gramatikang filipino talasalitaan

1

Mula sa:

Gramatikang Filipino: Balangkasan RESTY MENDOZA CEÑA ● RICARDO MA. DURAN NOLASCO

TALASALITAAN

absolutibo : absolutive. Sa Filipino, ang kaukulan ng pangngalaning tinutukoy

ng ang/si/sina, hal., ang bantay, si Ampi, sina Ben

akbayan, asahan : dependency.

Akit : attract. Inaakit ng isang ulong H ang isang sangkap C kung inililipat ng H ang

C sa isang lugar sa gilid ng HP (para noon ang C ay maisabit sa H, o para ito mag-

ing pantiyak ng H).

Attract (Radford 2004)

To say that a head H attracts a constituent C is to say that H triggers movement of

C to some position on the edge of HP (so that C may move to adjoin to H, or to be-

come the specifier of H).

aktibo, buháy : active. Sa kasunduan, buháy ang isang sangkap kung may ka-

tangian ito na di-nahahalagahan. Ang buháy na sangkap lang ang maaaring

maging Sulot at Hangad.

akusatibo : accusative. Sa nominatibo-akusatibong sugnay, ang kaukulan na igi-

nagawad ng v o V sa pasyenteng pangngalanin, hal., akusatibo ang book sa

Ben read a book. Sa librong ito, ginagamit ang termino para pansamantalang

tukuyin ang pasyenteng pangngalanin habang hindi pa ito simuno o obliko,

hal., akusatibo ang basi sa [VP bili BenERG basiACC] na maaaring maging absoluti-

bo/simuno: Binili ni Ben ang basiABS o obliko Bumili si Ben ng basiOBL. Tng. pagli-

linyang morposintaktika, nominatibo-akusatibo.

alanganing kahulugan, alinlangang-basa : ambiguity. Sugnay na tumatanggap

ng mahigit sa isang kahulugan, hal., may alinlangang-basa ang Lumundag si

Ben sa balkon sapagkat ang balkon ay mababasa na hantungan o pinagmulan

ng aksyon.

anyong kasukdulan : superlative form. Ang anyo ng isang pang-uri na banghay

sa pinaka-, hal., pinakamabait.

anyong lohika : logical form (LF). Ang komponento ng balarila na nagbibigay sa

balangkas na binuo ng sintaks ng representasyong semantika (SR); tumutu-

koy din sa anyo ng nasabing representasyon. Tng. komponentong semanti-

ka.

anyong masidhi : intensive form. Ang anyo ng isang pang-uri na banghay sa na-

paka-, hal., napakabait.

anyong pamantayan : canonical form. Sa sintaks, ang karaniwang ayos ng mga

T A L A S A L I T A A N

salita sa parirala o pangungusap. Sa anyong pamantayan ng pangungusap sa

Filipino, halimbawa, nauuna ang panaguri kaysa sa simuno. Nasa anyong

pamantayan ang Bumili ng basi si Ben; wala sa anyong pamantayan ang pan-

gungusap na Si Ben ay bumili ng basi.

anyong ponetiko : phonetic form (PF). Ang komponento ng balarila na nagbibi-

gay sa balangkas na binuo ng sintaks ng representasyong pangbigkasan

(PR); tumutukoy din sa anyo ng nasabing representasyon. Tng. komponen-

tong ponetiko.

aplikatibo : applicative (APPL). Aplikatibo ang isang simunong pangngalanin

kung nagdadala ito ng gampaning lunan, pinagmulan, hantungan, tagapa-

kinabang, kagamitan, dahilan, at ilan pa, hal., ang ang dalaga sa pangungusap

na Binilihan ni Ben ng basi ang dalaga. Ang binilihan ay pandiwang aplikatibo,

at ang pangungusap ay pangungusap na aplikatibo. Ang mga panlaping ap-

likatibo ay i- at -an. Ang termino ay salin ng ‚applicative‛, na tumutukoy sa

layong hinalaw ‚derived or applied object‛.

Argumento mula sa Kakulangan ng Pansulong : Argument from Poverty of the

Stimulus. Pangangatwiran na nagsasabing degrado ang wika na naririnig ng

bata na nagtatamo ng wika para masabing natututuhan niya ang mga prin-

sipyo ng wika batay sa kaniyang karanasan sa wika. Ang tinutungo ng ar-

gumento ay ang pasubali na ang kakayahan o kapangyarihang pangwika

‚linguistic faculty‛ ay katutubo sa isip ng tao.

argumento, ubod-argumento : argument; core-argument. Isang pangalanin na

tuwirang binibigyan ng gampaning tematiko ‚thematic role‛ ng pandiwa. Sa

pangungusap na Binili ng bantay ang basi para sa Inang, ang tagagawang ban-

tay at ang pasyente na basi ang mga ubod-arumento ng ulong pandiwang bini-

li. Ang para sa Inang ay hidi ubod-argument sapagka’t ang gampanin nito na

tagapakinabang ay bigay ng pang-ukol na para.

argumentong panlabas : external argument (EA). Tng. panlabas na argumento.

argumentong panloob : internal argument (IA). Tng. panlabas na argumento.

ásahan, akbayan : dependency.

bakas : trace (t). Sa Government and Binding, ang sangkap na iniwan ng lumi-

pat na sangkap. Ginagamit ang takdang t na marka ng bakas. Walang katan-

giang pangponetiko ang t kayat hindi ito nabibigyan ng tunog o basa, pero

may taglay pa rin na mga katangiang pangbalangkas, kayat may katuturan

pa rin ito sa mga prosesong pangbalangkas . Sa Dulog Minimalismo, hindi

na kailangan ang bakas dahil sa ang paglipat ay Sipi, kayat may naiiwang

kopya sa orihinal na lugar. Tng. Lipat.

balangkas : structure. Ang prototipikong balangkas ay may ulo, kaganapan, at

pantiyak. Sapilitan ang pagkakaroon ng ulo, pero hindi ng kaganapan at

pantiyak. Maaaring hungkag (walang tunog, pero may katangiang pangsin-

taktitka) ang alinman sa mga ito. Tng. balangkasan.

balangkas na katnigan : coordinate structure, compound structure. Balangkas o

pangungusap na binubuo ng mahigit sa isang sugnay na pinagkakabit ng


mga pangtambalang pangatnig, tulad ng at.

balangkasan, halawan, deribasyon : derivation. Proseso ng pagbuo ng balang-

kas sa pamamagitan ng paulit-ulit na pagsanib ng mga sangkap mula sa lek-

sikon hanggang sa makabuo ng pangungusap. Tingnan din ang Sanib, Li-

pat, komputasyong pangsintaktika.

balangkas-argumento : argument structure. Ang balangkas-argumento ng isang

ulo ay ang mga ubod argumento. Ang balangkas-argumento ng intransiti-

bong kayarian ay [DPSUB:ERG/ACC/APP] o isang DP na tumatayong simuno na

may gampaning ergatibo, akusatibo, o aplikatibo. Ang balangkas-argument

ng kayariang transitibo ay [DPERG DPSUBJ:ACC/APP] o isang ergatibong DP na si-

nusundan ng isang simunong DP na may gampaning akusatibo o ergatibo.

Balarilang Heneratibo : Generative Grammar. Ang Balarilang Heneratibo ng

isang wika ay binubuo ng mga tuntunin na matagumpay na nakapaghuhus-

ga kung aling kombinasyon ng mga salita ang makabubuo ng maka-

balarilang pangungusap. (Wikipedia)

Balarilang Pang-unibersal : Universal Grammar (UG). Sa Dulog Prinsipyo at Pa-

rametro, ang tipon ng mga pang-unibersal na prinsipyo at parametro na ba-

hagi ng kapangyarihang pangwika ‚language faculty‛ na gumagabay sa

pagtamo ng wika.

baybay-basa : spell-out. Ang ‘output’ ng komputasyong sintaktika, na may da-

lawang anyo: isa para sa LF at isa para sa PF.

baytang-baytang na sampa : successive raising. Paisa-isang sampa ng isang

sangkap sa susunod at sa mga susunod pang sugnay nang walang nilalak-

tawang sugnay. Sa bawat sampa, ang lahat ng proseso na lalapat sa kasalu-

kuyang balangkas ay tatakbo, bago lumipat ang balangkasan sa susunod na

sugnay.

buháy : active. Tng. aktibo.

bukas na kategorya : open category. Isang kategorya ng mga salita na malayang

tumatanggap ng mga bagong miyembro. Ang mga bukas na kategorya sa Fi-

lipino ay pangngalan, pandiwa, pang-uri, at pang-abay. May nagpapanukala

na bukas na kategorya rin ang padamdam: Woohoo, nakapasok din ako!

bukó : node. Sa sangahan, ang simula o dulo ng isang sanga o ugpungan ng da-

lawang sanga.

bukóng anak : daughter node. Sa sangahan, kung may sanga mula sa X tungo sa

Y at ang X ay nasa itaas ng Y, bukóng anak ng X ang Y.

bukóng dulo : terminal node. Sa sangahan, isang bukó na walang anak.

bukóng hanggahan : bounding node. Sa Government and Binding, ang NP, VP,

at CP ay mga bukóng hanggahan. Tng. Kondisyong Magkaratig.

bukóng ina : mother node. Sa sangahan, kung may sanga mula sa X tungo sa Y at

ang X ay nasa itaas ng Y, bukóng ina ang X ng Y. Ang bukóng ina ang ba-

gong bukó na nabubuo sa Sanib.

bukóng magkapatid : sister node. Sa sangahan, bukóng magkapatid ang dala-

wang bukóng Y at Z kung kapwa anak sila ng X at walang bukóng nakapagi-


tan mula sa X tungo sa Y at mula sa X tungo sa Z. Magkapatid ang dalawang

pinagsasanib na sangkap.

CVr : CV-reduplication. ‘Panlapi’ na tanda na ang unang CV ng ugat o sanga ay

inuulit. Naghahayag ng Daloy na di-tapos, hal., bibili, tumatanda, o ng Pa-

raang pangmudmod, hal., pagkukunin.

Daloy na binabalak : prospective aspect. Panahon sa pandiwa na hindi pa nasi-

simulan. Ginagamit ang panlaping CVr para markahan ang Daloy na binaba-

lak: bibili, magbibili, ipagbibili, ipapagbili

Daloy na di-tapos : imperfective aspect. Panahon sa pandiwa na nasimulan na

pero hindi pa natatapos. Ginagamit ang mga panlaping CVr at panlaping -in-

o n- para markahan ang Daloy na di-tapos, hal., binibili, nagbibili

Daloy na katatapos : recent perfective. Panahon sa pandiwa na kayayari pa lang.

Ginagamit ang panlaping ka-+CVr para ipahayag ang Daloy na katatapos,

hal., kabibili.

Daloy na tapos : perfective aspect. Panahon sa pandiwa na nasimulan at natapos

na. Ginagamit ang mga panlaping -um-, -in-, at n- panakda ng Daloy na ta-

pos, hal., bumili, binili, nagbili.

Daloy ng panahon, Daloy : aspect. Ang Daloy ‚aspect‛ ay ang bahagi ng pan-

diwa na nagbabadya ng Daloy ng panahon ‚flow of time‛. Itinuturing ng

maraming mananaliksik na ang isinasaad na panahon sa pandiwa ng Filipi-

no ay Daloy sa halip na Panahunan ‚tense‛. Tng. Panahunan

datibo : dative, dative case. Sa Ingles, ang kaukulan ng di-tuwirang layon, hal.,

ang kaukulan ng girl sa The soldier bought the girl a book.

dating akusatibo : unaccusative. Sa pangungusap na Sinikmura ang bantay, hini-

hinuha na sa isang antas ng balangkasan ang bantay ay akusatibo o layon,

hal. [sikmura bantayACC] bago ito tumaas sa simuno.

dating ergatibo : unergative. Sa pangungusap na Tumakbo ang bantay, hinihinuha

na sa isang antas ng balangkasan ang bantay ay ergatibo, hal., [takbo ban-

tayERG] bago ito tumaas sa simuno.

dating obliko : unoblique. Sa pangungusap na Pinawisan ang bantay, hinihinuha

na sa isang antas ng balangkasan ang bantay ay obliko, hal., [pawis sa ban-

tayOBL] bago ito tumaas sa simuno.

diing-panghambingan : contrastive stress. Tumutukoy sa pangponolohiyang

diin na ang gamit ay maghambing, hal., Binili pala NI BEN ang bahay. Tumu-

tukoy din sa pangbalangkas na paraan ng paghahambing, hal., Barko, sasakay

ako, pero eroplano, hindi kailanman.

di-kabalarilaan : ungrammaticality.

di-lantad : covert.

di-markado : unmarked. Ang miyembro ng isang kategorya na hindi kinakabitan

ng takda ng kategorya, o kinakabitan ng pinakasimpleng takda ng kate-

gorya. Halimbawa, ang mga pandiwa na hindi nagdadala ng panlaping Pa-

raan ay sinasabing di-markado sa Paraan, tulad ng bumili, binili, ibinili, atbp,

samantalang ang mga pandiwang may panlaping Paraan ay markado sa Pa-


raan, tulad ng nakibili, nagpabili, atbp.

di-naaatipan : unbounded.

di-nababasa : illegible. Sa kasunduan, ang isang katangian na di-nahahalagahan

kayat di-nababasa sa PF.

di-nahahalagahan : unvalued. Sa kasunduan, ang isang katangian na hindi ma-

katutulong sa pagbibigay ng kahulugan sa LF ay pumapasok sa halawan na

di-nahahalagahan; ginagamit ang ‚u‛ (‚unvalued‛) na marka, hal., [u-Pers].

di-nahahanggahan : non-finite. Tng. pandiwang di-nahahanggahan.

di-naiintindihan : uninterpretable. Sa kasunduan, ang isang katangian na suma-

pit sa LF na di-nahahalagahan ay di-naiintindihan sa LF.

di-natuturan : indefinite. Tumutukoy sa kahit ano o sinong miyembro ng isang

pangkat, hal. ang pusa sa isang pusa, may pusa.

di-sapilitan : optional.

di-timbang, tagibang : asymmetrical.

di-tiyak : non-specific.

dobleng-layon : double object. Tng. kayariang dobleng-layon.

dukit-layon : object extraction. Ang proseso na humuhugot ng isang pangnga-

laning layon sa panloob na sugnay, hal., sa Ingles, sa Ben read the book [that

Mary bought the book], dinukit para itaas mula sa panlooob na sugnay ang the

book. Sa Filipino, sa katumbas na Binasa ni Ben ang libro [na binili ni Mary ang

libro], ang pasyenteng libro ay sumampa sa panlabas na sugnay, pero pansi-

nin na ito ay simuno sa panloob na sugnay kayat isang halimbawa ng dukit-

simuno. Ihambing: dukit-simuno.

dukit-simuno : subject extraction. Ang proseso na humuhugot ng isang

pangngalaning simuno mula sa panloob na sugnay, tulad ng pagdukit ng

anak sa Nakita ni Ben ang anak [na pinasan ng sundalo ang anak] at ang basi sa

Natikman ni Maya ang basi [na binili ni Ben ang basi]. Ihambing: dukit-layon.

Dulog Minimalismo : Minimalist Approach. Dulog o paraan sa pagsusuri ng

balarila na ang pinagtutuunan ay ang pagtuklas ng mga prinsipyong pang-

unibersal, na lapat hindi lang sa wika kundi sa ano mang sistemang pangka-

likasan, na sa kabuuan ay humahabi ng isang sistema na may mga katan-

giang tulad ng katipiran, kakisigan, kapayakan, katimbangan. Sa Dulog Mi-

nimalismo, ang mga partikular na kayarian ay aksidente lang ng mga prinsi-

pyong pang-unibersal.

Dulog Prinsipyo at Parametro : Principles and Parameters Approach. Sa dulog na

ito, ipinalalgay na ang pagbuo ng balangkas sa lahat ng wika ng tao ay pi-

namamahalaan ng Balarilang Pang-unibersal ‚universal grammar (UG)‛.

May dalawang bahagi ang UG: mga prinsipyong pang-unibersal ‚universal

principle‛ at mga parametrong pang-unibersal ‚universal parameter‛. Ang

mga prinsipyong pang-unibersal ay nagtatakda ng mga kaarian at kayarian

ng mga wika ng tao. Ang mga parametrong pang-unibersal naman ang nag-

hihigpit sa uri at lawak ng pagkakaiba-iba ng mga wika ng tao.

EA : external argument. Tng. panlabas na argumento.


ebidensyang pasalungat : negative evidence. Ebidensya na hindi sang-ayon sa

prediksyon ng isang tuntunin o kalahatnan.

ebidensyang pasang-ayon : positive evidence. Ebidensya na sumasang-ayon sa

prediksyon ng isang tuntunin o kalahatnan.

ekspletibo : expletive. Sa Ingles, mga salitang walang lamang semantika, na gi-

nagamit para may tumanggap ng pangbalarilang tungkulin, hal., it at there.

Sa There is a man behind the bush, ang there ay kailangan para tanggapin ang

kaukulang nominatibo na iginagawad ng pandiwang is.

epipinomenon : epiphenomenon. Pangalawang kababalaghan o pangyayari na

kaalinsabay ng pangunahing kababalaghan. Ang pakikipagtalastasan

‚communication‛, ayon kay Chomsky (2000) ay isang epipinomenon ng wi-

ka.

EPP : Extended Projection Principle. (1) Tng. Prinsipyo ng Pinalawak na Katud-

laan. (2) [EPP] bilang isang katangian: Ang kahilingan ng isang ulo na mag-

taas ng pangngalanin at magsilbing pantiyak ng ulo.

ergatibo, kaukulang ergatibo : ergative, ergative case. kaukulang iginagawad ng

V sa tagagawa na kaganapan nito. Sa Binili ng bantay ang basi, ang bantay ay

may kaukulang ergatibo.

ergatibo-absolutibo, ergatibo : ergative-absolutive, ergative. Isang uri ng organi-

sasyon ng sugnay na sa kayariang transitibo ang ergatibo/tagagawa ay kaga-

napan ng V, at ang akusatibo/pasyente at aplikatibo ang tumatayong absolu-

tibo/simuno. Tng. paglilinya ng morposintaktika.

gampaning tematiko : thematic role. Tumutukoy sa papel na ginagampanan ng

kasangkot sa pangyayari, hal., tagagawa, pasyente, lunan, kagamitan, tema,

tagaranas, at ilan pa.

gantihan, panggantihan : reciprocal. Isang uri ng Paraan ng pandiwa ‚verb

mode‛. Sa Nagsulatan sina Ben at Ampi, ang Paraan ng paggawa ng aksyong

sulat ay gantihan.

GB. Tng. Government and Binding Theory.

gilid ng yugto : phase edge. Ang pinakamababang ulo at pinakamataas na pan-

tiyak ng isang katudlaan na yugto (CP at vP) ay tinatawag na gilid ng yugto.

Government and Binding Theory (GB). Unang modelo ng sintaks sa ilalim ng

Dulog Prinsipyo at Parametro. Ang pangalan ay tumutukoy sa dalawang

pangunahing sub-teorya: government, na isang pangbalangkas na ugnayan

ng mga sangkap, at binding, na nagtatakda ng tinutukoy ng mga panghalip,

anapor (na tulad ng replexibo), at mga pangngalanin. Nagbigay-daan ang

GB sa Dulog Minimalismo. (Wikipedia)

haka-haka : hypothesis. Isang paliwanag sa mga nasasaksihang kababalaghan, o

isang hula tungkol sa kalalabasan ng ugnayan ng mga kababalahan.

Hakang Katutubo : Innateness Hypothesis. Haka na nagsasabing likas sa isip ng

tao ang kapangyarihang pangwika ‚language faculty‛ na pamana ng binhi

ng tao, na nagbibigay sa bata ng isang pamamaraan sa pagtamo ng wika.

Hakang Lukob ng Panaguri ang Argumento : Predicate-Internal Argument Hypo-


thesis. Ang haka-haka na ang mga argumento ng isang pandiwa ay nasa loob

ng katudlaang pandiwa. Halimbawa, sa Ingles ang tagagawa at pasyente ay

nasa loob ng vP, at sa Filipino, iminumungkahi sa Kabanata 7 na nasa loob

ang mga ito ng VP.

halagahan ng katangian : feature valuation. Sa kasunduan, ang proseso na ang

mga di-nahahalagahang katangiang ng Sulot at Hangad ay hinahalagahan

ng kaparehong katangian na nahahalagahan sa Sulot o sa Hangad.

halawan, deribasyon : derivation. Tng. balangkasan

Hanay : numeration array. Ang Hanay ng mga salita mula sa leksikon na gaga-

mitin sa pagbalangkas ng isang pangungusap. Sa pagbalangkas ng Bumili

ang bantay ng basi, sa simula ng halawan, sisipiin mula sa leksikon at ilalagak

sa Hanay ang mga sangkap na: -um-, bili, ang, bantay, ng, basi.

Hangad : goal. Sa kasunduan, ang sangkap na sangkap-mando ng Sulot na may

di-nahahalagahang katangian.

hantungan : goal. Isang uri ng kaukulan; ang pangngalanin o parirala na pina-

tutunguhan ng bagay na inililipat, hal., ang Tatang sa Nagpadala si Ben ng basi

sa Tatang.

hating-ergatibo/nominatibo : split nominative/ergative. Isang uri ng organisa-

syon ng sugnay na kung saa’y ang tagagawa ay tumatanggap ng kaukulang

nominatibo sa ilang kayarian at ng kaukulang ergatibo sa ibang kayarian.

hating-katudlaan : split-projection. Tumutukoy sa paghati ng katudlaang VP sa

dalawang katudlaan: ang panlabas na katudlaang vP at ang panloob na ka-

tudlaang VP.

herarkiya : hierarchy.

hinuha : intuition.

hubad na pang-uri : bare adjective. Pang-uri na hindi nalalapian ng ma-, hal., pi-

kon, payat, pandak, atbp.

hungkag : null, hungkag na sangkap : null constituent. Sangkap na walang la-

mang pangponetiko kayat di-nababasa, pero mayroon pa ring katangiang

pangbalarila kayat kasangkot pa rin sa halawan. Sagisag ng hungkag na

sangkap ang takdang ‚ø‛.

I : head of inflection phrase. Ulo ng pariralang Tinig (IP); ulo ng sugnay.

IA : internal argument. Tng. panloob na argumento.

instrumento, kagamitan : instrument. Gampaning tematiko na tumutukoy sa

instrumento o kagamitan na ginamit para isakatuparan ang aksyon ng pan-

diwa, hal., ang pangngalaning gulok sa: Pinutol ni Ben ang sanga sa pamamagi-

tan ng gulok, Ipinangputol ni Ben ng sanga ang gulok.

intransitibo : intransitive. Pangungusap na pandiwain na may nag-iisang ubod-

argumento, na siyang tumatayong simuno. Tng. intransitibong tagagawa, in-

transitibong aplikatibo, intransitibong pasyente.

intransitibong aplikatibo : applicative intransitive. Kayariang intransitibo na ang

pandiwa ay banghay sa panlaping i- o -an, at ang simuno ay aplikatibo, hal.,

Pinawisan ang bantay. Tng. dating-obliko


intransitibong pasyente : patient intransitive. Kayariang intransitibo na ang

pandiwa ay banghay sa panlaping i- o -in, at ang simuno ay pasyente, hal.,

Sinikmura si Ben. Tng. dating-akusatibo

intransitibong tagagawa : agent intransitive. Kayariang intransitibo na ang pan-

diwa ay banghay sa panlaping mag- o -um-, at ang simuno ay tagagawa, hal.,

Tumakbo si Ben. Tng. dating-ergatibo

isinaloob na balarila : internalized grammar. Ang mga likas na prinsipyo at mga

nahahalagahang parametro ng wika na gumagabay sa tagapagsalita sa pag-

buo at pag-intindi ng mga pangungusap.

kabalarilaan : grammaticality. Ang katugmaan o pagsunod ng isang pangungu-

sap sa mga pangbalarilang tuntunin.

kagamitan, instrumento : instrument. gampaning tematiko na tumutukoy sa

bagay na ginagamit sa pagsasagawa ng aksyon ng pandiwa, halimbawa ang

gampanin ng itak sa Ipinangputol ni Ben ang itak; Pinutol ni Ben ang sanga sa

pamamagitan ng itak.

kaganapan, komplemento : complement. Ang sangkap na tumutugon sa pang-

balangkas na pangangailangan ng isang ulo. Halimbawa, sa Ingles ang book

sa Ben bought a book, at sa Filipino, ang bantay sa Binili ng bantay ang basi.

kahanggahan : finiteness.

Kahigpitan ng Mahugnayang NP : Complex NP Constraint. Ang kahigpitan na

nagbabawal na hugutin ang isang sangkap mula sa loob ng isang sugnay na

pinangunguluhan ng isang leksikal na salita. Halimbawa, mahugnayan ang

NP ang balita [na …] sa pangungusap na *Narinig ni Ben ang bantay [NP ang bali-

ta [na uminom ang bantay ng basi]], sapagkat ang ulo ng NP balita ay isang lek-

sikal na salita, kayat hindi nakaalpas ang bantay. Iparis: Narinig ni Ben ang

bantay [na uminom ang bantay ng basi].

Kahigpitan ng pulo : island constraint. Ang kahigpitan na pumipigil sa paghu-

got ng ano mang sangkap mula sa isang pulo. Tng. pulo.

Kahigpitan sa Paglipat ng Ulo : Head Movement Constraint. Ang Lipat mula sa

isang ulong lugar tungo sa isa pang ulong lugar ay maaari lang sa pagitan ng isang

ulo at sa pinakamalapit na ulo na tagibang na sangkap-mando “asymmetrically

c-command” nito (kung baga’y sa pagitan ng isang ulo at sa susunod na mataas na

ulo sa balangkas na lumulukob dito).

Head Movement Constraint (HMC)

Movement from one head position to another is only possible between a given head

and the closest head which asymmetrically c-commands it (i.e. between a given head

and the next highest head in the structure containing it). (Radford 2004)

Kahigpitan sa Simuno : Subject Constraint. Sa Ingles, hindi pinapayagan ang

lipat-wh mula sa sugnay na tumatayong simuno ng pangungusap, hal.,

*Where is [SUBJ that Ben went where] likely? Kung hindi simuno ang sugnay, pi-

napayagan ang lipat: Where is it likely [that Ben went where]? Sa Filipino, wa-

lang ganitong panghihigpit, kayat nakasampa ang saan sa Saan malamang [na

umuwi saan si Ben+, na kung saa’y ang saan ay hinugot mula sa simunong [na


umuwi saan si Ben].

kahigpitan, panghihigpit : constraint.

kahigpitang pang-unibersal : universal constraint. Kahigpitan na sinusunod ng

lahat ng wika.

Kahigpitang Wanna-Contraction : Wanna-Contraction Constraint. Sa Ingles, ang

kahigpitan na hindi mapagtatagni ang want to sa wanna kung may sangkap

na nakapagitan sa want at to. Halimbawa, hindi mabubuo ang wanna sa I

want Ben to eat dahil sa nakapagitang Ben, at hindi rin mabubuo ito sa I won-

der whoI Ben want tI to eat, dahil sa nakapagitang bakas t ng lumipat na who.

kailanan : number.

kakayahang pangwika : linguistic competence. Ang kaalaman ng isang tagapag-

salita sa kaniyang likas na wika. Tng. katuparang pangwika

kalahatnan,: generalization, generality.

kalahatnang pangsintaktika : syntactic generalization.

kalakaran : convention.

Kalakarang Kaltasan ng Katangian : Feature-Deletion Convention. Kinakaltas ng

α ang ano mang di-naiintindihang katangian (panauhan / kailanan / kauku-

lan) na dala ng β kung φ-kompleto “phi-complete” ang α at kung ang ha-

laga ng anumang φ-katangian “phi-feature” na dala ng β ay tugma sa ka-

paris na φ-katangian ng α.

Feature Deletion Convention. α deletes any uninterpretable (person/number/case)

feature(s) carried by β if α is φ-complete and if the value(s) of any φ-feature(s) car-

ried by β match those of the corresponding phi-feature(s) of α. (Radford 2004). Tng.

Relasyong Tugma.

Kaltas, Kaltasan : delete, deletion. Sa kasunduan, ang pagtatago ng isang sang-

kap na pangbalangkas para hindi makita ng LF o PF. Minamarkahan ang

isang sangkap na kinaltas ng guhit sa gitna ng sangkap, hal., ang bata.

kapanayán : regularity.

kapangngalanin : nominalization. Binuong pangngalanin sa pamamagitan ng

pagtatagni sa salitang ugat o sanga ng panlaping pag-, ka-…-an, mang-, taga-,

at ilan pa, hal., pagbili, kaibigan.

kapangyarihang pangwika : language faculty.

kápitan : host.

kasakiman : greed. Ang isang balangkas ay hindi maglulunsad ng isang opera-

syon kung wala itong mapapala, kahit na sa puntong iyon ng halawan ay na-

tutupad lahat ang mga kondisyon.

kasakupan : domain.

kasakupan ng yugto : phase domain. Ang kaganapan ng ulo ng isang yugto. Ang

kasakupan ng yugto ng vP ay ang VP, na siyang kaganapan ng ulong v.

kasangkapanan : constituency.

kasapatan ng paglalarawan : descriptive adequacy. May kasapatan ng paglalara-

wan ang isang balarila kung tumpak na isinasaysay nito ang panglinggwis-

tikang hinuha ng likas na tagapagsalita, at inilalahad nang may katiyakan


ang mga datos bilang mahahalagang kalahatnan na nagbubunyag ng nasa-

ilalim na kapanayan ‚regularity‛ ng wika. (Chomsky 1964)

kasapatan ng paliwanag : explanatory adequacy. Ang balarila na may kasapatan

ng paglalarawan ay may kasapatan ng paliwanag kung nakapagbibigay ito

ng kasiya-siyang paliwanag sa kababalaghan ng pagtamo ng likas na wika.

kasarian : gender.

kasaysayan : sense, coherence.

kasukdulan : superlative. Tng. anyong kasukdulan.

kasunduan : agreement. Tng. ugnayang kasunduan.

kasunduan sa kaukulan : case agreement.

katagibangan : asymmetry.

katanggapán : acceptability.

katangian : feature.

katangiang leksikal : lexical feature. Katangiang nakakabit sa mga leksika sa lek-

sikon, hal., [+ANIMATE], [+ABSTRACT], na kasangkot sa pagbuo ng ba-

langkas, kasama ang mga katangiang morposintaktika.

katangiang morposintaktika : morphosyntactic feature. Mga katangiang leksikal

na maka-morpolohika o maka-sintaktika, hal., [Pl-Nbr], [+EPP], [Nom-Case].

katangiang pangbalangkas : structural feature. Katangiang leksikal, o katan-

giang iginagawad ng halawan sa isang sangkap, hal., [+ABS], [+ERG].

kategoryang pangsintaktika : syntactic category. Kategorya ng salita, hal.,

pangngalan, panghalip, pang-uri, pandiwa, o parirala, hal., pariralang

pangngalan (NP), pariralang pandiwa (VP), pariralang pangganap (CP).

katibayang pasalungat : negative evidence. Katibayan na sumasalungat sa pre-

diksyon ng isang tuntunin.

katibayang pasang-ayon : positive evidence. Katibayan na sumasang-ayon sa

prediksyon ng isang tuntunin.

katimbangan : symmetry.

katudlaan : projection. Ang katudlaan ay isang balangkas na nabubuo dahil sa

pagsunod sa pangbalangkas na pangangailangan ng ulo, halimbawa, ang

magkaroon ng kaganapan. Sa balangkas na [mayamang [sultanULO [ng mayni-

la]]] itinutudla ng ulong sultan ang kaniyang leksikal na mga katangian sa

panggitnang katudlaang [N’ sultan ng Manila] at sa katudlaang pinakamalaki

[NP mayamang sultan ng Maynila]. Ang katudlaan ay isang uri ng kategorya ng

ulo, hal., ang ulong N ay nagtutudla ng N’ at NP. Kung saan magagamit ang

ulo, magagamit din ang mga katudlaan, hal., sa [ang Y], mapaplitan ang Y ng

ulong sultan, ng katudlaang sultan ng Maynila, o ng katudlaang mayamang

sultan ng Maynila. Ang ulo ay ipinalalagay na pinakamaliit na katudlaan ng

sarili. Sa teorya ng x-bar, ang alinmang Xn, n > 0, ay isang katudlaan ng X0.

Ang X0 ang ulo, ang X’ ang panggitnang katudlaan, at ang X’’ (o XP) ang pi-

nakamalaking katudlaan.

katudlaang leksikal : lexical projection. Katudlaan na ang ulo ay isang salitang

leksikal. Salitang leksikal ang mga N, V, A, Adv, D at P. Mga katudlaang lek-


sikal ang NP, VP, AP, AdvP, DP at PP. Tng salitang leksikal.

katudlaang pangkayarian : functional projection. Katudlaan na ang ulo ay isang

salitang pangkayarian, hal., I (-um-) , Mode (pa-), Aspect (CVr), kayat katud-

laang pangkayarian ang IP, ModeP, at AspectP. Tng salitang pangkayarian.

katudlaang panggitna : intermediate projection. Ang katudlaang panggitna ng X

ay ang Sanib ng ulong X at ng kaganapan nito. Para sa ano mang X ang

panggitnang katudlaan ay X’, hal., N’, V’, Aspect’.

katudlaang pinakamalaki : maximal projection. Ang pinakamalaking katudlaan

ng X ay ang katudlaan ng X na hindi lukob ng ano mang katudlaan ng X. Pa-

ra sa ano mang X, ang pinakamalaking katudlaan ng X ay ang XP, hal., NP,

VP, IP, AspectP.

katudlaang pinakamaliit : minimal projection. Ang pinakamaliit na katudlaan ng

X ay ang X mismo. Hal., N, V, Aspect, I.

katuparang pangwika : linguistic performance. Ang paggamit ng wika – sinasabi

at naiintindihan ng tagapagsalita –sa isang pagkakataon. Tng. kakayahang

pangwika

kaukulan, kaukulang anyo : case, case form. Isang uri ng relasyon ng argumento

sa kaniyang ulo, na nagtatakda ng tungkulin at, sa maraming wika, ng anyo

ng argumento. Ang pagkakaiba sa anyo at gamit ng siya, niya, at kaniya ay

nasa kanilang kaukulan: absolutibo, akusatibo, at datibo (sa Ingles) o obliko

(sa Filipino), ayon sa kanilang sunuran. Tng. kaukulang likas, kaukulang

pangbalangkas.

kaukulang datibo : dative case. Sa Ingles, ang kaukulan ng pangngalaning ‚indi-

rect object‛. Ang pangngalaning ‚di-tuwirang layon‛ sa Filipino ay obliko.

Tng. kaukulang obliko.

kaukulang likas : inherent case. kaukulan na nakatali sa gampaning tematiko ng

pangngalanin, hal., ergatibo ang tagagawa, akusatibo ang pasyente. Tng.

kaukulang pangbalangkas.

kaukulang nominatibo : nominative case. Sa Ingles, ang kaukulang iginagawad

ng Tense sa simuno.

kaukulang obliko : oblique case. Ang kaukulan ng pangngalaning obliko, hal.,

ang pariralang sa dalaga sa Binili ni Ben ang basi sa dalagaOBL at Ibinigay ni Ben

ang basi sa dalagaOBL.

kaukulang pangbalangkas : structural case. Kaukulan na iginagawad ng ulo sa

isang pangngalanin batay sa hugis ng balangkas, hal., ang kaukulang absolu-

tibo na iginagawad ng Tinig sa pantiyak ng I. Ang pagkakaiba sa kaukulang

likas ay ang bagay na ang kaukulang pangbalangkas ay hindi nakatali sa

gampanin ng pangngalanin, kayat ang isang pangngalanin na may kauku-

lang pangbalangkas ay maaaring tagagawa, pasyente, o ano pa man.

kayarian : construction. Isang maayos na sunuran ng mga sangkap na pangba-

langkas na bumubuo ng isa pang mas malaking sangkap, hal., ang tabihan

ng para at sa bata ay bumubuo ng kayariang para sa bata na isang kayariang

parirala.


kayariang dobleng-layon : double object or ditransitive construction. Sugnay na

may dalawang layon, hal., sa Ingles: Ben bought Mary a book, na ang dalawang

layon ay ang Mary at ang book. Sa librong ito, ang katumbas na kayarian: Ibi-

nili ni Ben ng basi ang Tatang, ay sinusuri na transitibong aplikatibo; ang ng

basi ay hindi layong sintaktika (maituturing na layong semantika); isa itong

pariralang obliko.

kayariang sunurang pandiwa : serial-verb construction. Balangkas na nagtatag-

lay ng magka(ka)sunod na mga pandiwa, hal., Dumalas dumalaw si Ben sa Ta-

tang.

kayariang transitibong aplikatibo: applicative transitive construction. Kayariang

may dalawang ubod argument at ang argumentong aplikatibo ang tuma-

tayong simuno, hal., Binigyan ng bantayERG ng basiOBL ang dalagaAPPL.

kayariang transitibong pasyente : patient transitive construction. Kayariang may

dalawang ubod-argumento at ang argumentong pasyente ang tumatayong

simuno, hal., Binili ng bantayERG ang basiPAT.

komponentong ponetiko : phonetic component. Komponento ng balarila na nag-

sasalin ng balangkas na binuo ng sintaks sa isang representasyon na mabibi-

gyan ng tunog ng sistema ng pagbigkas. Sa ating gamit, kasingkahulugan ng

anyong ponetiko (PF).

komponentong semantika : semantic component. Komponento ng balarila na

nagsasalin ng balangkas na binuo ng sintaks sa isang representasyon na ma-

bibigyan ng kahulugan ng sistema ng pag-iisip. Sa ating gamit, kasingkahu-

lugan ng anyong lohika (LF).

komponentong tagasalin : interpretive component. Ang PF at LF ay mga kompo-

nentong tagasalin. Binabasa ng PF at LF ang balangkas na binuo ng sintaks at

isinasalin ito sa PR at SR, na mga representasyong maiintindihan ng sistema

ng pag-iisip at sistema ng pagbigkas.

komputasyong sintaktika : syntactic computation. Ang komponento ng balarila

na bumubuo ng balangkas, ayon sa mga katangiang leksikal ng mga salita at

sa atas ng mga prinsipyong pang-unibersal.

Kondisyon ng Di-Natatagusang yugto : Phase Impenetrability Condition (PIC).

Ang ano mang Hangad sa sangkap-mandong kasakupan ng isang yugto ay di-

naaabot ng isang Sulot sa labas ng yugto.

Phase Impenetrability Condition (PIC)

Any goal in the (c-command) domain of a phase head is impenetrable to a probe out-

side the phase. (Radford 2004)

Kondisyong Magkaratig : Subjacency Condition. Kondisyon na pinipigilan ang

sangkap na lumilipat na lumaktaw sa mahigit na isang bukóng-hanggahan.

Ang mga bukóng-hanggahan ang NP, IP, at CP. Halimbawa, sa *Aling libroi

ang nakita ni Ben [NP ang bata [CP na kabibili bata libroi]], hindi nakalipat ang ang

bantay sapagkat lumaktaw ito sa dalawang bukóng-hanggahan. Tng.

bukóng-hanggahan.

lantad : overt.


lapit, dulog : approach.

leksika: lexical item. Isang entri sa leksikon.

leksikon : lexicon. Ang (diksyunaryo ng) kabatiran ng isang likas na tagapagsa-

lita tungkol sa mga morpema at salita sa kaniyang wika. Kasama sa kabati-

rang ito ang kahulugan, gamit, bigkas, at morposintaktika impormasyon, tu-

lad ng kategorya, sabkategorya, balangkas-argumento – mga pangbalarilang

impormasyon na katangi-tangi sa morpema o salita.

LF : logical form. Tng. anyong lohikal.

lipat na di-lantad: covert movement. Lipat na di-nakikita ang epekto ng lipat,

hal., sa Ingles, sinasabing ang what sa Who did what? Pagdating sa LF ay lumi-

lipat sa unahan ng pangungusap para mabigyan ng basa na ito ay isang ta-

nong. Nangyayari ang di-lantad na lipat sa LF. Tng. lipat na lantad.

lipat na lantad : overt movement. Lipat na nakikita ang epekto ng lipat, hal., ang

paglipat ng kailan sa unahan ng tanong: Kailan bumili si Ben ng basi kaha-

pon? Tng. lipat na di-lantad.

Lipat ng Ulo-sa-Ulo : Head-to-Head Movement. Lipat ng isang ulo tungo sa susu-

nod na mataas na ulo. Halimbawa, sa balangkas [vP [v pa-] [VP [V bili <+++, ang

ulong V bili ay tumataas at kumakabit sa ulong v pa+ (= pabili). Ang ulong

tumataas ay kailangang unang sangkap-mando ng ulong kinakapitan.

Lipat; Sanib na panloob : move; internal merge. Ang proseso sa balangkasan na

naglilipat ng isang sangkap sa sangahan. Isinasagawa ang lipat sa dalawang

hakbang: sipi at kaltas. Sinisipi muna ang sangkap at inilalagay ang sipi sa

hantungan, at pagkatapos ay ‘kinakaltas’ ang sangkap sa orihinal na lugar.

Tulad ng Sanib, bumubuo ang Lipat ng bagong balangkas, kaya tinatawag

din ang Lipat na Sanib na panloob, sapagkat ang pinagmumulan ng sang-

kap na isinasanib ay sa loob mismo ng sangahan. Tng. Kaltas.

Lipat-A : A-movement. Lipat tungo sa isang A-posisyon (isang posisyon na nakalaan

para sa kaganapan o simuno).

A-Movement

Movement from one A-position to another (typically, from a subject or complement

position to another subject position). (Radford 2004)

Lipat-sa-A-bar : A-bar movement. Lipat sa isang A’-position (isang posisyon na

maaaring tayuan ng argumento o pariralang sabit, halimbawa, ang posisyong pan-

tiyak ng CP).

Lipat-wh : wh-movement. Lipat ng wh-salita, hal., ang paglipat ng kailan sa un-

ahan ng tanong: Kailan bumili si Ben ng basi kailan?

listahan ng katangian : feature matrix. Ang mga pangbalangkas na katangian ng

isang entri sa leksikon na nagtatakda ng gawi nito sa balangkasan.

lokalidad : locality. Tingnan ang Prinsipyong Lokalidad.

lukob : contains. Isang ugnayang pangbalangkas sa pagitan ng dalawang sang-

kap sa sangahan. Lukob ng bukóng X ang bukóng Y kung may pataas na

sanga na nag-uugnay sa X at Y.

maliit na parirala : small phrase. Ang panggitnang katudlaang X’ ay tinatawag


din na maliit na sugnay, hal., sa balangkas na [NP mayamang [N’ sultan [DP ng

Maynila]]] ang sultan ng Maynila ay isang maliit na parirala.

maramihang hangad : multiple goal. Ang mga ubod-argumento na kaganapan

ng isang pandiwaing ulo, tulad ng V, ay nakapagsisilbing sabay na Hangad

ng isang Sulot.

pangkayarian: functional. Tng. salitang pangkayarian, katudlaang pangkaya-

rian.

matuntunin : principled. Tng. paliwanag na matuntunin.

Minimalismo : Minimalism. Tng. Dulog Minimalismo.

morpema : morpheme. Salita o bahagi ng salita na may kahulugan o pangbalari-

lang tungkulin, hal., ang panlaping ma-, ang salitang bata.

nababasa : legible. Nababasa ng PF ang isang katangian kung nahahalagahan ito

ng isang halagang kabilang sa mga tinatanggap na halaga ng katangian, hal.,

[2-Pers]. Ang walang halagang katangiang [u-Pers] ay hindi nababasa.

nahahalagahan : valued. Nahahalagahan ang isang katangian kung ang halaga

ng isang tambalang halaga-katangian ‚value-attribute pair‛ ay nagtataglay

ng ano mang halaga liban sa ‚u‛, hal., *2-Pers].

nahahanggahan : finite. Tng. pandiwang nahahanggahan.

naiintindihan : interpretable. Nababasa ng LF ang isang katangian kung nahaha-

lagahan ito ng isang halagang kabilang sa mga tinatanggap na halaga ng ka-

tangian, hal., [2-Pers]. Ang walang halagang katangiang [u-Pers] ay hindi

naiintindihan. Ang mga katangian na sa pagpasok sa halawan ay di-

nahahalagahan na hindi kinaltas bago sumapit sa baybay-basa ay hindi

naiintindihan.

nakapaloob : embedded. Sa pangungusap na Gusto ni Ben na umuwi siya, ang

sugnay na umuwi siya ay nakapaloob sa sugnay na gusto ni Ben.

nakapaloob na IP/CP sa DP : embedded IP/CP in DP. Ang panukala na ang ka-

pangangalanin na pagbili ni Ben ng basi ay isang kayariang IP o isang CP

mismo na nakapaloob sa DP, halimbawa: [DP ang [CP pagbili ni Ben ng basi]]

nakatalagang halaga : default value.

natuturan, depenitibo : definite. Tumutukoy sa isang partikular na miyembro

ng isang grupo, hal., ang bantay sa ang bantay, iyong bantay, Ang bantay ang

bumili ng basi.

nominatibo : nominative. Sa Ingles, ang kaukulan ng simuno.

nominatibo-akusatibo, akusatibo : nominative-accusative, accusative. Isang uri ng

organisasyon ng sugnay na sa kayariang transitibo ang akusatibo/pasyente, o

kung wala nito, ang aplikatibo, ay kaganapan ng V, at ang ergati-

bo/tagagawa ang tumatayong nominatibo/simuno. Tng. paglilinya ng mor-

posintaktika.

obliko : oblique. Tumutukoy sa ugnayan, kaukulan, gampanin ng sabit na pari-

rala ‚adjunct‛ sa kaniyang ulo, na patapyas, pahilis, o di-diretso dahil sa pi-

namamagitanan ng isang pang-ukol. Tng. pariralang obliko, kaukulang ob-

liko.


pag-aaring di-naihihiwalay : inalienable possession. Isang kategorya na karani-

wang ginagamit para tukuyin ang mga bahagi ng katawan, hal., paa ni Ben,

pakpak ng ibon.

paglilinya ng morposintaktika : morphosyntactic alignment. Isang paraan ng

pagtanto ng tipolohiya ng wika. Sa paraang ito, kung ang simuno ng intran-

sitibo at ang tagagawa ng transitibo ay magkatulad ang takda o tungkuling

morposintaktika – na kaiba sa marka o tungkuling morposintaktika ng pa-

syente (ng transitibo), ang wika ay tipolohiyang nominatibo-akusatibo.

Kung ang simuno ng intransitibo at pasyente ng transitibo ang magkatulad

ang morposintaktika na kaiba sa tagagawa ng transitibo, ang tipolohiya ng

wika ay ergatibo-absolutibo.

pagpaksa : topicalization. Ang pagsanib ng ulong Topic, na humihila ng isang

argumento ng pandiwa, para gawing pantiyak ng Topic at bumuo ng ba-

gong balangkas na TopicP sa labas ng IP. Sinusundan ng isang maliit na pa-

hinga ‚pause‛ sa pagsasalita ang pariralang TopicP. Hal., Ang bantay, bumili

siya ng basi. Tng. pagtampol, pagtampok.

pagpaloob sa gitna : center embedding. Paraan ng pagtagni ng mga sugnay na

ang panloob na sugnay ay nasa ‘gitna’ ng panlabas na sugnay. Hal., sa In-

gles, sa The mouse [the cat chased] died, nasa pagitan ng simuno the mouse at

panaguri died ang panloob na sugnay the cat chased the mouse. Hindi malinaw

kung may ganitong pagtatagni sa Filipino; pagpaloob sa gitna kaya ito: Sabik

[sumalubong si Ben sa anak] si Ben.

pagpaloob sa kanan : right embedding. Paraan ng pagtagni ng mga sugnay na

ang panloob na sugnay ay nasa kanan ng panlabas na sugnay, hal., Sabik si

Ben [na sumalubong si Ben sa anak].

pagsikad, paglunsad : triggering.

pagsisiyasat ng balangkas : structural analysis, syntactic analysis.

pagsubok; eksperimento : experiment.

pagsusuring ergatibo : ergative analysis. Suri ng balangkas ng sugnay o pangun-

gusap na batay sa saligang ergatibo. Tng. saligang ergatibo.

pagsusuring nominatibo : nominative analysis. Suri ng balangkas ng sugnay o

pangungusap na batay sa saligang nominatibo. Tng. saligang nominatibo.

pagtaas ng ergatibo : ergative raising. Pagsampa ng ergatibo mula sa mababang

sugnay tungo sa mataas na sugnay, hal., Nakita ni Ben ang sundalo [na pina-

san ng sundaloERG ang anak].

pagtaas ng simuno : subject raising. Pagtaas ng isang pangngalanin sa pantiyak

ng ulo ng sugnay.

pagtaas, pagsampa : raising. Paglipat ng isang sangkap mula sa mababang sug-

nay tungo sa mataas na sugnay, hal., Nakita ni Ben ang sundalo [na bumili ang

sundalo ng basi].

pagtamo ng wika : language acquisition.

pagtampok : focussing. Ang pagsanib ng ulong Focus, na humihila ng isang ar-

gumento ng pandiwa, para gawing pantiyak ng Focus at bumuo ng bagong


balangkas na FocusP sa labas ng IP. Nagsisilbing pantampok ang partiku-

long ay. Hal., Si Ben ay bumili ng basi. Tng. pagpaksa, pagtampol.

pagtampol : preposing. Isang paraan ng pagtawag ng pansin sa isang sangkap,

karaniwan nang isang pariralang sabit, sa pamamagitan ng paglipat sa kali-

wa ng pandiwa (sa loob pa rin ng IP), na hindi minamarkahan ng ano mang

pangatnig, hal. Sa Sabado uuwi si Ben. Tng. pagpaksa, pagtampok.

Paksa : Topic. Ang ulo ng pariralang TopicP, na sinasalita na isang munting pa-

hinga sa kanan ng TopicP. Tng. pagpaksa. Tumutukoy din sa pariralang

Paksa.

paksang panghambingan : contrastive topic. Isang pagpaksa na ang layon ay

ihambing ang Paksa sa isa pang sangkap sa pangungusap. Hal., Damit, mag-

papadala ako, pero pera hindi; Si Ben, kakandidato, pero si Ampi, hindi.

palagay : presupposition. Impormasyon na nakatatag na sa usapan, hal., sa Ang

bantay ang bumili ng basi, may palagay na mayroong bumili ng basi.

paliwanag na matuntunin : principled explanation. Matuntunin ang isang pali-

wanag kung nakasandig ito sa, o pinapayagan ito ng, mga prinsipyo ng

isang teorya.

palsong pandiwa : pseudo-verb. Pandiwang walang panlapi, hal., gusto, ibig,

mahal, ayaw.

Pamamagitan : intervention. Sa balangkas na < X < Z <Y <, hindi maaaring

magkaroon ng lokal na relasyon ang X at Y kung pinamamagitanan ng Z na

isang sangkap na ang balangkas ay katulad ng X at/o Y. Sa (a), lokal ang rela-

syon ng X at Y sapagkat hindi nagtataglay ang Z ng sangkap na tulad ng X o

Y. Sa (b), hindi lokal ang relasyon ng X at Y sapagkat ang Z ay nagtataglay

ng isang sangkap, ang who, na kauri ng what. Dahil dito, sa (a), maaaring lu-

mipat ang had sa Y, pero sa (b) hindi makakalipat ang what sa sa X. (a) ___ He had said who would do what? X Z Y … (b) ___ He had said who would do what? X Z Y

pamana ng binhi ng tao : genetic endowment.

panaguring pang-uriin : adjectival predicate.

panandang lantad : overt marker.

pandiwain : verbal.

pandiwang di-nahahanggahan, pawatas : non-finite verb. Sa Ingles, isang pan-

diwang hindi nagpapakita ng panauhan, kailanan, o panahunan, hal., ang go

sa Ben wants to go. Sa Filipino, ang pandiwang pautos ay itinuturing na di-

nahahanggahan, hal., Bumili ka ng basi, Bilihin mo ang basi. Pero ang ganitong

anyo ng pandiwa ay nahahanggahan kung hindi gamit na pautos, hal.,

Umuwi si Ben kahapon. Tng. pandiwang nahahanggahan.

pandiwang magaan : light verb. Ang mga panlaping Paraan, tulad ng pa- (paku-

ha), ki- (pakibili), atbp., na tumatayong ulong v ng pariralang vP

pandiwang nahahanggahan : finite verb. Sa Ingles, ang anyo ng pandiwa na

nagpapakita ng panauhan, kailanan, o panahunan, hal., ang walks sa John


walks alone, ay may anyong isahan at pangkasalukuyan. Sa Filipino, naha-

hanggahan ang ano mang anyo ng pandiwa liban sa kung ginagamit na pau-

tos. Ihambing: pandiwang di-nahahanggahan, pandiwang pawatas.

pandiwang padahilan : reason verb. Pandiwang banghay sa ka-: ikayaman, ikabi-

li, atbp., na ang simuno ay tumatayong dahilan o sanhi ng aksyon.

pandiwang pangkalagayan : stative verb. Pandiwa na naghahayag ng kalagayan

sa halip na aksyon: sabik, sanay, alam, atbp. Alam ni Ben na magdasal. Sinasabi

rin na pang-uri ang mga ito.

pandiwang pantulong : auxiliary verb.

pandiwang pasanhi : causative verb. Pandiwang banghay sa pa-, hal., pakunin,

magpakuha.

pandiwang pawatas : infinitive verb. Tng. pandiwang di-nahahanggahan.

pangganap : complementiser. Salitang nagsisilbing ulo ng pariralang kaganapan:

na, kung. Halimbawa ng gamit: Ibinalita ni Ben [na luluwas siya ng Maynila].

pangganap na pandamdam : exclamative complementiser. Pangganap na pan-

damdam kaya ang mga salitang aba, naku, ay, atbp. Ay, nasagasaan ang pusa!

pangganap na patanong : interrogative complementiser. Ang pangganap na kung.

Halimbawa ng gamit: Ewan ko [kung babalik pa ang panday].

pangganap na paturol : declarative complementiser. Ang pangganap na na. Ha-

limbawa ng gamit: Sinabi ni Ben [na titigil na siya ng pag-inom].

panggitnang katudlaan : intermediate projection. Ang katudlaang X’, na mas ma-

laki sa X at mas maliit sa XP. Tinatawag din itong pariralang maliit. Hal.,

ang pariralang sultan ng Maynila sa [NP mayamang [N’ [N sultan] [DP ng Mayni-

la]]]

panghalip na pantuloy : resumptive pronoun. Panghalip na isinisingit sa lugar ng

lumipat ng pangngalanin, hal., ang siya sa Ang bantay, bumili siya ng basi.

Panghihigpit sa Kasakupan ng Dinudukitan : Constraint on Extraction Domain.

Kaganapan lang ang maaring dukitan ng sangkap, hindi pantiyak at sabit.

Constraint on Extraction Domains (Huang 1982)

Only complements allow material to be extracted out of them, not specifiers or ad-

juncts.

panglahatan, pang-unibersal : universal

panglunan : locative. Tng. pariralang panglunan, pangungusap na panglunan.

pangmayroon : existential. Tng. pariralang pangmayroon, pangungusap na

pangmayroon.

pangmudmud : distributive. Isa sa mga Paraan ‚mode‛ ng pandiwa, na kung

saa’y ang aksyon ay parang ‘inilalatag’ sa maraming bagay o sa isang bagay

sa loob ng isang haba ng panahon, hal., Pinagdidilig ni Ben ang mga halaman,

Pinagsusuntok ni Ben ang mandurukot.

pangngalang hubad : bare noun. Pangngalang hindi halaw o walang panlapi,

hal., dagat.

pangngalang magaan : light noun. Sa dulog na ang pangngalanin, tulad ng pag-

bili, ay hinahati sa nP at NP, ang panlaping pag- ay itinuturing na pangnga-


lang magaan.

pangngalanin : nominal. Sa librong ito, tumutukoy sa NP, at madalas, sa DP.

pangpaksa : Topic. Ang pangpaksa – o ulong Topic – ng pariralang Paksa ay

isang munting pahinga sa pagitan ng Paksa at kanang bahagi ng pangungu-

sap, na sa pagsulat ay minamarkahan ng kudlit, hal. Ang bata, bumili siya ng

pansit.

pang-ukulin : prepositional.

pangunahing sugnay : primary clause; main clause. Ang pinakamataas na sugnay

sa isang pangungusap na binubuo ng lukuban ng mga sugnay.

pangungusap na depektibo defective sentence. Sa Ingles, pangungusap na sa un-

ang lapag ay walang argumentong panlabas. (Sa Filipino, sa suring ergatibo,

lahat ng pangungusap ay walang argumentong panlabas sa unang lapag.)

pangungusap na di-tuwirang sipi : indirect-quote sentence. Pangungusap na ang

sipi ay pananalita ng nagsasalita, hindi ng sinisipian. Pinangunguluhan ng

isang pangganap ang sipi at hindi ikinukulong ang sipi sa mga panipi, hal.,

Sinabi ni Ben na bibili siya ng basi. Ihambing sa pangungusap na tuwirang si-

pi: Sinabi ni Ben, “Bibili ako ng basi.”

pangungusap na malayang pangngalanin: free-standing nominal sentence. Kata-

wagan na inilapat sa librong ito sa kayarian na binubuo ng isang ugat na

banghay sa -an, hal., inuman, bilang ulo ng kayarian, hal., Inuman ng mga

sundalo ng basi sa kampo bukas para kay sarhento dahil sa birthday niya. Ang ka-

babalaghan sa kayariang ito ay (i) ang bagay na ang ulo, na tila isang

pangngalanin, ay tumatanggap ng mga pangpandiwaing argumento (taga-

gawa, pasyente, lunan, panahon, tagapakinabang, dahilan), na hindi tina-

tanggap ng karaniwang pangngalan, at (ii) ang bagay na kung ituturing na

pandiwain ang ulo, ang kayarian ay walang simuno.

pangungusap na nagpapakilala : identificative sentence.Tng. pangungusap na

nagtutumbas.

pangungusap na nagtutumbas : equative sentence. Pangungusap na nagpapaki-

lala ng identidad ng isang tinutukoy, hal., sa Ang bantay ang bumili ng basi,

sinasabi na ang (taong) uminom ay ang bantay.

pangungusap na pandamdam : exclamative sentence. Pangungusap na pinan-

gunguluhan ng isang pandamdam na salita, hal., Ay, nasagasaan ang pusa!

pangungusap na pandiwain : verbal sentence. Pangungusap na ang panaguri ay

isang pariralang pandiwain, hal., Lumukso sa bakod ang bantay.

pangungusap na pangkalikasan : phenomenon sentence. Pangungusap na ang

panaguri ay tumutukoy sa isang pangyayaring pangkalikasan, hal., Lumindol

sa Maynila; Umuulan.

pangungusap na panglunan : locative sentence. Pangungusap na ang panaguri

ay isang pariralang panglunan, hal., Nasa bukid ang kubo.

pangungusap na pangmayroon : existential sentence. Pangungusap na ang pa-

naguri ay isang pariralang pangmayroon, hal., May kubo sa bukid; May basi

ang bantay.


pangungusap na pangngalanin : nominal sentence.Pangungusap na ang panagu-

ri ay isang pangngalanin, hal., Kalayaan ang hangad ni Ben.

pangungusap na pang-ukulin : prepositional sentence. Pangungusap na ang

pandiwa ay isang pariralang pang-ukol, hal., Para sa Inang ang basi.

pangungusap na pang-uriin : adjectival sentence. Pangungusap na ang panaguri

ay isang pariralang pang-uri, hal., Maliwanag ang bukas.

pangungusap na patanong : interrogative sentence. Pangungusap na nagtata-

nong, hal., Sino ang dumating? Bibili ba si Billy ng bilbil ng baboy?

pangungusap na pautos : imperative sentence. Pangungusap na nag-uutos, hal.,

Kumain ka. Takbo!

pangungusap na tuwirang-sipi : direct-quote sentence. Hal., Ibinulong ni Maya,

“Ang bait ni Ben.”

pang-uriin : adjectival.

paningit : clitic, enclitic. Hal., nga, daw, din, pala.

paningit na panghalip : proclitic. Panghalip na, tulad ng isang paningit, ay na-

hihila sa gawing unahan ng pangungusap, tulad ng ka, ko, mo, siya, atbp.

Hal., Hindi siya bumili ng pansit. Ihambing: ??Hindi bumili siya ng pansit.

panlabas na argumento : external argument (EA). Argumento ng ulo na nasa la-

bas ng malaking katudlaan ng ulo. Sa balangkas na [vP ang bantay [VP [V bili]

[DP ng basi]]], argumentong panlabas ang bantay sapagkat ubod-argumento

ito ng V pero nasa labas ito ng VP. Sa maluwag na pag-uusap, binabanggit

din na argumentong panlabas ang mga oblikong parirala. Ihambing: pan-

loob na argumento.

panlabas na katibayan : theory-external evidence. Katibayan mula sa mga datos

na kinalap sa pamamagitan ng paggamit ng pagsusuri o pamamaraang labas

sa teorya, hal., katibayan mula sa pagtamo ng wika o mula sa eksperimen-

tong sikolinggwistika. Tng. panloob na katibayan.

panlabas na sugnay : outer or external clause. Sugnay na lumulukob sa isang

pang sugnay.

panlabas na vP : external vP. Sa dulog na hating-VP, ang pinakamalaking katud-

laan ng v. Ang vP ay kaganapan ng I at ito ang lumulukob sa panloob na VP,

Ang vP ang nagdadala ng Paraan ng gawa.

panlahatang prinsipyo : universal principle, general principle.

panlaping kapangngalanin : nominalization affix. Panlaping nagbibigay ng any-

ong kapangngalanin sa isang salita, hal., ang pag- sa pagbili.

panlaping panahunan : tense affix. Sa Ingles, hal., ang panlaping -ed sa walked.

panlaping pangpang-uri : adjectivalizer affix. Panlaping nagbibigay ng anyong

pang-uriin sa isang salita, hal., ang ma- sa mabait, napaka- sa napakabait.

panlaping Tinig : voice affix. Panlapi sa pandiwa na nagdadala ng gampanin ng

simuno (kayat masasabing higit na lapat ang terminong panlaping gampa-

nin). Ang mga panlaping Tinig ay ang mga sumusunod: mag-, -um-, i-, -an, -

in. Hal., ang panlaping -in sa bilihin, gibain, tuksuhin, atbp. ay mangangailan-

gan ng simuno na ang gampanin ay pasyente o apektado.


panloob na argumento : internal argument (IA). Ang kaganapan ng ulo. Sa ba-

langkas na [VP [V bili] [DP ng basi]], ang basi ay argumentong panloob ng V.

Kasingkahulgan ng ubod-argumento. Ihambing: panlabas na argumento.

panloob na katibayan : theory-internal evidence. Katibayan na binuo sa pamama-

gitan ng paglapat ng mga prinsipyo ng teorya sa mga datos na kinikilala ng

teorya at sa pamamaraang pinahihintulutan ng teorya. Tng. panlabas na ka-

tibayan.

panloob na sugnay : inner or internal clause. Sugnay na nilulukuban ng isa pang

sugnay.

panloob na VP : internal VP. Sa hating-VP, ang kasukdulan ng V at kaganapan

ng v, at naghahayag ng pangunahing aksyon.

pantampok : focus marker. Ang sangkap na nagtatakda na ang sinusundan ni-

tong pangngalanin ay isang Tampok, hal., ang ay sa Ang bantay ay bumili ng

basi.

pantiyak : specifier. Sa halawan, tumutukoy sa kaganapan ng X’, hal., ang DP sa

[XP X’ DP+. Ang pantiyak ay may relasyon (tagaturing) sa ulo, kayat sinasabi

nating ‚pantiyak ng v‛. Mayroon din itong relasyon (hal., simuno) sa katud-

laang vP, IP, CP, kayat sinasabi rin natin, halimbawa, na ‚pantiyak ng vP.

pantiyak ng CP : specifier of CP, Spec-CP. DP na anak ng CP at kapatid ng C’.

Ang lugar na hinahantungan ng mga pantanong, hal., Ano ang ginawa mo?

Aang pantanong ay humahantung sa ForceP.

pantiyak ng IP : specifier of IP, Spec-IP. DP na anak ng IP at kapatid ng I’. Ang

lugar na inuupuan ng simuno ng sugnay.

pantiyak ng vP : specifier of vP, Spec-vP. DP na anak ng vP at kapatid ng v’. Sa

Ingles, ang lugar na unang inuupuan ng tagagawang pangngalanin.

pantiyak ng VP : specifier of VP, Spec-VP. DP na anak ng VP at kapatid ng V’.

pantiyak-ulo-kaganapan : specifier-head-complement. Kayarian na binubuo ng

ulo na may kaganapan (ang DP sa [X’ X DP]) at pantiyak (ang DP sa [XP X’

DP]). Ang mga sangkap ng kayariang X-bar.

pantukoy : determiner. Ang ulo ng pariralang DP na siyang nagbibigay ng repe-

resensya sa sumusunod na pangngalan, hal., ang ang sa ang basi, ang iyon sa

iyong pusa, at ilan sa ilang tagay.

pantukuyin : pertaining to a determiner.

pantulong : auxiliary.

panturo : demonstrative.

Paraan : mode. Sa Filipino, ang panlapi sa pandiwa na nagsasaad ng paraan ng

pagkakagawa sa aksyon, hal., ang Paraan na pasanhi na taglay ng pa- sa pabi-

li sa Pabili ka kay Ben ng siopao. Dalawa pang panlaping Paraan: ka- (nakaku-

ha), ki- (nakikuha). Ang Paraan ay tumatayong ulong v.

parametro : parameter. Isang baryabol na binibigyan ng halaga. Tingnan ang

mga halimbawa sa sa susunod na entri.


Parametrong Hungkag na Simuno : Null Subject Parameter.

Ang mga pangungusap ng isang wika ay maaring tumangkilik ng hungkag na si-

muno.

Sa Ingles, ang halaga na parametrong ito ay ‚Hindi‛ (tumatangkilik ng

hungkag na simuno), sa Italyano, ‚Oo‛, gaya ng makikita sa mga halimba-

wang (b) sa ibaba. Italyano (a) Maria parla francese. (b) Parla francese. Ingles (a) Maria speaks French. (b) *Speaks French.

Parametrong Natuturang Layon : Definite Object Parameter.

Ang layon na natuturan ay sapilitang simuno.

Ang halaga ng parametro sa Filipino ay ‚Oo‛ (bagamat may ilang eksep-

syon), at ‚Hindi‛ sa Ingles. Sa mga halimbawa sa ibaba, ang libro ay matutu-

ran, kayat sapilitang simuno ito sa Filipino, pero hindi sa Ingles. Filipino: Binili ni Ben ang/*ng libro. Ingles : John bought the book.

Parametrong Posisyon ng Ulo : Head-Position Parameter.

Ang ulo ay nauuna (nasa kaliwa) o nahuhuli (nasa kanan) ng kaganapan.

Ang halaga na parametro sa Filipino ay ‚Nauuna‛, at sa Hapon ay ‚Nahu-

huli‛. Filipino: bili libro Hapon: hon-o yon da ‘book buy’

Parametrong wh : wh-Parameter.

Sa pagbuo ng tanong-wh, ang tanong-salita ay inililipat sa unahan ng pangungu-

sap.

Sa Ingles inililipat ang salitang-wh sa unahan ng pangungusap. Sa Mandarin,

hindi gumagalaw ang salitang-wh-; sinasabing binubuo ang tanong-wh sa

Mandarin ‚in situ‛ o sa lugar. Halimbawa (mula sa Radford 2004): English What do you think he will say? Mandarin Ni xiangxin ta hui shuo sheme you think he will say what

pariralang impleksyon : inflection phrase (IP). Sa Filipino, isang pangkayariang

parirala na ang ulong Tinig na I ay nagsisilbing ulo ng sugnay. .

pariralang kahanggahan : finiteness phrase (FinP). Isang katudlaang pangkaya-

rian na nagpapahayag kung ang Daloy ng panahon ng panloob na pandiwa

ay nahahanggahan. Halimbawa, ang pangganap na na sa gamit sa Mabagal na

kumain si Ben ay nagtataglay ng katudlaang FinP na ang ulo ay may katan-

giang [+Finite].

pariralang kailanan : count phrase (CountP). Katudlaang maaaring lumukob sa

NP para ipakita ang maramihang bilang ng pangngalan, o lumulukob sa

pang-uri para ipakita ang maramihang anyo ng pang-uri. Kung maramihan,

ang ulong Count ay nagkakaanyong mga kung pangngalan ang tinutukoy,

hal., mga bata, at CVr kung pang-uri ang tinutukoy, hal., malalaki

pariralang obliko : oblique phrase. Parirala na karaniwan nang pinangunguluhan

ng pang-ukol, hal., para sa Inang, o ng pariralang pantukoy na [sa DP], hal.,


sa pamamagitan ng Tatang, sa pamamahala ng Pangulo. Ang pariralang pa-

syente na hindi simuno ay itinuturing na pariralang obliko, hal., ang ng basi

sa Bumili si Ben ng basi.

pariralang Paksa : topic phrase (TopicP). Isang parirala na inililipat sa unahan ng

pangungusap para bigyan ng ibayong pansin. Ang katudlaan ng ulong Top-

ic, hal., ang ang bantay sa Ang bantay, bumili ng basi. Sa diskurso, lumang im-

pormasyon ang Paksa. Tng. pagpaksa.

pariralang pandiwa(in) : verb(al) phrase. Parirala na ang ulo ay isang pandi-

waing sangkap, halimbawa, vP (na ang ulo ay isang ‚maliit na pandiwa‛) at

VP (na ang ulo ay isang ugat na pandiwa).

pariralang pang-abay : adverbial phrase (AdvP). Hal., tunay na tunay, talagang.

pariralang pangkaganapan : complementiser phrase (CP). Malaking katudlaan ng

ulong C. Ang panloob na CP ay maaaring may lantad na kaganapan ‚com-

plementizer‛, hal., ang panloob na sugnay sa Nakita ni Ben [na uminom ng ba-

si si Maya] na ang kaganapan ay na. CP ang lahat ng sugnay, maging ang

panlabas na sugnay na kung saa’y walang nakikitang pangganap.

pariralang pangmayroon : existential phrase. Pariralang pinangungunahan ng

salitang may o wala. Hal., may pera, may giyera.

pariralang pangngalan : noun phrase (NP). Pariralang ang ulo ay isang pangnga-

lan, hal., libro ni Ben.

pariralang pangngalanin : nominal phrase (NP). Tumutukoy sa pariralang

pangngalan at sa pariralang pantukuyin (DP)!

pariralang pang-ukol : prepositional phrase (PP). Pariralang ang ulo ay isang

pang-ukol, hal., dahil sa iyo, para sa Inang, ayon sa Orakulo.

pariralang panukat : quantifier phrase (QP). Parirala na ang ulo ay isang salitang

panukat, hal., bawat bata.

pariralang pantukoy : determiner phrase (DP). Pariralang pinangunguluhan ng

isang pantukoy, hal., ang bata, kay Ben, ng basi.

pariralang sabit : adjunct phrase. Parirala na nakikipag-ugnayan sa pandiwa sa

pamamagitan ng pang-ukol. Hal., umiyak dahil sa saya. Tng. pariralang

pang-ukol.

pariralang Tampok : focus phrase (FocusP). Parirala na nagtataglay ng bagong

impormasyon (sa usapan) na itinatanyag sa pamamagitan ng paglipat sa

gawing unahan ng pangungusap (sa labas ng IP) at ikinakabit sa pandiwa sa

pamamagitan ng ay, hal., Ang bantay ay bumili ng basi; Sa Sabado uuwi si

Ben.

pariralang tampol : preposed phrase. Pariralang sabit na inilipat sa kaliwa ng

pandiwa (pero sa loob pa rin ng IP) para bigyan ng karagdagang pansin.

Hal., Sa Sabado darating si Ben.

pariralang tindi : degree phrase (DegreeP). Parirala o katudlaan na ang ulo ay

panlapi na nagpapakita ng katindihan ng katangian, hal., maganda, maganda-

ganda, pinakamaganda.

pariralang tumbas : equative phrase. Ang pariralang nagbubunyag o nagpapaki-


lala ng identidad ng reperensya ng palagay ‚assumed entity‛ sa pangungu-

sap na nagtutumbas, hal., ang ang bantay sa Ang bantay ang bumili ng basi.

pasalungat, pahindi, pataliwas, negatibo : negative

pasarili, repleksibo : reflexive. Tumutukoy sa pangngalaning (kanilang) sarili at

parirala o pangungusap na nagtataglay ng nasabing pangngalanin, hal., In-

ahit ni Ben ang kaniyang sarili.

pasyente : patient. Isa sa mga gampaning tematiko, na tumutukoy sa pangnga-

lanin na apektado ng aksyon at kinasasangkutan ng pagbabago ng kala-

gayan, hal., ang basi sa Ininom ni Ben ang basi. Tng. tema, Tinig.

paturol : declarative.

pawatas : infinitive. Tng. pandiwang pawatas.

PF : phonetic form. Tng. anyong ponetiko.

pinaglalaanan : beneficiary. Tng. tagapakinabang.

PLD : primary linguistic data. Ang wika na naririnig ng bata na pinagkukunan

niya ng mga datos para piliin ang balarila na lapat sa mga datos at balidahin

ang mga nakatalagang halaga ng mga parametro ng wika.

ponolohiya : phonology.

pormal na pagsusuri : formal analysis. Pagsusuri na gumagamit ng isang porma-

lismo. Tng. pormalismo.

pormalismo : formalism. Pinanghahawakan ng pormalismo na ang mga tamang

balangkas ay bunga ng paglapat ng iilan, tiyak, at di-mapapasubaliang mga

tuntunin sa kakaunting saligang elemento. (Wikipedia)

posisyong-A : A-position. Posisyon na tinatayuan ng isang ubod-argumento, hindi ng

pariralang sabit, hal., kaganapan ng V, pantiyak ng IP; o ang posisyong kagana-

pan o simuno ng salitang leksikal.

A-Position (Radford 2004)

A position which can be occupied by an argument, but not by a non-argument ex-

pression (e.g. not by an adjunct). In practice, the term denotes a subject position, or a

lexical complement position (i.e. a position occupied by a constituent which is the

complement of a lexical/substantive head).

Ihambing: posisyong-A’.

posisyong-A’ : A’-position. Posisyon na maaaring tayuan ng isang ubod-argumento o

sabit na parirala, hal., pantiyak ng CP.

predikasyon; panagurian : predication.

Prinsipyo ng Kapit sa Patalim : Principle of Last Resort.

Gamitin ang isang operasyon kung ang hindi paggamit nito ay hahantong sa isang

masamang kahihinatnan.

Prinsipyo ng Pinakakakaunting Punyagi : Principle of Least Effort. Ang prin-

sipyo na nagsasabing kinikilingan ang paliwanag o pamamaraang gumaga-

mit ng pinakakakaunting pagpupunyagi.


Prinsipyo ng Pinakamalapit na Akit :

Ang isang ulo na umaakit ng isang uri ng sangkap ay inaakit ang pinakamalapit at

minamandohang sangkap na may taglay ng katangiang hinahanap.

Attract Closest Principle (ACP)

A head which attracts a given kind of constituent attracts the closest constituent of

the relevant type which it c-commands. (Radford 2004)

Prinsipyo ng Pinakamalapit na Akit : Attract Closest Principle (ACP).

Ang isang ulo na umaakit ng isang uri ng sangkap ay inaakit ang pinakamalapit at

minamandohang sangkap na may taglay ng katangiang hinahanap. (Radford 2004)

Prinsipyo ng Pinalawak na Katudlaan (Filipino) : Extended Projection Principle

(Filipino).

Ang sangkap na Tinig I ay kailangang palawakin sa katudlaang IP na may simuno

bilang pantiyak.

Prinsipyo ng Pinalawak na Katudlaan : (Ingles) : Extended Projection Principle

(Ingles). A finite tense T constituent must be extended into a TP projection that con-

tains a subject as specifier.

Prinsipyo ng Sandigang Balangkas : Structure-Dependent Principle.

Lahat ng operasyong pangsintaktika ay nakasandig o umaasa sa kayariang pangba-

langkas.

Prinsipyo ng Tambalang Sanga : Binarity Principle.

Bawat sintaktikang balangkas ay binubuo ng dalawang sanga.

Prinsipyong Lokalidad : Locality Principle. Prinsipyo na nagtatakda na lahat ng

ugnayang pangbalangkas ay sa pagitan ng dalawang pinakamagkalapit na

hinihinging ‚required‛ sangkap. Tng. pamamagitan.

prinsipyong pang-unibersal : universal principle. Prinsipyo na sinusunod ng at

lapat sa, lahat ng wika.

Prinsipyong Uluhan : Headedness Principle.

Bawat balangkas ay katudlaan ng isang ulong sangkap.

pugot na sugnay na relatibo : headless relative clause. Relatibong sugnay na hindi

pinangunguluhan ng salita, hal., ang [bumili ng basi]; iparis sa relatibong sug-

nay na may ulo, hal., ang taong [bumili ng basi] na ang tao ay nagsisilbing ulo

ng sugnay na panloob.

pulo : (syntactic) island. Balangkas na kung saa’y hindi nakalalabas ang ano

mang sangkap na pangngalanin.

pulóng-wh-: wh-island. Balangkas na pinangunguluhan ng isang salitang-wh.

Puwersa : illocutionary force. Tumutukoy sa ‚linguistic act‛ na intensyon ng nag-

sasalita kapag bumubuo ng pahayag, hal., paturol, pautos, pandamdam, pa-

tanong, pahindi.

relasyong lokal : local relation. Ang dalawang sangkap ay may relasyong lokal

kung walang sangkap na namamagitan sa kanila na kahawig ng isa o kapwa

sa kanila sa pangbalangkas na katangian o tungkulin. Tng. Pamamagitan.


Relasyong Tugma : Relation Match.

Tugma ang α at β sa katangiang [F] kung magkasinghalaga sila sa [F],o

kaya naman ay kung ang isa ay nahahalagahan sa [F] at ang ikalawa ay di-

nahahalagahan sa [F],pero hindi sila magkatugma kung magkaiba ang hala-

ga nila sa [F].

Relation ‘Match’

α and β match in respect of some feature [F] either if both have the same value for

[F], or if one is valued for [F] and the other unvalued for [F] – but not if they have

different values for [F]. (Radford 2004)

representasyong ponetiko : ponetic representation. Tng. anyong ponetiko.

representasyong semantika : semantic representation. Tng. anyong lohikal.

RTr : root-reduplication. ‘Panlapi’ na tanda na ang ugat ay inuulit. Sa pandiwa,

naghahayag ng Paraang di-nararapat ‚unexpected, untimely, unwanted‛,

hal. Bumili-bili ka pa kasi ng matsing, hayan, nag-aalaga ka ngayon. Sa pang-uri,

naghahayag ng dimunitibo, hal., mabango-bango.

RTr : root-reduplication. ‘Panlapi’ na tanda na ang ugat ay inuulit. Sa pandiwa,

naghahayag ng Paraang di-nararapat ‚unexpected, untimely, unwanted‛,

hal. Bumili-bili ka pa kasi ng matsing, hayan, nag-aalaga ka ngayon. Sa pang-uri,

naghahayag ng dimunitibo, hal., mabango-bango.

sabit : adjunct. Tng. pariralang sabit.

sakop : scope.

saligang balangkas : base structure. Balangkas na binubuo sa pamamagitan lang

ng panlabas na Sanib.

saligang ergatibo : ergative base. Sa saligang ergatibo, ang tagagawa ay una sa

mga ubod-argumento na isinasanib, at isinasanib ito bilang kaganapan ng V.

Tng. saligang nominatibo.

saligang nominatibo : nominative base. Sa saligang nominatibo, ang tagagawa ay

huli sa mga ubod-argumento na isinasanib, at isinasanib ito bilang pantiyak

ng v. Tng. saligang ergatibo.

salitang leksikal : lexical word. Salitang may kahulugan sa realidad, hal., bato,

bahay, takbo. Tng. salitang pangkayarian.

salitang pangkayarian : functional word. Salita o bahagi ng salita na ang tungku-

lin ay nagdadala ng pangbalangkas na impormasyon, hal., ma- na isang pan-

laping gumagawa ng pang-uri. Tng. salitang leksikal.

salitang pantanong : question word. Ang mga pantanong na ano, sino, bakit, kai-

lan, saan, paano, ilan, at ilan pa.

salitang-wh : wh-word. Tng. salitang pantanong.

sa-lugar : in situ, in place.

sandigan, batayan : basis.

sanga : branch. Sa sangahan, ang guhit na nag-uugnay ng bukóng ina sa bukóng

anak. Sa morpolohiya, isang nalalapiang morpema na maaari pang kabitan

ng panlapi.

sangahan : tree structure, tree diagram.


sangkap : constituent.

sangkap-mando : c-command.

Sangkap-mando ng isang sangkap ang kaniyang kapatid at lahat ng bukó na

lukob ng kaniyang kapatid.

Sanib : merge. Ang pagtabi ng dalawang sangkap para bumuo ng isa pang ma-

laking sangkap. Sanib ang tanging paraan ng pagbuo ng balangkas.

Sanib na panlabas : external merge. Ang Sanib na ang kaganapan ay galing sa

Hanay. Tng. Sanib, Sanib na panloob.

Sanib na panloob : internal merge. Ang Sanib na ang kaganapan ay galing sa

loob mismo ng sangahan. Tng. Lipat, Sanib na panlabas.

saradong kategorya : closed category. Kategorya ng salita na hindi o madalang

na nadadagdagan ng mga bagong salita, hal., ang mga kategoryang pangha-

lip, pang-ukol, pantukoy, pangatnig.

sariling-tindig : autonomous. Sa Balarilang Heneratibo, ang sintaks ay may saril-

ing-tindig – hindi umaasa sa semantika at ponolohiya sa pagbuo ng balang-

kas.

saysay : sense, coherence.

sikad; lunsad : trigger.

simetrikong sangkap-mando, timbang na sangkap-mando : symmetrical c-

command. Simetrikong sangkap-mando ng X ang Y kung simetrikong sangkap

mando ng Y ang X, sa madali’t sabi, kung magkapatid ang X at Y. Tng. tagi-

bang na sangkap-mando.

simunong hungkag : null subject. Tumutukoy sa simuno na hindi binibigkas, sa

mga wika na mayroon nito, hal., sa Kastila, ang hindi binibigkas na simu-

nong yo sa No comprendo. Tumutukoy din sa simuno ng pawatas na pandiwa,

hal., ang hungkag na simuno ng umuwi sa Gusto ni Ben [na umuwi ø]

sinasanhi : causee. Sa kayariang pasanhi, ang ‘inuutusan’, hal., ang bantay sa

Nagpabili si Ben ng basi sa bantay.

singkahulugan : synonymy.

sintaks : syntax.

Sipian ng Katangian : Feature Copying.

Ipagpalagay na nagkakasundo ang α at β, kung ang α ay nahahalagahan para sa

katangiang [F], at ang β ay di-nahahalagahan para sa [F], at ang halaga ng

katangian ng [F] sa β ay sipi mula sa α.

Feature-Copying

If α is valued for some feature *F+ and β is unvalued for *F+ and if β agrees with α,

the feature-value for *F+ on α is copied onto β.(Radford 2004)

sistema ng pagtutuos : computational system. Ang komponento ng balarila na

bumubuo ng balangkas.

sugnay na relatibo : relative clause. Sugnay na tumuturing sa isang pangngalan,

hal., ang sugnay na na bumili ng basi sa ang bantay na bumili n basi.

Sulot : probe. Kapag ang isang sangkap – karaniwan nang ang ulo na kasalu-

kuyang isinasanib sa sangahan – ay may di-nahahalagahang katangian,


magpapalaot ito ng Sulot na hahanap ng isang sangkap – tinatawag na Han-

gad – na mayroon ding di-nahahalagahang katangian, at tatangkain ng Sulot

at Hangad na maghalagahan ng katangian. Tng. Hangad.

sunurang pandiwa : serial verb. Tng. kayariang sunurang pandiwa

suring hating-VP : split-VP analysis. Ang pagsusuri na humahati sa VP sa dala-

wang bahagi: panlabas na pandiwang parirala na may ulong v at malaking

katudlaang vP, at panloob na pandiwang parirala na may ulong V at malak-

ing katudlaang VP. Binabalot ng vP ang VP. Halimbawa, ang pandiwang pa-

dala (bahagi ng pandiwang ipadala, magpadala) ay hinahati sa vP (na ang

ulong v ay ang panlaping pa-) at sa VP (na ang ulong V ay ang ugat na dala).

tabas : pattern.

tagagawa : agent. Gampaning tematiko ‚thematic role‛ ng pangngalanin nagsa-

sagawa ng aksyon, hal., ang ginagampanan ni Ben sa Binasag ni Ben ang bote.

Tng. Tinig.

tagapakinabang, (pinagla)laanan, benepisaryo : beneficiary. Gampanin ng

pangngalanin na pinaglalaanan o nakikinabang sa bunga ng aksyon, hal. ang

gampanin ng Tatang sa Ibinili ni Ben ng basi ang Tatang.

tagapamagitan : interface. Tumutukoy sa mga ugpungan ng mga komponento

ng balarila, hal., ang tagapamagitang sintaks-pnolohiya sa pagitan ng sintaks

at PF, na binubuo ng mga morpoponolohiyang tuntunin na nagsasalin ng

anyo ng isang morpema sa representasyong mababasa ng PF, hal., ang pan-

laping maŋ- ay isinasalin sa isa sa tatlong anyo, depende sa sumusunod na

tunog: maŋuha, mamili, manakot. Mayroon din gayong tagapamagitan ang sin-

taks at LF.

tagaranas : experiencer. Gampanin ng pangngalanin na nagdaranas ng damda-

min sa isinasagawang aksyon ng pandiwa, hal., ang papel na ginagampanan

ni Ben sa Naamoy ni Ben ang kape. Ihambing sa: tagagawa.

tagasanhi : causer. Sa kayariang pasanhi, ang kasangkot sa usapan na ‘nag-

uutos’, hal., ang bantay sa Nagpabili ang bantay ng basi kay Ampi.

tagibang na sangkap-mando, di-simetrikong sangkap-mando : asymmetrical c-

command. Kung sangkap-mando ng X ang Y, at ang Y ay may anak na Z, di-

simetrikong sangkap-mando ng X ang Z. Tagibang na sangkap-mando ng

isang bukó ang mga anak ng kanyang kapatid. Tng. simetrikong sangkap-

mando.

tagibang, di-simetriko : asymmetrical.

takda : marker.

tambal : conjunct. Parirala o salita na bumubuo ng balangkas na katnigan. Ang

mga tambal ng tambalang bata at matanda ay ang bata at ang matanda. Ka-

singhulugan ng katnig.

tambalang halaga-katangian : value-attribute pair. Isang notasyon sa paghahala-

ga sa katangian, na binubuo ng dalawang bahagi, na ang una ay ang halaga

at ang ikalawa ay ang katangian, hal., [sg-Pers].

Tampok : Focus. Ang ulong ay ng pariralang Tampok. Tumutukoy din sa pari-


ralang Tampok. Tng. pagtampok, pariralang Tampok.

Tampol, pariralang tampol : preposed phrase. Tng. pagtampol.

tangi; natatangi : unique

tangkay : stem. Sa morpolohiya, kasinghulugan ng sanga.

tanong nanggagagad : echo question. Tanong na hindi inililipat ang salitang pan-

tanong, hal., Bumili sino ng ano?

tanong oo/hindi : yes/no question. Tanong na sinasagot ng oo o hindi. Hal., Babalik

ka ba? Iba sa tanong-wh.

tanong-wh : wh-question. Tanong na pinangungunahan ng isa sa mga tanong-

salita: ano, sino, bakit, kailan, saan, at ilan pa. Iba sa tanong oo/hindi.

tema : theme. Isa sa mga gampaning tematiko, na tumutukoy sa pagdanas ng

aksyon, pero hindi kinasasangkutan ng pagbabago ng kalagayan ng simuno,

hal., ang basi sa Gusto ko ang basing iyon. Tng. pasyente.

Tinig : voice. Isang pangkayariang bahagi ng salitang pandiwa (Daloy at Paraan

ang dalawa pang pangkayariang bahagi), na naghuhudyat ng gampanin ng

simuno . May tatlong anyong Tinig ang pandiwa: Tinig na tagagawa, na ipi-

nahahayag ng mga panlaping mag-/-um-, tinig na pasyente i-/-in, at tinig na

aplikatibo i-/-an. Sa halawan, ang ulong I (mula sa ‚Inflection‛), na ulo ng

sugnay, ang naglalaman ng Tinig. Sa Filipino, ang Tinig I ang ulo ng sugnay.

tipong aktibo : active type. Sa tipolohiya, isang paraan ng paglilinya ng morpo-

sintaktika na ang ergatibong simuno ng intransitibo ay kasing-anyo o ugali

ng tagagawa ng transitibo, ang akusatibong simuno ng intransitibo ay kas-

ing-anyo o ugali ng pasyente ng transitibo, at ang aplikatibong simuno ng in-

transitibo ay kasing-anyo o ugali ng aplikatibo ng aplikatibong pangungu-

sap.

tiyak : specific.

Topic. Ulo ng pariralang Paksa. Tng. pampaksa.

transitibo : transitive. Tumutukoy sa panlaping pandiwaing i-, -in, -an, at sa mga

pandiwa na banghay sa mga nasabing panlapi, at sa pangungusap na may

gayong banghay na pandiwa. Tng. kayariang transitibong aplikatibo, kaya-

riang transitibong pasyente, kayariang transitibong tagagawa.

transitibong aplikatibo : applicative transitive. Tng. kayariang transitibong ap-

likatibo.

transitibong pasyente : patient transitive. Tng. kayariang transitibong pasyente.

tugma : relevant; Tugma Tng. Relasyong Tugma.

Tumbasan ng Halaga ng Katangian : Feature Value Corelation.

(i) Ang mga naiintindihang katangian ay pumapasok sa balangkasan na na-

hahalagahan,

(ii) Ang mga katangian na pumapasok sa balangkasan na di -nahahalagahan

ay di-naiintindihan.

Feature Value Correlation (Radford 2004)

(i) Interpretable features enter the derivation already valued.

(ii) Features which enter the derivation unvalued are uninterpretable.


tuntunin ng saniban : merge rule. Mga tuntuning sinusunod sa pagbuo ng ba-

langkas sa pamamagitan ng Sanib. Tng. Tuntuning Pangkaganapan, Tun-

tuning Pangkaratig, Tuntuning Pantiyak, Tuntuning Pang-ulo.

Tuntuning Pangkaganapan : Complement Rule.

X’ X (ZP)

Ang X’ ay binubuo ng saniban ng ulong X at ng di-sapilitang malaking katudlaang

ZP. Ang ZP ay kaganapan ng X.

Ang layon ng tuntunin ay bumuo ng kaganapan ng V.

Tuntuning Pangkaratig : Adjunct Rule.

X’ XP X’

Ang X’ ay binubuo ng saniban ng isang malaking katudlaang XP at ng X’.

Ang layon ng tuntunin ay bumuo ng pangngalawa (o mahigit pang) pan-

tiyak ng isang ulo:

Tuntuning Pang-ulo : Head Adjunction Rule.

X’ X X’

Ang X’ ay maaaring buuin ng isang ulong X at ng X’.

Inimbento ang tuntunin sa librong ito para sa balangkas na binubuo ng mag-

kasunod na dalawang ulo, halimbawa: para doon sa bata, na ang para at doon

ay kapwa pantukoy at kapwa ulo.

Tuntuning Pantiyak : Specifier Rule.

XP (YP) X’

X’ (YP)

Ang XP ay binubuo ng Sanib ng isa pang malaking katudlaan YP, na di-sapilitan,

at ng X’. Ang YP ay pantiyak ng X’.

Ang layon ng tuntunin ay bumuo ng pantiyak ng isang ulo.

ubod-argumento : core argument. (Mga) argumento na hinihiling ng pandiwa.

Halimbawa, sa Ingles, ang pandiwang buy ay makapagtatakda ng hanggang

sa tatlong ubod-argumento: tagagawa, pasyente, at datibo. Sa Filipino, ipi-

nanunukala sa librong ito na bagamat tatlo rin ang semantikong argumento

ng bili, dalawa lang ang pangbalangkas na ubod-argumento nito: tagagawa

at pasyente o tagagawa at aplikatibo. Tng. balangkas-argumento.

UG : Universal Grammar (UG). Tng. Balarilang Pang-unibersal.

ugnayan, ugnayang pangbalarila : relation, gramatical relation.

ugnayang kasunduan : Agree relation. Ang isang sangkap na may di-

nahahalagahang katangian ay magpapalaot ng isang Sulot na maghahanap

ng sangkap-mandong sangkap na tatayong Hangad na mayroon ding katan-

giang di-nahahalagan at ang dalawang sangkap ay papasok sa isang ug-

nayang kasunduan para maghahalagahan ng mga katangian.

ugnayang pangbalangkas, ugnayang pangsintaktika : structural relation. Rela-

syon sa isa’t isa ng mga sangkap sa halawan. Sa Dulog Minimalismo, tatlong

pangunahing ugnayang pangsintaktika ang kinikilala: Lukob ‚contains‛,

sangkap-mando ‚c-command‛, at kasunduan ‚Agree‛. Tng. lukob, sang-

kap-mando, ugnayang kasunduan.


ugnayang pangbalarila : grammatical relation. Relasyon ng pandiwa sa mga ar-

gumento na naghahayag ng pananaw ng nagsasalita tungkol sa kahalagahan

sa diskurso ng mga kasangkot sa usapan. Sa Ingles, tatlong pangunahing

ugnayang pangbalarila ang kinikilala: simuno, layon, at di-tuwirang layon.

Sa Filipino, simuno lang ang may pag-asang maitatag na ugnayang pangba-

larila, bagamat pinagdududahan pa rin kung mayroon ngang isang sangkap

na maituturing na simuno.

uliran : ideal.

ulong pangkayarian : functional head. Ulo ng isang parirala o katudlaan na ang

silbi sa halawan ay magpakita ng pangbalangkas na tungkulin, hal., ang

ulong I na sumasagisag sa Tinig.

ulong-A : A-head. Ulo ng isang katudlaan na ang pantiyak na position ay mata-

tayuan lang ng isang argumento, hal., ang pantiyak ng IP.

A-Head.

An A-head is the kind of head (like T) which allows as its specifier an argument ex-

pression but not an adjunct expression. (Radford 2004)

unang lagay; unang lapag : initial state. Ipinalalagay na ang Balarilang Pang-

unibersal ang unang-lagay na balarila sa isip ng sanggol na bagong silang.

Unipikasyon ng Katangian : Feature Unification. Sa Lipat ng Ulo-sa-Ulo, ang

paglinis sa listahan ng katangian ng dalawang pinagsamang ulo, hal., ang

ulong V ay sumasanib sa ulong v. Kung sa pinagsamang listahan, ang isang

katangian ay lumilitaw nang mahigit sa isa at magkakapareho ang kanilang

halaga (hal., [1-Pers] at [1-Pers]), nagtitira lang ng isa. Kung ang duplikadong

mga katangian ay nagkakaiba sa halaga (hal., [1-Pers] [u-Pers]), mag-iwan ng

isa na ang katangian ay nahahalagahan.

usog-ng-layon : object shift. Sapilitang pagtaas ng tiyak na pangngalaning layon

(pasyente) sa lugar ng pantiyak ng vP (Rackowski 2004).

WDr : word-reduplication. ‘Panlapi’ na tanda na ang buong salita ay inuulit. Sa

pandiwa, naghahayag ng Paraang hal., ang bumili sa Bumiling-bumili lang si

Ben ng basi, tanggap na siya. Sa pang-uri, naghahayag ng kasidhian, hal., ma-

gandang-maganda.

X-bar; balangkas X-bar : x-bar structure. Anyo ng balangkas na binubuo ng

isang ulo na maaaring may kaganapan at maaaring may pantiyak. Ang Sanib

ng ulong X at kaganapan ay bumubuo ng X’ (o panggitnang katudlaan), at

ang Sanib ng X’ at ng pantiyak ay bumubuo ng pinakamalaki katudlaan ng X

at ito ang XP. Ang kaganapan at pantiyak ay malalaking katudlaan rin. Ang

balangkas X-bar ang batayan ng lahat ng balangkas.

yugto : phase. Isang buong halawan: Una ang pagsipi ng mga leksika mula sa

leksikon tungo sa Hanay, komputasyon ng balangkas, at paglipat ng baybay-

basa sa mga tagapamagitan ‚interface‛. Yugto ang isang balangkas, kung

bumubuo ito ng proposisyon, hal., ang vP (sa Ingles) at ang CP. Proposisyon

ang vP at CP sapagkat may buong balangkas argument ‚argument struc-

ture‛ ang mga ito.


yugtuang halawan : derivation-by-phase. Ang paghalaw sa isang pangungusap

ay nahahati sa mga yugto. yugto ang vP at CP sapagkat buong proposisyon

ang mga ito. Sa dulo ng yugto, isinasalin ang kasakupan ng nabuong ba-

langkas sa LF at PF, at pagkasalin, ang kasakupan at lahat ng sangkap sa ila-

lim nito ay hindi na maaaring sumali pa sa balangkasan. Tng. Kondisyon ng

Di-Natatagusang yugto.

φ-katangian : φ-feature. Ang mga katangian na pinagkakasunduan ng simuno

at pandiwa. Sa Filipino, ito ang mga katangiang [Pers], [Nbr], at [Case].

φ-kompleto : φ-complete. φ-kompleto ang isang sangkap kung taglay nito ang

mga φ-katangian.


33

Gramatikang Filipino: Balangkasan

RESTY MENDOZA CEÑA ● RICARDO MA. DURAN NOLASCO

TUMBASANG INGLES-FILIPINO NG MGA KATAWAGAN

A’-posisyon : posisyon-A’

A-bar movement : lipat-A-bar

absolutive : absolutibo

acceptability : katanggapán

accusative : akusatibo

active : aktibo, buháy

active type : tipong aktibo

adjectival : pang-uriin

adjectival predicate : panaguring pang-uriin

adjectival sentence : pangungusap na pang-uriin

adjectivalizer affix : panlaping pangpang-uri

adjective : pang-uri

adjunct phrase : pariralang sabit

Adjunct Rule : Tuntuning Pangkaratig

adverbial phrase : pariralang pang-abay

affix : panlapi

agent intransitive : intransitibong tagagawa

agree relation : ugnayang kasunduan

agreement : kasunduan

A-head : ulong-A

ambiguity : alanganing kahulugan, alinlangang-basa

A-movement : Lipat-A

analysis : pagsusuri, pagsisiyasat

antecedent : antisendente

A-position : posisyon-A

applicative : aplikatibo

applicative intransitive : intransitibong aplikatibo

applicative transitive construction : kayariang transitibong aplikatibo

applied or derived object : aplikatibo, layong hinalaw

approach : dulog, lapit

argument : argumento

Argument from Poverty of the Stimulus : Argumento mula sa Kakulangan ng Pangsu-

long

argument structure : balangkas-argumento

aspect : Daloy ng panahon, Daloy

asymmetrical : di-timbang, tagibang, di-simetriko

asymmetrical c-command : tagibang na sangkap-mando

T U M B A S A N G I N G L E S - T A G A L O G N G M G A K A T A W A G A N

34

asymmetry : katagibangan

Attract : akit

Attract Closest Principle (ACP) : Prinsipyo ng Pinakamalapit na Akit

autonomous : sariling-tindig

auxiliary : pantulong

auxiliary verb : pandiwang pantulong

bare adjective : pang-uring hubad

bare noun : pangngalang hubad

base structure : saligang balangkas

basis : batayan, sandigan

beneficiary : tagapakinabang, pinaglalaanan, benepisaryo

Binarity Principle : Prinsipyo ng Tambalang Sanga

bounding node : bukóng hanggahan

branch : sanga, tangkay

canonical form : anyong pamantayan

case : kaukulan

case agreement : kasunduan sa kaukulan

case form : anyong kaukulan

causative verb : pandiwang pasanhi

causee : sinasanhi

causer : tagasanhi

c-command : sangkap-mando

center embedding : pagpaloob sa gitna

clitic, enclitic : paningit

closed category : saradong kategorya

complement : kaganapan, komplemento

Complement Rule : Tuntuning Pangkaganapan

complementiser : pangganap

complementiser phrase (CP) : pariralang pangkaganapan

Complex NP Constraint : Kahigpitan ng Mahugnayang NP

computational system : sistema ng pagtutuos

conjunct : tambal, karatig

constituency : kasangkapanan

constituent : sangkap

constraint : kahigpitan, panghihigpit

Constraint on Extraction Domain : Kahigpitan sa Kasakupan ng Dinudukitan

construction : kayarian

contains : Lukob

contrary : taliwas

contrastive stress : diing-panghambingan

contrastive topic : Paksang-panghambingan

control : pamamahala

control predicate : panaguring pangpamahala

convention : kalakaran

coordinate structure : balangkas na tambalan

core argument : ubod-argumento

count phrase : pariralang kailanan

covert : di-lantad


35

covert movement : lipat na di-lantad

CVr : CV-reduplication

data : datos

dative : datibo

daughter node : bukóng anak

declarative : paturol

declarative complementiser : pangganap na paturol

default value : unang bigay

definite : natuturan, depenitibo

Definite Object Parameter : Parametrong Matuturang Layon

degree phrase : pariralang Tindi

delete : Kaltas

demonstrative : panturo

dependency : ásahan; akbayan

derivation : balangkasan, halawan, deribasyon

derivation-by-phase : yugtuang halawan

descriptive adequacy : kasapatan ng paglalarawan

determiner : pantukoy

determiner phrase : pariralang pantukoy

direct-quote sentence : pangungusap na tuwirang-sipi

distributive : pangmudmud, latag

ditransitive : kayariang dobleng-layon

domain : kasakupan

double-object : dobleng-layon

echo question : tanong nanggagagad

elegance : kakisigan

embedded : nakapaloob

embedded IP/CP : nakapaloob na IP/CP

epiphenomenon : epipinomenon

equative phrase : pariralang tumbas

equative sentence : pangungusap na nagtutumbas

ergative : ergatibo

ergative analysis : suring ergatibo

ergative base : saligang ergatibo

ergative raising : pagtaas ng ergatibo

exclamative complementiser : pangganap na pandamdam

exclamative sentence : pangungusap na pandamdam

existential : pangmayroon

existential phrase : pariralang pangmayroon

existential sentence : pangungusap na pangmayroon

experiencer : tagaranas

experiment : pagsubok; pagsulit, eksperimento

explanatory adequacy : kasapatan ng paliwanag

expletive : ekspletibo

Extended Projection Principle : Prinsipyo ng Pinalawak na Katudlaan

external argument : argumentong panlabas

external merge : Sanib na panlabas

external vP : panlabas na VP


36

feature : katangian

feature copy : sipian ng katangian

feature matrix : listahan ng katangian

Feature Unification : Unipikasyon ng Katangian

feature valuation : halagahan ng katangian

Feature Value Correlation : Tumbasan ng Halaga ng Katangian

Feature-Deletion Convention : Kalakarang Kaltasan ng Katangian

finite : nahahanggahan

finite verb : pandiwang nahahanggahan

finiteness : kahanggahan

finiteness phrase : pariralang kahanggahan

focus : Tampok

focus marker : pantampok

focus phrase : pariralang Tampok

force : Puwersa

formal analysis : pormal na pagsusuri

formalism : pormalismo

free-standing nominal sentence : pangungusap na pangngalaning malaya

functional : pangkayarian

functional head : ulong pangkayarian

functional projection : katudlaang pangkayarian

functional word : salitang pangkayarian

gender : kasarian

generalization : kalahatnan

Generative Grammar : Balarilang Heneratibo

genetic endowment : pamana ng binhi ng tao

Goal : Hangad

goal : hantungan

grammatical relation : ugnayang pangbalarila

grammatical term : katawagang pambalarila

grammaticality : kabalarilaan

Head Movement Constraint : Kahigpitan sa Paglipat ng Ulo

Headedness Principle : Prinsipyong Uluhan

headless relative phrase : pugot na sugnay na relatibo

Head-Position Parameter : Parametrong Posisyon ng Ulo

Head-to-Head Movement : Lipat ng Ulo-sa-Ulo

hierarchy : herarkiya

host : kápitan

hypothesis : haka-haka

ideal : uliran

identificative sentence : pangungusap na nagpapakilala

illegible : di-nababasa

imperative sentence : pangungusap na pautos

imperfective aspect : Daloy na di-tapos

in situ, in place : sa-lugar

inalienable possession : pag-aaring di-naihihiwalay

indefinite : di-natuturan, indepenitibo

independent clause : malayang sugnay


37

indirect-quote sentence : pangungusap na di-tuwirang-sipi

infinitive : pawatas

infinitive verb : pandiwang pawatas

inflection phrase : pariralang impleksyon

inherent case : kaukulang likas

initial state : unang lagay

Innateness Hypothesis : Hakang Katutubo

inner clause : panloob na sugnay

instrument : kagamitan, gamit, instrumento

intensive form : anyong masidhi

interface : tagapamagitan

intermediate projection : panggitnang katudlaan

internal argument (IA) : argumentong : panloob

internal merge : Sanib na panloob

internal VP : panloob na VP

internalized grammar : isinaloob na balarila

interpretable : naiintindihan

interpretive component : komponentong tagasalin

interrogative complementiser : pangganap na patanong

interrogative sentence : pangungusap na patanong

intervention : pamamagitan

intuition : hinuha

island : pulo

island constraint : kahigpitan ng pulo

language acquisition : pagtamo ng wika

language faculty : kapangyarihang pangwika

layered, synthetic word : sapinang salita

legible : nababasa

lexical feature : katangiang leksikal

linguistic competence : kakayahang pangwika

lexical item : leksika, salitang leksika

lexical projection : katudlaang leksikal

lexical word : salitang leksikal

lexicon : leksikon

light noun : pangngalang magaan

light verb : pandiwang magaan

linguistic performance : katuparang pangwika

local relation : relasyong lokal

locality : lokalidad

Locality Principle : Prinsipyong Lokalidad

locational : kalunanan

locative : panglunan

locative sentence : pangungusap na panglunan

logical form : anyong lohikal

marker : pantakda

maximal projection : katudlaang pinakamalaki

merge : Sanib

merge rule : tuntunin ng saniban


38

minimal projection : katudlaang pinakamaliit

Minimalism : Minimalismo

Minimalist Approach : Dulog Minimalismo

mode : Paraan

morpheme : morpema

morphosyntactic alignment : paglilinya ng morposintaktika

morphosyntactic feature : katangiang morposintaktika

mother node : bukóng ina

move : lipat, Sanib na panloob

multiple goal : maramihang hangad

negative : pahindi; pataliwas, pasalungat, negatibo

negative evidence : katibayang pasalungat

node : bukó

nominal : pangngalanin

nominal affix : panlaping pangngalanin

nominal phrase : pariralang pangngalanin

nominal sentence : pangungusap na pangngalanin

nominalization : kapangngalanin

nominative : nominatibo

nominative analysis : pagsusuring nominatibo

nominative base : saligang nominatibo

nominative case : kaukulang nominatibo

non-finite tense : pandiwang di-nahahanggahan

non-specific : di-tiyak

noun : pangngalan

noun phrase : pariralang pangngalan

null : hungkag

null subject : simunong hungkag

Null Subject Parameter : Parametrong Hungkag na Simuno

number : kailanan

numeration : Hanay

object control : pamamahala ng layon

object extraction : dukit-layon, pagdukit sa layon

object shift : usog-ng-layon

obligatory : sapilitan

oblique : obliko

oblique case : kaukulang obliko

oblique intransitive : transitibong obliko

oblique phrase : pariralang obliko

open category : bukas na kategorya

optional : di-sapilitan

outer clause : panlabas na sugnay

overt : lantad

overt marker : panandang lantad

overt movement : lipat na lantad

parameter : parametro

patient intransitive : intransitibong pasyente

patient intransitive construction : kayariang intransitibong pasyente


39

patient transitive construction : kayariang transitibong pasyente

patient, receiver (of the action) : pasyente, tagatanggap

pattern : tabas

perfective aspect : Daloy na tapos

person : panauhan

phase : yugto

phase domain : kasakupan ng yugto

phase edge : gilid ng yugto

Phase Impenetrability Condition (PIC) : Kondisyon ng Di-Natatagusang Yugto

phenomenon sentence : pangungusap na pangkalikasan

phonetic component : komponentong ponetiko

phonetic form : anyong ponetiko

phonology : ponolohiya

phrase : parirala

plural : maramihan

ponetic representation : representasyong ponetiko

positive evidence : katibayang pasang-ayon, ebidensyang pasang-ayon

Predicate-Internal Argument Hypothesis : Hakang Lukob ng Panaguri ang Argumento

predication : predikasyon, panagurian

preposition : pang-ukol

prepositional : pang-ukulin

prepositional phrase : pariralang pang-ukolin

prepositional sentence : pangungusap na pang-ukulin

presupposition : palagay

primary clause, main clause : pangunahing sugnay

Principle of Last Resort : Prinsipyo ng Kapit sa Patalim

Principle of Least Effort : Prinsipyo ng Pinakakakaunting Punyagi

principled : matuntunin

principled explanation : paliwanag na matuntunin

Principles and Parameters Approach : Dulog Prinsipyo at Parametro

probe : Sulot

proclitic : paningit na panghalip

projection : katudlaan

property : kaarian

prospective aspect : Daloy na binabalak

pseudo-verb : palsong pandiwa

quantifier phrase : pariralang panukat

question-word : salitang pantanong

raising : pagtaas, pagsampa

raising predicate : panaguring pantaas

reason verb : pandiwang padahilan

recent perfective : Daloy na katatapos

reciprocal : gantihan, panggantihan

reference : tinutukoy

reflexive : pasarili

relation : ugnayan

Relation Match : Relasyong Tugma

relative clause : sugnay na relatibo


40

relevant : tugma

resumptive pronoun : panghalip na pantuloy

right embedding : pagpaloob sa kanan

root, root word : ugat, salitang-ugat

RTr : root reduplication

rule : tuntunin

scaffold : suhay

scope : sakop

semantic component : komponentong semantika

semantic representation : representasyong semantika

sense, coherence : saysay, kasaysayan

serial verb : sunurang pandiwa

simplicity : kapayakan

singular : isahan

sister node : bukóng magkapatid

small phrase : maliit na parirala

specific : tiyak

specifier : pantiyak

specifier of CP, Spec-CP : pantiyak ng CP

specifier of IP, Spec-IP : pantiyak ng IP

specifier of vP, Spec-vP : pantiyak ng vP

specifier of VP, Spec-VP : pantiyak ng VP

Specifier Rule : Tuntuning Pantiyak

specifier-head-complement : pantiyak-ulo-kaganapan

spell-out : baybay-basa

split-projection : hating-katudlaan

split-VP analysis : suring hating-VP

stative verb : pandiwang pangkalagayan

stem : tangkay

structural analysis, syntactic analysis : pagsisiyasat ng balangkas

structural case : kaukulang pangbalangkas

structural feature : katangiang pangbalangkas

structural relation : ugnayang pangbalangkas, ugnayang pangsintaktika

structure : balangkas

Structure-Dependent Principle : Prinsipyo ng Sandigang Balangkas

Subjacency Condition : Kondisyong Magkaratig

Subject Condition : Kondisyon ng Simuno

subject control : pamamahala ng simuno

subject extraction : pagdukit sa simuno, dukit-simuno

subject raising : pagtaas ng simuno

successive raising : baytang-baytang na pagtaas

superlative : kasukdulan

superlative form : anyong kasukdulan

symmetrical : timbang, di-tagibang

symmetry : katimbangan

synonymy : singkahulugan

syntactic category : kategoryang pangsintaktika

syntactic computation : komputasyong sintaktika


41

syntactic feature : katangiang pangsintaktika

syntactic generalization : kalahatnang pangsintaktika

syntax : sintaks

tense : panahunan

tense affix : panlaping panahunan

terminal node : bukóng dulo

thematic role : gampaning tematiko

theme : tema

theory-internal evidence : panloob na katibayan

theory-external evidence : panlabas na katibayan

time phrase : pariralang pamanahon

to derive : balangkasin; halawin

to inflect; inflected on : banghayin; banghay sa

to project : itudla

to test : sulitin

topic : Paksa

topic phrase : pariralang Paksa

trace (t) : bakas

transitive patient : transitibong pasyente

tree structure, tree diagram : sangahan

trigger : sikad, lunsad

triggering : pagsikad, paglunsad

unaccusative : dating-akusatibo

unbounded : di-naaatipan, di-nahahanggahan

unbounded move : di-naaatipan, di-nahahanggahan

unergative : dating-ergatibo

ungrammaticality : di-kabalarilaan

uniformity : kaisahan; unipormidad

uninterpretable : di-naiintindihan

unique : tangi; natatangi

universal : panglahatan, pang-unibersal

universal constraint : kahigpitang pang-unibersal

Universal Grammar : Balarilang Pang-unibersal

universal principle : prinsipyong pang-unibersal, panlahatang prinsipyo

unmarked : di-markado

unoblique : dating-obliko

unvalued : di-nahahalagahan

value-attribute pair : tambalang halaga-katangian

valued : nahahalagahan

variation : ibang-anyo, baryasyon

verb(al) phrase : pariralang pandiwa(in)

verbal : pandiwain

verbal sentence : pangungusap na pandiwain

voice : Tinig

voice affix : panlaping Tinig

volitional : pagkakusang-palo

wanna-Contraction Constraint : Kahigpitang wanna-Contraction

wh-island : pulóng-wh


42

wh-movement : lipat-wh

wh-parameter : parametrong wh

wh-question : tanong-wh

wh-word : salitang-wh

WDr : word reduplication

x-bar; x-bar structure : X-bar; balangkas X-bar

yes/no question : tanong oo/hindi

φ-complete : φ-kompleto

φ-feature : φ-katangian

43

Gramatikang Filipino: Balangkasan RESTY MENDOZA CEÑA ● RICARDO MA. DURAN NOLASCO

MGA DAGLAT

A adjective pang-uri

A’ intermediate adjective phrase panggitnang pariralang pang-uri

ABS absolutive absolutibo

ACC accusative akusatibo

ADV adverb pang-abay

AdvP adverb phrase pariralang pang-abay

AGT agent tagagawa

AP adjective phrase pariralang pang-uri

APP applicative aplikatibo

ApplP applicative phrase pariralang aplikatibo

Asp(ect) aspect Daloy ng panahon

AspectP aspect phrase pariralang Daloy ng panahon

C complementiser pangganap

C’ intermediate complement phrase panggitnang pariralang kaganapan

CED constraint on extraction domain kahigpitan sa kasakupan ng dukit

Count count kailanan

CountP count phrase pariralang kailanan

CP complement phrase pariralang kaganapan

CVr consonant-vowel reduplication reduplikasyon ng katinig-patinig

D, DET determiner pantukoy

D’ intermediate determiner phrase panggitnang pariralang pantukoy

Degree degree katindihan

DegreeP degree phrase pariralang katindihan

DAT dative datibo

DO direct object; object tuwirang layon; layon

DP determiner phrase pariralang pantukoy

EPP Extended Projection Principle Prinsipyo ng Pinalawak na Katudlaan

ERG ergative ergatibo

H head ulo

hal example halimbawa

HP head phrase pariralang may ulong H

I’ intermediate inflection phrase maliit na pariralang pandiwa

INSTR instrument instrumento, kagamitan

Intense intensive kasidhian

IntenseP intensive phrase pariralang masidhi

IO indirect object di-tuwirang layon

M G A D A G L A T

44

IP inflection phrase pariralang impleksyon

ModeP mode phrase pariralang paraan

N noun pangngalan

N’ intermediate noun phrase panggitnang pariralang pangngalan

NOM nominative nominatibo

NP noun phrase pariralang pangngalan

OBJ object layon

OBL oblique obliko

P, PREP preposition pang-ukol

P’ intermediate prepositional phrase panggitnang paririalang pang-ukol

PAT patient pasyente

PRED predicate panaguri

RTr root reduplication pag-ulit ng ugat

Spec-CP specifier of CP pantiyak ng CP

Spec-IP specifier of IP pantiyak ng IP

Spec-vP specifier of vP pantiyak ng vP

Spec-VP specifier of VP pantiyak ng VP

Super superlative kasukdulan

SuperP superlative phrase pariralang kasukdulan

SUBJ subject simuno

T tense panahunan

TP tense phrase pariralang panahunan

v small, light verb maliit, magaan na pandiwa

V verb (as opposed to v) pandiwa (kataliwas ng v)

V’ intermediate verb phrase panggitnang pariralang pandiwa

VP verb phrase; internal VP pariralang pandiwa; panloob na VP

vP small, light, external verb phrase magaan o panlabas na pariralang pandiwa

wh, Wh wh-word tanong-wh

WDr word reduplication pag-ulit ng salita

XP phrase with variable X as head pariralang may ulong X

45

Documents

gramatikang filipino talasalitaan