เอกสารประกอบการเรยน

เรอง ววฒนาการละครและนาฏศลปไทยจากอดตถงปจจบน

โดย

นางสาวพนมพร ชนชนะ

ครชำนาญการพเศษ

โรงเรยนจนทรเบกษาอนสรณ

สำนกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 27

ค าน า

เอกสารประกอบการเรยน เรอง ววฒนาการละครและนาฏศลปไทยตงแตอดตถงปจจบน ได

จดท าขนเพอแกไขปญหาเกยวกบการเรยนการสอนวชานาฏศลป ระดบชนมธยมศกษาตอนปลาย และ

สามารถใชควบคประกอบกจกรรมการเรยนการสอนไดในขณะเดยวกน โดยไดรวบรวมและสรปเนอหา

สาระจากหนงสอหลายๆเลมมาจดท าเปนรปเลมทสมบรณ ชวยใหนกเรยนมความรความเขาใจไดอยาง

รวดเรว และสามารถน าไปศกษาเพมเตมทงในหองเรยนและนอกหองเรยนไดในโอกาสตอไป

พนมพร ชนชนะ

ววฒนาการของละครและนาฏศลปไทย นาฏศลปไทย เปนศลปะประจ าชาตอนเปนศลปะมรดกดานวฒนธรรม แสดงถงความเปนเอกลกษณ

ของไทยมประวตความเปนมายาวนานและมววฒนาการมาตงแตสมยนานเจาจนถงปจจบน

สมยนานเจา

จากหลกฐานการคนควาพบวา ในสมยนานเจามละครเรองมโนหรา ซงในปจจบนกยงมอยและยงม

นยายของพวกไตซงเปนชนกลมนอยอยทางใตของประเทศจน เรองนามาโนหราซงเพยนไปเปน นางมโนหรา

กรจกกนดนนเอง นอกจากนนยงมการแสดงระบ าเปนการละเลนของพวกไต ไดแก ระบ าหมวก ระบ า

นกยง อกดวย

นยายเรอง นางมโนหรา

สมนสโขทย

สนนษฐานไดจากหลกศลาจารกของพอขนรามค าแหงหลกท 1 กลาวถง การละเลนในเทศกาลกฐน

เกยวกบการดนตรและนาฏศลปวา “เมอจกเขาเวยงเรยงกนแตอรญญกพนทวมหวลาน ต บงค กลอย ดวย

เสยงพาทย เสยงพณ เสยงเออน เสยงขบ ใครจกมนเหลน เหลน ใครจกมกหว หว ใครจกมกเลอน

เลอน"

การแสดงประเภท ระบ า ร า ฟอน ววฒนาการมาจากการละเลนของชาวบานเพอเปนการพกผอน

หยอนใจหลงจากเสรจงาน หรอแสดงในงานบญ งานรนเรงประจ าป ดงปรากฏขอความในหนงสอไตรภมพระ

รวงของพระมหาธรรมราชาท 1 (ลไทย) กลาววา “ บางเตน บางร า บางฟอน ระบ าบรรลอ”

สมยนไมมหลกฐานเกยวกบละครนก เปนสมยทเรมมความสมพนธกบชาตทนยมอารยธรรมของ

อนเดย เชน พมา มอญ ขอม และละวา เมอไทยไดรบวฒนธรรมดานการละครของอนเดยเขา ศลปะแหง

การละเลนพนเมองของไทย คอ ร า และระบ า กไดววฒนาการขนมการก าหนดแบบแผนแหง

ศลปะการแสดงทง 3 ชนดไวเปนทแนนอน และบญญตค าเรยกศลปะแหงการแสดงดงกลาขางตนวา “โขน

ละคร ฟอนร า”

การแสดงโขน

ระบ าฉง

สมยอยธยา

ไดพฒนาการแสดงในรปแบบของละครร า นบเปนตนแบบของละครร าแบบอนๆตอมา คอ ละคร

โนราชาตร ละรนอก และละครใน ส าหรบละครในเปนละครผหญง แสดงเฉพาะในราชส านก ในรชสมย

พระเจาอยหวบรมโกศนยมแสดงเรอง “อเหนา” ซงเจาพนทวดไดสบทอดทาร าตอมา

ละครชาตร เรองรถเสน ละครในเรอง อเหนา

ละครนอก เรองไกรทอง

ละครร าสมยนมตนก าเนดมาจากการเลนมโนหราและละครชาตร ละครทเลนกนสมยนเลนกน 3 ประเภท

คอ ละครชาตซงเปนละครแบบเดม ละครนอกปรบปรงมาจากละครชาตรและละครในซงใชผหญงแสดง

บทละครนอกทใชแสดงในสมยอยธยา คอ การะเกด คาว ไชยทต พกลทอง ไกรทอง มโนหรา

โคบตร พมพสวรรค โสวต พณสรยวงศ ไชยเชษฐ มณพชย โมงปา สงขทอง ศลปสรวงศ สงขศลปชย

สวรรณศลป สวรรณหงส และพระรถเสน

บทละครใน นอกจากเรอง รามเกยรต อณรท ดาหลงหรออเหนาใหญ อเหนาหรออเหนาเลก ซง

ทงสองเรองนเปนเรองของวรบรษคนเดยวกน

สมยธนบร

มละครร าของหลวงทมทงผหญงและผชายแสดง และมละครผหญงของเจานครศรธรรมราช สมยน

เปนชวงตอเนองจากทกรงศรอยธยาเสยแกพมาเมอป พ.ศ. 2310 เหลาศลปนไดกระจดกระจายไปในทตางๆ

เพราะผลจากสงคราม บางสวนกเสยชวต บางสวนกถกกวาดตอนไปอยพมา ครงพระเจากรงธนบรไดปราบ

ไดภเษกไปในพ.ศ. 2311 ทรงไดพนฟการละครขนใหมและรวมศลปนตลอดทงบทละครเกาๆทกระจดกระจาย

ไปใหเขามาอยรวมกนตลอดจนพระองคไดทรงพระราชนพนธบทละครเรอง รามเกยรต ขนอก 5 ตอน คอ

หนมานเกยวนางวานรน ตอนทาวมาลราชวาความ ตอนทศกณฑตงพธทรายกลด (เผารปเทวดา) ตอนพระ

ลกษณถกหอกกบลพท ตอนปลอยมาอปการ มคณะละครหลวง และเอกชนเกดขนหลายโรง เชน ละคร

หลวงวชตณรงค ละครไทยหมนเสนาะภบาล หมนโวหารภรมย นอกจากละครไทยแลวยงมละครเขมรของ

หลวงวาทอกดวย

สมยรตนโกสนทร

รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (รชกาลท 1)

ไดมการรวบรวมต าราการฟอนร าและเขยนภาพทาร าแมบทบนทกไวเปนหลกฐาน มการพฒนาโขน

เปนรปแบบละครใน มการปรบปรงระบ าสบท ซงเปนระบ ามาตรฐาน สมยนไดเกดนาฏศลปขนหลายชด

เชน “ระบ าเมขลา – รามสร” ในพระราชนพนธเรอง รามเกยรต “ระบ ายองหงด” ในพระราชนพนธเรอง

อณรท การแสดงชด “แมบทนางนารายณ” ในบทพระราชนพนธรามเกยรต การแสดง “ชดร าโคม” จาก

การเลนโคมญวนของพวกญวน บทพระราชนพนธทเกดขนโดยพระราชด ารในฐานะพระประมขของกว ม 4

เรอง คอ รามเกยรต อณรท อเหนา ดาหลง

ทรงพฒนาโขนโดยน าละครในเขามาผสมผสานในการด าเนนเรอง ไดเพมบทรอง ปรบปรงเครอง

แตงตวและศราภรณ โดยใหผแสดงเปดหนาและสวมมงกฎหรอชฎาเหมอนละครใน ในตอนปลายรชกาลท 1

พระเจากรงกมพชาไดใหครละครไทยไปฝกหดละครหลวงในราชส านกกมพชา ซงนบวาเปนเกยรตประวตของ

ละครไทยทประชาชนคนไทยควรภาคภมใจ

ละครใน เรอง อณรท ละครใน เรอง อเหนา

รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย (รชกาลท 2)

เปนสมยทวรรณคดรงเรองมาก พระองคทรงสนพระทยในการละครเปนอยางยง เมอพระราชนพนธ

บทละครเรองใดกโปรดเกลาฯใหเจาฟากรมหลวงพทกษมนตร ซงเปนผรอบรในกระบวนร าไปลองร าดกอน ถา

ตอนใดร าแลวขดไมงดงาม กทรงแกไขบทใหมจนกวาจะกลมกลนงดงาม พระองคทรงพระราชนพนธบทละคร

ไวทงบทละครในและบทละครนอก พระองคทรงพฒนาละครนอกโดยใหละครผหญงของหลวงฝกทาร าให

ประณตงดงามขน และเปลยนแปลงกากรแตงกายเปนแบบยนเรองแบบละครใน พระองคทรงพระราชนพนธ

บทละครเรอง อเหนา ซงเปนบทละครทไดรบการยกยองจากวรรณคดสโมสรวาเปน ยอดของบทละครร า คอ

การแสดงครบองคหาของละครด ไดแก ตวละครงาม ร างาม พรองเพราะ พณพาทยเพราะ กลอน

เพราะ นบวาเปนยคทองแหงวรรณคด องคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต

(ยเนสโก) ถวายพระเกยรตคณแด พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยในฐานะบคคลส าคญทมผลงาน

ดเดนทางวฒนธรรมโลก

นาฏศลปไทยในสมยนทาร างดงามประณตตามแบบราชส านกมการฝกหดทงโขน ละครใน ละคร

นอก นอกจากนนาฏศลปไทยยงไดรบอทธพลจากนาฏศลปเอเชย ไดมการน าลลาทาร าทาเตนของแขก ฝรง

และจน มาใชในการแสดง ชดฝรงร าเทา และยงเกดระบ าดาวดงส ลงสรงโทน บษบาชมศาล รจนาเสยง

พวงมาลย เปนตน

รชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (รชกาลท 3 )

โปรดใหยกเลกละครหลวง ท าใหนาฏศลปไทยเปนทนยมแพรหลายในหมประชาชน และเกดการ

แสดงออกเอกชนขนหลายคณะ ศลปนทมความสามารถไดสบทอดการแสดงนาฏศลปไทยทเปนแบบแผนกน

ตอมา

รชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ( รชกาลท 4 )

โปรดเกลาใหมละครหลวงขนใหม ใหตงภาษมหรสพขนเปนครงแรก เรยกวา ภาษโขนละคร ซงแต

เดมละครในจะแสดงไดแกเฉพาะในวงเทานน โปรดใหมละครร าผหญงในราชส านกตามเดมและใหเอกชนม

การแสดงละครผหญงและผชายได ดวยเหตทละครแพรหลายไปสประชาชนจงมการบญญตขอหามในการ

แสดงละครทมใชละครหลวงคอ

1. หามฉดบตรชาย-หญงผอนมาฝกหดละคร

2. หามใชรดเกลายอดเปนเครองประดบศรษะ

3. หามใชเครองประดบลงยา

4. หามใชเครองประกอบการแสดงทเปนพานทอง หบทอง

5. หามเปาแตรสงข

6. หวชางทเปนอปกรณในการแสดงหามใชสเผอก ยกเวนชางเอราวณ

ในสมยนมบรมครทางนาฏศลปไดช าระพธไหวคร โขนละคร ทลเกลาฯ ถวายตราไวเปนฉบบหลวง

และมการดดแปลงการร าเบกโรงชดประเลงมาเปน “ร าดอกไมเงนทอง”

ร ากงไมเงนทอง (ร าดอกไมเงนทอง)

รชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ( รชกาลท 5 )

การละครในสมยนพฒนาขนอยางมาก มการรบเอาวฒนธรรมของตะวนตกเขามาผสมผสานกบ

นาฏศลปและการละครของไทยเกดเปนละครชนดใหมขน เชน ละครพนทาง ละครดกด าบรรพ ละครรอง

ละครพด ลเก เปนตน อกทงพระองคยงทรงยกเลกการเกบภาษ โขนละคร ละครรองซงเปนละครทใช

ศลปะในการรองด าเนนเรอง เรยกวา ละครปรดาลย เปนตนแบบของละครรองในสมยตอมา

ในสมยนมทงอนรกษและพฒนานาฏศลปไทยเพอใหทนสมย เชน มการพฒนาละครในมาเปนละคร

ดกด าบรรพ พฒนาละครร าทมอยเดมมาเปนละครพนทางและละครเสภา และไดก าเนดนาฏศลปทเปนบท

ระบ าแทรกอยในละครเรองตางๆ เชน ระบ าเทวดา-นางฟา ในเรองกรงพานชมทป ระบ าบษบาชมศาล ใน

เรองอเหนา ระบ าไกในเรองพระลอ ระบ านางกอย ในบทพระราชนพนธเรอง เงาะปา เปนตน

ละครเรองสงขทอง

ละครเรองพระลอ

ละครพนทาง เรองราชาธราช

ละครโอเปรา

รชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ( รชกาลท 6 )

เปนสมยทโขน ละคร ปพาทยเจรญรงเรองถงขดสด พระองคทรงเปนราชาแหงศลปน สมยนเกด

ค าเรยกโขนหลวงวา “โขนบรรดาศกด” และโขนเอกชนวา “โขนเชลยศกด” นอกจากนยงตงโรงเรยนฝกหด

ศลปะในกรมมหรสพ เรยกวา “โรงเรยนทหารกระบหลวง” ตอมาเปลยนเปน “โรงเรยนพรานหลวง “ ทรง

ตงกองเสอปาในกรมมหรสพเปนเสอปากองพเศษ เรยกวา “ทหารกระบ” โปรดเกลาฯใหจดพมพต าราฟอน

ร า ซงนบวาเปนต าราฟอนร าเลมแรกทสมบรณ และไดพระราชนพนธละครนอก ไดแก พระรวง ทาวแสน

ปม ศกนตลา

เปนสมยทศลปะทางดานนาฏศลปเจรญรงเรองมาก พระองคทรงพระกรณาโปรดใหตงกรมมหรสพ

ขน มการท านบ ารงศลปะโขน ละคร และดนตรปพาทย ท าใหศลปนไดรบการฝกหดอยางมระเบยบแบบ

แผน และโปรดเกลาฯใหตงโรงเรยนฝกหดนาฏศลปในกรมมหรสพ นอกจากนยงไดมการปรบปรงวธการแสดง

โขนเปนละครดกด าบรรพ เรอง รามเกยรต และไดเกดโขนบรรดาศกดทพวกมหาดเลกแสดงคกบโขนเชลย

ศกดทเอกชนแสดง

รชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ( รชกาลท 7 )

ในตอนตนรชกาลท 7 เกดปญหาดานเศรษฐกจจงไดมการยกเลกกรมมหรสพ ไดรวบรวมกรม

มหาดเลกและกรมมหรสพเขาอยในกระทรวงวง โอนไปสงกดกรมศลปากร จงเปน “โขนกองศลปากร” เกด

ละครแบบใหมขน คอละครเพลง หรอทรจกกนในชอ “ละครจนทโรภาส” และ “ละครหลวงวจตรวาทการ”

ทรงพระกรณาโปรดใหมการจดตงกรมศลปากรขนแทนกรมมหรสพทถกยบไป ท าใหศลปะโขน ละคร ระบ า

ร า ฟอน ยงคงปรากฏอย เพอเปนแนวทางในการอนรกษและพฒนาสบตอไป

รชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ( รชกาลท 8 )

ทรงขนครองราชยตงแตทรงพระเยาวและไปศกษาตางประเทศจงมผส าเรจราชการแทนอยในการ

ก ากบของกรมศลปากร หลวงวจตรวาทการ อธบดคนแรกของกรมศลปากร ในสมยนไดเกดละครทเรยกกน

วา “ละครหลวงวจตรวาทการ” ไดกอตงโรงเรยนดรยางคศาสตรขน เพอปองกนมใหศลปะทางดานนาฏศลป

สญหาย ยงเกด ร าวงมาตรฐาน ซงประชาชนนยมเลนเรยกวา “ร าโทน” ในรฐบาล สมยจอมพล. ป. พบล

สงครามและยงเปนการยกฐานะของศลปนเพอใหพนจากค าวา “เตนกน ร ากน”เพราะนกเรยนไดเรยนวชา

สามญดวย

ร าวงมาตรฐาน

ในสมยนเกดละครหลวงวจตร ซงเปนละครปลกใจใหรกชาต และเปนสรางแรงจงใจใหคนไทยหนมา

สนใจนาฏศลปไทย โดยปรบปรงเปลยนแปลงใหถกกบรสนยมของคนไทย และไดมการตงโรงเรยนนาฏศลป

แทนโรงเรยนดรยางคศาสตร ซงถกท าลายตอนสงครามโลกครงท 2 เพอเปนสถานศกษานาฏศลปและดร

ยางคศลของทางราชการ และเพอเปนการท านบ ารง เผยแพรนาฏศลปไทยใหเปนทยกยองของนานาประเทศ

รชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ( รชกาลท 9 )

โปรดเกลาฯใหบนทกภาพยนตรสสวนพระองค บนทกทาร าหนาพาทยองคพระพราพ ทาร าเพลง

หนาพาทยของ พระ นาง ยกษ ลง โปรดเกลาฯใหจดพธไหวคร ไดทรงพระราชนพนธเพลงไวจ านวนมาก

เชน เพลงพระราชนพนธใกลรง เพลงพระราชนพนธแสงเทยน และทรงพระราชนพนธเพลงทใชในการ

แสดงบลเลต เรองมโนหรา พระองคทรงพระราชทานนามเพลงวา “กนรสวท”

นาฏศลป การละคร ฟอนร า ไดอยในความรบผดชอบของรฐบาล ไดมการสงเสรมใหผเชยวชาญ

นาฏศลปไทยคดประดษฐทาร า ระบ าชดใหม ไดแก ระบ าพมาไทยอธษฐาน ตอมาเกดระบ าชดพเศษทม

ความหมายในการเจรญสมพนธไมตรกบตางประเทศ เชน ระบ าจน-ไทยไมตร ระบ ามตรไมตรญปน-ไทย

ปจจบนไดมการน านาฏศลปนานาชาตมาประยกตใชในการประดษฐทาร า รปแบบของการแสดงม

การน าเทคนค แสง ส เสยง เขามาเปนองคประกอบในการแสดงชดตางๆ ดานวชาการมการพฒนา

มากมาย สถาบนการศกษาทงของเอกชนและของรฐ และเผยแพรศลปวฒนธรรมสาขานาฏศลป เปดสอน

นาฏศลปไทยในระดบปรญญาเอกอกหลายแหง

การแสดงบลเลต การแสดงกนรสท

การแสดงกนรสวท

ละครไทย

ละคร หมายถง การแสดงทผกเปนเรอง แมจะใชทาร ากตองด าเนนเปนเรอง จงแยกการละคร

ไทยออกเปน ละครร า และละครทไมใชทาร า องคประกอบส าคญของละครไทยประกอบดงน

(1) ตองมเรอง ตวละครจะเจรจาไปตามเนอเรองของบทละคร

(2) มเนอหาสรป หรอแนวคดของเรอง เชน บงบอกความรก ความเสยสละ หรอมงสอนคตธรรม

(3) บคลกลกษณะของตวละคร กรยาทาทางของตวละคร ตองสอดรบกบเนอหา

(4) บรรยากาศ สรางบรรยากาศใหกลมกลนกบการแสดง

พระบทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) ไดมการบญญตค าขนเพอใชแบงประเภท

ละครไทย โดยยดหลกในการแสดงเปนส าคญ แบงออกเปนประเภทใหญๆได ละครร า ละครรอง ละครพด

ละครรำ หมายถง ละครทใชศลปะการรายร าด าเนนเรอง ม 2 ประเภท คอละครร าแบบดงเดม

และละครทปรบปรงขนมาใหม

ละครร าแบบดงเดม ไดแก ละครชาตร ละครนอก ละครใน

ละครทปรบปรงขนใหม ไดแก ละครดกด าบรรพ ละครพนทาง ละครเสภา

ละครรำแบบดงเดม

ละครชาตร

เปนละครร าแบบแรกของละครไทย ก าเนดขนในสมยอยธยาโดยไดรบอทธพลจากอนเดย มผแสดง

เปนหลก 3 ตว คอ ตวนายโรง ตวนาง และตวตลก นยมแสดงเรองพระสธนและนางมโนหรา (มโนราห)

จงเรยกละครประเภทนวา “โนราหชาตร” ทางภาคใตเรยกวา “โนรา”สวนภาคกลางเรยกวา “ชาตร”

ละครชาตรมลกษณะ 2 รปแบบ คอ แบบทไดรบการปรบปรง (แบบละครปนลเก กรมศลปากร) คอ

เรอง มโนราห และ รถเสน และแบบพนบาน เรองทน ามาแสดงละครชาตรแบบพนบาน เปนเรองจกรๆวงศๆ

เชน ไชยเชษฐ โมงปา โกมนทร พกลทอง จ าปาสตน แกวหนามา การแสดงทกรงตองร าซดไหวคร

โดยตวพระหรอตวพระ-นางคหนงจะขนนงเตยงร าซดไหวคร ผแสดงรองเอง ใชทาร าซดชาตรจากนนด าเนน

เรอง ตวละครทส าคญมเพยง 3 คอ นางมโนราห พระสธน และมาเปนตวตลก ส าหรบตวตลกในละคร

ชาตรจะแสดงเปนตวเบดเตลดอนๆดวย เชน ยกษ ฤาษ ยาย ตา สตว เปนตน

ละครนอก

มาจากการเลนพนเมองของชาบานทรองแกกน จบเปนเรองขนเหมอนละครชาตร การแสดงละคร

นอกมงด าเนนเนอเรองใหรวดเรวไมเครงครดตอขนบธรรมเนยมประเพณ ตวพระยามหากษตรยและมเหส

เลนตลกกบขาราชบรพารได ใชถอยค าตลาด อรยาบถของคนธรรมดาสามญ เปนละครทชาวบานเรยกกนวา

“ละครตลาด”

ละครใน

มทมาจากค าวา “ละครนางใน” ผแสดงเปนผหญงลวนทไดรบการฝกหดเพอแสดงในราชส านก เปน

ละครร าทมงใหเหนความประณตงดงามของศลปะการร ามากกวาเนอเรอง เกดขนในสมยอยธยา แผนดนพระ

เจาอยหวบรมโกศ เจาฟาพนทวดพระราชธดา เปนผสบทอดแบบแผนการแสดงไว พระบาทสมเดจพระพทธ

เลศหลานภาลย ทรงเปนผสรางสรรคการแสดงละครใน มการแสดงเพยง 3 เรอง คอ รามเกยรต อเหนา

อณรท ละครในนบวาเปนตนแบบของศลปะการรายร าของไทย แสดงถงความเครงครดในเรอง

ขนบธรรมเนยมประเพณทาร า

ละครชาตรเครองใหญ (มโนหรา) ละครใน เรอง อเหนา

ละครนอก เรอง ไกรทอง

การแสดงโขน

โขน คอ การแสดงทาร าเตาเขากบจงหวะ ประกอบดวย ตวละครทเปน ยกษ ลง มนษย และ

เทวดา ผแสดงสวมหวโขนไมรองและเจรจา แตปจจบนผแสดงเปนมนษยและเทวดาไมสวมหวโขน

โขน พฒนามาจากการละเลนชกนาคดกด าบรรพ การแสดงหนงใหญ และการแสดงกระบกระบอง

การแสดงโขนเปนการแสดงทคลายละคร แตสวมศรษะทเรยกวา “หวโขน” โขนแตเดมมเฉพาะโขนหลวง

ประจ าราชส านก พระมหากษตรยทรงถอวาโขนเปนราชปโภคสวนพระองค สมยรชกาลท 6 ทรงปรบปรง

และท านบ ารงศลปะทางโขน ทรงสนบสนนศลปนโขน พระราชทานบรรดาศกดใหจนมค าเรยนโขนหลวงวา

“โขนบรรดาศกด” คกบโขนเอกชน เรยกวา “โขนเชลยศกด” และโปรดเกลาฯตงโรงเรยนฝกหดทางโขนใน

กรมมหรสพครงแรก เรยกวา “โรงเรยนทหารกระบหลวง” ตอมาเปลยนชอเปน “โรงเรยนพรานหลวง”

รปแบบการแสดงโขนแบงออกเปน 5 ชนด

1)โขนกลางแปลง คอ การแสดงโขนบนพนสนาม ไมมเวทใชธรรมชาตเปนฉาก เนอเรองทนยม

น ามาแสดง คอ เรอง รามเกยรต ตอนยกทพจบศก การแสดงโขนกลางแปลงมรปแบบในการแสดง

เหมอนกบโขนโรงในเพยงแตผดกนทสถานทในการจดการแสดงเทานน เพราะโขนโรงในแสดงบนเวท สวนโขน

กลางแปลงแสดงทสนามหญา

2)โขนนงราวหรอโขนโรงนอก คอ การยกโขนกลางแปลงมาไวบนเวท มหลงคาตรงหนาฉาก ม

ชองส าหรบใหตวละครออก ไมมเตยงส าหรบตวโขนนง แตมราวพาดไวตามสวนยาวของโรงตรงหนาฉาก(มาน)

มชอใหตวละครเดนไดรอบราวแทนเตยง เมอตวละครแสดงบทบาทเสรจจะกลบมานงบนราว

3)โขนโรงใน คอ การแสดงโขนปนกบละครใน มบทพากยเจรจาอยางโขน โขนโรงในสบทอดมา

ตงแตสมยอยธยาตอนปลาย ฉากตกแตงเหมอนละครใน มเตยงเปนทนงของตวละคร

4)โขนหนาจอ คอ การแสดงโขนทเปลยนลกษณะโรงแสดงโขนไปเปนโรงแสดงหนงใหญ เปนการ

แสดงบนเวทหนาจอผาขาว ซงแตเดมเปนจอส าหรบการแสดงหนงใหญ เพยงแตเจาะชองทงสองขางท าเปน

ประตส าหรบตวโขนเขา-ออก ทางดานขวามอของเวท จากขอบประตเขยนภาพเปนพลบพลาพระราม

ทางดานซายมอของเวทเขยนภาพปราสาท สมมตเปนกรงลงกา

5)โขนฉาก คอ การววฒนาการมาจากโขนฉาก คลายกบละครดกด าบรรพ เปนการแสดงโขนท

สรางฉากประกอบเรองเกดขนในสมยรชกาลท 5 ผด ารท าโขนฉากคอ สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา

กรมพระยานรศรานวดตวงศ วธแสดงเปนแบบเดยวกบโขนโรงใน มบทรอง มกระบวนการร า ทาเตน ดนตร

บรรเลงหนาพาทยตามแบบละครใน

โขนกลางแปลง โขนโรงใน

โขนนงราวหรอโขนโรงนอก โขนหนาจอ

โขนฉาก

ละครทปรบปรงขนใหม

ละครดกดำบรรพ

เปนละครทปรบปรงขนจากแบบแผนละครใน และผสมผสานกบอทธพลทางตะวนตก เกดขนในสมย

รชกาลท 5 โดยเจาพระยาเทเวศรวงศววฒนทลขอใหเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรงปรบปรงใหละคร

ร าแบบละครโอเปราของตะวนตก ละครดกด าบรรพแสดงครงแรกเมอวนท 27 ธนวาคม 2442 ทโรง

ละครดกด าบรรพ จงเรยกละครแบบนวา ละครด าด าบรรพ ตามชอโรงละคร เรองทแสดงคอ เรอง

รามเกยรต ตอนนารายณปราบนนทก มการปรบปรงการแสดงเปนฉากแบบตะวนตกทสมจรง

ละครดกด าบรรพ เรอง คาว

ละครพนทาง

ไดมการปรบปรงแนวทางละครร าในรชสมยรชกาลท 5 กรมพระนราธปประพนธพงศทรงเปนผให

ก าเนน โดยปรบปรงจากละครของเจาพระยามหนทรศกดธ ารง (เพญ เพญกล)ไดน าพงศาวดารของชาตตางๆ

มาผกเปนเรอง และจดแสดงมความแปลกใหมทงกระบวนทาร า การแตงกาย การขบรอง และดนตร ม

ลกษณะตามสญชาตนนๆ เรองทน ามาแสดงเชน สามกก ราชาธราช พระลอ เปนตน

การแตงกาย แตงกายตามเชอชาต แสดงครงแรกทโรงละคร ชอ ปรนซเรยเตอร มฉากประกอบ

ตามทองเรอง การแสดลคลายละครนอก มการรายร าแบบละครในผสมผสานกน

ละครพนทางเรอง สามกก ละครพนทาง เรอง ราชาธราช

ละครเสภา

ละครเสภามตนก าเนดจากการเลานทาน เมอมผนยมเลามากขนจงมการปรบปรงใหเกดการแขงขน

บางคนจงใสท านอง มเครองประกอบจงหวะ หรอแตงนทานเปนกลอนสงประกวด เครองดนตรประกอบ

จงหวะทนยม คอ กรบ จงกลายเปนการขบเสภาขน เสภามมาตงแตสมยอยธยา โดยอยในพระราชานกล

ของพระเจาแผนดนดงจะเหนไดจากขอความกลาววา “หกทมเบกเสภา ดนตร” ซงคามหมายวา มการนยม

ขดเสภาในเขตพระราชฐานนนเอง แสดงบนเวท มการเปลยนฉากตามทองเรอง แตงกายตามลกษณะเชอชาต

แสดงเรองมอญกแตงแบบมอญ แสดงเรองจนกแตงแบบจน แตเรองทนยมคอเรอง ขนชาง –ขนแผน

กระบนการแสดงมคนขบเสภาและเครองปพาทยมตวละครออกแสดงบทตามค าขบเสภา ตามเนอรอง

เรยกวา “เสภาร า” เสภาร ามทงแบบสภาพและแบบตลก ผรเรมคอ “ขนรามเดชะ” เรองขนชาง-ขนแผน

ตอนเขาหองนางแกกรยา เสภาตลก เรองรถเสน ตอนฤาษแปลงสาร

ละครเสภา ขนชางขนแผน

ละครทไมใชทารำ

ละครรอง

เกดขนในสมยรชกาลท 5 กรมพระนราธปประพนธพงศผทรงรเรมขน เรยกวา “ละครหลวง

นฤมตร” มฉากประกอบตามทองเรอง และจดแสดงทโรงละครปรดาลย ภายหลงจงเรยกวา ละครปรดาลย

เปนละครทไดรบอทธพลจากตะวนตก แบงออกเปนละครรองลวนๆ และละครรองสลบพด ไดเลยนแบบมา

จากอปรากรทเรยกวา “โอเปอรเรตกลเบรตโต” แตงกายแบบละครพนทาง นยมแสดงเรอง สาวเครอฟา

ละครรอง เรอง สาวเครอฟา

ละครพด

ในชวงแรกนยมใหผชายแสดงจนกระทงในสมย รชกาลท 6 โปรดใหมการแสดงละครพดจากบทพระ

ราชนพนธเรอง กลแตก จงเปลยนจากผชายลวนเปนชายจรงหญงแท เปนละครสมยใหมทไดรบอทธพลมา

จากการแสดงละครตะวนตก การแสดงด าเนนเรองดวยการพด เรยกวา “ละครพดลวนๆ” เรองทน ามาจาก

ละครร า เชน เรองสงขศลปชย และถามรองเพลงสลบ เรยกวา “ละครพดสลบล า” ละครพดทมค า

ประพนธมเพยงเรองเดยว คอ เรองมทนะพาธา

บรรณานกรม

ดษฎ มปอม . นลวรรณ ถมงรกษสตว คมอการสอน เพอครผสอน ดนตร-นาฏศลป ม.5

:วฒนาพาณชย

ธดารตน ภกดรกษ หนงสอรายวชาพนฐาน นาฏศลป 4-6 : ส านกพมพเอมพนธ จ ากด

สมนมาลย นมเนตพนธ , สมนรต นมเนตพนธ หนงสอรายวชาพนฐาน นาฏศลป ม.4

: อกษรเจรญทศน

สมนมาลย นมเนตพนธ , สมนรต นมเนตพนธ หนงสอรายวชาพนฐาน นาฏศลป ม.5

: อกษรเจรญทศน

สมนมาลย นมเนตพนธ , สมนรต นมเนตพนธ หนงสอรายวชาพนฐาน นาฏศลป ม.6

: อกษรเจรญทศน

อรวรรณ ขมวฒนา , วรสดา บนนาค หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน นาฏศลป ม.4-6

: สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.) จ ากด