Univerzitet u Novom Sadu

Tehnički fakultet „ Mihajlo Pupin”

Zrenjanin

Predmet: Metodologija naučno-istraživačkog rada

Tema: Istorijska i statisticka metoda u istrazivanju veze tehnoloskih parkova i tehnoloskog razvoja Srbije

Predmetni nastavnik: Student: Lakicevic M.Stojan

Prof. Dr Živoslav Adamović industrijsko inženjerstvo- master

1

Zrenjanin, 2012.

PREDGOVOR ................................................................................................ str. 3

1. UVOD ........................................................................................................ str. 3

2. METODOLOŠKI KONCEPT ....................................................................... str. 4

2.1. Istorijska metoda ..................................................................................... str. 4

2.1.1. Prikupljanje istorijskih izvora .................................................................. str.6

2.1.2. Obrada i kritička analiza izvora ............................................................. str. 8

2.1.3. Sinteza istorijskih činjenica ................................................................. str. 11

2.2. Statistička metoda ..................................................................................str. 12

3. ISTRAŽIVANJA ..........................................................................................str. 13

3.1. Prikupljanje podataka ..............................................................................str. 13

4. REZULTATI ISTRAŽIVANJA .......................................................................str. 15

4.1. Tabelarno i grafičko predstavljanje podataka .........................................str. 15

4.2. Statistička analiza ..................................................................................str. 19

4.3. Diskusija rezultata statističke analize, izvođenje zaključaka i pravljenje

hipoteza o zakonitostima ........................................................................str. 20

4.4. Značaj i nedostaci statističke metode .................................................... str. 21

5. ZAKLJUČAK ............................................................................................. str. 23

5.1. veza istorijske i statističke metode ........................................................ str. 23

6. BIBLIOGRAFIJA ....................................................................................... str. 24

2

1.UvodU ovom radu izvrsena je analiza i veza tj povezanost naucno tehnoloskih parkova u Srbiji sa tehnoloskim razvojem,u smislu doprinosa koji tenholoski parkovi imaju.

Međunarodna asocijacija tehnoloških parkova (IASP) sa sedištem u Malagi (Španija) definisala je: Tehnološki park je organizacija upravljana od specijalizovanih profesionalaca ciji je osnovni cilj da povećaju blagostanje zajednice promovišući kulturu inovativnosti i konkurentnosti udruženih preduzetnika i univerziteta/istraživačkih institucija.

U Tehnološkom parku se okupljenim firmama nudi veliki spektar usluga, koje im donose važne prednosti u odnosu na konkurenciju.

Širi smisao rada ovih parkova u svetu i kod nas je reindustrijalizacija, regionalni razvoj i stvaranje sinergije.

Naučno-tehnološki parkovi ( NT parkovi ) su vrsta industrijskog parka. Oni predstavljaju aglomeraciju malih i srednjih preduzeća ( MSP ) u domenu visokih tehnologija, definisanih prema OECD-u kao preduzeća koja u istraživanje i razvoj ulažu više od 8% svojih rashoda. Ova preduzeća su povezana sa obrazovnim i istraživačkim institucijama, koje obezbeđuju infrastrukturu i usluge za aktivnosti, okupljenih MSP, pre svega nekretnine i poslovni prostor, olakšavaju proces transfera tehnologije.

Cilj ovog rada je da iz pomoc istorijske i statisticke metode dokaze vezu izmedju naucno tehnoloskih parkova i tehnoloskog razvoja Srbije.

3

2.METODOLOSKI KONCEPT

2.1.Problem istrazivanja

Uocavanje veze izmedju naucno tehnoloskih parkova i funkcije koji oni ostvaruju u cilju tehnoloskog napretka Srbije,predstavlja istrazivacki problem koji moze biti visestruko sagledan i moze se razmotriti sa razlicitih stanovista.

Predmet istazivanja je na koji nacin naucno tehnoloski parkovi funkcionisu i koji su to razvojni indikatori koji jasno definisu ulogu naucno tehnoloskih parkova u Srbiji.

Cilj istrazivanja treba traziti u nastojanju da se utvrdi neophodnost izgradnje naucno tehnoloskih parkova u Srbiji,i dokazivanje da je njihova uloga u tehnoloskom razvoju Srbije kljucna.

U naučno-istraživačkom radu možemo primenjivati razne metode, da bi smo

došli do nekih novih saznanja i zaključaka. Za ovu problematiku koristićemo

istorijsku i statističku metodu.

Hipoteza: Petpostavlja se da naucno tehnoloski parkovi uticu na tehnoloski

razvoj regiona u kojima su izgradjeni.

4

2.2 Istorijska metoda

Danas postoji preko 900 različitih modela biznis i tehnoloških parkova u Evropskoj Uniji, a u zemljama u tranziciji oko 250.Prvi poslovni inkubatori u zemjama u tranziciji otvoreni su 1990. u Poljskoj i Češkoj.Najčešći tipovi inkubatora osnovani u ovim zemljama su klasični poslovni inkubatori, naučnotehnološki parkovi u kojima se, poredkonsultanskih usluga, organizuje razvoj novih proizvoda i novih tehnologija, formiranje i inkubacija novih malih i srednjih preduzeća. Do2002. u Poljskoj formirano 60 inkubatora,Madjarskoj 35 (prvi osnovan 1991.), Češkoj 20, Slovačkoj, Hrvatskoj i Sloveniji po 11, Bugarskoj iMakedoniji po 8. Do 2003. u Rusiji je formirano 65 inkubatora.Naučno – tehnološki parkovi se smatraju posebno privlačnim u zemljama u tranziciji, pošto pomažu pri smanjivanju barijera za poslovanje,udruživanjem know-how i smanjivanjem fiksnih troškova. Projekti NTP – a u zemljama u tranziciji, suočavaju se sa daleko ozbiljnijimproblemima od onih pred kojima su se našli slični projekti u razvijenim industrijskim zemljama sedamdesetih i osamdesetih godina 20. veka.Primetan je nedostatak iskustva i stručnog znanja neophodnog za uspostavljanje i upravljanje NT parkovima. Osim toga, kanali komunikacije su fragmentisani, a veći deo tehničke pomoći koji se nudi lokalnim preduzetnicima usmeren je na konkretne i pojedinačne projekte.U zemljama u tranziciji proces restrukturiranja i reorganizacije javnih preduzeća usmeren je na efikasnije i efektivnije poslovanje preduzeća, ipreusmeravanje viškova zaposlenih radnika iz javnog u privatni sektor. U procesu restrukturiranja javlja se višak poslovnog prostora,opreme i kvalifikovane radne snage koji pružaju osnov za osnivanje i rad NTP-a na osnovu preduzetničkih ideja otpuštenih radika. NT parkovi tako postaju efikasno sredstvo za rešavanje problema viškova zaposlenih i osnovni vidsuzbijanja nezaposlenosti i povećanja zaposlenostiu zemljama u tranziciji, i u Republici Srbiji.

Istorijske nauke se uglavnom služe podacima koji su nastali nezavisno od

kasnijeg istorijskog istaživanja.2

5

Saznanje o prošlosti pojavljuje se u nauci u tri oblika:

kao rezultat napora da se utvrdi činjenično stanje o stvarnom toku

nekih istorijskih zbivanja,“kako se nešto stvarno desilo”

kao određivanje odnosa između svesti o istorijskoj situaciji koja se

razvila u određenoj oblasti kulturnog stvaralaštva (umetnosti, religiji,

filozofiji, nauci) i stvarnog istorijskog stanja. Ovo ima veoma veliki

značaj za naučno proučavanje prošlosti jer osim saznanja o prirodnim

uslovima u kojima su se odigrali neki događaji i materijalne

kulture,ostala saznanja o prošlosti su moguća samo posredstvom

svesti koja je o njoj postojala dok je to bila živa društvena stvarnost

nauku ne ineteresuje prošlost kao nešto prošlo i mrtvo, nego kao

aktivni sadržaj kasnijih istorijskih stanja “…istoričar postavlja pitanja

prošlosti da bi dobio odgovor za sadašnjost. Samo tako ima smisla

govoriti o živoj prošlosti nauke...” (Šušnjić, 2002) 3

Istorijska metoda ima za cilj da izvrši podelu po sadržini, problematici,

vremensku ili teritorijalnu podelu.

Najvažnija je vremenska podela – periodizacija4 jer promene koje se

odigravaju u toku vremena otkrivaju razvoj i njegov smisao. Pri tome treba

poštovati određena načela:

podela treba da bude zasnovana na činjenicama ili shvatanjima

vremena koje se proučava, a odabrane granice treba da predstavljaju

neku prekretnicu u istorijskom razvoju (npr. podela istorije gradova

na preindustrijsku i posleindustrijsku)

svaki period treba da bude zaokružena celina koja se jasno odvaja od

6

prethodnih i kasnijih perioda

načelo po kome se vrši podela mora da bude jedinstveno i dosledno

primenjivano.

Istorijska metoda obuhvata sledeće faze:

1. pronalaženje (prikupljanje) izvora

2. obradu i kritičku analizu izvora i

3. sintezu dobijenih rezultata odnosno istorijskih činjenica

2.1.1. Prikupljanje istorijskih podataka

Šta je istorijski izvor?

“Svaki proizvod neke prošle delatnosti i svako neposredno ili posredno

svedočanstvo o toj delatnosti mogu biti istorijski izvori“. (Milić, 1978)

Istorijske izvore najopštije možemo podeliti u četiri grupe:5

materijalni ostaci ljudske delatnosti (oruđa za rad i transportna sredstva,

objekti za stanovanje, putevi, komunalni uređaji, nameštaj, odeća,

obuća, nakit, novac, oružje...)

pisani izvori –ugovori, naredbe, izveštaji, poreske knjige, zatim

književnost, naučna literatura, štampa i dr.

likovni izvori – obuhvataju likovne proizvode bez obzira na njihovu

umetničku vrednost i fotografiju

zvučni izvori –muzika i zvučni snimci nekog istorijskog događaja

7

Radi prikupljanja, tumačenja i sređivanja naučnih izvora razvio se čitav niz

pomoćnih istorijskih nauka (arheologija, diplomatika, heraldika,

epigrafija,...) Pisani izvori su od presudnog značaja za proučavanje istorije

jer se pomoću njih mogu očuvati bogatija obaveštenja o prošlosti nago

samo putem materijalnih ostataka ili usmene tradicije. Zbog toga se metodi

istorijske kritike i korišćenja izvora odnose prvenstveno na pisane izvore.

Druga veoma značajna podela je epistemiološka podela pisanih

izvora na primarne ili neposredne i sekundarne ili posredne. Primarni izvori

su svedočanstva neposrednih učesnika ili očevidaca određenih događaja ili

iskustvenih pojava. Sekundarni izvori su oni koji nisu nastali na osnovu

neposrednog opažanja ili doživljavanja njihovih autora, nego putem

obaveštenja koja su dobijena od drugih lica.

Pored prethodne dve podele, istorijski izvori se mogu klasifikovati i

prema njihovoj prvobitnoj društvenoj funkciji6 tj. zbog čega je nastao

dokument koji se kasnije koristi kao izvor. Može se reći da je ova klasifikacija

značajnija i pouzdanija od prethodne dve podele. Tako se izvori dele na

sledeće grupe:

izvori koji su nastali u toku društvenog života,usled donošenja nekog

zakona, propisa i sl.

2.1.2. Obrada i kriticka analiza

Kao što je već rečeno istorija proučava društvo posredno,preko

istorijskih izvora. Zato je kritička analiza izvornih obaveštenja naophodna i

mnogo složenija nego u istraživanju savremenih pojava.

8

Kritička analiza istorijskih izvora deli se na dva dela:

(a) spoljašnju kritiku, čiji je cilj da utvrdi poreklo i autentičnost izvora (u

kakvom je stanju tekst izvora, bliži podaci o autoru, vremenu i mestu

nastanka)

(b) unutrašnju kritiku, koja ispituje verodostojnost i tačnost podataka

koje sadrži, može li se i u kolikoj meri pokloniti poverenje izvoru.

Prvi korak u kritičkoj analizi izvora je tumačenje njihovog stvarnog

prvobitnog smisla. Usled višestrukog značenja pojedinih izraza ili menjanja

njihovog značenja u toku vremena dolazi do različitog tumačenja pojedinih

tekstova, različitog tumačenja opšteg smisla izvora, pa i istorijskog perioda u

celini. Tumačenje izvornog smisla istorijskih izvora naziva se hermeneutikom

ili egzegezom. Naučnik koji tumači izvore pored toga što mora da poznaje

jezik određenog vremena mora da poznaje i opšte prilike,kulturu i

društvenu delatnost vremena na koje se izvor odnosi. To je naročito bitno u

slučaju kada pisac ne može ili neće da izrazi jasno svoj stav, već se služi

aluzijama koje mogu ostati potpuno nerazjašnjene ako se ne poznaju

dovoljno događaji određenog perioda.

Spoljašnja kritika izvora ima zadatak da uspostavi izvor u njegovom

prvobitnom obliku ili da mu se što više približi i da utvrdi poreklo izvora.

Rešavanje ovih zadataka je vrlo značajno za otkrivanje falsifikovanih

9

dokumenata. Falsifikati istorijskih dokumenata nastajali s ciljem da se

ostvare neki savremeni interesi (religijski, politički, trgovački ili neki drugi).

Falsifikati nisu uvek potpuno novi izmišljeni dokumenti, oni se javljaju i kao

interpolacija (u originalni tekst ubacuju se novi stavovi koji u potpunosti

menjaju smisao dokumenta), ili kod objavljivanja zbirki dokumenata,

pristrasno skraćivanje izvornih dokumenata. Poseban problem je

dešivrovanje pseudonima.

Za određivanje autentičnosti izvora koriste se pre svega tehnički

postupci: proučavanje vrste hartije, mastila, njegovog hemijskog sastava,

zatim ispitivanje oblika slova i pravopisa koji se menjaju u različitim

periodima, proučavanje rukopisa i potpisa, ispitivanje pečata na

dokumentima. Druga grupa postupaka za utvrđivanje autentičnosti izvora je

proučavanje jezika izvora, zatim semantička analiza, upoređivanje

semantičke strukture jezika nekog pisca ili ustanove sa semantičkom

strukturom dokumenta koji ispitujemo. Zatim ispitivanje samog sadržaja

dokumenta da bi se utvrdilo da li se u njemu ne pominju neki događaji koji

su se desili posle datuma nastanka dokumenta. Datiranje dokumenta, tj.

određivanje momenta kada je on nastao ponekad je važnije od određivanja

njegovog autora. Za istoriju je bitno da pojavu što tačnije postavi u njen

vremenski i prostorni okvir, mada se ova težnja često mora zadovoljiti time

da se vreme nastanka dokumenta suzi na što manji interval.

10

Unutrašnja kritika izvora je završna faza kritičke analize izvora i ima

zadatak da ispita koliko je neki izvor verodostojan i koliko su tačni podaci

koji su sadržani u njemu.

“U suštini se unutrašnja kritika svodi na ispitivanje spremnosti i

sposobnosti lica koje je stvorilo izvor da kaže istinu.“ (Milić, 1978)

Ovo je najsloženiji zadatak kritičke analize izvora jer usled posrednog

načina istorijskog saznavanja ne postoji mogućnost neposrednog

suočavanja izvora sa njegovim iskustvenim sadržajem. Cilj unutrašnje

analize izvora je otkrivanje stvarnog sadržaja prošlog društvenog života, kao

i njegovih nedruštvenih uslova. Ovaj cilj se ostvaruje kritičkom analizom

svesti učesnika i savremenika tih zbivanja.

Unutrašnja kritika pretpostavlja da istoričar može retrospektivno više da zna

o stvarnom sadržaju, uzrocima i značaju istorijskih događaja od njihovih

savremenika:7

istoričaru su pristupačni razni izvori o istorijskim događanjima koje

može da upoređuje,

proučava događaje retrospektivno, kada su se već ispoljile njihove

posledice i može se lakše zaključivati o njihovom stvarnom značaju

sa napredovanjem naučnog saznanja o čoveku, dobija se adekvatnija

slika o prirodi veza raznih društvenih pojava

zbog vremenske udaljenosti proučavanih događaja, istoričar je pod

manjim pritiskom društvenih interesa koji bi uticali na iskrivljeno

prikazivanje i objašnjavanje istorijskih događaja.

11

Jedan od zadataka unutrašnje kritike je, kao što je već rečeno, da utvrdi

koliko je autor izvora bio spreman i sposoban da kaže istinu. Ovde treba

ispitati stručnost autora - izvor ima veći značaj ako je autor stručnjak nego

ako se radi o laiku. Zatim kome je izvor namenjen - opet je izvor značajniji

ako je namenjen užem krugu stručnih i dobro obaveštenih ljudi.

Mora se uzeti u obzir i iskrenost autora izvora. Da li je autor želeo da

obmane nekog da bi zadovoljio neki svoj ili grupni interes, da li je bio

prisiljen da netačno prikazuje činjenice, da li se rukovodio ličnim

simpatijama, lična taština autora, želja da se dopadne određenoj publici,

preterivanja (dramska, lirska, govornička iskrivljenja)...

Najvažniji postupak za ispitivanje verdostojnosti i tačnosti istorijskih

podataka je poređenje nezavisnih izvora.8 To je jedno od osnovnih

metodoloških načela unutrašnje kritike izvora.

Kod upoređivanja nezavisnih izvora treba voditi računa o tome da li su oni

stvarno nezavisni ili samo prividno nezavisni.

Istorijska kritika izvora je veoma složen proces i neophodno je da naučnik

poseduje određena tehnička znanja. Često se dešava da se usled nedostatka

izvora koji zadovoljavaju kriterijume istorijske kritike, koriste izvori koji imaju

vidljive nedostatke, to je princip korišćenja najboljih postojećih, a ne samo

idealnih izvora. Bitno je da izvori budu savesno kritički ocenjeni.

2.1.3. Sinteza istorijskih cinjenica

12

Sinteza istorijskih činjenica je završni korak istorijskog proučavanja i

predstavlja najkompleksniji deo istorijske metode. Zadatak istoričara nije

samo otkrivanje novih izvora, njihovo tumačenje i komentarisanje, već on

mora da bude u stanju da stvara šire naučne sinteze.

„Izvori nam, međutim, ne daju potpuno sliku već samo njene elemente. Ta

slika se može dopuniti tzv. konstruktivnim rezonovanjem“. (Ćirković)

Događaji iz prošlosti nisu izolovani, već su uvek u vezi sa nekim drugim

događajima i činjenicama i neophodno je uočavati i koristiti tu povezanost.

Pri tome je važno da imamo tačno definisano šta tražimo i šta hoćemo da

saznamo, što podrazumeva da imamo prethodno znanje o nekoj oblasti. Na

osnovu toga se formulišu problemi i postavljaju pitanja izvorima.9

U ovoj fazi neophodno je imati plan istraživanja i postaviti radnu hipotezu.

Ta hipoteza nije kruta, već se u toku istraživanja sreće sa novim istorijskim

podacima, menja i sve više konkretizuje.Dakle, prethodno znanje, izvorni

podaci i konstruktivno rezonovanje (razumevanje, povezivanje i

kombinacija podataka) su uslovi za nastajanje istorijskih sinteza.

Velike istorijske sinteze su nastale kao plod dugotrajnih istraživanja. Svaka

šira istorijska sinteza nije samo zbir pojedinačno uzetih činjenica, ona

nastaje misaonim dopunjavanjem na osnovu pretpostavki o njihovim

međusobnim vezama i zakonima koji su otkriveni u strukturi datog društva.

Što je izvorna građa o nekom događaju oskudnija, potrebno je veće iskustvo

i znanje o nekoj oblasti ili događajima i veći je udeo ovih misaonih dopuna.

13

2.2. Statisticka metoda

Statistička metoda je kvantitativno istraživanje masovnih pojava u

društvenim i prirodnim naukama.10 Statistika, kao opštenaučna metoda, je

relativno nova i može se smatrati granom primenjene matematike. Iako

postoje posebno–naučne statističke metode statistika je ipak i opšta metoda

po tome što je svim specijalnim statistikama zajednička određena opšta

statistička metoda i po tome što se statistička metoda primenjuje na široku

oblast prirodnih društvenih i drugih pojava.

Statističkom metodom se izučavaju pojave čiji je stepen uniformnosti

izrazito nizak, a individualnost izražena. Ove pojave ispoljavaju sledeće bitne

osobine:

raznovrsnost kvalitativno – kvantitativne određenosti

kompleksnost određenosti – svaka pojava se odlikuje s više

međusobno prožetih osobina

mnoštvenost – broj pojava svake vrste je velik

promenljivost – pojave se neprekidno menjaju u svojim osobinama

Statistička metoda se sastoji iz sledećih faza (Croxton i Conwed, prema

B.Šešiću):

prikupljanje

predstavljanje

analiziranje i

interpretiranje numeričkih data

14

Postoje i drugačije podele statističke metode, ali je redosled faza uglavnom

isti: prikupljanje podataka, formiranje serija podataka, računanje srednjih

vrednosti, zatim utvrđivanje mera disperzije i mera korelacije i na kraju

izvođenje opštih zaključaka i hipoteza o zakonitostima masovnih pojava.

( Folić, 2007)

3.Istrazivanja

3.1. Prikupljanje podataka

Skup pojava određene vrste na koji se primenjuje statistička metoda

zove se statistička masa. Cilj statističke metode je da se, kvantitativnim

istraživanjem, otkriju određene kvalitativne i kvantitativne odredbe nekih

pojava, naročito rasprostranjenost neke osobine ili neke vrste pojava u celoj

masi, kao i menjanje, kretanje i tendencije daljeg kretanja i razvitka pojava

koje imaju određene osobine.

Prilikom sakupljanja podaci se klasifikuju u četiri osnovne vrste:

kvalitativni – npr. kvalitet života u gradovima iskazan preko

zaposlenosti, stanovanja, zdravstva.

kvantitativni – odnose se na kvantitativne odredbe predmeta

(klasifikacija gradova prema veličini ili broju stanovnika)

hronološki – tiču se vremenskih odredaba stanja pojava koje se

ispituju i čine tzv. vremenske serije podataka potrošnja vode,

energije, goriva u toku nekog vremenskog perioda

geografski podaci – raspored određene osobine po oblastima

15

(raspored gustine naseljenosti u nekoj oblasti, državi)

Ako je statistička masa velika ili čak i beskonačna mora se pristupiti metodi

delimičnog ili anketnog posmatranja slučajno uzetih primeraka pojave koji

se ispituje, tzv. uzorku. Uzorci su iz statističke mase odabrane jedinice, odn.

pojedinačni statistički predmeti. Na uzorcima se prikupljaju podaci, a

saznanja se prenose na celu masu. Rezultat prikupljanja i klasifikacije

statističkih podataka su serije statističkih podataka i one mogu biti:

statičke serije – koje ne sadrže vremensku odredbu, već predstavljaju

podatke o distribuciji određene pojave u celokupnoj masi objekata

koji se istražuju, i

dinamičke serije – koje sadrže vremensku odredbu, odnose se na

stanje jedne pojave u raznim momentima njenog razvoja

4.Rezultati istrazivanja

4.1 Tabelarno i graficko predtavljanje rezultata istrazivanja

Prikupljeni podaci se predstavljaju tabelarno ili grafički u obliku serija ili

funkcija. Prednost ovakvog načina predstavljanja podataka je u uređenosti i

preglednosti.

Tabele mogu biti: radne – čija je uloga radna i pomoćna; analitičke – koje

predstavljaju određeni stepen analize odnosno osnove za zaključivanje

16

(Tabela 2) i ilustrativne – koje ilustruju pisani iskaz ili imaju svojstva

argumenta.

Najčešći oblici grafičkog prikazivanja su: grafikoni pravougaonih slika,

grafikoni krugova (grafikon 2), histogrami frekvencija -dijagrami stubaca

(grafikon 1), poligoni frekvencija i Gausova kriva (normalna kriva).

Grafičko prikazivanje podataka je bolji način prikazivanja jer se dobija bolja

preglednost nego kod tabelarnog prikazivanja (npr. odnos rasta ruralnog i

urbanog stanovništva mnogo je lakše sagledati ako se prikaže pomoću

dijagrama, nego tabelarno, brojevima).

Grafikon 1 Biznis inkubatori u svetu

17

Grafikon 2 Biznis inkubator koncept

4.2. Statisticka analiza

Statistički podaci koji su sređeni u statičke ili dinamičke serije analiziraju se

da bi se otkrili struktura, međusobni uticaji činilaca struktura i dinamike

odigravanja istraživanih pojava.

U nauci se praktikuju tri osnovne vrste analiza:

statička

dinamička

korelaciona (statička i dinamička)

Predmet statičke analize je otkrivanje distribucije frekvencija, tj.

otkrivanje rasporeda učestalosti pojava određenih osobina, bez vremenske

odredbe, u masi pojava koja se ispituje. Statičko proučavanje omogućilo je

korišćenje teorije verovatnoće i metode uzoraka u statistici.

18

Predmet dinamičke analize su statističke vremenske serije, a svrha je

izračunavanje vremenskih varijacija određene osobine ili vrste pojava.

Osnovne vremenske varijacije su: sekularne tendencije razvitka pojava, tzv.

trend i periodične oscilacije. Razvojne tendencije određenih grupa pojava se

istražuju i određuju odgovarajućim matematičkim funkcijama u kojima je

vreme nezavisno promenljiva (x), a veličina promene pojave zavisno

promenljiva (y).

Korelaciona statistička metoda ispituje međusobne zavisnosti u

razvitku dve ili više grupa pojava i kao najsloženija ona predstavlja sintezu

statičke i dinamičke analize (veza između porasta broja stanovnika u

gradovima odn. gustine naseljenosti i zagađenosti u gradovima)

U statističkoj analizi se koriste dve vrste statističkih brojeva:

(a) statističke srednje vrednosti

(b) brojevi disperzije ili devijacije

Određivanje statističke srednje vrednosti ima za cilj da se dobije broj

koji u nekoj grupi veličina pedstavlja centralnu tendenciju, vrednost oko koje

se okupljaju razni slučajevi. Služe za pregledno prikazivanje neke grupe, kao

osnov za upoređivanje raznih grupa i za opisivanje cele grupe na osnovu

uzoraka uzetih iz nje.

U statističke srednje vrednosti spadaju:

aritmetička sredina – dobija se sabiranjem vrednosti i deljenjem zbira

brojem članova.

ponderisana aritmetička sredina – prosek distribucije frekvencije

19

atributa u celoj seriji, koristi se da bi se dobila veća tačnost.

modus – slučaj koji se u nekoj grupi najčešće javlja i smatra se

tipičnim predstavnikom grupe

medijana – srednji član u nizu slučajeva koji su svrstani po veličini,

član podešen tako da se ispod medijane nalazi toliko slučajeva koliko

ih ima i iznad nje

Grupe se osim po centralnim tendencijama razlikuju i po opsegu disperzije

(rasturenosti) njihovih članova. Opseg disperzije je numerička razlika

između najmanjeg i najvećeg slučaja u grupi, varijaciona širina grupe i takav

prikaz je malo pouzdan. Metode kojima se određenije prikazuju

promenljivost unutar opsega su:

prosečna devijacija ili srednje odstupanje – zbir odstupanja od

srednje vrednosti deli se brojem učestalosti

standardna devijacija – odstupanja se kvadriraju i podele brojem

učestalosti, a zatim se izračunava kvadratni koren

kvartilna devijacija

Pored srednjih vrednosti i mera disperzije u statistici se koriste i mere

korelacije. Ako neka pojava ne sledi nužno za nekom drugom pojavom, ali

može da sledi sa manjom ili većom verovatnoćom, tj. ako prisustvo jedne

pojave utiče na verovatnoću nastupanja neke druge pojave onda među

njima postoji specifična statistička zavisnost. Ako te pojave imaju

kvantitatine osobine radi se o korelativnoj zavisnosti ili korelaciji. Korelacija

može biti pozitivna i negativna.

20

4.3. Diskusija rezultata istraživanja statističke analize, izvođenje

zaključaka i pravljenje hipoteza o zakonitostima

Osnovni zadatak opštenaučne statističke metode je izvođenje

direktnih i indirektnih generalizacija. Neposredna generalizacija se ostvaruje

kada se vrednost jednog uzorka neposredno prenosi na celu masu, a

posredna tj. induktivna generalizacija je kada se opšti stav o masi izvodi iz

više vrednosti uzoraka.

Statistička metoda je u osnovi induktivno – generalizatorska metoda

jer se tom metodom na osnovu obeležja izvesnog broja članova neke mase

ili serije pojava, izvodi opšti zaključak o prosečnom obeležju u celoj masi

pojava. Generalizatorski su i zaključci o daljoj tendenciji kretanja, menjanja

ili razvitka ispitivane grupe ili vrste pojava.

Kod statističke metode, možemo razlikovati njenu neposrednu i

posrednu saznajnu ulogu.

Neposrednu saznajnu ulogu statistička metoda ostvaruje kroz

opisivanje pojava, njihovih odredaba, svojstava,

opisivanje sukcesivnih stanja, njihovih obeležja, čime iskazuje

promene, tendencije i trendove. Time stvara osnove za zaključivanje

o perspektivi i omogućava predviđanje.

Posredna saznajna uloga se ostvaruje preko statistiške indukcije i

generalizacije, a kroz:

- otkrivanje opštosti i pravilnosti u sastavu, ponašanju i svojstvima

određenih pojava

21

- naučno objašnjenje složenih i promenljivih pojava u kojima ne možemo da

otkrijemo stabilnije zakonitosti

- predviđanje kretanja i razvoja procesa i pojava posredstvom trenda i

statističkih zakona

4.4. Značaj i nedostaci statističke metode

Statistička metoda je jedina naučna metoda kojom se saznaje

kvantitativna određenost masovnih pojava. Ona polazi od objektivno

utvrđenih pojedinih činjenica, izvodi zaključke na osnovu naučnih

matematičkih operacija usled čega su rezultati teorijski zasnovani i

gnoseološki vredniji.

“Najveći gnoseološki značaj statističke metode sastoji se u tome što se

jedino pomoću statističke metode mogu, na relativno egzaktan način,

saznati opšta određenost, pravilnosti i zakonitosti masovnih pojava.”

(Šešić,1980)

Nedostatak statističke metode je pre svega to što ona daje obaveštenja o

osobinama grupe slučajeva, ali ne pruža nikakvo obaveštenje o bilo kom

pojedinačnom slučaju u grupi. Zatim kod računanja srednjih vrednosti treba

voditi računa o tome da one ne prikazuju nepromenjene odnose u grupi,

kao što i koeficijent korelacije ne daje svedočanstvo o nepromenljivoj

povezanosti. Korelacije se mogu računati samo za grupe sa određenim

brojem slučajeva i ne može se na osnovu njih zaključivati o većim grupama

22

od onih koje su ispitane. Prilikom uzimanja uzoraka treba voditi računa da

oni budu podesni i reprezentativni za neki skup pojava. Greške nastaju i

kada se na osnovu preciznosti koju pružaju matematičke metode

primenjene u statistici, pretpostavlja da je time povećana i tačnost

činjenica.

Zbog svih ovih nedostataka, statistička metoda je samo zamena za uverljivije

naučne metode i koristi se samo onda kada je nemoguća primena drugih

metoda i čim se otkrije zakonitost određenih pojava (uglavnom drugim

metodama), više na tom području nema potrebe za statističkom metodom.

5. Zaključak

5.1. Veza istorijske i statističke metode

U naučnom radu vrlo retko se koristi samo jedna naučna metoda, češće je

to kombinacija dve ili više metoda, npr. istorijske i statističke metode.

Statistička metoda koristi vremenske serije podataka, odnosno hronološke

podatke. Radi formiranja vremenskih serija podataka neophodno je

proučavanje istorijskih izvora u kojima su sadržani podaci koji nas interesuju

(Tabela 2).

S druge strane istorija se bavi proučavanjem statističkih podataka nastalih u

različitim istorijskim periodima (npr. popisi stanovništva) i sa stanovišta

23

istorijskog proučavanja korisna vrsta statističkog zaključivanja je koeficijent

korelacije, odnosno prikaz odnosa dve promenljive (veza porasta broja

stanovnika i zagađenosti u gradovima). Međutim ne treba davati preveliki

značaj ovim statističkim odnosima jer oni ne uzimaju u obzir slučajna

poklapanja kao ni mogućnost da dve promenljive određuje treća

neidentifikovana promenljiva (npr. ekonomska razvijenost zemlje,

energetski resursi, geografski položaj, klima...)

“Statistika može da otkrije ili pojasni pojedinačna usmerenja, ali kako ćemo

mi protumačiti to usmerenje – značaj koji mu pridajemo i uzroke koje mu

pripisujemo – to je stvar zrelog istorijskog suda.“ (Toš, Dž. i Ling, Š. 2008)

24