UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET POLITIČKIH NAUKA

RAZVOJ I ULOGA MEDIJA U GLOBALIZACIJSKIM PROCESIMA

(Istraživački rad)

Kandidat: Haris Hondo Mentor: prof.dr. Dževad Termiz

Indeks br:

SARAJEVO, februar 2012.

SADRŽAJ:

UVODNE NAPOMENE.....................................................................................................3

I. NACRT NAUČNE ZAMISLI...................................................................................5

1. FORMULACIJA PROBLEMA........................................................................................6

1.1. Osnovni hipotetički stavovi.......................................................................................6

1.1.1. Opšti hipotetički stav problemu.............................................................................6

1.1.2. Hipotetički stav o strukturi problema....................................................................6

1.1.3. Hipotetički stav o funkcijama problema................................................................7

1.1.4. Hipotetički stav o vezama i odnosima....................................................................7

1.2. Naučni i društveni značaj istraživanja i vrste istraživanja.....................................7

1.2.1. Naučni značaj istraživanja.....................................................................................8

1.2.2. Društveni značaj istraživanja.................................................................................8

1.2.3. Rezultati dosadašnjih istraživanja.........................................................................8

II. ODREĐENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA.....................................................10

2.1. Teorijsko određenje predmeta istraživanja.............................................................11

2.1.1. Postojeća naučna saznanja o predmetu istraživanja...........................................12

2.1.2. Definicije osnovnih bitnih pojmova.....................................................................12

2.2. Operacionalno određenje predmeta istraživanja....................................................13

2.2.1. Činioci sadržaja predmeta istraživanja...............................................................14

2.2.2. Vremensko određenje predmeta istraživanja.......................................................14

2.2.3. Prostorno određenje predmeta istraživanja........................................................14

2.2.4. Disciplinarno određenje predmeta istraživanja....................................................15

III. CILJEVI ISTRAŽIVANJA..................................................................................15

3.1. Naučni ciljevi istraživanja.......................................................................................16

3.1.1. Naučna deskripcija..............................................................................................16

3.1.2. Naučna eksplikacija.............................................................................................16

3.1.3. Naučna prognoza kao naučni cilj........................................................................16

3.2. Društveni ciljevi istraživanja...................................................................................16

IV. HIPOTEZE I INDIKATORI................................................................................17

4.1. Generalna hipoteza..................................................................................................18

4.2. Posebne hipoteze.....................................................................................................18

2

4.3. Pojedinačne hipoteze...............................................................................................18

4.4. Indikatori.................................................................................................................18

V. NAČIN ISTRAŽIVANJA.........................................................................................19

5.1. Osnovne metode naučnog saznanja.........................................................................20

5.2. Općenaučne metode.................................................................................................20

5.3. Metode prikupljanja podataka.................................................................................20

VI. NAUČNA I DRUŠTVENA OPRAVDANOST ISTRAŽIVANJA.....................21

6.1. Naučna opravdanost istraživanja............................................................................21

6.2. Društvena opravdanost istraživanja........................................................................22

VII. PRILOZI................................................................................................................23

Prilog I: Literatura..............................................................................................................23

3

UVODNE NAPOMENE

Ako nabrojite sve svoje dnevne aktivnosti u kojima „učestvuju“ i mediji, primijetit ćete da se

najveći dio života svakodnevno odvija uz upotrebu medija. Bilo da je korištenje medija glavna

aktivnost na koju se potpuno koncentrišete, na primjer kad odete u kino, gledate ili slušate

prijenos fudbalske utakmice ili pišete e-mail prijatelju preko kompjutera ili mobitela, ili u vožnji

gradom nesvjesno primjećujete velike reklame, teško će vam biti naći dan u godini u kojem niste

uopšte koristili medije. Prisutnost medija danas je toliko uobičajena da se možemo zapitati kako

je izgledalo društvo u kojem mediji nisu postojali.

Nezaustavljivi razvoj tehnologije uzrok je velikih promjena na društveno – ekonomskoj razini, a

one se, između ostaloga, imaju uticaj i na razvoj i promjene unutar medijske industrije.

Tehnološkim dostignućima omogućen je razvoj novoga multimedijskog okruženja koje pritom

ruši tradicionalne granice koje su postojale između telekomunikacija, audiovizualne industrije i

informatike. Ovakvim razvojem ponajviše su profitirali pluralizam i raznolikost medija, a

omogućenom interakcijom pojedinac prestaje biti pasivni korisnik medijskih sadržaja. Zbog

ubrzanja procesa proizvodnje sadržaja i usluga, medijsko tržište postalo je izrazito kompetitivno,

sve veća ponuda specijalizovanih sadržaja rezultirala je izraženom fragmentacijom publike.1

Navedene promjene odrazile su se kako na komercijalne medije tako i na javni servis čija je

programska ponuda bitno izmijenjena.

Onoga trenutka kada su mediji „krenuli globalno“ zauvijek je promijenjena svijetska historija.

Stoga priču o medijima ne možemo započeti, a da je ne povežemo sa globalizacijskim procesima

budući je već šezdesetih godina prošloga vijeka poznati američki teoretičar medija Marshal

McLuhan nadolazećim generacijama nagovijestio stvaranje „globalnoga sela“.2

Ta je McLuhanova paradigma svakako jedna od najpoznatijih i najčešće citiranih, no njezin je

značaj također i u načinu na koji ju je taj američki profesor formulisao. Sam McLuhan

primjećuje lingvističke promjene kada se govori o medijima te stoga preuzima reklamni slogan

za nosioca svoje pisane i izgovorene poruke.

1 http://www.med-dij.com 2 Ibidem

4

Taj se trend, i nakon McLuhanovoga vremena, nastavio snažno razvijati. U umjetnosti reklamu i

njezinu poruku do vrhunca je proslavila Cambelova limenka juhe koju je umjetnički osmislio

Andy Worhol. Reprodukcija fotografije Merlin Monroe istoga autora, strip koji oponaša malene

tačkice televizijskoga ekrana samo su neki od indikatora koliko su novi mediji, a pri tomu mislim

na razvoj televizije, snažno utjecali na zapadni kapitalistički svijet. Uz pravo i državu, slobodu i

demokraciju, mediji postaju neizostavni nositelji zapadne kulture.3

Medij (od latinskog medius – srednji, koji je između) je u svojem prvom značenju (u jednini)

posrednik, onaj putem kojega se prenosi komunikacija.4 U tom značenju medij može biti i osoba

no najčešće su to materijalni ili fizički nositelji komunikacije, na primjer papir ili radiovalovi.

Nama prikladna definicija medija (engl. media ili medium) kaže da je to „svaki način,

posredovanje ili sredstvo, a posebno način komunikacije koji doseže opštu javnost i sadrži

reklame.“5 Masovni mediji su institucije koje zadovoljavaju potrebu društva za javnom

komunikacijom u kojoj mogu sudjelovati svi pripadnici društva. Masovna komunikacija kao

društveni proces i potreba institucionalizirana je u masovnim medijima.

3 http://www.med-dij.com4 http://bs.wikipedia.org5 Ibidem

5

I. NACRT NAUČNE ZAMISLI

1. FORMULACIJA PROBLEMAI.1.Osnovni hipotetički stavovi

I.1.1. Opšti hipotetički stav problemu

Mediji u savremenim društvima igraju značajnu i nezamjenjivu političku ulogu koja se, između

ostalog, sastoji iz interpretacije političko – ekonomskih odnosa, komunikacionog povezivanja

društvenih podsistema vlasti, političara i građana; predstavljanja ideja, interesa i statusa

društvenih grupa, pokretanja i vođenja javnih rasprava itd.6 Danas su mediji jedna od najvećih

industrijskih grana u svijetu, pa se u kontinuitetu otvaraju pitanja njihove prave uloge u javnom

životu. Civilno društvo uvijek karakteriše mnoštvo institucija nezavisnih od države i vlasti,

posredstvom kojih se izražavaju prvenstveno interesi građana, pa je logično da građanska priroda

medija, treba da bude nesporna. Ona prvenstveno mora da proizilazi iz jedne od osnovnih

medijskih funkcija – potpunog i blagovremenog informisanja građana o događajima i procesima

u datom društvu i njegovom okruženju. Mediji moraju biti jednako dostupni svim subjektima i

biti svjedok svih društvenih događaja.

Globalizacija označava dinamično - ekonomski, politički i kulturni  proces koji je omogućen

brzim razvojem na područijima transporta i komunikacija, a koji je često vođen željom velikih

korporacija za osvajanjem novih tržišta.7

I.1.2. Hipotetički stav o strukturi problema

Strukturu problema prije svega čini težnja za novcem po svaku cijenu, što slabi demokratski

potencijal jednog društva, dominantna uloga medija iz domena javnog interesa se gubi,

modifikuje se uloga publike kao kritičara i komentatora. Predominacija interesa političkih i

ekonomskih, tj. dominacija moći kao globalna vertikala medija, praćena nemaštovitom

propagandom i podsticanjem straha od raznih oblika kriza su opšta mjesta medijske industrije.

Savremena globalizacija, između ostalog, karakteristična je po intenzivnoj razmjeni informacija i

širenju informatičkih mreža prepoznatih po kontinuiranom usavršavanju medijskih tehnologija,

televizije, radija i interneta. Globalizacija medija na vrlo efikasan i brz način sve više potiskuje

6 Čomski Noam:“ Kontrola medija“, Rubikon 2008. godine 7 http://bs.wikipedia.org

6

različite kulture. U suštini umjesto prednosti globalne strategijske povezanosti, kooperacije i

integracije država, naroda i kultura, na sceni je čitav aspekt protivurječnih negativnih fenomena,

koji svoje obilježje, uticaj potiranjem istinskog – suštinskog pluralizma, imaju u medijima.8

I.1.3. Hipotetički stav o funkcijama problema

Pravac u kojem se kreće globalna medijske produkcija obilježen je narušavanjem privatnosti,

raznim oblicima nasilja i mnogobrojnim formatima različitih show-a i reality emisija, koji

negativno utiču na medijsku pismenost. Realnost globalizacije medija kao reakcija na ovakvu

medijsku ponudu je avantura virtuelnog socijalnog agregata.9 Sve navedeno, bez dileme, dovodi

u izazov novinarsku profesiju (budućnost, obuku, etički kodeks), slobodu prenošenja

informacija, povjerenje u novinare, i svakako razvoj informativno – političkih pisanih medija od

opšteg interesa. Postmoderni žurnalizam svakako povećanjem broja medija ne uvećava porast

slobode izražavanja i slobode informisanja. Medijske institucije čine medijski sistem koji se

razvija pod uticajem specifičnih političkih okolnosti u svakoj zemlji (političke strukture i

kulture) i temeljem normativnih očekivanja ugrađenih u zakonodavni okvir kojim je regulisan

medijski sistem (na primjer, različita očekivanja od sadržaja emitovanog programa za javne i

komercijalne televizije te za štampu). Medijski sistem je skup svih masovnih medija u određenoj

državi ili na nekom teritoriju.10 Medijski sistem prvenstveno je nacionalan, tj. definisan i

ograničen političkim granicama države u kojoj se razvija. Granični je slučaj, na primjer, evropski

medijski sistem, jer Evropska unija nije država, ali je asocijacija koja teži harmonizaciji

određenih područja, uključujući elemente medijskog sektora. U evropskom medijskom sistemu

zajedničke su temeljne vrijednosti slobode izražavanja i protoka informacija.

I.1.4. Hipotetički stav o vezama i odnosima

Evidentno je postojanje uzročno – posljedičnih veza između medija i globalizacijskih procesa,

njihovog međusobnog ispreplitanja i uticaja.

I.2. Naučni i društveni značaj istraživanja i vrste istraživanja8 Pluralizam – je doktrina i praksa koja priynaje postojanje rayličitih društvenih, kulturnih, političkih, vjerskih i drugih interesa i ideja te njihovo pravo da se slobodno očituju i organizuju. (http://www.dekada.org )9 http://www.med-dij.com10 http://www.med-dij.com

7

I.2.1. Naučni značaj istraživanja

Naučni značaj istraživanja proizilazi iz potrebe za sprječavanjem uticaja globalnih medijskih

korporacija. Globalne medijske korporacije zavladale su svijetom osvajajući u trci za profitom i

najmanja tržišta. Danas u svom vlasništvu imaju različite oblike biznisa, te svoj višak kapitala iz

više razloga usmjeravaju na medijsko tržište. Plasiranje informacija iz ovih sistema, nije

primarno u funkciji javnog interesa već, definitivno, ekonomskog i političkog. Danas je glavni i

najveći problem pluralizmu i raznolikosti medija negativni fenomen medijske koncentracije.

Ovaj fenomen se ubrzano širi na cijeli svijet, i kao takav postaje prepreka principima slobodnog

izražavanja i demokratskog razvoja. Širenje medijskih kompanija istovremeno kroz nove

vlasničke odnose uspostavlja i nove vrijednosne poretke tj. sadržaj kulturoloških obrazaca

programskih sadržaja uglavnom američkih proizvoda (serije, filmovi, muzika). Za male države i

njihove kulture opasnost od medijske koncentracije je dosta velika. Nemogućnost uspostavljanja

pluralističke i tržišno konkurentske industrije, uz nedovoljnu regulaciju, dovodi do posve novog

oblika medijskog neokolonijalizma.11 Dodatno opterećenje je i u činjenici da vlasnici takvih

medija posjeduju i nove medije, tako da je prostor za pluralnost slobode izražavanja ozbiljno

dovedena u iskušenje.

I.2.2. Društveni značaj istraživanja

Rezultati istraživanja predmetne pojave će koristiti brojnim stručnjacima u daljnjim analizama i

istraživanjima pitanja odnosa medija i globalizacijskih procesa, te podstaći razvoj svijesti

društva o važnosti izučavanja ovoga odnosa, njihove povezanosti I uticaja na svjetski

informacijski poredak. Shodno tome, istraživanje će značajno doprinijeti fondu naučno -

teorijskog saznanja o onim pristupima i instrumentima koji se već sada prepoznaju kao

tradicionalni strategijski instrumenti.

I.2.3. Rezultati dosadašnjih istraživanja

11 http://www.dekada.org

8

Snažan rast i razvoj medijskog kapitala te njegova tendencija prema stvaranju kompleksne

globalne mreže jakih medijskih kuća u svijetu, vrlo je rano potaknuo široku raspravu o uticaju i

ulozi medija u globalizacijskim procesima. S obzirom na veličinu i korporativne karakteristike

dominantnih svjetskih medijskih kuća, već se tokom '70-ih godina prošlog vijeka otvorila javna

rasprava o njihovom uticaju na lokalne medije i njihovom uticaju na kulturu. Kroz deklaracije

različitih svjetskih organizacija, kao što su Ujedinjeni Narodi (UN) ili UNESCO, čuli su se

zahtjevi zemalja „Trećeg svijeta“ za uspostavom novog informacijskog i komunikacijskog

poretka koji bi omogućio ravnotežu između tehnološki i infomacijski razvijenijih i onih manje

razvijenih zemalja.12 Rasprava je u početku bila usmjerena prema pitanju slobodnog protoka

informacija. Svjetskim medijskim kućama pripisivan je monopol nad protokom informacija u

zemljama u razvoju, a njihova izviješća, tvrdili su predstavnici zemalja „Trećeg svijeta“,

ocrtavaju kulturne i ekonomske interese vladajuće elite razvijenih industrijaliziranih (zapadnih)

zemalja.13 Provedena su mnoga istraživanja, a jedno od poznatijih je provedeno u 29 zemalja,

1979. godine, za UNESCO, od strane Foreign Images – a. Prema ovom istraživanju koje

predstavlja same početke istraživanja o odnosu medija i globalizacijskih procesa, uticaj

medijskih kuća i novinskih agencija na vijesti je i dalje enorman. Nacionalne agencije imaju

prednost pred stranim agencijama, no provjera tačnosti podataka gotovo je nemoguća.

Često se agencijske vijesti uzimaju zdravo za gotovo, a zabrinjava sličnost današnje „domaće

informativne scene“ sa odlomkom UNESCO-ve studije: „Činjenica da je novinskim agencijama

potreban neprekidan dotok informacija koje će publika ocijeniti vrijednima da se objave ima,

između ostalih, i tu posljedicu da je, primjerice, u zemljama u razvoju izvještavanje izobličeno i

prilagođeno ukusima urbanog stanovništva i elitnih krugova. Izvještavanje iz ruralnih područja

količinski je beznačajno. Agencije sakupljaju vijesti najradije na mjestima na kojima se očekuje

neprekidan dotok informacija, tj. preferiraju se elite, koje, prema definiciji proizvode vijesti.

Činjenica da se velika pažnja posvećuje pripadnicima elite pridonosi tomu da političko

dešavanje u načelu postaje vidljivo u ponašanju utjecajnih osoba. Uobičajen oblik pribavljanja

vijesti istodobno znači da izostaje dublja analiza društvenih dešavanja.

Neposvećivanje pažnje dugotrajnim društvenim dešavanjimaa može dovesti do svojevrsne

praznine u strukturnoj osviještenosti. Ako agencije ocijene da neka vijest nije vrijedna

12 Tomić Zoran: „Osnove političkog komuniciranja“, Poslovne komunikacije Mostar, 2005. godine13 Ibidem

9

objavljivanja, onda izostaje svijest o tome da konkretna pojava predstavlja problem. Također

najčešće nije moguće provjeriti istinitost vijesti. U slučaju da zakažu drugi informacijski izvori

(diplomacija, tajna služba) to može dovesti do potpuno krivih procijena.“ 14 Zahtjev za novim

informacijskim poretkom, u kojemu će protok informacija biti slobodan ali i uravmotežen, vrlo

brzo je pao u vodu. Praksa je pokazala kako je balans od strane lidera zemalja Trećeg svijeta

shvaćen tek kao zeleno svjetlo za daljnju upotrebu državne kontrole nad medijim, a koja se u

našim krajevima održala nevjerovatno dugo.

II. ODREĐENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA

14 Tomić Zoran: „Osnove političkog komuniciranja“, Poslovne komunikacije Mostar, 2005. godine

10

Na osnovu prepoznatog problema istraživanja, koje ima teorijsko – empirijski karakter dolazimo

do predmeta istraživanja. Predmet istraživanja jest sama uloga medija u globalizacijskim

procesima, odnosno odnos medija i globalizacijskih procesa, njihov međusobni uticaj.

II.1. Teorijsko određenje predmeta istraživanja

Globalna ekspanzija zapadnih medijskih transnacionalnih korporacija donijela je niz promjena u

načinu na koji se danas prenosi informacija. Utjecaj medija u globalizacijskim procesima postaje

sve veći. Nekoliko je primjera kako je globalni nastup medija promijenio percepciju globalnih

pitanja. Globalne televizijske mreže predvodnice su novog trenda mijenjanja tradicionalnih

kanala kojima fluktuira informacija. Masakr na Tiananmenskom trgu događaj je koji označava

prekretnicu u razvoju svjetskog informacijskog sistema.15 Po prvi puta svjetski informativni

televizijski sistem direktno je utjecao na razvoj događaja na nekoliko razina; u okviru

nacionalnih granica, u diplomatskim kanalima te na razini međunarodnog javnoga mišljenja.

Globalizacija medija utiče direktno na kvalitativni pluralizam medija.16 Distribucija medijskog

korporacijskog sistema neposredno utiče na potiskivanje različitih kultura i njihovo oblikovanje

u skladu sa zahtjevima i potrebama potrošačkog društva. Vođeni jedino željom za ostvarenjem

profita i raznim oblicima preraspodjele moći vlasničke grupacije medija preoblikuju pojam

javnog interesa iz oblasti slobode informisanja. Što znači da dolazimo do apsurdne situacije u

kojoj se interes kapitala velikih grupacija želi predstaviti kao javni interes. U ovoj domeni su

ključna pitanja vezana za kvalitativni pluralizam medija. Naime, broj globalnih medija nije

proporcionalan potrebnom pluralizmu programskih sadržaja. Koncentrisani medijski kapital

teško pronalazi balans između zahtjeva tržišta, profita, pravila koje propisuje država na jednoj i

potrebe za istinski pluralnom informacijom na drugoj strani.

Obavezne programske kvote, regulatorni okviri, antimonopolsko zakonodavstvo, pokazuje

praksa, nisu dovoljan obrambeni mehanizam moćnim medijskim grupacijama tj. njihovom

nametanju jedinstvene informacije.

15 http://www.med-dij.com16 Ibidem

11

II.1.1. Postojeća naučna saznanja o predmetu istraživanja

Kao što smo već rekli, s obzirom na veličinu i korporativne karakteristike dominantnih svjetskih

medijskih kuća, već se tokom '70-ih godina prošlog vijeka otvorila javna rasprava o njihovom

uticaju na lokalne medije i njihovom uticaju na kulturu. Kroz deklaracije različitih svjetskih

organizacija, kao što su Ujedinjeni Narodi (UN) ili UNESCO, čuli su se zahtjevi zemalja

„Trećeg svijeta“ za uspostavom novog informacijskog i komunikacijskog poretka koji bi

omogućio ravnotežu između tehnološki i infomacijski razvijenijih i onih manje razvijenih

zemalja.17 Rasprava je u početku bila usmjerena prema pitanju slobodnog protoka informacija.

Svjetskim medijskim kućama pripisivan je monopol nad protokom informacija u zemljama u

razvoju, a njihova izviješća, tvrdili su predstavnici zemalja „Trećeg svijeta“, ocrtavaju kulturne i

ekonomske interese vladajuće elite razvijenih industrijaliziranih (zapadnih) zemalja.18

II.1.2. Definicije osnovnih bitnih pojmova

S obzirom na kompeksnost ove problematike javlja se potreba za definiranjem centralnih

kategorijalnih pojmova, koji se uočavaju u naslovu teme istraživanja. Pojmovi koji proizilaze iz

naslova teme i koji čine teorijsku osnovu istraživanja su:

Mediji

Globalizacija

Modernizacija

Pluralizam

Predmet analize će bit i svi drugi pojmovi za kojima se ukaže potreba, a sve u cilju što efikasnije,

jasnije i potpunije elaboracije predmetne teme.

Medij (od latinskog medius – srednji, koji je između) je u svojem prvom značenju (u

jednini) posrednik, onaj putem kojega se prenosi komunikacija.19 U tom značenju medij

17 Tomić Zoran: „Osnove političkog komuniciranja“, Poslovne komunikacije Mostar, 2005. godine18 Ibidem19 http://bs.wikipedia.org

12

može biti i osoba no najčešće su to materijalni ili fizički nositelji komunikacije, na

primjer papir ili radiovalovi. Nama prikladna definicija medija (engl. media ili medium)

kaže da je to „svaki način, posredovanje ili sredstvo, a posebno način komunikacije koji

doseže opštu javnost i sadrži reklame.“20

Globalizacija – označava dinamično - ekonomski, politički i kulturni proces koji je

omogućen brzim razvojem na područijima transporta i komunikacija, a koji je često

vođen željom velikih korporacija za osvajanjem novih tržišta.21

Modernizacija je gotovo surogat pojam pojmu globalizacija i često se ova dva pojma

poistovjećuju. No, postoji jasna razlika između ova dva pojma što potvrđuje i sama

definicija pojma modernizacije: “Modernizacija je proces unutrašnjeg ujednačavanja i

rasčlanjivanja svijeta tradicionalnih zajednica u dodiru sa racionalizovanom zapadnom

kulturnom, vojnom, političkom i gospodarskom moći, dok je globalizacija proces

pluraliziranja svijeta po normama i pravilima igre koje su zadane interesima kapitala i

moći. Teorije globalizacije i modernizacije referentni su okvir objašnjenja političkih,

kulturnih i gospodarskih odnosa u svjetskom društvenom sustavu u nastajanju.”22

Pluralizam – je doktrina i praksa koja priznaje postojanje različitih društvenih, kulturnih,

političkih, vjerskih i drugih interesa i ideja te njihovo pravo da se slobodno očituju i

organizuju.

II.2. Operacionalno određenje predmeta istraživanja

Istraživanje se bavi razvojem i ulogom medija u globalizacijskim procesima. Iz samog naslova

rada vidimo da nam je glavni zadatak istražiti samu ulogu medija u globalizacijskim procesima

Znamo da je globalizacija pojava koja ima uticaj na sve aspekte društva, pa je potrebno sagledati

sve pozitivne i negativne aspekte uzročno – posljedične veze medija i globalizacijskih procesa.

20 Ibidem21 http://bs.wikipedia.org 22 Anđelko Milardović, F. W. Rigss, H. Teune: „Mali leksikon globalizacije“, Centar za politološka istraživanja, Zagreb 2002. Godine, str. 12.

13

II.2.1. Činioci sadržaja predmeta istraživanja

Sadržaj predmeta istraživanja je jako složen a njegovi činioci su slijedeći:

Prvi činioc – prvi dio istraživanja se odnosi na osnovna i teorijska razmatranja o pojmu

medija. Dakle u cilju što efikanije i detaljnije elaboracije teme istraživanja u ovom dijelu

izvšit će se teorijska analiza medija.

Drugi činioc – predmeta istraživanja se odnosi na osnovna i teorijska razmatranja o

pojmu globalizacije i modernizacije. Radi što bolje analize predmeta istraživanja iznijet

ćemo osnovne stavove, definiciju i karakteristike pojmova globalizacije i modernizacije.

Treći činioc – se odnosi na samu povezanost prethodno navedenih pojmova, njihove

uzročno – posljedične veze, pozitivne i negativne strane i uticaj na društvenu zajednicu i

svjetski informacijski poredak.

Četvrti činioc – se odnosi na posljedice globalizacijskih procesa i uloge medija u

globalizacijskim procesima na dostupnost pravovaljanih informacija cijelokupnom

društvu, a posebno nerazvijenim zemljama, tačnost i istinitost informacija te slobodu

informisanja, odnosno stavljanje tačnih informacija ispred profita.

II.2.2. Vremensko određenje predmeta istraživanja

Vremensko određenje predmeta istraživanja se odnosi na period od 70 – ih godina prošlog vijeka

pa do 2011. god.

II.2.3. Prostorno određenje predmeta istraživanja

Prostorno određenje predmeta istraživanja prvenstveno će se odnositi na zemlje u tranziciji,

kakva je i BiH, ali trebamo napomenuti da je globalizacija proces koji obuhvata i ima uticaj na

cijeli svijet, a isto tako je i uticaj medija sveprisutan.

14

II.2.4. Disciplinarno određenje predmeta istraživanja

Istraživanje je interdisciplinarnog karaktera iz razloga što je naučno naslonjeno na žurnalistiku,

sociologiju, psihologiju, ekonomiju, pravo. Samo uvidom u pomenute naučne discipline možemo

relno sagledati i istražiti ulogu i uticaj medija u globalizacijskim procesima.

III. CILJEVI ISTRAŽIVANJA

Svako naučno istraživanje ima svoje ciljeve koji mogu biti dvostruki, tako u “okviru određivanja

ciljeva razlikujemo dvije vrste (grupe) ciljeva: naučne i društvene.”23 Naučni ciljevi se odnose

23 Dževad, Termiz: „Metodologija društvenih nauka“, NIK Grafit Lukavac 2009., str. 220

15

na “sticanje naučnog saznanja određenog obima i nivoa” a društveni ciljevi su oni koji su

usmejreni na dobrobit ljudi”. U nastavku izdvajamo naučne i društvene ciljeve ovog rada.

III.1. Naučni ciljevi istraživanja

Na osnovu saznanja o predmetu istraživanja izdvajaju se slijedeći naučni ciljevi istraživanja:

III.1.1. Naučna deskripcija

Naučnom deskripcijom razmotriti ćemo pojavu globalizacije i medija faktore nastanka, te

mogućnost identifikacije ove pojave, njene posljedice po svijet, prednosti i nedostatke.

III.1.2. Naučna eksplikacija

Naučnom eksplikacijom kao naučnim ciljem se nastoje steći “saznanja o uzročno posljedičnim

odnosima, društvenim zakonima i naučna objašnenja”, stoga je naš naučno eksplikacijski cilj

utvrditi uzročno posljedične veze medija i globalizacije i mogućnosti rješenja kako bismo mogli

doći do naučnog objašnjenja ove pojave te naučno prihvatljivog rješenja.

III.1.3. Naučna prognoza kao naučni cilj

Naučna prognoza kao naučni cilj postavlja zahtjev da se naučnim istraživanjem relativno

pouzdano predvidi razvoj, kretanje, nastanak određenih društvenih pojava. Cilj ovog istraživanja

je ukazati na nastanak globalizacije i medija, predvidjeti njihov međusobni odnos u budućnosti i

pravac kretanja te utvrditi pravovaljana rješenja.

III.2. Društveni ciljevi istraživanja

Pod uticajem kontrole raznih lobija koji promovišu vlastite interese informativni programi rijetko

se bave istraživanjem. Sve veći dio informativnog programa u najvećim globalnim medijskim

kućama čine kratki intervjui koji obično vode prezenteri vijesti ili uključenja uživo novinara. Iz

programa se sve više gube prilozi i izvještaji koji bi mogli iz više izvora da omoguće dublje i

16

smislenije sagledavanje problema ili događaja. Ovo nam govori da je ozbiljno ugrožena ključna

društvena funkcija medija – izvještavanje i istraživanje. Mediji, odnosno njihove osnovne

funkcije su pod negativnim uticajem instant novinara koji, zahvaljujući tehnološkoj revoluciji,

koriste produkciono najjeftinije oblike izvještavanja umjesto ozbiljnog, istraživanja i

argumentovanog komentarisanja događaja. Danas se u globalizacijskim procesima mijenja i

definicija novinara. Do skoro to su bili ljudi koji su za taj posao bili obučeni. Danas uz pomoć

savremene tehnologije, „novinar“ može biti svako. Dodatno se kao način smanjenja troškova i

posljedica novih tehničkih dostignuća na globalnoj sceni pojavljuje konvergentni žurnalizam tj.

situacija u kojoj jedan novinar izvještava istovremeno za više medija u vlasništvu jedne

kompanije. Takvim pristupom današnji žurnalizam gubi izvornu svrhu postajući sve više dio

globalne zabavne industrije. Imajući na umu prethodno rečeno smatramo da će rezultati ovog

istraživanja značajno koristiti brojnim stručnjacima u bavljenju pitanjima uticaja I uloge medija u

globalizacijskim procesima.

IV. HIPOTEZE I INDIKATORI

IV.1. Generalna hipoteza

Osnovna hipoteza od koje polazimo u ovom naučno – istraživačkom radu glasi: između

medija i globalizacijskih procesa postoji uzročno – posljedična veza.

17

IV.2. Posebne hipoteze

Globalizacija kao pojava savremenog svijeta utiče na razvoj medija.

Uloga medija u globalizacijskim procesima je od velikog značaja.

Mediji imaju veliki uticaj na globalizacijske procese.

Sama veza između globalizacijskih procesa i medija igra važnu ulogu u kreiranju novog

svjetskog informacijskog poretka.

IV.3. Pojedinačne hipoteze

Globalizacijski procesi donose mnogobrojne prednosti za tranzicijske zemlje.

Mediji šalju realnu sliku o dešavanjima u tranzicijskim zemljama.

Žurnalizam i pravovaljane informacije i dalje imaju prednost u odnosu na profit velikih

multinacionalnih medijskih korporacija.

IV.4. Indikatori

Današnjom informacijskom sferom dominira devet medijskih giganata; Time Warner,

Disney, Bertelsmann, Viacom, News Corporation, Sony, TCI, Universal i NBC. U prvih

pet najvećih i tržišno najjačih medijskih kompanija na svijetu rangiraju redom Time

Warner, Disney, Bartelsmann, Viacom, te News Corporation Ruperta Murdocha.

Prve globalne medijske organizacije nastale su još u 19. stoljeću. Associated Press (AP),

United Press International (UPI), Agence France Presse (AFP) te britanski Reuters,

još od 19. stoljeća predstavljaju oblik informacijske globalizacije.

Ukratko, većina filmske i televizijske produkcije, knjižnog izdavalaštva, novinskih

izdanja, satelitskih sistema, muzičke produkcije i svega ostalog srodnog medijima u

rukama je 50 – tak kompanija, na čelu sa devet medijskih giganata, sa sjedištima u Evropi

i Sjevernoj Americi.

18

U razdoblju 1980. – 1990. godina Istočna i Jugoistočna Evropa doživjele su niz

promjena, koje se, u najmanju ruku, mogu okarakterisatii kao pobjeda kapitalističko –

demokratskih vrijednosti Zapada nad komunističkim višegodišnjim eksperimentisanjem.

Vlada SAD-a potiče osnivanje Internacionalnog programa za razvoj komunikacija

(International Program for the Development of Communication – IPDC). IPDC je

osmišljen kao ključni instrument za organizovanje međunarodnih tehničkih saradnji, kao

pomoć pri kreiranju i implementaciji operativnih projekata, te mobilizaciji postojećih

resursa u zadane svrhe.

UNESCO 1983. godine u austrijskom gradu Iglesu organizuje okrugli stol na temu „Novi

informacijski i komunikacijski svjetski poredak“.Na ovoj konferenciji po prvi puta je

istaknuto pitanje nejednake tehnološke razvijenosti.

Masakr na Tiananmenskom trgu događaj je koji označava prekretnicu u razvoju svjetskog

informacijskog sistema.

V. NAČIN ISTRAŽIVANJA

Predmet istraživanja jest sama uloga medija u globalizacijskim procesima, odnosno odnos

medija i globalizacijskih procesa, njihov međusobni uticaj. Ovo istraživanje je teorijsko –

empirijskog karaktera, teorijsko iz razloga što se oslanja na teoriska saznanja o medijima i

globalizaciji a empirijsko što se bavi društvenom stvarnosti tj. jednom od pojava modernoga

društva.

19

V.1. Osnovne metode naučnog saznanja

Osnovne metode naučnog saznanja koje će biti korištene u ovom istraživanju su:

Analiza – ovom metodom se otkriva „sastav i struktura cjeline (sistema), odnosi, veze,

razna svojstva, uloge i funkcije činilaca u egzistenciji cjeline“.

V.2. Općenaučne metode

Općenaučne metode koje će biti korištene u ovom istraživanju su.

Hipotetičko – deduktivna opštenaučna metoda – ova metoda se primjenjuje jer se njen

predmet odnosi na društvenu stvarnost i jer ona počiva na selektivnom i provjeravanom,

potvrđenom društvenom iskustvu u raznim vremenima, na raznim mjestima i od mnoštva

subjekata“24.

Analitičko – deduktivna – koja će nam poslužiti da otkrijemo „idealizovani zakoni i

„unutrašnji uzrok“ koji se mogu i moraju provjeriti u praksi. Pomoći će nam kod

otkrivanja i propitivanja organizovanoga kriminala i trgovine oružjem.

Komparativna metoda – koja će nam pomoći da kompariramo određene društvene pojave

međusobno, ali samo one pojave koje imaju određene“ istosti, sličnosti ili različitosti25“

V.3. Metode prikupljanja podataka

Metoda prikupljanja podataka koja će biti korištena u ovom radu je:

Metoda analize sadržaja dokumenata – kao jedna od glavnih metoda pribavljanja

podataka u društvenim naukama uz aktiviranje naših misaonih i čulnih sposobnosti

pomoći će nam da otkrivamo, definiramo i analiziramo podatke.

24 Dževad, Termiz: „Metodologija društvenih nauka“, NIK Grafit Lukavac 2009., (str. 104)25 Dževad, Termiz: „Metodologija društvenih nauka“, NIK Grafit Lukavac 2009., (str. 116 – 117)

20

VI. NAUČNA I DRUŠTVENA OPRAVDANOST ISTRAŽIVANJA

VI.1. Naučna opravdanost istraživanja

O globalizacijskim procesima i uticaju i ulozi medija u globalizacijskim procesima postoje

određena naučna i stručna saznanja. Kompleksnost ovakve teme zahtjeva angažiranost u

istraživanju čiji bi rezultat trebao da bude širenje naučno – teorijskog saznanja o ovoj pojavi u

modernom dobu.

VI.2. Društvena opravdanost istraživanja

21

Uticaj i uloga medija u globalizacijskim procesima te sami procesi globalizacije zahtijevaju kako

regiobalnu tako i globalnu saradnju u istraživanju i pojašnjavanju ove pojave. Također ovo

istraživanje trebalo bi pokazati da pojedinac i drušvo čine bitan faktor ove pojave te im ukazati

na važnost suočavanja sa globalizacijskim procesima u svim sferama života, te pomoći im u

razumijevanju novog svjetskog informacijskog poretka, koji mjenja tradicionalnu ulogu medija.

VII. PRILOZI

Prilog I: LITERATURA

1. Čomski Noam, Kontrola medija, Rubikon 2008.

2. Fejzić Fahira, Medijska globalizacija svijeta, Promocult i GIK “Oko”, 2004.

3. Milardović Anđelko, F. W. Rigss, H. Teune, Mali leksikon globalizacije, Centar za

politološka istraživanja Zagreb, 2002.

4. Tomić Zoran, Osnove političkog komuniciranja, Poslovne komunikacije Mostar, 2005.

5. Termiz Dževad, Metodologija društvenih nauka, NIK Grafit Lukavac 2009.

22

6. Vočkić – Avdagić Jelenka, Suvremene komunikacije ne/sigurna igra svijeta, Fakultet

političkih nauka, 2002.

INTERNET IZVORI:

1. http://bs.wikipedia.org

2. http://www.med-dij.com

3. http://www.bos.rs

4. http://helenagrgic.blogspot.com/

5. http://www.vizualni-studiji.com

6. http://www.timewarner.com

7. http://www.dekada.org

23