PRIMER I A) Kompanija ABC proizvodi standardnu masinu za pranje vesa u tri proizvodna odeljenja ( Masinsko odeljenje, Odeljenje sklapanja I Odeljenje zavrsne obrade ) I odeljenja usluga (Rukovanje materijalom I Kontrola proizvodnje). Troskovi za proslu godinu, tokom koje je proizvedeno 2000 masina bili su sledeci: Materijal Masinsko odeljenje Odeljenje sklapanja Odeljenje zavrsne obrade Rukovanje materijalom Zarade Masinsko odeljenje Odeljenje sklapanja Odeljenje zavrsne obrade Rukovanje materijalom Kontrola proizvodnje Ostali troskovi Masinsko odeljenje Odeljenje sklapanja Odeljenje zavrsne obrade Rukovanje materijalom Kontrola proizvodnje

b)

Utvrdite apsorpcioni iznos opstih troskova za jedan tip masine koja zahteva potrosnju jednog masinskog casa, 2 casa rada slapanja I jedan cas zavrsne obrade.

a) Apsorpcione stope =

240.000 160.000 40.000 4.000

Opsti trosak centra troskova u Obim proizvodnje centra troskova u jedinicama Opsti trosak centra troska u = 10.000h Opsti troskovi centra troskova u = 23.448 = 4,69 5.000h = 12.776 = 60.176 : 4=

Masinsko odeljenje = 24,07/h Masinski casovi Odeljenje sklapanja = /h Casovi direktnog rada

10.oooh po 3,72 5.oooh po 2,88 3.oooh po 3,60 8.000 11.200

41.920 12.960 7.920 8.000 2.400

Odeljenje zavrsne obrade = Opsti troskovi centra u 118,3% Troskovi direktnog rada 10.800 b) Apsosorbovani opsti troskovi = utvrdjena ap.stopa po jedinici (masinski h u ovom slucaju) Masinsko odeljenje Odeljenje sklapanja Odeljenje zavrsne obrade Troskovi po jednom tipu masine

Stvarna proizvodnja (masinski casovi)

x

Unapred

Procenjeno je da je srazmera angazovanja odeljenja usluga bila sledeca: Rukovanje materijalom Kontrola proizvodnje Masinsko odeljenje 60% Masinsko odeljenje 40% Odeljenje sklapanja 30% Odeljenje sklapanja 30% Odeljenje zavrsne obrade 10% Odeljenje zavrsne obrade 20% Rukovanje materijalom 10% Ispunite sledece zahteve: a) Izvrsiti primarnu I sekundarnu alokaciju opstih troskova (Pripremite izvestaj koji pokazuje alokaciju I raspodelu opstih troskova na svako od proizvodnih odeljenja ). b) Izracunati troskove po jednoj masini za ves. Opsti troskovi Masinsko odeljenje Odeljenje sklapanja Odeljenje zavrsne obrade / Kontrola proizvod nje / Rukovanj e materijalo m 4.ooo

1h x 24,07 /h = 24,07 2h x 4,69 /h = 9,38 1h x 3,60 x 118,3% = 4,25 37,70

UKUP NO 4.000

Indirektn i materijal Indirektn e zarade Ostali ind.trosk ovi Kontrola proizvod nje Rukovanj e materijal om

/

/

Primer II Preduzece X ima cetiri odeljenja koja koriste zajednicku funkciju nabavke. Ukupan trosak funkcije nabavke je 10.000.000 godisnje. Svako odeljenje je izdalo sledeci broj naloga za nabavku I to: Odeljenje A 200.000; Odeljenje B 50.000; Odeljenje C 40.000; Odeljenje D 10.000. Izvrsite alokaciju troskova nabavke na odeljenja Odeljenja A B C D Ukupno Ukupan trosak Pokretac troska Br.naloga za nabavku 200.000 50.000 40.000 10.000 300.000 = 10,000.000 300.000 Alocirani troskovi 6,666.667 (200.000 / 300.000 x 10,000.000) 1,666.667 (50.000 / 300.000 x 10,000.000) 1,333.333 ( 40.000 / 300.000 x 10,000.000) 333.333 (10.000 / 300.000 x 10,000.000) 10,000.000

/

/

/

11.200

8.000

19.200

41.920

12.960

7.920

2.400

8.000

73.200

41.920 5.440 (13.600x4 0%) 12.816 (21.360x6 0%) 60.176

12.920 4.080 (13.600x3 0%) 6.408 (21.360x3 0%) 23.448

7.920 2.720 (13.600X2 0%) 2.136 (21.360x1 0%) 12.776

13.600 (13.600)

/

20.000 1.360 (13.600x1 0%) 21.360

96.400 /

/

= 33,33 po nalogu za nabavku

/

/

96.400

b) Masinsko odeljenje Direktni Materijal Direktne Zarade Opsti troskovi Proizvodnje UKUPNO 240.000 37.200 60.176 337.376 Odeljenje sklapanja 160.000 14.400 23.448 197.848 Odeljenje zavrsne obrade 40.000 10.800 12.776 63.576 UKUPNO

440.000 62.400 96.400 598.800

PRIMER III Kompanija Y proizvodi pored ostalih I jedan standardizovani proizvod I identifikovala je sledece aktivnosti I njihove indirektne troskove: Kontrola kvaliteta 90.000 Pokretanje procesa 135.000 Nabavka 105.000 Obrada porudzbina od kupaca 120.000 Troskovi zakupa 150.000 Kao pokretaci (uzrocnici) troskova ovih aktivnosti identifikovani su: Za Kontrolu kvaliteta broj inspekcija u obimu od 450; Za Pokretanje procesa broj pokretanja u obimu od 450; Za Nabavku broj naloga u obimu od 1.000; Za Obradu porudzbina od kupaca u obimu od 2.000. Pokretac (uzrocnik) Troskova zakupa su masinski casovi u obimu od 75.000. Obim proizvodnje standardnog proizvoda je 1,000.000 jedinica proizvedenih u 50 serija. Troskovi direktnog materijala po jedinici standardnog proizvoda iznose 0,5 dinara a Troskovi direktnog rada 0,4 dinara. Preduzece je za proizvodnju standardnog proizvodaispostavilo 50 naloga za Nabavku materijala I obradilo 10 Porudzbina kupaca. Rad masine po jedinici ovog proizvoda iznosi 3 minuta. Ispuniti sledece zahteve: a) Izracunati stope uzrocnosti aktivnosti (stope zaduzenja) b) Raspodeliti troskove aktivnosti na standardni proizvod i utvrditi iznos po jedinici i c) Utvrditi cenu kostanja standardnog proizvoda

Trosak po jedinici = 598.800/ 2.000 = 299,40 Polazeci od toga Kompanija ABC proizvodi tri tipa masine za pranje vesa ( regular,super I de lux) , da se apsorpciona stopa za - Masinsko odeljenje obracunava na bazi masinskih casova I pri tome svaku masinu opsluzuju 4.radnika - Odeljenje sklapanja utvrdjuje na bazi casova direktnog rada - Odeljenje zavrsne obrade na bazi troskova direktnih zarada. Ispuniti sledece zahteve: a) Utvrdite apsorpcione kvote Odeljenja(pogona)

1

a)Izracunavanje stope zaduzenja-uzrocnosti Aktivnosti Kontrola kvaliteta Pokretanje procesa Nabavka Obrada poruzbina Troskovi zakupa Troskovi 90.000 135.000 105.000 120.000 150.000 Uzrocnici troskova 450 inspekcija 450 pokretanja 1.000 narudbi 2.000 kupaca Stope zaduenja 200 din/I (90.000 / 450) 300 din/p (135.000 / 450) 105 din/n (105.000 / 1.000) 60 din/k (120.000 / 2.000) 2 din/m.h. (150.000 / 75.000 )

Budzet prodaje Zalihe na kraju Ukupne potrebe proizvodnje Zalihe na pocetku Budzet proizvodnje c)Budzet troskova proizvodnje 1. Budzet sirovina - materijala

5.000 + 1.100 = 6.100 100 = 6.000

1.000 + 50 = 1.050 50 =1.000

75.000 mainskih h. b)Raspodela troskova aktivnosti na proizvod Aktivnosti Kontrola kvaliteta Pokretanje procesa Nabavka Obrada poruzbina Troskovi zakupa Ukupno Stope zaduenja 200 din/I 300 din/p 105 din/n 60 din/k 2 din/m.h.

Uzrocnici Tr. aktivnosti 50 50 50 10 50.000h

1,000.000 x 3min = 3,000.000min 3,000.000 min / 60 min = 50.000h 50.0000 / 75.000 = 2/3 x 150.000 = 100.000 Opsti troskovi po jedinici = 130.850 / 1,000.000 = 0,13 din

c)Cena kostanja standardnog proizvoda TDM TDR Opsti Tr.Proizvodnje Cena kostanja 0,50 din 0,40 din 0,13 din 1,03 din

Ma Elementi Budzet proizvod Utrosak po jedinini Proizvod A 6.000 j 12 kg/j Proizvod B 1.000 j 12 kg/j Ukupan utrosak Zalihe materijala na kraju Ukupne potrebe za materi Iznos rasp. Zalihe materijala na pocetku Troskova Nabavka sirovina 10.000 (200 x 50) 15.000 Budzetirana vrednost nabavke (300 x50)kg x 0,72 /kg = 61.200 = 85.000 5.250 (105 x 50)kg x 1,56 /kg = 62.400 = 40.000 600 (60 x 10) 100.000 61.200 + 62.400 = 12.600 Ukupna vrednost nabavke = ( 2 x 50.000) 130.850 2. Budzet radne snage TDR Elementi Budzet asovi Ukupno Cena Ukupna proizvodnje po asova asa vrednost jedinici rada casova Proizvod 6.000 j 8 h/j 48.000 h A Proizvod 1.000 j 12 h/j 12.000 h B Ukupno 60.000 h x 2,20 =132.000 /h

PRIMER IV Podglavlje 3 Budzetsko planiranje i kontrola

Na osnovu sledecih podataka 1. Preduzece XY proizvodi dva proizvoda A i B .Budzetirana prodaja iznosi 5.000 jedinica A I 1.000 jedinica proizvoda B. Planirana prodajna cena za proizvod A iznosi 65 din a za proizvod B 100din. 2. Obim zaliha gotovih proizvoda proizvoda A na pocetku perioda iznosi 100 jedinica, planirana kolicina na kraju perioda iznosi 1.100 jedinica. Zalihe proizvoda B iste su i na pocetku i na kraju perioda I iznose 50 jedinica. Kolicina materijala m na pocetku perioda iznosi 5.000kg a planirana kolicinana kraju je 6.000kg. Kolicina materijala n na pocetku iznosi 5.000kg a na kraju treba da bude svedena na 1.000kg. 3. Za proizvodnju proizvoda A treba utositi 12kg materijala m cija je nabavna cena 0,72 din/kg , kao i 6kg materijala n cija je nabavna cena 1,56 din/kg, dok za proizvodnju proizvoda B treba utrositi 12kg materijala m kao i 8 kg materijala n. 4. Za jedinicu prizvoda A treba utrositi 8h direktnog rada a za proizvod B 12h rada. Cena casa rada iznosi 2,20din/h. 5. Planirani opstevarijabilni troskovi po casu iznose 1,54 din a opstefiksni troskovipo casu iznose 0,54 din, odnosno uupni opsti troskovi proizvodnje 2,08 din. Ispuniti sledece zahteve: a) Sastaviti budzet prihoda od prodaje b) Sastaviti budzet proizvodnje c) Sastaviti budzet troskova proizvodnje d) Sastaviti budzet troskova prodatih proizvoda i e) Sastaviti planirani bilans uspeha (poslovni budzet)

3. Budzet opstih troskova proizvodnje Elementi Ukupan broj casova Opsti varijabilni 60.000 h troskovi Opste fiksni 60.000 h troskovi Ukupno

Kvote po casu 1,54 /h 0,54 /h

Troskovi 92.400 32.400 124.800

d) Budzet troskova prodatih proizvoda Elementi Krajnj e zalihe 6.000 kg 1.000 kg Cena Vrednost kraj.zalih a = 4.320 = 1.560 5.880 Po. zalih e 5.000 kg 5.000 kg Cena Vrednost poc.zalih a = 3.600 =7.800 11.400

Materija l M Materija l N Ukupno

0,72/k g 1,56/k g

0,72/k g 1,56/k g

Troskovi gotovih proizvoda po jedinici Elementi I Materijal M N Ukupno II TDR III Opsti troskovi Proizvodna cena kostanja IV Zalihe gotovih proizvoda Elementi A Kolicina Cena Krajnje 1.100 52,24 zalihe Pocetne 100 52,24 zalihe

A 0,72 /kg 1,56 kg 2,20 /h 2,08 /h 12 kg 6 kg 8h 8h

= 8,64 =9,36 18 =17,60 = 16,6 52,24

a) Budzet prodaje Elementi Obim prodaje Prodajna cena Budzetirani prihodi b)Budzet proizvodnje Elementi A B A 5.000 65 325.000 (5.000x65) B 1.000 100 100.000 (1.000x100) Ukupno 6.000 425.000 (325.000+100.000)

Vrednost 57.464 5.244

Kolicina 50 50

B Cena 72,48 72,48

Vrednost 3.624 3.624

V Budzet troskova prodatih proizvoda Elemeti I Pocetne zalihe

Iznos

Iznos 20.248

2

1. Materijal 2. Gotovi proizvodi (5.244 + 3.624) II Nabavka materijala (61.200 + 62.400) III Troskovi 1.TDR 2.Opsti troskovi proizvodnje IV Ukupno (I + II+III ) ili (20.248+123.600+256.800) V Krajnje zalihe 1. Matrijal 2. Gotovi proizvodi (57.464 + 3.624) VI Troskovi prodatih proizvoda (IV - V) e)Poslovni budzet Elementi A) Prihod od prodaje B) Troskovi prodatih proizvoda 1. Pocetne zalihe 2. Nabavka materijala 3. Troskovi a) TDR b)Opsti troskovi proizvodnje 4. Ukupni troskovi perioda (1+2+3) 5. Krajnje zalihe C) Bruto dobitak (A - B) D) Troskovi marketinga I administracije E) Poslovni dobitak (C-D) Iznos

11.400 8.848 +123.600 +256.800 132.000 124.800 =400.648 -66.968 5.880 61.088 =333.680 PRIMER VI Poglavlje 9 Obracun po standardnim troskovima i analiza odstupanja Postupkom standardizacije koje proizvodi boce doslo preduzece MN koje proizvodi boce doslo je do sledecih troskova: TDM 5kg x 0,80 din/kg = 4 ,00din TDR 0,2h x 5,50 din/h =1,10 din O.V.Tr.proizvodnje 0,2h x 2,50 din/h = 0,50 din OFTr.proizvodnje 0,2h x 5,00 din/h =1,00 din Proizvodna cena kostanja 6,60 din Mesecni obim proizvodnje I prodaje iznosi 10.000 boca a prodajna cena iznosi 9,00din. Za tekuci mesec postignuta su sledeca ostvarenja: Obim proizvodnje I prodaje 10.600 jedinica Prihod od prodaje 98.500 din Nabavljeni I utroseni material (53.200kg) 42.500 din TDR (2040h) 10.600 din OVTr.proizvodnje 5.800 din OFTr.proizvodnje 11.000 din

Iznos

Iznos 425.000 333.680

+ 20.248 +123.600 +256.800 +132.000 +124.800 =400.648 -(66.968) 91.320 45.000 46.320

PRIMER V Poglavlje 4 Koricenje budzeta u svrhu kontrole i motivisanja Na osnovu sledecih podataka : Cena kostanja po jedinici proizvoda utvrdjena na osnovu mesecnog obima proizvodnje i prodaje od 10.000 jedinica sadrzi sledece elemente: - Prodajna cena 10.din -Varijabilni troskovi proizvodnje (3) -Fiksni troskovi proizvodnje (1) =Dobitak po jedinici 6 Stvarni obim prodaje i proizvodnje za prvi mesec je iznosio 12.000 jedinica i ostvaren je sledeci rezultata: Prihodi od prodaje 125.000din Varijabilni troskovi proizvodnje ( 40.000) Fiksni troskovi proizvodnje (9.000) Dobitak 76.000

Ispuniti sledece zahteve: a) Utvrditi relevantna odstupanja kod TDM b) Utvrditi relevantna odstupanja kod TDR c) Utvrditi relevantna odstupanja kod OVTr proizvodnje d) Utvrditi odstupanja u kapacitetu I odstupanja u efikasnosti kod OFTr. i e) Utvrditi relevantna odstupanja kod prihoda od prodaje.

Resenje:a) Odstupanja kod TDM 1.Odstupanje ukupnog troska direktnog materijala Standardni trosak materijala proizvedenog autputa Stvarno nastali trosak materijala= (10.600 j x 4) 42.500 = 100 N 2.Kolicinska odstupanja materijala Stvarno utrosena kol.materijala x Standardna cene (Planska) =53.200kg x 0,8 din/kg = 42.560 din Standardno utro. kol.materijala(Pla.) x Standardna cena (Pla.) =(10.600 j x 5 kg/j)x 0,8 din/kg = 42.400 din 160 N 3.Cenovna odstupanja materijala Stvarno kupljena kol.materijala x Stvarna cena kg x ___din/kg = 42.500 din Stvarno kupljena kol.materijala x Standardna cena (Planirana) kg x 0,8 din/kg = 42.560 din = 53.200 = 53.200

Ispuniti sledece zahteve: a) Pripremiti fiksni budzet b) Pripremiti fleksibilni budzet i c) Utvrditi odstupanja

Resenje:Elementi Prihodi od prodaje Varijab. Troskovi Fiksni Troskovi DOBITAK Fiksni 100.000 (10.000j x 10din) 30.000 (10.000j x 3) 10.000 (10.000j x 1) 60.000 Fleksibilni 120.000 (12.000j x 10.din) 36.000 (12.000j x 3) 10.000* (10.000j x 1) 74.000 Stvarni 125.000 Odstupanja 5.000 P (125.000 120.000) 4.000 P (40.000 36.000) 1.000 N (9.000 10.000) 2.000 P

60 P b)Odstupanja kod TDR 1.Odstupanje ukupnog troska direktnog rada Stvarni trosak direktnog rada Standardna vrednost (trosak) dir.rada za ostvarenu proizvodnju = 10.600 (10.600 x 1,10)= 10.600 11.660 = 1.060 P 2.Cenovno odstupanje TDR Stvarni broj placenih casova x Stvarna cena po casu = 2.040 x ____ = 10.600 Stvarni broj placenih casova x Standardna cena po casu = 2.040 x 5,5 = 11.220 620 P 3.Odstupanje efikasnosti direktnog rada Stvarni broj casova rada x Standardna cena po casu = 2.040 x 5,5 /h = 11.220 Standardni broj casova rada x Standardna cena = (10.600 x 0.2) x 5,5/h = 11.660 440 P c) Odstupanja kod OVT

40.000

9.000

76.000

*Kod izrade Fleksibilnog (promenljivog) budzeta budite pazljivi da ne promenite ukupne fiksne troskove osim ukoliko postoji element stepenastog porasta koji treba ukljuciti.

3

1.Ukupno odstupanje OVT Opsti varijabilni trosak proizvodnje sadrzani u autputu Stvarni trosak = (10.600 x 0,50) 5.800 = 5.300 5.800 = 500 N 2.Odstupanje izdataka ili stope OVT proizvodnje Stvarni broj casova rada x Stvarna stopa = 2.040 x ___ =5.800 Stvarni broj casova rada x Standardna stopa = 2.040 x 2,5 = 5.100 700 N 3.Odstupanje efikasnosti OVT proizvodnje Stvarni broj casova x Standardna cena(stopa) = 2.040 x2,5 = 5.100 Standardni broj casova x Standardna cena (stopa) = (10.600 x 0,2) x 2,5 = 5.300 200 P d)Odstupanje OFT proizvodnje 1.Ukupno odstupanje OFT proizvodnje Fiksni troskovi sadrzani u autputu Stvarni OFTproizvodnje= (10.600 x 1) 11.000 = 400 N 2.Odstupanje izdataka OFT proizvodnje Stvarni OFT proizvodnje Budzetirani OFT proizvodnje 3. Odstupanje obima OFT proizvodnje Budzetirani OFT proizvodnje 10.000j x 1/j =10.000 Stvarni autput x Standardni trosak = 10.600j x 1/j = 10.600 600 P e)Odstupanje kod prihoda od prodaje 1.Odstupanje prodajnih cena Stvarno prodata kolicina x Stvarna cena = 10.600j x __ = 98.500 Stvarno prodata kolicina x Standardna cena = 10.600j x 9/j =95.400 3.100 P Odstupanje dobitka usled obima prodaje Stvarno prodata kolicina x Standardna marza = 10.600 x 2,4 = 25.440 Budztirana kolicina prodaje x Standardna marza =10.000 x 2,4= 24.000 1.440 P ili (Stvarno prodata kolicina Budzetirana kolicina prodaje) x Stvarna marza(Prodajna cena Proizvodna cena)= (10.600 10.000) x 2,4 (9 - 6,6 ) = 600 x 2,4 =1.440 PRIMER VII Na osnovu sledecih podataka: Preduzece proizvodi jedan proizvod u koji ugradjije jednu vrstu materijala XYZ. Utrosak ovog materijala po jedinici proizvoda iznosi 2 kg a nabavna cena iznosi 10 /kg. Ostvarena nedeljna proizvodnja bila je umesto 300 kom 250 komada proizvoda. Tokom analizirane nedelje stvarno je kupljeno i utroseno 450 kg materijala XYZ,a njegova stvarna vrednost iznosi 5.100 din(preduzece ne drzi zalihe). Na kraju nedelje je utvrdjeno da prilikom planiranja nije uzeto u obzir povecanje cena dobavljaca od 10%. Ispuni sledece zahteve: a) Izvrsiti tradicionalnu analizu odstupanja b) Izvrsiti analizu odstupanja pristupom odstupanja u planiranju i poslovanju c) Razdvojiti odstupanja u poslovanju na cenovna i kolicinska d) Utvrditi odstupanja u planiranju i poslovanju pod predpostavkom da se zbog izmene proizvodnog postupka utrosilo umesto predvidjenih 2 kg 1,9kg po jedinici proizvoda. = 11.000 = 10.000j x 1/j = 10.000 1.000 N

Ili (Stvarna cena - Standardna cena) x Stvarno kupljena kol.materijala = 5.100 (450x10) = 600 N 2.Kolicinska odstupanja (Utrosak materijala): Stvarno utrosena kol.materijala x Standardna cena = 450 kg x 10/kg = 4.500 Standardno utrosena kol.mater. x Standardna cena = (250 j x 2 kg/j) x 10 /kg = 5.000 500 P Ili (Standardno utrosena kol.mater - Stvarno utrosena kol.materijala) x Standardna cena = ((250 j x 2 kg/j) 450kg) x 10 /j = (500- 450) x 10 = 500 P 3.Ukupno odstupanje: Standardni trosak materijala proizvedenog autputa Stvarno nastali trosak materijala= (250j x 2kg/j x 10/kg) 5.100 = 5.000 5.100 = 100 N b) Analiza odstupanja u planiranju I poslovanju I 1.Prvobitni fleksibilni budzet ex ante = 250j x 2 kg/j x 10/kg = 5.000 2.Revidirani fleksibilni budzet ex post = 250j x 2 kg/j x 11 /kg = 5.500 Povecanje cene dobavljaca za 10%= 10/kg x 10

Reenjea)Tradicionalna analiza odstupanja 1.Cenovna odstupanja materijala : Stvarno kupljena kol.materijala x Stvarna cena x ______= 5.100 Stvarno kupljena kol.materijala x Standardna cena (Planirana) 10/kg = 4.500 600 N = 450 kg = 450 kg x

4