Transport (I Parcijala)

7/31/2019 Transport (I Parcijala)

1/30

SAOBRAAJNI SISTEM

Postoji veliki broj definicija sistema saglasno tome ta se eli s tim konkretno

iskazati.Tako se pod sistemom moe podrazumijevati bilo koji fiziki sistem( tehnikiureaj, borbeni sistem, ekonomski sistem, politiki sistem, sistem odbrane i sigurnosti,bioloki sistem itd.) ije je funkcionisanje u toku vemena mogue opisati promjenomstanja tog sistema.

Sistem je kompleks elemenata koji se nalaze u stanju uzajamnog djelovanja. Elis

kae: Sistem , to je ureaj proces ili ema ije ponaanje moe biti na odreeni nainopisano. Funkcija sistema se sastoji u tome da u toku vremena obrauje informacije, ilienergiju ili materijal. Sistem se moe odrediti kao nekui skup elemenata sainjen zapostizanje unaprijed zadanog cilja.

Prema Vujakliji, rije sistem znao odreeni sastav, cjelina, skup odreenih dijelova ilive ureen skup koji kao takav predstavlja odreenu cjelinu, koji kao cjelina ini neki

pojam ili izvrava neku cjelovitu funkciju. Opa teorija sistema prouava sisteme koji semijenjaju. Ona prouava dinamike sistem. Pored dinamikih, postoje i statiki,nepromjenljivi sistemi.

Sistem-je skup funkcija s relacijom izmeu tih funkcija njihovih procesa.

Funkcija-je najvii element sistema ili skup procesa.

Proces- je grupa logistikih zavisnih odluka i aktivnosti kojima se ostvaruje logikafunkcija ili proces je promjena u razvoju stvari kroz promjenu osobina odnosno stanja.

Aktivnost-je djelatnost na usmjeravanje i izvravanje zadataka koji se planiraju povremenu neposrednim resursima. Relacije povezuju sistem u cjelinu.

Zajednike osobine sistema:

-Sistem predstavlja cjelokupni kompleks elemenata koji su u interakciji,

-Sistem ostvaruje posebno jedinstvo s vlastitim okruenjem,

-Sistem u naelu predstavlja podsistem nekog veeg sistema,

-Podsistem datog sistema je obino sistem na nioj ljestvici i sl.

Sistemje donekle jedan sloeni kompleks elemenata koji se nalaze u permanentnom ilipovremenom uzajamnom stanju djelovanja. On ima brojne zajednike osobine. Svaki

sistem se sastoji od vie podsistema ili elemenata.On egzistira u nekakvoj okruujuoj


2/30

sredini s kojim sistem moe imati manje ili vei uzajamni odnos. Klasifikaciju sistemaopredjeljuje cilj, odnosno kriterij koji je dominantan u konkretnoj klasifikaciji.

Saobraajni sistem kao dinamiki sistem ima svoju funkciju, ima svoju strukturu,elemente sistema i vezu izmeu elemenata.Ima svoje podsisteme( hijerarihiju,okruenje,dinamiku i sl.).

Saobraaj kao sloen sistem ima veliki broj elemenata :

*Saobraajnice:eljeznike pruge, putevi, vodeni putevi(prirodni i vjetaki).

*Stabilni objekti: aerodromi, pristanita,luke, autobusi i eljeznike stanice, poslovne iupravne zgrade(skladista i radionice), cjevovodi,telegrafski i telefonski vodovi,centrale idrugi ureaji.

*Vozna i plovna sredstva: brodovi i drugi plovni objekti, kamioni, autobusi, lokomotive,

vagoni, tramvaji,avioni,putniki automobili i sl.

*sredstva za manipulaciju tereta: dizalice, viljukari, transportne trake, kontejneri,palete i slina sredstva.

*kadrovi koji obavljaju saobraajnu djelatnost.

Razliite organizacije u saobraajnoj privredi koji obavljaju saobracajnu djelatnost,saobraajne kole razliitih nivoa naune ustanove organi dravne uprave zadueni za

poslovanje saobraaja i sl.

U sastav saobraajnog sistema ulaze i nematerijalni elementi kao to su: ljudsko znanje,iskustvo,metodi odluivanja, saobraajne tarife, redovi vonje, zakoni i drugi propisi osaobraaju, ugovori , sporazumi i sl. To su elementi saobraajnog sistem,taj skup mora

biti ureen i meusobno povezan da djeluje kao cjelina. Saobraajni sistem je takav

skup koji obezbjeuje da saobraaj izvrava svoje zadatke kao funkcionalna jedinstvenacjelina.

Funkcija saobraajanog sistema je da to je mogue bolje zadovolji sve potrebe zakretanjem u nekom drutvu,potrebe za premjetanjem robe, za prevozom ljudi, za

prenosom poruka(saopenja informacija) izmeu prostorno udaljenih ljudi a te potrebekarakteristika za prevozom razlikuju se prostorno i vremenski.

Nauka je jedinstveni funkcionalni sistem objektivnih ljudskih saznanja o svijetu

odreenom historijskom razdoblju o objektivnoj stvarnosti do kojih se dolo svjsno


3/30

primjenom odreenih objektivnih metoda istraivanja. Nauka je skup svih znanja svihljudi. Postoje razliite podjele nauka, mada preovladava podjela nauke na

prirodne,tehnike i drutvene nauke.

Opirnije:

* Prirodne nauke-o prirodnim zakonima kretanja tijela kroz razliite sredine.

*Tehnike nauke-otehnoloko-tehnikim uslovima i organizaciji prevoza, tetehnologiji i organizaciji kretanja sredstava.

*Drutvene nauke-o drutvenim i ekonomskim uzrocima, okvirima i posljedicamauspostavljanja i funkcionisanja razvoja saobraaja.

*Saobraajna nauka-je skup svih ljudskih zanimanja o saobraaju i o uzajamnostidejstva saobraaja i sredine u kojoj se on odvija.Saobraajna nauka ini

podskup(podsistem) opteg skupa(sistema)nauka koji sistematizuje i razvija sva znanjaljudi o saobraaju i time daje osnov za razvoj i funkcionisanje saobraajne struke.

*Saobraajna struka-nastala je u periodu u kojem je saobraajni proces poeo dakoristi takva sredstva i rjeenja kojima su mogli rukovoditi ljudi sa posebnim znanjem iumijima-strunjaci za ove poslove.

OSNOVNI POJMOVI

U svakodnevnom ivotu te u znanstvenom i ustrunim redovima susreu sepojmovi:promet, saobraaj, komunikacije, transport, prijevoz, prenos, telekomunikacije,veze, kojima pojedini autori daju razliita znaenja i uvijek ih posebno definiraju uodnosu na probleme koji istrauju. Postoji arolikost upotrebe razliitih izraza zaoznaavanje pojedinih pojmova.Jedanput se jednom te istim izrazom oznaavaju dva ilivie pojmova, a drugi put isti pojam oznaava sa jednim ili sa vie izraza.Problem

proizilazi iz istodobne upotrebe naih i stranih izraza,ali zbog toga to se isti fenomenjedan puta definira u tehnikom, a drugi put u jo irem smislu. Elementi sadrajneosnova pojmova promet saobraaj,komunikacije jesu predmeti , sredstva i djelatnostrada.

Promet-u ekonomskoj znanosti oznauje cirkulaciju robe, novca i vrijednosnih papira tjprenoenje ekonomske vrijednosti, odnosno promjena oblika vrijednosti iz robnog unovani i obrnuto. Zbog toga je potrebno oznaiti o kakvom se prometu radi. Na primjer,da bi se cestovna motorna vozila smjela staviti u promet(tj prodavat, kupovat,

iznajmljivati i sl.)moraju predhodno biti registrirana kod nadlenog organa.

Saobraaj-je prema definiciji skup razliitih transportnih i potansko-telegrafsko-telefonskih usluga koje samo samostalne privredne djelatnosti imaju koristan

uinak(upotrebu vrijednosti), premjetanje materijalnih dobara, prijevoz ljudi, prijenosvijesti ili energije.Saobraaj je sloena i raznovrsna privredna djelatnost koja obuhvata

transportovanje(premjetanje) ljudi i materijalnih dobara izmeu mjesta proizvodnje i


4/30

potronje, kao i komunikacije(prijenos vijesti) izmeu uesnik. Saobraaj je iri pojamod transporta jer obuhvata komunikacije i prijenos vijesti.

Pojam transporta-ima ue znaenje i predstavlja izraz koji se odnosi na sam prijevozodnosno transport, koji nastaje njegovim obavljanjem.Transport obuhvata premjetanje,tj.prenoenje osoba i dobara, odnosno drugih stvari. Zbog toga, kretanje vozila iivotinja, a prema okolnostima i ljudi,tj promet u uem smislu rijei jest nain zarealiziranje transporta.

Sva tri pojma obuhvaaju u sebi i ui pojam transporta. Analizom svakog elementadoli bismo do zakljuka da je transpot mogu samo kretanjem prometa transporta naputu, izmedju prostorno udaljenih mjesta i komunikacije, dok taj uvjet nije bitan za

transport.

Transportje mogu i bez kretanja transportnog sredstva(naftovodi). Transport jepredmet djelatnosti prometa kao sistem, a on je osnovni predmet djelatnosti u svakoj

prometnoj grani. Promet ne moe biti predmet, nego samo uslov transporta, i to ugranama gdje je nerazdvojena veza izmedju prometa i transporta.Bez transporta promet

ne moe biti privredna djelatnost, a on to postaje samo kroz transport i to tako da jeupravo sam transport ta djelatnost, to znai prijenos ili prevoz. U skupu transportnih

poslova ubrajamo ne samo premjetanje, nego takoer, sve procese vezane s utovarmo,istovarom, odnosno pretovarom. Za transport bitna je odredba kretanja predmeta

transporta, a nije bitna odredba kretanja predmeta transporta.

Za promet je bitna odredba kretanja prometnih sredstava, a nije bitna odredba kretanja

prometa transporta. Promet je uslov i predpostav djelatka transporta,pojam predmeta

ima ire znaenje od pojma transporta. Promet se moe definirati kao sloen dinamikisistem.

Prenos-prijevozoznaava promjenu mjesta ljudima,stvarima, porukama.Kretanje,protok, prolazak saobraajnih sredstava ili tereta putnika, vijesti kroz nekusaobraajnicu, vor ili objekat kao to su: promet robe u skladitu, promet vozova napruzi, promet putnika na raskrsnici, promet brodova na luci,promet zrakoplova(putnika,

tereta)na aerodromima i sl.

Saobraajna usluga-oznaava prijevoz za druge uz naknadu za uinjenu uslugu.

Saobraajna proizvodnja je proizvodnja u kojoj su potrebne vrijednosti-korisnostidobivaju promjenom mjesta, za razliku od drugih kod kojih se rezultati dobivaju

mjenjanjem oblika ili strukture.


5/30

Saobraajna djelatnost-je ljudska djelatnost koja mjenja mjesto nekomu ili neemu,mjesto treba promjeniti nekom predmetu kako bi se on naao na mjestu gdje e bitiupotrebljen.

Saobraajna infrastruktura-predstavlja svu infrastrukturu,putnueljezniku,pomorske plovne puteve, kanale, zrakoplovne koridore,komunikacije iterminale.

Terminali-su pragovi svakog saobraajnog sistema iji je zadatak prijem i otprema robe,putnika i informacija.

Pod PTT prometom uglavnom se podrazumijeva djelatnost prijenosa vijesti i

saopenja u pisanom obliku(pota) ili u obliku govora ili signala(telekomunikacija).Prijenos vijesti i saopenja za ope,javne potrebe obino se

osigurava putem jedne ili vie dobro integralnih organizacija.Prema tome, PTT prometje poseban oblik(grana) prometa ,zadatak kojeg je da zadovoljava odreene drutvenepotrebe u prijenosu vijesti i saopenja i tako u manjoj mjeri u prijenosu robe.

PTT prometujedno je podsistem ireg prometnog sistema, PTT sistem bitno ovisi opovezanosti i usklaenost tehnike, organizacije i ekonomike. U sistemu PTT prometaintegrirana su tri, za sada dobro definirana, podsistema(pota, elegraf, telefon).

Saobraajno sredstvo(cestovno vozilo,inska vozila, plovno vozilo,zrakoplovnosredstvo, cjevovodi i dr.)-predstavljaju vozila ili mediji, namjenjeni za izvrenjetransportnog zadatka i slue za prijevoz ljudi, robe i drugih stvari kao i za prijenosinformacija.

Saobraajni putevi(ceste,ine, zrak, voda, cijevi) predstavljaju povrine koje slue zakretanje saobraajnih sredstava i informacija.

Auto put-je javni put, posebano izgraeni namjenjen iskljuivo za saobraaj motornihvozila, koji je kao autoput oznaen propisanim saobraajnim znakom, koji ima dvijefiziki odvojene kolovozne trake za saobraaj iz suprotnih smjerova sa po najmanjedvije saobraajne trake i trakom za prinudno zaustavljanje vozila, bez ukrtenja sa

poprenim putevima i eljeznikiili tramvajskim prugama u istom nivou i u iji

saobraaj se moe ukljuiti odnosno iskljuiti samo odreenu i posebno izgraenuprikljuenim javnim putevima na odgovarajuu kolovoznu traku autoputa.

Magistralni put-je javni put koji povezuje vee gradove i vanija privredna podrujajedne drave i koji se nadovezuje na mreu odgovarajue kafeterije puteva sa susjednimdravama.

Lokalni putevi-je javni put koji povezuje naselja na teritorij opine ili koji je znaajanza saobraaj na teritorij opine.

Brzi put-je javni put namjenjen za saobraaj iskljuivo motornih vozila, s jednom ili

dvije razdvojene kolovozne trake, koji ima sve raskrsnice u dva ili vie nivoa sa


6/30

poprenim putevima i drugim saobraajnicama(eljeznikim i tramvajskim prugama)prema pravilu nema zaustavnih traka i koji je kao takav oznaen propisanimsaobraajnim znakom.

Put-je svaki javni put i nekategoriran put na kojem se obavlja saobraaj.

Regionalni put-je javni put koji povezuje vanija privredna podruja drave i kojiosigurava najracionalniju vezu izmeu opina.

Raskrsnica-je povrina na kojoj se ukrtaju ili spajaju dva ili vie puteva, kao i irasaobraajna povrina koja nastaje ukrtanjem , odnosno spajanjem puteva.

Motorno vozilo- je vozilo na motorni pogon koje je prvenstveno namijenjeno za prevoz

lica ili tereta na putevima,ili koje slui za vuu prikljunih vozila namijenjenih za

prevoz lica ili tereta, osim vozila za prevoz lica ili tereta koja se kreu po inama,bicikla sa motorom, traktora i dr.vozila na motorni pogon koja nisu prvenstveno

namijenjena za prevoz lica ili tereta.

Transportni lanac-je organizacijski, vremenski, i tehniko-tehnoloki sinhroniziranaoperacija otpreme, transporta, prekrcaja, skladitenja i isporuke konkretne robe, kojimase osigurava kvalitetan, efikasan i optimalan protok robe od proizvoaa do potroaa.

Transportna sredstva su:prijevozna sredstva, ureaj, strojevi, postrojenja, prekrcajnamehanizacija, skladita, robno-transportni centri, terminali, informacijsko-upravljakiureaji i sl.

Telekomunikacijski promet-predstavlja prijenos razliitih oblika informacija( govor,tekst, raunarski podaci, video, multimedija) putem telekomunikacijske mree(iane ili

beine) prema utvrenim protokolima i pravilima odvijanja prometa.

Mrea je najveim dijelom automatizirana tako da korisnik sa svog krajnjeg terminalaaktivira koritenje dijela raspoloivih resursa mree pod kontrolom mrenogupravljakod podsustava.

Telekomunikacijska usluga-je definirana kao specificiran skup mogunosti prijenosa idodatnog procesiranja informacija koje su dostupne i raspoloive korisnicima prekodefiniranih mrenih suelja.

Paket-predstavlja blok informacija odreene duine(npr. 256, 528, 1024 bajta) koji jeopremljen (adresama, zatitom) da moe samostalno putovati mreem od vora do vora

prema odreditu.

Kanal-je konekcijski put odreene pojasne irine(npr. 3,4kHz; 64kb/s) koji seuspostavlja od kraja do kraja uz ekskluzivno koritenje za vriujeme trajanja razgovora

ili sesije.


7/30

Inteligentni transportni sistemi(ITS)- predstavljaju primjenu senzorskih ,

informatiko-komunikacijskih i upravljakih tehnologija kojima se postie uinkovitiji,sigurniji, konforniji prijenos razliitim prometnicama.

Intermodalni transport-je tehnologija kojom se u prevoz robe istodobno koriste dva

savremena i odgovarajua transportna sredstva, iz dviju razliitih prometnih grana, priemu je prvo transportno sredstvo zajedno sa teretom postalo teret za drugo transportnosredstvo iz druge prometne grane s tim da se transportni proces odvija najmanje izmeudviju drava.

Kombinirani transport-je nain prijevoza robe kojim se na jednom transportnom putu(lancu) od mjesta proizvodnje do mjesta potronje, kombinirano upotrebe najmanjedvije vrste savremenih prevoznih sredstava iz dvije ili vie prometnih grana.

Integralni transport-je nain transportne manipulacije pri emu se roba ne ukrcavaneposredno na transportno sredstvo nego se slae na palete ili u kontejnere, te oni takozajedno s robom postaju teret koji efikasno i racionalno mogu preuzeti sredstva svih

oblika transporta, tj.svih prometnih grana.

Monomodalni transport-kada se transport od vrata do vrata obavlja samo jednimoblikom transporta ( drumom, eljeznicom, plovnim putem, morem, zrakom).


8/30

OSNOVNI POJMOVI, STRUKTURA SAOBRAAJNOG I TRANSPORTNOGSISTEMA

Saobraajni sistem je skup svih sredstava i komunikacija kao i oblika organizacijenjihovog koritenja koji slue savladavanju prostorne razdvojenosti u jednomodreenom vremenu i na datoj teritoriji. Iz ovog proizilazi da strukturu saobraajnogsistema ine saobraajnice, saobraajna sredstva razliitih saobraajnih vidova kao tosu: drumski, eljezniki, vodeni, pomorski, zrani I cjevovodni transport.

Sredstva eljeznikog saobraajasu: vuna vozila(lokomotive) +vuenavozila( vagoni)

U komunikacije spadaju: pruge + stanice.

Nain organizovanja je u 99% sluajeva javni.

Sredstva drumskog saobraaja su : vozila.

U komunikacije spadaju: putevi i saobraajni terminali.

Nainorganizovanja je: javni saobraaj (JAS), prevoz za sopstvene potrebe(PSP),privatni prevoz(PP).


9/30

Sredstva zranog saobraaja su: avioni, helikopteri, jedrilice.

U komunikacije spadaju: koridori letova, terminali( aerodromi.

Nain organizacije je: JAS, PSP, PP.

Sredstva telekomunikacijskog saobraaja su: paket, signal.

U komunikacije spadaju: kanal, pristupna centrala, tranzitna centrala i spojni vodovi.

Nain organizacije je : javni telekomunikacijski saobraaj( JAS), privatnitelekomunikacijski saobraaj(PP).

Sredstva potanskog saobraajasu: potanska vozila s poiljkama, potanska vrea ilikontejner, pojedinana potanska poiljka, poruka koja putuje mreom.

U komunikacije spadaju: potanski objekti, tehnika sredstva i linije.

Nain organizovanja: javni potanski saobraaj

Saobraajne grane meusobno se razlikuju kako u pogledu oblika organizacije tako iprema saobraajno tehnikim karakteristikama svojih sredstava. Ove razlikeopredjeljuju i specifinu ulogu i zadatke svake od njih u okviru saobraajnog sistemakao cjeline. Sa gledita metoda i mjera ope saobraajne politikepotrebno je razlikovati

pojam saobraajnog sistema od pojma transporta, kao privredne djelatnosti doksaobraajni sistem predstavlja u sutini tehnoloko-tehniki pojam kao skup sredstava iorganizacije njihovog koritenja koji slue za savladavanje prostorne razdvojenosti,

dotle transport kao privredna djelatnost obiljeava drutveno ekonomsku funkcijukoritenja ovih sredstava. Iz ovog proizilazi da razvijenost i struktura saobraajnogsistema koji su uslovljeni razvojem nauke i tehnike kao ni sam nauni i tehnikinapredak se ne mogu "usklaivati" sa privrednim razvojem poto i sami predstavljaju

jedan od osnovnih faktora tog razvoja. Suprotno ovome transport kao privredna

djelatnost tj. obim i uslovi koritenja sredstava pojedinih saobraajnih grana mogu seusklaivati sa potranjom saobraajnih usluga na isti nain kao to se i proizvodnjaostalih privrednih djelatnosti usklauje sa potranjom njihovih proizvoda. Ove bitnerazlike izmeu saobraajnog sistema i transporta kao privredne djelatnosti proizilaze izdvostruke uloge saobraajne infrastrukture. Putevi, eljeznike pruge, vodenesaobraajnice nisu samo osnovna sredstva saobraajnih grana koje ih koriste. One su u

isto vrijeme kao bitni elementi strukture saobraajnog sistema jedan od opih uslova


10/30

privrednog i drutvenog razvoja. Ova dvostruka uloga saobraajnica uslovljava iposebne mjere saobraajne politike, iz ega proizilazi i sistem i metode finansiranjaproirene reprodukcije u saobraaju, koji se razlikuju od metode i mjera finansiranja

proirene reprodukcije u drugim privrednim djelatnostima. Pored ove posebne funkcijesaobraajne infrastrukture na metode i mjere saobraajne politike bitno utiu i naintretiranja transporta kao privredne djelatnosti. Deava se da pod transportom kao

privrednom djelatnou podrazumjevamo samo ili preteno tzv. "javni saobraaj" tj.djelatnost profesionalnih organizacija iz oblasti drumskog, eljeznikog, pomorskog ilizranog saobraaja, iako ona ini samo jedan dio saobraajne djelatnosti u cjelini.Saobraajna politika svake zemlje ima da rjeava veoma sloene probleme. Ona trebada stvara to pogodnije uslove da se razvoj strukture saobraajnog sistema to vie

prilagoavarazvoju i potrebama privrede i stanovnitva, a s druge strane da se saobraajkao privredna djelatnost organizuje i posluje na to efikasniji i rentabilniji nain. Dakle,po istim principima po kojima se organizuju i posluji i sve druge privredne djelatnosti.

Kod utvrivanja optimalne strukture saobraajnog sistema kao jedne od osnovnihpreokupacija saobraajne politike treba naroito imati u vidu specifino djelovanjestruktura saobraajnog sistema na privredu i drutvo u cjelini.

Struktura saobraajnog sistema ispoljava svoje djelovanje u ovom pogledu uglavnom u

dva osnovna oblika i to:

- diferencira uslove za razvoj pojedinih privrednih djelatnosti

- struktura saobraajnog sistema djeluje kao jedan od osnovnih faktora prostornestrukture i teritorijalnog razmjetaja proizvodnih snaga.

Oba ova aspekta specifinog djelovanja strukture saobraajnog sistema na privredu idrutvo utie na opu privrednu i saobraajnu politiku, pa samim tim na sistem i metodefinansiranja proirene reprodukcije u saobraaju.

KOMUNIKACIJE

Komunikacije-predstavljaju proces razmjene informacija preko odreenogkomunikacijskog sistema. Rije komunikacija doslovno znai: uiniti neto opim ilizajednikim. To zapravo znai da je potrebno usaglasiti odreene postupke kako bi se

omoguio prijenos informacija. Kod prijenosa informacija kroz komunikacijske sistemepotrebno je osigurati odreene mehanizme kako bi se omoguio prijenos informacijaizmeu razliitih ureaja. Takva pravila u komunikacijskim sistemima se nazivajuPROTOKOLIMA. Komunikacijske tehnologije se dijele na: potanske tehnologije itelekomunikacijske tehnologije.


11/30

POTANSKE TEHNOLOGIJE

Posmonosna poiljka-je vrsta poiljaka u potanskom prometu u koju ubrajamo obina

pisma, dopisnice, tiskanice, sekograme, male pakete, poiljke sa potvrenim uruenjem,preporuene pismonosne poiljke i pisma sa oznaenom vrijednou.

Poiljka ubrzane pote(EMS)- je posebnapotanska usluga koja korisnicimaomoguuje najbri prijenos pismonosnih i paketnih usluga, osim potanskih i brzojavnihuputnica.

Brzojav-je pisano priopenje koje se prenosi od poiljatelja do primatelja putemtelekomunikacijskih ureaja a uz posredovanje potanskog ureda.

Usvajanje novih informacijskih i komunikacijskih tehnologija omoguilo je potanskim

operatorima ne samo unapreivanje klasinih potanskih usluga i njihovu prilagodbuzahtjevima korisnika, ve i uvoenje potpuno novih elektronikih usluga-financije, e-trgovina,e-vlada, tele-kiosk itd.

Temeljna funkcijapote je prijem, prijenos, i uruenje adresiranih potanskih poiljkiupotrebom kapaciteta potanske mree. Obzirom na tehniku izvedbu razlikujemo:

-fiziku potu( fiziki prijenospismovnih poiljki)

-hibridnu potu( kombinirani i dijelom elektroniki prijenos pisama)

FIZIKA POTA

Potaje prostorno distribuiran sistem sa najveim nivoom fizike dostupnosti buduida javni potanski sistem pokriva svako naselje i svaku kuu.

Potanska mreanije fiziki kompaktna poput cestovne i eljeznike mree gdje

postoji kontinuitet linkova koji povezuje vorove tih mrea. vorovi, odnosno,pristupne take potanske mree povremeno se integriraju u sistem obilaskompotanskog vozila ilipotara koji pri tom koriste kapacitet javnih prometnica.

Ukupni proces prijenosa poiljaka od izvorita do odredita ima pet temeljnih

sekvencijalnih faza. To su:

1. Prijem poiljaka

2. Otprema zakljuaka

3. Prijevoz zakljuaka


12/30

4. Prispjee zakljuaka

5. Uruenje poiljaka

HIBRIDNA POTA

Hibridna potaje servis koji omoguuje elektronsku komunikaciju u fazi kreiranja iprenosa podataka, te tampanje dokumenta u fazi uruenja kao potanske poiljke.

Proces obrade zapoinje na raunaru poiljaoca koji kreira izgled dokumenta. Poiljacelektronskim putem kreirani dokument (zajedno sa adresom primaoca) prosljeuje do

provajdera koji prua servis hibridne pote ( provajderi kao to smo rekli mogu biti

pota, ili neka druga firma koja se bavi ovim uslugama). Na raunaru provajderadokument se obrauje i priprema za tampu.tampa dokumenta se vri na lokaciji koja

je najpovoljnija za kasnije uruenje. Nakon toga tanpani materijal se kovertira iupuuje primaocu.

Prilikom razvoja ove tehnologije ueta su u obzir dva osnovna argumenta i to:

-brzina i pouzdanost potanskih usluga

-trokovi visoko kvalitetne tampe.

U vicarskoj , gdje su potanske usluge jedne od najuspjenijih i najpouzdanijih usvijetu, korisnici su imali koristi od smanjenja visokih trokova koji su bilirezultat internog tampanja dokumenata (trokovi za uruenje korisnicima su bili manjeznaajni).

Servis hibridne pote e se zahvaljujui internetu i protokolima za pristupanje i kreiranjepotanskih saobraaja, te kreiranja meunarodnemree hibridne pote, razvijati urazliitim pravcima.

Hibridna pota u skoroj budunosti mora da obezbijedi:

-pristup i tampu putem interneta,

-integraciju protokola za kreiranje i pristup potanskim sadrajima,

-uspostavljanje meunarodne mree hibridne pote,

-dostupnost tampe visoke rezolucije u koloru svim korisnicima.


13/30

TELEKOMUNIKACIJSKE TEHNOLOGIJE

Telekomunikacijski saobraaj-predstavlja prijenos razliitih oblika informacija( govor,tekst, raunarski podaci, video, multimedija) putem telekomunikacijske mree(iane ili

beine) prema utvrenim protokolima i pravilima odvijanja prometa.

Mreaje najveim dijelom automatizirana tako da korisnik sa svog krajnjeg terminalaaktivira koritenje dijela raspoloivih resursa mree pod kontrolommrenogupravljakod podsistema. Ono to je sa aspekta osnova transportnih i komunikacijskihsistema je to da se veliki broj procesa iz transporta moe koristiti za predstavljanjekomunikacijskog sistema. Tako npr. jedan put moemo shvatiti kao komunikacijskikanal, benzinske punpe, servise, autopraonice, i sl. Moemo shvatiti kao ureaje ukomunikacijskom sistemu za obradu signala. Razne prepreke na putu se ukomunikacijskom kanalu predstavljaju kao smetnje. Ljudi i teret koji se prevoze u

automobilima, kamionima i drugim transportnim sredstvima su zapravo teret koji u

komunikacijskom sistemu predstavljaju informacije. Kao to automobili, kamioni,vozovi u transportu predstavljaju prevozna sredstva, tako i u komunikacijskom kanalu

imamo odreene signale koji predstavljaju nosice za prijenos informacije.Postoje dvasistema prijenosa podataka:

-ini sistem prijenosa podataka

-beini sistem prijenosa podataka

*ini sistem prijenosa podataka*

Nepokretna mreajest telekomunikacijska mrea kod koje je meusobna povezanostsvih elemenata ostvarena iano. Kada su u pitanju ini sistemi prijenosa(putembakarnih , koaksijalnih kablova ili optike) informacija, onda imamo PSTN ( Public

Switching Telephone Network) mree, ISDN (IntegratetServiceMode), FR(FrameRelay) kablovski sistemi itd.

*Beini sistem prijenosa podataka*

Pokretna mreajest telekomunikacijska mrea kod koje je meusobna povezanostnekih elemenata ostvarena beino te se time omoguuje uspostavljanje veza i uuvjetima fizikog kretanja korisnika usluga te mree. Sistem telekomunikacijskog

prometa fiziki je vrlo distribuiran tako da s beinom zemaljskom i satelitskommreom pokriva gotovo svu povrinu zemlje.


14/30

U beinom prijenosu su razvijeni razni komunikacijski sistemi npr. satelitskekomunikacije, GSM (Global System for Mobile Communication), GPRS ( General

Packet Radio Service), UMTS ( Universal Mobile Telecommunication System), WiFi

( Wireless Fidelity), Bluetooth, itd.

INIOCI RAZVOJA SAOBRAAJA

Objekti graeni za saobraaj su saobraajnice i saobraajni centri, koji povezani inesaobraajnu mreu na odreenom prostoru.

Saobraajnicesu objekti graeni za kretanje saobraajnih sredstava.

Saobraajni centri ili vorovi- su objekti graeni za usluge, koriste se u promjenisaobraajnih sredstava, mijenjaju brzinu kretanja saobraaja, kontroliu i upravljajusaobraajem, spajaju i razdvajaju saobraajne veze u putnikom saobraaju, zapoinjuili zavravaju kretanje saobraajnih sredstava saobraajnicama i vre druge zadatke u

povezivanju saobraajnica.

Saobraajna mreaje sistem saobraajnica i saobraajnih centara jedne ili vie granasaobraaja.

Mrea eljeznikih pruga-je podsistem ope saobraajne mree koja obuhvata mreuodreene teritorije. Na tok saobraaja u mrei utie tehnika opremljenost saobraajnicai propusna mo saobraajnih centara.

Jedna grana saobraaja utie na pojavu drugih, stvaranje jedne mree otvara nizmogunosti za privredni razvoj i opte drutveni razvitak manje ili vee teritorije.Saobraaj nastajepod uticajem prirodnih, drutvenih i ekonomskih inilaca kojeposmatramo kao djelovanje jedinstvenog sistema.

PRIRODNI INIOCI:

- su reljef i geoloka graa, klima, vode i ivi svijet, a mijenjaju se ljudskim radom injihovim prilagoavanjem potrebama ovjeka. Osnovni prirodni inioci saobraajaprema teritoriji na kojoj djeluju nastaju iz manjim prirodnih cjelina (pustinja, planina,

stepa, savana, nizije, primorske cjeline) i veih prirodnih pojava. Odnos izmeuprirodne cjeline i tehnikog sistema saobraaja je uslovljen razvojem nauke i tehnike.Pod tehnikim sistemom saobraaja podrazumjevamo njihov stepen opremljenosti zasaobraaj.

Reljef ima znaajnu ulogu u planiranju saobraaja, a geoloka graa je elemenatizgradnje saobraajnica.U klimatskom pogledu najpovoljniji su umjereni

i suptropski pojas, a najnepovoljniji supolarni i ekvatorijalni pojas. Rijeke i mora


15/30

omoguavaju i danas najvei transport u saobraaju. Na moru je nastao sa odreenimciljem, trgovinom, osvajanje i otkrivanjem nenastanjenih oblasti. Sa optim razvojemnauke i njenom primjenom uticaj inilaca postaje manje znaajan, ali ostaje i dalje

kao podloga za razvoj saobraaja u svijetu.

DRUTVENI INIOCI:

- mogu da usporavaju ilipodstiu razvoj saobraaja. To su gustina naseljenosti iprirataj stanovnitva, migracije tj. kretanje stanovnitva, raspored naselja i stvaranjegradova-urbanizacija. Ipak odluujui drutveni inioci su: stepen drutvenog razvoja,drutveni sistem, historijski uslovi, politike prilike i vojno-strategijski uslovi. Gustonaseljene teritorije su po pravilu posljedica velikog prirataja stanovnitva ili migracija -

kretanja stanovnitva na teritorijama gdje su bolji ivotni uslovi. Ova teritorija brenapreduje u privrednom pogledu, narastaju potrebe za povezivanjem sa drugim i sve

udaljenijim teritorijama tako da saobraaj postaje sve znaajniji u takvim uslovima.Veliki gradovi su ubrzali razvoj saobraajnih sredstava. Za njihove potrebesnadbjevanje se obavlja iz sve udaljenijih teritorija:grijanje, hrana, oblaenje, izgradnjastanova, zatim potrebe privrede, gradskog saobraaja, kulture i kolstva.

EKONOMSKI INIOCI:

- razvoja saobraaja utiu na strukturu i funkciju saobraaja. Mogu biti opteg iposebnog znaaja. inioci privrednog razvoja teritorijalnog razmjetaja proizvodnje ipovezivanja privrednih podruja imaju opti znaaj. U posebne ekonomske iniocespadaju uticaj saobraaja na razvoj pojedinih privrednih djelatnosti: industrije,graevinarstva, poljoprivrede, ugostiteljstva, trgovine i turizma ili djeluju na

poboljanju uslova za koritenje energije, sirovina, prehrambenih proizvoda,preraevina itd. Kao faktor privrednog razvoja saobraaj utie na pojavu tehnolokihpostupaka u procesu rada. U propremi proizvoda za trite, kooperaciju proizvoaa,saobraaj ima sve veu ulogu i znaaj. Proizvoai dijelova za automobile sumeusobno udaljeni ali zavise jedni od drugih, prije konanog transporta gotovog

proizvoda na trite.

Prirodni, drutveni i ekonomski inioci djeluju istovremeno na pojavu i razvojsaobraaja, meusobno se prepliu i na razliitim djelovoma mree mogu razliito dautiu. Ipak ope drutvenim razvojem, stvaranjem bogatijeg drutva ekonomski inioci

postaju najznaajniji.


16/30

UTICAJ STRUKTURE SAOBRAAJNOG SISTEMA NA RAZVOJPOJEDINIH PRIVREDNIH DJELATNOSTI

Djelovanje strukture saobraajnog sistema na diferenciranje uslova za razvoj pojedinihprivrednih djelatnosti proistie iz odnosa izmeu saobraajno-tehnikih karakteristikasaobraajnica i saobraajnih grana saobraaja u karakteristikama koje ispoljavaju

proizvodi pojedinih privrednih djelatnosti u odnosu na prevoz. Saobraajno-tehnikekarakteristike saobraajnica i saobraajnih sredstava razliitih saobraajnih granaogledaju se u razliitim uslovima pod kojim zadovoljavaju odreene potrebe, a naroitou pogledu masovnosti, urednosti, redovnosti, brzini, sigurnosti, elastinosti i cijenikotanja prevoza. One su uslovljene konstruktivnom i tehniko-tehnolokom sredinompojedinih sredstava, mijenjaju se pod uticajem tehnike. U pogledu masovnosti i cijene

kotanja prevoza najbolje uslove pruaju sredstva pomorskog i rijenog saobraaja.Sredstva eljeznice imaju isti prevozni uinak neto vee cijene, ali zato raspolaubrzinom i redovnou prevoza. Sa svoje strane drumski saobraaj ima veu cijenu

prevoza uz odgovarajui prevozni uinak, ali znatno ire prostorno djelovanje ielastinost i brzinu prevoza. Vazduni saobraaj ima takoe odreene prednosti uodnosu na ostale saobraajne grane. S druge strane teret koji se prevozi pokazuje takoeznatne razike u pogledu zahtjeva za adekvatnim i racionalnim prevoznim sredstvima.

Sirovine odnosno proizvodnja nekih djelatnosti uslovljavaju masovne redovne i jeftine

prevoze na dua rastojanja. Njima bolje odgovaraju ona saobraajna sredstva koja uveoj mjeri posjeduju ovakve saobraajno-tehnike karakteristike. Suprotno ovomedrugi tereti zahtjevaju prevoz koji se ne vri uvijek u istim koliinama ili koji treba

prevoziti bre na veliki broj mjesta ili pod posebnim uslovima (bez pretovara). Izvrenjeovakvih prevoznih zahtjeva upotrebe elastinijih saobraajnih sredstava sposobnih dasvoje kapacitete lake prilagoavaju promjenama u pogledu obima potranjesaobraajnih usluga, da mogu svojim srestvima dospjeti do to veeg broja mjesta da ihlake mogu prilagoavati posebnim zahtjevima u pogledu dimenzija teine ili posebnihosobina razliitih vrsta tereta koji se prevozi. Ima tereta koji zahtjeva to veu brzinu

prevoza na raun masovnosti ili cijene kotanja itd.. Ovakvi odnosi uspostavljaju se kodprevoza lica.

Najoitiji primjer za ovo je fenomen savremenog turizma nastao naroito masovnim

koritenjem putnikih automobila. Iz ovoga to je naprijed navedeno proizilazi daprevozne usluge razliitih saobraajnih grana nisu po pravilu meusobno zamjenjive ida se ukoliko je usljed nepostojanosti i nedovoljne razvijenosti sredstava jedne

saobraajne grane npr. eljeznice koriste sredstva drugih saobraajnih grana (drumskogili zranogsaobraaja) i za one prevoze za koji su po svojim saobraajno-tehnikimkarakteristikama pogodnija sredstva eljeznice. No takav prevoz nije dovoljnoracionalan ne samo sa gledita neposrednog korisnika prevoza nego i sa opteg

privrednog stanovita. Do istih ovakvih nepovoljnih posljedica dolazi u sluajevima akobi se usljed nerazvijenosti drumskog saobraaja koristila sredstva eljeznice ili rijenogsaobraaja i za one prevoze za koje je drumski saobraaj pogodniji prevozilac.


17/30

Ovakva uzajamna uslovljenost karakteristika sredstava razliitih grana saobraaja ikarakteristika tereta u odnosu na prevoz ukazuje na to da se optimalna struktura

saobraajnog sistema ostvaruje u sluaju ako su u njemu zastupljene sve saobraajne

grane i ako se razvijaju u skladu sa potrebama u prevozima, koje svaka od njih najboljezadovoljava. To znai ,prije svega, posmatrajui savremeni saobraajni sistem u cjelininijedna saobraajna grana nije u apsolutnoj prednosti u odnosu na drugu. Razumije seda je sasvim druga situacija ako se radi o pojedinanom prevozu. Takav prevoz moese, po pravilu racionalnije obavljati sredstvima jedne nego druge grane saobraaja uzavisnosti od njegovih karakteristika u odnosu na prevoz. Samo u tom sluaju moe bitigovora o izboru racionalnog ili manje racionalnog prevoznog sredstva. Ukoliko,

meutim, u strukturi saobraajnog sistema nisu uope zastupljene ili nisu dovoljnorazvijene neke saobraajne grane u odnosu na postojanje odgovarajuih prevoznihpotreba stvaraju se nejednaki uslovi za razvoj i djelovanje pojedinih privrednih

djelatnosti. Ako npr. osnovnu strukturu saobraajnog sistema ini eljeznica postoje

relativno povoljniji uslovi za razvoj primarne strukture i teke industrije, nego akoosnovnu strukturu saobraajnog sistema inidrumski ili vazduni transport. Obrnutoako je drumski saobraaj osnova saobraajnog sistema postoje povoljniji uslovi zarazvoj lake industrije poljoprivrede, turizma i nekih drugih djelatnosti, nego ako osnovu

saobraajnog sistema ini rijeni transportili eljeznica. Kako se u toku historijskograzvoja pojedine saobraajne grane nisu jednovremeno pojavljivale i razvijale nuno jedolazilo do toga da je struktura saobraajnog sistema u odreenim vremenskimrazdobljima bila jednostrana. Nju su prije pojave eljeznice inili pomorski i rijenisaobraaj. Pojava eljeznice u saobraaju prouzrokovala je revoluciju u strukturisaobraajnog sisitema, to je bitno uticalo na strukturu privrede u cjelini, kao i nameusobne odnose pojedinih privrednih djelatnosti. Kao osnovni nosilac kopnenogsaobraaja, eljeznica je vie favorizovala razvoj onih privrednih djelatnosti kojima je

po svojim saobraajno-tehnikim karakteristikama bolje odgovarala.

Na taj nain uspostavljeni su odreeni odnosi izmeu strukture saobraajnog sistema istrukture privrede u cjelini koji su omoguavali racionalno funkcionisanje itave

privrede. Sve do pojave veeg razvoja drumskog i motornog saobraaja kao najbitnijiinilac strukture saobraajnog sistema eljeznica se razvijala i organizovala ne samo uskladu sa obimom i strukturom privrednih potreba koje je po svojim saobraajno-

tehnikim karakteristikama najbolje zadovoljavala nego i s obzirom na zadovoljavanjeonih prevoza za koje bi drumski i vazduni saobraaj bili efikjasnijii rentabilniji da su uto vrijeme postojali. Ovakva situacija uslovila je izgradnju iroke mree eljeznikihsaobraajnica i to ne samo na pravcima na kojima je obim prevoza omoguavaoracionalno koritenje sredstava ove saobraajne grane nego i na nizu drugih pravaca nakojima je prevoz eljeznicom usljed neredovnosti ili manjih koliina tereta bionedovoljno rentabilan. Sve ovo uz djelovanje odreenog tarifnog sistema na eljeznicikoji je u takvim uslovima bilo nemogue sprovoditi jo vie je uticalo na razvoj

pojedinih privrednih djelatnosti i uspostavljanje odreenih odnosa izmeu strukturesaobraajnog sistema i privredne strukture koja je omoguavala optimalan privredni idrutveni razvoj.


18/30

Pojava motornog, drumskog i vazdunog saobraaja izmjenila je strukturu saobraajnogsistema iji su nosioci bili rijeni saobraaj i eljeznica. Sve veim preuzimanjem na

prevoz onih tereta koje je do tada prevozila eljeznica ali za koje su po svojim

saobraajno-tehnikim karakteristikama motorni, drumski i vazduni saobraaj biliefikasniji i rentabilniji bitno su poremeeni uzajamno postavljeni odnosi izmeustrukture saobraajnog sistema i privredne strukture. Ovo je izmeu ostalog uiniloveoma teko odrivim uspjeno funkcionisanje postojee organizacije i naina

poslovanja eljeznice i rijenog saobraaja. Iako je od samog poetka bilo manje ili vieoigledno da se rjeenje ovog problema ponovnim usklaivanjem odnosa izmeu novestrukture saobraajnog sistema i privredne strukture moe obezbijediti na taj nain to

bi se izvrile veoma krupne reorganizacije eljeznice, u smislu prilagoavanja kakoorganizaciono i tehniko-tehnoloki tako i tarifno, po obimu i strukturiprevoznih

potreba, za koje je ona najefikasniji prevozilac, to se nije moglo brzo i u potpunostiostvariti. Razlozi su bili suvie krupni koji bi nastali u postojeem usklaenom sistemu

odnosa privredne strukture i strukture saobraajnog sistema. Otuda proizilazi potreba dase ovo prilagoavanje vri u jednom duem vremenskom periodu na nain koji biomoguio da se uspijeno ostvari ali i koji ne bi izazivao suvie ozbiljne privredne idrutvene tekoe. Meutim, posebni metodi i mjere saobraajne politike nisu biliizazvani samo potrebom efikasnog usklaivanja privredne strukture i strukturesaobraajnog sistema ili bolje reeno potrebom ostvarivanja promjena u strukturisaobraajnog sistema izazvanih razvojem novih saobraajnih grana sa gleditainteresa privrede i drutva u cjelini. Posebne metode i mjere saobraajne politike jovie su bile uslovljene i veoma snanim uticajem strukture saobraajnog sistema kao isaobraajno-tehnikih karakteristikama saobraajnih grana na prostorni aspekt

privrednog i drutvenog razvoja.

STRUKTURA SAOBRAAJNOG SISTEMA KAO FAKTOR PROSTORNOGRAZMJETAJA PROIZVODNIH SNAGA

Ve ranije je istaknuto da razvijenost i struktura saobraajnog sistema predstavljajujedan od osnovnih faktora formiranja prostorne fizionomije svake zemlje. Kako se u

savremenim uslovima razvoja privrede i drutva namee neophodnost da se prostornastruktura pojedinih zemalja to vie usklauje sa njihovom drutvenom i ekonomskomstrukturom i opta saobraajna politika dobila je jo jednu novu dimenziju, ime jepostala sveouhvatnija i sloenija. Pored svog osnovnog cilja koji se sastoji uusklaivanju razvoja i strukture saobraajnog sistema sa optom privrednom strukturomi u stvaranju uslova za razvoj i djelovanje pojedinih saobraajnih grana radi optimalnogzadovoljenja potreba u prostornom premjetanju ljudi i dobara saobraajna politikatavie ima zadatak da izgradnjom saobraajne infrastrukture aktivno utie nateritirijalni aspekt privrednog i drutvenog razvoja kao i na formiranje racionalne

prostorne fizionomije zemlje ili njenih podruja. Da bi se mogao bolje shvatiti uticajrazvijenosti strukture saobraajnog sistema na racionalno iskoritavanje prostora u


19/30

savremenim uslovima privrednog i drutvenog razvoja treba imati posebno u vidu dvaosnovna momenta:

-prvo razliku u saobraajno-tehnikim karakteristikama saobraajnica i saobraajnihsredstava razliitih saobraajnih grana ,

-drugo dvostruku funkciju saobraajnica, naime da one predstavljaju ne samo osnovnasredstva proizvodnje saobraajnih usluga tj. saobraaja kao privredne djelatnosti nego uisto vrijeme i opih uslova razvoja privrede i drutva u cjelini. Slino kao i koddiferenciranja uslova za razvoj pojedinih privrednih djelatnosti struktura saobraajnogsistema tj. zastupljenost i razvijenost saobraajnih grana koje ga sainjavaju diferencirauslove i za teritorijalni razmjetaj proizvodnih snaga,a time i za privredni i drutveni

razvoj odreene teritorije. Svi aspekti ovog uticajajo uvijek nisu u dovoljnoj mjeriproueni. Ovo naroito iz razloga to savremene teorije lokacije, a posebno uticajasaobraaja na prostorni razmjetaj proizvodnih snaga jo bave pojedinanim uglavnomtehnikim problemima iz ove oblasti. Meutim, kompleksnija razmatranja ovog

problema koji je od posebnog znaaja za optu privrednu i saobraajnu politiku, aposebno za politiku izgradnje saobraajne infrastrukture jo uvijek nedostaje. Prijesvega potrebno je istai da jedno racionalno ili manje raionalno organizovanje prostora,a posebno prostorni razmjetaj proizvodnih snaga. Uglavnom posljedice djelovanjaobjektivnih faktora kao to su uslovi istorijskog razvoja, geografski i klimatski uslovi,razmjetaj prirodnih bogatstava itd. Razumije se da i subjektivni faktori, a posebnodrutveno ureenje, privredni sistem i mjere konkretne privredne politike pri tomeimaju odgovarajue djelovanje kojeu sutini u relativno maloj mjeri moe da

pomjeri/parira djelovanje naprijed navedenih objektivnih faktora. Meu objektivnefaktore koji uslovljavaju odreeni prostorni razmjetaj proizvodnih snaga posebniznaaj ima struktura saobraajnog sistema kao i promjene koje u njoj nastaju. U tokuistorijskog razvoja savremene privrede i drutva moglo bi se smatrati da se do sada

postojea podjela tri razliita tipa teritorijalnog razmjetaja proizvodnih snaga, koji sunastali preteno pod uticajem strukture saobraajnog sistema odnosno razvijenosti inaina djelovanja saobraajnih grana koje su u njemu zastupljene.

a)Prije pojave i razvoja eljeznice saobraajni sistem se razvijao na pomorskom irijenom saobraaju. Centri proizvodne aktivnosti formirali su se u velikim pomorskimlukama povezanim sa unutranjou zemlje rijenim saobraajnicama. Privredno su se

bre razvijale zemlje koje su imale bolje pomorske veze. Struktura razmjetajaproizvodnih snaga ovog tipa odlikovala se veoma jakom koncentracijom svih faktora

proizvodnje oko pomorskih luka gdje su svi drugi uslovi za razmjetanje proizvodnihsnaga bili najpogodniji. Ovakva struktura razmjetaja vezana za uska podrujaobjektivno je ograniavala ire koritenje proizvodnih snaga a time privredni i drutvenirazvoj u cjelini.


20/30

b)Razvoj eljeznice stvorio je uslove za pojavu drugog tipa razmjetanja proizvodnihsnaga. On se u odnosu na raniji odlikovao znatno irim tertitorijalnim razmjetajem

proizvodnih snaga osim u oblastima pomorskih luka i rijenih pristanita. Tada su se i

du eljeznikih pruga, posebno u mjestima njihovog ukrtanja stvorili uslovi zaprivrednu aktivnost u odnosu na ostale dijelove teritorije. Meutim, pored toga to jemrea eljeznikih pruga daleko gua nego mrea rijenog saobraaja, ona je ipak akose posmatra itava teritorija jedne zemlje relativno rijetka. Ovo je uinilo da su se i

proizvodne snage i dalje neravnomjerno teritorijalno rasporeivale to se naroitoogledalo u znatno brem razvoju velikih naselja i industrijskih centara ili pojedinih uihoblasti du eljeznikih pruga dok su ostali dijelovi teritorije u ovom pogledu stagnirali

pa ak i zaostajali. Pored ogromnog doprinosa kojim je saobraajni sistem baziran naeljeznici pruio irinu teritorijalnom razmjetaju proizvodnih snaga, a time i

privrednom razvoju u cjelini. I ovaj tip razmjetaja nije davao dovoljne mogunosti zakoritenje raspoloivih proizvodnih snaga i sredstava na veem dijelu teritorije, pa je iz

tog razloga postavljao odreene granice itavom privrednom i drutvenom razvoju.

c)Pojava motora sa unutranjim sagorjevanjem i brim razvojem motornog, drumskog izranog saobraaja stvorili su osnovu za formiranje treeg tipa razmjetaja proizvodnihsnaga koji se od prethodnih tipova razlikuje po veim mogunostima za teritorijalni0razmjetaj.Kao i za ire koritenje proizvodnih snaga i sredstava.Blagodarei dalekorazvoj mree puteva, u odnosu na najrazijeniju eljezniku mreu, kao i srazmjernobrojnim, raznovrsnijim i pokretljivim prevoznim sredstvima drumski saobraajem bilo

je mogue objasniti znatno ira podruja i efikasno povezati najvei broj naseljenihmjesta. Na ovaj nain saobraajni sistem u cjelini postao je efikasan i racionalan.

Razumije se da na racionalan teritorijalni razmjetaj proizvodnih snaga kao i optimalnokoritenje prostora utie i niz drugih faktora, a posebno razmjetaj prirodnih bogatstava,geografski i klimatski uslovi, stepen efikasnosti mjera za postizanje ravnomjernog

teritorijalnog i privrednog razvoja, nasljeeni uslovi privrednog i drutvenog razvoja idr. Meutim, svi oni ipak ne mijenjaju osnovne karakteristike tipa razmjetajauslovljenog odreenom strukturom saobraajnog sistema iako ga u okviru odreenog

tipa mogu uiniti manje ili vie racionalnim. Ovako veliki uticaj razvijenosti i strukturesaobraajnog sistema na teritorijalni razmjetaj proizvodnih snaga daje saobraajnojpolitici, a posebno politici izgradnje saobraajne infrastrukture znaaj jednog odnajbitnijih faktora za rjeavanje krupnih problema teritorijalne racionalizacije

privrednog i drutvenog razvoja.


21/30

KARAKTERISTIKE POJEDINIH VIDOVA SAOBRAAJA

ELJEZNIKI SAOBRAAJ

Kao javni saobraaj eljeznica se javlja tridesetih godina XIX vijeka. Ali je ve ukratkom vremenskom periodu narasla u vodee grane transporta.

Karakteristike eljezni.saob, koje esto ine ovaj transport pogodnijim od drugihvidova transporta, mogle bi se izraziti uglavnom sljedeim faktorima:

eljezniki saobraaj je praktino nezavisan od klimatskih i vremenskih prilikatokom pojedinih godinjih perioda, jer je sposoban da prevoz putnika i robe vrina visokom stepenu tanosti i redovnosti tokom cijele godine, nou ili danju,nezavisno od klimatskih uslova;

eljeznica ima veliku kvantitativnu sposobnost prevoza jer moe prevozitivelike koliine tereta, savladava velike udaljenosti i udare u neravnomjernosti

prevoenja; Daljni faktor pogodnosti eljez.saobraaja sastoji se u kvantitativnoj sposobnosti

i uestalosti vonje, udobnosti putovanja i u relativno velikim brzinamasaob.vozova;

Niski otpor, ine-toak i izvrenje prevoza u dugakim vozovima omoguavajueljeznicu da ostvari visoku produktivnost rada i radne snage i niske trokove

prevoza po jedinici prevozne usloge u odnosu na drumski saobraaj; Sposobnost da obavlja masovne prevoze radnika, u okolini velikih gradova i

industrijskih centara, ine ga u posljednje vrijeme sve izrazitiji faktoromsavladavanja potreba prigradskih prevoenja.

Sposobnost eljez.saob.za masovne prevoze ispoljava se i potencira u masovnimvojnim prevozima i snadbjevanjima, zatim za vrijeme koritenja godinjihodmora;

Mogunost da se eksploatacija elejznica moe vriti primjenom sve veeautomatizacije, predstavlja realno progresivno poboljanje bezbjednostieljez.saob., to utie na njegovu afirmaciju na transportnom tritu.

eljeznica je kompaktna cjelina, ali je istovremeno teko pokretljiva, jer je eljeznikamrea velika i teritorijalno rasprostranjena po cijeloj zemlji. Zbg toga je u izvjesnom

stepenu i mobilna, neelastina i kruta, pa esto primorana da ustupa mjesto dr.vidovimaprijevoza.

Nedostaci eljez.saob. zbg kojih on u vie sluajeva ustupa mjesto dr.vidovimatransporta su uglavnom sljedei:

Relativno visoka cijena kotanja prijevoza na industrijskom kolasjeku; Vea potronja goriva po jedinici prevoza rijenom i morskom transportu i vea

potronja metala po toni nosivosti; Manja efikasnost iskoritenja kapaciteta nego u rijenom i morskom transportu,

a znatno vea nego u drumskom saob.


22/30

VODENI SAOBRAAJ

Do pojave eljez.saob, rijeni saob je predstavljao u svim zemljama svijeta vid saob,pa

se njegovom razvoju poklanjala velika panja. Poseban interes za razvoj rijenog saobvladao je od 17.do 19 st. U tom periodu u zemljama Evrope poela je gradnja vjetakihkanala i brana u cilju razvoja rijene plovidbe.

Najznaajnija primustvo rijenog transporta su:

Visoka, a u vie sluajeva praktino neograniena propusna sposobnaplovidbenih puteva;

Manje suprostavljanje kretanje brodova u tenoj sredini manji otpor u odnosu nakretanje suhozemnim putevima, to obezbjeujue efikasnije koritenje ureaja iistu potronju goriva po jedinici prijevoza u poreenju sa suhozemnim

transportom ima znatno veu nosivost voznog parka, to uslovljava manji brojopsluivajueg osoblja po jedinici prevoza, ira mogunost primjene pri utovarui istovaru, visoko proizvodne pretovarene mehanizacije, a znatno manji u

odnosu na eljez.i drumski transport, koeficijent odnosa vlastite teine voznogparka i njegove nosivosti i manji utroak metala po jednoj toni nosivosti voznogparka.

U nizu sluajeva, nedostaci rijenog transporta koji ograniava sferu njegove primjene,smatraju se, povezanost geografskim rasporedom rijene mree, to uveava rastojenjeu poreenju sa dr.vidovima transporta, raznoradnost uslova eksploatacije, na pojedinimdionicama i promjene tih uslova u toku navigacije, manja brzina u odnosu na vidove

saob.posebno pri raznim klimatskim uslovima i postojanje raznih sezonskih zastoja u

eksploataciji ( mraz, sua...)

Na kaju opta karekteristikai dome n rijene plovidbe je prevoz masovnih roba, sporijeod eljeznice, ali sa niim trokovima po jedinici prevozne usluge.

Ovaj prevoz se vri velikim brodovima uz veliko iskoritenje masivnosti i zapremine.

Za prevoz vodenim putem, naroito su pogodne robe velikih specifinih teina za kojinije bitan rok issporuke.

DRUMSKI SAOBRAAJ

Drumski saob.kao javni transport poinje se koristiti poetkom 20 st. Proizvodnjaautomobila u Evropi bila je uglavnom skoncentrisana u Francuskoj, Njemakoj, godine1905poinje proizvodnja u SAD, da bi ve 1914.god vei dio svjetske proizvodnjeautomobila bio skoncentrisan u ovoj zemlji.

Zahvaljujui prednostima drumskog transporta, u odnosu na druge vidove javnogsaob.njegovom razvoju se posveuje velika anja u skoro svim zemljama, pa i u onimgdje postoji razvijena mrea eljeznikih pruga, rijenih plovnih puteva i cjevovoda.


23/30

Drumski saobraaj u odnosu na druge vidove unutranjeg transporta jedne zelnje iliregiona ima niz prednosti, to ga je i istaklo kao prvenstveni saob.faktor natransportnom tritu, bez obzira na stepen razvijenosti eljez.mree, plovnih puteva i

cjevovoda.

Faktori koji karakteriu prednosti ovog vida transporta ogledaju se u sljedeem:

On moe obavljati prevoz direktno izmeu proizvodnih potronih centara, unajuem smislu znaaju ovog pojma. Ove mogunosti ine drumskisaob.elastinim, prilagodljivim irokom radijusu djelovanja, pa mu stvaraju niz

drutveno-ekonomskih prednosti u organizaciji i ostvarenju saob.usluga. Visoka mobilnost koju omoguuje brzu dostavu na odreena mjesta, neophodne

koliine drumskih vozila; U odnosu na druge vidove saob.ima mali obim eksploatacionih trokova vezanih

za poetno-zavrne oberacije. Bra dostava robe u odnosu na eljezniki i vodeni saob. to omoguuje

smanjivanje potreba primaoca robe u obrtnim sredstvima, nunih zaliha umakrijalu i gorivu;

iroka mogunost organizovanja prevoza robe u malim koliinama omoguujeprimaocu smanjenje potrebnih obrtnih sredstava i skladinih povrina.

Bolja mogunost obezbjeenja smjetaja robe pri njenom prevozu; Bolja mogunost prilagoavanja prevoza robe neobinih formi specifinih

svojstava;

Pored nabrojanih prednosti, drumski saob ima i niz nedostataka, zbg kojih posmatramo

sa gledita ekonominosti, i ustupa mjesta dr vidovima saob, a to su:

U poreenju sa dr vidovima transporta, velika potronja goriva u jediniciprevoza;

U odnosu na pomorski, rijeni i eljezniki saob, visoki koeficijent sopstveneteine voznog porta prema tomai prevozne robe

Niska produktivnost rada u poreenju sa drugim vidovima saobraaja;

Niska efikasnost iskoritenja pogonske snage; Visoka cijena u prijevozu sa poreenjem sa eljez, i ijenim transportom na

duim relacijama.

Posmatramo sa optedrutvenog aspekta, potujui nabrojane prednosti i nedostatke,mnogi saob strunjaci smatraju da je najpogodnija sfera koritenja drumskog saobraajaza:

Prevoz robe na kratka rastojanja, dostava robe od proizvoaa do eljeznice ivodenog saob.;

Prevoz na vea raspojanja brzokvarljive i skupocjene robe;


24/30

Obavljanje prevoza vezanih za opsluivanje meupoganskih procesa u industriji,graevinstru i poljoprivredi.

Znai drumski zaobraaj ima iroke mogunosti prevoza, a naroito je pogodan za brzprevoz denane robe i masovnih utovara i istovar u tzv prevozima od vrata do vrata

U tim sluajevima njegovi jedinini trokovi su manji nego na eljeznici. Dalje,spremnost za saob u svakom trenutku u razliitim putnim uslovima.

Njegove prednosti su jo: bri prevoz veih grupa putnika busevima na kratka i srednjarastojanja, pri niskim jedininim trokovima prevoza, znatna frekvencija vonje, brz

prevoz pojedinnih putnika, ili manjih grupa putniim autom na proizvoljna rasojanja,pri relativno viskoim jedininim trokovima prevoza, zavisno od potreba.

ZRANI SAOBRAAJ

U prevozu putnika poeo se razvijati poetkom prolog vijeka. On ima poseban znaaj uputnikim prevozima, dok u prevozu robe jo uvijek ima skromnu ulogu.

Zbg visoke cijene prevoza, zracni saobraaj je pogodan za transport najskupljihbrzokvarljivih roba, a isto tako i za transport roba u rejone i punktove tesko dostupne

dr.vidovima saob. Sto se tice prevoza putnika, ova grana ima dobre prespektive,

posebno kod zemalja sa velikim geografskim pronstanstvom. Najvaznije prednosti

zracnog transporta u pogledu prevoza putnika: brzo kvarljive robe, velika brzina saob.

kao i mogucnost obavljanja prevoza u rejone i punktove nedostupne zeljeznickom,

drumskom i vodenom saob. Isto tako znacajne prednosti zracnog saob. u odnosu na

druge vidove transporta mogu se smatrati manji troskovi na objekte ( ureaji) ieksploataciju zranih linija zbog ega mogu biti ograniavane i na putevima sa malimtokovima putnika.

Kao najvei nedostatci zranog transporta smatraju se: nizak koeficijent iskoritenjateine ( oko 25% - 30 % ) veliki gubitak energije, a isto tako znatno vee nego koddrugih grana saobraaja, uee potronje goriva po jedinici prevozne usluge.

CJEVOVODNI TRANSPORT

Koritenje cjevovoda u strukturi transporta otpoelo je u dr polovini 19.st. prvicjevovodje sagraen u SAD 1865.godine, drugi u Rusiji 1876., pri emu nisu

predstavljali sredstva javnog transporta, ve samo sastavni dio prozvedenog procesa upreduzeima za proizvodnju nafte, iji je bio zadatak prostorno premjetanje nafte, odmjesta dobivanja do eljeznike stanice ili nafte preraivakog punkta, lociranog uneposrednoj blizini. Posljednjih godina naglim irenjem potreba i potronje nafte,naftalnih proizvoda i gasa, dolazi do brzog razvoja cjevovodnog transporta.

Najkarakteristinija svojstvakoja predodreuju ekonomsku cjelishodnost njegovogkoritenja pri transportu nafte, naftnih proizvoda i gasa su:


25/30

Neprekidnost toka koji obezbjeuje redovnost dostave nafte, naftnih proizvoda igasa primaocu;

Visok stepen mehanizacije radova, koja obezbjeuje znatno veu proizvodnostroda nego kod dr vidova transporta;

Visok stepen hermetinosti koja smanjuje gubitke pri transportovanju; Jednorodnost izgradnje to obezbjeuje znatno manje, nego u eljeznikom i

drumskom saobraaju, uee investicionih ulaganja; Manja nego kod ostalih potronja goriva; Znatno manja, nego u eljez.i drumskom saob., cjena kotanja proizvoda;

Treba oekivati da e, zahvaljujui raznim prednostima u pogledu transporta, pojedinihroba i dalje rasti obim prevoza ovim vidom transporta.

POJAM I ZNAAJ INTEGRALNOG I KOMBINOVANOG SAOBRAAJA

Ni jedna grana saob ne moe sama da udovolji svim zahtjevima korisnika prevoza idrutva u cjelini.

Kako svaka od njih u odreenim uslovima i transportnim fazama ima odreeneprednosti u odnosu na druge, one se meusobno povezuju i dopunjavaju u proscesutransporta.

Da bi se ovo ostvarilo neophodno je da se uvedu nove transportne tehnologije koje

obezbjeuju meusobnu saradnju razliitih grana saobraaja i racionalno koritenjetransportnih kapaciteta.

Te nove tehnologije obiljeja su integralnog transporta.

Tehnologije integralnog transporta podrazumijevaju integraciju vie saob grana u

prijevozu, od proizvoaa do potroaa, primjenom standardnih tovoarnih jedinica bezpromjene transportnog suda. Kao tovarne jedinice primjenjuju se razna sredstva:paleta, kontenjer, izmjenjivi transportni sanduci, polupirkolice sa i bez tegljaa.

Prema vrsti proizvoda i naina njihovog pakovanja razlikuju se transportnemanipulativne jedinice: rukovanje tereta i otpreme.

JEDINICA RUKOVANJA ili jedinica pakovanja predstavlja predmete koji su

pripremljeni za transportovanje ili skladitenje vrea, kutije, sanduci...)

JEDINICA TERETAje manji ili vei kompletni paket sloen od jedinica rukovanja:

jedinica tereta je ukrupljena transportna jedinca.


26/30

JEDINICA OTPREME(poiljke) u eljez.saob jedan vagon u dr granama mogu sejaviti kamioni, leper i brod.

U dosadanjem razvoju transportnogsistema u naoj zemlji karakteristina jeusitnjenost i razliitost u koncepcijama organizovanja i izvrenja procesa transporta.

U tom smislu javila se potreba da se obezbjedi primjena savremenog sistema transporta

koordiniranim organizovanjem prevoznog procesa od mjesta ukljuivanja doodredinog mjesta tereta, u saradnju i zajedniko uee u transportu vie nosiocatransporta, sa ciljem da se stvaranjem sistema transportnog lanca postigne optimalan

stepen efikasnosti i racionalnosti transportnog transportnog procesa. S obzirom na svoje

neosporne prednosti ovaj sistem je u svijetu ve obezbjedio veoma iroku primjenu.

Meutim u naoj zemlji se nalazi tek u poetnoj fazi razvoja.

Savremene tehnologije transporta obuhvataju razne tehnoloke procese ime seusklaivanje vri na razliite naine i razliitim sredstvima.

TEHNOLOGIJAje primjenjena nauka znanja i vjetina u iznalaenju odgovarajuihnaina izvrenja transportne usluge ili obrade predmeta uz pomo sredstava zaproizvodnju.

TEHNOLOKI PROCES predstavlja skup odeenog broja meusobno ustaljenih ipovezanih tehnolokih karakteristika ili operacija.

Savremeni uslovi ivota, intezivan razvoj privrede i drutva stvaraju potrebe za novomsavremenom transportnom tehnologijom i organizacijom savremenih transportnih

procesa.

PROJEKCIJA RAZVOJA TRANSPORTNOG SISTEMA BIH-A U NAREDNOM

PERIODU

Ope,privredni i drustveni razvoj BIH i pored postignutih znacajnih razvojnih rezultata

uslovio je da BIH transportni sistem znatno zaostane kao rezultat naslijedene zaostalostii sporijeg tempa razvoja pojedinih grana transporta prema opcem,privrednom

razvitku.Takvi uslovi nalaze potrebu brzeg razvoja BIH transporta u cjelini i posebno

njegovih pojedinih podsistemskih djelova.A posebno agresije sto se dogodila na BIH od

1992-1995 da je unistena saobracajna infrastruktura i saobracajna sredstva(naucni skup

1993).U pogledu ocjene buduceg razvoja BIH transportnog sistema do sada ispoljeni i

predhodno izlozeni razvojni brendovi i strukturne promjene u proizvodnji i potrosnji

materijalnih dobara,upucuju na zakljucak da u bliskom narednom preiodu treba

ocekivati sljedece:

1,Dalje povecanje ukupnog obima transportnog rada kao rezultat drzavnog drustvenog

plana predvidenog rasta svih vidova proizvodnje i potrosnje materijalnih dobara porasta


27/30

racionalnog dohotka drustvenog standarda otvaranje novih prirodnih resursa i povecanje

turistickog promet sto se sve sumnjivo pozitivno djelovati na dalji rast svih grana

transporta uz dalju preraspodjelju transportnih supstrata izmedu pojedinih vidova

transporta a u skladu s njihovom ulogom i finkcijom na trzistu kao i mjeramaekonomsko-saobracajne polotike

2.Efikasnije poduzimanje mjera za realizaciju drustvenog dogovora u saobracajnoj

politici a posebno u domenu koordinacije rada saobracajnih grana kako izmedu

pojedinih grana tako i izmedu nosioca transportnog procesa i korisnika transportnih

usluga ,sto ce ne sumnjivo usloviti povecanje efikasnostii drustvene racionalnosti

transp.sistema.Unapredivanje tehnike,tehnologije,organizacije transporta povecanje

kvalitetA transportnih usluga,organizovanja integralnog i kombinovanog transporta.

3.Dalja organizacija,nastanak kapitalnog remonta osnovne mreze eljeznickih pruga

racionalizacija i reorganizacija transporta na sporednim elj.prugama izgradnji pocetnihdionica novih elj.pruga koji se predvidaju u cilju kompletiranja i homogenizacijeelj.transportnog sistema ,izgradnja,,rekonstrukcija,modernizacija elj.Cvorova,kompletiranje vucnog i voznog parka kao i sira primjena racionalnijih sistema

transporta.

4.Dalja izgradnja,rekonstrukcija i poboljsanje kvalitetnije strukture putne mreze

odnodno njena organizacija i intezivnije odrzavanje s ciljem sto bolje teritorijalne

povezanosti savremenom mrezom puteva citavog podrucja drzave prvensteno

rekonstrukcijom i modernizacijom putne mreze na magistralnim putnim pravcima a

zatim modernizacijom putne mreze na pravcima i podrucjima na kojima drumski

transport predstavlja osnovni vid saobracaja izgradnjom obilazni saobracajnica oko

naselja u kojim gustina naseljenosti nalaze hitnu intervenciju izgradnjom putnih

dionicakojima se obezbjeduje povezivanje saobracaja novostecenih naselja i

novorazvijenih podrucja,izvrsenje radova na putevima koji su neophodni s stanovista

bezbjednosti saobracaja ,izgradnjom dionica,puteva radi izbjegavanja velikih prevoja

koji otezavaju normalno odvijanje saobracaja narocito zimi,rekonstrukcijom ili

zamjenom dotrajalih i unistenih mostova tokom agresije na BIH i drugih putnih

objekata.Ukljucivanje u putnu evropsku mrezu kroz izgradnju koridora 5C kroz bih.

5.Dalji razvoj drumskog motornog transportnog prvenstveno putem racionalizacije

postojece nedovoljno efikasnog procesa rada,aktiviranje postojeci,uslovima zapostavljanje procesa integracije,tipizacije i standardizacije transportnih i ostalih

kapaciteta ,uvodenjem racionalnijih sistema,manipulisanje teretom,kvalitetnijom

organizacijom kombinovanog linijskog i integralnog transporta,zajednickim i

pojedinacnim unapredivanjem svih oblika prijevoza putnika u medugradskom

prigradskom saobracaju i dr.

6.Dalje unapredivanje rijecnog transpotra postepenim prelaskom na organizovane

reakcije za regulaciju i efikasno iskoristavanje rijecnih plovnih puteva u drzavi

prosirenjem i modernizacijom pristupacnih kapaciteta prvenstveno na rijeci Sani,a

posebno sirem koristenju sistema kombinovanog(integralnog) transporta ,pristupim


28/30

razvojem rijecne flote,kao i pogodnih i ekonomicnih saobracajnih i transportnih

potencijala.

7.Bolje iskoristavenje mogucnosti koji pruza transport tereta pomorskim uvodenjemtehnickog unapredenja i razvoja u utovarnom i istovarnim operacijama i pristupnim

prelaskom na formiranje i eksploataciju pomorskih i pristanisnih jedinica prvenstveno

izgradnjom pristupnih terminala.Formiranje luke Ploe za B IH u dogovoru sHrvatskom.

8.Dalji porasta obima prevoza u zracnom transportu s obzirom na planiranu

modernizaciju BIH aerodroma i njohovo osposobljavanje za prihvat savremenih zracnih

letilica u zracnom transportu,izgradnja na teritoriji drzavne dodatne mreze ,sekundarni i

tercijalnih aerodroma,formirane sopstvene zracne flote za obavljanje transporta i

prijevoza putnika,dalje unapredenje organizacije prevoza putnika, sto s+ce sve svakako

stimulativno djelovati na opredjeljenje putnik na vece koristenje ovog vida transporta.

9.Dalji porast ovog vida transporta,tecni i gasoviti goriva u cjevovodnom transportu s

obzirom na postojeci dalji rad na povecanje propisanih moci novoizgradenog i

planiranog z izgradnju BIH cjevovodnog transporta.

10.Dalji porast obima prevoza u nasim gradovima s obzirom na intezivnije drustveno

ekonomski razvoj gradova kao i sve opravdanije potrebe supstitucije prevoza putnika

individualim putnickim cestama,znatno racionalniji i ekonomicnijim sredstvima javnog

gradskog prevoza narocito u uslovima sve ozbiljnije zagusenosti gradskih saobracajnica

izazvane na zadrzivim rasto individualne motorizacije.

11.Dalji nastavak tendencije rasta obima usluga PTT kao posebnog sistema u odnosu na

ostale grane transporta u skladu s koncepcijama razvoja telekomunikacijskog sistema

BIH a posebno transporta postanskih posiljki kao znacajnog razvoja i unapredenja

saobracajnog sistema u cjelini.

Kao sto se vidi uopce posmatrajuci u tekucim predstojecem planskom periodu s

obzirom na stabilizacioni karakter savremenog perioda u BIH.Uglavnom se predvida

stvarenje osnova za punu realizaciju kapitalnih promjena u sljedecima fazama razvoja

BIH transportnog sistema s iljem njegove tehnosloske optimalizacije i minimalizacije

transportnih troskova pri cemu se ne smiju ispustiti iz vida i odredene tedencije koji se unastupajucem razvojnom periodu mogle djelovati i u suprotnom smislu kao sto su :

a)relativno usporavanje dinamike rasta opcih privrednih djelatnosti kao rezultat mjere i

stabilizacije BIH privrede

b)nastavak ispoljenih tendencija smanjenja reproduktivne sposobnosti nasilaca

saobracajne aktivnosti kao rezultat primjene mjera stabilizacione politike limitiranja

cijena prijevozni usluga.

c)nepostivanje usvojenih nacela saobracajne politike od strane pojedinih znacajni

nosilacatransportnog procesa i time usporavanja zacrtanih razvojnih planova u praksi.


29/30

d)za postavljanje zajednickog interesa na planu kooridnacije rasta pojedinih grana i

vidova transporta kao i na planu unapredenja granskih i integrisanih integracioni

procesa.

Nema sumnje da bih intezivniji oblici djelovanja prometnih cinilaca razvoja u osjetnom

stepenu usporavajuce djelovali na unaprijedenje transportnih sistema i kvalitativno i

kvantitativno uvazavali njegov zeljeni razvojni indentitet.....

VERTIKALNI TRANSPORT (LIFT)

Prvi liftovi bili su izgraeni na parni pogon i koristili su se u poslovnim zgradama i tosu bili stalno pokretni liftovi.Brzina tih liftova iznosila je 0.6 m/s.Kasnije se koriste

liftovi na elektrini pogon (elektromotorom) i ureajem za sigurnosno voenje lifta.1854 god. gradi se prvi neboder sa sigurnim liftom. 1932 god. izgraena je najveazgrada (AVENIJA MENHETN) ,visoka 380 m sa 102 sprata,a imala je 22 lifta.Za

dizanje tereta na vee i velike visine,te izvoz iz dubokih jamskih prostorija,zaservisiranje i popravke na visokim zgradama i tornjevima,te prijenos materijala na

graevinske objekte,upotrebljavaju se liftovi,samohodne platforme i rudnika izvoznapostrojenja.Liftovi su ureaji kojima se ljudi transportuju na vertikalnom pravcu natovarnojpovrsini,voenoj vodeim inama.Ova tovarna povrina,zajedno sa bonimzidovima i krovom,zove se kabina lifta.Vodee ine ine eline poluge.Vrata liftamogu se otvoriti samo onda kada se kabina lifta nalazi na visini odgovarajuegsprata.Kabina visi u vertikalnom elinom okviru,za iji su gornji kraj privrena dvaili vie elina ueta,a u donjem dijelu okvira ugraen je PADOBRAN koji kabinu koii blokira ako se neko ue prekine ili se brzina vonje prema nadole naglo

poveava.Pogonska maina lifta se sastoji od elektromotora,konice,punog prenosa ipogonskog toka.Uad su prebaena preko toka u kome su izvedeni ljebovi tako dajedni krajevi budu za kabinom lifta,a na druge se kai protuteg koji visi u oknu.Oviprotutegovi imaju teinu kabine takoda ova raspodjela teretu obezbjeujetrenje,dovoljno da bi se pogonska snaga prenijela na kabinu.Pored ovih obinih imamo

jo i hidrauline liftove,kao i liftove na beskrajnom lancu (paternover).Brzina liftovavarira prema visini okna i prema namjeni.Normalna brzina lifta u stambenoj zgradi

iznosi 0.61 m/s, u poslovnoj 1.25 m/s,a u viespratnicama je 3.7 m/s.

P + 5 - 1.0 m/s, P + (6-9)1.6 m/s, P + (10-14)2.5 m/s, P + (15-19)3.2 m/s, P +(20-30)4.0 m/s

Ubrzanje -0.40.6 m/s2 stambene zgrade

0.81.2 m/2 poslovne zgrade

Po nainu pogona liftovi se dijele na mehanike i hidraulike.Najiru primjenu imajuelektromehaniki liftovi.Liftovi mogu biti i teretni,te unutranji i spoljanji.Pokapacitetu mogu biti do 400 kg,400-1200 kg,1200-2000 kg i preko 2000 kg.Opte

karakteristike vertikalnog transporta su:


30/30

-mogunost savladavanja bilo kojih visina i nagiba

-jeftin transport

-velika nosivost i mogunost dueg boravka u prevoznom sredstvu u sluaju kvara.

Nosivost lifta:

-mali 4-6 putnika-srednji 4-12 putnika-veliki 24 do 30 putnika

Documents

Transport (I Parcijala)