปกรรมกระจกลงบนผนงดานขางน เพอแสดงใหเหนถงประเพณวฒนธรรม


อนดงามของภาคอสานในปจจบน จงไดออกแบบองคประกอบภาพใหเปน

เรองราวประเพณในงานทอดกฐน การยกชอฟา และประเพณไหวศาลเจาพอ

มะเฟอง เปนการบนทกภาพเหตการณขนตอนของงานประเพณตางๆ เปน

ภาพศลปกรรมกระจกลงบนผนงดานขางน รายละเอยดของตวภาพไดบนทก

ภาพบคคลส�าคญในงานไวบนผนงอโบสถดวย เชน ก�านนมงกร ทานเจาอาวาส

ศลปกรรมกระจกในชวงกลางของผนง


ภาพในชวงกลางของผนงเปนภาพพธยกชอฟาอโบสถวดมณจนทรไดจดขน

หลงจากมการบรณะซอมแซมหลงคาพระอโบสถเสรจสน โดยชอฟาทงหมด

นเปนของเกาทมอยแตเดมของพระอโบสถ และชมชนไดชวยกนประดบ

ตกแตงเพมเตมดวยกระจกรวมถงสงของมคาของพวกเขา เชน พลอย แหวน

สรอยทอง เงนโบราณ พระ เปนตน เปนการแสดงใหเหนถงความศรทธาและ

ความเชอตามแบบวฒนธรรมทางภาคอสานทชมชนยงคงใหความส�าคญกบ

โบราณสถาน โบสถ วหาร สถานทซงเปนศนยรวมจตใจของทกคนในชมชน

องคประกอบภายในภาพไดแสดงใหเหนขนตอนประเพณตางๆ ในวนงานพธ

ยกชอฟาทจดเมอ พ.ศ. 2552

ภาพถายกฐนดารา (25 พ.ย. 2551)

กลมดารานกแสดงทมาทอดผากฐน รวมไปถงภาพชาวบานในชมชนทเปนผม

สวนส�าคญในการจดงานครงน


ภาพในชวงซายของผนงพธไหวศาลเจาพอมะเฟองของหมบาน เปนประเพณ

ทท�ากนเปนประจ�าทกปเพอท�านายเสยงโชคเกยวกบการท�าการเกษตรของ

คนในหมบานมะเฟองวาจะโชคดหรอมอปสรรค การท�าไรท�านาปลกพช

สวนจะไดก�าไรหรอไม พธนเปนเรองของความเชอทชาวบานในชมชนวดมณ

จนทรยงคงมความศรทธาเคารพตอศาลเจาพอมะเฟองซงเปนสงศกดสทธของ

หมบานและยงคงอนรกษประเพณนไว

ศลปกรรมกระจก



ภาพทางดานซายสดของผนงดานน เปนภาพศาลพระยาเสนาในปจจบน ศาล

นภายในมรปปนของพระยาเสนาสงคราม (ขนาดเทาคนจรง) ไดสรางขนเพอ

แสดงความเคารพศรทธาตอวรบรษบรรพชนทไดสรางเมองพทไธสงขนมา

จนเปนเมองทเจรญไวใหลกหลานไดอยอยางสขสบาย และในปจจบนรปปน

พระยาเสนาสงครามนไดยายไปตงไวหนาทวาการอ�าเภอพทไธสง


ศลปกรรมกระจก เปนงานศลปกรรมสาขาหนงทมรปแบบลกษณะเชน

เดยวกนกบงานจตรกรรมไทยประเพณ คอ เปนศลปะแบบอดมคต ตวภาพ

มขนาดเลกละเอยดปราณต รปทรงตวภาพเปนแบบ 2 มต แสดงเนอหา

เรองราวเกยวกบศาสนา ประเพณ วฒนธรรม และวถชวตของคนในชมชน

นอกจากนน งานศลปกรรมกระจกยงมความพเศษตรงวสดทใชในการ

สรางสรรคซงเปนกระจกสามารถสะทอนกบแสงและเงาทมากระทบได ท�าให

ตวภาพตางๆ มส แสง ความมลงเมลอง และเงาทเปลยนแปลงไดตลอดเวลา

ไปตามแสงจากสภาพแวดลอมในธรรมชาต งานศลปกรรมกระจกบนผนง

อโบสถวดมณจนทรไดมการออกแบบโครงสรางองคประกอบภาพใหมความ

ประสานสมพนธกนทงเสน ส น�าหนก รปทรง และใหสอดคลองเขากบ

เนอหาเรองราวของภาพอยางเปนเอกภาพ จงเปนผลงานทสรางคณคาทาง

สนทรยะแกสภาพแวดลอมในทองถนอยางเตมท

รปแบบของงานศลปกรรมกระจก บนผนงอโบสถวดมณจนทร

งานศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถวดมณจนทร สรางสรรคขนเพอแสดง

เนอหาเรองราวเกยวกบศาสนา ประเพณ วฒนธรรมและวถชวตของคนใน

ชมชน การจดวางองคประกอบตวภาพเปนไปอยางมระเบยบแบบแผนเชน

เดยวกบงานจตรกรรมไทยแบบประเพณ มลกษะรปแบบทส�าคญ ดงน

วเคราะหองคประกอบในงานศลปกรรมกระจก


1. ใชวสดกระจกสสรางเปนตวภาพ รปทรงตวภาพมลกษณะคลายกบ

งานจตรกรรมไทยประเพณ เปนแบบ 2 มต ตวภาพกระจกสตดลงบนผนง

อาคารศาสนสถาน เชน โบสถ วหาร ทเปนผนงปน ดวยการใชกาวสงเคราะห

(Epoxy) ซงมคณสมบตทนแดดทนฝน โดยขนตอนทส�าคญกอนการตดภาพ

กระจกจะตองเตรยมพนผนงไวเปนอยางด ดวยการขดพนผนงปนใหสะอาด

หรอขดสทพนผนงออกใหหมด เนองจากถามการทาสบนพนผนงไวแลวจะ

ตดกระจกทบลงบนสไมได เพราะเมอสหลดรอนจะท�าใหกระจกหลดรวงออก

จากผนงไปดวย การทากาวเพอตดตวภาพกระจกตองไมมฝนหรอสบนพนผว

ผนงอาคาร แผนกระจกกจะตดแนนทนนาน

2. แสดงเรองราวเกยวกบพทธศาสนา เพอรบใชพระศาสนาและเปนการ

เผยแพรสอนใหความรแกผคนทเขามาในวดใหท�าความดไมท�าความชว

การใชวสดกระจกส สรางเปนตวภาพตดลงบนผนงอโบสถ


งานศลปกรรมกระจกแสดงเรองราวเกยวกบพทธศาสนาเพอรบใชและเผยแพรพระศาสนา

3. สรางสรรคจากความคดและมโนภาพ (Conception) เปนนามธรรม

แบบสมมตภาวะ คอ รปทรงทสรางขนใหมตามจนตนาการ (Imagination)

และอดมคต รปแบบเดยวกนกบภาพจตรกรรมไทยแบบประเพณ เชน ตว

ภาพพระมาลยและเทวดาจะมรปรางสดสวนทสมบรณแบบเปนทพย มใบหนา

อมเอบ กลามเนอไมเปนกอน ทรวดทรงออนชอยงดงาม เพราะความเชอ

ในอดมคตเขาใจวาเทวดา คอ ผทมกายทพยไมมกเลสจงไมเหมอนมนษย

ธรรมดา สวนตวภาพสตวในนรกจะมรปรางหนาตานาเกลยดแสดงถงความ

ทกขนาเวทนา


พระมาลย

ตวสตวในนรกจะมรปรางหนาตานาเกลยดแสดงถงความทกขนาเวทนา


4. มเรองเกยวกบเทพและกษตรย เพราะตามคตนยมมาตงแตอดต

ประชาชนมความศรทธา บชาเทพ และเคารพพระมหากษตรย

5. จะแสดงเวลาดวยภาพสญลกษณหรอกรยาทาทางของตวภาพ ไมม

การใชแสงเงาหรอความมด สวาง เชน ภาพพระอาทตย พระจนทร ภาพ

กรยาการนอน เปนตน

6. แบงพนทบนผนงดวยการใชเสนสนเทา จากรปทรงในธรรมชาต เชน

ตนไม ภเขา ทองฟา ล�าน�า หรอสถาปตยกรรม เปนเสนแบงภาพ เพอจดองค

ประกอบภาพใหเปนกลมๆ และสามารถล�าดบเรองราวไดอยางตอเนองลงตว



7. การแสดงอารมณของตวภาพ ไมแสดงความรสกทางใบหนาและแววตา

แตสอความหมายดวยทาทาง อาการ และกรยา เปนลกษณะแบบนาฏศลป

เชน อารมณดใจ เสยใจ เปนตน ลกษณะสวนรวมของเสนในโครงสรางองค

ประกอบภาพสามารถเปนเครองแสดงความรสกของภาพได

8. ลกษณะสถาปตยกรรม เขยนขนเพอประกอบตวภาพใหเขาใจเรองราว

สถานท มลกษณะเพยงสอความหมายของอาคารนนๆ แตไมไดเขยนสดสวน

ทสมพนธกนกบตวภาพบคคลในอาคาร คอ เขยนอาคารสถาปตยกรรมให

มขนาดเลกแตตวคนทอยภายในมขนาดใหญ เพอเปนการก�าหนดขอบเขต

ของรปทรงตามเนอหาเรองราวภาพนนๆ ภาพสถาปตยกรรมจะแสดงความ

ยงใหญอลงการจากลวดลายประกอบ เชน ภาพปราสาท ราชวง โบสถ

วหาร เปนตน



9. รปแบบตวภาพมลกษณะคลายคลงกน ตวภาพบคคลจะแสดงความแตก

ตางกนดวยส ตวภาพคนและสตวจะมลกษณะเฉพาะเปนเอกลกษณเชนเดยว

กบภาพจตรกรรมไทยประเพณ

ตวภาพมนษยและเทวดา

หนาภาพ: จะตดกระจกเปนแบบหนาเฉยงหรอหนาดานขาง

ล�าตว: จะหนดานหนาใหเหนไหลเตมทง 2 ขางหรอหนดานขาง

เทา: จะตดกระจกเปนแบบดานขางของเทา

ตวภาพ: ไมวาจะอยลกษณะใดกตาม จะหนหนาออกเสมอ เชน ทานอน เดน หรอขมา

ผวกาย: ใช สพนเรยบไม มน� าหนกแสงเงา เส นในรปทรงเกดจาก

การตดชนกระจกใหเปนกลามเนอ

ตวภาพสตว

หนาภาพ: จะตดกระจกเปนแบบดานเฉยงหรอดานขาง ไมนยมท�าดานหลง

ล�าตว: ตดกระจกเปนแบบดานขาง

เทา: จะเขยนดานขางเสมอ

ตวภาพ: จะหนหนาดานขางเสมอ

ผวตว: ใชสพนเรยบไมมน�าหนกแสงเงา เสนในรปทรงเกดจากการตด

ชนกระจกใหเปนกลามเนอ


สรปแลวถามองในแงของความเปนจรง ตวภาพภาพคนและสตวนจะม

ลกษณะรางกายทบดเอยงไมเหมอนจรงตามธรรมชาต แตศลปกรรมกระจก

มรปแบบเหมอนงานจตรกรรมไทย คอ เปนลกษณะแบบอดมคต จงมการตด

ทอนเลอกสรรเฉพาะมมทดแลวมความงามน�ามาสรางสรรคตามจนตนาการ

ของศลปน จนเกดเปนตวภาพทดงามสมบรณลงตว เปนเอกลกษณพเศษ

อยางหนงของงานศลปศลปะไทยไทย

10. ตวภาพกระจกสเปนแบบ 2 มต คอ แบนราบไมมปรมาตร ไมมระยะ

ใกลไกลและลก เพราะตองการเสนอใหผดไดเหนภาพทชดเจน สม�าเสมอกน

ตลอดทงผนง มการเนนจดสนใจโดยไมค�านงถงสดสวนระหวางรปทรงแตละ

รปทรง ทกรปทรงตงซอนกนเปนทศนยภาพแบบเสนขนาน ตวภาพตางๆ

จะมแตความกวางและความยาวไมมความหนาและความลกของรปทรงแต

สามารถรวาสวนไหนอยหนา สวนใดอยหลงใกลหรอไกลได เพราะวธการจด

วางโครงสรางองคประกอบในภาพทงหมด

การจดวางโครงสรางองคประกอบของตวภาพเปนแบบ 2 มต มเหตผลใน

การสรางสรรค ดงตอไปน

10.1 สามารถแสดงภาพไดหลายตอนบนผนงเดยวกน มการเนนจดสนใจได

หลายจด ชวยใหศลปนสามารถแสดงเรองราวไดอยางละเอยดมากนอยตาม

ขนาดของผนง



10.2 สามารถสรางจนตนาการตามเรองราวไดกวางกวาทตาเหน กลาวคอ

การจดภาพแตเพยงสวนนอยแตท�าใหผดทราบเรองราวโดยสมบรณคลาย

เหนเมองทงเมอง ปาทงปา และยงสะทอนใหเหนถงจารตประเพณของผคน

ในยคสมยนนๆ อกดวย

10.3 สามารถท�าใหภาพแบบ 2 มต สรางความกลมกลนระหวางคณคาทาง

เรองราวและคณคาทางรปทรง เพราะสามารถแสดงจดส�าคญของเรองราว

ทคนทวไปเหนและเขาใจไดงายดวยลกษณะแบบ 2 มต ท�าใหคณคาของ

จตรกรรมไมตดอยกบรปแบบทเปนจรง ความรสกของภาพจะน�าถงหลก

ปรชญาทางศาสนาไดดกวาภาพ 3 มต ทดเหมอนภาพถายหรอภาพประกอบ

ธรรมดาทวไป



การศกษาเพอคนหาถงบรบททเกดขน รวมถงความเปลยนแปลงของสภาพ

แวดลอม ความคด ความรสก และปฏสมพนธตางๆ ของคนในชมชนทม

ตองานศลปะ หลงจากมการสรางสรรคงานศลปกรรมกระจกบนผนงพระ

อโบสถของวดมณจนทรทไดด�าเนนการเสรจสนลงใน พ.ศ. 2553 ผเขยนได

ใชวธการสมภาษณบคคลทอยในชมชนวดมณจนทร รวมทงการบนทกขอมล

เปนเอกสารและภาพถายแลวน�ามาวเคราะหผลตางๆ ทเกดขน ไดคณคาทาง

สนทรยะในบรบททางสงคมและผลปรากฏจากสภาวะแวดลอม ดงน

คณคาทางสนทรยะในบรบททางสงคม และผลปรากฏจากสภาวะแวดลอม


บรรยากาศรอบอโบสถวดมณจนทรกอนวนงานทอดกฐน

การประดบดวงไฟรอบอโบสถเวลากลางคน


การประดบดวงไฟรอบพระอโบสถเวลากลางคน

การประดบดวงไฟรอบอโบสถเวลากลางคน


คณคาทางสนทรยะ ในบรบททางสงคมของชมชน

จากการสมภาษณสรปเนอหาไดดงน

ผคนในชมชนวดมณจนทรหลายๆ คนไดแสดงความคดเหนวา พวกเขาม

ความรสกดใจภมใจเปนอยางยงทมงานศลปกระจกแบบนเกดขนอยทบาน

มะเฟอง ทส�าคญ คอ เปนงานศลปกรรมกระจกซงยงไมเคยเหนทไหนมากอน

ในประเทศไทย เดมอโบสถหลงนกเปนอโบสถทบรรพบรษสรางไวแลว เมอได

มการประดบตกแตงยงเพมคณคามากขนอยางประมาณคามได ถอเปนความ

โชคดของชมชนทมอโบสถซงมงานศลปกรรมกระจกลกษณะนอยในทองถน

ของชมชน ซงมผลใหบรเวณวดเปลยนแปลงไปจากสภาพเดมมาก

อโบสถมความงดงามสมบรณ รวมทงมสวนชวยในดานการเชอมความ

สามคคของคนในหมบานดวย กอนหนานวดจะดธรรมดาไมมอะไรและ

ไมเปนทสนใจ แตปจจบนนคนผานไปมาสนใจทจะเขามาดในวด ในชวง

เขาพรรษาออกพรรษาครจะพาเดกนกเรยนมาเวยนเทยนทวดน แตกอน

เดกนกเรยนสงสยวาท�าไมตองมาวด ท�าไมตองเวยนเทยนแลวตองเดน

รอบอโบสถ ตอเมอมงานศลปกรรมกระจกขนแลว เดกๆ ทมาวดกมา

ยนดงานศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถกน คนทวไปมาวดกชนชมกน

เพราะท�าใหไดเรยนรเรองราวตางๆ ภาพบนฝาผนงโบสถ นอกจากนน ยง

ท�าใหมคนตองการจะเขามาดมาชมโบสถของวดมณจนทร เพราะวามงาน

การรวบรวมขอมลความคดเหนของคนในชมชนวดมณจนทร


การรวบรวมขอมลความคดเหนของคนในชมชนวดมณจนทร

ศลปกรรมกระจกบนฝาผนงทมเรองราวนาสนใจ ดงเชน ภาพกระจกท

เลาเรองราววฒนธรรมชาวชนบททงในอดตและปจจบน เกยวกบความ

เปนมาของประวตศาสตรไทย ตอนสรางเมองพทไธสงในสมยรชกาลท 1

และประวตศาสตรพนบานในทองถน ท�าใหไดเรยนรสงตางๆ เขาใจถง

เรองราววถชวตของบรรพบรษในชมชน มประโยชนมากเพราะสามารถ

เปนแหลงเรยนรอยางดใหกบเดกนกเรยนเยาวชนรนตอๆ ไปในอนาคต

ทส�าคญในดานทศตะวนตกของพระอโบสถเปนภาพการฉลองครองราช

ครบ 60 ป ภาพบนผนงนเปนการแสดงความเคารพและถวายสกการะบชา

แดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชและสมเดจพระนางเจา

สรกต พระบรมราชนนาถ ในงานเฉลมฉลองซงจดขนทวดมณจนทรเมอ พ.ศ.

2549 ซงรปนคนจากทอนไดเหนแลวจะประหลาดใจวาท�าไดอยางไร เพราะ

กระจกทตดเปนภาพพระพกตรของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและพระ

พกตรของสมเดจพระบรมราชนนาถ รวมไปถงเครองทรงฉลองพระองคนน

เปนกระจกทมขนาดเลกและละเอยดมาก (ขนาดประมาณเทาหวไมขดไฟ)

สวนเรองทเดกๆ เหนแลวชอบสนใจกนมาก คอ ผนงดานหนาของอโบสถ

ซงเปนภาพทางพทธศาสนาเรอง “พระมาลย” ผนงดานนมการสอนเรอง

วฒนธรรมชาวพทธเกยวกบโลกสวรรค โลกมนษย และนรกภม การท�าความ

ดความชว เมอท�าความดแลวดอยางไร ท�าความชวแลวรบผลกรรมอยางไร

ท�าใหเกดการสบคนวฒนธรรมประเพณทก�าลงถกลม เชน การเทศนเรองพระ

มาลยทสามารถใชศลปกรรมกระจกผนงนสงสอนเรองราวทางศาสนาแกเดก

ได เปนตวอยางการสอนทใหเหนเปนภาพทเขาใจงาย ซงกมผลกบความคด

ของทกคนดวย เดกๆ จะสนใจมากและชอบถามคนแกวานรปอะไร มสนข


ก�าลงกดคน มหอกมหลาวก�าลงแทงคน คนเฒาคนแกเลาวาน คอ พวกคน

ทท�าบาป เมอท�าบาปแลวจะท�าใหตองตกนรกอยางน นกเปนวธสอนเดกได

อยางดและเปนประโยชนกบคนทไดมาเหนไดมาเขาวดไหวพระ อยางนอยก

เปนการชกจงใหผคนสนใจมาเขาวดมากขน

หลงจากงานศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถเสรจสนแลว ไดท�าใหอโบสถม

กจกรรมทางศาสนารงเรองขนมาก พระภกษและชาวบานเลงเหนความส�าคญ

ในการท�านบ�ารงดแลรกษาอโบสถ เพอทจะใชท�าสงฆกรรมและปฏบตศาสน

กจของพระสงฆมากกวาแตกอน ท�าใหภมทศนของบรเวณอโบสถสวยงามขน

ชาวบานเขาใจระบบการท�างานรวมกนเปนกลม (Teamwork) ชมชนเขาใจ

ถงความงามทางศลปะและเอกลกษณของศลปะแตละทองถน เกดความรก

ความภาคภมใจในศลปะของทองถนซงเปนบานเกดเมองนอนของตนเอง เดก

นกเรยนและชาวบานไดใชเปนแหลงเรยนรเรองราวตางๆ จากภาพไดดและ

แมนย�าซงเขาใจไดดกวาการบรรยายโดยปราศจากภาพ เดกนกเรยนชนชม

ตนเตน และอศจรรยในผลงานศลปกรรมกระจกนมาก อนเปนการแสดงให

เหนวาศลปะมคณคาตอชวตมนษย

ผลงานศลปกรรมกระจกไดท�าใหชาวบานมะเฟองและชมชนใกลเคยงสนใจ

อโบสถมากกวาแตกอนทยงไมบรณะและมาเขาวดมากขน ทงยงมนกทอง

เทยวจากตางถนมาชมอโบสถมากขนดวย เนองจากมงานศลปะทเกดขนใน

ทองถนซงมความสวยงามและแตกตางจากวดอน ศลปกรรมกระจกบนผนง

อโบสถวดมณจนทรจงกลายเปนสงทเชดหนาชตาของชาวบานมะเฟองและ

เมองพทไธสง ถอเปนศลปะอนล�าคาทจะอยคทองถนไปตราบชวลกชวหลาน


นอกจากนน ทางสถาบนการศกษายงสามารถใชงานศลปกรรมกระจกเพอ

ตอยอดในดานการเรยนการสอน และการสรางแรงบนดาลใจใหกบศลปน

รนใหมตอไป

จากการสมภาษณสามารถสรปเนอหาได ดงน

ปจจบนอโบสถไดท�าเสรจสมบรณแบบแลว ในความรสกของผทไดเหนอโบสถ

คอ ตงแตเรมบรณะจนกระทงมการตกแตงงานศลปกรรมกระจกถงวนน ดแลว

รสกปตนาปลาบปลมใจมาก เพราะเปนอโบสถทสวยงามมาก คอ มการเกบ

อนรกษวฒนธรรมพนบานทางอสานไวไดอยางครบถวน ทางชมชนชนชอบ

ตรงทวาถงแมจะเปนอโบสถแบบเกาแตวาเรองราวทงหมดบนผนงนดรวม

สมย เปนเรองราวของการบอกกลาวในสมยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

รชกาลท 9 มภาพทชมชนแสดงความเคารพตอทง 2 พระองคดวย รวมถง

เรองราวของประวตชมชนบานมะเฟองเมองพทไธสง การกอก�าเนดตงแต

เรมตนจากการสรางอโบสถมาจนกระทงถงในปจจบน และเรองราวของ

“พระมาลย” ซงสอนเกยวกบการท�าดท�าชว เพอเปนการท�านบ�ารงศาสนา

ใหเจรญตอไป เพอใหเดกรนใหมๆ ไดเหนวาพระพทธศาสนาของเรามความ

ส�าคญอยางไร จะไดเปนการปลกฝงวฒนธรรมใหอยในใจของเดกทกๆ คนดวย

เมอไดเหนวดมณจนทรแลวไมคดวาจะมงานศลปกรรมกระจกอยางนอยบน

ผนงโบสถ ไมเคยเหนทไหนมากอนในประเทศไทย เปนการเอากระจกสมา

การรวบรวมขอมลความคดเหนจากบคคลนอกพนท


ท�าลวดลาย ตองขอบอกวาศลปนทมาท�านเปนชางฝมอในลกษณะแบบท

เรยกไดวาท�างานรวมสมยมาก คอ น�าสงเกามาใชกบความเปนศลปะสมย

ใหม ในลกษณะของการตดกระจกรปแบบคลายกบงานสเตนกลาส (Stain

Glass) ซงเปนกระจกสทเหนในโบสถฝรง แตศลปนท�าแบบรวมสมยคลาย

กบการรวมศลปะยคโกธคกบศลปะการตดกระเบองของจนในรตนโกสนทร

ตอนตนมาผสมผสานกนและประยกตเปนการตดกระจกบนผนงโบสถซงยอด

เยยมมาก สวนในเรองของการตดกระจกและการประดษฐตกแตง สรปวาม

ฝมออยางแทจรงทสามารถท�าใหเกดภาพทสวยงามเหลานได การตดตวภาพ

กระจกทมทาทางตางๆ จะเหนวายากและมการเกบรายละเอยดทงหมด ทจรง

แลวทางศลปนเขากใชเวลามากพอสมควรเหมอนกนทท�างานครงนจนเสรจ

เพราะศลปนทงสองทานเปนอาจารยสอนอยทมหาวทยาลยเชยงใหม งาน

ศลปกรรมกระจกทนมเอกลกษณมากไมคดวาอาจารยจะท�าได สงทส�าคญ

คอ เปนการอนรกษวฒนธรรมของทองถนเอาไว ดวยการบรณะอโบสถเกา

เกอบรอยปโดยทางชมชนกบศลปนไดชวยกนตกแตงใหมใหเกดความรวม

สมยขน มการประดบกระจกทเลาถงเรองราวตางๆ ทงตามความเชอโบราณ

และเรองราวในปจจบนลงบนผนงของโบสถ เปนวดทดแลวสวยงาม ดทน

สมยและยงคงเกบรกษาความโบราณเอาไวดวย เรยกไดวาสามารถจะดไดทง

เรองของศลปะและการศกษาควบคกนไปได ดงนน เวลาทใครผานไปผานมา

ทนกตองบอกวาอ�าเภอพทไธสง จงหวดบรรมย มวดทเตมไปดวยคณคาทาง

ศลปะทนาสนใจมาก


ศลปกรรมกระจกบนผนงพระอโบสถวดมณจนทรไดเปลยนรปลกษณของ

อโบสถเดมไปอยางมาก จากอโบสถเรยบเกลยงขนาดเลกทแทบจะกลนไป

กบสภาพแวดลอมรอบขางกลบแสดงตวขนอยางโดดเดนงดงามดวยสสนและ

ประกายแสงจากแผนกระจก

สงหนงทผเขยนไดคนพบหลงจากการสรางสรรคงานศลปกรรมกระจกครงน

เสรจสน คอ ความพเศษของวสดกระจกสทน�ามาตดตดเปนตวภาพตางๆ นน

ไดมการแสดงคณคาของตววสดเมอเกดการท�างานรวมกนกบแสงในธรรมชาต

และยงรวมไปถงเงาสะทอนความเคลอนไหวของสงตางๆ ทอยรอบขางใน

ธรรมชาตดวย เชน เงาของใบโพธจากตนโพธใหญทขนอยดานหนาอโบสถ

ทแกวงไกวไปตามสายลมในธรรมชาตตลอดเวลา ท�าใหแสงและเงาทสะทอน

ลงบนแผนกระจกตวภาพพระมาลยดานหนาอโบสถเกดเปนประกายระยบ

ระยบ แสดงความเคลอนไหวในความรสกจากการมองดวยสายตาของผชม

งานไดตลอดเวลา ความสวางของแสงทสะทอนลงบนตวภาพกระจกแตละชน

มประกายเปลยนแปลงตอเนองกนตลอดเวลา ตามธรรมชาตของแสงแหงดวง

อาทตยและดวงจนทร โดยเฉพาะวนทพระจนทรเตมดวง

คณคาทางสนทรยะในผลปรากฏของ สภาวะแวดลอมจากศลปกรรมกระจก


การแสดงคณคาของตววสดเมอเกดการท�างานรวมกนกบแสงในธรรมชาตทสะทอนลงบนแผนกระจกเกดเปนประกายระยบระยบ

จากการบอกกลาวของพระสงฆในวดและชาวบานในชมชนวดมณจนทร ได

เลาใหผเขยนฟงวา ในวนทพระจนทรเตมดวงหรอทรงกลด ผใดทเขามาใน

บรเวณวดจะเหนไดวา ผนงรอบอโบสถจะมแสงสะทอนลงบนภาพกระจก

เรองรองเปนประกายซงดมความนมนวลและแตกตางไปจากแสงทสะทอน

จากดวงอาทตยในเวลากลางวน จากความรสกนนทกคนสามารถรบรและ

พดเปนเสยงเดยวกนวานคอ “แสงแหงมณจนทร”

เดมผเขยนเคยพยายามสบหาขอมลทมาแหงชอวดมณจนทรนานแลว แมแต

ผ เฒาผ แกในหมบานกไมมใครทราบถงทมาของชอวดน แตเมอผลงาน

ศลปกรรมกระจกเสรจสนในวนงานฉลองอโบสถจนถงเวลากลางคน ทกคน

กลบรสกรบรและสมผสไดถงความงดงามทางสนทรยภาพทแสดงตวออกมา

อยางเดนชด ทามกลางความมดและความสงบนงในบรเวณวด ภาพศลปกรรม

กระจกไดสะทอนแสงจากจนทรเตมดวง เกดความงดงามทไมสามารถจะ


บรรยายเปนตวหนงสอได หรอแมแตการบนทกภาพกยงท�าไมไดเหมอนกบ

การเหนในธรรมชาตจรง จากการสรางสรรคผลงานศลปกรรมกระจกชน

นท�าใหผเขยนเขาใจไดวางานศลปะทสมบรณจะสามารถแสดงพลงตวตน

ของผสรางสรรคไดเอง โดยทผสรางไมจ�าเปนตองใชค�าพดหรอค�าบรรยาย

อธบายอะไรมากมาย สวนผชม คอ ผทรบรและถายทอดความรสกออกมาให

ผสรางสรรคผลงานไดรบทราบแลวน�าไปวเคราะหเพอการพฒนาสรางสรรค

ผลงานตอไป

งานศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถวดมณจนทรนจงกลายเปนผลงานศลปะ

ทคนในชมชนมความภาคภมใจ เนองจากไดเขามามสวนรวมตงแตเรมตนใน

การคดเนอหาเรองราว รวมทงไดเรยนรกระบวนการขนตอนการท�างานรวม

กบศลปนมาโดยตลอด ผเขยนจงมความคดเหนวาบรบทของคนในทองถน

ตองานศลปกรรม และปฏสมพนธตางๆ ทเกดขนมความส�าคญตอการสราง

จตส�านกในความรกความเขาใจในคณคาของงานศลปะ เพอใหเกดความ

ยงยนในการชวยกนดแลรกษาผลงานศลปกรรมตอไปในอนาคต


บทสรปสงทาย

ผลงานศลปกรรมกระจกบนผนงอโบสถวดมณจนทรไดสรางความเปลยน

แปลงใหเกดขนกบชมชน โดยการสรางสนทรยะใหกบสภาพแวดลอม รวมทง

ชวยสรางความเขาใจดานสนทรยศาสตรใหแกผคนในชมชนไดเหนถงคณคา

ของการอนรกษณรกษาประเพณวฒนธรรมในทองถน และเหนความส�าคญ

ในการสรางสรรคงานศลปะมากขน

การสรางงานศลปกรรมกระจกครงนเปนการท�างานทเนนกระบวนการมสวน

รวมกบชมชนตงแตเรมตนจนผลงานเสรจสน เพอใหชมชนไดเกดการเรยนร

ควบคไปกบศลปนผสรางสรรคงานศลปะ ผลทตามมา คอ เปนการแสดงให

เหนวาการสรางความยงยนใหกบงานศลปะในชมชน จ�าเปนจะตองใหความ

ส�าคญกบชมชนซงเปนผอยอาศยและเปนผสมผสกบผลงานศลปะนนโดยตรง

ไดเขามามสวนรวมในกระบวนการสรางสรรคผลงานตงแตเรมตน ดวยการ

รบฟงแลกเปลยนประสบการณความคดเหนรวมกน การมสวนรวมในเสนอ

แนวคด การแสดงความคดเหนและใหขอเสนอแนะ การเปดโอกาสใหมการ

พดคยซกถามขอสงสยจนกระทงการด�าเนนงานสรางสรรคเสรจสนลง มผล

ท�าใหเกดการเรยนรรวมกนระหวางศลปนและผคนในทองถน ชมชนไดเหนขน

ตอนกระบวนการท�างานศลปะและไดซมซบความงดงามของงานศลปกรรม

จนเกดจตส�านก รก เขาใจ และเหนคณคาในผลงานศลปะนน กจะท�าใหทก

คนทมสวนรวมในการรบผดชอบเหนความส�าคญและชวยกนดแลรกษาผล

งานศลปะมใหเสยหาย เปนการชวยตออายใหผลงานศลปกรรมในชมชนเกด

ความยงยนไปพรอมกบการเปลยนแปลงทเกดขนตลอดเวลาในสงคมปจจบน


การท�างานในพนทชมชนนน ศลปนตองสามารถปรบตวไปตามสภาพ

แวดลอมและบรบททเกดขนไดตลอดเวลา เชน การท�างานสรางสรรคศลปะ

ในชวงทวดจดงานพธทางศาสนา กลมศลปนจะไดรบเกยรตในฐานะแขกผมา

เยอนของชมชน ศลปนจงควรมสวนรวมในงานบญนนและยนดในเกยรตทได

รบ รวมทงควรชวยเหลอชาวบานบางตามก�าลงศรทธาและความเหมาะสมก

จะไดเขาไปเปนสวนหนงของคนในชมชน ขณะเดยวกนการท�างานของศลปน

ทตองถกก�าหนดดวยระยะเวลาและกระบวนการท�างานทตงเปาหมายไวนน

ศลปนจงตองใชความพยายาม ความตงใจ ทมเทใหมากในการท�างาน เพอ

ทจะแสดงใหเหนถงพลงแหงศรทธาในการสรางสรรคงานศลปะ เพอสราง

ผลงานใหดทสด ใหเกดสงดงามและเปนประโยชนกบผทอยในพนท ความ

พยายามท�าสงใดสงหนงใหดทสดเทาทศกยภาพของตนจะท�าได นจงเปน

สวนหนงทชวยแสดงคณคาใหกบตวศลปน

เชนเดยวกนสงทผสรางงานไดรบ คอ ความรสกประทบใจในน�าใจไมตรของ

ชาวบานทผลดเวยนกนท�าอาหารมาเลยงถงภายในวดเกอบจะทกมอของ

แตละวน ไดพบปะพดคยกบชาวบานหรอเปดโอกาสใหผคนในชมชนไดม

สวนรวมชวยเหลอ ทดลองฝกหดท�างานบางบางสวนเทาทพวกเขาจะสามารถ

ชวยได ใหไดเรยนรขนตอนวธการสรางสรรคงานศลปะ จะผดบางถกบางกไม

เปนไรเพราะถอเปนสงดทสามารถท�าใหพวกเขาไดเขาใจ ไดมประสบการณ

การเรยนรรวมถงเกดความภาคภมใจประทบใจในผลงานทสรางสรรคมาจาก

มอของพวกเขาเอง สงส�าคญทแฝงไว คอ กระบวนการทจะท�าใหชมชนไดม

สวนรวม มการเรยนรจนเกดความเขาใจในสนทรยศาสตรของศลปะจากการ

ปฏบตจรงเพอสรางความยงยนใหกบผลงานศลปะ


อกสงทผเขยนไดเรยนร คอ ค�าวา “ศลปน” ในความหมายของคนทวไปก

ไมไดมความส�าคญหรอยงใหญ เฉกเชนกบทบางคนในวงการศลปะอปมา

อปมยกนเอง แตคณคาของศลปนจะเกดขนไดกตอเมอผนนไดกระท�าสงท

แสดงออกในรปลกษณของการสรางสรรคงานศลปะ เพอกอใหเกดความงาม

หรอสนทรยภาพใหกบสงคมสวนรวม ผลงานศลปะทสรางสรรคขนมานนกจะ

เปนตวสอสารทดใหผชมไดสมผสรบรถงคณคาไดดวยตนเอง โดยไมจ�าเปน

ตองใชค�าพดบรรยายเพอเปนสอชกน�าจงใจหรออกนยหนง คอ ศลปะทดตอง

สามารถสอสารไดดวยตวผลงานนนเอง

ศลปนทเขาถงความงามจตจะสงบมาก ท�าใหสมผสความงามอนปราศจาก

ตวตนแลวสามารถสอเขาไปถงหวใจของผคนใหไดรบร งานศลปะทดจงเปน

ความงามทจะพาผคนเขาไปสมผสถงความจรงและความดได นคอหนาท

ของศลปนและศลปะทแทจรง คอ การพาผคนใหเขาถงความงาม ความจรง

และความด ความงามมสองประเภท คอ ความงามของธรรมชาตและความ

งามของศลปะ ความงามทางศลปะนนมนษยไดใชเปนเครองหลอเลยงทาง

จตใจมาชวกปชวกลป อาจถกใชในทางบวกทเปนคณหรอทางลบทเปนโทษ

กได (ประเวศ 2550, 9)

ในทางบวกทเปนคณ ความงามจะเกอกลกนเพอประโยชนแกสวนรวมท

ตนเองและผอนสมผสได กอใหเกดความชนใจ ความปต และความสข

สวนความงามทถกใชในทางลบนน คอ การใชความงามเพอตอบสนองกเลส

ตณหา ความตองการของตนเอง หรอการเปลยนความงามนนๆ ใหเปน

เงนกอนใหญ เพอสามารถเอาเปรยบผอนไดมากขน หรอแมกระทงท�าลาย


ธรรมชาต ท�าลายศลธรรมจรยธรรม ท�าลายขนบธรรมเนยมวฒนธรรมอนด

งาม สรางความทกข ความแตกแยกใหคนในสงคม เปนการลดคณคาศกยภาพ

ของตวศลปน

การสรางสรรคงานศลปะทเนนการมสวนรวมกบคนในชมชนนถอเปนรป

แบบหนงของการพฒนามนษยทตองสนบสนนดวยกระบวนการเรยนรและ

นวตกรรมการศกษา เพอสงเสรมใหสงคมไทยตระหนกถงความส�าคญของการ

คดสรางสรรค กระบวนการเรยนรใหมๆ เพอใชเปนเครองมอในการพฒนา

มนษยอยางเตมศกยภาพใหบรรลปญญา ความด ความงาม มตรภาพ และ

สนตภาพ การเรยนรทแทจรงตองเรยนรจากการปฏบตลงมอท�าแลวความร

นนกจะเกดขนเองจากภายในใจ ทอยในโลกแหงความจรง ชวตจรง เปนการ

เรยนรตลอดชวต (วจารณ 2555, 5) เปนประโยชนตอการสรางพนฐานความ

เขาใจในสนทรยศาสตร หรอความงามทางศลปะใหแกชมชน สามารถน�าไป

พฒนาสนทรยภาพใหกบสภาพแวดลอมของสงคมสวนรวมตอไปไดในอนาคต

สงทส�าคญอกประการหนง คอ เพอประโยชนทางการศกษาดานศลปะ ซงควร

มการพฒนารปแบบการเรยนการสอนใหนกเรยนนกศกษารนใหมไดเขาใจ

วาการสรางสรรคงานศลปะในปจจบน ควรมการพฒนามมมองและแนวคด

ใหกวางขน เพอใหเกดประโยชนตอสงคมสวนรวมอยางแทจรง มใชเพยงแค

เพอการรบใชตวศลปนเพยงอยางเดยว

ถามองรปแบบการศกษาของไทยในปจจบนจะเหนไดวาการศกษาในระบบ

ทงหมดมงแตการสรางความร ไมไดมงสรางปญญา จงไมสามารถท�าใหมนษย

พนวกฤตตางๆ ไปไดหรอไมกท�าใหเกดวกฤตเสยเอง เพราะมความรทขาด


ปญญา มศาสตรกเหมอนศาสตราหรออาวธทน�าไปห�าหนกนในรปแบบตางๆ

การปฏรปหรอนวตกรรมการเรยนรจงมความจ�าเปนตอระบบการศกษาใน

ปจจบน การปฏรปการศกษาคอ การเปลยนตวตงของการเรยนร โดยเอาการ

อยรวมกนหรอ “วฒนธรรม” เปนตวตงแลว “วชา” เปนตวประกอบ เพราะ

การศกษาแบบเอาวชาเปนตวตงจะกอใหเกดความแปลกแยกจากเพอน

มนษยและธรรมชาต แตการศกษาในฐานวฒนธรรมจะดงมนษยเขามาอย

รวมกบเพอนมนษยและธรรมชาตแวดลอม “การเรยนร” ตองเอาชวตและ

วถชวตรวมกน (วฒนธรรม) ผานการปฏบตจรง ใหเกดการเรยนรดวยตนเอง

(ประเวศ 2550, 3)

กระบวนการเรยนรแบบใหมนมความเหมาะสมในการน�ามาพฒนาใชในระบบ

การเรยนการสอนดานศลปะ เพราะศลปะเปนสอกลางทมนษยทกคนสามารถ

รบรรวมกนไดทกเชอชาตศาสนา ศลปะตองเรยนรควบคไปกบวฒนธรรมและ

ชมชน เพอชวยสรางความเขมแขงใหกบสงคมของประเทศชาต แนวคดนจะ

เปนประโยชนอยางมากถาน�ามาใชพฒนาระบบการเรยนการสอน เพอนวต

กรรมการศกษาตอไปในอนาคต เพอ “การเรยนรทแทจรง” หรอ “การเรยน

รตลอดชวต” ตองอยในโลกจรงหรอชวตจรง การเรยน “วชา” ในหองเรยน

แบบเกา จงเปนการเรยนแบบสมมต ไมสามารถท�าใหนกเรยนเกดการเรยน

รในมตทลกและกวางได ดงนน ระบบการเรยนการสอนในปจจบน ครไมใช

ผสอนทงหมด แตตอง “ออกแบบการเรยนร” ให “ศษย” (วจารณ 2555,

15) ใหศษยนนไดเรยนในสภาพทใกลเคยงกบชวตจรงมากทสด โดยตองเรยน

รดวยตวเอง ทงจากการอาน การฟง ไดคด พจารณา แลวลงมอปฏบต จาก

นนปญญา ความร กจะเกดขนจากภายในใจและสมองของตนเอง


องคความรทไดจากการท�างานทงหมดในครงนอาจไมใชองคความรใหม แต

ผเขยนเหนวาเปนสงส�าคญส�าหรบการศกษาในปจจบน การสอนตองเรมจาก

การใหเยาวชนเขาใจถงแกนแทของศลปะ เพอพฒนาสรางสรรคงานศลปให

มคณคา เกดประโยชนตอสงคมสวนรวม เรมตงแตการสรางแนวคดไปจนถง

กระบวนการท�างานทตองเนนการมสวนรวมใหมประสบการณไดท�างานรวม

กบผอนหรอการเขาหาสงคมชมชน เขาไปเรยนรชวตโลกแหงความเปนจรง

ซงครอาจารยไมสามารถสอนเพยงแคการพดยกตวอยางหนาชนเรยน หรอ

สอนแตในพนทสเหลยมทมผนงปดกนความคดของผเรยน เพราะจะเปน

เสมอนกะลาครอบจนตนาการอนกวางไกลของศษย จนสดทายอาจหลงอย

แตในวงวนความคดของตนเองเพยงฝายเดยว

ผเขยนหวงวาบทความนจะเปนสวนหนงทใหความรเกยวกบกระบวนการ

สรางสรรคงานศลปะ รวมทงใหความรทางดานศาสนา ประเพณ วฒนธรรม

และประวตศาสตรของเมองพทไธสง ซงจะเปนประโยชนแกนกเรยน นกศกษา

และผทสนใจทวไป ไดน�าไปพฒนาตอยอดใหเกดแนวคดใหมอนเปนประโยชน

ทางการศกษาตอไปในอนาคต



กรมศลปากร. 2509. เจาฟาธรรมธเบศร พระประวตและพระนพนธบทรอย

กรอง. กรงเทพมหานคร: โรงพมพรงวฒนา.

_______ . 2533. จตรกรรมไทยประเพณ. เลมท 1. กรงเทพมหานคร: กอง

โบราณคด กรมศลปากร. โครงการสบสานมรดกวฒนธรรมไทย.

. 2542. มรดกชองศลปไทย. กรงเทพมหานคร: องคกรการคาของ

ครสภา.

จารปภา วะส. 2552. หยงราก: กาวแรกของจตตปญญาศกษาในสงคม

ไทย. กรงเทพมหานคร: ศนยจตตปญญาศกษา มหาวทยาลย

มหดล.

เจาฟาธรรมธเบศร. 2509. พระมาลยค�าหลวง. กรงเทพมหานคร: มหามกฎ

ราชวทยาลย.

ชลด นมเสมอ. 2531. องคประกอบของศลปะ. กรงเทพมหานคร: บรษทโรง

พมพไทยวฒนาพานช จ�ากด.

_______ . 2532. การเขาถงศลปะในงานจตรกรรมไทย. กรงเทพมหานคร:

อมรนทร


ทพยสดา นยทรพย. 2526. พระมาลย: วรรณกรรมจากสมดขอย (ฉบบวด

จนทรตะวนตก). พษณโลก: ศนยวฒนธรรมจงหวดพษณโลก วทยาลย

ครพบลสงคราม.

ประเวศ วะส. 2549. ระบบการเรยนรใหม: ไปใหพนวกฤแหงยคสมย.

กรงเทพมหานคร: มลนธสาธารณสขแหงชาต

______ . 2550. ปาฐกถาสวสด สกลไทย มหาวทยาลยกบจตตปญญา

ศกษาและไตยยางคแหงการศกษา. กรงเทพมหานคร: ศนยจตต

ปญญาศกษา มหาวทยาลยมหดล และมลนธสดศรสฤษดวงศ.

ลไทย, พญา. 2543. ไตรภมพระรวง. พมพครงท 8. กรงเทพมหานคร:

บรรณาการ.

ละเมยด เสรญไธสง. 2549ก. ต�านานพระเจาใหญ: หนงสอประกอบภาพ.

บรรมย. ม.ป.ท.

_______ . 2549ข. พทไธสงบานเรา: หนงสอประกอบภาพ. บรรมย. ม.ป.ท.

_______ . 2549ค. เลาเรองบรรมย: หนงสอประกอบภาพ. บรรมย. ม.ป.ท.

วรลญจก บณยสรตน. 2548. ชนชมสถาปตย วดในหลวงพระบาง.

กรงเทพมหานคร: ดานสทธาการพมพ:

วจารณ พานช. 2555. วถสรางการเรยนร เพอศษยในศตวรรษท 21.

กรงเทพมหานคร: มลนธสดศร สฤษดวงศ.


ศรณย บญประเสรฐ. 2548. คมอน�าเทยวหลวงพระบาง. กรงเทพมหานคร:

ส�านกพมพสารคด.

สจตต วงษเทศ. 2533. พลงลาว ชาวอสานมาจากไหน?. กรงเทพมหานคร:

มตชน.

สภาพร มากแจง. 2524. “มาเลยย เทวตเถรวตถ” พระมาลยกลอนสวด

(ส�านวนวดศรษะกระบอ): การตรวจสอบช�าระและการศกษาเปรยบ

เทยบ. กรงเทพมหานคร: ศนยสงเสรมและพฒนาวฒนธรรม วทยาลย

ครธนบร.

สมาล เอชนนยม. 2548. ฮปแตมในสมอสาน งานศลปสองฝ งโขง.


สวรรณพร มณโชต. 2545. ความรทวไปในงานชวงศลปไทย. กรงเทพมหานคร:

กรมศลปากร.

อนมานราชธน, พระยา. 2500. ศลปะสงเคราะห : พจนานกรม

ศพทศลปะของชาวตะวนตกของศาสตราจารยศลป พระศร .

กรงเทพมหานคร: โรงพมพศนยการทหารราบ.


อ ทอง ประศาสนวนจฉย. 2551. ซอนไว ในสมกอ ในชวตอสาน.

กรงเทพมหานคร: โฟคลอมเมจ


ศลปนหญงกบศลปะจนสมยใหม และรวมสมย

ปยะแสง จนทรวงศไพศาล

รองศาสตราจารยประจ�าสาขาวชาการออกแบบนเทศศลป

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษมบณทต

บทคดยอ

ประวตศาสตรจตรกรรมจนโดยศลปนหญงในประเทศจนนนเปนเพยงชนชน

กลมนอยทถกมองขามเสมอมา จตรกรหญงชวงสมยราชวงศหมงและราชวงศ

ชง เชน กเหมย หลชยหลาน เฉนซ เฉงฮย และเจาอว ยงอยภายใตสภาวะ

แหงความเปนสตรทอยภายใตกรอบของประเพณและจรยธรรม ท�าใหภาพ

จตรกรรมจากฝมอของศลปนหญงไมมวนถกน�ามาเปรยบเทยบกบผลงานของ

จตรกรชายไดเลย ภาพทปรากฏนนแมจะดสวยงามแตกบงบอกถงอารมณอน

เงยบเหงา รวมทงชอของศลปนหญงทมอยเพยงเลกนอยเหลานนกลบไมเปน

ทรจกและถกลมเลอนไปตามประวตศาสตร

จนกระทงหลงการปฏวตครงใหญในจนน�าไปสยคสมยใหมดวยการสถาปนา

“สาธารณรฐจน” ในเวลาตอมา ศลปนหญงรนใหมจงเรมปรากฏขนในสงคม

ใหม หลงป ค.ศ.1920 ศลปนหญงเหลานไดสะทอนใหเหนถงอจฉรยภาพของ

เพศหญงและความมงมนตงใจ โดยเฉพาะอยางยงการน�าเสนอภาพเหมอน


ศลปนหญงกบศลปะจนสมยใหม และรวมสมย

ของตนเองในการเขารวมแสดงผลงานศลปะในนทรรศการศลปะแหงชาตท

จดขนโดยรฐบาลเมอเดอนเมษายน ค.ศ.1929 ท�าใหหลงจากนไปศลปนหญง

ไดเขามามสวนรวมในการแสดงผลงานศลปะระดบชาตสสาธารณชนสบมา

นบเปนการปลดปลอยพนธนาการของเพศหญงใหเหนถงความเขมแขงและ

ความสามารถผานผลงานศลปะในจน

ภายหลงการกอตงสาธารณรฐประชาชนจน “เหมาเจอตง” ผน�าพรรค

คอมมวนสตจนไดกลาววาทะทมชอเสยงทสดของเขาคอ “ผหญงแบกค�าฟา

ไวครงหนง” เมอ ค.ศ.1968 เปนวาทกรรมเพอตองการสอสารในความหมาย

ของการสรางชาตสรางประเทศทเทาเทยมกนระหวางชายหญงโดยปราศจาก

การกดขทางเพศ และใหสตรมสวนรวมในทกภาคสวนของสงคม โดยเชอ

วาการตอสทางการเมองหรอการทหาร การสรางชาตจนใหมนนตองมสตร

เปนสวนหนงของทงหมด

ผลงานศลปะจนของศลปนหญงกบผลงานศลปะของสตรไดถกน�าไปสการ

แสดงออกถงอตลกษณสวนบคคลของศลปนหญงทมทศนะมมมองตอกฎ

ระเบยบของสงคม ภายใตการมองไปถงแกนของอารมณ ประสบการณ และ

สมพนธไปถงเหตผลเชงนามธรรม ณ วนน ศลปะจนรวมสมยยงคงตองตอส

กบขอจ�ากดทางสงคมทก�าหนดถงนยามค�าวา “ศลปะของผหญง” ใหไปสบท

นยามทกวางขนของความคดใหมวาดวย “ศลปะสตร” แมจะเปนเรองทยาก

แตเปนเสนทางทผหญงตองกาวผานไปใหได

ค�าส�าคญ: ศลปนหญง, ศลปนหญงจน, ศลปะจน, ศลปะสมยใหม, ศลปะ

รวมสมย


Female Artsists in Modern and Contemporary Chinese Art.

Piyasaeng Chantarawongpaisarn

Assistant Profesor, Department of Visual Communication Design,

Faculty of Architecture, Kasem Bundit University, Bangkok, Thailand.

ABSTRACT

In the history of Chinese painting female artists are a minority. In

the past China’s female artists, in the Ming and Qing Dynasty’s,

due to the restrictions of cultural environment, life conditions

and ethical and moral standards, failed to from distinctive styles

and their achievements in painting could not be compared with

those of male painters, yet they naturally poured true feelings into

their artistic creation so that their works are graceful but slightly

melancholy. Names of female artists in Chinese Art are quite

few and women painters have largely been forgotten by history.

After the revolutions in China in the modern era to the

establishment of the Republic of China the first generation


of modern woman showed up in the new society after 1920s

as, generation of woman artists who had received formal

artistic education grew up, they demonstrated their genius and

enthusiasm in portrait, especially their genius and enthusiasm

in portrait, especially self-portrait. In The First National Art

Exhibition of Fine Arts held by the National Government in April

1929, over twenty artists presented their works. In the following

several decades more and more female artists came onto the

art scene in China.

After the founding of the People’s Republic of China, Mao Zedong,

Leader of the Chinese Communists, gave one of his most famous

sayings in 1968 “Women hold up half the sky.” He wanted to

create a country without oppression where women were equal

and fully participated in all spheres of society. He believed that

to mobilize women to participate fully in the political and military

struggle would improve the country as a whole.

The artwork of female artists which featured themes suited to

traditional femininity, led to individual emotional expressions

which be seen as a critique from a feminist perspective.

Contemporary female artists questioned their social roles,

focused on emotion, experience, and relational over abstract


reasoning. Today China’s contemporary female artist are focusing

on reflections of society and issues of importance worldwide in

“Women’s art,” largely in terms that echoed traditional ideals of

“Feminist art,” It’s difficult for women but women must move

beyond these restrictions.

Keyword: Female artists, Chinese women artists, Chinese Art,

Modern art, Contemporary art


ความเปลยนแปลงด�ารงอยชวนรนดร วฏจกรแหงความเปลยนแปลงเกด

ขนอยทกเมอเชอวนโดยไมมวนหยดนง กาลเวลาบนหนาประวตศาสตร

จนไดด�าเนนสบเนองตดตอกนจากยคสมยหนงไปสอกยคสมย จากระบอบ

การปกครองใตอ�านาจราชวงศชงทมกษตรยปกครองประเทศ พลกเปลยน

ไปสระบอบประชาธปไตยภายใตการปกครองของกกมนตง และในทสดก

เปลยนผานไปสระบอบคอมมวนสตภายใตชอประเทศใหมวา “สาธารณรฐ

ประชาชนจน” เมอ ค.ศ.1949 ดเสมอนวากาลเวลาเพยงรอยปเศษไดเปลยน

ประวตศาสตรจนไปอยางรวดเรว แตไมวาวนเวลาจะเปลยนไปมากสกเพยง

ใดชาวจนยงคงด�ารงไวซงรากฐานวฒนธรรมของตนเองทด�ารงสบตอมาอยาง

เหนยวแนน ในวฒนธรรมจนทสบเนองมายาวนานกวาหาพนปยอมปฏเสธไม

ไดวา คตความเชอในลทธขงจอ (Confucianism) เปนค�าสอนทส�าคญมาก

ทสด และไดหยงรากฝงลกอยในวถชวตของชาวจนสบเนองมาอยางยาวนาน

โดยไมเคยเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาหรอประวตศาสตร

ค�าสอนของ “ขงจอ” หรอทในภาษาไทยนยมเรยกกนวา ขงจอ (Confucius,

551 - 479 กอนครสตกาล) เปนหลกค�าสอนทมอทธพลตอจารตประเพณ

และวถชวตของชาวจนมากทสด สวนหนงนนไดกลาวถงหลกความสมพนธ

ทงหาของมนษยในสงคม ไดแก ความสมพนธและการปฏบตซงกนและกน

ระหวางบดามารดาทพงมตอบตร สามทพงมตอภรรยา พกบนอง มตรสหาย

กบมตรสหาย และกษตรยกบราษฎร ในค�าสอนดงกลาวไดจ�าแนกถงหนาท

ของมนษยทพงมตอกนและกน ดวยเหตดงกลาวจงเทากบก�าหนดหนาทของ

สตรในสงคมจนไวโดยปรยาย หนาททภรรยาพงมตอสามและบตรชายทเปน

ผสบสกลนนจงกลายมาเปนพนธนาการก�าหนดศกดฐานะทางสงคมของสตร


ใหเปนเพยงผปฏบตรบใชมใชผน�า และยงเปนการจ�าแนกฐานะความส�าคญท

แตกตางระหวางเพศชายและเพศหญงในสงคมศกดนาของจนโบราณ รวมไป

ถงการยกยองใหคณคาความส�าคญของบรษอยเหนอกวาสตร

เมอลวงผานมาถงสมยราชวงศฮนตะวนออก ปนเจา (Ban Zhao)1 ไดบนทก

ขอเขยนวาดวยกรอบปฏบตตนตามแบบแผนจารตของสตร คอ บทบญญต

สตร หรอ หนวเจย (Nu Jie) หญงสาวในอดมคตตามความคดแบบสงคม

ศกดนานนจะตองทองจ�าบทบญญตสตรเหลานใหขนใจเพอบงบอกถงความ

รและมารยาทของความเปนกลสตร เนอหาในบทบญญตเนนย�าใหสตรรกษา

จารตประเพณ การครองตน กรยา ส�าเนยงเสยงกลาว รวมไปถงภาระหนาท

ของเพศหญงในฐานะของภรรยาในการรบใชปรนนบตสาม การเชอฟงบดา

มารดาฝายสาม การด�ารงตนเปนสะใภทควรยกยอง และการเลยงดอบรม

บตร (Wang 2003, 48) บทบญญตสตรของปนเจาจงสอดคลองกบค�าสอน

ของขงจอในดานหนาทภรรยาพงปฏบตตอสามและพงกระท�าตอบตร ดงท

เหนปรากฏอยในวถชวตของชาวจนอยางแยกไมออก

ดวยการรกษาไวซงจารตประเพณและวฒนธรรมของชาวจนทด�าเนนสบ

เนองตดตอกนมาอยางยาวนาน คณคาของสตรไดถกก�าหนดใหอยในภาวะ

ยอมจ�านนเสมอมา การใหไดรบการศกษาเลาเรยน การประกอบอาชพ การ

สอบเขารบราชการเพอเชดชวงศตระกลถกก�าหนดใหไวแตเพยงผชายเทานน

ดงนน ในหนาประวตศาสตรจนทผานมาจงแทบไมมการกลาวถงบทบาท

และศกดฐานะของสตรในเชงยกยองเชดช สาวงามในประวตศาสตรจน อาท

ปนเจา (班昭, ค.ศ. 45 - 116 ) ไดรบยกยองวาเปนนกประวตศาสตรหญงคนแรกของจน1


เตยวเสยน (貂蝉) 1 ใน 4 ยอดหญงงาม ตวละครในวรรณกรรมจนเรอง “สามกก”

ไซซ (西施) 1 ใน 4 ยอดหญงงาม มชวตอยในชวงสมยชนชว (ฤดใบไมผล - ใบไมรวง) หรอ

เมอประมาณ 506 ปกอนครสตกาล

หวางเจาจวน (王昭君, 59 - 12 ปกอนครสตกาล) 1 ใน 4 ยอดหญงงาม มชวตในสมยราชวงศ

ฮนตะวนตก

หยางกยเฟย (杨贵妃, ค.ศ. 719 - 756) 1 ใน 4 ยอดหญงงาม มชวตในสมยจกรพรรดถง

เสวยนจง ราชวงศถง

2

3

4

5

สยอดหญงงามซงประกอบดวย เตยวเสยน2 ไซซ3 หวางเจาจวน4 หยาง

กยเฟย5 ลวนเปนเพยงผถกกระท�า และตางมบทสรปทอาภพและจบลงดวย

โศกนาฏกรรมทงสน ยงไปกวานนคานยมคร�าครในคตนยมการรดเทา (Foot

Binding) หรอฉานจ (Chan Zhu) ทสงคมถกก�าหนดโดยเพศชายใหมองวา

หญงทมเทาทเลกดงเทาดอกบว (ขนาดเทาประมาณ 10 - 15 เซนตเมตร)

เปนเทาทงดงาม มเสนห และดงดดใจทางเพศ แตทวาในความเปนจรงนน

คตการรดเทาท�าใหการเจรญเตบโตของเทาผดรปและลกเดนดวยความยาก

ล�าบาก การรดเทาจงเปนเสมอนสญลกษณของกดขทางเพศและทารณกรรม

ตอสตรเปน “เสนเชอก” ทผกรดใหสตรจนตองอยภายใน “กรงทอง” ของ

ประเพณ และตคาเพศหญงเปนเสมอนดงเพศออนแอมาอยางยาวนาน ตอ

มาเมอมการเปลยนแปลงการปกครองในค.ศ.1912 จงไดมการประกาศหาม

และสงยกเลกการรดเทา (Bralow 2004, 134)

ในดานความสมพนธระหวาง “ศลปะ” กบ “สตร” ในยคศกดนา ฐานะของ

สตรอยภายใตกรอบของงานเยบปกถกรอยหรองานหตถกรรมเลกๆ นอยๆ

ในทศนะของนกประวตศาสตรนน นยามของค�าวา “ศลปะ” ไมไดรวมไปถง

ผลงานศลปะทเกดขนโดยสตรเปนผสราง แมวาในชวงราชวงศหมง (Ming


Dynasty) และราชวงศชง (Qing Dynasty) จะมการกลาวถงภาพวาด

จตรกรรมจนประเพณทวาดขนโดยสตรอยบาง แตเปนเพยงการกลาวผาน

เลยไปและไมมชอของศลปนหญงเหลานบนทกไวในประวตศาสตรศลปะ

จนแตอยางใด สะทอนใหเหนถงทศนะของวฒนธรรมจนเกาทแยกผลงาน

จตรกรรมของเพศหญงออกจากหนาประวตศาสตรศลปะ และแยกสถานะ

ของงานจตรกรรมเปนเสมอนงานอดเรกของสตรทวาดภาพ บรรเลงดนตร

เดนหมากรก และเขยนอกษรศลปะในหอหองหรอภายในคฤหาสน ท�าให

ผลงานศลปะจตรกรรมจนประเพณจากฝมอของสตรเลอนหายไปจากหนา

ประวตศาสตรศลปะจนไปในทสด

การศกษาในกระบวนแบบและเทคนควธการวาดภาพจตรกรรมจนประเพณ

ของจตรกรสตรในสมยราชวงศหมง เชน กเหมย (Gu Mei) โฉวจ (Qiu Zhu)

และหลชยหลาน (Li Cuilan) และจตรกรสตรในสมยราชวงศชง เชน เฉนซ

(Chen Shu) เฉงฮย (Chen Hui) และเจาอว (Zhao Yu) สวนใหญแลวลวน

ใชแบบแผนและรปแบบการวาดภาพจตรกรรมจนประเพณดวยหมกและสน�า

บนกระดาษซวนจอตามแบบโบราณ เนอหาทใชในการวาดยงคงอนรกษใน

แบบดงเดม คอ การวาดเพอถายทอดความงามของขนเขาและสายน�า ภาพ

ทวทศน เชน น�าตก ปา กอนหน ภาพนก และดอกไม รวมไปถงภาพบคคล

เชน นกปราชญ กว หรอสาวงาม เปนตน ทวาแมฝมอในการวาดภาพระบาย

สทมาจากสตรทมปรากฏใหเหนมากขน แตกยงถกมองวาเปนเพยงงานอดเรก

ของหญงสาวอยด

นยามของสตรในสงคมศกดนาซงยอมรวมถงศลปนสตรทแฝงตวอยนอยนด

ในแวดวงศลปะจงตกอยภายใตพนธนาการดวยเงอนแหงวฒนธรรมเกาทไมม


กเหมย “ดอกไมและผเสอ” หมกสบนกระดาษ ขนาด 24x30 ซม. จตรกรรมสมยราชวงศหมง

เฉนซ “แอปเปลและดอกใบ” (ภาพบางสวน) หมกสบนกระดาษ ขนาด 24x30 ซม. จตรกรรมสมยราชวงศชง

วนสลดหลดออกไปได คตความเชอเกาเกยวกบบทบาทของสตรจงถกจ�ากด

ขอบเขตมาอยางยาวนานนบพนป จวบจนกระทงเมอโลกกาวเขาสยคสมย

ใหมในปลายครสตศตวรรษท 19 และเรมตนศกราชใหมในครสตศตวรรษ

ท 20 สทธและเสรภาพของสตรไดรบการขานรบอยางกวางขวางในทวทกมม

โลก ท�าใหเปนทมาของค�าศพทใหมทเรยกวา “สตรนยม”

สตรนยม (Feminism) เปนศพทใหมทเพงเกดขน เปนแบบอยางของความคด

แนวทางความคดเหน ความเชอ และเปนทงวธทคดรวมหรอรวมกนของคน

กลมหนงทเปนกลมวชาชพ เชน นกสตรนยม นกกฎหมาย ทนายความ นก

วชาการ นกกจกรรมทางสงคม นกบวช ศลปน นกเขยน นกสอสารมวลชน

และอนๆ หรอเปนวธคด แนวคด ความเชอของพรรคการเมองหรอบาง

สวนของพรรคการเมองกได รากศพทของค�าวา Feminism มาจากภาษา

ฝรงเศสวา Feminisme ทใชกนในครสตศตวรรษท 19 และเมอแพรหลาย

ไปสสหรฐอเมรกาจงแปรความหมายไปสความหมายใหม หมายถง ความคด


ความเชอของผหญงกลมหนงทยนยนถงความเดนหรอลกษณะเฉพาะของผ

หญงทผชายไมม ดวยเหตน เมอสรปในความหมายของ Feminism นนกคอ

จดยนทมงมนทจะเปลยนต�าแหนงแหงททางสงคมของผหญง เพอลดความ

ไมเสมอภาค ลดความเหลอมล�า และความไมเทาเทยมกนในสงคม (ฉลาด

ชาย 2555, 43 - 44)

อทธพลจากแนวคดสตรนยมหรอ Feminism ดงกลาวเกดขนครงแรกในโลก

ตะวนตกกอนทจะแพรหลายไปทวโลกในครสตศตวรรษท 20 น�าไปสความ

เคลอนไหวของกลมศลปนทเปนเพศหญงในยโรปและสหรฐอเมรกา จาก

เดมททสงคมมองขามงานศลปะทมสตรเปนผสรางและมองผานศกยภาพ

ทางศลปะของสตรทไมมการเอยถงในหนาประวตศาสตรศลปะมากอน จน

ท�าใหบรบทของความเปนสตรจงเปนเพยง “แบบ” ในงานศลปะใหส�าหรบ

ศลปนทเปนเพศชายเทานน หลงครสตศตวรรษท 20 เปนตนมาภายหลง

ความเคลอนไหวเพอเรยกรองสทธสตรเพอใหมองคณคาและการมตวตน

ของผหญงทไมแตกตางไปจากชาย ในทสดจงเกดค�าวาเฟมนสต อารต

(Feminist art) ซงมความหมายโดยรวมคอ “ศลปะสตร” เพอบงบอกถงผล

งานศลปะทงมวลทมศลปนสตร (Female artists) หรอศลปนหญง (Women

artists) เปนผสราง โดยมไดมความหมายในขอจ�ากดของบรบทเพยงศลปะ

ของเพศหญง (Women's Art) ตามนยามทเพศชายเปนผก�าหนด

เมอยอนกลาวถงกระบวนความเปลยนแปลงของการเรยกรองสทธสตรตาม

แนวความคดสตรนยมจากโลกตะวนตกทมผลกระทบตอสงคมและวงการ

ศลปะในประเทศจนนน สามารถแบงออกเปน 2 ชวง คอ เหตการณชวง


คลนศลปะระลอกแรก: ค.ศ.1911 - 1948 ความเคลอนไหวและบทบาทของศลปนหญง หลงการปฏวตไปสสมยสาธารณรฐ

ความเคลอนไหวครงใหมของฐานะของสตรจนทเคยถกพนธนาการไวดวย

กรอบของสงคมจนเกาไดถกเปลยนแปลงครงใหญภายหลงเหตการณปฏวต

เปลยนแปลงการปกครองเมอ ค.ศ.1911 จากยคศกดนาสมยราชวงศชงไป

สสาธารณรฐจน ระบบการศกษาในจนจงเรมเปดโอกาสใหผหญงไดรบการ

ศกษาเลาเรยนตามแบบแผนการศกษาสากล คณะรฐบาลกกมนตงไดมการ

ประกาศปฏรปการศกษาดวยการจดตงโรงเรยน วทยาลย และมหาวทยาลย

ตามมณฑลตางๆ ทวประเทศ โดยใหสทธเทาเทยมกนระหวางหญงชาย แต

เหตการณทยอมรบกนวาเปนเสมอน “จดเรมตน” ของการเปลยนแปลงไป

สการยอมรบในสทธของสตรจนอยางแทจรงนนกคอ เหตการณขบวนการ 4

พฤษภาคม (The May Fourth Movement) เมอ ค.ศ.1919 หรอทชาวจน

หลงการปฏวตจากราชวงศชงไปสระบอบประชาธปไตยในสมยสาธารณรฐ

จน (Republic of China) หรอชวงเปลยนแปลงจนไปสความเปนสมยใหม

ทรบอทธพลตะวนตกอยางเตมท สวนระยะทสองนนเปนเหตการณหลง

การเปลยนแปลงการปกครองไปสระบอบคอมมวนสตในสมยสาธารณรฐ

ประชาชนจน (People's Republic of China) หลงป ค.ศ.1949 ทยงด�าเนน

สบเนองมาถงปจจบน


นยมเรยกกนวา อซอ (Wushi) หรอ 54 (วนท 4 เดอน 5 หรอ เดอนพฤษภาคม)

อนเปนเหตการณทนกศกษาหญงของมหาวทยาลยปกกงและสถาบนการ

ศกษาอนๆ จ�านวนนกศกษานบหมนไดพากนเดนขบวนคดคานการครอบง�า

ของจกรวรรดนยมตะวนตก และเรยกรองใหรฐบาลปฏรปประเทศโดยเรง

ดวนเพอใหจนมความกาวหนาเทาทนวทยาการสมยใหม (Gilmartin 1994,

78 - 82) ขบวนการ 4 พฤษภาคมจงมความส�าคญในฐานะการแสดง

บทบาททางการเมองและสงคมจนของผหญง เปนกาวแรกของการปฏวต

ประชาธปไตยแผนใหม และพลกเปลยนภาพลกษณของผหญงในยคใหมผาน

เยาวชนและนกศกษาหญงทรวมเดนขบวนประทวงในครงนน

สงหนงทเกดขนพรอมๆ กบเหตการณขบวนการ 4 พฤษภาคมนนกคอ

กระแสความเคลอนไหวทางศลปะทเรยกกนวา ขบวนการศลปะใหม (New

Art Movement) ท�าใหศลปนจนในสมยนนตางเกดความตนตวทจะเรยนร

เทคนควทยาการใหมๆ จากโลกศลปะตะวนตก ตลอดจนมนกศกษารนใหมๆ

เดนทางไปศกษาศลปะยงตางประเทศ เชน ฝรงเศส รสเซย และญปน ใน

จ�านวนนนมศลปนหญงทส�าเรจการศกษาจากตางประเทศรวมอยดวยหลาย

คน ตวอยางเชน ฟางจวนป (Fang Junbi) และ พานอวเหลยง (Pan Yuliang)

ส�าเรจการศกษาดานศลปะจากฝรงเศส สวนฟอเหยา (Fu Yiyao) และ

กวนจอหลาน (Guan Zilan ) ส�าเรจการศกษาดานศลปะจากญปน เปนตน

10 ปตอมาภายหลงเหตการณขบวนการ 4 พฤษภาคม เมอเดอนเมษายน

ค.ศ. 1929 กระทรวงศกษาธการซงกอตงขนโดยรฐบาลสาธารณรฐจนไดจด

นทรรศการการแสดงผลงานศลปะแหงชาตครงแรกขนทนครเซยงไฮ โดย


ฟางจวนป “สาวเปาขลย” ค.ศ.1924 สน�ามนบนผาใบ ขนาด 73x60 ซม.

พานอวเหลยง “ภาพเหมอนของตวเอง” ค.ศ.1940 สน�ามนบนผาใบ ขนาด 32.7x23.7 ซม.

เปดกวางใหส�าหรบศลปนจนไดรวมแสดงผลงานศลปะและศกยภาพของ

ศลปนโดยไมแบงแยก สงทปรากฏขนในการจดงานแสดงผลงานศลปะแหง

ชาตนมศลปนทเปนผหญงสงผลงานจตรกรรมเขารวมแสดงมากกวา 20 คน

เชน พานอวเหลยง (Pan Yuliang) กชงเหยา (Gu Qingyao) อชงเสย (Wu

Qingxia) หลชวจวน (Li Qiujun) และ ฝงเหวนฟง (Feng Wenfeng) เปนตน

朱青生, (2010) นบเปนครงแรกทผหญงกลาแสดงออกในเชงศลปะและ

กลาทจะเปดเผยตนเองสสงคม นบเปนการเปลยนแปลงครงส�าคญครงหนงท

ศลปนหญงไดแสดงศกยภาพความสามารถใหเหนเปนทประจกษเปนครงแรก


กวนจอหลาน “สาวนอย” สน�ามนบนผาใบ ขนาด 75x90 ซม.

กลมศลปนหญงในสมยสาธารณรฐจนทกลาวมานนอกจากจะนบเปนผบกเบก

และเปดเผยตวตนใหกบสงคมจนไดรบรอยางชดเจนแลว เนอหาในภาพ

จตรกรรมจ�านวนหนงยงกลาในการแสดงออกดวยการวาดภาพเหมอนของ

ตนเอง (Self-portrait) นบเปนสงแปลกใหมในการเปลยนแปลงคตความ

คดและการแสดงออกทางงานศลปะทขดแยงกบศลปะจนในอดตโดยสน

เชง ในจ�านวนศลปนหญงเหลานนบวา “พานอวเหลยง” เปนศลปนทโดด

เดนมากกวาคนอนๆ ดวยเทคนคการวาดภาพสน�ามนทมลกษณะเฉพาะ คอ

การใชเนอสทหนาหนก สดใส และมฝแปรงพกนทกลาหาญดวยความมนใจ

ในการระบาย ผลงานของเธอไดรบอทธพลจากอองร มาตสส (Henri

Matisse)6 ศลปนฝรงเศสและน�ามาประยกตใชกบการแสดงออกในมมมอง

ของชาวจนและสะทอนในอารมณของสตรไดอยางเดนชด นอกเหนอจากน


เหอเซยงหนง “สงโต” ค.ศ. 1914 หมกสบน กระดาษ ขนาด 63x49 ซม.

“กวนจอหลาน” เปนศลปนหญงทไปร�าเรยนตอทญปนและไดน�าทศนะทม

ตอการพฒนาเทคนควธการแสดงออกทางสน�ามนมาใชไดอยางนาสนใจยง

การถายทอดงานศลปะสมยใหมของศลปนหญงของจน ไมเพยงแตภาพ

จตรกรรมสน�ามนยงมอกกลมหนงทคอนขางมชอเสยงจนเปนทยอมรบตอ

แนวทางการวาดภาพจตรกรรมจนประเพณ ไดแก ลเซยวมาน (Lu Xiaoman)

เหอเซยงหนง (He Xiangning) และเฉนเพยชว (Chen Peiqiu) เปนตน

อองร มาตสส (Henri Matisse, ค.ศ. 1869 - 1954) จตรกรชาวฝรงเศส ผสรางสรรคผลงาน

ในลทธศลปะโฟวสต (Fauvism)

6


ลเซยวมาน “น�าตกกลางขนเขายามฤดใบไม

รวง” หมกสบนกระดาษ

เฉนเพยชว “นกในปาไผมรกต” หมกสบนกระดาษ

“ลเซยวมาน” ถอเปนตวแทนของหญงสาวหวสมยใหมในขณะนน มความ

สามารถในฐานะนกเขยนและเปนจตรกรไปพรอมๆ กน เธอไดศกษางาน

จตรกรรมจนประเพณจากศลปนทมชอเสยงหลายคน เชน หลวไหส และ

เฉนปานตง ผลงานของเธอไดรบการยอมรบจากวงการศลปะจนวามความ

งดงามตามแบบจารตนยม แตสะทอนลายเสนปลายพกนไดอยางสละสลวย

และท�าใหหลายคนทเหนในผลงานจตรกรรมตางแปลกใจเมอทราบวาผวาด

เปนเพยงสาวนอยคนหนงเทานน เชนเดยวกบ “เฉนเพยชว” ทถายทอด


ความงดงามของสและหมกผานจตรกรรมจนประเพณไดอยางปราณต ภาพ

ทสรางชอเสยงใหนนสวนใหญ คอ ภาพนกและตนไผ แตนกของฝมอวาดจาก

เธอจะแตกตางจากศลปนทวไป คอ เปนนกทดกลมกลนไปกบลายเสนทพลว

ไหวของปาไผ ในขณะทใบไผก�าลงสนไหวและลลมไปพรอมกน สวน “เหอ

เซยงหนง” เปนศลปนหญงทมาจากแนวทางจตรกรรมของส�านกจตรกรรม

หลงหนานทางตอนใตของจน มลกษณะผสมผสานแบบอยางตะวนออกจาก

ส�านกจตรกรรมนฮงกะ (Nihonga) ของญปน ลายเสนตามแบบอยางจน และ

การองหลกทศนยภาพและกายวภาคตามแบบตะวนตกรวมไวดวยกน ภาพท

สรางชอเสยงทสดของเธอจนเปนทจดจ�าถงทกวนนกคอภาพ “สงโต” ซงใช

เทคนคการระบายแบบจตรกรรมจนประเพณ แตใชมมมองและลงน�าหนก

แสงเงาตามแบบตะวนตก

นอกจากนน ในชวงสมยสาธารณรฐจนยงคาบเกยวกบการผลดแผนดนจาก

ยคศกดนาสประชาธปไตย การเรยนวชาชพทางศลปะยงมสวนทสบทอด

รปแบบเกาอยบาง โดยเฉพาะการรบถายทอดวชาความรและความสมพนธ

ฉนทศษย - อาจารยแบบส�านกจตรกรรมยงคงมอย ตวอยางดงเชนทฉไปสอ

จตรกรคนส�าคญในชวงปลายราชวงศชงไดรบลกศษยเพอเรยนวชาศลปะ

ไวหลายคนทงชายและหญง ในจ�านวนศษยทเปนผหญงทงหมดนนทมชอ

เสยงในแวดวงจตรกรรมจนประเพณ ไดแก หเจวยชง (Hu Jieqing) และ

กวอซวอ (Guo Xiuyi)


หเจวยชง “ผลทออายวฒนะ” หมกสบนกระดาษ ค.ศ. 1984 ขนาด 68 x 45 ซม.

กวอซวอ “ของปลา” หมกสบนกระดาษ ขนาด 84 x 35 ซม.

ภาพวาดจตรกรรมแบบจนประเพณของศลปนหญงทงสองนนจงเปนไปตาม

แบบลกษณะของผเปนอาจารย ภาพทวาดจงแลดสตยซอ เรยบงาย และ

ออนโยน ใกลชดกบความเขาใจของชาวจนทองถนมากกวาการยอมรบตาม

แบบศลปะตะวนตก

ดงนน ความเคลอนไหวของศลปนหญงในสมยสาธารณรฐจงมความส�าคญยง

เปรยบเสมอนดงระลอกคลนความคดและพลงแหงความสามารถของผหญง

ในครสตศตวรรษท 20 ทไดโหมประดงตามกระแสความเปลยนแปลงทาง

สงคมและการเมอง และกลายมาเปนปฐมบทของการกาวสศลปะสมยใหมทม

ศลปนหญงเคยงคชายในภายภาคหนา


คลนศลปะระลอกทสอง: ค.ศ.1949 - 1977 ความเคลอนไหวและบทบาทของศลปนหญง ในสมยตนสาธารณรฐถงสนสดการปฏวตวฒนธรรม

ภายหลงการสถาปนาจนใหมภายใตระบอบสงคมนยมคอมมวนสต

สาธารณรฐประชาชนจน (People's Republic of China) เมอวนท 1

ตลาคม ค.ศ.1949 สถานภาพแหงความเทาเทยมระหวางชาย - หญงถกน�า

มาเปนประเดนในการใหสทธเสรภาพทางสงคม การศกษา และการท�างาน

อยางจรงจง

วาทะของเหมาเจอตงทบนทกไวในสมดปกแดงเลมเลก (The Little Red

Book) หรอคตพจนประธานเหมาเจอตง (Quotations from Chairman

Mao) บทท 31 หมวดวาดวยเรอง “สตร” ฉบบตพมพเมอ ค.ศ.1964 อน

เปนสวนหนงของการปฏวตวฒนธรรมในจนไดกลาวไวตอนหนงวา “ความ

เสมอภาคทแทจรงระหวางชายกบหญงจะปรากฏเปนจรงขนไดกแตใน

กระบวนการแหงการดดแปลงทางสงคมนยมของทวทงสงคมเทานน” (บญ

ศกด 2551, 294)

ยงไปกวานนค�าปราศรยของประธานเหมาเจอตงอดตผน�าสาธารณรฐ

ประชาชนจนทกลาวตอผปฏบตงานดานสตรใน ค.ศ.1968 ไดกลาวถง

สตรดวยวาทะทโดงดงและรจกกนไปทวโลกวา “ฟหนวเหนงตงปานเปยนเทยน”7

มาจากภาษาจนวา 妇女能顶半边天7


หรอผหญงแบกค�าฟาไวกงหนง (Women hold up half the sky) เปรยบ

เปรยใหเหนในรปธรรมทชดเจนวาโลกใบนด�ารงอยไดเพราะมผหญงชวยแบก

ค�าฟาไวกงหนง หาใชมแตเพยงผชายทมความส�าคญทสดเทานน ถอยค�าดง

กลาวไมเพยงแตเปนการปลกระดมมวลชนดวยชนเชงทางจตวทยาโดยมง

ประเดนไปทกลมของสตรเปนส�าคญ การยกยองและใหเกยรตเพศหญงของ

เหมาเจอตงยงมปรากฏอยในสรรนพนธ บทกว และวาทะในวาระตางๆ กอ

ใหเกดทศนคตใหมทมองเหนสถานภาพของเพศหญงแตกตางไปจากเดม

ดงนน วลทวา “ผหญงแบกค�าฟาไวกงหนง” จงยงคงเปนทกลาวขานถงทก

ครงเมอมการเนนย�าในศกดศรของสตรในประเทศจนเสมอมา

ไมวาค�ากลาวของเหมาเจอตงจะถกมองวาเปนเพยงการปลกระดมมวลชน

หรอการโฆษณาชวนเชอตามแบบอยางของลทธคอมมวนสตทเปนเพยง

อดมการณ แตไมใชความจรงในผลปฏบต และปฏเสธไมไดเลยวาเหมาเจอตง

ไดรบอทธพลดงกลาวมาจากแนวคดของคารล มารค (Karl Marx) ในทฤษฏ

มารคซสม (Marxism) ทมองยอนไปถงขบวนการปลดแอกสตร (Women's

Liberation Movement) ในตะวนตกซงเรมมมาตงแตทศวรรษ 1960 เปนตน

มา มมมองดงกลาวใหความส�าคญกบความหมายของชนชน การคาทาส และ

การใชแรงงาน น�าไปสการตอตานระบบทนนยม การแบงแยกชนชน การเอา

รดเปรยบเอาเปรยบของนายทน และการกดขทางเพศในสงคมทผแขงแรง

ขมเหงรงแกผออนแอกวาเสมอ ดงนน เมอเกดเหตการณการปฏวตวฒนธรรม

ทยดตามอทธพลของเหมาเจอตง ท�าใหสงคมจนยคตนสาธารณรฐประชาชน

จนเตมไปดวยความวนวายของแนวคดแบบซายสดขว ภาพลกษณของสตรถก


“จ�าลองแบบ” ใหกลายมาเปนเสมอนสตรผเขมแขง มการจดวางทวงทาใหม

แววตาทมงมน ทาทางทองอาจไมออนแอ

ไมระบชอผวาด “เปนคนจะตองเปนเชนดงน”ภาพโปสเตอรสมยปฏวตวฒนธรรม

ไมระบชอผวาด “ผหญงแบกฟาไวกงหนง” ภาพโปสเตอรสมยปฏวตวฒนธรรม

ในวงการศลปะจนชวงตนสาธารณรฐประชาชนจนทคกรนดวยอดมการณ

แบบซายสดขวนน งานจตรกรรมแบบเกาเชนจตรกรรมจนประเพณ

(Traditional Chinese Painting) ไดถกมองวาเปนมรดกของศกดนานยม

กลายเปนสงตองหาม สวนจตรกรรมสน�ามน (Oil Painting) จากโลกตะวน

ตกกถกมองวาเปนอทธพลจากจกรวรรดนยม ท�าใหไมไดรบการสนบสนน

สงเสรม ดงนน จะเหนไดวาความเคลอนไหวของวงการศลปะจนชวงปฏวต


วฒนธรรมไดถกบวงทางความคดตามแบบอดมการณคอมมวนสตบบรดและ

ไรทางออก ภาพศลปะชวงปฏวตวฒนธรรมสามารถสะทอนใหเหนถงภาพ

ลกษณของผหญงจนยคใหมทเขมแขงทดเทยมชาย ดงเหนไดจากจตรกรรม

ประเภทโปสเตอรปลกระดมมวลชน (Propaganda Posters) ทใชเพศหญง

เปนสอแสดงออก ทาทางของหญงสาวในโปสเตอรปลกระดมมวลชนจะเตม

ไปดวยกลนอายแหงความกลาแกรง สองมอก�าหมดอยางทะมดทะแมง ดวงตา

เพงมองไปขางหนา สญลกษณเชงนยยะเหลาน คอ การแสดงออกทปลกเรา

จตใจอยางแรงกลา โดยเฉพาะในแผนโปสเตอรตางๆ มกสอดแทรกค�าขวญ

หรอวาทะของประธานเหมาเจอตงไวเปนสวนใหญ

ไมเพยงแตจตรกรรมจนประเพณทถก “ปฏวตวฒนธรรม” ในศลปะแขนงอน ๆ

เชน วรรณกรรม ดนตร ละคร อปรากร และนาฏศลปกถก “ปฏวต” ไปส

อกรปแบบ โดยเฉพาะอปรากรจนหรอ “งว” ไดถกเปลยนไปเปน “อปรากร

เพอการปฏวต” มการสรางเนอเรองทเกยวของกบระบบสงคมยคศกดนา

สะทอนการกดขขมเหงทางชนชน ภาพลกษณของผหญงในศลปะอปรากรจน

ถกเปลยนจากสตรออนแอกลายมาเปนดอกไมเหลกทเขมแขง ตวอยางทเหน

เดนชดทสดในภาพลกษณของผหญงในชวงปฏวตวฒนธรรม คอ การแสดง

ตามแบบอยางแปดอยาง (Eight Model Plays) ประกอบดวยอปรากรจน

ปฏวตวฒนธรรม 6 เรอง และนาฏศลประบ�าปลายเทา (บลเลต) อก 2 เรอง

(Clark 2008, 116) เนอหาในอปรากรจนและนาฏศลปปลายเทาเหลานมก

มบทบาทของตวละครฝายหญงทลกขนตอสกบความอยตธรรมในสงคมและ

การกดขของนายทน เชน เรองต�านานตะเกยงแดง (The Legend of the


Red Lantern) กองรอยทหารแดงหญง (Red Detachment of Women)

และ หญงผมขาว (The White-Haired Girl) เปนตน

ชวงมดมนของสงคมจนสมยปฏวตวฒนธรรมแมกนระยะเวลาเพยง 10 ป แต

เปนหนงทศวรรษทขมขนและสรางบาดแผลทางจตใจใหกบสงคมจน รวม

ทงสรางความเสยหายใหแกศลปะในทกๆ แขนงทถกท�าลายลง และแนนอน

วาวงการศลปะจนไดเกดการหยดชะงก ตราบจนกระทงสนสดอ�านาจของ

แกง 4 คน (Gang of Four) 8 และการถงแกอสญกรรมของเหมาเจอตงใน

วนเวลาเดยวกน เงามดทครอบคลมจนจงคอยๆ คลคลายลงในเวลาตอมา

แกง 4 คน (Gang of Four) ไดแก เจยงชง หวางหงเหวน จางชนเฉยว และเหยาเหวนหยวน8

คลนศลปะระลอกทสาม : ค.ศ.1978 - ปจจบน ความเคลอนไหวและบทบาทของศลปนหญง หลงการปฏวตวฒนธรรมถงการพฒนาครงใหญ ของวงการศลปะจนรวมสมยในวนน

ภายหลงความผนผวนทางการเมองและสงคมสนสดลง นโยบาย “4 ทน

สมย” ภายใตแนวคดของเตงเสยวผง อนไดแก ความทนสมยทางเกษตรกรรม

อตสาหกรรม วทยาศาสตรเทคโนโลย และการทหาร มการน�าระบบตลาด

เสรของทนนยมมาประยกตใชกบการพฒนาเศรษฐกจภายใตระบอบการ

ปกครองแบบคอมมวนสต รวมทงการตงเขตเศรษฐกจพเศษ และนโยบาย

“หนงประเทศสองระบบ” ไดกลายมาเปนรากฐานส�าคญในการขบเคลอน


ใหจนเปลยนไปสสงคมใหมทดแปลกแยกแตสมดล ท�าใหประเทศจนทเคย

ลาหลงไดกลายมาเปนมหาอ�านาจทางการทหารและเศรษฐกจโลกในพรบตา

ส�าหรบวงการศลปะสมยใหมในจนหลงไดรบการฟนฟการศกษาและการ

ปฏบตงานศลปะใหกลบมาสการแขงขนทางความคดอกครงหนง กระแส

อทธพลตะวนตกทมาจากฟากฝงของโลกเสรอยางสหรฐอเมรกาถกแทนท

สหภาพโซเวยต (ปจจบน คอ สหพนธรฐรสเซย) ทครงหนงเคยมบทบาททาง

ความคดตอศลปนจน รวมทงนโยบายของรฐภายใตค�าขวญ “ใหรอยบปผา

บานสะพรง รอยส�านกประชนแขง” (Let a Hundred Flowers Blossom

and a Hundred School of Thought Contend) 9 ปลกเราความคด

ของศลปนคนรนใหมทงชายและหญงตางพากนโหมรกในเชงความคดและ

การแสดงออกใหมๆ มมมองของตนเอง

ศลปนหญงในกระแสคลนแหงความเปลยนแปลงน บางไดเขารวมการกอตง

เปนกลมศลปะ (Art Group) อนเกดจากการรวมตวกนของศลปนรนใหมท

มอดมการณรวมกนในอนทจะสรางสรรคผลงานศลปะมตใหมใหกบศลปะ

จน ศลปนหญงอยางเชน หลสวง (Li Shuang) เนยโอว (Nie Ou) และเสา

เฟย (Shao Fei) คอ แบบอยางทเหนเดนชดทสดทงในแนวทางจตรกรรม

จนประเพณรปแบบใหมและจตรกรรมสน�ามนแบบตะวนตก งานจตรกรรมส

น�ามนของ “หลสวง” ดเศราและหมนหมอง แตสามารถถายทอดอารมณสวน

ลกของเพศหญงทถกตกรอบไวรอบดาน กอใหเกดความรสกทคลอยตามและ

หวนไหว ในขณะทภาพจตรกรรมของ “เสาเฟย” และ “เนยโอว” จะใชรป

มาจากภาษาจนวา 百花齐放、百家争鸣9


แบบคลายลายเสนเรยบงายแบบศลปะเดก ดวยเทคนคลายเสนพกนจนมา

สรางสรรคในมตทแลดแตกตางไปจากภาพวาดเดมๆ ในอดต

หลสวง “ชวงวยทอดยาวเออระเหย” หมกสบนกระดาษ ขนาด 75x125 ซม.

เสาเฟย “ดอกไม” ค.ศ.2005 สน�ามนบนผาใบ


ศลปนหญงในแวดวงของศลปะจนสมยใหมนสวนใหญมาจากปญญาชนใน

มหาวทยาลย พวกเธอไดเขาเปนแนวรวมของการแสดงออกอยางเสรทเกน

ขอบเขตตามความคดของระบอบคอมมวนสต ท�าใหเกดขอพพาทระหวาง

ศลปนกบเจาหนาทของรฐอยบอยครง จนกระทงไดกลายมาเปนเหตการณ

ความเคลอนไหวเพอเรยกรองประชาธปไตยครงใหญทจตรสเทยนอนเหมน

ในกรงปกกง การทาทายอ�านาจรฐบาลและพรรคคอมมวนสตของปญญาชน

ลงเอยดวยโศกนาฏกรรมจากการปราบปรามของรฐบาลเมอเดอนมถนายน

ค.ศ.1989 ท�าใหหลงจากนนเปนตนมาความมนใจในการแสดงออกของ

นกศกษาและปญญาชนทมตอการแสดงออกเสรภาพทางความคดถกสน

คลอน ผลกระทบทตามมากคอ มปญญาชนและศลปนหลายคนตองลภยไป

ตางประเทศ ตราบจนกระทงเมฆหมอกแหงความผนผวนทางการเมองลวง

ผานเลยไปในเวลาไมนานนก ความเคลอนไหวครงใหมของวงการศลปะใน

สาธารณรฐประชาชนจนกกลบฟนคนอกครง และครงนเปนการโหมกระหน�า

ทางการสรางสรรคทางศลปะทแผขยายเปนวงกวาง ทงจากศลปนในจนและ

ตางแดน เกดการเฟองฟทางความคดและการแสดงออกทางศลปะใหมๆ

อยางตอเนองและยงด�าเนนสบเนองมาจนถงปจจบน

แมวาจนจะเกดความเปลยนแปลงทางการเมองมามากมายหลายครง แตราก

ทไดหยงลกลงในหวงความคดของศลปนคนรนใหมกไดแผกงกานสาขาออกไป

อยางกวางขวาง เมอถงวนเวลาทลงตวเมลดพนธแหงปญญาและความกลา

ของศลปนจงไดหลดพนกรอบของประเพณนยมแบบเดมๆ เรมน�าไปสการ

เรยนรศลปะสมยใหมและรวมสมยในระดบสากล พวกเขาหนมาทมเทกบ

ความคดใหมๆ จากโลกภายนอกอยางจรงจง มการทดลองและสรางสรรค


ศลปะในแทบทกแขนง กลายมาเปนคลนศลปะระลอกใหมทกอตวขนและ

แผกระจายออกไปอยางกวางขวาง ท�าใหจ�านวนของศลปนหญงในชวงหลง

จากนไปเตมไปดวยสสนมากมายหลากหลายแบบ จ�านวนของผลงานจาก

ศลปนหญงแมมไมมากเทาศลปนเพศชาย แตผลการยอมรบทางสงคมและ

วงการศลปะไดท�าใหแนวความคดแบบสงคมเกาทแยก “ศลปะสตร” ออก

จากโลกศลปะโดยรวมนนหมดสนไป

ในทามกลางความเปลยนแปลงของศลปะจนในครสตศตวรรษท 21 ศลปน

หญงในสหสวรรษใหมไดพลกเปลยนโฉมหนาไปสการแขงขนทางความคด

และการแสดงออกระดบทไมเพยงทดเทยมกบชาย ผลงานของศลปนหญง

หลายคนไดรบการชนชมและมมลคาการซอขายผลงานในระดบสงลว หลาย

คนไดรบการสนใจจากสาธารณชนอยางกวางขวาง และเชนเดยวกนทผลงาน

จากศลปนหญงอกหลายคนกลายมาเปนทตองการของนกสะสมงานศลปะ

และเปนทสนใจในการแสดงผลงานศลปะในระดบโลก ผลงานของศลปนหญง

เหลานได “กาวขาม” ขอจ�ากดของความแตกตางทางสรระ และได “ขามพน”

ความคดเดมทมตอสตรไปอยางสนเชง ตวอยางศลปนหญงทโดดเดนและ

มชอเสยงมากในปจจบน เชน งานจตรกรรมของ ชยซวเหวน (Cui Xiuwen)

อวหง (Yu Hong) และสงลจวน (Xiong Lijun) งานประตมากรรมของเซยง

จง (Xiang Jing) เจยงเจย (Jiang Jie) และเจยงซว (Jiang Shuo) รวมทง

งานประเภทสอผสม ศลปะการจดวางและภาพถาย เชน ผลงานของ หลน

เทยนเหมยว (Lin Tianmiao) อนซวเจน (Yin Xiuzhen) เซยวหล (Xiao

Lu) และ เฉาเฟย (Cao Fei ) เปนตน


ชยซวเหวน “วนหนงในป 2004 หมายเลข 6” ค.ศ.2004 C- print ขนาด 90x120 ซม.

ตวอยางผลงานจตรกรรมของศลปนหญงทมชอเสยงในปจจบนคงไดแก ผล

งานจตรกรรมของ “ชยซวเหวน” ใชทวงทา สหนา และอากปกรยาของเดก

สาวชาวจนกบความสบสนทมตอสงคม ประวตศาสตร และวฒนธรรมจน

ภาพวาดของสาวนอยทเตมไปดวยความหวาดกลว หวาดระแวง รวมไปถง

สองตาทมดบอด กลายเปนสญลกษณเชงเปรยบเปรยถงการรบรความจรง

ทคลมเครอ สวนศลปนหญง “อวหง” จะใชภาพวาดของคนเมองในสงคม

ทวนวายและเตมไปดวยการเอารดเอาเปรยบ การดนรนตอส และชวตของ

มนษยทยงเหยงอลหมาน โดยมจดเดนอยทการจดวางภาพจตรกรรมเรยง

เชอมตอดวยการสลบมมไขวไปมาอนเปนเชงเปรยบเทยบกบเนอหาของภาพ


อวหง “บนไดทอดสฟา” สอะครลกบนผาใบ ค.ศ.2008 C-print ขนาด 600x600 ซม.

สงลจวน “พรเซนเตอร” ค.ศ.2004 สน�ามนและ อะครลกบนผาใบ ขนาด 160x200 ซม.

ทตองการสอสารถงนยยะของความสบสน และ “สงลจวน” ซงเปรยบเสมอน

ตวแทนของศลปนหญงทเปนคนรนใหมของสงคมจนทพลกเปลยนจนแทบไม

เหลอเคาของประเทศสงคมนยมใดๆ ภาพจตรกรรมทเตมไปดวยความสดใส

สสนฉดฉาดบาดตากบสาวนอยในชดเสอผาและเพลงฮพฮอพ สะทอนนยยะ

ของวฒนธรรมตะวนตกกบชวตประจ�าวนของวยรนจนวนนไดอยางชดเจน

ตวอยางศลปนหญงทมผลงานโดดเดนในงานศลปะประตมากรรม คงไมอาจ

ไมกลาวถงศลปนหญง “เซยงจง” ไปได ประตมากรรมของเธอเปนเสมอน

ดง “ภาษากาย” ทใชรางกายของผหญงอธบายเรองราวนบรอยนบพนค�า

เอาไว ประตมากรรมไฟเบอรกลาสระบายสทสะทอนผานรางกายของเพศ

หญง แสดงความคดอาน และแงมมของผหญงทมองตวตนของตนเองให

เหนถงอารมณของผหญงในหลากหลายมต ทงความราเรงสดใส ความกงวล

ความเศรา และความเหงา ความสบสนทางสรระทเปลยนแปลงจากเดกสาว


กาวเขาสวยรน จากวยผใหญสความเปนแม ท�าใหสภาพรางกายของผหญง

ทเปลยนไปอยางรวดเรวจงเปนสจธรรมของสรระรางกายของผหญงทแลด

ออนลา ออนเพลย และหมองเศรากบความจรงทไมอาจหลกเลยง ในขณะ

ท “เจยงเจย” ใชเรองราวของความไรเดยงสาของเดกมาเปนประตมากรรม

ขนาดใหญ ดวงตาทไรเดยงสากบใบหนาทไรมายา เปนแนวความคดทเธอ

ใชกบการสอสารทางอารมณดงกลาว และ “เจยงซว” กบมมมองทดนารก

ของประตมากรรมทงขนาดเลกและขนาดใหญในบรบทของความฟงเฟอของ

คนจนรนใหมทเดนตามแบบอยางทนนยมโลกตะวนตก ความเหนแกตวของ

มนษย รวมไปถงการยกยองความร�ารวยในระบบเงนตรา โดยการ “หยบยม”

กลนอายและบรรยากาศแบบการปฏวตวฒนธรรม ทาทางและเปลอกนอก

ของการแตงกายตามแบบเยาวชนเรดการด เพอบอกเลาอารมณและการ

เสยดสสงคมกบถากถางความคดของชาวจนในวนน

เซยงจง “รางกายของคณ” ค.ศ. 2005 ไฟเบอรกลาส ระบายส ขนาด 267.5x158.5x148.6 ซม.

เจยงเจย “นกบลเลต” ค.ศ.2003 ส�ารด ขนาดความสง 200 ซม.


เจยงซว “พกงวง หมายเลข 2” ค.ศ.2006 ส�ารด ขนาด 149x65x58 ซม.

นอกจากนแลวยงมศลปนหญงทมชอเสยงในงานศลปะประเภทสอผสม ศลปะ

การจดวาง และภาพถาย ซงสามารถยกตวอยางใหเหนเปนรปธรรมได ดง

เชน งานศลปะของ “หลนเทยนเหมยว” กบเรองราวผานเสนดายและแพร

พรรณ ดวยแนวคดความหมายของเสนดายทสะทอนใหเหนถงการรวมตว

ความตอเนอง และการรอยตอเชอมโยง ผานกระบวนการถก ทอ ปก รอย

เยบ ท�าใหเกดเปนองคประกอบของใบหนาทถกรอยโยงไวดวยเสนใยฝายส

ขาวจ�านวนมาก กลายมาเปนปมใยฝายขนาดใหญคลายเชอกผกรอยเขากบจอ

มอนเตอรเพอฉายภาพเปนใบหนาหญงสาวขนาดใหญ โดยเสนใยสอถงความ

ยงเหยงในจตใจ เปรยบคลายดงการปรงแตงของมนษยทตความจากเปลอก

นอกของใบหนาทสวยงามเทานน ในขณะทศลปนหญง “อนซวเจน” จะอง

สะทอนความคดของการเดนทางดวยศลปะจดวางหรออนสตอลเลชน อารต

(Installation Art) การจดวางทอาศยผาหลากสใชคลมหอหรอตอพวงทายรถ


บรรทกในการเดนทาง รวมทงการจ�าลองเมองใหญแบบยอสวนในกระเปาเดน

ทาง อนเปนการสอสารถงการเดนทางอนยาวไกลของมนษยในโลกปจจบนท

สามารถเดนทางไกลจากทหนงไปสอกทหนงโดยพรบตา คลายราวกบการยอ

โลกทงใบไวในกระเปา งานศลปะตางๆ จงดมความเรว การเคลอนทไปพรอมๆ

กบความงามของการสอนยยะความหมาย เมอยอนมาดงานศลปะของ “เซยว

หล” จะแตกตางไปอกรปแบบหนง เพราะเซยวหลจะเปนในแนวทางศลปะ

มโนทศนศลป หรอคอนเซปชวล อารต (Conceptual Art)10 โดยเฉพาะผลงาน

ทเปนทรจกของศลปะภาพถายชด “ยงปน” ปนเปนนยยะของเครองมอในการ

ท�าลาย ในขณะทความเปนสวนตวของประชาชนเปนเปาของการท�าลายนน

คอนเซปชวล อารต (Conceptual Art) เปนการสรางศลปะทเนนความคดรวบยอดเกยวกบ

งานมากกวาความงามหรอวสดทใช

10

หลนเทยนเหมยว “ภาพเหมอนของ

ตวเอง” ค.ศ.2001 สอผสม ขนาด 180.34x134.62x7.62 ซม. Ethan Cohen Gallery

อนซวเจน “เมองพกพา” ค.ศ.2012 อนสตอลเลชน เสอผา หลอดไฟ แผนท และเสยง ขนาด 148x88x30 ซม.


เซยวหล “สนทนา” ค.ศ.1989 ภาพถาย 3 - 10 วดทศน 2 - 8

ทายสดนนตวอยางศลปนหญงทเปนตวแทนของคนรนใหมอยาง “เฉาเฟย” ด

จะเดนชดทสดในกลมศลปนรวมสมยปจจบน งานศลปะของเฉาเฟยเปนทรจก

กนอยางกวางขวาง ประกอบไปดวยผลงานศลปะทใชสอสมยใหมไมวาจะเปน

ภาพถาย วดทศน ภาพยนตรสน รวมไปถงศลปะแบบ “เพจรฟอรมานช”

ถายทอดมมมองทยงเหยงทางวฒนธรรม การคนหาเหตผลในปญหาของ

การเปลยนแปลงทางทางวฒนธรรมจน และชองวางระหวางคนรนเกากบ

วยรนปจจบน ผลงานศลปะของเฉาเฟยจงมความเฉยบแหลมทางความคด

และความตรงไปตรงมาอยางเดนชด ลาสดนนเธอไดสรางสรรคการเชอมโยง

ระหวางงานศลปะกบโลกเสมอนจรง เปนการจ�าลองความนกคดของมนษย

จรงทสรางตวแทนของตนเองใหไปมสวนรวมอยในสงคมออนไลนหรอการ

สรางโลกแหงชวตท 2 (Second Life) นนเอง


เฉาเฟย “คอสเพลยเยอร” ค.ศ.2004 ภาพถาย ขนาด 120x90 ซม.

บทพสจนจากความเปลยนแปลงของวงการศลปะจนในรอบระยะเวลารอย

ปทผานมาเหนไดถงความเคลอนไหวทศลปนรนแลวรนเลาทยงคงปรากฎ

อยางตอเนองและเปนสวนหนงของวงการศลปะจน รองรอยของกาลเวลา

ทหลงเหลอไวในบนทกประวตศาสตรผานผลงานศลปะของศลปนหญงจงไม

ไดเพยงผานเลยไปโดยไรคา ไรความหมาย แตหนงในหลกฐานเสยวหนงของ

กาลเวลาทศลปนหญงทงมวลไดฝากไวในโลกตราบเทาปจจบน

ศาสตราจารยหลเซยวเจยง (Li Xiaojiang) นกวชาการและผกอตงสตรศกษา

(Women's Studies) ในประเทศจน กลาวไวในปาฐกถาส�าคญวา

“ความรบผดชอบในการเลยงดเดกเปนสงทผหญงตองยอมรบและการท�างาน

เพอจนเจอรายไดของครอบครวกเปนสงทผหญงไมเคยปฏเสธ ทงหมดลวน


วางอยบนสองไหลบาของผหญง สงตางๆ ไดสรางความวตกกงวลวาผหญงเรา

จะแบกรบความรบผดชอบทงสองไปไดอยางไร บทบาทหนาททเปนเสมอน

โซอนหนกองทคลองคอยงไดมวนพนคอเอาไวอกดวย แตนเปนราคาทเรา

ยอมจายและไมเคยคดทจะปฏเสธ เพอให ‘ผหญง’ และ ‘ประวตศาสตร’

สามารถกาวเดนตอไปได” (Jie and Mow 2004, 22)

ทกวนท 8 มนาคมของทกปไดถกก�าหนดใหเปนวนสตรสากล (International

Women's Day) ซงก�าหนดใชครงแรกเมอวนท 8 มนาคม ค.ศ. 1914 เปน

สญญาเสมอนหนงการแสดงออกในสทธการเรยกรองเพอศกดศรและสทธ

มนษยชนของสตร ความเสมอภาคทางเพศ และความเทาเทยมทางสงคม แต

ในความเปนจรงนนศกดศร ความเสมอภาค และความเทาเทยมจะด�ารงคง

อยไมไดหากสตรไมเหนถงคณคาในตนเองและกมยอมรบในขอก�าหนดของ

สงคมทตกรอบลอมไว ในปน (ค.ศ. 2013) หลงจากผานพนครบรอบ 100 ป

วนสตรสากลเพยงหนงป สาธารณรฐประชาชนจนวนนไดแตกตางจากวนวาน

โดยสนเชง สภาพเศรษฐกจเจรญมงคงและเปนหนงในประเทศมหาอ�านาจท

มบทบาทตอโลก แตสภาพทแทจรงของสทธสตรในจนนนกยงหางไกลกบค�า

วา “หญงชายนนทดเทยม” ทอดตประธานเหมาเจอตงไดเคยกลาวไว ความ

ไมเสมอภาคยงคงด�ารงอยในทกๆ สงคมอนเปนผลพวงมาจากนโยบายการ

ลกคนเดยวเพอจ�ากดประชากร รวมทงคานยมในสงคมจนทยงยดมนในการ

มบตรชายสบสกล สงตางๆ เหลานจงสงผลกระทบตอการมบตรทเปนเพศ

หญงไปโดยปรยาย และตราบใดทวฒนธรรมและคานยมจนยงเปนอยเชน

นน ความหมายของการทดเทยมของหญงชายดจะไกลเกนความเปนจรง


แมวา ณ วนน สถานภาพทางสงคมของสตรจนอาจไมไดมองเหนถงความ

เปลยนแปลงอยางเปนรปธรรม อาจเปนเพราะรากเหงาทางวฒนธรรมทยงคง

เหนยวแนนในคตความคดดงเดมมานานนบพนๆ ป แตอยางไรกตามส�าหรบกบ

วงการศลปะจนรวมสมยแลวบทบาท ชอเสยง และความเคลอนไหวของศลปน

หญงทไดกลาวไวในขางตนทงมวลกเพยงพอตอบทพสจนถง “ศกยภาพ” และ

“พลงสรางสรรค” ทมสตรทมไดยอหยอนตอเพศชายแตอยางใด ขอเพยงเธอ

นนม “โอกาส” ความสวยงามของโลกใบนจกยงมสวนหนงทเกดขนดวยสอง

มอของเพศหญงเปนผจรรโลงสราง



ฉลาดชาย รมตานนท. 2555. เลาเรองเบองตน สตรศกษา สตรนยม.

กรงเทพมหานคร: วนดาการพมพ.

บญศกด แสงระว. 2551. คตพจนเหมาเจอตง ฉบบปรบปรงเพมเตม.

กรงเทพมหานคร: สขภาพใจ.

Albertini, Claudia . 2008. Avatars and Antiheros : A Guide to

Contemporary. Tokyo: Kodansha International.

Barlow, T. 2004. The question of women in Chinese feminism.

Durham: Duke University Press.

Binghui, H. 2002. Contemporary art and Asian women. In Text

and Subtext: Contemporary Asian Women Artists. pp.

10 - 15. Organized by the Taipei Fine Arts Museum.

Chu , Christina. 1984. Twentieth - century Painting. Exhibition

Catalogue. Hong Kong: Hong Kong Museum of Art.

Clark, Paul. 2008. The Chinese Cultural Revolution: A History.

Cambridge University Press.


Clarke, David. 2000. Modern Chinese Art. New York: Oxford

University Press.

Cohen, Joan Lebold. 1987. The new Chinese painting, 1949 -

1986. New York: Harry N. Abrams.

Gilmartin, C., Hershatter, G., Rofel, L., & White, T. (Eds.) 1994.

Engendering China: Women, culture, and the state.

Cambridge: Harvard University Press.

Jie, T., Zheng, B., and Mow, S., (Edited). 2004. Holding up half the sky:

Chinese women past, present, and future. The City University

of New York: The Feminist Press.

Jiehong, Jiang. 2000. The Revolution Continues: New Art From

China. London: Random House.

Liao, W. 1995. Women’s Approach to Chinese Contemporary Art.

Beijing: Beijing Yi Shu Bo Wu Guan.

. 2002. “Women’s art” as part of contemporary Chinese

art since 1990. In The first Guangzhou triennial-

Reinterpretation: A decade of experimental Chinese art

(1990 - 2000). pp. 60 - 66. Guangdong Museum of Art.


Tam, Dian. 2005. China ! New Art & Artists. New York: Schiffer

Pubishing.

Vine, Richard. 2008. New China, New Art . New York: Prestel

Pubishing.

Wang, Robin. 2003. Images of women in Chinese thought and

culture: writings from the pre-Qin. Hackett Publishing

Company.

朱青生, 王璜生. 2010.自我画像(女性艺术在中国1920 - 2010) (Self

Image's Woman Art in China) 广东 : 岭南美术出版社.

当代女画家谁主沉浮. (July 2012 - December 2012). [Online].

Available: http://paper.people.com.cn/jnsb/html/2009-

01/18/content_178372.htm


ศลปะ-สถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1: แนวคด คตสญลกษณ และความหมาย ทางสงคมยคตนรตนโกสนทร*

ชาตร ประกตนนทการรองศาสตราจารยประจ�าภาควชาศลปสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

บทคดยอ

งานวจยชนนมเปาหมายเพอศกษางานศลปะและสถาปตยกรรมในสมย

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก กษตรยรชกาลท 1 แหงราชวงศ

จกร (ครองราชย พ.ศ.2325 - 2352) เปาหมายของงานวจยมงเนนศกษา

ถงลกษณะเฉพาะ อดมการณ สญลกษณ ตลอดจนความหมายของงาน

ศลปะและสถาปตยกรรมในยคนทมตอสงคมยคตนรตนโกสนทร โดยอาศย

ชดเอกสารชนตนตางๆ เชน คมภรไตรภมโลกวนจฉยกถา สมดภาพไตรภม

พงศาวดาร ตลอดจนการลงพนทส�ารวจงานศลปะและสถาปตยกรรมใน

ยคสมยดงกลาว เชน วดพระเชตพน วดสระเกศ วดพระแกว และวดราช

บรณะ เปนตน ผลการวจยพบวาในยคสมยนไดมการยก “คตพระอนทร”

ขนเปนอดมการณใหมของรฐ มการใชสญลกษณ “ศรษะแผนดน” ใน


ศลปะ-สถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1: แนวคด คตสญลกษณ และความหมาย ทางสงคมยคตนรตนโกสนทร*

ฐานะศนยกลางของโลกแทนท “เขาพระสเมร” คตนยมดงกลาวไดถกน�า

เสนอผานรปแบบงานศลปะและสถาปตยกรรมรปแบบใหม 3 ประการซง

แตกตางออกไปจากรปแบบงานศลปะและสถาปตยกรรมในสมยอยธยา

ตอนปลาย ประการแรก คอ คตนยมในการสรางระเบยงคดลอมรอบ

พระอโบสถซงไมเคยปรากฏมากอนในสมยอยธยา ประการทสอง คอ ความ

นยมใน “คตพระอนทร” ทน�ามาซงการสรางงานศลปะและสถาปตยกรรม

ทปรากฏรปสญลกษณของพระอนทรเปนจ�านวนมาก และประการทสาม

คอ พระราชนยมใน “พระพทธรปปางสมาธ” ของรชกาลท 1 แตกตางจาก

คตนยมเดมในสมยอยธยาทนยม “พระพทธรปปางมารวชย” ผลของงานวจย

น�ามาสขอสรปใหมทโตแยงกบขอเสนอเดมในวงวชาการทางประวตศาสตร

ศลปะและสถาปตยกรรมทเชอวางานศลปะและสถาปตยกรรมในสมยรชกาล

ท 1 คอ งานศลปะและสถาปตยกรรมทเนนการจ�าลองหรอลอกเลยนแบบ

งานชางจากสมยอยธยาตอนปลาย

ค�าส�าคญ: ศลปะ-สถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1, คตพระอนทร, ศรษะ

แผนดน, พระพทธรปปางสมาธ

* บทความนเปนสวนหนงของงานวจย เรอง “ความหมายทางสงคมและการเมองในสถาปตยกรรม สมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก” โดยไดรบทนสนบสนนจาก สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลย ศลปากร พ.ศ. 2551


Art and Architecture in the Reign of King Rama I: Concept, Symbolism, and Socail Meaning of Early Rattanakosin Period.

Chatri PrakitnonthakanAssociate Professor, Department of Related Art, Faculty of Architecture, Silpakorn University, Bangkok, Thailand

ABSTRACT

This research studies Siamese art and architecture during the reign

of King Phra Buddha Yodfa Chulaloke (Rama I, 1782 - 1809), the first

king of the Chakri Dynasty. The focus is on ways in which the new

state instilled its identity, ideology, symbolism and social meaning

into works of art and architecture. The main features of this Early

Rattanakosin Era were the establishment of ‘Belief in Indra’ as the

ideology of the state, and the replacement of Mount Meru by Sisa-

Pandin (The head of the land) as the centre of the world.


This study suggests that these new emerging ideas extended into

aspects of art and architecture, making them distinctive from those

of the late Ayutthaya period in at least three aspects. First of all, the

ordination hall is encircled by rabIengkhot (gallery) in its compound,

a particular combination unprecedented in Ayutthaya period;

secondly, a significant number of works of art and architectural

elements were made to depict the subject of Indra God, or

related to Indra God; and thirdly, the principle Buddha Image in

the ordination hall is of Mediation gesture, rather than Maravijaya

posture as usually found in Ayutthaya period. The research draws

upon archival sources, such as Tribhumilokkavinichayakatha (one

of the most important literatures during the reign of King Rama I),

the Traibhumi painting manuscript, chronicles, and upon first-hand

analysis of works of art and architecture at Wat Phra Chetuphon,

Wat Phra Kaeo, Wat Saket, and Wat Rachaburana, Bangkok.

The findings reject the accepted view that customarily sees works of

art and architecture during the reign of King Rama I as a replica or a

direct continuation of those of the late Ayutthaya period. The result

will revise existing histories of art and architecture in King Rama I era.

Keywords: Art and Architecture in the Reign of King Rama I, Belief

in Indra, Sisa-Pandin (head of theland), Buddha image in mediation

posture.


บทน�า

ศลปะและสถาปตยกรรมยคตนรตนโกสนทรเปนทเขาใจในแวดวงวชาการ

ทวไปวา หมายถง สถาปตยกรรมในชวงสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา

จฬาโลกถงสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (พ.ศ.2325 - 2398)

จากการส�ารวจสถานภาพองคความร ทางวชาการทเกยวกบศลปะและ

สถาปตยกรรมยคตนรตนโกสนทร ณ ปจจบนพบวาสวนใหญมแนวโนมทจะ

อธบายงานศลปะและสถาปตยกรรมในชวงนในลกษณะเปนยคสมยของการ

สบตอสายสกลชางทางศลปะ โลกทศน ตลอดจนอดมคตทางสงคมวฒนธรรม

ในลกษณะทไมตางกนมากนกจากสมยอยธยาตอนปลายและทรบร กน

อยเสมอ คอ อดมการณหลกยคตนรตนโกสนทร คอ ความพยายามทจะฟนฟ

หรอจ�าลองความเปนอยธยาใหกลบมาอกครง

แมการศกษาตามกรอบค�าอธบายขางตนจะมสวนถก แตเมอผวจยไดส�ารวจ

งานวชาการทนอกเหนอไปจากแวดวงสาขาทางศลปะและสถาปตยกรรม

ในชวง 20 กวาปมาน เชน สาขาประวตศาสตร สาขารฐศาสตร และสาขา

วรรณกรรมศกษา เปนตน กลบท�าใหเรมมองเหนวายคตนรตนโกสนทร

มพฒนาการทางประวตศาสตรและวฒนธรรมในหลายๆ ดานทเปนลกษณะ

เฉพาะตวทหลายสงกแตกตางอยางมนยส�าคญออกไปจากสมยอยธยา

ตอนปลาย ทส�าคญทสด คอ มความเคลอนไหวทางความคดและอดมคตทาง

สงคมวฒนธรรมบางประการทแตกตางจากสมยอยธยาตอนปลายมากกวา

ทเคยเขาใจกน1 แมไมอาจปฏเสธไดวาวงวชาการประวตศาสตรสถาปตยกรรม

1 งานศกษาวจยทแสดงใหเหนมตดงกลาว (ด นธ 2543; สายชล 2546)


และศลปะไดเรมมการอธบายในลกษณะเชนนแลวบาง กลาวคอ เรมพบแนว

โนมในการศกษาทชใหเหนถงเอกลกษณเฉพาะในงานสถาปตยกรรมและ

ศลปกรรมยคตนรตนโกสนทรมากขนกวาในอดต มใชมแตการอธบายใน

ลกษณะจ�าลองหรอลอกเลยนสมยอยธยาตอนปลายแตเพยงอยางเดยวอกตอ

ไป อยางไรกตาม เมอพจารณางานศกษาวจยในกลมนอยางละเอยด ผวจย

กพบปญหาในการอธบายประวตศาสตรสถาปตยกรรมและศลปกรรม

ยคตนรตนโกสนทรทนาตงเปนขอสงเกตอย 3 ประการ ดงตอไปน

ประการแรก ยคตนรตนโกสนทรในสายตานกประวตศาสตรศลปะและ

สถาปตยกรรมกลมนยงถกอธบายแบงเปน 2 ชวง คอ ชวงทหนง เปนสมย

แหงการรอฟ นและสบทอดศลปะ สถาปตยกรรม ตลอดจนวฒนธรรม

ประเพณตางๆ จากสมยอยธยาตอนปลาย (ด แสงโสมและวมล 2515,

206; จลทรรศน 2522; เสนอ 2545, 83) เปนตน ยคนถอโดยทวไปวาอย

ในชวงสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (ตอไปในบทความจะ

ใชค�าวา “รชกาลท 1”) และยงไดรบการอธบายวาไมมพฒนาการในเชง

รปแบบศลปะและสถาปตยกรรมเฉพาะของยคสมยขนอยางเดนชด เปน

แตเพยงการหยบยมรปแบบจากศลปะและสถาปตยกรรมในสมยอยธยา

ตอนปลายมาใช โดยมอดมคตรวมของยคสมยทตองการจะยอนไปเหมอน

เมอ “ครงบานเมองด” (สมยอยธยาตอนปลาย) ชวงทสอง เปนยคสมยทม

การพฒนารปแบบทางศลปะและสถาปตยกรรมขนใหม โดยมลกษณะเฉพาะ

ตวของยคตนรตนโกสนทรทแตกตางจากอยธยาตอนปลายอยางเกอบจะ

สนเชง รปแบบดงกลาวถกพฒนาขนภายใตอทธพลทางวฒนธรรมแบบจน


ในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เปนทรจกในวงวชาการภายใต

ชอ “ศลปะและสถาปตยกรรมแบบพระราชนยม”2

การแบงยคตนรตนโกสนทรออกเปน 2 ชวงยอยดงกลาวท�าใหนกวชาการ

ทางประวตศาสตรสถาปตยกรรมและศลปะทสนใจศกษาคนควาใน

สมยรตนโกสนทรตอนตนตลอดระยะเวลาทผ านมาท�าการศกษางาน

สถาปตยกรรมและศลปกรรมสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก

ไมมากนก งานทมสวนใหญจะมงความสนใจไปทชวงสมยพระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหวเปนหลกเนองจากกรอบความคดทเชอวาเปนสมย

ทมความเคลอนไหวในเชงพฒนาการทางศลปะและสถาปตยกรรมสงกวา

ดงปรากฏใหเหนจากงานศกษาวจยมากมายตลอดเวลาหลายสบปมาน

(ด ไขแสง 2526; สมใจ 2516; สนต 2546, 53 - 55; ศกดชย 2551)

ประการทสอง สบเนองจากปญหาประการแรก กลาวคอ ในจ�านวนงานศกษา

สถาปตยกรรมและศลปกรรมสมยรชกาลท 1 ทมอยไมมากนกกยงเนนไปท

การศกษาและจดหมวดหมรปแบบศลปะและสถาปตยกรรม โดยไมไดศกษา

ความคด ความเชอ หรออดมคตทแฝงอยเบองหลงรปแบบสถาปตยกรรม

เหลานน เพราะกรอบความคดความเชอทวายคสมยนมลกษณะสบทอด

อดมคตทงหมดมาจากสมยอยธยาตอนปลายดงทกลาวมามกน�าเสนอไปใน

ท�านองวาสมยรชกาลท 1 เปนชวงทเพงผานกลยคหลงการเสยกรงศรอยธยา

ดงนน การพฒนาในเชงชางจงยงไมเกดขนจนกลายเปนลกษณะเฉพาะของ

ยคสมย การอธบายเชนนเสมอนวาการสรางศลปะและสถาปตยกรรมตาม

2 ตวอยางการศกษาสถาปตยกรรมแบบพระราชนยม (ด สมใจ 2516)


แบบอยธยาตอนปลายในสมยรชกาลท 1 เปนสงทเกดขนอยางหลกเลยงไม

ไดทางประวตศาสตร เพราะภายใตบรบทและบรรยากาศแหงศกสงคราม

การเปลยนแปลงหรอพฒนาการในเชงชางยอมไมอาจเกดขนได

งานวจยสวนใหญลวนตอกย�ากรอบความคดดงกลาวตลอดมา ความสบ

เนองกนระหวางรปแบบสถาปตยกรรมอยธยาตอนปลายกบสมยรชกาลท 1

แทบไมไดรบการอธบายในมตอนนอกจากมตเรองการจ�าลองและลอกแบบ

ภายใตสภาวะบานเมองยคสงครามทไมเออใหเกดการสรางสรรครปแบบ

ใหมทางศลปะและสถาปตยกรรม กรอบวธคดตลอดจนการอธบายเชนนแม

มสวนถกแตไมไดชวยใหเกดความเขาใจตองานศลปะและสถาปตยกรรมยค

สมยรชกาลท 1 อยางรอบดานเทาทควรซงจากการศกษาในประเดนดงกลาว

กลบท�าใหคนพบวาอดมคตหรอสงทเรามกเขาใจกนวาเปนความตองการท

รอฟนความเปนอยธยาในสมยรชกาลท 1 นนเปนนโยบายทางการเมองของ

พระองคมากกวาทจะเปนสงทจะตองเกดขนอยางหลกเลยงไมได

การรอฟนอยธยาหรอการหวนกลบไปสเมอครงบานเมองยงดเปนนโยบาย

ทสมพนธกบบรบททางสงคมและการเมองทมลกษณะเฉพาะตวอยางยง

ในชวงดงกลาวซงเปนชวงเปลยนผานจากยคพระเจากรงธนบรมาสยคตน

ราชวงศจกร บรบทดงกลาวแตกตางและไมอาจเทยบไดกบสมยอยธยา

ตอนปลาย ทส�าคญ “ความเปนอยธยา” แมจะเปนอดมคตทสงคมตน

รตนโกสนทรตองการรอฟน แต “ความเปนอยธยา” กมใชอดมคตทงหมด

ทชนชนน�าสมยรชกาลท 1 ตองการยอนกลบไปสสถานภาพเชนนน

การเสยกรงศรอยธยาในป พ.ศ.2310 ไดสรางค�าถามตอระบบการเมอง


การปกครองแบบอยธยาแกชนชนน�าใหมทงในสมยพระเจากรงธนบรและ

สมยรชกาลท 1 มากพอสมควร งานศกษาทางประวตศาสตรหลายชนได

แสดงใหเหนบรบททางสงคมแบบใหมทแวดลอมยครชกาลท 1 ทแตกตางจาก

ยคกอนหนานนซงสงผลใหความคดและอดมคตของชนชนน�าเปลยนแปลงไป

จากอยธยามาก ไมวาจะเปนการเจรญเตบโตมากขนทางเศรษฐกจการคาโดย

เฉพาะการคาส�าเภาทเปนสวนส�าคญกอใหเกด “วฒนธรรมกระฎมพ” ในยค

ตนรตนโกสนทร (ด นธ 2543) หรอความคดทางพระพทธศาสนาสมยรชกาล

ท 1 ทมลกษณะเฉพาะตวอยางยง (ด สายชล 2546) หรอแมแตการทชนชน

น�าใหมสมยรชกาลท 1 เปนเพยงชนชนขนนางในสมยอยธยาทมใชเชอสาย

กษตรยซงประเดนนไดสงผลใหแนวคดวาดวยกษตรยและรฐสมยตนราชวงศ

จกรมความแตกตางมากพอสมควรจากอยธยาตอนปลาย (ชาญวทย 2542,

14 - 25) และจะสงผลถงแนวคดและคตสญลกษณในการสรางงานศลปะและ

สถาปตยกรรมอยางชดเจน

ประการทสาม หากส�ารวจงานวจยศกษาเกยวกบศลปะและสถาปตยกรรม

สมยรชกาลท 1 อยางละเอยดจะพบลกษณะส�าคญ คอ เปนการศกษาโดย

ไมพจารณางานชาง “สกลชางวงหนา” แยกออกจาก “สกลชางวงหลวง”

ซงท�าใหการศกษาในบางประเดนขาดความชดเจนวงวชาการทผานมาเมอ

พดถงงานชางสมยรชกาลท 1 มกจะมองภาพงานชางในยคนในแบบท

เปนภาพรวมอยางเปนเอกภาพในเชงความคดและรปแบบงานชาง (สกล

ชาง) ทเปนไปในทศทางเดยวกนทงหมดภายใตพระราชด�ารของรชกาลท 1

การพจารณาภาพรวมในแบบดงกลาวท�าใหละเลยอทธพลทางรปแบบ

เชงชางบางประการทเปนลกษณะเฉพาะของสมเดจพระบวรราชเจา


มหาสรสงหนาท (วงหนา) หรอแมกระทงกลมชางของเจานายชนสงพระองค

อนๆ ทมลกษณะทแตกตางกนมากบางนอยบางถอเปนลกษณะเดนส�าคญ

ประการหนงทวงวชาการทางสถาปตยกรรมในชวงตนรตนโกสนทรไมได

ใหความส�าคญตอความแตกตางนมากเทาทควร ทงทในความเปนจรงแลว

ทงจากหลกฐานเอกสาร งานวชาการหลายชน ตลอดจนหลกฐานเชง

ประจกษในตวงานสถาปตยกรรมกไดแสดงใหเหนอยางคอนขางชดเจนวา

งานชางสมยรชกาลท 1 อยางนอยควรทจะตองไดรบการอธบายแยกออกเปน

2 สาย คอ สายของรชกาลท 1 (วงหลวง) และสายของสมเดจพระบวรราชเจา

มหาสรสงหนาท (วงหนา)3

ขอสงเกตทง 3 ประเดนขางตนยงไมเคยไดรบการศกษาและอธบายในเชง

ประวตศาสตรสถาปตยกรรมและประวตศาสตรศลปะอยางจรงจงเทาท

ควร แมจะมปรากฏบางแตกยงถอวามเพยงเลกนอย ดงนน งานวจยชนนจง

เกดขนโดยมงหวงทจะเตมเตมชองวางทางประวตศาสตรสถาปตยกรรมและ

ศลปกรรมชวงดงกลาวภายใตกรอบแนวคดในการศกษา 3 ประการ ดงตอไปน

หนง เนนการศกษาทไมไดมงมองแตความสบเนองจากอยธยาตอนปลาย

เปนดานหลก แตจะมงพจารณาไปทความแตกตางระหวางงานศลปะและ

สถาปตยกรรมในสมยอยธยาตอนปลายกบตนรตนโกสนทรทเกดขนดวย

ซงงานศกษาทผานมามกละเลยประเดนน

สอง งานวจยชนนจะพยายามอธบายวาอะไร คอ สาเหตทกอใหเกดการ

สรางสรรคงานสถาปตยกรรมและศลปกรรมในรปแบบดงกลาว โดยมงไป

3 รายละเอยดเกยวกบงานศลปะและสถาปตยกรรมสกลชางวงหนาเพมเตม (ด ณฏฐภทร 2545)


ทการสรางความเขาใจตวงานสถาปตยกรรมและศลปกรรมภายใตบรบท

ทางสงคมและการเมองในยคสมยรชกาลท 1 วามเหตปจจยอยางไรทผลกดน

ใหเกดการสรางงานสถาปตยกรรมมากกวาทจะมงเนนไปทการอธบายในเชง

การจดหมวดหมรปแบบทางศลปะและสถาปตยกรรม หรอการอธบายในเชง

พฒนาการลวดลายหรอองคประกอบทางสถาปตยกรรมซงเปนกระแสหลก

ของการศกษาทผานมา

สาม งานวจยชนนจะมงศกษาเฉพาะงานศลปะและสถาปตยกรรมในสกลชาง

วงหลวงเปนหลก การเนนการศกษาเชนนจะชวยใหเขาใจแนวความคด คต

สญลกษณ ตลอดจนพระราชนยมทางศลปะและสถาปตยกรรมของรชกาล

ท 1 ไดโดยตรงมากกวาทจะท�าการศกษางานชางทงหมดโดยเสมอนเปนแนว

พระราชด�ารทงหมดของรชกาลท 1 เพราะหลกฐานทางประวตศาสตร

มากมายไดยนยนแลววาเปนสงทไมถกตอง

เครองมอหลกๆ ในการวจยเพอใหไดมาซงค�าตอบตามกรอบแนวคด

ในการศกษาทอธบายขางตนนอกเหนอไปจากตวงานศลปกรรมและ

สถาปตยกรรมอนเปนสงพนฐานของการวจยในสาขานแลว ยงมหลกฐาน

เอกสารร วมสมยทางประวตศาสตร หลากหลายชน ซงงานศกษา

เกยวกบงานศลปะและสถาปตยกรรมในสมยรชกาลท1 ทผ านมา

ไมไดใหความสนใจเทาทควรจะน�ามาเปนเครองมอส�าคญในการศกษา

เชน คมภรไตรภมโลกยวนจฉยกถา สงคตยวงษ สมดภาพไตรภม พระราช

ปจฉาในรชกาลท1ตลอดจนงานวจยในเชงความคดทางการเมอง

ในยคตนรตนโกสนทร เปนตน


จากการศกษาวจยพบวากลมงานศลปะและสถาปตยกรรมสกลชางวงหลวง

หรอทกลาวไดในอกทางหนงคอเปนพระราชด�ารโดยตรงของรชกาลท 1 นน

มลกษณะเฉพาะทส�าคญบางประการแตกตางไปจากงานชางในสมยอยธยา

ซงสามารถอธบายไดดงตอไปน

วดในสมยรชกาลท 1 ตามค�าอธบายกระแสหลกยงคงตงอยบนทฤษฎการ

ฟนฟและลอกเลยนรปแบบในสมยอยธยาตอนปลายอยเชนเดม ไมวาจะ

เปนการลอกในเชงรปแบบ ทรวดทรง องคประกอบ โครงสราง ตลอดจน

ลวดลายประดบตกแตง แตจากขอเทจจรงในเชงกายภาพเราจะเหนไดวาวดท

สรางขนโดยพระราชด�ารโดยตรงของรชกาลท 1 มลกษณะเฉพาะบางประการ

ทแตกตางออกมาจากวดในสมยอยธยาตอนปลาย โดยสงทควรกลาวถง

เปนพเศษ คอ การออกแบบวางผงพนทเขตพทธาวาสของวดในสมยรชกาลท 1

ลกษณะผงวดแบบพระราชนยมในรชกาลท 1 โดยทวไป คอ การออกแบบ

ใหพระอโบสถหรอพระวหารเปนประธานของวดโดยมระเบยงคดลอม

รอบ ภายในระเบยงคดนยมสรางสถปเจดยประดษฐานไวทมมทงส ผงทม

ลกษณะนมหลายแหง เชน วดพระเชตพน วดสระเกศ วดราชบรณะ และวด

ลกษณะเฉพาะบางประการในงานศลปะ และ สถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1

การวางผงวดโดยใหพระอโบสถเปนประธาน และมระเบยงคดลอมรอบ


ดสดาราม เปนตน การออกแบบผงแบบนยงสงอทธพลตอมายงสมยรชกาลท

2 และรชกาลท 3 ดวย อาท วดอรณราชวราราม และวดสทศนเทพวราราม

เปนตน แมกระทงสถาปตยกรรมในสกลชางวงหนากนยมออกแบบในลกษณะ

เดยวกน เพยงแตวดวงหนานยมทจะออกแบบใหมพระอโบสถและพระวหาร

ตงคกน จากนนจงใชระเบยงคดลอมรอบทงสองอาคาร เชน วดมหาธาต และ

วดปทมคงคา เปนตน แตกตางจากวดวงหลวงทนยมใชพระอโบสถเพยง

หลงเดยวเปนภายในวงรอบของระเบยงคด (ภาพท 1) การออกแบบผง

พทธาวาสลกษณะนไมเคยมมากอนในสมยอยธยา การสรางวดทมระเบยง

คดลอมอาคารปรากฏเฉพาะในสมยตนอยธยาเพราะสถาปตยกรรม

ประธานของวดในสมยอยธยาตอนตนทมระเบยงคดลอมนนกนยมสรางเปน

พระปรางคมใชพระอโบสถแบบสมยรชกาลท 1 และเมอเขาสสมยอยธยา

ตอนปลายแมจะมคตนยมในการสรางพระอโบสถเปนประธานของวดแตก

กลบไมมคตนยมในการสรางระเบยงคดลอมรอบแตอยางใด

ดงนน การออกแบบใหพระอโบสถหรอพระวหารเปนประธานของวดโดยม

ระเบยงคดลอมจงเปนลกษณะเฉพาะทถกปรงขนใหมในยคตนรตนโกสนทร

ทไมมในสมยอยธยา


ภาพท 1 ตวอยางแผนผงวดทสรางสมยรชกาลท 1 จากซายไปขวา ไดแก วดพระเชตพน วดสระเกศ และวดราชบรณะ จะเหนลกษณะเฉพาะของการออกแบบผงเขตพทธาวาส คอ ใหพระอโบสถเปนประธานและมระเบยงคดลอมรอบ (ทมา: กรมแผนททหาร)

พระราชนยมในพระพทธรปปางสมาธ

วงวชาการประวตศาสตรศลปะและสถาปตยกรรม ณ ปจจบนสวนใหญอธบาย

วาความนยมในการสรางหรอเลอกปางพระพทธรปมาเปนพระประธาน

ภายในพระอโบสถสมยตนรตนโกสนทรมคตนยมทไมตางไปจากสมยอยธยา

และสมยกอนหนานน กลาวคอ นยมสรางเปนพระพทธรปปางมารวชย

แตจากการศกษาในรายละเอยดเฉพาะเจาะจงไปในสมยรชกาลท 1

โดยเฉพาะในวดทพระองคโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาหรอบรณปฏสงขรณ

ดวยพระองคเองโดยตรงหลายแหงกลบพบวาพระพทธรปประธานใน

พระอโบสถมแนวโนมทจะเปนพระพทธรปปางสมาธซงแตกตางจากความ

เขาใจแตเดม


ภาพท 2 พระพทธมหามณรตนปฏ ม ากร พระประธานภาย ใน พระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม (ทมา: หอจดหมายเหตแหงชาต)

ภาพท 4 พระประธานภายใน พระอโบสถวดราชบรณะ (ทมา: หอจดหมายเหตแหงชาต)

ภาพท 3 พระพทธเทวปฏมากร พระประธานภายในพระอโบสถวดพระเชตพน

ภาพท 5 พระประธานภายในพระอโบสถวดสระเกศ (ทมา: พรยะ 2551, 189)


พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1 ฉบบเจาพระยาทพากรวงศ

ระบ เอาไว ว าวดทรชกาลท 1 ทรงสถาปนาหรอโปรดเกล าฯ ให

บรณปฏสงขรณโดยพระองคเองมจ�านวนทงสน 12 วด โดยเปนวดทสถาปนา

ขนใหม 1 วด คอ วดพระศรรตนศาสดารามและบรณปฏสงขรณวดเกา

11 วด ไดแก วดโพธ (วดพระเชตพน) วดเลยบ (วดราชบรณะ) วดสระเกศ

วดสมอราย (วดราชาธวาส) วดบางวาใหญ (วดระฆง) วดแจง (วดอรณ)

วดทองคลองบางกอกนอย (วดสวรรณาราม) วดพลบคลองบางกอกใหญ

(วดราชสทธาราม) วดคอกกระบอ (วดยานนาวา) วดศาลาสหนา

(วดคหาสวรรค) และวดสวรรณดาราราม กรงเกา (ทพากรวงศ 2539,

209 - 214) เมอน�าขอมลขางตนมาท�าการศกษาบนหลกฐานเอกสาร

ตางๆ ท�าใหพบขอสรปวา ในจ�านวน 12 วด ม 8 วดทพระประธานภายใน

พระอโบสถเปนพระพทธรปปางสมาธ คอ วดพระศรรตนศาสดาราม วด

พระเชตพน วดราชบรณะ วดสระเกศ วดราชาธวาส วดระฆง วดยานนาวา และ

วดคหาสวรรค โดยมเพยง 3 วดทเปนพระปางมารวชย คอ วดสวรรณาราม

วดอรณ และวดสวรรณดาราราม กรงเกา และม 1 วดทไมทราบแนชดวา

เปนปางอะไร คอ วดราชสทธาราม เนองจากพระประธานในปจจบน คอ

“พระพทธจฬารกษ” สรางในสมยรชกาลท 2 โดยรชกาลท 2 ทรงปนหนพระ

เศยรและรชกาลท 3 ทรงปนสวนพระองค (กองวรรณกรรมและประวตศาสตร

กรมศลปากร 2543, 102)

แมจะไมอาจปฏเสธไดวาในสมยอยธยากปรากฏการเลอกใชพระพทธรป

ปางสมาธเปนพระประธานเชนกน แตถาพจารณาในเชงอตราสวนระหวาง

ปางพระพทธรปทง 2 แบบ เรากจะเหนอยางชดเจนวาความนยมในพระพทธรป


ปางสมาธนนนอยกวาอยางมนยส�าคญ ในขณะทยอนกลบมาพจารณา

พระประธานในวดทรชกาลท 1 โปรดเกลาฯ ใหสรางหรอบรณปฏสงขรณ

จ�านวนทงสน 12 วด กลบพบวามถง 8 วด หรอคดเปนอตราสวนถง

รอยละ 95 บงชความโนมเอยงอยางมนยส�าคญในเชงปรมาณจนอาจพจารณา

ไดวา เปนพระราชนยมประการหนงของรชกาลท 1 ได พระประธานทง 8 วด

ทเปนพระพทธรปปางสมาธมความเปนมา และหลกฐานยนยนวามมาแลว

ตงแตเมอครงรชกาลท 1 ดงรายละเอยดตอไปน

วดพระศรรตนศาสดาราม พระประธานภายในพระอโบสถ คอ พระพทธ

มหามณรตนปฏมากร (พระแกวมรกต) เปนพระพทธรปท�าจากหนหยก

สเขยว ปางสมาธ (ภาพท 2) รชกาลท 1 สมยเมอด�ารงพระยศเปนเจาพระยา

จกรไดอญเชญมาจากเมองเวยงจนทน ซงในเวลาตอมาเมอพระองค

ไดเสดจปราบดาภเษกขนเปนพระมหากษตรย และโปรดเกลาฯ สถาปนากรง

รตนโกสนทรขนโดยยายจากพระราชวงเดมฝงกรงธนบรมายงฝงพระนคร

ในบรเวณทเปนพระบรมมหาราชวงในปจจบน พระองคไดทรงโปรดเกลาฯ

ใหสถาปนาวดพระศรรตนศาสดารามขนและโปรดเกลาฯ ใหอญเชญ

พระแกวมรกตยายมาจากโรงในพระราชวงเกามาประดษฐานภายใน

พระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม (ทพากรวงศ 2539, 50)

วดพระเชตพน พระประธาน คอ “พระพทธเทวปฏมากร” (ภาพท 3)

เปนพระพทธรปหลอโลหะปางสมาธ รชกาลท 1 โปรดเกลาฯ ใหอญเชญ

พระพทธรปองคนมาจากพระอโบสถวดศาลาสหนา (ประชมจารก

วดพระเชตพน 2472, 3)


วดราชบรณะ เนองจากพระอโบสถและพระประธานลวนสรางขนใหม

หลงจากทวดนถกระเบดท�าลายในคราวสงครามโลกครงท 2 แตหลกฐาน

จากภาพถายเกาทหอจดหมายเหตแหงชาตภาพหนงระบค�าอธบายเอาไว

หลงภาพพระพทธรปปางสมาธวาเปนพระประธานของวดราชบรณะอยาง

ชดเจน (ภาพท 4) ประกอบกบ “แถลงการณคณะสงฆ” พ.ศ.2470 ไดบนทก

ถาวรวตถภายในวดกอนถกระเบดท�าลายในชวงสงครามโลกครงท 2 ระบ

เอาไววา “พระพทธรปประธาน เปนพระพทธรปหลอปดทอง มพระอาการ

นงสมาธ หนาตก 5 ศอก 7 นว” (วจตรธรรมปรวตร 2470, 421 - 422)

ดงนน เมอพจารณารวมกบภาพถายเกาในหอจดหมายเหตแหงชาตขางตนจง

เปนอนยตไดวาพระประธานวดราชบรณะ คอ พระพทธรปปางสมาธ

วดสระเกศ พระประธานเปนพระพทธรปปางสมาธ (ภาพท 5) ตามประวต

ไดกลาวเอาไววารชกาลท 1 โปรดเกลาฯ ใหปนขนใหมโดยหมพระประธาน

องคเดมเอาไว (พรยะ 2521, 189)

วดสมอรายเปนวดทตามพระราชพงศาวดารระบเอาไววารชกาลท 1 และ

สมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาทเปนผ บรณปฏสงขรณ โดยพระ

ประธานภายในเปนพระพทธรปปางสมาธ (ภาพท 6) พระพทธรปองคนไม

ปรากฏหลกฐานอางองวาสรางขนเมอไรแตเชอกนวานาจะสรางขนมาแลว

ตงแตสมยอยธยาตอนปลาย นกวชาการบางสวนกเชอวาเปนพระพทธรปท

สรางขนในสมยสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ (พรยะ 2521, 187) อาจมขอ

สงสยวาพระพทธรปองคนเปนพระพทธรปเกาภายในวดซงสรางมาตงแตเมอ

ครงอยธยาตอนปลาย ฉะนน การบรณปฏสงขรณทเกดขนในสมยรชกาลท 1


โดยน�าพระพทธรปองคเดมมาประดษฐานไวกยอมเปนเรองปกตทไมนาจะ

มความเกยวของอยางไรตอพระราชด�ารของรชกาลท 1 แนนอนขอสงเกต

ขางตนมสวนถก อยางไรกตาม การเลอกทจะคงพระพทธรปองคเดมเอา

ไวและคงพทธลกษณะเดมไวดวยโดยไมเปลยนแปลง ยอมแสดงใหเหนถง

การทพระองคทรงเลอกแลวทจะคงพทธลกษณะเดมอนเปนปางสมาธของ

พระพทธรปไว ฉะนน หากรชกาลท 1 ไมโปรดพทธลกษณะอนเปนปางสมาธ

ของพระประธานวดสมอรายยอมเปนเรองงายทพระองคจะทรงโปรดเกลาฯ

ใหเปลยนแปลงพทธลกษณะใหม แตในกรณนทพระองคเลอกทจะคงพทธ

ลกษณะเดมไวยอมเปนการสะทอนถงพระราชนยมของพระองคเองทมตอ

พระพทธรปปางสมาธ

วดระฆง พระประธานเปนพระพทธรปหลอโลหะปางสมาธ (ภาพท 7)

ไมมประวตระบการกอสรางทชดเจนแตจากพทธลกษณะ คอ พระพกตร

คอนขางเหลยม ขมวดพระเกศาเลก พระรศมทรงเปลว พระขนงโกง มขอบ

ปายระหวางเสนขอบพระเนตรกบพระขนงเปนแผนคลายกบพระพทธรป

สมยอยธยาตอนปลายมากกวาจะเปนพระพทธรปทสรางขนในสมยรชกาล

ท 3 และในขณะเดยวกนกมการท�าสงฆาฏทเปนแผนใหญมากและอยกงกลาง

พระวรกาย ลกษณะนเปนแบบพระพทธรปสมยรตนโกสนทรแลวมใชสมย

อยธยาปลาย ดงนน จงมความเปนไปไดสงทจะเปนพระพทธรปทสรางขน

ในสมยรชกาลท 1 (สรยาและคณะ 2550, 369)

วดยานนาวา พระประธานเปนพระพทธรปปางสมาธ ไมมประวตระบการ

กอสรางทชดเจนเชนเดยวกน (ภาพท 8) มเพยงหลกฐานทระบเอาไววา


ภาพท 6 พระประธานภาย ใน พระอโบสถวดสมอราย (ทมา: พรยะ 2551, 187)

ภาพท 8 พระประธานภาย ใน พระอโบสถวดยานนาวา

ภาพท 7 พระประธานภาย ใน พระอโบสถวดระฆง

ภาพท 9 พระประธานภาย ใน พระอโบสถวดคหาสวรรค


สมยรชกาลท 1 เชนกน อยางไรกตาม การสรปแบบนยอมไมรดกมเพยงพอ

เนองจากบางวด เชน วดราชสทธารามกมการบรณปฏสงขรณใหญในสมย

รชกาลท 1 เชนกนแตองคพระประธานกลบสรางขนในสมยรชกาลท 2 เปนตน

อกทงเมอพจารณาจากพทธลกษณะอนมพระพกตรอยางหนกท�าใหมนก

วชาการสวนหนงสนนษฐานวาเปนพระพทธรปทสรางขนในสมยรชกาลท 3

(ด ศกดชย 2553)

วดคหาสวรรค พระประธาน คอ “พระพทธเทวนฤมตพชตมาร” เปนพระพทธ

รปปางสมาธ (ภาพท 9) ตามประวตระบเอาไวอยางชดเจนวารชกาลท 1

โปรดเกลาฯ ใหสรางขนใหมเพอเปนพระประธานในวดนแทนทพระประธาน

องคเดมทไดอญเชญไปเปนพระประธานของวดพระเชตพน (วจตรธรรม

ปรวตร 2471ก, 43 - 44) สวนวดอก 3 แหงทมพระประธานเปนพระพทธ

รปปางมารวชยนนนาสงเกตวาวดสวรรณดาราราม กรงเกา แมในพระราช

พงศาวดารระบวารชกาลท 1 โปรดเกลาฯ ใหบรณปฏสงขรณ แตกระบ

เอาไวเชนกนวาวดแหงนสมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาทเปน

ผ ด�าเนนการบรณปฏสงขรณเชนเดยวกน (ทพากรวงศ 2539, 183)

เพราะฉะนนจะวาไปแลววดนกไมมความชดเจนวาเปนพระราชด�ารของ

พระองคโดยตรงพระองคเดยว แมในบางวด อาท วดสมอราย อาจจะ

ยงไมชดเจนวาเปนพระราชด�ารของรชกาลท 1 หรอวงหนากนแน และ

ทวดยานนาวาอาจจะเปนพระประธานทหลอขนใหมในสมยรชกาลท 3 กตาม

รชกาลท 1 ทรงพระราชศรทธาสรางพระอโบสถขน (วจตรธรรมปรวตร

2471ข, 364) หากคดแบบทวไปพระประธานกนาทจะตองมอยแลวตงแต


แตจากปรมาณวดทมความชดเจนในแงทมาของพระพทธรปกยงแสดงใหเหน

ถงพระราชนยมในพระพทธรปปางสมาธอยางมนยส�าคญ

จากทไดอธบายมาทงหมดยอมแสดงใหเหนวา รชกาลท 1 มพระราชนยม

ในการเลอกพระประธานภายในพระอโบสถใหเปนพระพทธรปปางสมาธ

มากกวาปางมารวชยซงเปนพระราชนยมทแตกตางไปจากในสมยอยธยา

รปสญลกษณพระอนทร ในงานศลปะและสถาปตยกรรม

มหลกฐานมากมายทแสดงใหเหนวาพระอนทรไดเขามามบทบาทส�าคญ

เพมขนอยางมนยส�าคญในงานศลปะและสถาปตยกรรมในสมยรชกาลท 1

จากการศกษาของผวจยนาเชอไดวาความเชอเกยวกบพระอนทรเปนอดมคต

ทส�าคญทสดในยคตนรตนโกสนทร และรชกาลท 1 มพระราชประสงคทจะ

เปรยบพระองคเองเปนดงพระอนทรมากกวาเทพเจาองคอนๆ (จะอธบาย

รายละเอยดในหวขอตอไป)

ตวอยางทชดเจนประการแรกนบตงแตพระองคทรงขนครองราชยกคอ

การประกอบพระราชพธบรมราชาภเษกครงท 2 ในป พ.ศ.2328 โดยพระองค

ไดทรงประกอบพระราชพธนภายใน “พระทนงอมรนทราภเษกมหาปราสาท”

ทเพงสรางเสรจ (ทพากรวงศ 2539, 52 - 61) นามของพระทนงสอแสดง

ความหมายตรงตวถงการอภเษกขนเปนพระอนทร สงนยอมแสดงความหมาย


อนชดเจนวาพระราชพธบรมราชาภเษกครงนนเปนพระราชพธทท�าใหรชกาล

ท 1 มสถานะเปนดงพระอนทร

นอกจากน ทประทบของพระองคยงถกสรางขนใหมความหมายเปนเสมอน

ทประทบของพระอนทรอกดวย สญลกษณทสอนยดงกลาวคอลวดลาย

หนาบนบนหมพระวมานทประทบทง 3 องคลวนแลวแตท�าเปนลายพระอนทร

ประทบอยเหนอบลลงกภายในปราสาท (ภาพท 10) สญลกษณดงกลาว

ถกย�าความหมายใหชดเจนยงขนในสมยรชกาลท 3 โดยพระองคได

พระราชทานนามพระทนงทง 3 ขนใหมใหมความเกยวพนกบพระอนทร

โดยตรง คอ พระทนงจกรพรรดพมาน พระทนงไพศาลทกษณ และพระทนง

อมรนทรวนจฉยมไหสรยพมาน อกทงรชกาลท 3 ยงโปรดเกลาฯ ใหชาง

เขยนภาพภายในพระทนงไพศาลทกษณ (เปนพระทนงในการประกอบ

พระราชพธบรมราชาภเษกของกษตรยทกพระองคนบตงแตรชกาลท 2

เปนตนมา) โดยเขยนเปนเรองประวตพระอนทรตอนเปนมฆมาณพ ภาพ

สวรรคชนดาวดงส และการจตเปนพระอนทรของมฆมาณพ ภาพทงหมด

เมอพจารณาประกอบกบหนาทใชสอยและบทบาทเชงสญลกษณแลวกคอ

การย�าใหเหนถงสถานภาพของกษตรยในสมยรตนโกสนทรวาเปนพระอนทร

(ด นภาพร 2541, 26 - 35)

หลกฐานส�าคญอกประการ คอ รชกาลท 1 ไดถวายเรอนทประทบในสมยยง

ด�ารงต�าแหนงเปนเจาพระยาจกรใหเปนหอไตรของวดระฆง ความนาสนใจ

อยตรงทพระองคโปรดเกลาฯ ใหพระอาจารยนาค จตรกรเอกในรชสมย

เขยนจตรกรรมฝาผนงขนเปนเรองประวตของมฆมาณพ (ภาพท 11) มฉาก


ภาพท 10 หนาบนรปพระอนทร พระทนงไพศาลทกษณ หมพระมหามณเฑยร พระบรมมหาราชวง

ภาพท 11 จตรกรรมฝาผนงเรองมฆมาณพหอไตรวดระฆง

ส�าคญ คอ การท�าบญดวยการสรางศาลาจนมฆมาณพไดไปเกดเปนพระอนทร

นยทางสญลกษณของภาพจตรกรรมนเมอผนวกเขากบการถวายเรอนของ

พระองค ท�าใหมองเปนอนไปไมไดนอกจากวาทรงก�าลงเปรยบพระองค

เปนดงมฆมาณพทสรางศาลาจนไดเปนพระอนทร นอกจากน พระองคทรง

แสดงความสนพระทยมากตอประวตของมฆมาณพ สถานะของพระอนทร

และสวรรคชนดาวดงส พระองคมพระราชปจฉาหลายคราวตอคณะสงฆ

เพอถามไถเกยวกบเรองราวของพระอนทรตามคตความเชอทางพทธศาสนา

(ประชมพระราชปจฉา 2516, 69 - 83)

ใน “ไตรภมโลกวนจฉยกถา” วรรณกรรมชนส�าคญทสะทอนโลกทศนของ

ชนชนน�าสมยรชกาลท 1 ไดเปนอยางด พบการเขยนเรองราวทเกยวของกบ


4 ตามความเขาใจสวนใหญหนาบนพระอโบสถวดพระแกวเปนรปนารายณทรงครฑ แตจาก

เอกสารหลกฐานรวมสมย คอ สงคตยวงศ ทแตงโดยสมเดจพระวนรตน วดพระเชตพน ไดกลาว

เอาไววาหนาบนของพระอโบสถวดพระแกวเมอแรกสรางนนท�าเปนรปพระอนทรทรงชาง

เอราวณ (วนรตน 2521, 429 - 430)

พระอนทรมากเปนพเศษ (กรมศลปากร 2535, 948 - 1041) โดยเฉพาะหาก

พจารณาเทยบกบคมภรทเกยวของกบโลกสณฐานฉบบอนๆ ทเขยนขนกอน

หนาน เชน ไตรภมพระรวง หรอคมภรโลกสณฐานโชตรตนคณฐ เปนตน และ

มใชเพยงรชกาลท 1 เทานน แตชนชนน�าอนๆ ในรชสมยของพระองคกดจะให

ความสนใจตอเรองราวพระอนทรมากเชนกน อาท วรรณกรรมเรอง “สมบต

อมรนทรค�ากลอน” ของเจาพระยาพระคลง (หน) ทเรองราวทงหมดอทศให

กบประวตพระอนทรและดาวดงส (พระคลง (หน), 2506)

อาจสงสยวาทผานมางานเขยนสวนใหญมกอธบายกษตรยสมยรตนโกสนทร

วาเปนดงพระนารายณอวตาร โดยใชหลกฐานส�าคญ คอ ลวดลายหนาบนของ

พระอโบสถตางๆ ทนยมสรางขนดวยรปพระนารายณทรงครฑ หรอความนยม

ในวรรณกรรมเรองรามเกยรตทถกถายถอดออกมาเปนภาพจตรกรรมตางๆ

แตจากการศกษาหลกฐานทางสถาปตยกรรมอยางละเอยดกลบพบวาลวดลาย

หนาบนในสถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1 กลบมคตนยมเปนรปพระอนทร

มากกวาพระนารายณ โดยเฉพาะสถาปตยกรรมชนส�าคญ เชน พระ

อโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม4 พระอโบสถวดพระเชตพน5 (ภาพท 12)

หนาบนหอพระมณเฑยรธรรมภายในวดพระศรรตนศาสดาราม (ภาพท 13)

และหนาบนกลมอาคารในหมพระวมานอนเปนทประทบของพระองคภายใน

พระบรมมหาราชวง เปนตน


5 ตามความเขาใจสวนใหญหนาบนของพระอโบสถวดพระเชตพน สมยรชกาลท 1 เปนรปพระ

นารายณทรงครฑ แตจากหลกฐานภาพลายเสนในหนงสอของจอหน ครอเฟรด (John Crawfurd)

ทตจากประเทศองกฤษทเดนทางเขามาในประเทศสยามในสมยรชกาลท 2 ไดเขยนภาพพระอโบสถ

แหงหนงสนนษฐานวา คอ พระอโบสถวดพระเชตพน โดยในภาพปรากฏชดเจนวาลายหนาบน

เปนรปพระอนทรทรงชางเอราวณ (Crawfurd 1967, 107)

ภาพท 12 ภาพลายเสนทสนนษฐานวาเปนพระอโบสถ วดพระเชตพน สมยรชกาลท 2 (Source: Crawfund 1967, 107)

ภาพท 13 หนาบนรปพระอนทรทรงชางเอราวณ หอพระมณเฑยรธรรม วดพระศรรตนศาสดาราม


แนนอนเราไมอาจปฏเสธถงการท�าหนาบนเปนรปพระนารายณทมปรากฏ

อยไมนอยเชนกน แตสงทควรท�าความเขาใจกคอ ไมแปลกแตอยางใด

ทกษตรยจะอางการเปนเทพหลายองคในเวลาเดยวกน เพราะคตความเชอ

ทงหมดลวนผสมผสานกนมายาวนานจนยากจะแยกออกจากกนได จากหลก

ฐานทไดอธบายมาในทศนะผเขยนแมจะเหนดวยวามการผสมผสานทางคตท

หลากหลาย แตจากหลกฐานแวดลอมหลายอยางไดท�าใหเชอไดวา พระอนทร

ในสมยรชกาลท 1 เปนความเชอทถกยกขนใหเปนหลกส�าคญของยคสมยมาก

ทสดสงทสนบสนนและยนยนความคดน คอ การยกพระแกวมรกตขนเปน

พระพทธรปส�าคญทสดของรฐ

ในต�านานพระแกวมรกตทปรากฏอยในชนกาลมาลปกรณ ไดกลาวไววา

การสรางพระแกวมรกตนนพระอนทรไดเขามามสวนรวมเปนอยางมาก

ทงอาสาไปขอ “แกวมณโชต” มาจากพวกกมภณฑเพอน�ามาสรางองค

พระ (แมจะไมส�าเรจแตพระอนทรกได “แกวมรกต” มาแทน) และยงม

สวนรวมในการสรางโดยใหพระวสสกรรมลงมาเปนนายชาง (รตนปญญา

เถระ 2547, 12 - 13) จนอาจกลาวไดวาพระแกวมรกตเปนพระพทธรปท

สรางขนโดยการสนบสนนอยางแขงขนของพระอนทร ดงนน การทรชกาล

ท 1 ยกพระแกวมรกตขนเปนหลกประธานของรฐจงมนยทเนนความส�าคญ

ของคตพระอนทรไปพรอมกน ดงจะเหนไดจากลายหนาบนพระอโบสถ

วดพระศรรตนศาสดารามทประดษฐานพระแกวมรกต (วดพระแกว) ใน

สมยรชกาลท 1 ท�าขนเปนรปพระอนทรทรงชางเอราวณสอดรบกบประวต

พระแกวมรกต ในขณะทองคพระศรสรรเพชญดาญาณพระประธานของวด

พระศรสรรเพชญซงเปนพระพทธรปหลกประธานของรฐอยธยากลบมได


มต�านานทเกยวของใดๆ เลยกบพระอนทร ท�าใหเหนวาแมวดพระแกวจะ

สรางขนบนคตการสรางวดประจ�าวงเลยนแบบวดพระศรสรรเพชญในสมย

อยธยา แตในแงความหมายทางสญลกษณแลวมรายละเอยดทแตกตาง

กน เหนออนใดรชกาลท 1 ยงไดทรงเปลยนชอราชธานใหม (หลงจากพระ

ราชพธบรมราชาภเษกครงท 2 ของพระองค) จากชอเดมทพระราชทาน

เมอคราวปราบดาภเษกไววา “กรงเทพมหานครบวรทวารวดศรอยธยา

มหาดลกภพนพรตน ราชธานบ ร รมย อดมน เวศน มหาสถาน”

(ทพากรวงศ 2543, 7) มาเปนชอทมนยสอดคลองกบองคพระแกวมรกตและ

พระอนทรวา “กรงเทพมหานครบวรรตนโกสนทร มหนทราอยธยามหาดลก

ภพ นพรตนราชธานบรรมย อดมราชนเวศนมหาสถาน อมรพมานอวตารสฐตย

สกะทตตยวศณกรรมประสทธ” (ทพากรวงศ 2543, 62)

ค�าวา “รตนโกสนทร” และ “สกะทตตยวศณกรรมประสทธ” สะทอนใหเหน

วา การเปลยนนามของราชธานใหมนตงใจทจะเนนความส�าคญของพระอนทร

โดยตรง หรอกลาวใหถงทสดกคอ กรงเทพมหานครราชธานศนยกลางของรฐ

ไดสรางขนใหเปนเมองพระอนทรแตกตางจากอยธยาซงถกสรางขนใหเปน

เมองของพระราม

การเปรยบกรงเทพมหานครเปน “เมองพระอนทร” ยงไดรบการตอกย�าให

มตทางสญลกษณนชดเจนยงขนไปอก เมอรชกาลท 3 โปรดเกลาฯ ใหด�าเนน

การกอสรางวดมหาสทธาวาส (เรมสรางสมยรชกาลท 1) ซงตงอยในต�าแหนง

ศนยกลางพระนครใหเปนวดทสมบรณ (จากทสรางคางมาตงแตรชกาลกอน)

โดยพระราชทานนามวดใหมจากวดมหาสทธาวาสเปลยนมาเปนวดสทศน


เทพวรารามอนมความหมายวา เมองของพระอนทร (สทสสนมหานคร)

(ภาพท 14) ตลอดจนการสรางวดอรณราชวรารามจนแลวเสรจดวยการ

สถาปนาพระปรางคขนาดใหญเปนสญลกษณศกดสทธของกรงเทพมหานคร

โดยมรปสญลกษณพระอนทรทรงชางเอราวณปรากฏอยอยางเดนชดใน

ซ มจระน�าบรเวณเรอนธาตของพระปรางค (ภาพท 15) คตนยมเชนน

ไมเคยปรากฏวามการท�ามากอนในสมยอยธยา

นอกจากน จากการศกษาของนกวชาการหลายทานยงพบวา ภาพจตรกรรม

ฝาผนงภายในพระอโบสถยคตนรตนโกสนทรนอกจากจะเปนการเขยน

ประกอบเนอหาเกยวกบพทธประวตแลว ยงปรากฏภาพพระอนทรอยใน

องคประกอบทส�าคญของภาพอยเสมอซงพบไดหลายแหง เชน วดดสดาราม

วดสระเกศ วดโบสถสามเสน เปนตน (วไลรตน 2539, 81 - 84) โดยเฉพาะ

อยางยงจากหลกฐานภาพเกาของงานจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราช

บรณะ สมยรชกาลท 1 กไดมการศกษาแลววาปรากฏภาพเกยวกบพระอนทร

แทรกอยในภาพวรรณคดตางๆ ทถกเขยนบนฝาผนงภายในพระอโบสถเปน

จ�านวนมาก (ศานต 2550, 78 - 92) อยางมนยส�าคญ

แนวคดในการออกแบบวางผงวดในสมยรชกาลท 1 โดยมพระอโบสถเปน

ประธานและระเบยงคดลอมรอบพระราชนยมในรชกาลท 1 ทมตอพระพทธ

รปปางสมาธ ตลอดจนพระราชนยมในงานศลปกรรมตางๆ ทเกยวของกบ

พระอนทรดงทอธบายมาทงหมด ผวจยพบวามความสมพนธเกยวของโดยตรง

ตอการสรางอดมคตของรฐในยคตนรตนโกสนทร เกยวของโดยตรงกบสภาพ

บรบททางสงคม วฒนธรรม และการเมองในชวงแรกเรมสถาปนาราชวงศจกร


ภาพท 14 วดสทศนเทพวราราม ตงอยศนยกลางพระนคร ทงชอและการออกแบบลวนสอความหมายถงทประทบของพระอนทรบนสวรรคชนดาวดงส (ทมา: หอจดหมายเหตแหงชาต)

ภาพท 15 ประตมากรรมรปพระอนทรทรงชางเอราวณบรเวณซมจระน�าเรอนธาตพระปรางควดอรณราชวราราม


คตพระอนทร: อดมการณรฐแบบใหมในยคตนรตนโกสนทร

แมความเชอเกยวกบพระอนทรจะมมานานและสบเนองมาโดยตลอด

แตคตพระอนทรทปรากฎทงหมดยอมไมอาจอธบายอยางงายๆ ภายใต

ความเชอแบบเดยวกน เปาหมายการใชแบบเดยวกน หรอมนยทาง

ความหมายทเหมอนกนทงหมดได แนนอนเราไมปฏเสธวาความเชอ

เรองพระอนทรมลกษณะรวมสากลบนฐานของศาสนา “ฮนด-พทธ”

จากอนเดย แตสงทไมอาจปฏเสธไดเชนกนกคอ เมอความเชอนแพรกระจาย

ไปยงพนทตางๆ กเปนธรรมดา (ของคตความเชอทกอยางในโลกน) ทจะ

ตองถกตความใหมหรอปรบแปลงรายละเอยดบางอยางไมมากกนอยเพอ

ตอบสนองเปาหมายเฉพาะของแตละเวลาและสถานท แมกระทงพระอนทร

ตามความเชอทางศาสนาพทธกบฮนดกยงแตกตางกนอยางมากทงในบทบาท

และสถานภาพ หรอแมแตศาสนาพทธเถรวาทเหมอนกน หากเปลยนบรบท

เปลยนเวลา เปลยนสภาพสงคม เนอหาและความหมายของพระอนทรทมตอ

สงคมกยงผนแปรไปไมมากกนอย

ดวยกรอบความคดดงกลาว การท�าความเขาใจ “คตพระอนทร” สมยรชกาล

ท 1 ตามทศนะผวจยเรายอมไมอาจพจารณาในลกษณะภาพนงภายใต

ความหมายมาตรฐานชดเดยวทเหมอนกนทกยคทกสมยได แตตองพจารณา

และชวงแรกเรมสถาปนากรงรตนโกสนทรอยางมนยส�าคญ ผเขยนจงขอเรม

อธบายจากแนวคดและคตสญลกษณเกยวกบพระอนทรเปนล�าดบแรก


ในภาพทมพลวตและมความหมายเฉพาะบางดานซงผนแปรไปตามบรบท

การจะมองเหนภาพแบบนไดจะตองพจารณาคตพระอนทรโดยเชอม

โยงกบความเปลยนแปลงทางสงคมในยคแรกสถาปนากรงรตนโกสนทร

จากการศกษาพบวาภายใตบรบททางสงคมและการเมองยคตนรตนโกสนทร

“คตพระอนทร” ไดถกน�าเสนอขนใหมอยางมนยส�าคญเปนพเศษ มการ

อธบายโดยตดบางแงมมออก ขยายบางเรอง หรอเลอกเนนย�าในบางมต

อนอาจกลาวไดวา เปนการ “ปรง” คตนขนใหม6 ซงทงหมดคอ การตอบ

สนองตออดมการณรฐแบบใหมทรชกาลท 1 ไดทรงสถาปนาขนแทนท

รฐอยธยาทไดสลายตวลงไป7

ทใชค�าวา “ปรง” กเพราะวา มไดตองการเสนอวา คตพระอนทรในสมยรชกาลท1 เปนการสรางขน

ใหมทงหมดแตตองการเสนอวาเปนเพยงการน�าความเชอเกยวกบพระอนทรทมอยแลวมาอธบาย

ใหมหรอเนนในบางแงมมใหโดดเดนมากขนเทานน ซงผเขยนคดวาค�าวา “ปรง” มนยทตรงกบความ

หมายทตองการน�าเสนอน

สงทควรท�าความเขาใจรวมกนในเบองตน คอ คตความเชอเกยวกบเทพเจาในสงคมไทยนน

หลากหลายมาก ไมวาจะเปนพระนารายณ พระอนทร พระอศวร พระพรหม ตลอดจนผสาง

เทวดาตางๆ ซงทงหมดลวนผสมผสานซอนทบกนจนไมอาจหาลกษณะเพยงหนงเดยวได ดงนน

การทบทความนเสนอวา “คตพระอนทร” เปนคตความเชอหลกในสมยรชกาลท 1 นนยอมมได

หมายความวาความเชอเกยวกบเทพเจาองคอนๆ จะไมมปรากฏใหเหนเลยกหาไม เปนแตเพยง

วา “คตพระอนทร” ในสมยรชกาลท 1 (รวมถงยคตนรตนโกสนทรทงหมด) ถกยกใหมสถานะและ

บทบาทส�าคญเปนพเศษและใชเปนกรอบอางองในเชงอดมการณมากกวาเทพเจาองคอนๆ เทานน

(ดตวอยางงานวจยทเกยวของกบคตความเชอของเทพเจาอนๆ ในสมยรชกาลท 1 ใน บ�ารง 2550)

6

7


เปนทรบร ว ารชกาลท 1 ไมมสถานะในทางชาตก�าเนดและสทธธรรม

ในการขนครองราชยตามแบบทอยธยาเคยปฏบตมากอนเลย พระองคเปน

เพยงสามญชนทรบราชการในต�าแหนงทไมใหญโตนกในสมยอยธยา ไมม

ครงใดในประวตศาสตรอยธยาทขนนางชนผนอยเชนนจะสามารถขนเปน

กษตรยได8 ดงนน ในทางสญลกษณแหงความชอบธรรมทางการเมองพระองค

จ�าเปนทจะตองสรางบารมและสถานภาพศกดสทธใหเกดขนแกพระองค

ซงการอธบายสถานะความเปนกษตรยของพระองคตามคตพระอนทร

สามารถสรางความชอบธรรมดงกลาวใหเกดขนได เพราะตองไมลมวาสถานะ

พระอนทรตามประวตในพทธศาสนาเปนเพยงต�าแหนงทมการหมนเวยน

ได มไดเปนโดยชาตก�าเนดศกดสทธแบบเทพองคอน (เกอพนธ 2520,

171 - 175) จะเขาใจประเดนนตองท�าความเขาใจกบประวตพระอนทรในคต

พทธศาสนาเปนอนดบแรก

พระอนทรทางพทธศาสนาทเปนทรจกมากทสดในสงคมไทย คอ พระอนทร

องคทเปนมฆมาณพ เนอหาใน “ไตรภมโลกวนจฉยกถา” กลาววามฆมาณพ

เปนมนษยอาศยอยในหมบานอจลคาม เปนผตงอยในศลธรรม มเพอนท

เกอหนนจนเจอกน 32 คน (รวมมฆมาณพกเปน 33 คน) ในคราวหนง

มฆมาณพมจตกศลตองการสรางศาลาบนทาง 4 แพรงส�าหรบคนเดนทางไกล

มาพกจงชวนเพอนและภรรยามารวมกนสรางศาลาจนแลวเสรจ ดวยบญกศล

ดงกลาวเมอมฆมาณพตายจงไปเกดเปนพระอนทรปกครองสวรรคดาวดงส

พรอมๆ กบเพอน 32 คน และภรรยากตามกนไปเกดเปนเทพยดาบนสวรรค

สมเดจพระเจาปราสาททองและสมเดจพระเพทราชาแมจะเปนสามญชนแตกเปนขนนางชนสงทม

อ�านาจและบารมมาก อกทงยงมต�านานทเลาถงการมเชอสายกษตรยของทงสองพระองคอกดวย

8


ชนดาวดงสเชนกน (กรมศลปากร 2535, 1000 - 1003) และเมอพระอนทรสน

บญกตองออกจากการเปนพระอนทร โดยจะมมนษยผมบญคนอนขนมาด�ารง

ต�าแหนงแทน จากลกษณะของพระอนทรขางตนแสดงใหเหนวาใครกตาม

ไมวาจะเปนสามญชนหรอเจานายสงศกดหากประกอบบญบารมมากกมสทธ

ขนเปนพระอนทรไดเทาเทยมกน ในขณะทคตทพระรามหรอพระนารายณ

แบบอยธยาไมสามารถใหความหมายเชนนได แงมมในเชงความหมาย

แบบนหากยกสถานะของกษตรยเปรยบกบพระอนทรกยอมชวยเสรม

ความชอบธรรมในการขนครองราชยของรชกาลท 1 ไดเปนอยางดนนเอง9

นอกเหนอจากการใชเปนกรอบอางองเชงอดมคตทชวยสรางความชอบ

ธรรมแกรชกาลท 1 ในการเปนกษตรยแลว การเนนคตพระอนทรยงม

ความสอดคลองกบอดมการณรฐของรชกาลท 1 ทตองการยกพทธศาสนา

และความเปนธรรมราชาใหขนมามบทบาทส�าคญ สาเหตแหงการลมสลาย

ของอยธยาไดถกชนชนน�าสยามสมยรชกาลท 1 อธบายภายใตมาตรฐานของ

ศลธรรมในพทธศาสนา พระราชพงศาวดารทช�าระขนในยคสมยนน

แสดงภาพใหเราเหนวาปลายสมยอยธยากษตรยไมตงอยในศลธรรม เชน

ไดราชสมบตโดยมชอบ เปนกษตรยทโหดราย ปราศจากความเพยร มไดมหร

โอตตปปะ เตมไปดวยอกศลลามก ฯลฯ ทงหมดนท�าใหบานเมองเกดกลยค

และตองแพศกพมาในทสด (สายชล 2546, 140 - 143)

นอกจากน หากอานพระราชพงศาวดารทช�าระในสมยของพระองคเรากจะพบวาความ

ศกดสทธของระบบการขนเปนกษตรย ด วยการอางสายโลหตจะไมไดรบความสนใจแต

อยางใดเลย ดงตวอยางทมการช�าระใหสมเดจพระเพทราชาตนราชวงศบานพลหลวงเปน

เพยงสามญชนทยงมญาตใกลชดเปนเพยงชาวบานทเมองสพรรณบร ทงหมดกเพออธบาย

วาการทสามญชนขนเปนกษตรยนนในสมยอยธยากมเชนกน (ด นธ 2523, 22 - 25)

9


การยกอาการเสอมศลธรรมของกษตรยอยธยาวาเปนเหตผลหลกทท�าให

รฐลมสลายยอมสะทอนใหเหนวา มาตรฐานทชนชนน�าสมยรชกาลท 1

ใหความส�าคญมากทสดในการอยรอดของรฐ คอ การตงมนอยในศลธรรม

ของชนชนปกครอง ดวยเหตน จงเปนทเขาใจไดไมยากวากรงรตนโกสนทรท

สถาปนาขนแทนทอยธยานนยอมจะตองใชมาตรฐานศลธรรมทางพทธศาสนา

มาเปนกรอบอางองทางอดมการณแหงรฐอยางแนนอน10

ลกษณะของการแสดงตนเปนธรรมราชาและใหความส�าคญกบพทธศาสนา

เปนอยางมากเชนนยอมไมมตวแบบในเชงสญลกษณใดทจะสอดคลองทง

ในแงบทบาทและความหมายไดมากไปกวาพระอนทร พระอนทรในพทธ

ศาสนามบทบาททรบรกนทวไปวาเปนเทพทอปถมภผประพฤตธรรมและ

อปถมภพทธศาสนามากทสด เหนไดชดจากคมภรทางศาสนาตางๆ เมอใดท

คนประพฤตชวหรอกษตรยไมมทศพธราชธรรมพระอนทรจะเสดจมา

กระท�าใหคนเหลานนละเวนความชว อกทงจะคอยสอดสองชวยเหลอผ

ประพฤตธรรมเสมอ (เกอพนธ 2520, 278) ทส�าคญ คอ ในพทธประวตตอน

ตางๆ พระอนทรจะรบบทบาทหนาทในการชวยเหลอสนบสนนพระพทธเจา

ตลอด นบตงแตเปนผทลเชญพระโพธสตวใหมาประสตยงโลกมนษย ชวยขณะ

เมอเสดจออกมหาภเนษกรมณ มาดดพณเพอเตอนสตพระพทธเจาในการ

ปฏบตธรรมทเครงครดมากเกนไป ฯลฯ (ฮอลลงกา 2541, 120 - 122) และ

ดวยบทบาททโดดเดนทสดในการเปนเทพอปถมภพทธศาสนาซงสอดคลอง

การเนนความเปนธรรมราชาและพทธศาสนาขนเปนอดมการณรฐ (ด สายชล 2546,

193 - 246)

10


กบอดมการณของรชกาลท 1 นาจะเปนเหตผลส�าคญทท�าใหพระองคทรง

เลอกคตพระอนทรขนมาเปนสญลกษณของรฐและของสถาบนกษตรย

ดวยเหตน คตพระอนทรจงเปนคตทส�าคญยงในสมยรชกาลท 1 การเนน

เปนพเศษนเกดขนภายใตเหตปจจย 2 ประการ คอ หนง คตพระอนทรเปน

เครองมอสรางความชอบธรรมทางการเมองใหกบรชกาลท 1 ในเชงสทธ

ธรรมของการครองราชย และสอง คตพระอนทรเปนภาพตวแทนในเชง

สญลกษณทดทสดของการเสนอนโยบายทเนนพระพทธศาสนาและความ

เปนธรรมราชาใหขนมาเปนอดมการณแหงรฐของกรงรตนโกสนทร ดวย

สาเหตทงสองประการขางตนจงเปนเหตผลและค�าอธบายอนส�าคญทอยเบอง

หลงการปรากฏขนของสญลกษณพระอนทรอยางมากมายในงานศลปะและ

สถาปตยกรรมดงทกลาวมา จนเราอาจถอไดวาคตพระอนทรเปนพระราช

นยมทส�าคญอยางหนงของรชกาลท 1

พทธาวาสสมยรชกาลท 1: การจ�าลอง “ศรษะแผนดน” ใน “มชฌมประเทศ” กลาง “ชมพทวป”

ประเดนส�าคญทตองหาค�าตอบตอมา คอ อะไรเปนแนวคดทอยเบองหลง

การออกแบบวางผงวดในลกษณะทก�าหนดใหพระอโบสถเปนศนยกลาง

โดยมระเบยงคดลอมรอบ และอะไรเปนแนวคดทอยเบองหลงพระราช

นยมในพระพทธรปปางสมาธ จากการศกษาผวจยขอเสนอสมมตฐานวา

ลกษณะเฉพาะดงกลาวมความเกยวของสมพนธกนและเปนความเกยวของ


กนในเชงคตสญลกษณทตองการจะสรางความหมายใหพทธสถาปตยกรรม

ในสมยรชกาลท 1 โดยเฉพาะอยางยงพนทในเขตพทธาวาสใหเปนการ

จ�าลอง “ศรษะแผนดน” ใน “มชฌมประเทศ” อนศกดสทธ ศนยกลาง

“ชมพทวป” ตามความเชอเกยวกบโลกและจกรวาลทปรากฏอยในคมภร

ทางพทธศาสนายคตนรตนโกสนทร ดวยเหตน สงจ�าเปนล�าดบแรกกอนท

จะเรมท�าการวเคราะหงานศลปะและสถาปตยกรรมเราจะตองเขาใจรวมกน

กอนวา อะไร คอ ความเชอเรองโลกและจกรวาลตามคตทางพทธศาสนาใน

ยคตนรตนโกสนทร เครองมอส�าคญทจะชวยใหเราเขาใจเรองนไดดทสด คอ

“คมภรไตรภมโลกวนจฉยกถา”แตงในรชกาลท 1 ซงการศกษาแนวความคด

เกยวกบงานสถาปตยกรรมในสมยรชกาลท 1 ทถกตองควรจะใช “ไตรภมโลก

วนจฉยกถา” ทมอายรวมสมยใกลเคยงกนเปนหลกฐานส�าคญ

“ศรษะแผนดน” ใน “มชฌมประเทศ” กลาง “ชมพทวป” ยคตนรตนโกสนทร

เมอป พ.ศ. 2326 รชกาลท 1 โปรดเกลาฯ ใหพระราชาคณะและอาลกษณ

นกปราชญราชบณฑตคนหาความคดและความเชออนเกยวของกบโลกและ

จกรวาลขนมาใหม หลงจากทคมภรเกยวกบเรองเหลานกระจดกระจาย

หรอถกเผาท�าลายไปมากมายนบตงแตเสยกรงศรอยธยา โดยโปรดเกลาฯ

ให สบค นเนอความตามทปรากฏอย ในพระไตรปฎก ร จกกนในวง

วชาการปจจบนวา “ไตรภมโลกวนจฉยกถา ส�านวนท 1” (ด นยะดา 2555;

ต อไปในบทความจะใช ตวย อ “ตภล.1”) ต อมาในป พ.ศ.2345


พระองคมพระราชปรารภวาตภล.1 ทแตงไวตงแตป พ.ศ.2326 นน

แยกกนแตงเปนสวนๆ คารมไมเสมอกน และทยงคลาดเคลอนกยงม

อย จงโปรดเกลาฯ ใหพระยาธรรมปรชา (แกว) จางวางกรมราชบณฑต

ช�าระดดแปลงขนใหม เรยกกนในวงวชาการวา “ไตรภมโลกวนจฉยกถา

ส�านวนท 2” (กรมศลปากร 2535, (1) - (2)) (ตอไปในบทความจะใชตวยอวา

“ตภล. 2”) ตภล.2 สามารถจดแบงเนอหาออกไดเปน 8 สวน (กรมศลปากร

2535, (3)) ดงตอไปน

หน ง โอกาสวนาสโลก คอ เรองราวเกยวกบความพนาศของโลก

สอง โอกาสสณฐหนโลก คอ เรองราวเกยวกบการอธบายก�าเนดของโลก

สาม นรยโลก คอ เรองราววาดวยนรกขมตางๆ ส เปตโลก คอ เรองราววา

ดวยเปรตประเภทตางๆ หา ตรจฉานโลก คอ เรองราวเกยวกบสตวเดรจฉาน

ตางๆ หก มนสสโลก คอ เรองราวเกยวกบมนษยและประเทศทเกดของมนษย

เจด เทวโลก คอ เรองราวเกยวกบสวรรคชนตางๆ และแปด พรหมโลก คอ

เรองราวเกยวกบ “รปพรหม” และ “อรปพรหม”

แตในทนจะขอเสนอเพยงประเดนทตภล.2 เกยวของกบงานศลปะและ

สถาปตยกรรมในสมยรชกาลท 1 นนกคอ ความเชอวาดวยก�าเนดโลก

โพธบลลงก มชฌมประเทศ และชมพทวป

ตภล.2 อธบายวา ณ ขณะเมอโลกและจกรวาลก�าลงจะถอก�าเนดขนใหม

ฝนจะตกจนทวมไปถงชนพรหมโลก จากนนน�าจะเรมลดลงอนเปนจดเรม

ตนของการถอก�าเนดโลกครงใหม เมอน�าลดระดบลงเรอยๆ ผนแผนดน

สวนแรกกจะโผลพนน�า หากค�านงถงเหตผลตามหลกโลกศาสตรของ


พทธศาสนาสงทโผลขนมาเปนอนดบแรกกควรจะเปนเขาพระสเมร แตใน

ตภล.2 กลบอธบายวา “โพธบลลงก” ตงอยศนยกลาง “มชฌมประเทศ”

กลางแผนดนชมพทวปใหกลายเปนผนดนประธานสวนแรกทจะโผลพนน�าขน

มากอน เรยกวา “ศรษะแผนดน” (กรมศลปากร 2535, 46)

ความส�าคญของ “โพธบลลงก” หรอ “ศรษะแผนดน” ไดรบการแสดงใหเหน

ในเนอความตอมาวาจะเปนต�าแหนงเดยวกนกบทพระพทธเจาจะมาประทบ

บ�าเพญบารมจนกระทงตรสรในเวลาตอมาและจะกลายเปนศนยกลางแหง

พทธศาสนา ทส�าคญ คอ จะเปนผนแผนดนแหงสดทายทจะถกเผาท�าลายเมอ

มไฟประลยกลปมาลางโลกอกดวย (กรมศลปากร 2535, 46) สถานะดงกลาว

มความส�าคญมากกวาเขาพระสเมรอยางเทยบกนไมได นอกจากน เนอหา

ภายในจะเนนความส�าคญในการอธบายรายละเอยดลกษณะทางกายภาพ

ของ “มชฌมประเทศ” กลาง “ชมพทวป” อนเปนทตงของ “โพธบลลงก”

มากอยางเหนไดชด อาท เปนทถอก�าเนดของมนษยและพระโพธสตวซง

จะกลายมาเปนกษตรยพระองคแรกของโลกอกดวย (กรมศลปากร 2535,

55 - 57)

ตภล.1 และตภล.2 ไดอธบายลกษณะทางกายภาพของแผนดนชมพทวป

และความส�าคญเอาไวตรงกนวา ชมพทวปมความกวาง 10,000 โยชน โดย

แบงเปนพนทปาหมพานต 3,000 โยชน พนทน�าทวม 4,000 โยชน และ

เปนทอย ของมนษย 3,000 โยชน โดยในสวนทเปนทอย ของมนษยน

ยงแบงออกไดเปน “มชฌมประเทศ” อนวเศษทมรปพรรณสณฐานเหมอน

“ตะโพน” “มชฌมประเทศ” ถอเปนดนแดนส�าคญทางศาสนา ดงทปรากฏ

ขอความในตภล. 2 วา


“...มชฌมประเทศนว าเปนปฏรปประเทศ โดยอรรถาธบายวา เปน

ประเทสอนสมควร เปนทเกดแหงบคคลวเศษทงปวง คอ สมเดจพระสมมาสม

พทธเจาและพระปจเจกโพธเจา และพระมหาสาวก พทธบตร พทธอปฏฐาก

พทธบดามารดาแลบรมจกรวตราธราช...” (กรมศลปากร 2535, 248)

บคคลวเศษทงหลายเหลานจะไมไปถอก�าเนดทอนเลยนอกจากใน “มชฌม

ประเทศ” กลาง “ชมพทวป” เทานน ทส�าคญทสด คอ ตภล.1 และ

ตภล.2 ยงไดอธบายลกษณะทางกายภาพของ “มชฌมประเทศ” เอาไว

อยางละเอยด กลาวโดยสงเขป คอ “มชฌมประเทศ” จะเปนพนททประกอบ

ไปดวยสถานทส�าคญๆ ตามพทธประวตในลกษณะเปนวงลอมกนเปนชนๆ

โดยม “โพธบลลงก” อยในต�าแหนงศนยกลางซงสามารถอธบายองคประกอบ

ของวงลอมแตละชนไดดงตอไปน

ในตภล.2 อธบายไววา “โพธบลลงก” หรอ “ศรษะแผนดน” จะตงอย

ในต�าแหนงศนยกลางเปนประธานกลาง “มชฌมประเทศ” โดย “ศรษะ

แผนดน” จะถกโอบลอมรอบดวยสถานทส�าคญตามพทธประวต 4 ชน

ชนท 1 คอ สถานทส�าคญทเรยกวา “สตตมหาสถาน” อนเปนสถานท

ทพระพทธเจาครงเมอตรสรแลวไดประทบเพอเสวยวมตตสข 7 แหงๆ ละ

สปดาห ไดแก สปดาหท 1 ประทบภายใตโพธบลลงกทพระองคทรงตรสร

สปดาหท 2 ประทบท “อนมสเจดย” สปดาหท 3 ประทบท “รตนจงกรม

เจดย” สปดาหท 4 ประทบท “รตนฆรเจดย” สปดาหท 5 ประทบใตรม

ไมไทร ชอวา “อชปาลนโครธเจดย” สปดาหท 6 ประทบใตตนจกชอวา

“มจลนทเจดย” และสปดาหท 7 ประทบใตรมไมเกดชอวา “ราชายตนเจดย”


ในสปดาหนจะมเหตการณส�าคญ คอ พระอนทรถวายผลสมอ มตปสสะและ

ภลลกะ พอคาสองคนเขาเฝาถวายอาหารแดพระพทธเจาซงไดประทานพระ

เกศาใหแกทงพอคาทงสองคน (กรมศลปากร 2535, 251 - 263)

ถดออกมาเปนชนท 2 คอ สถานทส�าคญทเรยกวา “อฏฐมหาสถาน” หมาย

ถงสถานทส�าคญ 8 แหงทพระพทธเจาไดเสดจไปแสดงปาฏหารยครงส�าคญๆ

ตลอดพระชนมชพไดแก หนง สถานทประสตในปาลมพนวน สอง โพธบลลงก

สถานททพระพทธเจาทรงตรสร สาม ปาอสปตนมฤคทายวน สถานททรงแสดง

ปฐมเทศนา ส สถานทพระพทธเจาเสดจประทบในปาและมชางปาลไลยคอย

ดแล หา สถานทพระพทธเจาทรงทรมานชางนาฬาคร หก สถานททรงแสดง

ยมกปาฏหารยทเมองสาวตถ เจด สถานททพระองคเสดจลงมาจากดาวดงส

ทเมองสงกสสะ และแปด สถานทพระพทธเจาปรนพพานทเมองกสนารา

(กรมศลปากร 2535, 263 - 264)

สวนชนท 3 คอ “โสฬสมหานคร” (ใน ตลภ.1 เรยกวา “พระมหานครใหญ”)

อนหมายถง เมองส�าคญๆ ในชมพทวปทปรากฏอยในพทธประวต เชน

พาราณส ไพสาล มถลา โกสมพ อชเชน กบลพสด และปาตลบตร เปนตน

และชนท 4 เปนชนสดทายจะถกโอบลอมดวย “มหาชนบท” (ในตลภ.1

เรยกวา “นคมชนบท”) เชน องคราษฎร มคธราษฎร โกศล กาส วชช และ

คนธารราษฎร เปนตน โดยจะถอวามหาชนบทนเปนชนรมนอกสดของ

ขอบเขต “มชฌมประเทศ” (กรมศลปากร 2535, 269 - 272) สวนใน

ตลภ.1 การอธบายลกษณะทางกายภาพของ “มชฌมประเทศ” จะแตกตาง

ออกไปเลกนอย กลาวคอ วงลอมทโอบรอบ “ศรษะแผนดน” จะมเพยง 3 ชน


ภาพท 16 ภาพจ�าลองลกษณะทางกายภาพของชมพทวปตามคมภรไตรภมโลกวนจฉยกถา แสดงใหเหนต�าแหนงศนยกลาง คอ ศรษะแผนดนหรอโพธบลลงก ลอมรอบดวยสตตมหาสถาน อฏฐมหาสถาน โสฬสมหานคร มหาชนบท ปาหมพานต และพนทน�าทวม ต�าแหนงศนยกลางนอกจาก จะหมายถงโพธบลลงกแลว ยงหมายถงเหตการณเสวยวมตตสขในสปดาหท 1 และหมายถง อฏฐมหาสถานอนดบท 2 พทธประวตตอนตรสร


หากเปรยบเทยบกบคมภรโลกศาสตรอนๆ เอาไววา การเปลยนหลก

ของโลกจาก “เขาพระสเมร” มาเปน “ศรษะแผนดน” กลาง “มชฌม

ประเทศ” ใน “ชมพทวป” นมความหมายอยางลกซงตอแนวคดเกยว

กบกษตรยและรฐในยคตนรตนโกสนทร การเปลยนจดเนนไปในลกษณะ

เชนน ในยคตนรตนโกสนทรเทากบแสดงใหเหนวา สมยรชกาลท 1 ศนยกลาง

โลกและจกรวาลทถกถอวามนยส�าคญทสดไดถกเปลยนไปจากคตความเชอ

ดงเดม โดยเปนการเปลยนศนยกลางใหมจากทแตเดมเคยใหความส�าคญ

ไปทเขาพระสเมรเพยงหนงเดยว แตในสมยรชกาลท 1 นไดมการเปลยนจด

เนนมา ณ ต�าแหนงทเปน “ศรษะแผนดน” และ “มชฌมประเทศ” อนเปน

พนทเกดของพระพทธศาสนาโดยตรงแทน ซงจะมความเกยวของโดยตรง

คอ ชนของ “สตตมหาสถาน” “โสฬสมหานคร” และ “มหาชนบท” เทานน

โดยยงไมไดก�าหนดชน “อฏฐมหาสถาน” มาเปนสวนหนงของมชฌมประเทศ

(นยะดา 2555, 181 - 182) (ภาพท 16)

การเนนอธบายองคประกอบอยางละเอยดดงกลาวซงไมปรากฏในคมภร

เลมอนในระดบทมากขนาดนยอมแสดงใหเหนวาชนชนน�าสมยรชกาลท 1

ใหความสนใจและความส�าคญมากเปนพเศษตอ “ศรษะแผนดน” และ

“มชฌมประเทศ” ทตงอยกลาง “ชมพทวป” สงทนาคดตอไป คอ อะไร

เปนเหตผลของชนชนน�าสมยรชกาลท 1 ทหนมาใหความส�าคญกบเรองราว

เหลาน

นธ เอยวศรวงศ ไดอธบายความเปลยนแปลงในเชงเนอหาทเกดขนกบตภล. 2


เอกสารกลมนจะมชอเรยกอยางไรในอดตไมมหลกฐานยนยนแนชด แตในขอความทปรากฏ

อยบนบานแพนกของฉบบหลวงกรงธนบรไดเรยกสมดลกษณะนเอาไววา “สมดไตรภม”

แตในบทความนจะขอใชค�าวา “สมดภาพไตรภม” ซงเปนค�าทรจกแพรหลายกนทวไปแลว

ในวงวชาการ

11

ตอการสรางงานศลปะและสถาปตยกรรมในสมยรชกาลท 1 ดวย (จะกลาว

ละเอยดตอไปขางหนา)

ทส�าคญ คอ โครงสรางทางภมศาสตรในลกษณะดงกลาวนอกจากจะปรากฏ

ในตลภ. ทง 2 ส�านวนแลว ยงปรากฏในเอกสารรวมสมยประเภทอนดวย

ทส�าคญควรแกการน�ามาอภปราย คอ “สมดภาพไตรภม”11 อนเปนกลม

เอกสารอกชดทมความเกยวของตอการท�าความเขาใจการออกแบบและคต

สญลกษณทางสถาปตยกรรมในสมยรชกาลท 1 ไดเปนอยางด เนองจาก

ความเชอเกยวกบเรองโลกและจกรวาลในอดตนอกจากจะถกบนทกใน

รปแบบลายลกษณอกษรบนคมภรตางๆ แลว ยงถกบนทกเปนลกษณะ

ภาพวาดบนสมดไทยอกดวย ซงทผานมาเอกสารในกลมนกยงไมคอยได

รบการศกษาเทาทควร และงานศกษาทมอยกยงไมมงานชนไหนทอธบาย

เชอมโยงสมดภาพไตรภมเหลานในฐานะของการเปนเอกสารทางแนวคด

ในการออกแบบสถาปตยกรรมแตอยางใด

ลกษณะทวไปของสมดภาพไตรภมจะแบงไดออกเปน 2 สวนคอ “หนาตน”

และ “หนาปลาย” โดยการเขยนใน “หนาตน” จะเขยนเนนไปทโครงสราง

โลกและจกรวาลในภาพรวมทงหมดทแสดงใหเหนถงความส�าคญของเขา

พระสเมรซงท�าหนาทเปนแกนหลกของจกรวาล รายละเอยดภาพจะไลเรยง

การเขยนเนอหาจากภพภมอนเปนทอยของบคคลทมบญบารมสงไลลงมาส


ภพภมสตวโลกทบญบารมต�ากวา คอ ตงแต “มหานครนพพาน” ไลลงมาท

“อรปพรหม” 4 ชน รปพรหม” 16 ชน สวรรคชนฉกามาพจรทง 6 สวรรค

ชนดาวดงสบนยอดเขาพระสเมร รายละเอยดตามแนวดงของเขาพระสเมร

ทแสดงใหเหน “เขาสตตบรภณฑ” และพภพอสร มหาสมทร ตลอดจนทวป

ทง 4 ไลเรยงไปจนจบทยมโลกและนรกขมตางๆ โดยบางฉบบจะปดทาย

ดวยการเขยนตาม “พทธประวต” ทส�าคญบางตอนสวน “หนาปลาย” จะ

เขยนในแนวแกนนอนไลเรยงตอเนองกนไป มลกษณะทเปนการเขยนภาพ

เลาเรองขยายความลงมาท “ชมพทวป” อนเปนทวปเดยวทมมนษยอาศย

อยและเปนทวปเดยวซงเปนทเกดของพระพทธศาสนา โดยการเขยนจะม

ลกษณะการเขยนคลายแผนททไลเรยงมาจากปาหมพานตทมสตวหมพานต

ตางๆ ปรากฏอยเรอยมาจนถงสระอโนดาต จากนนจะตอดวย “ชาดก”

(ประวตพระพทธเจาครงเสวยพระชาตเปนสตว) ตางๆ และมาจบตรงทแมน�า

“ปญจมหานท” ตอจากนนภาพจะเขยนเปนเรอง “ทศชาดก” โดยเนน

“พระเวสสนดรชาดก” มากทสด

ภาพในล�าดบตอมาจะเขยนถงบานเมองตางๆ ใน “ชมพทวป” ทเขยนแทรก

ไปกบพทธประวตดวย โดยภาพในสวนนจะแสดงโครงสรางของ “ชมพทวป”

ตามทปรากฏเนอหาอยใน ตลภ. 2 กลาวคอ จะแสดงต�าแหนง “โพธบลลงก”

อยตรงกลางลอมรอบดวย “สตตมหาสถาน” และลอมรอบอกชนดวย

“อฏฐมหาสถาน” โดยถดออกไปวงนอกกจะเขยนเปน “โสฬสมหานคร” และ

“มหาชนบท” ตามล�าดบ ซงในสวนนจะมการเขยนรายละเอยดชอเมองยาวมา

จนถงอยธยาและหวเมองตางๆ ในบรเวณบานเมองแถบสวรรณภมดวย จาก

รายละเอยดความแตกตางของสมดภาพไตรภมในแตละฉบบ (ด รงโรจน 2552)12


นนภาพจะเขยนเปนมหาสมทร หมเกาะตางๆ ไปจนถง “ลงกาทวป” ในทสด โดย

ถดไปจากนอาจจะมภาพชาดกปดทายอกบางสวน ลกษณะดงกลาวเปนการ

อธบายจากสมดภาพไตรภมหมายเลข 10/ก เปนหลกซงมความสมบรณและ

รายละเอยดคอนขางมาก สวนสมดภาพไตรภมฉบบอนๆ อาจจะมเนอหา

เพยงแค “หนาตน” เทานน หรอบางฉบบมทง 2 สวน รายละเอยดของแตละ

ฉบบกจะแตกตางกนไปมากบางนอยบางขนอยกบสายของการคดลอกซง

มทมาแตกตางกนไปตลอดจนชวงเวลาในการคดลอกทหางกน12

ในสวน “หนาตน” คอ การอธบายโครงสรางความเชอเกยวกบโลกและ

จกรวาลตามคตไตรภมในลกษณะภาพรวมทงหมด โดยเปนการเขยน

ต อเนองในลกษณะภาพทางตงไล ตงแต มหานครนพพานจนถงนรก

สวนเนอหาของ “หนาปลาย” คอ การเขยนอธบายขยายความเขามา

เฉพาะในสวนทเปน “ชมพทวป” โดยไลมาตงแต “ปาหมพานต” ตอดวย

“มชฌมประเทศ” ทมศนยกลางอยท “โพธบลลงก” และถกลอมเปนชนๆ

ตามเนอหาในตลภ.2 และตอดวย “ลงกาทวป” สวนการปรากฏขนของ

บานเมองในแถบสวรรณภมทงหลาย เชน อยธยา เปนตนนนกเปนการเขยน

ลงไปเพอแสดงใหเหนวาอยธยาเปนสวนหนงของ “มชฌมประเทศ”

ใน “ชมพทวป” อนศกดสทธ อนเปนสถานททจะเกดมบคคลอนวเศษตางๆ

และเปนประเทศอนเปนทตงแหงพระพทธศาสนาตามเนอความทปรากฏอย

ในคมภรไตรภมโลกวนจฉย (กรมศลปากร 2535, 249 - 250) หรอกลาว

ใหชดเจนกคอ เปนการสรางความชอบธรรมเพอแสดงใหเหนวาอยธยาเปน

ศนยกลางทางพทธศาสนาทเชอมโยงเปนหนงเดยวกบชมพทวป


เนอหาทปรากฏใน “สมดภาพไตรภม” เหลานเขยนขนโดยบรรจเรองราว

วาดวยโลกและจกรวาลตามความเชอทางพทธศาสนาเอาไวอยางครบถวน

สมบรณไมตางจากตลภ. 2 เปนแตเพยงถกแสดงออกในสอตางชนดกนเทานน

และเนองจากการสอความของ “สมดภาพไตรภม” แสดงออกผานรปวาดและ

ลายเสนจงท�าใหหลกฐานกลมนมความส�าคญและเชอมโยงไปสการสรางงาน

ศลปะและสถาปตยกรรมได เพราะเอกสารชดน คอ การสะทอนเนอความใน

ตลภ.2 ในลกษณะทเปนรปภาพ แผนท และรปทรงในจนตนาการของคน

ในยคสมยนนผวจยมความเหนวา เราสามารถน�าสงเหลานมาเทยบเคยงกบ

งานศลปะและสถาปตยกรรมทถกสรางขนจรงได แตเนองจาก “สมดภาพ

ไตรภม” มหลายฉบบและหลายอายสมย ดงนน จงจ�าเปนตองพจารณากอน

วา “สมดภาพไตรภม” ฉบบใดทมอายรวมสมยกบยคตนรตนโกสนทรและ

ควรทจะมความเกยวของกบการออกแบบงานสถาปตยกรรมในสมย

รชกาลท 1

จากการศกษาลาสดของรงโรจน ภรมยอนกล (2552) ซงไดท�าการวเคราะห

ศกษาเอกสารกลมนอยางละเอยด ท�าใหเราสามารถสนนษฐานอายเอกสาร

ในกล มนไดอยางนาเชอถอมากขน ผลจากการศกษาพบวามสมดภาพ

ไตรภมทนาเชอวาจะมอายสมยใกลเคยงกบการบรณปฏสงขรณใหญวดอรณ

ราชวรารามในสมยรชกาลท 2 ทงสน 6 ฉบบ ดงตอไปน

หนง “สมดภาพไตรภมฉบบกรงธนบร เลขท 10” พ.ศ.2319 สอง “สมด

ภาพไตรภมฉบบภาษาเขมร เลขท 1” อายราวครงหลงของพทธศตวรรษท

24 (รชกาลท 3 - รชกาลท 4) (รงโรจน 2552, 83 - 93) สาม “สมดภาพ


“สมดภาพไตรภมฉบบหมายเลขท 91” มจ�านวนหนาทถกเขยนเพยงเลกนอย สภาพช�ารด

มาก และเกอบทกหนาเขยนไมเสรจ ฉะนน จงขอตดเอกสารฉบบนออกจากการใชเปน

หลกฐานวเคราะห

13

ไตรภมฉบบอกษรขอม ภาษาไทย เลขท 7” อายราวครงหลงพทธศตวรรษ

ท 23 - ตนพทธศตวรรษท 24 (ปลายสมยอยธยาถงตนรตนโกสนทร) (รงโรจน

2552, 106 - 110) ส “สมดภาพไตรภมฉบบอกษรธรรมลานนา เลขท 9”

อายราวตนรตนโกสนทร - รชกาลท 4 (รงโรจน 2552, 113 - 120) หา “สมด

ภาพไตรภมฉบบหมายเลข 10/ก” อายราวตนรชกาลท 2 - ปลายรชกาล

ท 3 (รงโรจน 2552, 123 - 126) และหก “สมดภาพไตรภมฉบบหมายเลข

ท 91” อายราวปลายพทธศตวรรษท 24 (รงโรจน 2552, 126 - 127) (รชกาล

ท 3 - รชกาลท 4)13

“สมดภาพไตรภมฉบบภาษาเขมร เลขท 1” และ “สมดภาพไตรภมฉบบ

อกษรขอม ภาษาไทย เลขท 7” ปรากฏภาพวาดทตงใจจะแสดงแผนผงของ

“มชฌมประเทศ” ตามเนอหาทปรากฏในตลภ.2 อยางชดเจน (ภาพท 17

และ 18) ไมวาจะเปนการปรากฏของสญลกษณสตตมหาสถาน อฏฐมหา

สถาน และเมองส�าคญตางๆ นอกจากน “สมดภาพไตรภมฉบบอกษรธรรม

ลานนา เลขท 9” อายราวตนรตนโกสนทร ยงปรากฏแผนผงภาพทแสดง

ความหมายของ “มชฌมประเทศ” ในแบบเดยวกน เพราะปรากฏค�าอธบาย

ต�าแหนงสตตมหาสถานและเมองส�าคญทปรากฏในเนอความวาดวยมชฌม

ประเทศเกอบทงหมด


ภาพท 17 แผนภม “มชฌมประเทศ” จาก “สมดภาพไตรภมฉบบภาษาเขมร เลขท 1” (ทมา: กรมศลปากร 2530)

ภาพท 19 แผนภม “มชฌมประเทศ” จาก “สมดภาพไตรภมฉบบกรงธนบร เลขท 10/ก” (ทมา: กรมศลปากร 2542)

ภาพท 18 แผนภม “มชฌมประเทศ” จาก “สมดภาพไตรภมฉบบอกษรขอมภาษาไทย เลขท 7” (ทมา: กรมศลปากร 2552)


ภาพท 20 แผนภม “มชฌมประเทศ” จาก “สมดภาพไตรภมฉบบอกษรธรรมลานนา เลขท 9” (ทมา: กรมศลปากร 2547), 59: ภาพท 49

แมในสมดภาพไตรภมฉบบอนจะไมปรากฏแผนผง “มชฌมประเทศ”

อยางชดเจนแบบเดยวกบ 2 ฉบบขางตน แตถาพจารณาภาพวาดทปรากฏ

อยางละเอยดเชนใน “สมดภาพไตรภมฉบบหมายเลข 10/ก” ในสวน

“หนาปลาย” ทเขยนเปนพทธประวต โดยสงเกตต�าแหนงของพทธประวตและ

สถานทแตละแหงใหดจะพบวา การวางต�าแหนงของสถานททปรากฏในพทธ

ประวตมลกษณะวางเปนวงรอบทลอมกนเปนชนๆ ไมแตกตางจากทปรากฏ

ในค�าอธบายของตลภ.2 แตอยางใด โดยจะมศนยกลางคอ “โพธบลลงก” ท

ถกลอมรอบดวย “สตตมหาสถาน” “อฏฐมหาสถาน” “โสฬสมหานคร” และ

“มหาชนบท” ตามล�าดบ (ภาพท 19 และภาพท 20)

หลกฐานทงหลายเหลานยนยนชดถงสถานะและความส�าคญของพนท “ศรษะ

แผนดน” ใน “มชฌมประเทศ” ศนยกลาง “ชมพทวป” ในความคดของชนชน

ยคตนรตนโกสนทรไดเปนอยางด


“ศรษะแผนดน” และ “มชฌมประเทศ” ในงานสถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1

หากพจารณาภาพวาดใน “สมดภาพไตรภมฉบบภาษาเขมร เลขท 1” และ

“สมดภาพไตรภมฉบบอกษรขอม ภาษาไทย เลขท 7” ในสวนทเปน “มชฌม

ประเทศ” อยางละเอยดจะพบขอนาสงเกต คอ ลกษณะการเขยนแผนผง

“มชฌมประเทศ” ดงกลาวมความคลายคลงกบแผนผงพระอโบสถทมระเบยง

คดลอมรอบ โดยจะมความใกลเคยงกบแผนผงเขตพทธาวาสวดพระเชตพน

เปนอยางมาก (ภาพท 21)

ภาพท 21 ภาพเปรยบเทยบแผนภม “มชฌมประเทศ” จาก “สมดภาพไตรภมฉบบภาษาเขมร เลขท 1” กบพทธาวาสวดพระเชตพน รชกาลท 1

และหากพจารณาลกษณะภาพวาด “มชฌมประเทศ” ใน “สมดภาพไตรภม

ฉบบอกษรธรรมลานนา เลขท 9” กจะพบวามความคลายคลงกบแผนผง

พระอโบสถทมพระระเบยงลอมรอบในลกษณะเชนเดยวกนกบแผนผงพระ

อโบสถ โดยทวไปในยคตนรตนโกสนทร อาท วดดสดาราม วดราชบรณะ


ภาพท 22 ภาพเปรยบเทยบแผนภม “มชฌมประเทศ” กบพทธาวาสวดสระเกศจาก “สมดภาพไตรภมฉบบอกษรธรรมลานนา” (ทมา: กรมศลปากร 2547, 58: ภาพท 48)

วดสระเกศ เปนตน (ภาพท 22) ความสอดคลองตองกนในลกษณะดง

กลาวผวจยคดวามใชเปนเรองบงเอญแตอยางใด เนองจากในวฒนธรรม

แบบจารตของการสรางงานสถาปตยกรรม แผนภม หรอแผนภาพท

ปรากฏอยในคมภรทางศาสนาตางๆ ลวนแลวแตคอตวแบบอนศกดสทธ

ทท�าหนาทเปนภาพสะทอนโครงสรางในอดมคตของโลกและจกรวาล

ทงสน แผนภมในลกษณะเชนนจะถกใชเปนตวแบบอางองในการจ�าลอง

ความเชอเรองโลกและจกรวาลลงมาสงานศลปะและสถาปตยกรรม อาท

ความเกยวของกนระหวางแผนภาพ “วสดปรษมณฑล” กบการออกแบบ

กอสรางปราสาทหนในวฒนธรรมฮนด เปนตน (Kramrisch 1976,

6 - 7) เพอพสจนสมมตฐานขางตนผวจยไดท�าการศกษาแผนผงพทธาวาส

วดพระเชตพน และท�าใหพบวามความสอดคลองกนระหวางเนอความท

ปรากฏอยในตภล.2 แผนผงมชฌมประเทศในสมดภาพไตรภมและแผนผง

พทธาวาสวดพระเชตพน ผวจยไดเคยเสนอไวอยางละเอยดในทอนแลว

(ชาตร 2553, 84 - 111) ดงนน จะขออธบายเพยงแคสงเขปในบทความน


ภาพท 23 ภาพจ�าลองผงพทธาวาส วดพระเชตพน สมยรชกาลท 1

เขตพทธาวาสวดพระเชตพน (ภาพท 23) สมยรชกาลท 1 แบงเปน 2 สวน คอ

เขตชนใน (ดานทศตะวนออก) และเขตชนนอก (ดานทศตะวนตก) พทธาวาส

ชนในคอสวนทถกออกแบบขนเพอจ�าลอง “มชฌมประเทศ” พนทสวนน

มศนยกลางอยทตวพระอโบสถ ภายในประดษฐานพระพทธรปปางสมาธ

พระนามวา “พระพทธเทวปฏมากร” จตรกรรมฝาผนงภายในเขยนภาพ

เรอง “ทศชาต ทรมานทาวมหาชมพ และเทพชมนม” (นยะดา 2544, 52)

ถดออกมาจากตวพระอโบสถสรางพระระเบยงคดลอมรอบพรอมทงสราง

พระวหารทศขนทง 4 ทศ โดยสรางเปนพระระเบยง 2 ชน ชนในสงกวา

ชนนอก ลานภายในพระระเบยงบรเวณทง 4 มม กอพระมหาธาต (สถปทรง

ปรางค) ภายในพระระเบยงทงสองชนประดษฐานพระพทธรปมทงหมด 872

องค (นยะดา 2544, 53)


ภายในตววหารทศตะวนออกสรางผนงกนเปน 2 หอง หองดานหนา (ทศตะวน

ออก) ประดษฐานพระพทธรปปางมารวชยประทบบนบลลงกใตตนโพธ ถวาย

พระนามวา “พระเจาตรสในควงไมพระมหาโพธ” ภายในเขยนภาพจตรกรรม

ตอน “มารผจญ” สวนหองดานหลง (ทศตะวนตก) ประดษฐานพระพทธ

รปยนสง 20 ศอก ปางหามพระแกนจนทน พระนามวา “พระโลกนาถ

ศาสดาจารย” ทอญเชญมาจากวดพระศรสรรเพชญ อยธยา ภายในเขยนภาพ

“พระโยคาวจรพจารณาอสภ 10 และ อปรมาญาณ 10” (นยะดา 2544, 52)

วหารทศใต ประดษฐานพระพทธรปปางมารวชยพรอมพระสาวก 5 รป

(ปญจวคคย) ถวายพระนามวา “พระพทธเจาเทศนาธรรมจกร” ผนงภายใน

เขยนภาพเรอง “เทศนาธรรมจกร” และ “เทศนาดาวดงส” วหารทศ

ตะวนตกประดษฐานพระพทธรปปางนาคปรก ดานหลงท�าเปนตนจก

ถวายพระนามวา “พระนาคปรก” ผนงภายในเขยนภาพเรอง “พระเกศาธาต”

สวนวหารทศเหนอประดษฐานพระพทธรปปางปาเลไลย เปนพระหลอขนใหม

(เปนพระพทธรปเพยงองคเดยวในวดพระเชตพนทหลอขนใหม) มรปปน

ชางถวายคนทน�าและลงถวายรวงผงอยดานหนาองคพระ ถวายพระนาม

วา “พระปาเลไลย” ผนงภายในเขยนภาพ “ไตรภม” มเขาสเมรราช

เขาสตตภณฑ ทวปทงส เขาหมพานต สระอโนดาต และปญจมหานท

(นยะดา 2544, 53) บรเวณมมก�าแพงของเขตพทธาวาสชนในสรางพระวหาร

คดทง 4 และบรเวณหกศอกของวหารคดกอพระเจดยทรงเครอง 5 องคตงอย

บนฐานเดยวกน โดยองคกลางใหญและมองคเลกลอมอย 4 ดาน

เมอน�าแผนผงขางตนมาเทยบเคยงกบโครงสราง “มชฌมประเทศ” จะพบวา

มความสอดคลองกนดงตอไปน (ภาพท 24)


ภาพท 24 ภาพแสดงผงพทธาวาสวดพระเชตพน ทแสดงองค ประกอบของ “มชฌมประเทศ” ใน “ชมพทวป”

สญลกษณ “โพธบลลงก” และ “สตตมหาสถาน”

การวางต�าแหนงของสตตมหาสถานตามทปรากฏในสมดภาพไตรภมและ

ตามเนอความในตลภ. 2 จะจดวางต�าแหนง “โพธบลลงก” เอาไว

ตรงกลางและวางมหาสถานทเหลออก 6 แหงไวโดยรอบ เมอยอนกลบมา

พจารณาแผนผงวดพระเชตพนจะพบวา พระประธานภายในพระอโบสถ

คอ สญลกษณของการเสวยวมตตสขทโพธบลลงกอนเปน “สตตมหาสถาน

สปดาหท 1” โดยเฉพาะอยางยงการทรชกาลท 1 ทรงเลอกพระประธานเปน


ปางสมาธ (มใชปางมารวชย) สอดคลองกบพทธลกษณะตอนทเสวยวมตต

สขในสปดาหหท 1 โดยตรง ยงท�าใหการตความสวนนวาเปนเหตการณตอน

เสวยวมตตสขสปดาหแรกมความสอดคลองเปนอยางด

วหารทศตะวนตกประดษฐาน “พระนาคปรก” ดานหลงมตนจกประกอบ

อยชดเจนวาแสดงสญลกษณของ “สตตมหาสถาน สปดาหท 6” สวนภาพ

จตรกรรมทระบในจารกสมยรชกาลท 1 วา เขยนเรอง “พระเกศาธาต”

นนกคอภาพทแสดงเหตการณใน “สตตมหาสถาน สปดาห ท 7”

ซงพระพทธเจาจะประทาน “พระเกศาธาต” ใหแกตปสสะและภลลกะ

แมจะมหลกฐานเพยง 3 แหงเทานนทแสดงชดเจนวาเปน “สตตมหาสถาน”

โดยยงขาดอก 4 แหง อยางไรกตาม หากพจารณาจากจารกวดพระเชตพน

สมยรชกาลท 1 ทระบเรองภาพจตรกรรมกจะเหนวามความเปนไปไดอยาง

มากทจะมภาพจตรกรรมในสวนอนๆ ทไดเขยนแตวาไมไดจารกเอาไว เชน

วหารทศตะวนออกทระบแคเพยงวาเขยนเรองมารผจญ ซงภาพมารผจญ

ตามทปรากฏในประวตศาสตรจตรกรรมฝาผนงทงหมดลวนแลวแตใชพนท

เพยงผนงสกดดานเดยวเทานนและทปรากฏบอยทสด คอ ผนงสกดดานหนา

ดงนน วหารทศตะวนออกยอมเหลอพนทผนงดานสกดเหลอ 1 ดาน และผนง

แปเหนอชองหนาตางอก 2 ดาน รวมเปน 3 ดาน อกทงเนอทผนงระหวาง

ชองหนาตางอกดวย

อยางไรกตาม ผนงระหวางชองหนาตางเราจะไมน�ามาวเคราะห ณ ทน

ดวยเหตผลวาผนงระหวางชองหนาตางสวนใหญจะนยมเขยนเปนภาพ

ชาดกหรอพทธประวต หากวหารทศตะวนออกนจะมการเขยนภาพเรอง


“สตตมหาสถาน” จรง (ซงกมตวอยางใหเหนมากมายในวดสมยรชกาลท 1) ก

ถอวา ไมไดเปนภาพทจะแสดงนยพเศษอะไร เพราะภาพดงกลาว คอ ภาพทเขยน

เปนภาพเลกอยในชองใดชองหนงของผนงระหวางชองหนาตางเทานน

กเทากบวาเปนเพยงสวนหนงของการเลาพทธประวต ไมไดเปนภาพใหญ

ทจะสามารถเรยกไดวาเปนความตงใจทก�าหนดความหมายของตววหาร

ใหแสดงสญลกษณเฉพาะเรอง “สตตมหาสถาน” แตอยางใด ดงนน ผวจย

จงคดวาภาพใหญทผนงสกดหรอผนงดานแปเหนอชองหนาตางเทานน

ทจะเปนตวก�าหนดความหมายและสญลกษณของพระวหารไดซงเราจะมา

พจารณาเฉพาะในสวนนกนตอไป

แมจะเชอวาความเปนไปไดมากทสดของผนงดานแปเหนอชองหนาตางทง

สองขางของวหารทศตะวนออกควรจะเปนภาพเทพชมนมเตมทง 2 ขาง

มากกวาจะเปนภาพอน เพราะเปนคตนยมสวนใหญในสมยรชกาลท 1

แตสดทายเรากยงเหลอผนงสกดดานหลงพระประธานอกดานทยงสามารถ

จะเขยนเปน “สตตมหาสถาน” ได ถงแมภาพ “สตตมหาสถาน” โดยสวน

มากจะนยมเขยนเปนภาพยอยของการเลาพทธประวตบนจตรกรรมฝาผนง

มากกวาทจะยกขนมาเขยนเปนภาพเดนของผนงดานสกดกตาม แตกใชวาการ

เขยนเปนภาพเดนบนผนงดานสกดจะไมเคยมปรากฏมากอนแตอยางใด เชน

ภาพสกดดานหลงพระประธานของพระอโบสถวดใหมประชมพลเขยนภาพ

พระพทธเจาประทบสมาธอยภายใตซมตนไม มพญานาคมาแผพงพานเหนอ

พระองคแสดงเหตการณตอนเสวยวมตสขในสปดาหท 6 ชดเจน (เสมอชย

2539, 96)


ดวยเหตน จตรกรรมฝาผนงภายในวหารทศตะวนออกของวดพระเชตพน

ทไมไดปรากฏหลกฐานในจารกยอมมความเปนไปไดทจะไดรบการเขยน

ใหเปนเรอง “สตตมหาสถาน” ทยงขาดไป เพอใหสมพนธกบต�าแหนง

“สตตมหาสถาน” ทมอยแนนอนแลว 2 แหงในวหารทศตะวนตก หรอแมแต

วหารทศตะวนตกเองกตามกยงสามารถบรรจภาพสตตมหาสถานเพมไดเชน

กน เพราะจารกวดพระเชตพนสมยรชกาลท 1 ระบเพยงวาวหารทศตะวน

ตกเขยนเรองพระเกศาธาต ซงเทากบวามผนงใหญทเรายงไมรวาถกเขยนเปน

ภาพอะไรเหลออยอกอยางนอย 1 ดาน

สญลกษณ “อฏฐมหาสถาน”

การวางต�าแหนงของอฏฐมหาสถานตามทปรากฏในสมดภาพไตรภมหลาย

ฉบบและตามตลภ.2 จะจดวางต�าแหนง “โพธบลลงก” เอาไวตรงกลาง และ

วางมหาสถานอก 7 แหงไวโดยรอบ จากการพจารณาการออกแบบในวด

พระเชตพนพบวา “อฏฐมหาสถาน” ไดถกสอเอาไวในวหารทศเหนอและทศ

ใต วหารทศใตพระพทธรปประธาน คอ พระพระพทธรปปางมารวชยพรอม

พระสาวก 5 องค (ปญจวคคย) หมายถง “มหาสถานอนดบ 3” สวนผนง

ภายในวหารทศใตเขยนภาพเรอง “เทศนาธรรมจกร” และ “เทศนาดาวดงส”

ภาพแรก คอ การขยายความใหแก “มหาสถานอนดบ 3” สวนภาพทสอง

นนมความเปนไปไดมากทจะหมายถง “มหาสถานอนดบ 6” (ยมกปาฏหารย

ทเมองสาวตถ)


มนกวชาการบางทานเสนอแยงวาภาพนอาจจะไมไดหมายถงการแสดงยมกปาฏหารยทเมอง

สาวตถอนเปนอฏฐมหาสถานอนดบท 6 เพราะตวภาพไมปรากฏตน “คนฑามพฤกษ”

อนเปนองคประกอบส�าคญของเหตการณน แตนาจะเปนการแสดงยมกปาฏหารยหลงจาก

ทพระพทธเจาเสดจลงจากดาวดงสทประตเมองสงกสสะมากกวา (เสมอชย 2539, 86, 95)

14

เนองจากโดยทวไปภาพจตรกรรมทเขยนเรองเทศนาดาวดงสมกจะแสดง

พทธประวตประกอบทส�าคญอยเพยง 2 เหตการณ คอ หากไมวาดคกบ

ภาพแสดงยมกปาฏหารย ณ เมองสาวตถ กอนจะขนไปเทศนาโปรดพทธ

มารดาบนสวรรคชนดาวดงส (เชน ภาพดานสกดหลงของพระอโบสถวด

ชองนนทร14 ) กอาจจะเขยนคกบภาพเหตการณตอนเสดจลงจากดาวดงส

ทประตเมองสงกสสะ (เชน ภาพดานสกดหลงของพระอโบสถวดดสดา

รามและวดสระเกศ) หรอบางครงกแสดงเหตการณทง 3 ในภาพเดยวกน

กม อาท ภาพบนผนงสกดดานหลงพระอโบสถวดสวรรณาราม แตจากขอ

สงเกตของการจดองคประกอบของภาพแตละเหตการณถาชางเขยนตงใจ

จะแสดงเปนเหตการณทรวมกบตอนเสดจลงจากดาวดงสตามพทธประวต

ไดบอกวาพระพทธเจาไดแสดงปาฏหารย เปดโลกดวย (โลกววรณ)

ซงปาฏหารยนไดท�าใหสตวโลกทง 3 ภพภมสามารถมองเหนถงกนไดทงหมด

ดงนน การถายทอดลงในงานจตรกรรมชางจงมกจะแสดงเหตการณตอนนโดย

มฉากหลงเปนฉากไตรภมดวยเสมอเพอสอถงการเปดโลกของพระพทธเจา

ดงนน เมอยอนมาพจารณาภาพจตรกรรมของวหารทศทงหมดจากจารกซง

ไดบอกวาภาพภายในวหารทศเหนอจะเขยนเปนภาพไตรภม ท�าใหผเขยน

เชอวาภาพเทศนาดาวดงสของวหารทศใตจงไมควรเปนภาพตอนเสดจลงจาก


ดาวดงสแตนาจะแสดงเหตการณตอนยมกปาฏหารยทเมองสาวตถมากกวา

ซงกจะเทากบวาเปน “มหาสถานอนดบท 6”

เหตผลอกขอทย�าสมมตฐานน คอ เนอความในตลภ.2 ระบเอาไวอยางชดเจน

วามหาสถานอนดบท 6 คอ สถานทททรงแสดงยมกปาฏหารย ทรมาน

ตตตยนครนถทเมองสาวตถ และเสดจขนไปโปรดพทธมารดาทสวรรคชน

ดาวดงส (กรมศลปากร 2535, 264) การอธบายมหาสถานนโดยโยงการ

แสดงยมกปาฏหารยเขากบตอนเสดจโปรดพทธมารดาทดาวดงสยอมยนยน

วา คนรนรชกาลท 1 มองทงสองเหตการณนวาคอการอธบายมหาสถานแหง

เดยวกน เมอเปนเชนทกลาวมาขางตนภาพไตรภมทวหารทศเหนอกจงเปน

อนไปไมไดนอกจากจะแสดงเหตการณตอนเสดจลงจากดาวดงสและทรงท�า

ปาฏหารยเปดโลก ซงคอ “มหาสถานอนดบท 7” วหารทศเหนอนอกจาก

จะมภาพไตรภมแลวพระประธานในวหารหลงนคอ “พระปาเลไลย” รชกาล

ท 1 โปรดเกลาฯ ใหหลอขนใหมโดยเฉพาะนนยอมแสดงวาพระองคทรง

ตงใจทจะใหวหารทศเหนอนประดษฐานพระพทธรปปางนเพยงเทานน

มฉะนนคงไมจ�าเปนจะตองหลอขนใหมเปนการเฉพาะ พระปางนกคอ การ

แสดงถง “มหาสถานอนดบท 4” อยางชดเจน เมอรวมเขากบพระประธานใน

พระอโบสถอนแทนความหมายของ “มหาสถานอนดบท 2” (โพธบลลงก)

อยแลวในตวเอง ท�าใหวหารในแนวแกนทศเหนอ-ใตปรากฏสญลกษณ

ทชดเจนของ “อฏฐมหาสถาน” ถง 5 แหง จากทมทงหมด 8 แหง

สวนมหาสถานทขาดอก 3 แหง คอ ประสต ทรมานชางธนบาลหตถ และ

ปรนพพาน กสามารถสนนษฐานไดวาอาจเขยนเปนภาพสวนหนงบนผนง


วหารทศเหนอหรอทศใตในสวนอนๆ ได โดยเฉพาะอยางยงภาพเหตการณ

ตอนปรนพพานซงเคยมตวอยางในลกษณะนมาแลวในอดต เชน จตรกรรม

ฝาผนงทวดเกาะแกวสทธาราม เพชรบร ทเขยนเปนเรอง “สตตมหาสถาน”

และอฏฐมหาสถาน” เชนกน โดยภาพตอนปรนพพานชางเขยนไมไดเลอกท

จะเขยนเนนลงในชองบนผนงดานยาวเหมอนมหาสถานอนๆ แตกลบเลอก

ทจะเขยนเปนภาพประกอบเลกๆ บนผนงสกดดานหนาแทรกอยกบภาพ

จกรวาลเทานน (ศรพจน 2550, 93) ดงนน หากเทยบเคยงกรณวดเกาะ

แกวสทธารามแลว เรากอาจตงเปนสมมตฐานไดวา ภาพ “มหาสถานอนดบ

ท 8” ตอนปรนพพานทวดพระเชตพน อาจจะปรากฏอยกบภาพจกรวาลท

ผนงวหารทศเหนอกเปนได

จากทวเคราะหมาท�าใหผวจยสรปวา วหารทศทง 4 ของวดพระเชตพน

ท�าหนาทเปนสญลกษณของ “สตตมหาสถาน” และ “อฏฐมหาสถาน”

โดยอฏฐมหาสถานจะถกออกแบบใหวางตวอยในแนววหารทศเหนอ - ใต ใน

ขณะทสตตมหาสถานจะก�าหนดใหวางตวในแนววหารทศตะวนออก - ตะวนตก

โดยทงหมดจะลอมรอบพระอโบสถซงท�าหนาทเปนรปสญลกษณของ “ศรษะ

แผนดน”

สญลกษณ “โสฬสมหานคร” และ “มหาชนบท”

องคประกอบส�าคญประการตอไปทจะแสดงสญลกษณของการเปนศรษะ

แผนดนคอ ตองปรากฏรปสญลกษณของ “โสฬสมหานคร” และ “มหาชนบท”

ทอยลอมรอบอฏฐมหาสถานออกมา ในตลภ.2 ก�าหนดวาบรเวณศรษะ


แผนดน สตตมหาสถาน อฏฐมหาสถาน มหานครใหญ และชนบทนคร คอ

บรเวณทรวมเรยกวา “มชฌมประเทศ” เปนพนทส�าคญกลางชมพทวป

โดยในตลภ. 2 ไดใหรายละเอยดรปทรงทางกายภาพของ “มชฌมประเทศ”

เอาไววา มสณฐานดงรปตะโพน ตนรดปลายรด (กรมศลปากร 2535, 248)

ทงน ดนแดนรอบนอกของมชฌมประเทศทง 4 ดานประกอบไปดวย

ทศตะวนออกมชงคะละนคมเปนแดน ทศใตมเสตกณณนคมเปนแดน

ทศตะวนตกมถลพราหมณคามเปนแดน ทศเหนอมอสรธชบรรพตเปนแดน

(ไตรภมโลกวนจฉย เลม 5 วาดวยชมภทวปและปาหมพานต)

วชร วชรสนธ เสนอการตความมชฌมประเทศเอาไวไดน าสนใจวา

การออกแบบพระระเบยงคดลอมสองชนในลกษณะทปรากฏทวดพระเชตพน

นเมอมองในระดบแผนผงจะมลกษณะสณฐานคลายตะโพน สอดคลองกบ

สณฐานของมชฌมประเทศทกลาวไวในตลภ.2 อกทงวหารทศทงสอาจจะ

แทนความหมายของดนแดนรอบนอกทงสทศของมชฌมประเทศได นอกจาก

น ระเบยงชนในซงมขนาดสงใหญกวาอาจจะหมายความถง “มหานครใหญ”

สวน “ชนบทนคร” กคอสวนพระระเบยงชนนอกซงมขนาดเลกกวา (วชร

2548, 109 - 112) หลกฐานส�าคญทชวยสนบสนนการตความขางตน คอ

ภาพเขยนทแสดงสณฐานและรายละเอยดของชมพทวปทถกเขยนไวใน “สมด

ภาพไตรภมฉบบภาษาเขมร เลขท 1” และ “สมดภาพไตรภมฉบบอกษรขอม

ภาษาไทย เลขท 7”

ดงทอธบายไวกอนหนานวา ภาพวาด “มชฌมประเทศ” ทปรากฏในสมด

ภาพไตรภม 2 ฉบบนมลกษณะทสอแสดงออกมาคลายแผนผงพทธาวาสวด


พระเชตพนอยางชดเจน ทส�าคญในภาพสวนทเทยบเคยงไดกบพนทภายใน

พระระเบยงคดยงเขยนเปนภาพซงชดเจนวาแสดงความหมายคอ “สตต

มหาสถาน” อยางแนนอน กลาวคอ มรปตนไม 3 รป นาจะหมายถง ตนโพธ

(โพธบลลงก - รปตรงกลาง) ตนไทร (อชปาลนโครธเจดย) และไมเกต (ราชาย

ตนเจดย) นอกจากน มรปซมเรอนแกว 1 รป ทนาจะหมายถง “รตนฆรเจดย”

มรปแทนทนาจะหมายถง “รตนจงกรมเจดย” และมรปพญานาคอยในสระ

ทคงจะหมายถง “มจลนทเจดย” สวน “อนมสเจดย” ทขาดไปยอมสมเหต

สมผลเพราะอนมสเจดย คอ เหตการณทพระพทธเจาทรงยนจองพระเนตร

ดตนมหาโพธโดยมไดกะพรบพระเนตรตลอด 7 วนจงมไดมรปสญลกษณ

เฉพาะของเหตการณแยกออกมาตางหาก แตเปนการใชรปสญลกษณ

รวมกบโพธบลลงกแทนได สวนรายละเอยดภาพตรงทเทยบเคยงกบ

พระระเบยงคดวดพระเชตพนนน ชางไดเขยนแบงเปนชองๆ และเขยน

ชอเมอง “โสฬสมหานคร” และ “มหาชนบท” ก�ากบเอาไวในแตละชอง

นอกจากน ทมมซายบนของพระระเบยงคดเขยนภาพพระพรหมกบดอกบว

คอนขางชดเจนวาตงใจแสดงเหตการณตอนทพระพรหมเหาะลงมาดดอก

บวบพพนมตเมอตนกลป ณ โพธบลลงกกลางศรษะแผนดนตามเนอความท

ปรากฏทงในตลภ.1 และตลภ.2

ผวจยมสมมตฐานวาภาพเขยนทง 2 นาจะเขยนขนโดยไดรบแรงบนดาลใจ

มาจากการออกแบบวางผงของเขตพทธาวาสวดพระเชตพนในสมยรชกาล

ท 1 หากเราเชอตามการตความอายสมยของสมดภาพไตรภมทง 2 ฉบบวา

อยในชวงตนรตนโกสนทร แตอยางไรกตามหากเราเชอวาสมดภาพไตรภม

ทง 2 ฉบบเขยนขนกอนการสรางวดพระเชตพน ผวจยกยงมความเหนวา


ภาพเขยนทง 2 กคอตนเคาอนเปนทมาของการออกแบบแผนผงวด

พระเชตพนในสมยรชกาลท 1 อย นนเอง และไมว าจะเปนไปตาม

สมมตฐานใดกตามเรากจะเหนไดชดวาในต�าแหนงทเปนระเบยงคดของวด

พระเชตพนนน คอ สญลกษณทแสดงความหมายของการเปน “โสฬส

มหานคร” และ “มหาชนบท” ตามล�าดบดงทปรากฏในสมดภาพไตรภมทง

2 ฉบบจากทอธบายมาจงน�ามาสบทสรปทวากลมอาคารในเขตพทธาวาส

วดพระเชตพนทมพระอโบสถเปนประธานในต�าแหนงศนยกลางและ

ถกโอบลอมดวยระเบยงคด จงนาจะเปนการออกแบบขนเพอทจะท�าหนาท

เปนสญลกษณของ “ศรษะแผนดน” ใน “มชฌมประเทศ” ศนยกลาง

“ชมพทวป”

ในสวนของการออกแบบวดแหงอนๆ ในลกษณะทมระเบยงคดลอม

พระอโบสถ เชน วดสระเกศ วดดสดาราม วดราชบรณะ เปนตน แมจะไมม

ลกษณะทท�าเปนระเบยงคดซอน 2 ชนเหมอนวดพระเชตพนอนจะน�าไปส

การเชอมโยงกบภาพมชฌมประเทศในสมดภาพไตรภม 2 ฉบบนน แตดงทได

อธบายไปแลววา ภาพ “มชฌมประเทศ” ทปรากฏอยใน “สมดภาพไตรภม

ฉบบอกษรขอม ภาษาไทย เลขท 7” กปรากฏภาพแผนภมในลกษณะทเหมอน

กบแผนผงวดทมระเบยงคดลอมรอบพระอโบสถในลกษณะทไมแตกตางจาก

แผนผงวดทกลาวมาขางตน ดงนน ผวจยจงอยากเสนอวา แผนภม “มชฌม

ประเทศ” ทปรากฏอยในสมดภาพไตรภมทงหลาย คอ แผนภมตนแบบทม

ความเกยวของสมพนธในเชงคตสญลกษณตอการออกแบบวางผงพนทเขต

พทธาวาสของวดตางๆ สมยรชกาลท 1 และเมอไดมการออกแบบแผนผงเขต

พทธาวาสตามแผนภมสญลกษณอนศกดสทธดงกลาวแลวกจะสงผลท�าใหเขต


พทธาวาสของวดเหลานนมความหมายในเชงสญลกษณของการจ�าลองพนท

“ศรษะแผนดน” ใจกลาง “มชฌมประเทศ” อนวเศษใน “ชมพทวป” ตาม

คตความเชอทางพทธศาสนายคตนรตนโกสนทรใหมาปรากฏเปนรปธรรม

ทางสถาปตยกรรมบนโลกมนษยนนเอง

หลกฐานทชวยยนยนขอเสนอขางตน คอ พระราชนยมในรชกาลท 1 ทมตอ

พระพทธรปปางสมาธดงทไดอธบายไวในตอนตนของบทความ กลาวคอ ณ

ต�าแหนงพระประธานภายในพระอโบสถของแผนผงพทธาวาสวดในรชกาล

ท 1 หากพจารณาตามโครงสราง “มชฌมประเทศ” ในตลภ.2 แลวจะมความ

หมายเปนอนไปไมไดนอกจากการเปนสญลกษณของ “โพธบลลงก” ซงใน

ตลภ.2 ระบเอาไววา ณ ต�าแหนง “โพธบลลงก” น คอ สถานททพระพทธเจา

ประทบนงสมาธเสวยวมตสขในสปดาหแรก (สตตมหาสถานสปดาหท 1) และ

เปนสถานททพระองคไดตรสร (อฏฐมหาสถานล�าดบท 2)

ประเดนทเชอมโยงเขามาเกยวของกบพระพทธรปปางสมาธกคอ พทธ

ลกษณะของพระพทธเจาในเหตการณส�าคญทง 2 ซงไดมาซอนทบอย

ในต�าแหนงเดยวกนนเปนพทธลกษณะเดยวกนทเปนปางสมาธ กลาวคอ

การเสวยวมตตสขทเกดขน ณ “สตตมหาสถาน” สปดาหท 1 ตามพทธ

ประวตคอ พระพทธเจาจะประทบนงท�าสมาธอยทโพธบลลงกเปนเวลา

7 วน คอ ปางสมาธ สวนการลอมรอบของ “อฏฐมหาสถาน” ในชนถดออก

มาคมภรกระบเอาไวใหต�าแหนงศนยกลาง คอ “มหาสถานอนดบท 2” อน

เปนพทธประวตตอนตรสรกคอพระพทธรปปางสมาธ (ไขศร 2546, 21) เชน

เดยวกน แมเปนททราบโดยทวไปวาพทธประวตตอนตรสรนยมทจะถกแทน


ดวยพระพทธรปปางมารวชย ซงในวฒนธรรมไทยเองและอกหลายวฒนธรรม

อาท พมา กมคตนยมในลกษณะดงกลาวอย แตอยางไรกตามกเปนทยอมรบ

กนทวไปเชนเดยวกนวาพระพทธรปทง 2 ปางสามารถเปนภาพตวแทนของ

เหตการณตอนตรสรไดเหมอนกน

ดงนน เมอยอนมาพจารณาในกรณของการจ�าลองโครงสราง “ศรษะ

แผนดน” หรอ “โพธบลลงก” ตามทปรากฏในตภล.2 ซงระบเอาไววา

ต�าแหนงศนยกลางซงจะตองแสดงเหตการณส�าคญ 2 เหตการณทซอนทบกน

การเลอกทจะใชพระพทธรปปางสมาธยอมมความสอดคลองกบการแสดง

สญลกษณของโพธบลลงกมากกวา ทงหมดนจงน�ามาสค�าตอบของพระราช

นยมในรชกาลท 1 ทมตอพระพทธรปปางสมาธ และในอกทางหนงกชวย

ยนยนวา แผนผงเขตพทธาวาสวดในรชกาลท 1 คอ การจ�าลองสญลกษณ

“ศรษะแผนดน” และ “มชฌมประเทศ” นนเอง

สญลกษณ “ศรษะแผนดน” กบการสถาปนา

ศนยกลางโลกพทธศาสนาสมยรชกาลท 1

หลงจากทไดตความพนทพทธาวาสไปแลววา คอ การแสดงรปสญลกษณ

ของ “ศรษะแผนดน” ใจกลาง “มชฌมประเทศ” ค�าถามสดทายทจะตอง

ตอบ ไดแก ดวยสาเหตใดรชกาลท 1 จงมพระราชนยมทจะใชคตสญลกษณ

นมาท�าการออกแบบแผนผงวดของพระองค ทงๆ ทความเชอในเรองดงกลาว

กปรากฏมาอยางยาวนานแลวในสงคมไทย อยางนอยกปรากฏใหเหนรอง

รอยอยในคมภร “โลกปปตต” และ “อรณวดสตร” แตความเชอนกไมเคย


ถกน�ามาขยายและใชเปนกรอบความคดในการออกแบบอยางชดเจนในงาน

สถาปตยกรรมในอดตของไทยอยางชดเจนมากอน (ยกเวนกรณพระอโบสถ

วดเกาะแกวสทธาราม)15 ค�าตอบของค�าถามดงกลาวอยทการท�าความเขาใจ

บรบททางสงคม การเมอง และวฒนธรรมในสมยรชกาลท 1 อยางถองแท

เพราะปจจยสวนนคอตวสงอทธพลอยางมนยส�าคญตอการออกแบบงาน

สถาปตยกรรมวาจะเกดขนภายใตแนวความคดอยางไร

การลมสลายของอาณาจกรอยธยาไดสรางความตระหนกแกชนชนน�าไทย

เปนอยางมาก เพราะมใชเปนแคการสญเสยทางวตถ แตเปนการลมสลายใน

แงอดมการณรฐ เปนความลมเหลวของระบบการปกครอง ระบบการเมอง

ระบบความเชอ ตลอดจนคานยมตางๆ (นธ 2545, 6 - 9) การสถาปนา

กรงรตนโกสนทรแมในดานหนงดจะเปนการรอฟนอยธยาขนมาอกครง

แตหากพจารณาในอดมการณรฐ (ซงมผศกษาไวมากแลว) กอาจพดไดวา

แกนแทของกรงรตนโกสนทร คอ การปรงอดมการณขนใหมมใชการ

ลอกเลยนของเกาแตอยางใด เปนททราบดวาอดมคตของรฐจารตในภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต คอ การพยายามสรางรปกายภาพของรฐใหเปน

ภาพจ�าลองของจกรวาลตามความเชอทางศาสนาแบบฮนด-พทธ ความ

มนคงของรฐ ตลอดจนความชอบธรรมของชนชนปกครองขนอยกบความ

ส�าเรจในการอธบายอ�านาจตนเองและอ�านาจรฐเขากบเทพปกรณมตางๆ

นอกจากวดเกาะแกวสทธารามแลว ยงมวดอกจ�านวนหนงทมลกษณะทอาจตความไดวามเปา

หมายในแบบเดยวกน อาท วดมหาโพธาราม หรอวดเจดยอดทเชยงใหม วดพระธาตบงพวน

หนองคาย เปนตน จากการศกษาพบวามความตงใจทจะออกแบบใหปรากฏสญลกษณของ

“สตตมหาสถาน” (เชษฐ 2555, 301 - 358)

15


ตลอดจนการสรางความกลมกลนระหวางโครงสรางรฐกบโครงสรางจกรวาล

ตามความเชอทางศาสนา การสรางรปกายภาพทสะทอนคตจกรวาลอยาง

ถกตองสมบรณจะน�ามาซงความเชอวารฐจะมปกตสขตลอดไปเพราะได

ด�าเนนไปตามครรลองของโครงสรางแหงจกรวาลอนเปนสจธรรมสงสด

(Heine-Geldern 1956, 1 - 3)

ดงนน ค�าถามทส�าคญ คอ เมอจกรวาลของอยธยาไดสญสนไปแลว

กรงรตนโกสนทรทถกสถาปนาขนแทนนนไดถกสรางขนภายใตความพยายาม

ทจะสะทอนหรอจ�าลองโครงสรางจกรวาลวทยาในแบบใด

เปนทยอมรบกนทวไปแลววา กรงรตนโกสนทรถกสถาปนาขนภายใต

อดมการณรฐทเนนพระพทธศาสนาเปนหลก กลาวแบบนหากฟงดเผนๆ

แลวอาจจะดไมตางจากรฐจารตทงหลายโดยเฉพาะอยางยงกไมตางจาก

อยธยาแตอยางใด แตความตางทมนยส�าคญกคอ รชกาลท 1 ทรงเนน

ความส�าคญของพทธศาสนาในฐานะเปนกรอบอางองของอ�านาจรฐ

นโยบายรฐ และการอางสทธธรรมตางๆ ของพระองคในปรมาณทมากกวา

กษตรยอยธยาอยางชดเจน การสถาปนากรงรตนโกสนทรขนแทนทอยธยา

นนชนชนไทยสมยรชกาลท 1 ไดอธบายเหตผลของความลมสลายของ

อยธยาโดยอาศยมาตรฐานทางศลธรรมในพทธศาสนาเปนหลก เหนไดจาก

พระราชพงศาวดารทช�าระขนในยคสมยนนแสดงภาพใหเราเหนว า

ปลายสมยอยธยากษตรยไมตงอยในศลธรรม อาท ไดราชสมบตโดยมชอบ

เปนกษตรยทโหดราย ปราศจากความเพยร มไดมหรโอตตปปะ เตมไปดวย

อกศลลามก ฯลฯ ทงหมดนท�าใหบานเมองเกดกลยค และตองแพศกพมา

ในทสด (สายชล 2546, 140 - 143)


การยกอาการเสอมศลธรรมของกษตรยอยธยาวาเปนเหตผลหลกทท�าใหรฐ

ลมสลายยอมสะทอนใหเหนวา มาตรฐานทชนชนน�าสมยรชกาลท 1 ใหความ

ส�าคญมากทสดในการอยรอดของรฐ คอ การตงมนอยในศลธรรมของชนชน

ปกครอง ดวยเหตน จงเปนทเขาใจไดไมยากวากรงรตนโกสนทรทสถาปนา

ขนแทนทอยธยานนยอมจะตองใชมาตรฐานศลธรรมทางพทธศาสนามา

เปนกรอบอางองทางอดมการณแหงรฐอยางแนนอน การอางอดมการณ

ทางพทธศาสนาในการปกครองอาจดประหนงเปนเรองปกตของกษตรย

อยธยาเชนกน ดงจะเหนจากการประกอบพระราชกรณยกจตางๆ ทปรากฏ

ในพระราชพงศาวดารอยธยากนยมอางถงการท�านบ�ารงพระศาสนาใน

ดานตางๆ อยเสมอ แตอยางไรกตามการเนนพทธศาสนาใหเปนหลกอางอง

เชงอดมการณในการปกครองรฐนนกยงไมเหนอยางเดนชดมากนก โดยเฉพาะ

อยางยงถามองในเชงเปรยบเทยบกบยคตนรตนโกสนทร (นธ 2523, 55)

วนย พงศศรเพยร อธบายการเนนพทธศาสนาในสมยรชกาลท 1 วาเปน

ความพยายามทจะสรางกรงรตนโกสนทรใหเปน “รฐพทธ” ในอดมคต

ซงจะเหนไดจากพระราชกรณยกจตางๆ ในรชสมยททรงใหความส�าคญ

กบเรองพทธศาสนาคอนขางมาก ไมวาจะเปนการสงคายนาพระไตรปฎก

การช�าระและแปลวรรณกรรมทางพทธศาสนา การเขาไปจดการกบ

คณะสงฆ การออกกฎหมายควบคมพระสงฆซงไมเคยมมากอน เปนตน

(วนย 2544, 84 - 110) การเนนพทธศาสนาขนเปนอดมการณรฐท�าใหรชกาล

ท 1 ทรงเลอกทจะวางบทบาทของกษตรยในฐานะ “ธรรมราชา” อนมความ

หมายวา ราชาทปกครองดวยธรรม อปถมภพระพทธศาสนา และน�าพาชน

การเนนความเปนธรรมราชาและพทธศาสนาขนเปนอดมการณรฐ (ด สายชล 2546, 193 - 246)16


ทงหลายใหยนดดวยธรรมะประหนงเปนพระโพธสตว16 มองในแงแนวคด

ในการสรางงานสถาปตยกรรมลกษณะอดมการณดงกลาว มความสอดคลอง

เปนอยางดกบการสถาปนาวดพระเชตพนขนดวยแนวคดโลกศาสตรวาดวย

“ศรษะแผนดน”

ดงทไดอธบายไปอยางละเอยดกอนหนานแลววา “ศรษะแผนดน” ตาม

ความเชอของพทธศาสนาเถรวาท คอ แผนดนแรกทถอก�าเนดขนมาในโลกน

กอนเขาพระสเมรและกอนสวรรคชนดาวดงส และศรษะแผนดนยงเปนแผน

ดนทสดทายทจะถกท�าลายไปเมอวนสนโลก ส�าคญทสด “ศรษะแผนดน” คอ

ทตงโพธบลลงกทพระพทธเจาทกพระองคจะตองมาประทบเพอตรสรบน

โลกนและยงเปนทแสดงบพพนมตเมอตนกลปวาในกลปนจะมพระพทธเจา

กพระองคมาตรสร นอกจากน การเกดขนของพระพทธเจา พระอรหนต

พทธสาวก พระจกรพรรดราชลวนแลวแตตองมาจตลงบน “มชฌมประเทศ”

อนมโพธบลลงกตงอยศนยกลางเพยงแหงเดยวเทานน ดวยนยส�าคญของ

สญลกษณ “ศรษะแผนดน” ทมความเกยวของอยางยงกบการเกดขน

ด�ารงอยและดบไปของพทธศาสนา จงไมนาแปลกใจวารชกาลท 1 ยอมจะ

ตองทรงเลอกคตสญลกษณนมาใชในการสรางสถาปตยกรรมดวยเชนกน ดวย

เหตผลอยางนอย 3 ประการดงตอไปน

เหตผลประการแรก คอ การเลอกใชคตสญลกษณนสวนหนงยอมชวยเยยวยา

ความรสกของผคนในยคตนรตนโกสนทรทเพงผานยคสมยบานแตกสาแหรก

ขาด ยคสมยทบานเมองและศาสนาถกท�าลายลงเมอคราวเสยกรงศรอยธยา

ซงภาพของอยธยาทถกเผาท�าลายลงอยางสนเชง คงจะใหภาพเปรยบเทยบ


ไดดงไฟประลยกลปทเผาท�าลายโลกตามความเชอทางศาสนา ดงนน การ

สรางสญลกษณศรษะแผนดนใหเกดขนทวดพระเชตพนกมความหมายเปรยบ

ไดดงการก�าเนดโลก ก�าเนดจกรวาล และก�าเนดพทธศาสนาขนใหมอกครง

เหตผลประการทสอง คอ การก�าหนดใหวดตางๆ ในกรงรตนโกสนทร

โดยเฉพาะอยางยงวดพระเชตพนเปน “ศรษะแผนดน” ยอมสอนยเชง

สญลกษณถงการทกรงรตนโกสนทรทเพงไดรบการสถาปนาขนใหมนนได

กลายสถานะมาเปนศนยกลางของโลกพทธศาสนามสถานะเปนดง “มชฌม

ประเทศ” อนวเศษกลาง “ชมพทวป” อนศกดสทธ เปนพนทแหงเดยวท

จะเปนแดนเกดของพระพทธศาสนา เปนดนแดนศกดสทธแหงเดยวทจะม

พระพทธเจามาตรสร มพระอรหนต พทธสาวก และพระจกรพรรดราช มา

ถอก�าเนด ฯลฯ

เหตผลประการทสาม คอ เมอถงคราวทโลกและจกรวาลจะตองถกท�าลาย

ลงเมอสนกลปน กรงรตนโกสนทรกยงจะเปนแผนดนผนสดทายในโลกและ

จกรวาลทจะเปนทด�ารงอยของพทธศาสนา17

นยเชงสญลกษณทงหมดขางตนคอสงทท�าใหผเขยนคดวาเปนเหตผลส�าคญ

ทท�าใหรชกาลท 1 มพระราชนยมทจะสรางและออกแบบวดของพระองคให

เปน “ศรษะแผนดน” ศนยกลาง “มชฌมประเทศ” ใน “ชมพทวป” มากกวา

การอางความเปนแผนดนสดทายทจะด�ารงพระศาสนานนมใชเรองใหมแตอยางใด ตวอยาง

เชน ความนยมในการตงชอวา “นครชม” หรอ “นครพระชม” มความหมายถง เมอจะสน

พระศาสนา บรรดาพระบรมธาตทบรรจอยตามสถปเจดยตางๆ จะมาชมนมกน ณ ทนครชม

จากนนไฟประลยกลปกจะเผาไหมพระบรมธาตและลางโลกในทสด (ศรศกร 2536, 33)

17


ทจะมพระราชนยมไปในการสถาปนาเขาพระสเมรในแบบดงเดม ซงเปนพระ

ราชนยมทมความสอดคลองกบเปาหมายในการยกพระพทธศาสนาใหกลาย

เปนอดมการณหลกของพระองค

สรป

วงวชาการในอดตเคยมองและจดใหยคตนรตนโกสนทรเปนชวงสมยทเนน

การเลยนแบบอยางหรอสบตอสายสกลชางทางศลปะตลอดจนวฒนธรรม

ประเพณสบชวงมาจากอยธยาตอนปลายและยคตนรตนโกสนทรถกอธบาย

แบงเปน 2 ชวงยอย คอ ชวงทหนงเปนสมยแหงการรอฟนและสบทอดศลปะ

สถาปตยกรรม ตลอดจนวฒนธรรมประเพณตางๆ จากกรงศรอยธยา ยคน

ถอโดยทวไปวาอยในชวงสมยรชกาลท 1 และชวงทสองเปนยคสมยทมการ

พฒนารปแบบทางศลปะและสถาปตยกรรมขนใหม โดยมลกษณะเฉพาะตว

ของยคตนรตนโกสนทรทแตกตางจากอยธยาตอนปลายอยางเกอบจะสนเชง

จากการวจยพบวา งานสถาปตยกรรมในสมยรชกาลท 1 แสดงใหเหน

ความแตกตางอยางมนยส�าคญจากสมยอยธยาตอนปลายอยางชดเจนอยาง

นอย 3 ประการ ดงตอไปน

ประการทหนง คตนยมในการสรางระเบยงคดลอมรอบพระอโบสถ เชน วด

พระเชตพน วดพระศรรตนศาสดาราม วดสระเกศ และวดราชบรณะ เปนตน

ซงไมเคยปรากฏมากอนในสมยอยธยา ดวยสาเหตหลก คอ เปนการออกแบบ

เพอจ�าลองคตความเชอเกยวกบ “ศรษะแผนดน” กลาง “มชฌมประเทศ”


“ในชมพทวป” ไดรบการยกขนเปนสาระส�าคญอยางใหมแทนทเขาพระสเมร

ตามแบบดงเดม

ประการทสอง คอ การยกพระแกวมรกตขนเปนพระพทธรปทส�าคญทสด

ของราชอาณาจกร ความนยมในการสรางหนาบนใหเปนรปพระอนทรทรง

ชางเอราวณมากกวาทจะสรางเปนรปพระนารยณทรงครฑ เชน หนาบนพระ

อโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม วดพระเชตพน หนาบนของอาคารในหม

พระมหามณเฑยร เปนตน ตลอดจนภาพเขยนทนยมเขยนเกยวกบประวต

พระอนทรมากอยางมนยส�าคญ ทงหมดนแตกตางจากสมยอยธยาตอนปลาย

โดยความเปลยนแปลงทเกดขนสมพนธกบอดมคตอยางใหมทเกดขนในสมย

รชกาลท 1 นนกคอ “คตพระอนทร” ไดรบการยกขนเปนอดมการณส�าคญ

ของรฐ และน�ามาซงการออกแบบทางศลปะและสถาปตยกรรมตางๆ โดย

เกยวของยดโยงกบพระอนทร

ประการทสาม คอ ความนยมทจะเลอกพระพทธรปประธานภายในพระ

อโบสถเปน “พระพทธรปปางสมาธ” แตกตางจากคตนยมเดมในสมยอยธยาท

นยม “พระพทธรปปางมารวชย” เชน วดสระเกศ วดพระศรรตนศาสดาราม

วดระฆง วดราชบรณะ วดยานนาวา วดศาลาสหนา และวดพระเชตพน

เปนตน การเลอกพระประธานเปนปางสมาธนสอดคลองกบคตความเชอท

ตองการจะออกแบบใหพระประธานภายในพระอโบสถเปนสญลกษณจ�าลอง

ของ “ศรษะแผนดน” ศนยกลาง “มชฌมประเทศ” ใน “ชมพทวป”

ขอคนพบใหมทง 3 ประการ คอ ลกษณะทางศลปะและสถาปตยกรรมอยาง

ใหมทเกดขนในสมยรชกาลท 1 ทแตกตางออกจากความเชอดงเดมทวา


งานศลปะและสถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1 คอ การลอกเลยนทงในดาน

รปแบบและแนวความคดในการสรางงานศลปะและสถาปตยกรรมมาจาก

สมยอยธยาตอนปลายทงหมด



กรมศลปากร. 2535. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม 2 (ไตรภมโลก

วนจฉยกถา). กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร.

กรมศลปากร. 2530. สมดภาพไตรภมฉบบภาษาเขมร. กรงเทพมหานคร:


กรมศลปากร. 2542. สมดภาพไตรภมฉบบกรงศรอยธยา-ฉบบกรงธนบร.

กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร.

กรมศลปากร. 2547. สมดภาพไตรภมฉบบอกษรธรรมลานนาและอกษรขอม.


กรมศลปากร. 2552. สมดภาพไตรภมฉบบอกษรขอมภาษาไทย .


กองวรรณกรรมและประวตศาสตร . 2543. พระพทธรปส�าคญ .


เกอพนธ นาคบปผา. 2520. พระอนทรในวรรณคดสนสกฤต บาล และ

วรรณคดไทย. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต แผนกวชาภาษา

ตะวนออก บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.


ไขศร ศรอรณ. 2546. พระพทธรปปางตางๆ ในสยามประเทศ: ประวต

ความเปนมาของพระพทธรปปางตางๆ ตงแตมหาภเนษกรมณถง

มหาปรนพพาน. กรงเทพมหานคร: มตชน.

ไขแสง ศขะวฒนะ. 2526. วดพทธศาสนาทไดรบอทธพลศลปะจนในสมย

ต นรตนโกสนทร . กรงเทพมหานคร: โรงพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

สมใจ นมเลก. 2516. สถาปตยกรรมแบบพระราชนยมในสมยพระบาท

สมเดจพระนงเกลาเจาอยหว. สารนพนธประกาศนยบตรชนสง

ภาควชาศลปสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

จตร ภมศกด. 2547. สงคมไทยลมแมน�าเจาพระยากอนสมยศรอยธยา.

กรงเทพมหานคร: ฟาเดยวกน.

จลทศน พยาฆรานนท. 2522. “ศลปกรรมในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธ

ยอดฟ าจฬา โลก .” ใน น ราศท าดนแดงหลวงยกรบตร

ราชบร ศลปกรรมในสมยรชกาลท 1. กรงเทพมหานคร: บณฑต

การพมพ.

ชาญวทย เกษตรศร. 2524. “มองประวตศาสตรตนรตนโกสนทร.”

ศลปวฒนธรรม 2 (เมษายน): 14 - 25.

ชาตร ประกตนนทการ. 2553. “คตสญลกษณ ‘ศรษะแผนดน’ วดพระเชตพน:

การสถาปนาศนย กลางโลกพทธศาสนาสมยรชกาลท 1.”

ศลปวฒนธรรม 31 (เมษายน): 84 - 111.


เชษฐ ตงสญชล. 2555. สตตมหาสถาน: พทธประวตตอนเสวยวมตตสขกบ

ศลปกรรมอนเดยและเอเชยอาคเนย. กรงเทพมหานคร: เมองโบราณ.

ณฏฐภทร จนทวช. 2545. กรมพระราชวงบวรสถานมงคลกบงานศลปกรรม

แบบพระราชนยม. กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร.

ไตรภมโลกวนจฉย เลม 5 วาดวยชมภทวปและปาหมพานต. สจช. หมธรรมคด.

เลขท 5. ต 107. มดท 2.

ทพากรวงศ, เจาพระยา. 2539. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรรชกาล

ท 1 ฉบบเจาพระยาทพากรวงศ: ฉบบตวเขยน. ช�าระตนฉบบโดย

นฤมล ธ ร วฒน . บรรณาธ การ โดย น ธ เ อ ยวศร ว งศ .

กรงเทพมหานคร: อมรนทรวชาการ.

นภาพร เลาสนวฒนา. 2541.“จตรกรรมในพระทนงไพศาลทกษณและพระ

ราชพธบรมราชาภเษก.” เมองโบราณ 24 (ตลาคม - ธนวาคม):

26 - 35.

นธ เอยวศรวงศ. 2545. “200 ปของการศกษาประวตศาสตรไทยและทางขาง

หนา.” ใน กรงแตกพระเจาตากฯ และประวตศาสตรไทยวาดวย

ประวตศาสตรและประวตศาสตรนพนธ. กรงเทพมหานคร: มตชน.

. 2523. ประวตศาสตรรตนโกสนทรในพระราชพงศาวดารอยธยา.

กรงเทพมหานคร: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.


นธ เอยวศรวงศ. 2543. ปากไกและใบเรอ: รวมความเรยงวาดวยวรรณกรรมและ

ประวตศาสตรตนรตนโกสนทร. กรงเทพมหานคร: แพรวส�านกพมพ.

นยะดา เหลาสนทร (บรรณาธการ). 2544. “จารกเรองทรงสรางวดพระเชตพน

ครงรชกาลท 1.” ใน ประชมจารกวดพระเชตพน.กรงเทพมหานคร:

คณะสงฆวดพระเชตพน.

. 2555. ไตรภมโลกวนจฉยกถา ส�านวนท 1. กรงเทพมหานคร

ลายค�า.

บ�ารง ค�าเอก. 2550. รายงานการวจยเรองอทธพลของศาสนาพราหมณ-ฮนด

ในสมยรตนโกสนทรตอนตน. กรงเทพมหานคร: ภาควชาภาษา

ตะวนออก คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

ประชมจารกวดพระเชตพน เลม 1. 2472. พระนคร: โรงพมพโสภณ

พพรรฒ นากร.

ประชมพระราชปจฉา. 2516. กรงเทพมหานคร: โรงพมพไทยวฒนาพานช.

(ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดพมพถวายสมเดจพระญาณสงวร

เจาอาวาสวดบวรนเวศวหารในการฉลองพระชนมายครบ 60 ทศ

วนท 3 ตลาคม พ.ศ. 2516).

ปารสทธ เลศคชาธาร. 2546. “สญลกษณแหงจกรวาลในพระราชพธสมย

พระเจาปราสาททอง.” เมองโบราณ 29(มกราคม - มนาคม):

48 - 53.


พระคลง (หน), เจาพระยา. 2506. สมบตอมรนทรค�ากลอน. พระนคร: โรงพมพ

อาศรมอกษร. (พมพเปนอนสรณในงานฌาปนกจศพนายประทน

พนธพทยแพทย 13 สงหาคม พ.ศ. 2506).

พระวนรตน, สมเดจ. 2521. สงคตยวงศ พงศาวดารเรองสงคายนาพระธรรม

วนย. แปลโดย พระยาปรยตธรรมธาดา (แพ ตาลลกษมณ).


พรยะ ไกรฤกษ. 2551. ลกษณะไทย 1 พระพทธปฏมา อตลกษณพทธศลป

ไทย. กรงเทพมหานคร: ธนาคารกรงเทพ.

รตนปญญาเถระ, พระ. 2547. “พระรตนปฏมา ต�านานพระแกวมรกต.”

ใน พระแกวมรกต. บรรณาธการโดย สจตต วงษเทศ. กรงเทพมหานคร:

มตชน.

รงโรจน ภรมยอนกล. 2552. การศกษาเชงวเคราะหทมาของสมดภาพไตรภม.

วทยานพนธ ปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมย

ประวตศาสตร ภาควชาโบราณคด บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร.

ไรท, ไมเคล. 2547.“แผนทโลกพทธศาสนา ฉบบพนเมองสยาม.”

ศลปวฒนธรรม 25(กมภาพนธ): 112 - 123.

วชร วชรสนธ. 2548. วดพระเชตพน: มชฌมประเทศอนวเศษในชมพทวป.



วจตรธรรมปรวตร, พระยา. (บรรณาธการ). 2470. แถลงการณคณะสงฆ

เลม 15 ภาค 9. พระนคร: โรงพมพบ�ารงนกลกจ.

. 2471ก. แถลงการณคณะสงฆ เลม 16 ภาค 2. พระนคร:

โรงพมพ บ�ารงนกลกจ.

. 2471ข. แถลงการณคณะสงฆ เลม 16 ภาค 9. พระนคร:

โรงพมพ บ�ารงนกลกจ.

วนย พงศศรเพยร. 2544. ปรทรรศนประวตศาสตร. กรงเทพมหานคร:

รงแสงการพมพ.

วไลรตน ยงรอต. 2539. “จกรวาลกบพระอนทรในจตรกรรมฝาผนง.”

เมองโบราณ 22 (ตลาคม - ธนวาคม): 81 - 84.

ศรศกร วลลโภดม.“ความมหศจรรยของก�าแพงเพชร.”เมองโบราณ 19

(เมษายน - มถนายน 2536): 33.

. 2535. “พระเจาปราสาททองกบวดไชยวฒนารามและจกรพรรด

ราช.” ศลปวฒนธรรม 13 (สงหาคม): 60 - 63.

. 2544. พฒนาการทางสงคม-วฒนธรรมไทย: Socio-cultural

Development in Thai History. บรรณาธการโดย เอกวทย

ณ ถลาง. กรงเทพมหานคร: อมรนทร.

ศกดชย สายสงห. 2551. งานชางสมยพระนงเกลาฯ. กรงเทพมหานคร:

มตชน.


ศกดชย สายสงห. 2553. รายงานการวจย พระพทธรปในประเทศไทย: รปแบบ

พฒนาการ และความเชอของคนไทย. นครปฐม: มหาวทยาลยศลปากร.

ศานต ภกดค�า. 2550. “จตรกรรมวรรณคดไทยในพระอโบสถวดราช

บรณะ.” เมองโบราณ 33 (กรกฎาคม - กนยายน): 78 - 92.

ศรพจน เหลามานะเจรญ. 2550.“แนวคดในการออกแบบจตรกรรม

ฝาผนงอโบสถวดเกาะแกวสทธาราม ประตมานวทยากบการ

แสดงออกเชงชาง.” เมองโบราณ 33 (มกราคม - มนาคม): 88 - 94.

สมใจ นมเลก. 2516. สถาปตยกรรมแบบพระราชนยมในสมยพระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหว. สารนพนธประกาศนยบตรชนสง ภาควชา

ศลปสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

สนต เลกสขม. 2546. “ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม: จตรกรรม

ฝาผนงสมยรชกาลท 3.” เมองโบราณ 29 (ตลาคม - ธนวาคม):

53 - 55.

สายชล สตยานรกษ. 2546. พทธศาสนากบแนวคดทางการเมองในรชสมย

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (พ.ศ.2325 - 2352).


สรยา รตนกลและคณะ. 2550. พระอารามหลวงในกรงเทพมหานคร.

นครปฐม: มหาวทยาลยมหดล.


เสนอ นลเดช. 2545. ประวตศาสตรสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

เสมอชย พลสวรรณ. 2539. สญลกษณในงานจตรกรรมไทยระหวางพทธ

ศตวรรษท 19 ถง 24. กรงเทพมหานคร: ส�านกพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร.

แสงโสม เกษมศร, ม.ร.ว. และวมล พงศพพฒน. 2515. ประวตศาสตรสมยกรง

รตนโกสนทร รชกาลท 1 ถงรชกาลท 3 (พ.ศ.2325 - 2394).

กรงเทพมหานคร: ส�านกท�าเนยบนายกรฐมนตร.

ฮอลลงก า , ซลว . 2541.“พระอนทร : บทบาทในพทธประว ต .”

ศลปวฒนธรรม 20 (ธนวาคม): 120 - 122.

Crawfurd, John. 1967. Journal of an Embassy to the Courts of Siam

and Cochin China. Kuala Lumpur: Oxford University Press.

Heine-Geldern, Robert. 1956. Conceptions of State and Kingship

in Southeast Asia. Ithaca, N.Y.: Cornell University.

Kramrisch, Stella. 1976. The Hindu Temple vol 1. Deli:

Motilal Bandrsidass.


การเปลยนความหมายของ การสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ในสมยรชกาลท 1 ถงรชกาลท 5 แหงกรงรตนโกสนทร1 สมทธ ถนอมศาสนะ

นสตระดบดษฎบณฑต ภาควชาประวตศาสตร

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

บทคดยอ

การสงคายนาพระไตรปฎกไดเคยเกดขนในบรเวณประเทศไทยปจจบนอย

2 ครง คอ การสงคายนาครงท 8 (พ.ศ.2020) ในแผนดนพระเจาตโลกราช

แหงลานนา และการสงคายนาครงท 9 (พ.ศ.2331) ในแผนดนพระบาท

สมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก หรอรชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร ซงใน

มมมองทางพทธศาสนาอาจกลาวไดวา การสงคายนาเปนเหตการณอน

ยงใหญทแสดงใหเหนถงอ�านาจและบารมของผปกครอง

บทความชนนไดปรบปรงจากรายงานของผเขยนในขณะศกษาระดบปรญญามหาบณฑตเมอ

พ.ศ. 2544 ในวชา HS 370 ประวตศาสตรไทยสมยโบราณ สาขาวชาประวตศาสตร คณะ

ศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร โดยมผสอน คอ ผชวยศาสตราจารยอดศร หมวกพมาย

1


การเปลยนความหมายของ การสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ในสมยรชกาลท 1 ถงรชกาลท 5 แหงกรงรตนโกสนทร1

อยางไรกตาม การสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ทดจะมความส�าคญใน

เอกสารของรตนโกสนทรนนกลบมไดรบความส�าคญมากนกในต�านานทาง

ศาสนาของลานนา โดยต�านานทางศาสนาเลมส�าคญอยางชนกาลมาลปกรณ

มองวาเปนแคการช�าระอกษรเทานน บทความนไดวเคราะหปรากฏการณ

ดงกลาวเพอแสดงใหเหนถงการเปลยนความหมายของการสงคายนาพระ

ไตรปฎกทสมพนธกบมมมองทางศาสนาของชนชนน�าในสมยรตนโกสนทร


Alteration of Meaning of 8th Tipitaka 's Sangayana in the Reign of King Rama I, Rattanakosin Period.

Samiddhi Thanomsasana

Ph.D. Candidate, Department of History, Faculty of Arts,

Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand.

ABSTRACT

In our present understanding, the Buddhist Councils or the

Sangayana of Tipitaka (The councils set up for revising the

Buddhist Scriptures of Tipitaka) has been held in Siam twice. The

first one is the Eighth Sangayana (2020 B.E.), held during the era

of King Tilokkaraj of the Lan Na Kingdom; while the second one

is the Ninth Sangayana (2331 B.E.), held during the era of King

Rama I of the Rattanakosin Kingdom. In Buddhist perspective,

the Sangayana is deemed as a very important event because

it is an event that signifies the power and virtues of the rulers

who initiate it.


What is striking is why an account of such an important event

in the eyes of Rattanakosin people, which they perceive

as the Eighth Sangayana, is absent from its contemporary

Lan Na's Buddhist Chronicles. Instead, it appears abundantly

in the Chronicles and Buddhist Chronicles of the Rattanakosin

period. Here, I take this incident as a starting point of analysis. I

propose that the phenomenon reflects how the meaning of the

Sangayana of Tipitaka has been changed according to the changing

perspective on religion of the rulers of Rattanakosin the period.


เปนททราบกนโดยทวไปในหมคนไทยผมความรทางดานศาสนาวาการ

สงคายนาพระไตรปฎกทผานมาในอดตนนมทงหมด 9 ครง และเกดขนใน

แผนดนทเปน “รฐ-ชาต” ไทยปจจบน 2 ครง คอ การสงคายนาครงท 8

(พ.ศ.2020) ในแผนดนพระเจาตโลกราชแหงลานนา (ครองราชย พ.ศ.

1985 - 2030) และการสงคายนาครงท 9 (พ.ศ.2331) ในแผนดนพระบาท

สมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก หรอรชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร

(ครองราชย พ.ศ. 2325 - 2352) ซงนบเปนเหตการณทยงใหญทสดเหตการณ

หนงของประวตศาสตรพทธศาสนา

แนนอนวาการสงคายนาทง 2 ครงเกดขนตางกรรมตางวาระและไมมสงใด

สมพนธกนแมแตนอยนอกเสยจากวาเปนการสงคายนาพระไตรปฎกเหมอน

กนเทานน อยางไรกตาม บทความนตองการน�าเสนอวาการเกดขนของการ

สงคายนาพระไตรปฎกทง 2 ครงดงกลาวมความสมพนธกนจนถงระดบทวา

หากไมมการสงคายนาพระไตรปฎกครงท 9 กจะไมปรากฏเรองเลาเกยวกบ

การสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ความสมพนธกนดงกลาวมไดเกดขนใน

ระดบของตวเหตการณ (การกระท�าหนงกอใหเกดอกการกระท�าหนงในเชง

สาเหต - ผลลพธ) แตเกดขนในระดบของโลกทศนทางการเมองทสรางมม

มองเกยวกบการสงคายนาขนมา ดงนน การท�าความเขาใจการสงคายนา

พระไตรปฎกทง 2 ครง อาจเปนตวอยางอนดทท�าใหเรามองเหนถงการสราง

องคความรบางประการทมไดขนอยกบตวเหตการณจรง แตขนอยกบการ

สรางความหมายและมโนทศนทมตอตวเหตการณ


การสงคายนาครงท 8 กบเอกสารของลานนา

ในอนดบแรกจะกลาวถงการสงคายนาพระไตรปฎกครงสมยพระเจาตโลก

ราชในโลกทศนของชนชนน�าของลานนาเสยกอน อาจกลาวไดวานบตงแต

พทธศาสนาไดเขามาประดษฐานในดนแดนลานนาและชนชนน�าของลานนา

ตางยอมรบนบถอเปนศาสนาหลกของทองถนแลว พทธศาสนากไดมความ

เจรญรงเรองเรอยมา โดยเฉพาะในระหวางพทธศตวรรษท 20 และ 21 พทธ

ศาสนามความเจรญถงขนสงสด มบทบาทอยางส�าคญในการกอเกดกวและ

ผลงานทางวรรณกรรมอยางมากมาย (พรรณเพญ 2540, 17) วรรณกรรม

พทธศาสนาเหลานไมเพยงแตจะแสดงใหเหนถงความรความสามารถของผ

รจนาเทานน แตยงสะทอนถงคานยม จรยธรรม ตลอดจนโลกทศนของสงคม

ลานนาในสมยนนอกดวย โดยวรรณกรรมทเกยวกบพทธศาสนาของลานนา

นนมเปนจ�านวนมาก ทงทเปนวรรณกรรมประเภทคมภรตางๆ เชน มงคลถ

ทปน โยชนาวชย วสทธมคคทปน เปนตน หรอวรรณกรรมประเภทโลก

ศาสตร เชน จกรวาฬทปน ตลอดจนวรรณกรรมประเภทต�านานทบรรยาย

ความเปนไปของศาสนา เชน ชนกาลมาลปกรณ ต�านานมลศาสนา ต�านาน

มลศาสนาวดปาแดง จามเทววงศ เปนตน

ในวรรณกรรมพทธศาสนาทมอยเปนจ�านวนมากน ต�านานประวตศาสนาท

เปนทรจกกนดและมกจะนยมอางองมากทสด คอ ชนกาลมาลปกรณ ซงพระ

รตนปญญาเถระแตงขนในป พ.ศ. 2060 ตรงกบแผนดนพระเจาตลกปนดดา

ธราช (พระเมองแกว) (รตนปญญาเถระ 2510, 170 - 171) เชอกนในหม

ผเชยวชาญวาใหรายละเอยดของเหตการณทถกตองแมนย�าทสด (ประเสรฐ


2540, 38) อาจกลาวไดวา ต�านานดงกลาวเปนบทบนทกเหตการณทาง

ประวตศาสตรในแงมมของพทธศาสนา อยางไรกตาม นาสนใจวาในหนงสอ

ต�านานทใหความส�าคญกบเหตการณในทางศาสนาเลมนกลบมไดบนทก

เหตการณทวาดวยการ “สงคายนา” พระไตรปฎกเอาไว โดยในการบรรยาย

ถงชวงป พ.ศ.2020 อนเปนปทพระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา

พระราชพงศาวดารรตนโกสนทร ฉบบเจาพระยาทพากรวงศ และพงศาวดาร

โยนกบนทกวามการ “สงคายนา” พระไตรปฎกครงท 8 นน ในหนงสอ

ชนกาลมาลปกรณกลบกลาวไวเพยงวา “ตอจากนนในปวอก จลศกราช 838

(พ.ศ.2020)2 โปรดใหสรางมหาวหารในอารามนน” (รตนปญญาเถระ 2510,

128) กลาวคอ ชนกาลมาลปกรณบนทกไวเพยงวาในป พ.ศ.2020 พระเจา

ตโลกราชไดโปรดใหสรางมหาวหารขน

เอกสารอกชนหนงทเลาถงการสงคายนาครงท 8 คอ สงคตยวงศ อนเปนผล

งานของสมเดจพระพนรตน วดพระเชตพนวมลมงคลาราม (พนรตน 2536,

201 - 202) ในงานชนดงกลาวไดกลาวถงการสงคายนาพระไตรปฎกครง

ท 8 ในแผนดนลานนา โดยบอกวาเกดขนในจลศกราช 845 (พ.ศ.2027) (ตาง

จากพระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขาและฉบบเจาพระยาทพากรวงศ

7 ป) อยางไรกตาม ในชวงปดงกลาวชนกาลมาลปกรณกกลาวเพยงวา

“ตอจากนนปเถาะ จลศกราช 845 (พ.ศ.2027) วนพธ ขน 3 ค�า เดอน 8

จนทรเสวยสตภสฤกษ พระเจาสรธรรมจกรพรรดพลกราชาธราช (คอ พระเจา

ศกราชในชนกาลมาลปกรณเปนการนบศกราชตามแบบลงกา พทธศกราชจะเรวกวาศกราช

ทางใต (อยธยาและรตนโกสนทร) เปนเวลา 1 ป จลศกราชตองบวกดวย 1182 จงจะเทากบ

พทธศกราช

2


ตโลกราช) ทรงมอบภาระใหสหโคตเสนาบดและอาณากจจาธบดมหาเสวย

อ�ามาตย หลอพระพทธรปทองสมฤทธองคใหญ ทองหนกประมาณสามสบสาม

แสน ใหมลกษณะเหมอนพระพทธรปแบบลวประ หลอทวดปาตาลมหาวหาร

ทางทศตะวนตกเฉยงใตราชธานเชยงใหม ครงหลอเสรจแลวพระมหากษตรย

ทรงอญเชญพระบรมสารรกธาตประมาณ 500 องคกบพระพทธรปแกวทอง

และเงนจากหอธาตสวนพระองคมาบรรจไวในพระเศยรพระพทธรปสมฤทธ

องคใหญ ไดยนวาครงนนพระมหาเถรในอารามนนชอ ธรรมทนนะ ไดเปน

เจาคณะและเปนพระอปชฌายดวย ฝายพระเจาสรธรรมจกรพรรดพลกราช

ครองราชสมบตได 45 ป สวรรคตในปมะแมและพระองคมพระชนมพรรษา

ได 78 ป” (รตนปญญาเถระ 2510, 133 - 134)

จะเหนไดวาขอความดงกลาวเปนเรองของการหลอพระพทธรปและการ

อญเชญพระบรมสารรกธาตมาบรรจไวในพระเศยรพระพทธรป ไมไดเกยวของ

กบการสงคายนาพระไตรปฎกแตอยางใด ถาเชนนนความรทวามการสงคายนา

พระไตรปฎกในสมยพระเจาตโลกราชนนมาจากแหลงใด ? ในเมอคมภรทาง

ศาสนาทส�าคญทสดฉบบหนงของลานนาไมไดบนทกถงเหตการณทควรจะ

ส�าคญนไว ?

หากอานชนกาลมาลปกรณตอไปจนถงบทของพระเจาตลกปนดดาธราช

(พระเมองแกว พระราชนดดาของพระเจาตโลกราช) จะพบขอความหนง

ทอาจอางองไปถงการสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ได ขอความดงกลาว

เปนการกลาวถงการฉลองหอไตรและเทาความไปถงเรองราวในสมยพระเจา

ตโลกราชวา


“แลวใหกลาวค�าสตยปฏญญาทามกลางพระรตนตรย แลวใหดมน�าพพฒน

สตย เมอครงเดมพระเจาสรธรรมจกรรพรรดพลกราชาธราช (พระราช

ปยกา) ทรงคดเลอกมหาเถรผทรงพระไตรปฎก แลวโปรดใหช�าระอกษรพระ

ไตรปฎก พระมหากษตรยพลกปนดดาธราชทรงอบรมสมโภชหอไตรในวดมหา

โพธารามเปนการใหญ เพอใหเปนทไวพระไตรปฎกฉบบช�าระแลวครงพระเจา

พลกนน” (รตนปญญาเถระ 2510, 149) (เนนโดยผเขยน)

ขอความดงกลาวใกลเคยงกบในหนงสอชนกาลมาลน (ชนกาลมาลปกรณฉบบ

แปลเปนภาษาไทยในสมยรชกาลท 1) ความวา

“อยมาในกาลวนหนง (พระเจาตลกปนดดาธราช) ทอดพระเนตรเหนหอพระ

มณเฑยรธรรมในมหาโพธารามนนคร�าครา จงมาทรงพระด�ารหวา หอไตรน

สมเดจพระไอยกาธราชแหงเราสรางไว พระไตรปฎกในหอไตรนเลาสมเดจ

พระไอยกาธราชแหงเราเปนสาสนปถมภกนมนตพระมหาเถรทงหลายอน

ทรงพระไตรปฎกใหช�าระเปนอนด บดนหอไตรเกาคร�าคราลงแลวควรอาตมา

จะปฏสงขรณไว” (ชนกาลมาลน, ร.ศ.127, 231 - 232) (เนนโดยผเขยน)

หลงจากนนชนกาลมาลนกกลาวถงการสมโภชหอไตรและการส�าแดง

พระไตรปฎกตงแตขน 8 ค�า เดอนอายจนถงวนเพญเดอนเดยวกน

สวนเอกสารทางศาสนาอนๆ เชน ต�านานมลศาสนา ต�านานมลศาสนา

ฉบบวดปาแดง ต�านานวดปาแดง สงหนวตกมาร ต�านานมลศาสนาฝาย

วดสวนดอก ต�านานมลศาสนาฝายวดยางควง หรอเอกสารทางฝายเมองอยาง

พนเมองเชยงใหม สบหาราชวงศ พนเมองนาน เปนตน กไมมการกลาวถง


การสงคายนาครงน (ไมแมแตจะกลาวถงสงทเรยกวา “การช�าระอกษรพระ

ไตรปฎก” ดงกลาว) ทงๆ ทหากนบตามศกราชแลว เอกสารเหลานแตงขน

หลงสมยพระเจาตโลกราชทงสน และมไมนอยทยกยองพระเจาตโลกราชเปน

พเศษ3 จงอาจกลาวไดวาเทาทผเขยนพบมเพยงชนกาลมาลปกรณเทานนท

กลาวถงการกระท�าทใกลเคยงกบการสงคายนาอยาง “การช�าระอกษรพระ

ไตรปฎก”

เชนในหนงสอพนเมองเชยงใหมไดยกยองพระเจาตโลกราชเปน “พระเปนเจา” ขณะทกษตรย

ลานนาองคอนเปนแค “พญา” หรอ “เจาพญา”

3

อยางไรกด ขอสงเกตทนาสนใจกคอ การกลาวถง “การช�าระอกษรพระ

ไตรปฎก” ในชนกาลมาลปกรณนน ไดถกเอยขนในฐานะของบรบทเสรม

เพออธบายสาเหตของการสมโภชหอไตรในป 2060 เทานน ไมมรายละเอยด

หรอกระทงวนเดอนปของการ “ช�าระอกษร” ครงน ทงทพระรตนปญญา

ผแตงเปนพระในนกายวดปาแดงซงเปนนกายทพระเจาตโลกราชเปนองค

อปฏฐากทส�าคญ อกทงหนงสอชนกาลมาลปกรณกไดแสดงใหเหนถง

การเคารพยกยองพระเจาตโลกราชเปนอยางสง หากพระเจาตโลกราช

ทรงประกอบพธกรรมทยงใหญอยางใดอยางหนงชนกาลมาลปกรณคงไม

หลกเลยงทจะใหพนทบางสวนแกเหตการณนน ดงนน จงอาจกลาว

อกนยหนงไดวา “การช�าระอกษรพระไตรปฎก” ในสมยพระเจาตโลกราช

อาจจะไม ได มความส�าคญในสายตาของภกษล านนาสกเท าไรนก

(อยางนอยกในสายตาของภกษผ แตงคมภร ศาสนาตางๆ) หรออาจ

กลาวไดวาหากไมมการสมโภชหอไตรในป พ.ศ.2060 “การช�าระอกษร”

ในสมยพระเจาตโลกราชกคงไมไดรบการบนทกถง


จากทกลาวมาขางตนจะเหนไดวา ต�านานของฝงลานนานนไมไดกลาวถง

การสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 แมแตนอย (แมจะนบ “การช�าระอกษร

พระไตรปฎก” ในสมยพระเจาตโลกราชรวมไปดวยกตาม) ถาเชนนนท�าไม

“การช�าระอกษร” ทพระภกษลานนาไมไดใหความส�าคญถงกลายมาเปน

“การสงคายนาพระไตรปฎก” ทยงใหญได และความรดงกลาวไดเกดขน

ในบรบทใดเปนสวนทจะกลาวถงตอไปขางหนา

การสงคายนาพระไตรปฎกทง 9 ครง

กอนจะกลาวถงการเกดขนของ “ความร” เกยวกบการสงคายนาพระไตรปฎก

สมยพระเจาตโลกราช หรอทเรยกกนในปจจบนวาการสงคายนาพระไตรปฎก

ครงท 8 ตอไปนน ในหวขอนผเขยนจะสรปถงการสงคายนาพระไตรปฎก

ทง 9 ครงตามความเขาใจของภกษในตอนตนรตนโกสนทรอยางสมเดจ

พระพนรตน และจะสรปถงความเหมอนหรอความตางของการเลาเรองเกยว

กบการสงคายนาครงตางๆ ตอไปในรปของตาราง ดงน4

ขอมลดงกลาวผเขยนสรปจากสงคตยวงศซงเปนงานวรรณกรรมศาสนาฉบบแรกทกลาวถงการ

สงคายนาพระไตรปฎกครบทง 9 ครง

4


ตารา

งแสด

งการ

สงคา

ยนาพ

ระไต

รปฎก

ตามค

วามเ

ขาใจ

ของป

จจบน

ทง 9

ครง






จากเนอหาในตารางขางตนจะเหนไดวา การสงคายนาพระไตรปฎกทง 9 ครง

ทผานมาแมจะเกดตางวาระตางสมย แตมการกระท�าทงสนเพยง 5 แบบ ดงน

แบบท 1 มความขดแยง การถกเถยง ซงจะน�าไปสการสงคายนาพระธรรมค�า

สอนใหเปนแบบเดยวกนเพอใหศาสนาบรสทธทสด (ครงท 1 - 3)

แบบท 2 การเผยแพรพระไตรปฎกเขาสลงกา (ครงท 4)

แบบท 3 มการบนทกพระไตรปฎกเปนลายลกษณอกษร (ครงท 5)

แบบท 4 แปลและเรยบเรยงเปนอกภาษาหนง (ครงท 6 - 7)

แบบท 5 เวลาผานมานานพระไตรปฎกมสวนทวปลาสจงตองช�าระ ตรวจสอบ

แกไขสวนทวปลาสใหบรบรณเพอยกยอพระศาสนา (ครงท 8 - 9)

ดงนน การสงคายนาพระไตรปฎกจงมไดมความหมายทแนชดตงแตแรก แต

แปรผนไปตามโลกทศนของพระภกษ (หรอชนชนน�า) ในแตละยคสมย ดวย

เหตทโลกทศนตางกนนนเองท�าใหคมภรทางศาสนาตางๆ มองเหตการณ

สงคายนาพระไตรปฎกไมเหมอนกน และมการนบจ�านวนครงของการ

สงคายนาทแตกตางกน ดงน

1. ชนกาลมาลปกรณ กลาวถงการสงคายนาครงท 1 - 3 และ 5

2. ต�านานมลศาสนา กลาวถงการสงคายนาครงท 1 - 3

3. สทธมมสงคทหะ กลาวถงการสงคายนาครงท 1 - 4


4. จฬสทธมมสงคหะ เหมอนสทธมมสงคหะ

5. ญาโณทยปกรณ กลาวถงการสงคายนาครงท 1 - 5

6. สงคตยวงศ กลาวถงการสงคายนาครงท 1 - 9

(ตวเลขจ�านวนครงใชตามสงคตยวงศ)

ชนกาลมาลปกรณแตงในแผนดนลานนาชวงพทธศตวรรษท 21 ต�านาน

มลศาสนานนไมทราบเวลาแตงแนชดแตนาจะแตงกอนชนกาลมาลปกรณ

(พทธญาณและพทธพกาม 2530, 4) สวนสทธมมสงคหะเชอวานาจะเปน

พระภกษชาวอยธยาแตงในพทธศตวรรษท 20 ในสมยของพระบรมราชา

ท 1 หรอขนหลวงพระงว (สภาพรรณ 2533, 226) สวนจฬสทธมมสงคหะ

เปนการยอคมภรสทธมมสงคหะใหมเนอหาสนลงและอานงายขน นาจะ

แตงในราวๆ พทธศตวรรษท 21 (สภาพรรณ 2533, 241 - 242) ในขณะ

ทญาโณทยปกรณเปนพระภกษชาวอยธยาแตงในพทธศตวรรษท 22 (สภา

พรรณ 2533, 516) และสงคตยวงศเปนผลงานของพระภกษรตนโกสนทร

ในตนพทธศตวรรษท 24 โดยในจ�านวนนสงคตยวงศเปนฉบบทมจ�านวนครง

ในการสงคายนามากทสด

จะเหนไดวาชนกาลมาลปกรณและต�านานมลศาสนาของลานนาบนทกไว

ตองกนวามการสงคายนาครงท 1 - 3 เกดขน ในชนกาลมาลปกรณไดกลาว

เพมเตมถงการสงคายนาครงท 5 ของสงคตยวงศ (เรองกาลพระไตรปฎก

ขนสใบลาน) ในฐานะของการสงคายนาครงท 4 (รตนปญญาเถระ 2510,


76) ซงไมมในต�านานมลศาสนา สวนการสงคายนาครงท 4 และ 6 ของ

สงคตยวงศนนชนกาลมาลปกรณไดบนทกในฐานะเหตการณทเกยวของกบ

พทธศาสนา แตไมใชเรองของการ “สงคายนา” คอ เรองพระมหนทรเถระ

มาลงกาทวป (รตนปญญาเถระ 2510, 60) และเรองพระพทธโฆษาจารยไป

ลงกาทวป (รตนปญญาเถระ 2510, 89) จะเหนไดวาขณะทต�านานมลศาสนา

นบเพยงการกระท�าแบบท 1 เปนการสงคายนา ชนกาลมาลปกรณไดนบแบบ

ท 3 เพมขนมาดวย สวนเหตการณแบบอนๆ นนไมนบเปนการสงคายนา

ส�าหรบสทธมมสงคหะกลาวถงการสงคายนาครงท 1 - 4 คมภรเลมนแตงกอน

ชนกาลมาลปกรณประมาณรอยกวาป (และอาจจะใกลเคยงกบมลศาสนา)

โดยพระธรรมกตตเถระ พระภกษชาวอยธยาซงไดไปลงกา (สภาพรรณ 2533,

231) ในขณะทญาโณทยปกรณซงแตงภายหลง (พทธศตวรรษท 22) กลาว

ถงการสงคายนาวาม 5 ครง แตทเหมอนกน คอ ทงสองฉบบกลาวถงการ

สงคายนาครงท 6 และ 7 (ของสงคตยวงศ) เพยงในฐานะของเหตการณทาง

ศาสนาเชนกน (ญาโณทยปกรณ 2534, 83, 87, 91 - 92) แสดงใหเหน

วาสทธมมสงคหะทแตงในพทธศตวรรษท 20 มองวาการกระท�าแบบท 1

และ 2 เปนการสงคายนา ขณะทญาโณทยปกรณทแตงในอยธยาราวพทธ

ศตวรรษท 22 มองวาการจารค�าสอนลงในใบลาน (แบบท 3) กนบเปนการ

สงคายนาเชนกน แตยงไมนบการแปลและการช�าระอกษรพระไตรปฎก (ครง

ท 6 - 8) เปนการสงคายนา จนกระทงถงสงคตยวงศทแสดงใหเหนถงความ

หมายทกวางทสดของค�าวา “สงคายนา” และนบการกระท�าทคมภรเลมอน

ถอวาเปนแค “เหตการณ” เขาเปนการสงคายนาดวยทงหมด เพอมองใหงาย

เขาอาจสามารถท�าเปนตารางได ดงน



แมจะมความแตกตางกนอยบางแตจะเหนไดวา พระภกษชาวลานนาและ

อยธยานนไมนบการแปลพระไตรปฎกของลงกาและการช�าระอกษรพระ

ไตรปฎกของพระเจาตโลกราชเปนการสงคายนาพระไตรปฎก การสงคายนา

ครงท 6 - 8 จงเพงจะมาปรากฏขนในชวงสมยตนรตนโกสนทรหลงจากการ

สงคายนาพระไตรปฎกครงท 9 ในป พ.ศ. 2331 เสรจสนลง ดงจะกลาวถง

ในหวขอตอไป

เอกสารรตนโกสนทร กบการ “สงคายนา” พระไตรปฎกครงท 8

แมกระทงในการสงคายนาพระไตรปฎก พ.ศ.2331 (ซงตอมาจะถกนบ

เปนการสงคายนาครงท 9) กดเหมอนวาการสงคายนาพระไตรปฎกครง

ท 8 ของลานนาจะยงไมไดรบการกลาวถง (รวมถงครงท 6 และ 7 ดวย แต

เนองจากขอจ�ากดดานเอกสารจงไมขอวเคราะหถงการสงคายนาครงท 6 และ

7 ของลงกาโดยละเอยด ณ ทน) ดงเชนประกาศเทวดาในการสงคายนา พ.ศ.

2331 ผอาน คอ สมเดจพระพนรตน ผแตงสงคตยวงศในอก 1 ปตอมา (ใน

ขณะนนยงด�ารงต�าแหนงพระพมลธรรม) ไดกลาวถงการสงคายนาเพยงครง

ท 1 - 5 (เหมอนกบญาโณทยปกรณในชวงพทธศตวรรษท 22) โดยไมมครง

ท 8 แตอยางใด เหตการณในชวงทนาจะมการสงคายนาครงท 8 ในประกาศ

เทวดากลบกลาวแตเพยงวา


“...ครนพระพทธศกรลวงมาถง 2,000 ปเศษนน พระปรยตสาสนาอนเปนมล

ปรนนบตมคผลซงพระโมคลบตรดศเถรเจาใหพระเถรานเถรเจาทงหลายไปตง

สาสนาในปจนตชนบท แลพระไตรปฎกอนพระพทธโฆษาจารยเจาไปแปลมา

แตลงกามาไวในชมพทวป พระเถรานเถรในชมพทวปไดเลาเรยนสรางสบตอ

กนมา แลทาวพญา เศรษฐ คหบด ศรทธาสรางไวในกรงสมมาทฐทงปวง คอ

เมองไทย ลาว เขมร พมา มอญ เปนอกษรพรธส�าสมกนอยเปนอนมาก หา

ทาวพญาสมณผใดทจะศรทธาสามารถอาจช�ารพระไตรปฎกขนไวใหบรบรณ

ดจทานแตกอนนนมไดม...” (สมมตอมรพนธ 2508, 302 - 303)

ขอความทยกมานนกลาวถงการเผยแพรศาสนาพทธและพระไตรปฎกไมได

กลาวถงการช�าระอกษรหรอการสงคายนาพระไตรปฎกในสมยพระเจาตโลก

ราชแมแตนอย อาจเปนไปไดวาการช�าระอกษรดงกลาวอาจยงไมเปนทรบ

รในหมพระภกษรตนโกสนทรตอนตน หรอถงแมรบรกไมใชเหตการณทยง

ใหญและส�าคญอยางใดนก

การสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ในฐานะของ “การสงคายนา” ไดปรากฏ

ครงแรกในหนงสอ “สงคตยวงศ” ของสมเดจพระพนรตน แตงใน พ.ศ.2332

(1 ปหลงการสงคายนาพระไตรปฎกสมยรชกาลท 1) เนอความสวนใหญของ

สงคตยวงศจะตรงกบชนกาลมาลปกรณ โดยมผวเคราะหไววาการทสมเดจ

พระพนรตนไดน�าเนอความในชนกาลมาลปกรณมาบรรจไวในสงคตยวงศเปน

สวนใหญนนพจารณาไดเปนสองทาง คอ การแตงสงคตยวงศตองใชเวลาเรง

รบอาจจะตองแลวเสรจในเวลาทจ�ากด หรอมฉะนนงานนพนธของบรพาจารย

แตงไดดเลศแลวสมควรจะถอวาเปนแบบฉบบจงคดลอกมาไว (นยะดา 2539,


81) โดยตงแตปรเฉทท 1 - ปรเฉทท 6 คดขอความมาจากชนกาลมาลปกรณ

เกอบทงหมด (สภาพรรณ 2529, 373)

ส�าหรบขอความทกลาวถงเหตการณในจลศกราช 845 (พ.ศ.2027) นน สวน

ใหญจะตรงกบในชนกาลมาลปกรณ กลาวคอ มการหลอพระพทธรปโดยใช

ทองหนกสามสบสามแสน แตมขอความทเพมเตมจากชนกาลมาลปกรณ ดงน

“...ครานนพระเจาสรธรรมจกรวรรดตลกราชาธราช ไดอาราธนาพระภกษ

ทรงไตรปฎกหลายรอยรปใหช�าระอกษรพระไตรปฎกในมหาโพธารามป 1

จงส�าเรจ แลวพระองคกไดทรงบชาพระธรรมวนยและพระภกษสงฆดวย

นานาสกการทงหลายแลวกท�าการฉลองสมโภช แลไดสรางพระมณเฑยรใน

มหาโพธารามเพอประดษฐานปฎกไตร การทช�าระอกษรพระไตรปฎกนนได

ชอวาเปนการประดษฐานพระศาสนา ทงเปนการใหฝงชนแลเทวดาทงหลาย

ไดสกการบชา บงเกดเปนกศลราศแกเทวดาแลมนษยทงหลายทวไป ใน

พระพทธศาสนาเรยกชอวา อฏฐมหาสงคหอกขรโสธน คอ คลายกบสงคตท 8

ขอใหบณฑตทงหลายรไดดวยประการดงนแล...” (พนรตน 2536, 201 - 202)

การช�าระอกษรพระไตรปฎกในสมยพระเจาตโลกราชซงไมไดรบความส�าคญ

ไมระบวนเดอนปทกระท�าและแคถกกลาวถงในฐานะ “สาเหต” ของการ

สมโภชหอไตร พ.ศ.2060 ในชนกาลมาลปกรณจงไดรบการกลาวถงวาเกด

ขนในชวงการหลอพระพทธรป พ.ศ.2027 และเพมความส�าคญขนในชวงน

และยงยกใหยงใหญขนดวยการใชค�าวา “อฏฐมหาสคหอกขรโสธน” หรอ

การสงคายนาครงท 8 ซงอาจกลาวไดวา การสงคายนาครงท 8 เพงจะไดนบ

เปนการ “สงคายนา” กในชวงหลงการสงคายนาครงท 9 นเอง


ในชวงตนรตนโกสนทรคตเกยวกบรฐและกษตรยของพทธศาสนาไดถกเนน

ใหเดนชดขนจนอาจกลาวไดวา ความคดทางพทธศาสนาไดเปนอดมการณ

หลกของรฐในชวงเวลาดงกลาว กษตรยเปรยบเสมอนพระโพธสตวทมไดม

เพยงหนาททางโลกแตมหนาทจรรโลงธรรมตามทรรศนะของพทธศาสนา ทง

การท�านบ�ารงศาสนาพทธ การเนนใหพสกนกรฟงธรรมและรกษาศล (ดราย

ละเอยดใน สายชล 2546, โดยเฉพาะบทท 4) อดมการณทางพทธศาสนา

ท�างานสอดคลองกบอ�านาจของสถาบนพระมหากษตรยทเปนผน�าสงสดของ

พทธจกร (มใชอาณาจกรแตเพยงอยางเดยว) ดวยความทพทธศาสนาเปน

สวนหนงของอดมการณทางการเมองทส�าคญนเอง ท�าใหการสงคายนาพระ

ไตรปฎกใน พ.ศ.2331 นอกจากจะเปนการรกษาความบรสทธของพทธวจนะ

แลว ยงมสวนเสรมอ�านาจบารมและความชอบธรรมของกษตรยในฐานะ

ธรรมกราชซงนอกจากจะฟนฟศาสนาทเสอมแลว ยงจะตองน�าพาราษฎรให

หลดพนจากอวชชาหรอความหลงอกดวย ดงเชนทสงคตยวงศอธบายมลเหต

หนงของการสงคายนาพระไตรปฎกทแสดงใหเหนถงประโยชนของพทธวจนะ

ตอ “กลบตรทงหลายในพระพทธศาสนา” ไววา

“...ควรเราทงหลายจะท�าพระพทธวจนะใหเจรญ พระพทธวจนะเปนของ

หาทเปรยบมได มอกษรพรธ ฉบบหายเสยแลวกจะไมมทพงแล ควรสงเวช

กลบตรทงหลายในพระพทธศาสนา เมอไมรคณแลโทษกจะพากนมดมวม

ความหลงเปนตน ภายหลงกพากนเกดโทษตอไปในอนาคตกาล...” (พนรตน

2536, 360)

ใน “ประกาศพระราชปรารภใหช�าระพระราชก�าหนดบทพระอายการ” สมย

รชกาลท 1 กยงไดกลาวถงความส�าคญของการสงคายนาพระไตรปฎกวา


“...ฝายพทธจกรนน พระไตรยปฎกแปดหมนสพนธพระธรรมขนธอนสมเดจ

พระพทธเจาทรงพระมหากรณาประดษฐานไวตางพระองค ไดเปนหลกโลก

ยสงสอนบรรพชตบรษษยแลฆราวาศบรษษยไดประฏบตรซงทางศคตภม

แลทคตภม กไดอาราธนาประชมเชญพระราชาคณะทงปวง มสมเดจพระ

สงฆราช และพระธรรมอดม พระพทธโฆษาจารยเปนประธาน ฝายราช

บณฑตยนนพญาธรรมปรชาเปนตน ใหท�าสงคายนายช�าระพระไตรปฎก

สอบใสดวยอรรฐกะถาฎกาใหถกตองตามพระพทธบญหญต พระไตรปฎกจง

คอยถกถวนผองใสขนใด...กเปนพทธการกธรรมกองการกศลอนประเสรฐ...”

(สายชล 2546, 233)

การสงคายนาพระไตรปฎกจงเปนการกระท�าทศกดสทธและแสดงถงอ�านาจ

บารมอยางใหญหลวงในฐานะของพระมหากษตรยทยงใหญแหงโลกพทธ

ศาสนา ดงทในสงคตยวงศถงกบบรรยายบรรยากาศในชวงการกระท�า

สงคายนาโดยองกบความ “อศจรรย” วา “...ครงนนกบนดาลอศจรรยม

มดมนอนธการเมฆค�ารามกกกองลมพายพดตองหนาวเยนจดเหลอทจะเยน”

(พนรตน, 2536) การสงคายนาพระไตรปฎกใน พ.ศ.2331 จงเปนการ

กระท�าทกอปรไปดวยบญบารมอยางสงในสายตาของสมเดจพระพนรตน

(และนาจะรวมถงชนชนน�าในชวงเวลาดงกลาวดวย)

ดงนน ในขณะทสมเดจพระพนรตนไดแตงสงคตยวงศซงใชชนกาลมาลปกรณ

เปนหลกฐานหลกนน มมมองทซาบซงตอความยงใหญของการสงคายนา

ครง พ.ศ. 2331 ในฐานะการฟนฟพระธรรมวนยใหถกตอง ไมวปลาสคลาด

เคลอน และเปนประโยชนตอกลบตรในพระพทธศาสนาตอไปนน เมอผนวก


ตองไมลมวาในประกาศเทวดาในการสงคายนาพระไตรปฎก พ.ศ. 2331 และอานโดยสมเดจ

พระพนรตน (ขณะนนยงเปนพระพมลธรรม) ไมมการกลาวถงการสงคายนาพระไตรปฎกครง

ท 6 - 8 แตอยางใด ทวาในสงคตยวงศซงแตงใน 1 ปตอมากลบมการสงคายนาครงท 6 - 8

จงเปนไปไดวา มมมองดงกลาวนาจะเกดขนในชวงทสมผสถงความยงใหญแหงการสงคายนา

ครง พ.ศ. 2331 นเอง

5

กบอดมการณของกษตรยแบบพทธททงจรรโลงศาสนาและดแลพสกนกร

ใหอยในศลในธรรม อนเปนอดมการณในยคสมยตนรตนโกสนทรไดมผลตอ

การท�าความเขาใจภาพในอดตของตน5 จงท�าใหนบเอาการกระท�าทเกยว

เนองดวยพระไตรปฎกทงหมดไมวาจะเปนการแปลพระไตรปฎกในแผนดน

ลงกาหรอการช�าระอกษรในสมยพระเจาตโลกราช ซงชนกาลมาลปกรณ

และวรรณกรรมศาสนาทมมากอนหนาไมเคยนบเปนการสงคายนาใหกลาย

เปนการสงคายนาพระไตรปฎกไปดวย

สงคตยวงศจงมองการสงคายนาครงท 6, 7 และ 8 ในฐานะของการ

“สงคายนา” เพราะเปนการกระท�าทท�าใหพระศาสนาเจรญรงเรองเชน

เดยวกน ทงน ยงไมนบวาหากการแปลและการช�าระอกษรในอดตมถกนบ

เปนการสงคายนาพระไตรปฎกแลว การสงคายนาใน พ.ศ.2331 กอาจเปน

เพยงแคการ “ช�าระอกษร” อกครงหนงเทานน การนบเหตการณสงคายนา

ครงท 6 - 8 จงเปนการใหความชอบธรรมแกการสงคายนาครงท 9 ไปในตว

ซงนอกจากจะเปนการสบอายของศาสนาแลว ยงเปนการยนยนถงบารมใน

ทางพทธศาสนาของกษตรยอกดวย การสงคายนาจงไมไดมความหมายแค

การขจดขอขดแยง (ครงท 1 - 3) การเผยแพร (ครงท 4) และการบนทกค�า

พดเปนอกษร (ครงท 5) แตยงกนความถงการแปลและการแกไขใหบรบรณ

ซงเปนมมมองทตางจากพระสงฆในอดตทงของลานนาและอยธยา


ดงทไดกลาวไปแลววาในทนจะไมเนนถงการสงคายนาครงท 6 และ 7 ซงผเขยนไมสามารถ

สอบทานกบเอกสารอนของลงกาได

6

ถงตรงนจะเหนไดวา การเกดขนของการสงคายนาครงท 8 (รวมถงครงท 6

และ 7) นนไมไดขนอยกบการกระท�าในตวมนเอง แตขนอยกบการตความ

และอดมการณทางการเมองของยคสมย หลงจากนความรชดดงกลาวยง

ถกย�าในพระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขาและฉบบเจาพระยา

ทพากรวงศทเลาถงความยงใหญของการสงคายนาครงท 9 ในฐานะของการ

กระท�าท “ไดชอวานวะมะสงคายนายค�ารพยเกาครง จะยงพระปรยตต

สาศนาใหถาวรวฒนายนยาวไปในอนาคตสมยสนกาลชานาน” (ทพากรวงศ

2539, 118) โดยสรางความสบเนองจากการสงคายนาทง 8 ครงกอนหนา6

ส�าหรบการสงคายนาครงท 8 ในแผนดนลานนาพระราชพงศาวดารทง 2

ฉบบมเนอความตรงกนวา

“...ครนพระพทธศาสนาลวงมาได 2020 ป จงพระธรรมทนเถรเจาผเปนมหา

เถรอย ณ เมองนพสนคร คอ เมองเชยงใหม พจารณาเหนพระไตรปฎกพรธ

มากทงพระบาลอรรถกถาฎกา จงถวายพระพรแกพระเจาศรธรรมจกรวรรด

ดลกราชาธราชผเสวยราชสมบต ณ เมองเชยงใหม วาจะช�าระพระปรยตให

บรบรณ บรมกษตรยจงใหกระท�ามณฑปในมหาโพธารามวหารในพระนคร

พระธรรมทนเถรจงเลอกพระสงฆซงทรงพระไตรปฎกมากกวารอยประชม

กนในมณฑปนน กระท�าช�าระพระไตรปฎกตกแตมใหถกถวนบรบรณ ปนง

จงส�าเรจ มพระเจาศรธรรมจกรวรรดดลกราชเปนศาสนปถมภก นบเนอง

ในอฐมสงคายนาอกครงหนง เบองหนาแตนนมาพระเถรานเถรในชมพทวป

ไดเลาเรยนสรางสบตอกนมาและทาวพระยาเศรษฐคหบดศรทธาสรางไวใน


เมองสมมาทฐทงปวง คอ เมองไทย ลาว เขมร พมา มอญ เปนอกษาส�าสม

กนอยเปนอนมาก หาทาวพระยาและสมณะผใดทจะศรทธาสามารถอาจจะ

ช�าระพระไตรปฎกขนไวใหบรณะดจทานแตกอนนนมไดม...” (ทพากรวงศ

2539, 117) (เนนโดยผเขยนบทความน)7

นบตงแตประโยค “พระเถรานเถรในชมพทวป” เปนตนไป (สวนทไมไดเนน)

เปนขอความน�ามาจากประกาศเทวดาครงสงคายนาในป พ.ศ.2331 ส�าหรบ

สวนทเนนนนนาจะเปนสวนทไดรบการเพมเตมในภายหลง โดยขอความ

เดมของประกาศเทวดากคอ “ครนพระพทธศกรลวงมาถง 2000 ปเศษนน

พระปรยตสาสนาอนเปนมลปรนนบตมคผล ซงพระโมคลบตรดศเถรเจาให

พระเถรานเถรเจาทงหลายไปตงสาสนาในปจนตชนบท แลพระไตรปฎกอน

พระพทธโฆษาจารยเจาไปแปลมาแตลงกามาไวในชมพทวป” (สมมตอมรพนธ

2508, 302 - 303) แตในพระราชพงศาวดารทง 2 ฉบบไดถกเปลยนใหกลาย

เปนเรองในสมยพระเจาตโลกราชซงไมมในประกาศเทวดาฉบบดงกลาว เปน

ไปไดวาขอความขางตน (สวนทเนน) ไดรบการตอเตมขนภายหลงเมอความร

เกยวกบการสงคายนาครงท 8 เปนททราบกนดแลว เวนแตเรองปทกระท�า

การสงคายนาไดเปลยนจาก พ.ศ. 2027 เปน 2020 โดยไมทราบสาเหต

แนชด8 นอกจากน ในสงคตยวงศ (ซงใชชนกาลมาลปกรณเปนตนแบบ)

ผเขยนใชเนอความจากพระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา สวนฉบบเจาพระยา

ทพากรวงศนนแมจะมการสะกดทตางกนแตกมเนอความเหมอนกน

7

เปนไปไดวาผแตงพระราชพงศาวดารอาจจะคดวาการสงคายนาควรอยในปทมการสรางมหา

วหารใน พ.ศ.2020 มากกวาการหลอพระพทธรปใน พ.ศ.2027 แตประเดนนไมมหลกฐาน

ยนยนแนชด

8


กลาวเพยงวามการหลอพระพทธรปแลวจงมการช�าระอกษรพระไตรปฎก

แตในพระราชพงศาวดารทง 2 ฉบบกลบเพมเตมรายละเอยดเขามาวา มผ

กราบทลวาพระไตรปฎกช�ารดไมบรบรณ กษตรยจงเหนวาตองมการ “ช�าระ

พระไตรปฎกใหบรบรณ” การสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ทลานนาจงม

รายละเอยดแบบเดยวกบการสงคายนาครงท 9

การช�าระอกษรในสมยพระเจาตโลกราชซงไมถกนบเปนการ “สงคายนา

พระไตรปฎก” ในมมมองของพระภกษผแตงคมภรทางศาสนาของลานนา

ไดเรมถกกลาวถงในฐานะของการสงคายนาในหนงสอสงคตยวงศ และเรม

ถกตอเตมใหมทมาทไปอยางเดนชดในหนงสอพระราชพงศาวดารทง 2 ฉบบ

ตอมามมมองดงกลาวไดถกเขยนขนในฐานะสวนหนงของประวตศาสตร

ลานนาผานทางพงศาวดารโยนก อนเปนสวนหนงของการพยายามเขยน

ประวตศาสตรทองถนจากมมมองของสวนกลางโดยพระยาประชากจกรจกร

(แชม บนนาค) ไดรวบรวมเรยบเรยงขนตพมพในหนงสอวชรญาณ พ.ศ.2441

- 2442 (ประชากจกรจกร 2516, (ก) ) พงศาวดารดงกลาวไดกลาวถงการ

สงคายนาของลานนาวา

“...ลจลศกราช 839 ปวอก นพศก พระพทธศาสนายกาลลวงแลวได 2020

พรรษา พระเจานครเชยงใหมใหประชมพระเถรานเถระมพระธรรมทน

มหาเถร เจาอาวาสวดปาตาลเปนประธานการท�าสงคายนาช�าระคมภรพระ

ไตรปฎก ณ โพธารามวหารปหนงจงส�าเรจบรบรณ นบเปนอฐมสงคายนา

ล�าดบทแปด จงเฉลมพระปรมาภไธยพระเจาแผนดนวา พระเจาศรธรรมจกร

วตโลกราชามหาธรรมมกราช พระเจานครพงคเชยงใหม...” (ประชากจกร

จกร 2516, 341)


เนอความของหลกฐานชนนอาจไมมความแปลกใหมเมอเทยบกบหลกฐานอน

ทมมากอน แตสงทแตกตาง คอ พงศาวดารโยนกไดรบการแตงขนจากสวน

กลางในฐานะของประวตศาสตรทองถนของทางเหนอซงมแตเรองราวของ

อาณาจกรลานนา เทากบวาเหตการณครงนไดถกบรรจลงเปนชดเหตการณ

หนงในต�านานฝายเมองของทางเหนอ เสมอนกบเปนการเนนย�าอยางสมบรณ

วา “การสงคายนาครงท 8” เปนความเชอของคนลานนาดวย ไมใชแคความ

เชอของคนรตนโกสนทรเพยงฝายเดยว และยงบอกวาเหตการณครงนเปน

ทมาของพระนาม “พระเจาศรธรรมจกรวตโลกราชามหาธรรมมกราช”

ตางจากวรรณกรรมศาสนาชนอนทเอยถงพระนามนมากอนการสงคายนา

แลว นอกจากน ดเหมอนวา พ.ศ. 2020 ไดกลายมาเปนปทการท�าสงคายนา

พระไตรปฎกอยางเปนทางการในปจจบน

จากหลกฐานทงหมดทกลาวมาพอจะแสดงถงการสรางและการเปลยนผาน

ทางความคดทมตอการช�าระอกษรพระไตรปฎกในสมยพระเจาตโลกราช

ซงเรมจากบรบทเลกๆ ทไมนาจะส�าคญมากในสายตาของผแตงต�านาน

ทางศาสนาของลานนา มาสการขยายเหตการณและมอบความเปน “การ

สงคายนา” ใหโดยผแตงต�านานศาสนาของรตนโกสนทร ตอมาจงถกเพม

เตมโครงเรองใหมตนสายปลายเหต มทมาทไปในพระราชพงศาวดาร 2 ฉบบ

กอนทจะถกท�าใหเปนสวนหนงของพงศาวดารทองถนฝายเหนอทแตงโดย

สวนกลาง

ปจจบนหากมโอกาสไดไปเยอนพพธภณฑสถานแหงชาต เชยงใหม บนผนง

อาคารดานหนงจะมองเหนภาพเขยนทกลาวถงเรองราวของการสงคายนา

ครงท 8 ทวดมหาโพธาราม (วดเจดยอด) และตวอกษรทบรรยายถงความ


ยงใหญของเหตการณในครงนน อาจจะยงใหญกวาทพระภกษและชนชนน�า

แหงอาณาจกรลานนาในสมยนนรบรเสยอก

บทสรป

การสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ในวรรณกรรมทางศาสนาของลานนา

นนไมไดถกนบวาเปนการสงคายนา แตเปนเพยงบรบทเลกๆ บรบทหนง

เพอเลาถงทมาทไปของพระไตรปฎก คอ การปฏสงขรณหอไตรในวดมหา

โพธารามในสมยของพระเจาตลกปนดดาธราชหรอพระเมองแกวในหนงสอ

ชนกาลมาลปกรณ และไมปรากฏในเอกสารอนของลานนาเลยทงต�านาน

ของทางศาสนจกรและของอาณาจกร เหตการณดงกลาวปรากฏในฐานะของ

การ “สงคายนา” เปนครงแรกในเอกสารของรตนโกสนทรในชวงเวลาทการ

สงคายนาครงท 9 เพงเสรจสนไปแลว และดวยมมมองทางศาสนาซงกลาย

เปนอดมการณทางการเมองทส�าคญในชวงเวลาดงกลาวประกอบกบความ

ซาบซงในการสงคายนาครง พ.ศ. 2331 อาจตรงอยในความคดของสมเดจ

พระพนรตนผแตงสงคตยวงศจนเกดการใหความหมายกบเหตการณอนๆ ท

เกยวของกบพระไตรปฎกใหอยในฐานะของการสงคายนา ซงในอกดานหนง

กเปนการใหความชอบธรรมกบการสงคายนาครงท 9 ไปพรอมกนดวย หลง

จากนนความรเกยวกบการสงคายนาครงท 8 ไดถกตอเตมใหมทมาทไปมาก

ขนในพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรฉบบเจาพระยาทพากรวงศและใน

พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา


หลงจากทปรากฏอยในงานเขยนของสวนกลางมาโดยตลอด การสงคายนา

ครงท 8 กไดปรากฏอยในต�านานทองถนของฝายเหนอเปนครงแรกใน

พงศาวดารโยนก (ซงเปนการเขยนประวตศาสตรทองถนโดยสวนกลาง) ตพมพ

ครงแรกลงในหนงสอพมพวชรญาณชวงปลายสมยรชกาลท 5 และในปจจบน

กเปนทรบรกนทวไปในหมคนไทยผศกษาทางดานศาสนาวา ในพทธศกราช

2020 ในแผนดนของพระเจาตโลกราชแหงลานนาเคยมการสงคายนาพระ

ไตรปฎกเกดขนทวดมหาโพธาราม เปนการสงคายนาครงแรกในแผนดนของ

รฐไทยในปจจบน และเปนการสงคายนาครงท 8 ของโลก


บรรณาณกรม

ญาโณทยปกรณ. 2534. กรงเทพมหานคร: โรงพมพชวนพมพ. (งานสมโภช

พระอารามหลวงครบ 205 ป และงานสมโภชพระสพรรณบฏสมเดจ

พระพฒาจารย อปสนมหาเถระ 2 - 3 มนาคม พ.ศ. 2534).

ด�ารงราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา. 2516. หนงสอส�าหรบสอบศกราช.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพไทยแบบเรยน.

ต�านานมลศาสนาวดปาแดง ภาคปรวรรต ล�าดบท 9. 2519. เชยงใหม: ภาค

วชาสงคมและมานษยวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลย

เชยงใหม.

ทพากรวงศ, เจาพระยา. 2539. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรรชกาล

ท 1 ฉบบตวเขยน. กรงเทพมหานคร: อมรนทรวชาการ.

นยะดา เหลาสนทร. 2539. การฟนฟอกษรศาสตรในรชกาลพระบาทสมเดจ

พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช. กรงเทพมหานคร: แมค�าผาง.

บ�าเพญ ระวน, บรรณาธการ. 2538. ต�านานวดปาแดง. เชยงใหม: โครงการ

วจยคมภรใบลานในภาคเหนอ.

ประชากจกรจกร, พระยา. 2516. พงศาวดารโยนก. กรงเทพมหานคร:

คลงวทยา.


ประชมพงศาวดารภาคท 6. 2516. กรงเทพมหานคร: โรงพมพชวนพมพ.

(พมพในงานพระราชทานเพลงศพ พลตรเจาราชบตร (วงศตวน ณ

เชยงใหม) 12 มกราคม พ.ศ. 2516).

ประชมศลาจารกภาคท 7: ประมวลจารกทพบในประเทศไทยและตางประเทศ.

2535. กรงเทพมหานคร: คณะกรรมการช�าระประวตศาสตรไทยและ

จดพมพเอกสารทางประวตศาสตรและโบราณคด ส�านกเลขาธการ

นายกรฐมนตร.

ประเสรฐ ณ นคร. 2540. “บทน�าเสนอ ต�านานมลศาสนาเชยงใหมและ

เชยงตง.” ใน วรรณกรรมพทธศาสนาในลานนา. บรรณาธการโดย

พรรณเพญ เครอไทย. เชยงใหม: ตรสวน.

ประเสรฐ ณ นคร และปวงค�า ตยเขยว (ปรวรรต). 2537. ต�านานมลศาสนา

เชยงใหมและเชยงตง. กรงเทพมหานคร: สมาคมประวตศาสตร.

พนรตน, สมเดจพระ. 2536. วรรณกรรมรตนโกสนทร เลม 3 (สงคตยวงศ).


พรรณเพญ เครอไทย, บรรณาธการ. 2540. วรรณกรรมพทธศานาใน

ลานนา. เชยงใหม: ตรสวน.

พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา เลม 2. 2542. กรงเทพมหานคร:



พทธญาณ, พระ และพทธพกาม, พระ. 2530. ต�านานมลศาสนา.


พทธพกาม, พระ. 2518. ต�านานมลศาสนา. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

พระจนทร. (พมพในงานพระราชทานเพลงศพ หมอมหลวงเดช

สนทวงศ วนท 17 ธนวาคม พ.ศ.2518).

รตนปญญาเถระ, พระ. 2510. ชนกาลมาลปกรณ. แปลโดย แสง มนวทร. พมพ

ครงท 2. พระนคร: มตรนราการพมพ. (พมพเปนอนสรณแกนายก

นมมานเหมนท เนองในวนเปดตกคนไขพเศษ “นมมานเหมนท -

ชตมา” โรงพยาบาลเชยงใหม วนท 12 พฤษภาคม 2510).

. ชนกาลมาลน. ร.ศ.127. แปลโดย พระพจนาพมล. พระนคร:

ม.ป.ท. (พมพทลเกลาถวายแลแจกในงานพระศพพระเจาวรวงษเธอ

พระองคเจาศรรงษวฒนเดช นายรอยตรในกรมทหารบก และศพ

แมนในสมเดจพระเจานองยาเธอ กรมพระยาภาณพนธวงษวรเดช

วนท 31 มกราคม ร.ศ.127).

วรรณภา ณ สงขลา และร�าพง ปณณลมปกล. 2530. “จตรกรรมฝาผนง

บนทกเรองการสงคายนาพระไตรปฎกทวดมหาพฤฒาราม.”

ศลปากร 31(กรกฎาคม - สงหาคม): 49 - 54.

วเชยรปรชา, พระ. 2474. พงศาวดารเหนอ. พระนคร: โรงพมพโสภณ

พพรรฒธนากร.


สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. 2525. ต�านานสบหาราชวงศ

เลม 2. เชยงใหม: สถาบนวจยสงคม.

สมมตอมรพนธ, กรมพระ. 2508. ประกาศการพระราชพธ เลม 1.

กรงเทพมหานคร: องคการคาครสภา.

สายชล สตยานรกษ. 2546. พระพทธศาสนากบแนวคดทางการเมองใน

รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (พ.ศ.2325 -

2352). กรงเทพมหานคร: มตชน.

ส�านกนายกรฐมนตร. คณะกรรมการจดพมพเอกสารประวตศาสตร. 2514.

ต�านานเมองเชยงใหม. กรงเทพมหานคร: โรงพมพส�านกท�าเนยบนายก

รฐมนตร.

สภาพรรณ ณ บางชาง. 2529. ววฒนาการงานเขยนบาลในประเทศไทย.

กรงเทพมหานคร: มลนธมหามกฏราชวทยาลย.

. 2533. ววฒนาการวรรณคดบาลสายพระสตนตปฎกทแตง

ในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร: เงนทนจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรสวด อองสกล, ปรวรรต. 2539. พนเมองนาน ฉบบวดพระเกด.

บรรณาธการโดย นธ เอยวศรวงศ. กรงเทพมหานคร: อมรนทร

วชาการ.


Davids, T.W. Rhys, and William Stede. 1972. The Pali-Text

Society’s Pali-English Dictionary. London: The Pali Text

Society.


ขอขอบคณผชวยศาสตราจารยสยาม ภทรานประวต ภาควชาภาษา

ไทย คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ส�าหรบความเออเฟอ

ขอมลและเอกสารตางๆ ในชวงเวลานน และขอบคณอาจารยพชญา

สมจนดา ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

ทใหโอกาสในการน�าเสนอรายงานชนนอกครง อยางไรกตาม ความ

ผดพลาดทงหมดผเขยนขอรบผดชอบแตเพยงผเดยว


ผเขยน พชญา สมจนดา พมพครงแรก พทธศกราช 2555 จ�านวนหนา 306 หนา ราคา 350 บาท จดพมพโดย วดราชประดษฐสถตมหาสมาราม กรงเทพมหานคร ISBN 978-974-02-1023-8


วจารณหนงสอ “ราชประดษฐพพธทรรศนา”

วารณ โอสถารมย

นกวชาการช�านาญการ สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

จดออนขอหนงของสถานะการเปนแหลงเรยนรและแหลงทองเทยวทางศลป

วฒนธรรมของศาสนสถานสวนใหญในบรเวณเกาะรตนโกสนทร คอ ไมมคมอ

น�าชมทมคณภาพครบถวนในการน�าเสนอองคความรเกยวกบแหลงและความ

รเรอง ศลปกรรม และศลปสถาปตยกรรมทสอความหมายทปรากฏอยใน

ศาสนสถานของแหลงหรอมกนอยแหงมากเทาทพอจะมองเหนได คอ คมอ

น�าชมวดพระเชตพนวมลมงคลารามหรอวดโพธ วดสระเกศ วดสทศนเทพ

วราราม และวดอรณราชวราราม เปนตน

เช นเดยวกบเมอกล าวถงวดราชประดษฐสถตมหาสมารามหรอวด

ราชประดษฐ แมเปนถงพระอารามหลวงชนเอกชนดราชวรวหารรวมถงเปน

วดประจ�ารชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวแตกลบพบวามการ

ประมวลขอมลเกยวกบวดไวนอยมาก ขอมลเบองตนของวด คอ “ประวต


วดราชประดษฐสถตมหาสมาราม” จดพมพรวมในจดหมายเหตการอนรกษ

กรงรตนโกสนทร (พ.ศ.2525) เปนสงเขปขอมลเบองตนบอกเลาประวตการ

สรางวดหลวงแหงนของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ในฐานะวด

ธรรมยตแหงแรกและตงอยใกลพระบรมมหาราชวงมการน�าเสนอขอมลสง

กอสรางส�าคญในทางประวตศาสตรและประวตศาสตรศลปะเพยงสนๆ ขอมล

วดสวนนไดรบการน�าไปเผยแพรซ�าในการจดพมพหนงสอประจ�าปของวดเอง

อยาง “นธวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม” (พ.ศ.2552) ทงทสงกอสราง

ของวดดงเดมมคณคา สามารถดงดดนกวชาการทงดานประวตศาสตรศลปะ

สถาปตยกรรม จตรกรรม และโบราณคดใหเขามาศกษาวจยตลอดชวง

ทศวรรษ 2530 เปนตนมา ปจจบนขอมลวชาการดงกลาวไดรบการรวบรวม

อยในหนงสอ “ราชประดษฐพพธบรรณ” (พ.ศ.2553) ซงวดราชประดษฐ

เองไดด�าเนนงานรวมกบพชญา สมจนดา อาจารยจากสาขาวชาศลปะไทย

ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหมนกประวตศาสตร

ศลปะจดพมพขน

รวมบทความใน “ราชประดษฐพพธบรรณ” แบงเนอหาออกตามหมวด

วชาการการศกษาพทธศลปในประเทศไทย 5 หมวด ไดแก หมวดประวต

พระอาราม หมวดประตมากรรม หมวดสถาปตยกรรม หมวดจตรกรรม และ

หมวดศาสนวตถ ท�าใหเนอหาบทความแตละหมวดเปนการวเคราะหเชงลก

เฉพาะทางและใชศพทเฉพาะทางดานศลปกรรม ประตมากรรม ผอานทวไป

หรอนกทองเทยวรวมถงผตองการรจกคณคาวดแหงนอาจท�าความเขาใจ

ไดยาก ท�าใหตอมาในชวง พ.ศ. 2554 - 2555 พชญา สมจนดา ในฐานะ

บรรณาธการหนงสอเลมดงกลาวไดพฒนาองคความรจากหนงสอเลมแรก


น�ามาปรบตดทอนรวมถงคนควาเพมเตมเพอเขยนใหมภายใตโครงเรองใหม

ทเหมาะสมใหเปนหนงสอคมอน�าชมวดชอวา “ราชประดษฐพพธทรรศนา”

ซงนอกจากจะเปนงานยอยเนอหาวชาการใหวชาการใหอานงายขนแลว

ยงน�าเสนอการวเคราะหและอธบายความหมายก�ากบรปแบบสงกอสราง

ของวดไวอยางครบถวน รวมถงมการเพมเตมการวเคราะหพระพทธรปแบบ

ตางๆ ทประดษฐานในพระวหารหลวงและบษบกธรรมาสนในการเปรยญได

อยางมนยนาสนใจ หนงสอ “ราชประดษฐพพธทรรศนา” เลมน ผเขยนคง

ตงใจใหเปนคมอน�าชมทครอบคลมองคความรอยางกวางขวางทเกยวของ

กบประวตวด ศาสนวตถสถานทงในและนอกวด โดยล�าดบเนอหาแบงออก

ตามพนทแผนผงวดและประโยชนใชสอยของศาสนวตถสถานทงหมด 4 สวน

(ถอเปนการใหความสะดวกตอผอานทตองการล�าดบเนอหาตามพนทเดนชม

ไปในตว) คอ

สวนท 1“ราชประดษฐประดษฐาน” ผเขยนประมวลเรองบอกเลาความเปน

มา และเหตผลทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหสราง

วดนภายใตแนวคดการก�าหนดขนาดพนท แบบผงอาคาร และลกษณะรป

เคารพตลอดจนปชนยวตถสถานประกอบภายในวดดวยพระองคเอง โครง

รางนยงสงตอใหพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย สมเดจพระบรม

ราชปโยรสผครองราชยตอมาไดทรงสานตอการกอสรางวดจนเสรจสมบรณ

แมวาจะมการประดบตกแตงบางสวนทเปนพระราชด�ารของพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหวเองแตกลวนมนยแฝงความหมายสอถงความเปน

พระราชอนสรณถงสมเดจพระบรมชนกนาถ


สวนท 2 “พทธาวาสราชประดษฐ” มเนอหาน�าเสนอศลปสถาปตยกรรมของ

พระวหารหลวงและปชนยวตถสถานบนฐานไพท ไมวาจะเปนปาสาณเจดย

ปราสาทพระจอมหรอปราสาทพระบรมรป ปราสาทพระไตรปฎก พระปรางค

เขมร ศาลาโถง โรงธรรมสภา และตกตาศลาจนทอยรายรอบเชตพทธาวาส

สวนท 3 “สงฆาวาสราชประดษฐ” เปนการบอกเลาถงอาคารตางๆ และ

ศาสนวตถส�าคญในอาคารเขตพ�านกของพระสงฆ ไดแก การเปรยญอาคาร

ลกษณะพเศษซงภายในประดษฐานบษบกธรรมาสนทรงยอดมงกฎ หอระฆง

และระฆงในพระปรมาธไธยภาษาองกฤษของรชกาลท 4 ต�าหนกสมเดจพระ

สงฆราช (สา ปสสเทโว) ผเปนเจาอาวาสองคแรกของวด และหมกฎสงฆ

สวนท 4 “นอกอาวาสราชประดษฐ” ไดแก เครองอฏฐบรขารและสมณวตถอน

เปนของใชสมเดจพระสงฆราช (สา ปสสเทโว) ซงจดแสดงทพพธภณฑสถาน

แหงชาตพระนคร และวดราชประดษฐจวสวนหนงของเมองจ�าลองดสตธาน

ปจจบนจดแสดงทหอวชราวธานสรณซงอยนอกเขตวด

รปแบบการน�าเสนอของหนงสอเลมนอาจวางโครงเรองและหวขอคลายคมอน�า

ชมวดเลมอนๆ แตผเขยนใชวธการน�าเสนอทตางออกไป แทนทจะเปนการเขยน

เชงพรรณนาสงทเหนในวดหากกลบใชการอธบายเชงวเคราะหทมมตบรณาการ

วธวทยาทางประวตศาสตรและประวตศาสตรศลปะ ใชการเปรยบเทยบรปแบบ

ศลปะของพทธศาสนสถานในทอนมาวเคราะหเชอมโยง โดยยงใหศนยกลาง

การเลาเรองอยทเบองหลงความเปนมาและคตการสรางวดนซงเตมไปดวย

ศลปะสถาปตยกรรมและศลปกรรมสงกอสรางและรปเคารพทมรปแบบเฉพาะ

ทงน ผเขยนไดสบคนขอมลหลกฐานอนเปนบนทกเอกสาร จารก และงาน


เขยนตางๆ การเปรยบเทยบทางประตมานรมาณวทยา และยงบรรจเนอหา

รายงานการตรวจสอบผลการขดคนทางโบราณคด โดยเฉพาะทรากฐานไพท

ไดคนพบวธการแกปญหาการกอสรางอาคารทรดตวของธรณดวยเทคนคการ

ถมชนดนซงเปนภมปญญาชางโบราณ รวมถงมการใชเทคนควธถอดรหส

ความหมายของลายในเชงสญญะ บรณาการเชอมโยงใหผอานรวารปแบบ

ศลปกรรมทถกสรางขนในวดนไดรบก�าหนดขนดวยแนวคดพทธศาสนาสมย

ใหมซงมการตความใหมในคณะสงฆธรรมยตทพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหวทรงสถาปนาขน รวมถงการไดรบแรงบนดาลใจจากอทธพลศลปะ

รวมสมยจากภายนอก ท�าใหรปแบบศลปะของวดปรากฏองคประกอบเปน

ทางศลปะแบบผสมผสานทน�าแบบมาจากศลปะสมยอยธยา ยโรป จน ญปน

และเขมร สรางความหลากหลายจนกลายเปนลกษณะเฉพาะและรปแบบ

ศลปะบางอยางยงไดเปนตนแบบใหกบสงกอสรางในวดอนๆ ตอมา

ดวยการใชภาษาอยางงายๆ และสอดแทรกหวขอปกณกะอธบายค�าส�าคญ

หรอประเดนปญหาเชงลกทเกยวของกบตวเรองเลาวดราชประดษฐใน

“ราชประดษฐพพธทรรศนา” อนประกอบไปดวยประวตการสรางวด

ศลปกรรมในวดและประวตศาสตรสถานท ท�าใหวดแหงนมการน�าเสนอ

เรองราวทท�าใหวดและสงกอสรางมความเคลอนไหว มชวต สอสารไดถงตว

ตนและความคดของผสรางวดตงแตพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

จนถงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และสมเดจพระสงฆราช

(สา ปสสเทโว) วดราชประดษฐโดยเนอแทแลว จงเปนภาพตวแทนขององค

ผสรางวด เปนภาพสะทอนหลกการธรรมยตกนกาย ตลอดจนการเปนพนท

ทศลปะหลากหลายรปแบบปรากฏตวขน และเปนรปแบบศลปะรวมสมย


ของสงคมไทยทหนงสอเลมน จดใหเปนศลปะใน “ยคเปลยนผาน” ดงล�าดบ

ประเดนตอไปน คอ

พทธศลปในศาสนสถานกบการสอสารตวตน ของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

ทจรงแลวผ คนปจจบนจ�านวนหนงตางรบร กนวาวดราชประดษฐ คอ

พระอารามหลวงประจ�ารชกาลท 4 ในแงนนอกเหนอจากการเชอมโยงเรอง

ราววาใตฐานพระพทธรปประธานในพระวหารหลวงวาเปนทบรรจพระบรม

อฐของพระองคแลว ศลปกรรมในของเหลาปชนยวตถสถานในวดตามท

ปรากฏในหนงสอกนาจะเปนการยนยนความเชอนไดดวยเชนกน เนองจาก

สงกอสรางในวดลวนเปนสญญะอนสรณร�าลกถงพระองคทงแบบชดเจนตรง

ไปตรงมาและแบบนยแฝง อยางปราสาทพระจอมภายในประดษฐานรปหลอ

พระบรมรปเหมอนของพระองค หนาบนวหารหลวงปนตราพระมหาพชย

มงกฎ วชราวธของพระอนทรในรปของพระแสงขรรค และพระแสงขรรค

ชยศรทเปนหนงในเครองราชกกธภณฑ ฐานดานลางมรปชางลอม 6 ชาง

พระมหาพชยมงกฎเปนสญลกษณแทนพระนามเดม คอ “เจาฟามงกฎ” หรอ

พระปรมาภไธย “พระจอมเกลา” ในขณะทชาง 6 ชางเปนตวแทนชางเผอก

ในรชกาลน สญลกษณทงสองยงแสดงสถานะพระองคในฐานะจกรพรรด

ราชแทน “อนทรคต” หรอลายปนปนหนาบนชนลดของพระวหารหลวงท

เปนลายปนปนเทวดาอญเชญพระแสงขรรคและหบพระราชลญจกร ซงเปน


ลายจ�าลองจากประตมากรรมในพระบรมมหาราชวง สอสญลกษณความ

เปนจกรพรรดราชและมความหมายเปนการสวนพระองคกบพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหว

ลวดลายศลปะทเปนสญลกษณสอความหมายสถานะพระมหากษตรยตาม

แนวพระราชด�ารน สวนหนงมาจากการททรงศกษาพระคมภรพทธศาสนา

ตลอดจนการถอดแบบสญลกษณจากสงกอสรางในพระบรมมหาราชวง

แนนอนวาหลกฐานเหลานยนยนไดถงยคสมยการเปลยนผานจากโลกสมย

เกาสยคสมยใหม โลกทศนแบบไตรภม (ดงปรากฏอยทวดพระเชตพน) เรม

ถกแทนทดวยความเชอแบบใหมทมพนฐานสมพนธกบความรเชงประจกษ

แบบผสมผสานระหวางขนบจารตกบขนบสมยใหมแบบตะวนตกทตวตน

อนเปนปจเจกเฉพาะบคคลสามารถน�าเสนอในทสาธารณะไดดงเหนไดจาก

พระบรมรปซงเปนรปปนเหมอนพระองคจรงทประดษฐานทปราสาทพระจอม

หรอปราสาทพระบรมรปบนฐานไพทดานตะวนตก ไปจนถงลายดาวประดบ

เพดานการเปรยญรปดาราเครองราชอสรยาภรณตระกลชางเผอกชนท 1 มหา

วราภรณส�าหรบพระมหากษตรยททรงรเรมสถาปนาขนกเปนสอสญลกษณ

ถงพระองคและพระบรมราชสญลกษณพระมหาพชยมงกฎขนาบฉตรท

หนาบนการเปรยญ เปนตน

หนงสอเลมนยงน�าเสนอเรองราวทถอเปนสอศลปะซงแสดงตวตนของ

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไวอยางชดเจนผานการวเคราะห

ศลปกรรมอกประเภทหนง คอ จตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวง

ซงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหเขยนภาพ


พระราชพธสบสองเดอนขนแทนภาพจตรกรรมจากชาดกและพทธประวตตาม

ประเพณและภาพส�าคญยงเปนภาพ “พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

ทอดพระเนตรสรยปราคาดวยกลองดดาวในพระบรมมหาราชวง” แททจรง

เนอหาจตรกรรมเปนเรองเลาสมพนธกบพระราชกรณยกจของพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหวโดยตรง ดงเหนไดจากการเลอกเขยนภาพพระราชพธ

เปนประเพณราชส�านกบางประเพณทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย

หวโปรดเกลาฯ ใหปรบหรอทรงพระราชด�ารใหมขนในรชกาลของพระองค

สวนภาพสรยปราคาในพระบรมมหาราชวงถอเปนความตงใจใชฉากวงหลวง

แทนหวากอ แมจะผดขอเทจจรงดานสถานท แตไดใจความสอถงพระบาท

สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวในฐานะกษตรยผทรงความรสมยใหมทส�าคญ

บทวเคราะหในหนงสอยงระบถงเทคนคและรปแบบการวางองคประกอบภาพ

จตรกรรมทมมต มการใชภาพถายสถานทจรงเปนฉากประกอบเพอยนยน

ความสมจรงของเหตการณและภาพวาดฉากแบบสมจรงนยงสามารถน�ามา

ใชเปนหลกฐานแสดงถงการมอยของอาคารบางแหงทปจจบนถกรอทงแลว

ธรรมยตกนกายในวดราชประดษฐ

เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงประกาศการสรางวดนใหเปน

วดแรกในธรรมยตกนกาย (มใชแปลงวดมหานกายใหเปนธรรมยต) พระองค

จงทรงก�าหนดแบบผงอาคาร ภมสถาน ทตงของสงกอสรางใหเปนไปตามคต

ธรรมยตททรงคนพบและบญญตไว “ราชประดษฐพพธทรรศนา” จงเปนคมอ

ทท�าหนาทตามรองรอยผงวดในคตธรรมยต หนงสอไดชใหเหนวาพระบาท


สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงตงพระราชหฤทยท�าใหสาระความเปน

ธรรมยตแตกตางจากมหานกายซงเปนนกายเดม ดวยการททรงอางองถงการ

กลบไปหาพทธศาสนาทแท ไมวาจะเปนคตพทธลงกาวงศตามแบบผงศาสน

สถานวดในสมยอยธยาซงเชอกนวาเปนแผนผงวดแบบลงกาวงศ ผงวดราช

ประดษฐจงมรปแบบเฉพาะเปนตนวามการก�าหนดเขตมหาพทธสมารอบ

วดและมขอก�าหนดการท�าสงฆกรรมของสงฆวาตองท�าในเขตพทธสมาพรอม

กนและปดประตวดไมใหมผกาวลวง ซมประตรอบก�าแพงวดปกใบเสมาโดย

อางองถงแบบแผนทปรากฏในวดสมยปลายอยธยา

ศนยกลางของวดยงถกก�าหนดดวยศาสนสถานทตงบนฐานสงกวา 2 เมตร

เรยกวา ฐานไพท หนงสอเลมนอธบายถงการวางแผนผงอาคารบนฐานไพท

เปนฐานยกพนสงเพอใหความส�าคญกบอาคารบนฐานซงถกก�าหนดใหสราง

เรยงกนเปนแนวแกนเหนอ-ใต ตงแตประตทางเขา ก�าแพงแกว โรงธรรมสภา

และมศนยกลาง คอ พระวหารหลวงซงท�าหนาทพระอโบสถดวยนนเปนศาสน

สถานทตงอยตรงกลาง หลงพระวหาร คอ ปาสาณเจดย ท�าหนาทเปนธาต

เจดยบรรจพระบรมสารรกธาต ดานหนาเจดยเจาะซมคหาประดษฐานพระรป

สมเดจพระสงฆราช (สา ปสสเทโว) ดานตะวนออกของวหาร คอ ปราสาทพระ

ไตรปฎกท�าหนาทหอไตร ตอดวยปราสาทพระจอมประดษฐานพระบรมรป

รชกาลท 4 มมทงสของฐานไพทเปนทตงศาลาโถง ผงและแบบแผนทมวหาร

ดานหนาและเจดยอยดานหลงรวมถงการออกแบบเจดยทรงลงกา (ซงตอมา

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหหมดวยหนออน

ตามพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว) พระบาท

สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงเรยกอาคารทรงโรงทอยดานหนาเจดย


หรอปรางคในแผนผงแบบนวา “พระวหารหลวง” ตามแบบอยางวดสมย

อยธยาทใชแบบแผนขนบพทธเถรวาทลงกาวงศททรงถอวามความบรสทธ

กวาดวยเปนการสบทอดคตพทธศาสนามาแตสมยพระเจาอโศกมหาราชซง

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงนบถอวาเปนพทธศาสนาตนแบบ

ลทธเถรวาททแทจรง

ประเดนทนาสนใจอกประเดนหนงในการอธบายคตธรรมยตในวดนผานพทธ

ศลปยงเปนเรองของพระพทธรปในพระวหารหลวง หนงสอใหค�าอธบายวาวด

นเปน “แหลงรวมพระพทธรปจ�าลอง” องคส�าคญ เหตผลทพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหวทรงเลอกจ�าลองพระพทธรปประธานจากพระพทธ

สหงคตนแบบประดษฐานทพระทนงพทไธสวรรยซงเปนพระพทธรปส�าคญ

ประจ�าวงหนาเดม จากต�านานพระพทธสหงคเชอวาเปนพระพทธรปจาก

ลงกาสอดคลองกบหลกการธรรมยตทวาพทธศาสนาเถรวาทดงเดมอนบรสทธ

สบสายมาจากพทธศาสนาลงกาวงศ พระราชทานนามวา “พระพทธสหงค

ปฏมากร” นอกจากน ยงมพระพทธรปสรางใหมตามแบบแผนธรรมยตท

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงก�าหนดไว คอ พระนรนตราย แบบ

พทธศลปนทรงอางองกลบไปหาพทธศาสนาเถรวาททลงกาเชนกน มการปรบ

พระอษณษะทเคยนยมสรางออกไป ท�าใหพระกรรณสนลง รวมทงรบอทธพล

ศลปะตะวนตกทเนนความสมจรงดวยการสรางจวรใหมรอยจบยบยนสมจรง

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจ าอย หวยงโปรดเกลาฯ ให จ�าลอง

พระพทธรปอก 3 องค คอ พระพทธชนราชนอย พระพทธชนศรนอย และ

พระศรศาสดานอย อนเปนหมวดพระพทธรปททรงนยมวางามและผคนทวไป


นยมสกการะ เนอหาหนงสอยงไดน�าเสนอค�าอธบายประเพณการจ�าลอง

พระพทธรปส�าคญหมวดพระพทธสหงคและพระพทธชนราชซงเปนรปแบบ

พระพทธรปทไดรบการสบทอดมายาวนานตงแตพทธศตวรรษท 21 แตเปน

ครงแรกทพระองคทรงเปลยนมาใหความส�าคญกบความงามพทธศลปของ

พระพทธรปแทนการเลอกพระพทธรปตนแบบทไดรบความนยมวามความ

ขลงหรอความนยมดานความศกดสทธ ผเขยนหนงสอไดอธบายความในเรอง

นวา คอ สงแสดงการปรบเปลยนโลกทศนทมตอพทธศลปและยงเปนครงแรก

ทเรมก�าหนดเกณฑมาตรฐานความงามใหกบความส�าคญของพระพทธรปใน

สงคมไทยปจจบนอกดวย

อทธพลศลปะภายนอกอนหลากหลาย

แมจะเปนวดขนาดเลกหากทกพนททหนงสอเลมนกลาวถงในดานศาสนศลป

มกปรากฏอทธพลของศลปะจากภายนอกสอดแทรกผสานอยในองคประกอบ

ของศาสนสถานวดราชประดษฐไมวาจะจน ยโรป ญปน และทแปลกตามาก

ทสด คอ เขมร

ศลปะแบบเขมรปรากฏชดเจนและโดดเดนทสด นอกจากพระปรางคเขมรซง

อยทศใตของปาสาณเจดยอนเปนทบรรจอฐธาตสมเดจพระสงฆราช (สา ปสส

เทโว) และอดตเจาอาวาสของวด ยงมปราสาทพระบรมรปหรอปราสาทพระ

จอมและปราสาทพระไตรปฎกซงไดรบการสรางขนใหมในรชสมยพระบาท

สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว หนงสอเลมนไดชใหเหนวาปราสาทพระบรม


รปเปนยอดพรหมพกตรอนเปนแบบพระราชนยมในรชกาลท 4 โปรดปราน

อยางมาก แบบปราสาทรวมถงปรางคแสดงถงการรบอทธพลศลปะเขมร

ทเปนปราสาทหนในเมองเสยมเรยบแตชางในรชกาลพระบาทสมเดจ

พระมงกฎเกลาเจาอยหวไดเลอกสรรลายประดบปนปนรปเทพเจาสงสด

พรอมพาหนะ ดวยเหตผลทอาจตองการสอสารใหเปนภาพตวแทนพระองค

ในฐานะสมมตเทพ แตภายในปราสาทยงประดษฐานพระบรมรปหลอส�ารด

ซงปนเหมอนจรงซงในอดตตามขนบจารตการสรางรปเหมอนและรปหลอ

โลหะถอเปนเรองตองหาม

อยางไรกตาม ภาพลายปนปน ทปราสาทพระไตรปฎก กลบปรากฏเปนภาพ

พทธประวตทไดรบการสรางใหมรปแบบศลปะเหมอนจรง สมพนธกบความ

รบรสมยใหมทยอมรบวาเรองราวพทธประวตในความเปนจรงแลวเกดขน

ทอนเดยหรอดนแดนชมพทวป ท�าใหภาพปนปนตอนประสตนนพระพทธ

มารดาและเหลานางในแตงกายดวยการหมผาสาหร ศลปะแบบผสมผสานท

สอความหมายถงความเปนจรงทเกดขนอาจก�าลงบอกผอานถงยคเปลยนผาน

ในขณะทอทธพลศลปะจนซงเคยไดรบความนยมอยางสงในสมยรชกาลทสาม

แมความนยมเรมลดลงแตยงคงปรากฏตวแทรกอยตามทตางๆ เชน ภาพเขยน

เซยวกางทบานประตเพอใหท�าหนาททวารบาล ตกตา ศลาจน รปแปดเซยน

ตกตาเทพเจาทต�านานบอกเลาประวตทเปนมนษยมตวตนในพงศาวดารจน

และทนาสนใจ คอ บานหนาตางดานในพระวหารยงปรากฏงานฝมอแกะสลก

มกของชางญปนจากเมองนางาซาก


สวนศลปะตะวนตกกเขามามอทธพลผสมผสานแทรกรวมอยในโครงสราง

ศลปะสถาปตยกรรมไทย ขอมลจากหนงสอเลมนท�าใหผอานเหนวาศาลาโถง

และการเปรยญนาจะเปนตวอยางชดเจนทสด ศาลาโถงตงอยบนฐานไพท แม

จะมทรงหลงคาแบบไทยแตมเสาซมโคงแบบตะวนตกเชนเดยวกบการเปรยญ

ในเขตสงฆาวาส ดานหนาเปนมขรองรบเสากลมสามตนประดบลายใบไม

แบบเสาคอรนเทยนแตกลบมคนทวยเปนพญานาคประกอบลายใบไม

อะแคนตส ในขณะทเครองหลงคายงเปนเครองบนทรงโรงแบบไทยประเพณ

แมแตก�าแพงแกวบนฐานไพทกใชลกกรงเหลกหลอลายพรรณพฤกษาแบบ

ตะวนตกดวยกนถง 5 ลาย

“ราชประดษฐพพธทรรศนา” จงเปนค มอน�าชมวดราชประดษฐทม

คณภาพสมบรณทงในดานการใหขอมลทเปนองคความรประวตศาสตรและ

ประวตศาสตรศลปะ ท�าหนาทคมอน�าชมส�าหรบการพาชมวดทงในฐานะ

แหลงเรยนรและในฐานะแหลงทองเทยวทางวฒนธรรมดวยตนเอง สถานะ

หนงสอเลมนยงบรรจองคความรทเปนคมอการศกษา (Hand Book) อนเปน

ประโยชนตอวชาการสาขาอนโดยเฉพาะประวตศาสตรความคดทสมพนธ

กบประวตพทธศาสนาสมยใหมในสงคมไทยและประวตศาสตรสงคมชวงตน

พทธศตวรรษท 25 เปนยคเปลยนผานสอดคลองกบประวตศาสตรศลปะยคน

“ราชประดษฐพพธทรรศนา” จงเปนหนงสอทควรคาแกการเผยแพรทงแก

ผอานทวไปและนกวชาการ รวมถงการท�าหนาทหลกฐานเบองตนส�าหรบ

กจกรรมในการอนรกษฟนฟวดในฐานะตวอยางแหลงศลปวฒนธรรมทยงคง

รกษาสภาพดงเดมของแหลงไวไดมาก


แตกระนนกดในฐานะหนงสอคมอน�าชมขอมลส�าคญทยงขาดอย คอ แผนท

และแผนผงทดงายและชดเจน เพอใหผอานเหนวาศาสนสถานแตละแหง

ตงอยในต�าแหนงใดของวด นอกจากน ภาพประกอบบางตอนโดยเฉพาะ

จตรกรรมฝาผนงนนยงไมชดเจน แมจะเขาใจไดวาจตรกรรมเหลานนอยใน

สภาพทลบเลอนไปตามกาลเวลาและเงอนไขสภาพภมอากาศ แตเทคโนโลย

การถายภาพปจจบนทมประสทธภาพสงกนาจะชวยเสรมความชดเจนได รวม

ไปถงขนาดตวหนงสอทคอนขางเลกอาจเหมาะกบผอานวยศกษาและท�างาน

แตไมเหมาะกบสายตาผสงวยซงนาจะเปนกลมเปาหมายทสนใจการทองเทยว

เชงวฒนธรรมมากกวา อยางไรกตาม คาดหวงวาวดราชประดษฐคงตองจด

พมพหนงสอเลมนในครงตอไปพรอมกบการปรบปรงแกไขจดออนทเปนเรอง

ของเทคโนโลยดานการพมพ




สมภาษณ “สตรหมายเลข ๑” ชลธดา กฤดากร ณ อยธยา

นายกสโมสรนกศกษามหาวทยาลยเชยงใหม ประจำาป 2555

นายกฯ “สตร” จากรววจตรศลปคนแรกในรอบ 30 ป

ผสมภาษณ: ฉฬภญญา ตรวทย นกชางศลป ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป

ผถายภาพ: ศกรนทร สทธสาร นกชางศลป

ภาควชาสอศลปะและการออกแบบสอ คณะวจตรศลป

ผสมภาษณ: ชวยแนะน�าตวหนอยคะ

ชลธดา: ชอนางสาวชลธดา กฤดากร ณ อยธยา หรอขนมขง ปจจบนศกษา

อยคณะวจตรศลป สาขาภาพพมพ ชนปท 5 เปนคนเชยงใหมตงแตก�าเนด

จบจากโรงเรยนเรยนา จากนนเลอกเรยนทคณะวจตรศลป มหาวทยาลย

เชยงใหม ตอนแรกคะแนนกถงในระดบโครงการเรยนด แตกสอบโควตาภาค

เหนอเพราะอยากวดความรความสามารถของเราทมอย กเขามาเรยนในสาขา

ภาพพมพ เพราะเหนงานภาพพมพมาตงแตม.5 เลยเกดแรงบนดาลใจเลอก

มาเรยนตงแตตอนนนเลยวาอยากเขามาเรยนในคณะวจตรศลป

ผสมภาษณ: เกดแรงบนดาลใจอยางไรถงเลอกเรยนคณะวจตรศลป

ชลธดา: เคยเหนผลงานรนพในคณะวจตรศลปเหมอนแสดงตวจบ Thesis

ทหอศลปเพราะวาชอบไปหอศลป ตอนแรกกไมไดสนใจเจาะจงเรยนศลปะ


ประเภทน แตพอเหนผลงานภาพพมพหนเลยเกดความนาสนใจเปนพเศษ

อยากรวามนท�าออกมาอยางไร กเลยเกดความสนใจไปเรมเรยนตวศลปะ

เลยเรมร เรมเขาใจวางานแบบนเกดมาไดดวยอะไร ตอนนนกมเพอนๆ

มาสมครดวยเหมอนกนกเลยชวนๆ กนมาเรยน เขามาเรยนคณะวจตรศลป

รหส 52 เปนคณะวจตรศลปรนท 27

ผสมภาษณ: หลายคนกจะรจกชลธดาหรอขนมขงในฐานะนายกสโมสร

นกศกษาของมหาวทยาลยเชยงใหมและเปนนกศกษาคนแรกของคณะวจตร

ศลปทด�ารงต�าแหนงน ชวยเลาถงการเปนนายกสโมสรนกศกษา มหาวทยาลย

เชยงใหม

ชลธดา: อยางททราบกนวาสโมสรนกศกษามหาวทยาลยเชยงใหมตองมา

จากการเลอกตง ขอเลาไปถงตงแตกอนการเลอกตง คอ ในปการศกษา 2554

ตอนนนก�าลงศกษาอยชนปท 3 ขงเรมจากการเปนนายกสโมสรนกศกษาของ

คณะวจตรศลปกอน เปนนายกสโมสรของคณะแลวจงเรมรวมงานกบนายก

ของสโมสรนกศกษาของคณะอนๆ และไดรวมงานกบองคการนกศกษากคอ

ทงสภา กเลยเรมรจกกนในแวดวงแลว ทนกรจกเพอนทเปนหวหนาพรรค

ยวธปตยกเลยมาชวน ตอนแรกกรจกแบบธรรมดาไมไดคดวาปหนาจะไดมา

ลงสมครเปนนายกสโมสรนกศกษาของมหาวทยาลย เพอนๆ กบอกใหลองด

และชวยๆ กนไป ตลอดในระยะ 1 ปการศกษาทท�างานกเหมอนพวกเรากได

ชวยเหลอเกอกลกนมาโดยตลอด พอจะขนปการศกษา 2555 จะขนปท 4 ก

เลยลงสมครเปนนายกสโมสรนกศกษาด ตอนแรกกไมมความมนใจในตวเอง

แตเพอนๆ ทสนทกนกใหก�าลงใจ จงลงสมคร


ผสมภาษณ: ตอนนนพรรคนกศกษามกพรรค อยางไรบาง

ชลธดา: มหาวทยาลยเชยงใหมมเพอนสโมสรนกศกษาอย 2 พรรคหลกๆ

คอ พรรคนกศกษายวธปตยและพรรคนกศกษา 12 ประสาน แตละปกจะ

มพรรคใหมอนๆ เกดขนมาเชนกนแตกอยไมไดนานกหายไป แตหลกๆ แลว

จะมอย 2 พรรคใหญน ตวขงเองกไดเขามาในพรรคยวธปตยและไดมารวม

งานกบพรรคซงตอนแรกตวขงเองกไมไดมชออยในพรรคเลย แตกดวยการ

ท�างานเลยมเพอนๆ ทจดกลมกนขนมาชวยสนบสนนมาตลอด การลงสมคร

เปนประธานนกศกษานนมนคอนขางทเปนอะไรทลอยตวไมคงท มนจะ

ไมเหมอนกบการสมครเปนนายกสโมสรของคณะ เพราะการลงสมครเปน

ประธานนกศกษามหาวทยาลยนนจ�าเปนทจะตองหาแนวรวมนกศกษาจาก

คณะอนเขาสนบสนนดวยเชนกน แตในพรรคเองถาเปนรนของขงนนกไมได

มตวแทนทกคณะ เปนเพราะมาจากเวลาในการท�างานทางฝงสวนดอกจะ

ไมคอยมเวลาในการท�างานรวมกนทตรงกน สวนใหญทท�างานรวมกนนนจะ

เปนฝงในมหาวทยาลยมากกวา

ผสมภาษณ: ตอนทไดรบการคดเลอกในทมของเรามสมาชกเยอะไหม แบง

งานกนอยางไรบาง

ชลธดา: ในเขารบต�าแหนงเปนนายกสโมสรนกศกษา ถานบเปนจ�านวนนน

กไมมากเทาไร แตเวลามงานหรอท�างานนนกจะท�างานโดยการกระจายงาน

แบงหนาทกนไป กมเพอนทรจกกรวมดวยชวยกนไป เปนเหมอนเปนเพอน

เปนพเปนนองชวยกนในการท�างาน ไมไดมชอหรอต�าแหนงทระบอยาง

ชดเจนวาหนาทใครรบผดชอบอะไรบาง เพราะงานทเราท�านนไมไดหวงซงคา



ตอบแทนเปนเงนเปนทองหรออะไร ซงไดมาจากพลงของนกศกษาทรวมกน

ชวยกนในการท�างานมากกวากจะแบงไปตามความสามารถถนดของแตละคน

ไป อยางเชนถารปแบบของงานเปนทางดานศลปะ Art ก�าลงหลกทไดกจะได

เพอนๆ จากคณะวจตรศลปทมาชวยกน ส�าหรบเพอนๆ ทเรยนเศรษฐศาสตร

หรอบรหารธรกจกจะชวยในเรองการค�านวณ การบรหารเกยวกบงบประมาณ

การเงน เปนตน ตามทใครเรยนอะไรถนดอะไรมากมาชวยๆ กนท�างาน

ผสมภาษณ: ทงเรยนดวย ทงท�างานใหกบสโมสรนกศกษาดวย แบงเวลา

อยางไรบาง

ชลธดา: วาระการด�ารงต�าแหนงเปนนายกสโมสรนกศกษา 1 ปการศกษา

กไดท�างานอยางเตมทตามวาระทไดมการก�าหนดมา ถาพดถงวาในการด�ารง

ต�าแหนงพรอมๆ กบการเรยนไปดวยนนหนกไหม กคดวามนกผานมาได ไม

ไดหนกอะไรจนเกนไปเลยทเดยว กไดเพอนๆ ชวยในการท�างานเพราะดวย

การท�างานเปนทมกท�าใหงานทกอยางผานไปและประสบความส�าเรจไดดมา

ตลอด เพอนแตละคนกเชอมนในศกยภาพของตวเองและของกลม

พวกเราจะมการเตรยมงานไวลวงหนาซงเราจะตองมการวางแผน โชคดท

ปจจบนเทคโนโลยการสอสารสมยนกอ�านวยใหเราตดตอสอสารกนไดไวขน

ท�าใหเราไดรบหรอกระจายขาวสารตางๆ ไดอยางรวดเรว ประกอบกบการ

ท�างานของลกทมทด คอ เพอนๆ ชวยกนจงท�าใหงานออกมาประสบความ

ส�าเรจกไมไดมผลกระทบกบเวลาเรยนมากนก แตทกคนกมปญหาเรองเวลา

เรยนกนทกคนแตพวกเรากไดแบงเวลาเรยนและกจกรรมไววาควรจดสรร

แบบไหนใหไมมผลกระทบซงกนและกนมากนก โดยพวกเราจะเขามาเจอกน


ทกๆ เยนทหองสโมสรนกศกษาทกวนอยแลวเพอคยและวางแผนงานไวกนถง

ปญหาและวธการด�าเนนงานตางๆ

ผสมภาษณ: คดอยางไรบางทเพอนใหความไววางใจเลอกเรามาเปนนายก

สโมสรนกศกษาหรอ “นายกฯ สตร” ของมหาวทยาลย และถอวาเราเปนผ

หญงและนกศกษาคนแรกของคณะวจตรศลปทไดรบต�าแหนงดวย

ชลธดา: โดยสวนตวกคดวาเปนเพราะบคลกและลกษณะของตวเองทเปน

คนราเรงเขากบคนไดงาย บคลกของตวเองกไมไดเปนคนทนาเกรงขามสก

เทาไรเปนไปในทางเนนมนษยสมพนธอนดมากกวา โดยไมไดใชอ�านาจอะไร

ประกอบกบดวยความทเปนผหญงดวยซงลกษณะเดนของตวขนมขงเอง

นนกนาจะเปนเพราะเสยง เพอนกบอกวาเสยงเลกๆ นแหละจะท�าใหชนะ

ในการเลอกตงนายกสโมสรนกศกษาแบบวาเสยงเลกๆ แตไดเสยงขางมาก

ประมาณวาเหมอนเปนเกมทางการเมอง การใชกระแสสงคมอาจเปนเพราะ

สงคมตองการการเปลยนแปลงและแปลกใหม

ผสมภาษณ: ชวงนนกระแสนายกหญงก�าลงมาแรง

ชลธดา: อาจเปนเพราะนายกหญงคนแรกของประเทศไทยอาจจะมกระแส

ใหความยอมรบผหญงในการเปนผน�ามากขน อาจจะมการเปลยนแปลงอะไร

จากทเคยมนายกฯ ผชายบาง

ผสมภาษณ: ในชวงทขนมขงไดมาเปนนายกฯ มอะไรเปลยนแปลงบาง


ชลธดา: ในสวนของมหาวทยาลย การเปลยนแปลงกนาจะเปนในสวนของรป

แบบของกจกรรมเพราะกอนทขงจะขนเปนนายกสโมสรฯ ปการศกษา 2555

ตอนนนพรรคนกศกษา 12 ประสานเปนสโมสรนกศกษาซงด�ารงต�าแหนง

มาโดยตลอดถง 3 ป รปแบบของกจกรรมทผานมากจะมความแตกตางกน

อยางชดเจน อดมการณกคอนขางจะตางกน ขงคดวานกศกษาอาจจะเบอ

รปแบบการจดกจกรรมแบบเดมๆ กเปนได กเลยตองการการบรหารและจด

กจกรรมการท�างานตางๆ ในรปแบบใหม อาจจะเปนทมาของการชนะเลอก

ตงดวยกเปนได

ผสมภาษณ: ตวอยางกจกรรมตางๆ ในชวงทเปนนายกสโมสรนกศกษา

มหาวทยาลยเชยงใหม มอะไรบาง

ชลธดา: ทผานมากจกรรมในมหาวยาลยกมการจดกจกรรมใหญหลายอยาง

ซงถากลมของขงกจะมกจกรรมอยางเชน ลกชางเพอชมชน กบ สมช.สญจร

ซงเพมเขามาเปนกจกรรมใหม ยงไมเคยมมาเลย เพราะวาตวของลกชางเพอ

ชมชนจะเปนการกระจายกจกรรมตางๆ ใหนกศกษาทไมไดเปนตวแทนหรอ

ด�ารงต�าแหนงกสามารถจดกจกรรมอนๆ ได ท�าใหเพอนๆ สามารถคดหรอ

จดกจกรรมอนๆ ไดดวยตวเองโดยมงบประมาณใหเปนตน ซงมทงในสถาน

ทและนอกสถานท เชน เปดศนยซอมรถในมหาวทยาลยเพอทจะอ�านวย

ความสะดวกใหกบนกศกษาหรอบคคลากรภายในมหาวทยาลย เปนตน เปน

กจกรรมใหมทเกดขนตางออกไป

ผสมภาษณ: การเปนนายกสโมสรนกศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม สงผล

อยางไรใหกบคณะวจตรศลป มหาวทยาลยบาง


ชลธดา: เรองภาพลกษณของคณะวจตรศลป กกจะสงผลดขน จากภาพ

ลกษณเดมทอาจจะดวานกศกษาคณะวจตรศลปไมคอยมสวนรวมกบกจกรรม

สวนรวมสกเทาไร อาจจะดวาดอ แตพอขงไดรบต�าแหนงเปนนายกสโมสร

นกศกษาประกอบกบการท�างานตางๆ ทงเพอนๆ และกลม ชวยกนรวมจด

กจกรรมตางๆ กท�าใหหลายๆ คนมองวจตรศลปในภาพลกษณทดขนและ

เกดการยอมรบมากขน

ผสมภาษณ: ในวาระทคณะวจตรศลปครบรอบ 30 ป ไดมสวนชวยสงเสรม

อยางไรบางคะ

ชลธดา: กจะชวยในเรองการประชาสมพนธขาวตางๆ ของทางคณะวจตรศลป

กจะสามารถกระจายขาวไดมากและรวดเรวขน

ผสมภาษณ: ตลอดระยะเวลาทด�ารงต�าแหนง มา 1 ป มปญหาหรออปสรรค

อยางไรบาง

ชลธดา: ขนมขงไดรบต�าแหนงนายกสโมสรมาตงแตปดเทอมใหญเปนตนมา

กจะเรมท�างานตงแตไดรบเลอกตงเลย ส�าหรบการด�ารงต�าแหนงนายกสโมสร

นกศกษานน หนาทหลกกคอ การจดกจกรรมตางๆ ของทงมหาวทยาลยและ

เปนตวแทนของนกศกษา เรมตงแตการรบนองรวมซงทางกลมของขงกไดม

การเตรยมการและความพรอมในเรองตางๆ เชน การออกแบบและท�าเสอ

เฟรชชใหนองปหนงใสเขารวมกจกรรมในการรบนอง สวนกจกรรมแรกท

ด�าเนนการกคอ กจกรรมรบนองรถไฟ ตอมากจะเปนในสวนของการรบนอง

รวมของทางมหาวทยาลย การรบนองขนดอย กฬากลาง เปนตน กชวยๆ กน



ในสวนตว เรองของการท�างาน การเปนผหญง ในเรองปญหากจะเปนการ

ท�างานทวไปการประสานงานตางๆ กบคนหมมาก ปญหาทเคยเจอ ปญหา

หนกเลยกคอ งานสปอรตไนตทฝนตก เราตองรบสถานการณตางๆ มากมาย

ผลตอบรบในชวงนนไมคอยดนกแตกเปนเหตสดวสยจรงๆ ผลจงออกมา

เปนแบบนน ซงเรากตองรบใหไดกบค�าวพากษวจารณตางๆ ทบอกวาสมช.

จดกจกรรมไมดอะไรประมาณนน แตเรากไดท�าการแกไขปญหาโดยการจด

กจกรรมใหมอกครงเพอใหทกคณะไดแสดงถงสปรตอกครง พวกเรากไมไดทอ

เรามองโลกตามความเปนจรง คอ แตละความคดเหนตางๆ ค�าวพากษวจารณ

ตางๆ ถาเราเกบเอามาคดมากกจะท�าใหเราเครยดกวาเดม ขงไดรบค�าแนะน�า

สงสอนจากผบรหารมหาวทยาลยวาเราฟงแลวเราตองคดดวยวาทเขาพดมน

เปนความจรงไหม ความจรง คอ อะไร ตองคดกรองขอมลใหเยอะๆ เราตอง

แยกแยะ ซงท�าใหเรามองโลกในทางทดขน ไมมองวาดเกนไปหรอรายเกนไป

และมนกเปนบทเรยนทดทท�าใหเราน�าไปแกไขปญหาตอไปดวย

ผสมภาษณ: การทเราเปนผหญง คดวามปญหาอปสรรคอะไรไหมกบการ

ด�ารงต�าแหนงเปนผน�า

ชลธดา: มทงขอดและขอดอย ขอดกคอ น�าเสยงและการพดจาทเราเปนผ

หญงคนฟงกจะรสกไมไดมอคตกบตวเรามากนก เราจะมความออนนอม พด

ดวยเหตและผล ผดกบผชายทอาจจะดเขมๆ ขรมๆ แตกจะเสยเปรยบเพราะ

งานบางงานเราเปนผหญงกอาจท�าอะไรทใชแรงหนกๆ สผชายเขาไมดเทาไร

บางทเราเหนเขาท�างานกนหนกเรากไดแตยนมองชวยเหลออะไรเขามากกไม

ไดชวยในสวนของงานทใชแรงกายหนกๆ แตเรากมทมงานเพอนๆ นองๆ ท

เปนผชายมาชวยเปนก�าลงใหเรา จงไมไดมปญหาอะไรมาก



ผสมภาษณ: มผน�าทเปนผหญงเปนไอดอลบางไหมคะ

ชลธดา: ถาพดถงไอดอลสวนตวในใจกไมไดมใครเปนไอดอล แตชวงนนกได

มโอกาสไดไปดหนงเรอง ออง ซาน ซจ พอด กเหนวาสตรคนหนงทตอสเพอ

อสรภาพนมความอดทนและแขงแกรงมาก เปนผหญงตวเลกคนหนงซงท�า

อะไรไดมากมายหลายอยางและฉลาด ซงกเปนตวอยางทท�าใหเราเหนแลว

นาเอาเปนแบบอยาง

ผสมภาษณ: แลวไดก�าลงใจมาจากไหนเมอยามทเราทอหรอมปญหา

ชลธดา: ก�าลงใจหลกทเวลามปญหากไดมาจากเพอนๆ ทรวมงานมาดวยกน

ทคอยใหก�าลงใจรวมแรงกายแรงใจชวยเหลอกนมาโดยตลอด

ผสมภาษณ: ทางบานวาอยางไรบางคะในเรองของการท�ากจกรรม

ชลธดา: ทางครอบครวดานคณแมกเปนหวงในสวนของการทตองรบงานหนก

ความรบผดชอบมากมาย แตขงกอยากทจะแสดงใหแมเหนวาเราท�าได และก

เปนความชอบสวนตวของตวขงเองดวย เราคดวามนสนก มนทาทาย

ผสมภาษณ: เวลามปญหา ไดมการปรกษากบคณแมบางไหม

ชลธดา: ไมคอยไดปรกษาเทาไหร เพราะไมอยากใหเปนหวง สวนคนทใหค�า

แนะน�าปรกษานนหลกๆ กจะเปนรองศาสตราจารยนายแพทยอ�านาจ อยสข

รองอธการบดฝายพฒนาคณภาพนกศกษาฯ ในขณะนน อาจารยหมอกเปน


ฝายกจการนกศกษากจะใหค�าแนะน�าและเปนทปรกษามาโดยตลอด และก

จะมรนพทคอยใหค�าแนะน�ากบเราดวย

ผสมภาษณ: ถามความคดเหนเกยวกบสตรผ น�าโลกสมยใหมและการท

ประเทศไทยมนายกรฐมนตรเปนผหญง

ชลธดา: โดยสวนตวกนายนดมากกบผหญงทกคน แตสวนตวแลวความคด

ของขงเองกไมไดแบงแยกอยแลววาผหญงนนตองออนแอกวาผชาย ถาหาก

เราเชอมนในความสามารถของตนเองแลวไมวาจะเปนผหญง ผชาย หรอ

จะเปนเพศไหน กท�าไดหมด ทงสทธและความสามารถกทดเทยมกน อยท

คนมากกวา แตลกๆ แลวขงคดวาผหญงเรามความอดกลนมากกวาผชายอก

ผสมภาษณ: พดถงเรองของคณะวจตรศลปบาง ในมมมองของขนมขงตงแต

กอนเขามาเรยนทคณะวจตรศลปจนกระทงส�าเรจการศกษา เหนความ

เปลยนแปลงอยางไรบาง

ชลธดา: เรยนตงแตป 1 ถงป 5 กเหนวาคณะเตบโตขนเรวมาก ทงสาขาวชา

ทมากขนและความสามารถของนกศกษาโดยรวมกมมากขน ประกอบกบการ

มกจกรรมอยางเชน ลกทงวจตรศลป กท�าใหทกคนรจกคณะวจตรศลป ตลอด

ระยะเวลา 5 ป มหาวทยาลยเชยงใหม และคณะวจตรศลปกใหอะไรกบขง

มากมายทงความรดานวชาการและการใชชวต

ผสมภาษณ: ตอนนกเรยนชนปสดทายแลว ตงความหวงอะไรไวบางหลงจาก

เรยนจบแลว



ชลธดา: ตอนแรกคดวาอยากจะเรยนตอแตจากทไดท�างานมาโดยตลอดก

อยากจะท�างานแลว ปจจบนนในการศกษาปรญญาโทหรอปรญญาเอกก

มขนมากมายและโอกาสเรยนกมหลายดาน หลายรปแบบ ขงจงอยากหา

ประสบการณใหตวเองมากขนกอน

ผสมภาษณ: การทไดมาท�างานสโมสรนกศกษาใหประสบการณอยางไรบาง

ในการทจะน�าไปใชในชวตประจ�าวนหลงจากทจบการศกษาไป

ชลธดา: ประสบการณทจะไปใชในชวตในการท�างานในอนาคตตอไปนนกจะ

เปนการตดตอสอสาร การประสานงาน การพดคยกบผใหญ กบคนทอายเทา

กนหรอกบรนนอง การเขาหาคน เพราะวาทกคนมจตใจ เราควรรกษาน�าใจ

เขา การพดเปนสงหนงทบางทค�าพดของเราอาจจะท�าใหเขารสกแยไปเลยกได

อกอยางทไดกคอ เรองการบรหารงานและเวลา เพราะวาโลกเราในปจจบน

กเดนไปขางหนาอยางรวดเรว เวลาปเดยวกถอวาสนมาก ท�าใหเรารจกการ

วางแผนในการใชชวตไดดขนมาก มระบบระเบยบในการด�าเนนชวตมากขน

เพราะเวลาในแตละวนมนอย อยากท�าอะไรตองรบท�า ท�าใหสด ท�าใหเตมท

ผสมภาษณ: อยากจะใหขนมขงฝากอะไรส�าหรบนองๆ ทอยากจะมาท�างาน

สโมสรนกศกษาหรอท�างานเพอสงคม

ชลธดา: อยากผลกดนใหนองๆ เขามาเปนสวนรวมในการท�างานโดยเฉพาะ

นองๆ คณะวจตรศลป อยากใหเขามามสวนรวมใหมากขน เดมทนกศกษา

คณะวจตรศลปคอนขางทจะมเอกเทศไมคอยเขาสงคมสวนรวมสกเทาไร ก

อยากใหนองไดเขามามสวนรวมกบกจกรรมของทางคณะและกจกรรมสวน


รวมของทางวทยาลยกอน เพอทจะไดมประสบการณ แลวเราจะรเองวาเรา

ควรจดการชวตตวเองอยางไร ท�าตวเองใหสนกกบงานอยางไร และทส�าคญ

เราสามารถน�ามาปรบใชกบการเรยนได ท�าใหเราเรยนดขนดวย เพราะเรา

จะไมมเวลาไปยงเกยวกบอบายมขตางๆ หากนองอยากเรมเขามาท�างาน

เกยวกบสโมสรนกศกษากสามารถเรมทเขารวมกจกรรมตางๆ ทงทคณะและ

มหาวทยาลย ทกๆ ทมกจกรรม อยากลวหรออายหรอเขาใจวาการท�ากจกรรม

นนตองเปนคนทชอบสอดรสอดเหน อยามองในแงลบ ใหนองๆ คดวาการท�า

กจกรรมนนเปนการฝกทจะกลาแสดงออกและฝกใหเราเกดความเปนผน�าได

แลวนองๆ กจะไดอะไรมากมาย

ผสมภาษณ: สดทายนอยากจะกลาวอะไรถงใครบาง

ชลธดา: ขอขอบคณกองบรรณาธการวารสารวจตรศลปทใหเกยรตให

หนไดมาสมภาษณในครงน ใหหนไดเปนสวนหนงของ “สตรหมายเลข ๑”

ไดเปนเหมอนกบกลายเปนประวตศาสตรเลมหนงของคณะวจตรศลป

ขอขอบพระคณรองศาสตราจารยพงศเดช ไชยคตร คณบดคณะวจตรศลป ท

ใหก�าลงใจหนมาตลอด ขอขอบคณพๆ ฝายกจการนกศกษาทกคนทเปนแบบ

อยาง ใหค�าแนะน�า ใหค�าปรกษามาตงแตหนเรมท�ากจกรรมมาตงแตเรยนชน

ปท 1 - 2 สดทายขอขอบคณคณแมทเปนหวง คอยใหก�าลงใจ และพสาวท

คอยเปนแรงผลกดนใหเราฮดสตอคะ


หลกเกณฑการจดท�าตนฉบบบทความ เพอพจารณาตพมพในวารสารวจตรศลป

วารสารวจตรศลป มก�าหนดออกปละ 2 ฉบบ ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน

และฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม

1. ประเภทของเรองทจะตพมพ

1.1 รายงานการวจยทางดานศลปกรรมศาสตรเปนบทความวจยหรอ

บทความงานสรางสรรคทางดานศลปกรรม (การวจยงานศลปะ การ

ออกแบบ ประยกตศลป ดนตร การแสดง สอศลปะ ปรชญาศลป

สนทรยศาสตร ประวตศาสตรศลปะ ประวตศาสตร และโบราณคด)

1.2 บทความวชาการหรอบทความงานสรางสรรคทางดานศลปกรรมศาสตร

เปนบทความทเสนอองคความร แนวคด วธการ และกระบวนการท

เกยวของกบสาขาวชาตางๆ ทางดานศลปกรรม (การวจยงานศลปะ

การออกแบบ ประยกตศลป ดนตร การแสดง สอศลปะ ปรชญาศลป

สนทรยศาสตร ประวตศาสตรศลปะ ประวตศาสตร และโบราณคด)

1.3 บทความวจารณหนงสอ หรอบทความปรทรรศน

2. รปแบบการเขยนบทความ

รายงานการวจย บทความวจย และงานสรางสรรคทางดานศลปกรรม ควรม

ความยาวตงแต 5,000 ค�า แตไมควรเกนกวา 15,000 ค�า (จ�านวนค�าถอตาม

การนบจ�านวนค�าใน Microsoft Word) หรอจ�านวนหนาตงแต 15 หนา แต

Editorsวารสารวจตรศลปปท 4 ฉบบท 1 มกราคม - มถนายน 2556

397

ไมควรเกนกวา 30 หนา (ไมรวมบรรณานกรม ภาพประกอบ และค�าบรรยาย

ภาพ) ลงในกระดาษ A4 ระยะหางจากขอบกระดาษ ทงดานบน ดานลาง

ดานซาย และดานขวา 2.54 เซนตเมตร แบบอกษร Cordia New ขนาด 16

Point ภาพประกอบความละเอยดท 300 Pixel/High Resolution ขนาด

ไฟลไมต�ากวา 500 KB และมขอมลตามล�าดบตอไปน

- บทคดยอและค�าส�าคญ ภาษาไทยและภาษาองกฤษ

- ชอ-นามสกล ต�าแหนง ต�าแหนงทางวชาการ หนวยงานทสงกด ทงภาษา

ไทยและภาษาองกฤษ

- เชงอรรถและบรรณานกรม

- กตตกรรมประกาศ

3. การเตรยมตนฉบบ

3.1 เอกสารบทความวชาการ/วจย (ตามขอ 2) จ�านวน 2 ชด พรอมแบบน�า

สงตนฉบบ จ�านวน 1 ชด

3.2 ซด-รอม จ�านวน 1 แผน ประกอบดวย

- ไฟลบทความทประกอบดวยขอมลตามขอ 2 นามสกล .doc หรอ .docx

- ไฟลภาพประกอบ นามสกล jpg, jpeg หรอ RAW หรอ TIFF ความ

ละเอยด 300 Pixel/High Resolution ขนาดไฟลไมต�ากวา 500 KB


398

4. การจดสง

สงท: กองบรรณาธการวารสารวจตรศลป

คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

239 ถนนหวยแกว ต�าบลสเทพ

อ�าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม 50202 โทรศพท 0-5394-4829 โทรสาร 0-5321-1724

หรอ e-mail: [email protected]

Website: http://journal.finearts.cmu.ac.th

5. การพจารณาบทความ

5.1 กองบรรณาธการฝายวชาการจะท�าหนาทพจารณากลนกรองบทความ

และจะแจงผลการพจารณาใหผสงบทความทราบภายใน 15 วนนบตงแต

วนทไดรบบทความ ทงน กองบรรณาธการฝายประสานงานจะท�าหนาท

ประสานงานกบผสงบทความในทกขนตอน

5.2 กองบรรณาธการฝายประสานงานจะด�าเนนการจดรปแบบของบทความ

ใหเปนระบบเดยวกนทกบทความกอนน�าเสนอใหผทรงคณวฒ (peer

review) พจารณา จากนน จงสงบทความทไดรบการพจารณาในเบอง

ตนใหกบผทรงคณวฒ (peer review) จ�านวน 2 ทาน เปนผพจารณา

ใหความเหนชอบในการตพมพเผยแพรบทความ โดยใชเวลาพจารณา

แตละบทความไมเกน 1 เดอน ผลการพจารณาของผทรงคณวฒดงกลาว

ถอเปนสนสด จากนน จงสงผลการพจารณาของผทรงคณวฒใหผสง

บทความ หากมการแกไขหรอปรบปรงใหผสงบทความแกไขและน�าสง


399

กองบรรณาธการภายในระยะเวลา 1 เดอนนบตงแตวนทไดรบผลการ

พจารณา

5.3 กองบรรณาธการฝายประสานงานน�าบทความทผานการพจารณาและ

แกไขแลวเขาสกระบวนการเรยบเรยงพมพและการตพมพ โดยใชระยะ

เวลาด�าเนนการประมาณ 2 - 3 เดอน

5.4 ผสงบทความจะไดรบ “วารสารวจตรศลป” จ�านวน 2 เลมเปนการ

ตอบแทนภายใน 1 เดอนนบตงแตวารสารวจตรศลปไดรบการเผยแพร

6. การอางเอกสาร

การอางองเอกสารในเนอเรองใชระบบนาม-ป (name-year system)

สามารถดาวนโหลดตวอยางการอางองเอกสารและบรรณานกรมไดทเวปไซต

ของวารสารวจตรศลป หรอ http://journal.finearts.cmu.ac.th

หมายเหต: สามารถดาวนโหลดหลกเกณฑการเขยนและแบบเสนอ

ตนฉบบบทความไดทเวบไซตของวารสารวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

http://journal.finearts.cmu.ac.th


400

Guideline for Submitting Articles for the Publication in the Journal of Fine Arts

Journal of Fine Arts is launched twice a year. The first issue of

the year will be for January - June, and the second issue of the

year will be for July - December.

1. Aim and Scope

1.1 Research reports in arts, which can be either research reports

or reports on the creations of art-related works (research on

art works, designs, applied art works, music, performances, art

materials, art philosophies, art histories and archaeology);

1.2 Academic articles or articles that concern the creation of art

works, which aim to present knowledge, concepts, methods and

processes relevant to any subject that is related to art (research

on art works, designs, applied art works, music, performances,

art materials, art philosophies, art histories and archaeology); and

1.3 Book critique and annotation.


401

2. Template of the Article

Any research report, research journal and report on art work to

be submitted should have at least 5,000 words but should not

be longer than 15,000 words (the word count is in accordance

to the word count system of MicrosoftWord program), or not

less than 15 pages but not more than 30 pages (excluding

bibliography, pictures and graphics and captions). The page size

must be A4, and the text should be 2.54 centimeters away from

upper, lower, left and right edges of the paper. The font used

must be 16 point TH Sarabun New. The resolution of the picture

used in the article must be 300 Pixels/High Resolution. The file

size must not be smaller than 500 KB. The article should consist

all of the parts as follows:

- Abstract and keyword in Thai and English languages;

- Name - Surname, academic titles and organization of all authors,

written in Thai and English languages;

- Acknowledgement; and

- Footnote and bibliography.


402

3. The Preparation of the Article

3.1 Two (2) copies of the academic/research article (as stated

in item 2), and the original Submission Form for the Article to

be Published;

3.2 A CD-ROM or DVD-ROM that includes

(1) The .doc or .docx file of the article; and

(2) The .jpg, .jpeg or RAW or TIFF file(s) of pictures, the resolution

of which is 300 Pixels/ High Resolution, the size of which is not

smaller than 500 KB.

4. Delivery

Contact Address: The Editorial Team of the Journal of Fine Arts

Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University 239 Huay Kaew Road,

Suthep Sub-District, Mueng District, Chiang Mai 50202

Telephone Number: 0-5394-4829; Fax Number: 0-5321-1724 or

E-mail: [email protected] or

Website: http://journal.finearts.cmu.ac.th


403

5. The Consideration of the Submitted Article

5.1 The Editorial Team will consider and screen the submitted

article and will inform the submitter of the result within 15 days

since the day on which it receives the article. The Editorial Team

will coordinate with the submitter in each step.

5.2 The Editorial Team will format the article in order that all the

articles will be in the same format before submitting the article

for the peer review by 2 experts who will determine whether the

submitted article should be publicized or not. The peer review will

take not longer than 1 month. The determination of the experts

who do the peer review must be held as the ultimate decision.

Afterwards, if the article has to be amended or corrected, the

submitter has to do as per instruction and re-submit the article

within 1 month after it receives the feedback from the peer

review committee.

5.3 The Editorial Team will coordinate with all the related agents

to put the approved article into the printing and publishing

processes, which will take around 2 - 3 months.


404

5.4 The submitter of the article will receive 2 copies of the

‘Journal of Fine Arts’ within 1 month after the latest issue of in

the Journal of Fine Arts is published.

6. Referencingand Bibliography Writing

Instruction for Referencing and Bibliography Writing, can be

downloaded from the official website of in the Journal of Fine

Arts, or http://journal.finearts.cmu.ac.th

Notation: The Guidelines for Submitting the Article for the

Publication in the Journal of Fine Arts and the Submission Form

for the Article to be Published in the Journal of Fine Arts, Chiang

Mai University, can be downloaded from the official website of

the Faculty of Fine Arts, Chiang Mai University, or http://journal.

finearts.cmu.ac.th


405

Statements of fact and opinion are made on the

responsibility of theauthors alone and do not

represent the views of the editors or the Faculty of Fine

Arts, Chiang Mai University. In any case, the editors

and the Faculty of Fine Arts reserve the right to either

agree or disagree with those facts and opinions.


406

ทศนะและขอคดเหนในวารสารแตละฉบบเปนของผ เขยน

บทความแตละทาน มใชเปนความคดเหนของกองบรรณาธการ

หรอคณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม ทงน กองบรรณาธการ

หรอคณะวจตรศลปไมจ�าเปนตองเหนดวยกบความคดเหน

ดงกลาวเสมอไป

http://journal.finearts.cmu.ac.th

Documents

“สตรีหมายเลข ๑” - Chiang Mai Universityjournal.finearts.cmu.ac.th/file_downloads/fine_art_book6.pdf · 2016-09-23 · “สตรีหมายเลข