รายงานฉบบสมบรณ โครงการวจยปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ

ของผบรโภคในปจจบน

โดย สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล

สนบสนนโดย ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข

ภก.วระชย นลวชย (ทปรกษาของแผนงานวจย) รศ.ดร.โยธน แสวงด (ทปรกษาของแผนงานวจย) ภก.ศภกาญจน โภคย (หวหนาโครงการวจย) ดร.ปยวฒน เกตวงศา (ผวจย) ภก.ภมพฒน อรณากร (ผวจย) ภญ.พาฝน กตเงน (ผวจย) นายธรตม การะเกต (ผวจย) นางสาวกรกนก พงษประดษฐ (ผวจย) นางสาวชตมา อยสมบรณ (ผวจย)

บทสรปส าหรบผบรหาร

โครงการวจยปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภคในปจจบน

บทน า

การวจยนมงเนนวเคราะหสถานการณพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพในปจจบนของประชาชนผบรโภค โดยพจารณาทคานยมและทศนคตตอผลตภณฑสขภาพทไดรบความนยม พรอมกบคนหาพฤตกรรม การบรโภคผลตภณฑสขภาพทควรไดรบการแกไข ใชระยะเวลาด าเนนงาน 8 เดอน ตงแตเดอนกมภาพนธ – กนยายน 2558 ขอคนพบสามารถน าไปใชชน า นโยบาย ยทธศาสตร ตลอดจนวธการตาง ๆ เพอพฒนาพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของประชาชนใหเหมาะสมตอไป เปาหมายสงสดสามารถน าไปเปนแนวทางเพอการสงเสรมใหเกดการถายทอดองคความรดานผลตภณฑสขภาพ รณรงคใหบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตอง เหมาะสม พรอมกบเจาะจงใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตอง มวตถประสงคการวจยคอ (1) เพอศกษาและวเคราะหสถานการณพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพในปจจบน (2) เพอพจารณาและวเคราะหถงคานยม ตลอดจนทศนคตของผบรโภคตอผลตภณฑสขภาพในปจจบน (3) เพอคนหาประเภทของผลตภณฑสขภาพทไดรบความนยมในการบรโภคในปจจบน พรอมกบพจารณาถงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทควรไดรบการแกไข และ (4) เพอคนหาและวเคราะหถงปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรม การบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภคในปจจบน เปนตน

ขอมลและระเบยบวธการวจย

การวจยนใชระเบยบวธการวจยแบบผสม บรณาการทงการวจยในเชงปรมาณทเนนการส ารวจและ การวจยในเชงคณภาพ ทคนหาความรทเปนความจรงจากแหลงรากเงาอนมประสบการณและเหตการณจรง ทงในระดบของผรและชมชน กลมตวอยางในเชงปรมาณ คอ ประชาชนทวไปทงเพศชายและเพศหญงมอายระหวาง 11 – 64 ป ทวประเทศ ใชวธการสมตวอยางแบบหลายขนตอน แบงพนทศกษาออกเปน 6 จงหวด กระจายตามภาค มจ านวนตวอยางทงสน 961 ตวอยาง ก าหนดใหแตละจงหวดเกบจ านวนตวอยางเทากน แบงออกเปน 6 ภาค คอ (1) ภาคเหนอ (2) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (3) ภาคกลาง (4) ภาคตะวนออก (5) ภาคใตตอนบน และ (6) ภาคใตตอนลาง และในแตละจงหวดแบงออกเปน 1 อ าเภอ และอ าเภอละ 2 ต าบล ใชวธการเลอกอ าเภอ และการเลอกต าบลดวยวธการจบฉลาก ตอมาท าการจบฉลาก ต าบลละ 2 หมบาน รวมจ านวนหมบานทวประเทศทงสน 24 หมบาน อนง การแบงชนในระดบต าบล แบงออกเปน ต าบลในเขตเมอง ทหมายถงเขตเทศบาลต าบล และต าบลในเขตชนบททเปนการบรหารโดยองคการบรหารสวนต าบล นนคอเปนต าบลในเขตเมองจงหวดละ 1 ต าบล และต าบลในเขตชนบทจงหวดละ 1 ต าบล กลาวโดยสรป รวมเปนต าบลในเขตเมอง 6 ต าบล และเปนต าบลในเขต

ii

ชนบท 6 ต าบล สามารถสรปไดวาเปนหมบานในเขตเมอง 12 หมบาน เปนหมบานในเขตชนบท 12 หมบาน รวมทงสน 24 หมบาน ขณะทการรวบรวมขอมลในเชงคณภาพ ด าเนนการไปพรอมกบการรวบรวมขอมล ในเชงปรมาณแบบขนานกนไป แบงวธการรวบรวมขอมลออกเปน 2 แบบ เพราะตองการตรวจสอบความแมนตรงของเนอหาขอมลทเนนถงคานยม ทศนคต การยอมรบ การเลอกผลตภณฑ รสนยม ตลอดจนมตตาง ๆ ทเปนเนอหาของการรบรขาวสาร คอ การสนทนากลมแบบเจาะจง โดย จดจงหวดละ 2 กลม คอ หมบานในเขตเมองจงหวดละ 1 กลม และหมบานในเขตชนบทจงหวดละ 1 กลม คณสมบตของผเขารวมสนทนากลมคอ อายระหวาง 20-49 ป ทงเพศหญงและเพศชายผสมกน เปนผทก าลงใชผลตภณฑสขภาพทนยมใชในปจจบน กลมละประมาณ 10 คน รวมจ านวนการสนทนากลม 12 กลม สมาชกผเขารวมสนทนากลมประมาณ 120 คน และ การรวบรวมขอมลแบบสมภาษณเจาะลก เพอตรวจสอบคณภาพอนเปนเนอหาส าคญของขอมลจากการสนทนากลมวามความแมนตรง ท าการรวบรวมขอมลจากผบรโภคทงเพศหญงและเพศชาย อายระหวาง 20-49 ป ทอยอาศยในหมบานเขตเมอง และเขตชนบท จงหวดละประมาณ 10 ราย เปนผอยอาศยในเขตเมองจงหวดละ 5 ราย และอยในเขตชนบทจงหวดละ 5 รายเชนกน รวมจ านวนผร ส าหรบการสมภาษณเดยวแบบเจาะลก 60 ราย

ผลการวจย

ขอมลจากกลมตวอยางจ านวน 961 คน จากพนท 6 จงหวด ฉายภาพเกยวกบการบรโภคผลตภณฑสขภาพทส าคญ เชน ประมาณ 2 ใน 3 ของผใหขอมล มการพจารณาทสญลกษณหรอเครองหมาย อย. บนผลตภณฑสขภาพ รวมถงวนเดอนปทหมดอายกอน ขณะทการอานฉลากสขภาพ หรอฉลากโภชนาการ มกจะท าเปนบางครง เชน จะเนนเฉพาะประเภทผลตภณฑทอาจมผลกระทบทางลบ เชน น าไปสอาการขางเคยงหรออาการแพ อาท เครองส าอาง ยารกษาโรค หรออาหารเสรม ชใหเหนวา มการใหความส าคญเพยงแตเลอกปฏบตเฉพาะบางประเภท ประเดนทนาสนใจคอ ผลตภณฑสขภาพทมรอยละการบรโภคในชวงสปดาหทผานมามากทสด คอ ผลตภณฑประเภทวตถอนตรายหรอสารเคมทใชในครวเรอน ไดแก น ายาลางจาน น ายาถพน เนองจากมแนวโนมใชมากกวา 1 ครงตอวน ขณะทเครองส าอางเพอลบรวรอย ชวยผวขาวกระจางใส เปนอกประเภทหนงทไดรบ ความนยมและเขามาเกยวของในชวตประจ าวนอยางมาก สงเกตไดทงจากปรมาณความถในการใชและปรมาณการใชตอครงทสงกวาผลตภณฑสขภาพประเภทอน นอกจากน เมอพจารณาการเคยประสบหรอเคยไดยนเกยวกบอาการขางเคยงหรออาการไมพงประสงค สวนใหญเปนการเคยไดยนและไดฟงจากคนรอบขาง เชน สมาชกในครอบครว เพอนสนท คนคนเคย มากทสด สวนการประสบอาการดวยตนเองจะมไมมากนก อาการสวนใหญทเคยไดยนหรอเคยประสบมกเปนอาการเกยวของกบระบบทางเดนอาหาร และผวหนง เปนสวนใหญ ทนาสงเกต คอ ยงไมพบวามผเคยไดยนหรอประสบกบอาการทรนแรงมาก เชน ปวยตองรกษาหลายวนจงหาย หรอ ตองเขารบการรกษาแบบผปวยใน ดงนนอาจระบไดวามาตรการการสอสารดานการพฒนาพฤตกรรมของผบรโภคใหถกตองมากขนจาก อย. ท าไดผล กลาวคอสามารถชวยใหผบรโภคเลอกผลตภณฑ เปนเพราะผลขางเคยงทเกดขนอยางมากทสดคอ “อาการแพทรกษาไดเองเทานน”

iii

เมอพจารณาการรบรขอมลและขาวสาร ประมาณครงหนงของผบรโภคทเปนกลมตวอยาง ระบวาไดรบจากทาง อย. ทน าเสนอผานสอตาง ๆ ทงกระแสหลก อาท จากสถานวทยกระจายเสยง และ โทรทศนประเภทฟรทว ทเปนเนอหาเกยวกบ การดตราสญลกษณและเครองหมาย อย. บนผลตภณฑสขภาพ รวมไปถงการพจารณาวนเดอนปทหมดอาย กลาวโดยสรป มาตรการและวธการสอสาร ตลอดจนชองทางการเผยแพรขาวสาร นบไดวา อย. ไดน าเสนอตามบทบาทหนาทอยางดยงแลว เพราะสามารถสงผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมของประชาชนผรบสารได อยางไรกตาม อย. อาจตองพยายามหาวธการหรอนโยบายเชงรกทมประสทธภาพมากยงขนในการรณรงคการสอสาร ขอมลขาวสาร ไมวาจะเปนเรองของการพจารณาเครองหมายหรอสญลกษณของ อย. ทเปนตวบงชการไดรบรองมาตรฐานดานการผลตตามมาตรฐานทางอาหารและยา หรอการดวนเดอนปหมดอายของผลตภณฑทจะชวยใหผบรโภค ไดบรโภคสนคาทมคณภาพ ปลอดภยไมเปนอนตรายตอสขภาพ หรอแมกระทง การดฉลากสขภาพ หรอฉลากโภชนาการทจะชวยใหผบรโภคไดบรโภคสนคาทมวตถดบ สวนประกอบ รวมถงสารอาหาร และคณคาตาง ๆ ตรงตามความตองการอกดวย

อนง หากพจารณาทกลยทธการน าเสนอขอมลเพอการประชาสมพนธทคาดวาจะน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรม แมทผานมา อย. มการพยายามสอสารไปทางสอชองทางตาง ๆ เพอใหผบรโภคไดมโอกาสเพมการรบร และมการปรบเปลยนพฤตกรรม แตอกขอคนพบทนาสนใจคอ ขณะนยงมประชาชนอกสวนหนงยงไมไดรบทราบขอมลทไดน าเสนอไป อาจเปนสาเหตทท าใหมพฤตกรรมการบรโภคไมเหมาะสม เชน ไมใสใจเรองฉลาก สญลกษณ ตรวจตราวนหมดอาย ในขณะเดยวกน กลมผทไดรบขอมลขาวสารเองบางรายยงมจ านวนหนงยงไมปรบเปลยนพฤตกรรม เนองจากยงไมตระหนกรถงความส าคญ รสกวาพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสมเปนเรองทไมมความจ าเปน ขอคนพบดงกลาว จงถอเปนประเดนทาทายในการก าหนดนโยบาย ตลอดจนวธการประชาสมพนธสอสารของ อย. ไปยงประชาชน ภายใตค าถามหลกคอ จะมวธการเชนไรเพอใหการท างานสามารถเขาถง และน าสการปรบเปลยนพฤตกรรมของประชาชนไดอยางถวนหนา ตวอยางเชน ผลการวจยในเชงปรมาณใหขอคนพบวา ทศทางการรณรงคเพอใหขอมลขาวสารของ อย. มแนวโนมเขาถงกลมประชากรทอาศยอยในเขตเมองมากกวาผทอาศยอยในเขตชนบทประมาณ 1.6 เทา ขอสงเกตทสามารถน ามาอธบายไดคอ การรณรงคดวย หนวยเคลอนท เอกสารแจก กจกรรมการรณรงค และการเขาถงขอมลผานทางสอทมความทนสมย เชน internet กระจกตวในเขตเมองมากกวา เชนเดยวกน การท อย. รวมมอกบกระทรวงศกษาธการ ในการสอดแทรกเนอหาความร เขาไปในบทเรยน หรอหลกสตรทางการศกษาระดบตาง ๆ ใหนกเรยนไดมโอกาสในการเรยนรเกยวกบพฤตกรรมการบรโภคทเหมาะสม กอใหเกดประสทธผลในทางบวกตอการปรบเปลยนพฤตกรรมของนกเรยน โดยเมอเปรยบเทยบกบประชากรกลมอน เชน ประชาชนโดยทวไป ประชากรกลมทเปนนกเรยนจะมพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสมกวาอยางเหนไดชด นนคอ ผลของการรบรขอมลขาวสารและความรจากทาง อย. น าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมในชวตจรงได กลาวคอ เมอบคคลไดรบรขอมลขาวสาร จะเกดความตระหนก

iv

คดหรอการน าสการปฏบต ดงนน อย. จกตองคงไวซงกลไกในการเผยแพรขอมลขาวสาร แตตองพฒนารปแบบและวธการใหทนสมย ทนกบการเปลยนแปลงของสงคม และ พฤตกรรมผบรโภคทกาวเรวตามยคสมย

ขอเสนอแนะในเชงนโยบาย

ขอเสนอแนะดานกลยทธส าคญในการผลตและเผยแพรสอประชาสมพนธของทาง อย. ทมประสทธผล และจะน าสการปรบเปลยนพฤตกรรมฯ ควรเรมใหความส าคญตามรายการตอไปน

1) กระบวนการผลตตนทางทเนนการผสมผสาน 3 สวน เชน เทคนคการน าเสนอทเขาใจและจดจ าไดงาย สอดแทรกเนอหา ประเดนดานสาระทจ าเปน เชน ตราสญลกษณ อย. หมายเลข วนหมดอาย โดยใชตวแบบในการน าเสนอทเปนทรจก จะชวยใหเกดการจดจ า มากกวาทเนนเฉพาะเรองความสนกสนานเพลดเพลน

2) ในสวนของการเผยแพร ควรเนนไปทการเผยแพรผานทางเคเบลทว และฟรทว เพราะถอเปนกลมเปาหมายสาธารณะขนาดใหญทเปนผรบสารจากทาง อย. ทนาสนใจคอ กลมผรบชมผานเคเบลทว มผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสม เปนการใหความรกบกลมเปาหมายทางตรง เพราะสอเคเบลทวเปนชองทางในการโฆษณาและจ าหนายผลตภณฑสขภาพแหลงใหญ ดวยเหตนการท อย. มงเนนการใหความรผานชองทางน จะเปนการใหความรอยางถกฝาถกตว และทายทสดคอ เรองความถในการน าเสนอจะมผลตอโอกาสในการไดรบชมของประชาชนตามชวงเวลาตาง ๆ เพราะ การเพมความถในการเผยแพรจะมนยส าคญไมนอยไปกวาปจจยอน ๆ เชน เนอหา รปแบบ ความหมาย เปนตน

3) ขอมลจากสมการพยากรณไดแสดงใหเหนถงทศทางและแนวโนมทนาสนใจเกยวกบการด าเนนการรณรงคของ อย. ในชวงทผานมาวา มหลายปจจยทมทศทางความสมพนธในทางบวกกบการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ แมจะยงไมพบนยส าคญทางสถตทระดบคาความเชอมน 95 เปอรเซนต แตไดชใหเหนทศทางทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสม ไมวาจะเปนเรองการสงเสรมใหประชาชนพจารณาถงสญลกษณหรอเครองหมาย อย. บนผลตภณฑสขภาพ การพจารณาทฉลากสขภาพ หรอฉลากโภชนาการกอนซอผลตภณฑสขภาพ รวมไปถงคณลกษณะอนทพงประสงค โดยจากทศทางของความสมพนธตางชใหทราบวา อย. ไดด าเนนการมาถกทางเพยงแตผลของการด าเนนงานยงไมเปนทประจกษนก และตองยอมรบวา ภาระงานในการปรบทศนคตและพฤตกรรมของบคคลเปนสงทท าไดไมงายนก จ าเปนตองอาศยเวลาและการด าเนนการอยางตอเนอง ประกอบกบยงมผบรโภคจ านวนไมนอยไมตระหนกถง รวมถงยงเขาไมถงขอมลขาวสาร ทขอคนพบในสวนนถอเปนขอมลทสามารถน าไปใชประโยชนเพอการก าหนดทศทางการท างานในอนาคต สามารถยด

v

ทศทางการท างานในลกษณะเดมเพยงแตเพมความเขมขน รวมถงเทคนควธการสอสารเชงรกทใช กลยทธสาร โดยเนนเนอหา รปแบบ ชองทางสงสาร ฯลฯ ใหเขาถงกลมเปาหมายไดมากยงขน

สารบญ

หนา บทสรปผบรหาร I สารบญ vi บทท 1 : ความส าคญของปญหา 1

วตถประสงคการวจย 2 ขอบเขตของงานวจย 3 นยามศพทเพอปฎบตการวจย 3 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 4

บทท 2 : แนวคด ทฤษฎและวรรณกรรมกบงานวจยทเกยวของ 5 บทท 3 : ระเบยบวธวจย 13

ขอมลและระเบยบวธการวจย 13 - ระเบยบวธการวจยในเชงปรมาณ 13 - การวจยในเชงคณภาพ 15 ระยะเวลาการด าเนนงาน 16

บทท 4 : ผลการส ารวจขอมล 17 คณลกษณะทวไปของกลมตวอยาง 17 สถานการณทวไปและพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสม 22 ความนยมในการบรโภคผลตภณฑสขภาพประเภทตาง ๆ 28 ผลกระทบขางเคยงและไมพงประสงคทเกดจากการใชผลตภณฑสขภาพ 30 การรบรขาวสาร และทศนคตเกยวกบการบรโภคผลตภณฑสขภาพ 31 การปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ 37 ปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ 42

บทท 5 : บทวจารณ สรปและขอเสนอแนะ 47 บรรณานกรม 52 ภาคผนวก 55

vii

สารบญตาราง

ตารางท หนา

1 จ านวน รอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามคณลกษณะสวนบคคล 18 2 จ านวน รอยละ และคาเฉลยพฤตกรรมการใชผลตภณฑสขภาพ 29 3 จ านวน รอยละการประสบอาการแพ จ าแนกตามประสบการณทไดรบ 30 4 คาเฉลยคานยม ทศนคตเกยวกบการตดสนใจซอผลตภณฑสขภาพ จ าแนกตามการไดยนหรอ

เหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย. ในรอบ 1 ปทผานมา 35

5 รอยละ และคาเฉลยพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ จ าแนกตามการรบร และระดบการปรบความรสพฤตกรรม

38

6 คาเฉลยการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพกอนและหลงไดรบความรจาก อย.

39

7 คาสมประสทธสหสมพนธถดถอยจากการวเคราะหสมการโลจสตกส(Logistic Regression Analysis) เพอตรวจสอบปจจยทจะมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรม

42

8 คาสมประสทธสหสมพนธถดถอยจากการวเคราะหสมการโลจสตกส (Logistic Regression Analysis) เพอตรวจสอบกลยทธในการถายทอดความรทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรม

44

viii

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1 แสดงรอยละพฤตกรรมการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทมเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. เทานน

23

2 แสดงรอยละการดวนหมดอาย หรอ วนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพกอนตดสนใจซอ 24 3 แสดงรอยละการอานฉลากผลตภณฑสขภาพกอนตดสนใจซอทกครง 25 4 แสดงรอยละการดเครองหมายหรอสญลกษณ อย. และดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคใน

บางชนดผลตภณฑ 26

5 แสดงรอยละพฤตกรรมการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทมเครองหมายหรอสญลกษณ อย. เทานนในบางชนดผลตภณฑ

27

6 แสดงรอยละพฤตกรรมการดวนหมดอาย หรอ วนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพกอนตดสนใจซอในบางชนดผลตภณฑ

28

7 แสดงอาการทไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ 31 8 แสดงการไดยนหรอเหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย. ในรอบ 1 ปทผานมา 32 9 แสดงคาเฉลยของประเดนการใหความส าคญกอนการตดสนใจซอผลตภณฑสขภาพของ

ผบรโภค 34

10 แสดงรอยละของการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค หลงไดรบความรจาก อย.

40

11 แสดงระดบการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค หลงไดรบความรจาก อย.

40

12 แสดงรอยละประเดนของการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค หลงไดรบความรจาก อย.

41

13 แสดงระดบคะแนนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค 48 14 ระดบการใหความส าคญในประเดนตางๆ ในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพของผบรโภค 49

บทท 1

ความส าคญของปญหา

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ผลตภณฑสขภาพ อนไดแก อาหาร ยา เครองส าอาง เครองมอแพทย วตถเสพตด และวตถอนตราย ทใชในบานเรอน สวนหนงเปนสงจ าเปนทใชในชวตประจ าวน ผบรโภคจะตองสมผสและบรโภคทกวน ดงนน การบรโภคอยางปลอดภยและเปนประโยชนตอรางกายจงเปนเรองส าคญอยางยง โดยเฉพาะในปจจบนทความกาวหนาทางเทคโนโลยและการสงเสรมการคาเสร ผประกอบธรกจมจ านวนมาก ท าใหเกดการแขงขนทางการคาสง ผประกอบการพยายามผลตและพฒนาสนคาเพอตอบสนองความตองการของผบรโภค รวมถงมการสรางแรงจงใจเพอดงดดใหผบรโภคหนมาใชผลตภณฑของตน เพอใหมยอดจ าหนายมากทสด ทงน ไมวาจะโดยการโฆษณาทางสอตาง ๆ บางครงกหลอกลวงหรอโออวดเกนจรง หรอการใหขาวสาร ขอเทจจรงเพยงดานเดยว ท าใหผบรโภคสบสนและเขาใจผด หรอการใชวตถดบทไมมคณภาพ เพอใหราคาสนคาถก มของแจก ของแถม เหลาน ลวนมสวนสงเสรมใหเกดพฤตกรรมการบรโภคทไมถกตองทงสน หากผบรโภคมพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทไมเหมาะสมแลว อาจท าใหผบรโภคตองสญเสยเงนจ านวนมาก หรอหากเปนผปวย นอกจากท าใหเสยเงน เสยเวลา เสยโอกาสในการรกษาแลว อาจท าใหไดรบอนตรายจากผลตภณฑนน ๆ อกดวย แตหากผบรโภคมความร รเทาทนผประกอบธรกจ รจกเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพทมคณภาพ มาตรฐานและปลอดภย รวมถงมพฤตกรรมการบรโภคทถกตองเหมาะสมแลว ยอมท าใหมสขภาพด แขงแรง ลดความเสยงในการเกดปญหาสขภาพจากโรคเรอรง น าไปสการมคณภาพชวตทดตอไป

ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาเปนหนวยงานทรบผดชอบในการคมครองผบรโภค เพอใหผบรโภคไดใชผลตภณฑสขภาพทด มคณภาพมาตรฐาน และมความปลอดภย นอกจากการก ากบดแลและตรวจสอบผลตภณฑสขภาพ เพอใหผลตภณฑสขภาพทออกสทองตลาดมคณภาพมาตรฐานแลว การ พฒนาผบรโภคใหมศกยภาพในการเลอกซอ เลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพทมประโยชนและปลอดภยกมสวนส าคญอยางยง แตดวยขอจ ากดทางดานบคลากรและงบประมาณ ท าใหส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาไมสามารถด าเนนการก ากบดแล และตรวจสอบผลตภณฑสขภาพไดอยางทวถงทกพนทและไมสามารถระวงภยใหผบรโภคไดตลอดเวลา จงจ าเปนตองตดอาวธทางปญญาใหแกผบรโภค เพอพฒนาศกยภาพผบรโภคใหสามารถดแลคมครองตนเองและครอบครวใหบรโภคผลตภณฑสขภาพไดอยางปลอดภยและมพฤตกรรมการบรโภคเพอสขภาพโดยการถายทอดองคความรดานผลตภณฑสขภาพใหกบผบรโภค เชน การเผยแพรขอมลขาวสารและความรทถกตอง ทนเหตการณ ใหรบทราบ และใชเปนขอมลในการพจารณาเลอกซอเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพอยางเหมาะสมและปลอดภย รวมทงการรณรงคใหผบรโภคมพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตองโดยการด าเนนโครงการตาง ๆ เชน โครงการ อย.นอย, โครงการอาหารปลอดภย, โครงการ

2

อยาหลงเชองาย, โครงการพฒนาการมสวนรวมของประชาชนในการด าเนนงานของส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา และโครงการพฒนาเครอขายคมครองผบรโภค

ทงนการทราบถงสถานการณพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพในปจจบน จะสงผลใหส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา สามารถน าขอมลทไดไปใชในการวางแผนก าหนดเนอหาความร รปแบบการน าเสนอ และระยะเวลาในการน าเสนอของการถายทอดองคความรดานผลตภณฑสขภาพใหกบผบรโภคและการรณรงคใหผบรโภคมพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตอง จนสงผลใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมของกลมเปาหมาย จากเหตผลทส าคญดงกลาวน การวจยครงนจงมค าถามการวจยทจะท าการศกษาวาสถานการณพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพในปจจบนเปนอยางไรบาง ประชาชนผบรโภคมความนยมบรโภคในมตใดบาง นอกจากน คานยมและทศนคตตอผลตภณฑสขภาพเปนแบบใด ผลตภณฑแบบใดเปนทไดรบความนยมสง ขณะทพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทควรไดรบการแกไขมแบบใดบาง เพราะอะไร ขอคนพบทส าคญจากการวจยจะสามารถน ามาใชชน าส าหรบการก าหนดนโยบาย ยทธศาสตร ตลอดจนวธการตาง ๆ เพอพฒนาพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของประชาชนใหเหมาะสมตอไป ดงนนจงก าหนดวตถประสงคการวจยไวดงตอไปน

วตถประสงคการวจย

เปาหมายสงสดของการวจยนเนนทการน าผลการวจยไปใชชน านโยบายและแนวทางปฏบตเพอ การสงเสรมใหเกดการถายทอดองคความรดานผลตภณฑสขภาพ รณรงคใหบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตอง เหมาะสม พรอมกบเจาะจงไปสการกอใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตอง ดงนน การวจยนจงก าหนดวตถประสงคการวจยไวดงน

1. เพอศกษาและวเคราะหสถานการณพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพในปจจบน 2. เพอพจารณาและวเคราะหถงคานยม ตลอดจนทศนคตของผบรโภคตอผลตภณฑสขภาพ

ในปจจบน 3. เพอคนหาประเภทของผลตภณฑสขภาพทไดรบความนยมในการบรโภคในปจจบน พรอมกบ

พจารณาถงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทควรไดรบการแกไข 4. เพอคนหาและวเคราะหถงปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑ

สขภาพของผบรโภคในปจจบน

3

ขอบเขตของโครงการวจย

1. ขอบเขตดานประชากรและกลมตวอยาง ส าหรบการศกษาครงนคอ ผบรโภคทเปนกลมตวอยางคอ ประชาชนทวไปทงเพศชายและ

เพศหญง ทมอายอยระหวาง 11 – 64 ป ทวประเทศ ใชวธการสมตวอยางแบบหลายขนตอน (Multistage Stratified Random Sampling) โดยรายละเอยดจะน าเสนอตอไปในสวนทบรรยายเกยวกบขอมลและระเบยบวธการวจย

2. ขอบเขตดานเนอหา เนอหาทส าคญจะเนนทการวเคราะหสถานการณพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ

ในปจจบน พรอมกบคนหาความนยมในการบรโภคผลตภณฑสขภาพ และชนดผลตภณฑท ไดรบนยม นอกจากนยงจะวเคราะหถงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทควรไดรบการแกไข ตลอดจนการคนหาปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภคในปจจบนดวย

นยามศพทเพอปฎบตการวจย

ผลตภณฑสขภาพ ส าหรบการวจยครงนหมายถง ผลตภณฑทอยในการก ากบดแลของส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา เชน ยา อาหาร เครองส าอาง วตถอนตราย เครองมอแพทย วตถเสพตด เปนตน ทงนการจ าแนกประเภทของผลตภณฑสขภาพครงน จะก าหนดตามเอกสารคมอการตรวจสอบเฝาระวงโฆษณาผลตภณฑสขภาพเบองตน จากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

ยา หมายถง ยารกษาโรคชนดตาง ๆ ทงทเปนยาแผนปจจบน ยาแผนโบราณ และยาแผนปจจบนเฉพาะยาบรรจเสรจทไมใชยาอนตราย หรอยาควบคมพเศษ

อาหาร หมายถง อาหารในภาชนะบรรจทปดสนท กาแฟปรงส าเรจ เครองดมผสมสารสกดตาง ๆ ผลตภณฑเสรมอาหารตาง ๆ เชน ใยอาหารชนดเมด ไคโตซาน สารสกดจากสมแขก โคเอนไซมควเทน กลตาไทโอน สารสกดจากถวขาว น าคลอโรฟลล เปนตน

เครองส าอาง หมายถง ผลตภณฑท าความสะอาดผวหนา ครมหรอโลชนบ ารงผว ครมรองพน แปงทาหนา ลปสตก ททาตา/แกม ครมกนแดด น าหอม ผลตภณฑยอมผม เจลแตงผม ผลตภณฑทาเลบ ฯลฯ

วตถอนตรายทใชในบานเรอน หมายถง ผลตภณฑปองกนและก าจดแมลงในบานเรอน ผลตภณฑซกผาชนดเหลว ผลตภณฑท าความสะอาดหองน า ผลตภณฑลบค าผด ฯลฯ

เครองมอแพทย หมายถง ถงยางอนามย เกาอไฟฟาสถต คอนแทคเลนส รวมถงคอนแทคเลนสแฟชน เครองนวด ทนอนแมเหลก พลาสเตอรแมเหลก เครองสนสะเทอน ฯลฯ

4

วตถเสพตด หมายถง ยาเสพตดทมการใชประโยชนทางการแพทย เชน มอรฟน ฝนยา หรอ วตถทออกฤทธตอจตและประสาท เชน ยานอนหลบ ยาลดความอวนบางชนด แมแตสารระเหยจ าพวก ทนเนอร แลกเกอร กาวยาง ฯลฯ กจดเปนวตถเสพตดเชนกน

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา สามารถน าผลการวจยไปใชในการวางแผนและปรบปรงยทธศาสตรการด าเนนงาน พรอมกบจะสามารถน าไปใชเพอการปรบเปลยนวธการในการปรบแกพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของประชาชนชาวไทยใหเหมาะสมและถกตองตามเพศและวยไดดยงขน

2. ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา สามารถน าผลการวจยไปใช เพอการวางกลยทธในการใหความรกบประชาชนไดถกวธ และตรงกลมเปาหมายทงเพศชายและเพศหญง ทส าคญคอ ตามกลมอาย และตามเขตทอยอาศยตาง ๆ ทแตกตางกนตามลกษณะภมศาสตรดวย

บทท 2

แนวคด ทฤษฎและวรรณกรรมกบงานวจยทเกยวของ

งานวจยนมแนวคดทส าคญในการศกษาเกยวกบพฤตกรรมของผบรโภคทมตอผลตภณฑสขภาพ โดยเนนทองคความรทางดานพฤตกรรมศาสตร จตวทยา สงคมวทยาในเรองพฤตกรรมและการปรบเปลยนพฤตกรรมทเกยวของกบการบรโภคผลตภณฑสขภาพ เพอใหทราบถงผลของการเปลยนแปลงทางสงคมทสงผลพฤตกรรมสขภาพในสถานการณปจจบน

Sigmund Freud (1856-1939) บดาทางจตวเคราะหไดกลาวไววา แรงผลกดนทมาจากภายในตวตนของบคคลจะกอใหเกดการจงใจและกระตนใหเกดการตดสนใจเพอกระท าและเขารวมในพฤตกรรมทตนเองตองการ นนคอ ในหลกการนทจะเปนการพจารณาถงพฤตกรรมของผบรโภคทมตอผลตภณฑสขภาพ กคอ การวจยนมแนวคดทจะท าการศกษาและวเคราะหเรมตนจาก การไดรบขอมลขาวสารทเผยแพร จากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ไปจนถงพฤตกรรมการซอ แหลงทซอ และการใช นอกจากหล กการทางทฤษฎทก าหนดไวจาก Sigmund Freud ดงกลาวขางตนแลว

ทฤษฎหลกทน ามาใชเปนแนวทางและสนบสนนในการศกษาครงน อกทฤษฎหนงคอ ทฤษฎ การเปลยนแปลง (Theory of Change) ทมฐานทางความคดวา เมอบคคลมความร (knowledge) กจะน ามาสการมทศนคตทดตอสงนน (Attitude) แลวในทสดกจะน ามาสการปฏบต (Practice)

ขณะททฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคม (Social cognitive theory) ของ Bandura (1989)1 ทเกยวของกบเนอในค าถามวจยในประเดนทเกยวของกบปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภค โดย Bandura มความเชอวา พฤตกรรมของคนเกดขนและเปลยนแปลง เนองจากปจจยทางสภาพแวดลอม และปจจยสวนบคคล ทเรมตงแตการม ปญญา ชวภาพ และสงภายในอน ๆ รวมดวย อนง นอกเหนอจากหลกคดในเชงทฤษฎขางตนแลว ทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social learning theory) ของ Robbins(2003)2 ยงสามารถน ามาใชสนบสนนในการศกษาครงนไดอก เพราะมเนอหาทส าคญระบวา การเรยนรหรอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลเกดจากการสงเกตและการเลยนแบบจากตนแบบ สงแวดลอม เหตการณ และสถานการณทบคคลมความสนใจ กลาวคอ บคคลจะมกระบวนการเลยนแบบ ทประกอบดวย 4 กระบวนการส าคญ คอ

1. กระบวนการความสนใจ (attentional process) คอ กระบวนการทบคคลรสกสนใจในตวแบบ และสถานการณทเกดขน ทงน เนองจากผเรยนเหนวาตวแบบและสถานการณดงกลาวเปนเรองส าคญ ตลอดจนเหนวาตวแบบนนมความเหมอนกบผเรยน

2. กระบวนการความจ า (retention process) คอ กระบวนการในการจดจ าพฤตกรรมของตวแบบไดด ซงจะท าใหสามารถเลยนแบบและถายทอดแบบมาไดงาย

6

3. กระบวนการการแสดงออก (motor and reproduction process) คอ กระบวนการท าตามพฤตกรรมของตวแบบ ซงหมายความวา ภายหลงจากทผเรยนไดสงเกตพฤตกรรมของตวแบบแลวจะแสดงพฤตกรรมตามอยางตวแบบ

4. กระบวนการเสรมแรง (reinforcement process) หมายถง หากมการเสรมแรง เชน การใหรางวลตอพฤตกรรมหนง ๆ จะท าใหบคคลใหความสนใจในพฤตกรรมแบบนนเพมขน เรยนรดขน และแสดงพฤตกรรมนนบอยครงขน

จากทง 4 กระบวนการทอางถง กลาวไดวาปจจยทมผลตอพฤตกรรมนอกเหนอจากปจจยทางสภาพแวดลอม และปจจยสวนบคคลแลว ตวแบบและสถานการณตางมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมอยางมาก ทงนหากผลจากการวจยสามารถระบถงปจจยตาง ๆ ทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคไดชดเจน จะสงผลใหสามารถปรบเทคนคการถายทอดองคความรดานผลตภณฑสขภาพใหกบผบรโภค และการรณรงคใหผบรโภคมพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตองไดอยางมประสทธภาพมากขน

อกทฤษฎหนงทเปนฐานคดทส าคญในการศกษาเรองนคอ ทฤษฎพฤตกรรมของผบรโภค (Consumer Behavioral Theory) ทใหความส าคญกบแรงกระตนของความประสงคทจะบรโภค เชน มความจ าเปนตองบรโภคอยางยง โดยสงเหลานไดแก ความจ าเปนพนฐานสประการ (Basic minimum needs) อนประกอบดวย อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค และ/หรอ สนคาฟมเฟอย ทมความตองการใชเพอการยกฐานะทางเศรษฐกจและสงคมของตนเองใหดดขน เพอความสวยงาม เพอดงดดความสนใจของสมาชกในหมและสงคมทตนสงกด ดงนนอาจพจารณาไดวา ในการเลอกใชผลตภณฑสขภาพไมเพยงแตทจะเกดจากความจ าเปนทตองใช (Hauser, M., Nussbeck, F. W. and Jonas, K., 2013) แตยงเกยวโยงมาจากปจจยทส าคญ เชน ฐานะทางเศรษฐกจและสงคม ลทธความเชอ การเขาถง การมก าลงซอ ความศรทธาในผลตภณฑ ตลอดจนผลทเกดจากการไดรบขอมลขาวสารทได ไดแก การโฆษณา และการประชาสมพนธทมทงการไดรบขอมลขาวสารแบบทางเดยว (One-way communication) ทมกพบจากการรบฟงจากวทยกระจายเสยง รบชมจากโทรทศน การอานจากหนงสอพมพและสอสงพมพ เปนตน กบการไดรบขอมลขาวสารแบบสองทาง (Two-way communication) ทได ไดแก การรบทราบขอมลขาวสารจากตวแทนจ าหนาย มการปฏสมพนธระหวางผซอและผใหขอมลแลวน าสการตดสนใจเลอกใชและซอในทสด (Algesheimer, R. & Gurau C., 2008)

นอกจากนน สงทมอทธพลตอพฤตกรรมของผบรโภคททฤษฎนวางหลกการไวคอ ในการตดสนใจเลอกซอผลตภณฑสขภาพ ผบรโภคจะเนนพจารณาถงก าลงซอ (Purchasing power) ของตนเองกอน เชน เมอมการกลาวถง มกจะสามารถอธบายไดวาเปนผลมาจากรายได ฐานะทางการเงน (Lai, W. A., 1995) ในประเดนนคลายจะวางหลกการในทศทางการตลาดไววา พฤตกรรมในการบรโภคและการตดสนใจเลอกใชจะไมขนอยกบการเขาถงแหลงบรการและแหลงจ าหนายอยางเดยว แตยงขนอยกบชนชนของบคคลและครอบครวดวย (Social class) ทหลงจากนนจงจะใหความส าคญกบความสอดคลองกบสถานะทางเศรษฐกจและสงคมของ

7

ตนเอง (Socioeconomic status) วฒนธรรม (Cultural) ความเชอ (believe) ประเพณ (Tradition) รวมถงรสนยม (Taste) และคานยมดวย (Social values) นนคอ เนนในขอคดทส าคญในดานการพจารณาถงอรรถประโยชนสงสดทตนเองจะไดรบ (Maximization utilization) อาท เกยรต การยอมรบ การมหนามตาในสงคม การเปนคนทนสมย ไปพรอมกบประโยชนทจะเกดขนโดยตรงจากชนดและประเภทของผลตภณฑ เปนสงส าคญในระดบตน ๆ เมอตดสนใจซอ (Leonard, T., McKillop, C., Carson, J. A. & Shuval, K., 2014)

ในทฤษฎพฤตกรรมของผบรโภคน ยงมการอธบายไวอกวา การคนหาแหลงขอมลเกยวกบสนคาทตองการ เชน การสอบถามจากเพอนสนท ญาต พนอง เพอนรวมงาน การอานจากนตยสาร หนงสอพมพ แผนพบ ใบปลวและสงพมพ การสบคนทางสอออนไลน ฯลฯ กเปนพฤตกรรมทส าคญยงอนหนงทมกปรากฏใหพบเหนอยเสมอในกลมผบรโภค ทงทอาศยอยในเขตเมองและในเขตชนบท (Li, Na and Zhang, Ping., 2002) ดงนน จากขอสงเกตในเชงทฤษฎ จงกอใหเกด การกระจายของสนคาตาง ๆ ทงความหลากหลายของประเภท ชนด ราคาจ าหนาย สรรพคณ ฯลฯ ตลอดจนมากมายดวยตวเลอก (Choices) เพอใหเขาถงผบรโภคโดยเรวทสด เพราะการเขาถงของทรพยากรตาง ๆ สผบรโภคทเปนทงอาหาร ผลตภณฑสขภาพ และสงของทงทจ าเปนตองใช และ/หรอสนคาฟมเฟอย เชน น าหอม เครองประทนผว ครมนวดหนา น ายาลางมอ ครมทากนแดด น ายาลางจาน ฯลฯ ทเกดจากการรบรขอมลขาวสาร เชน การกระตนของกระแสการตลาด ทไดแก การสงเสรมการขาย การสอสารทางการตลาดของผผลตและตวแทนจ าหนาย ทเนนการด าเนนการตามหลกการสวนประสมการตลาด (Marketing mixed) ทใหความส าคญกบสถานทจ าหนาย ราคา ลกษณะผลตภณฑ และการสงเสรมการขาย (Jason M. Carpenter Marguerite Moore., 2006) ทมกพบเหนในดานการมสงของสมนาคณ ฯลฯ ตางกเปนปจจยทส าคญมากและพบไดในทกสงคมวามอทธพลตอการตดสนใจเลอกซอ ตลอดจนใชสนคาของผบรโภคในเชงประจกษตลอดมา (Souiden, N. & Diagne, M., 2009)

ดงนน จะเหนวากระแสการโหมสนบสนนใหผบรโภคนยมบรโภคสนคาตาง ๆ จงมมากขน ขณะทบทบาทของการควบคมและการก ากบผผลตและตวแทนจ าหนายดวยการใชวธการสอสารพฤตกรรมในการเลอกซอสนคาทเหมาะสม เพอเปนการน าเสนอทางเลอกใหผบรโภคไดทราบในแนวทางและวธการเลอกทจะน าไปสชองทางในการตดสนใจเลอกซอและบรโภคไดอยางถกตองตามหลกการทควรจะเปนกลบตองเดนตามหลง กาวไมทนกลยทธทางการตลาดและการโฆษณาชวนเชอ หลงจากทผผลตและตวแทนจ าหนายไดท าการวางตลาดสนคาไปแลว ทงนเพราะในฝายผผลตและตวแทนจ าหนายทงหลายตางใหความส าคญกบทฤษฎทชน าถงพฤตกรรมของผบรโภคทงสน เขาใจในบรบททางสงคม ลทธความเชอ การยอมรบ รสนยม ตลอดจนความจ าเปนในการใช พรอมกบใชวธการสอสารทางการตลาดเขาชวยในการสนบสนนและใชการสงเสรมการขายตามแบบแผนของการโฆษณาชวนเชอดวย (Propagandas) ทมไดใสใจในดานของความถกตองทางจรรยาบรรณและจรยธรรมในการสอสาร ทตองเคารพในสทธของผรบสารและแนวทาง เนอหาของการสอสาร แตกลบใหความส าคญกบแนวคดของทนนยมเปนส าคญ เชน เนนยอดขายและก าไร ดงนนจงเหนไดวากระแสการบรโภคผลตภณฑสขภาพขณะนไมเพยงแตเกดขนจากความจ าเปนทตองใชแตเกดจากผลของการสอสาร

8

ทางการตลาดดวย และมกพบวาผลตภณฑทไมมคณภาพ ดอยสรรพคณ ฯลฯ จะใชวธการสอสารทางการตลาดอยางมาก เมอเปรยบเทยบกบสนคาทมมาตรฐานและไดรบการรบรองจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาของประเทศ (Cherrier, H., 2005)

ดวยเหตผลนจงพบเหนในเชงประจกษไดวา ความแตกตางทงในดานปจจยทางประชากรศาสตร สถานะทางเศรษฐกจและสงคมของบคคล วฒนธรรม ความเชอ ประเพณ รสนยม การเขาถงแหลงทรพยากร เชน สถานทจ าหนาย รานคา ฯลฯ ตางมผลตอความแตกตางในพฤตกรรมการบรโภคทงสน (Liu, W. Y., Lin, C.C., Lee, Y.S. & Deng, D.J., 2013) และทนาสนใจอกอยางหนงคอ ในความแตกตางของมตตาง ๆ ทงในดานสถานะทางเศรษฐกจและสงคมของผบรโภคน กมผลตอความแตกตางในการเขาถงชองทางการสอสาร เชน วทย โทรทศน อาสาสมคร ฯลฯ ทท าการเผยแพรทงทเปนการใหความรทถกตองในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพ อาท การพจารณาลกษณะบรรจภณฑ การดวนหมดอาย การดฉลากโภชนาการ และการโฆษณาชวนเชอ เชน การไดรบขาวสารทางวทย รายการโทรทศน การเขาถงผซอของพนกงานขายแบบขายตรง ฯลฯ ดวย (Tilman A. Schenk, Günter Löffler, Jürgen Rauh., 2007) ดงนนในล าดบถดไปนจะขอกลาวถงผลงานวจยทผานมาทงในเชงวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของกบพฤตกรรมของผบรโภคส าหรบการใชผลตภณฑสขภาพดงรายละเอยดตอไปน

ประเดนทนาสนใจเมอพจารณาถงพฤตกรรมของผบรโภคคอ ไมเพยงแตจะเกยวของกบการไดรบขอมลขาวสารเกยวกบสนคาทตนเองสนใจและตองการแลว ยงเกยวของกบกระบวนการของการคนหาขอมลขาวสารของสนคาทตองการดวย ทงทเปนสนคาทจ าเปนตองใช (Needs) และทเปนสนคาฟมเฟอย (Tse, D. K., Wong, J. K. & Tan, C. T., 1988) และเมอรบทราบในรายละเอยดของสนคาทเขาขายตามประสงค เชน สรรพคณ สถานทจ าหนาย ราคา หมายเลขตดตอสอบถาม ฯลฯ ผบรโภคกจะน ามาสขนตอนในการประมวลภายในจตใจของตนเองดวยการพจารณาไตรตรองถงความจ าเปนทจะตดสนใจซอ วาแทจรงแลวตองการหรอไม ก าลงซอมมากเพยงพอหรอไมอยางไร ขนาดบรรจภณฑเหมาะสมกบตนเองหรอเปลา หากเปนไปตามความตองการและสามารถซอไดกจะตดสนใจเลอกและซอในทสด (Wilcock, A., Pun, M., Khanona, J. & Aung, M., 2004) ดงนน จากขอคนพบตามประเดนดงกลาวน สามารถทจะชน าไดวา อทธพลของการสอสารเพอการตลาดมผลตอพฤตกรรมของผบรโภคเปนล าดบตน ๆ อยางแทจรง เพราะเกยวของกบการเลอกใชและตดสนใจซอ ดวยเหตผลนรายละเอยดทจะน าเสนอในล าดบตอไป จงจะเรมตนพจารณาใหเหนถงผลการศกษาในดานอทธพลของสอตอพฤตกรรมของผบรโภคตามเนอหาทางวชาการตอไปน

หากพจารณาถงผลงานวจยทผาน ๆ มาทงในประเทศไทยและตางประเทศ ในทกมมและทกทวปของโลก ตางใหขอคนพบทคลายคลงกนและสอดคลองตองกนในลกษณะทสนบสนนซงกนและกนในประเดนทวา การกระตนจากภายนอก เชน ผลของการกระตนจากกระบวนการและกลยทธการสอสารทางการตลาดทงจากผผลตและจากตวแทนจ าหนายทอาศยชองทางตามหลกการทฤษฎพฤตกรรมของผบรโภคทวางหลกไววา ผบรโภคจะใหความส าคญกบขอมลขาวสารของสนคา เชน สรรพคณ ราคา สถานทจ าหนาย การสงเสรมการขาย ทตองการบรโภคเปนล าดบตนกอน หลงจากนนจงจะท าการวเคราะหดานก าลงซอของตนดวยการ

9

พจารณาถงความสามารถในการจายทงทเปนแบบการจายสด และอาศยเครดต แลวจงตดสนใจซอและใช นนคอ พฤตกรรมของการบรโภคในยคปจจบนทมการใชขอมลขาวสารผานชองทางการสอสารหลากหลายชนดและประเภทอยางแพรหลาย จงถกก าหนดจากการไดรบขอมลขาวสารของผลตภณฑเปนอนดบแรก แหลงขอมลทไดรบ ไมเพยงแตสบคนดวยตนเอง แตยงไดจากบคคลใกลชด และเครอขายทางสงคม ตลอดจนผแทนจ าหนายแบบขายตรง (Direct sale representative) ดวย (Tilman A. Schenk, Günter Löffler, Jürgen Rauh., 2007)

และทนาสนใจอกประการหนงคอ การเขาถงผบรโภคในลกษณะตวแทนจ าหนายแบบขายตรง เชน มผแทนจ าหนายน าเสนอสนคาถงบานทอยอาศย ผน าเสนอสามารถอธบายสรรพคณตาง ๆ ของผลตภณฑสขภาพไดอยางละเอยด มการตอบค าถามตามทผบรโภคตองการทราบทเปนการสอสารสองทาง สามารถสรางแรงจงใจ เพมคณคาของความศรทธาและเชอมนในผลตภณฑสขภาพไดมาก มการเปดโอกาสใหเลอกประเภทของการช าระเงนทเปนทางเลอก เพอชวยในการดานบรหารก าลงซอของผบรโภค ถดมาคอ มการน าเสนอสนคาดวยการออกหนวยแสดงและมการสาธตและจ าหนายตามสถานทตาง ๆ (Demonstration & Exhibition and booth) เชน ในหางสรรพสนคา ตลาดสด ศนยกลางการแสดงสนคาเพอสขภาพ ตลาดนด มการโนมนาวจงใจผมศกยภาพในการซอดวยของก านล ของแถม แจกของช ารวย มการลดราคา การรบประกนในสรรพคณ ฯลฯ นนคอ การไดรบการสอสารจากบคคลใกลชด เครอขายทางสงคม และผแทนจ าหนายทน าเสนอขายตรงถงทพกอาศย ในลกษณะการท าการตลาดแบบเขาถงเชงรก (Proactive marketing) เนนการสรางความเชอมนในตวผลตภณฑ และผแทนจ าหนาย ทอาจสามารถสะทอนไดถงความส าเรจของการสอสารทางการตลาดในลกษณะการสอสารสองทางดวย (Two-way communication) ดงนนอาจพจารณาไดวาวธการสอสารของฝายการตลาด จงเปนเครองมอทส าคญทน าไปสการกระตนใหผบรโภคมความออนไหวทางจตใจ แลวสงผลสการพจารณาถงความจ าเปนทตองซอ และตองตดสนใจซอในทสด (Sumngern, C., Azeredo, Z., Subgranon, R., Matos, E. & Kijjoa, A., 2011)

จากตวอยางทเปนขอคนพบของผลงานวจยทผานมาสามารถอธบายไดวา พฤตกรรมของผบรโภคทมตอการเลอกใชผลตภณฑสขภาพในปจจบนน ลวนเปนผลสะทอนมาจากการไดรบขอมลขาวสารเปนหลก ถดมาจงเปนการตดสนใจและเลอกใชประเภทของผลตภณฑตามก าลงซอและชนชนของตน ตวอยางทสามารถพจารณาไดชดเจนคอ ในภาวะตลาดปจจบนจะเหนไดวาในกลมสนคาประเภทเดยวกน เชน วตถอนตราย ทไดแก น ายาลางจาน น ายาถพน น ายาท าความสะอาดหองน า ฯลฯ ตางมหลายยหอใหเลอก ความแตกตาง ไมเพยงแตทสตรอนเปนสวนผสม แตยงแตกตางในดานราคา และคณสมบตของผลตภณฑนน ๆ การมหลายตวเลอกนอาจอธบายไดวา เพอก าหนดลกษณะของสนคาใหสอดคลองกบลกษณะและสงทผบรโภคตองการใช พรอมกบเนนทความส าคญของก าลงซอตามชนชนของผบรโภคดวย และในการวดก าลงซอ โดยทวไปจะใหความส าคญกบรายได ลกษณะอาชพ ระดบการศกษา เขตทอยอาศย ฯลฯ (Jason M. Carpenter Marguerite Moore., 2006) หรอ อกตวอยางหนงทสามารถน ามาใชอธบายในปรากฎการณนใหเขาใจไดงายมากขนคอ ประเภทและชนดของยาแกปวด ยาลดไข ยาทาแผล ยาทาหลงจากแมลงสตวกดตอย ทพบวา ม

10

หลายยหอ หรอ หลายตวเลอกนนเอง ตางกขนอยกบก าลงซอ (Purchasing power) และชนชนทางสงคมของผบรโภคทงสน

เมอกลาวถงอทธพลของก าลงซอกบพฤตกรรมในการเลอกใชสนคาผลตภณฑสขภาพ จากบทบรรยายขางตน ดเหมอนวาก าลงซอทมกพจารณาจากรายได การมความนาเชอถอและเครดต จะมบทบาททส าคญมากอนหนง เพราะเกยวของกบอ านาจในการจาย อยางไรกตาม นกการตลาดหลายรายใหทศนะทนาสนใจไววา สามารถใชระบบของเครดตเขามาชวยเหลอก าลงซอทมอยางจ ากดในกลมผบรโภคทความสามารถในการจายมไมพอได เชน อาจก าหนดใหมหลกเกณฑส าหรบการผอนช าระ เปนการเปดโอกาสใหสามารถบรโภคสนคาไดอยางเทาเทยมกน ไมมชองวางใดเปนขอจ ากด (สายพณ วศลยางกร, อทธกร ข าเดช, 2554) กรณเชนนจะเหนวา ระบบการใหเครดตเงนเชอจงเขามามบทบาทและมความส าคญส าหรบการเพมอ านาจในการซอของผบรโภค และปรากฏการณนมกจะพบมากในการซอขายสนคาทส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาในหลายประเทศไมสามารถเขาถงและก ากบได เชนเดยวกนผบรโภคกไมสามารถตรวจสอบไดวาผลตภณฑดงกลาวนนไดผานการตรวจมาตรฐานสนคา ไดรบการรบรองแลวหรอไม เพราะไดยอมรบในสรรพคณทเกดจากการสอสารของผแทนจ าหนายแลว

ดงนนเมอพจารณาทอทธพลของก าลงซอตอพฤตกรรมการเลอกซอสนคาและใชสนคาของผบรโภค นกการตลาดทเชยวชาญส าหรบการวเคราะหพฤตกรรมการบรโภคของผบรโภค บางคนกลาววา ก าลงซอจะมแรงจงใจในการซอหรอไมซอผลตภณฑสขภาพมากกวา วฒนธรรม ความเชอ ขนบธรรมเนยม และประเพณของผบรโภคเสยอก เพราะหากชอบและตองการจะใช แตก าลงซอไมสามารถซอได กท าใหไมสามารถใชผลตภณฑสขภาพนนได เชน เครองส าอาง อาหารเสรมเพอสขภาพ วตามน เปนตน แตถาหากวาระบบการจ าหนายมชองทางเพมอ านาจซอ ดวยการเปดชองทางทางเครดตไว เชน การมตวแทนจ าหนายขายตรงถงบาน ดงทก าลงเปนทนยมในประเทศก าลงพฒนาหลายประเทศ ในการจ าหนายผลตภณฑสขภาพทน าเขาจากตางประเทศ อาหารเสรมเพอสขภาพ ยา วตามน ยาบ ารงรางกาย เครองส าอาง ฯลฯ อ านาจในการซอกจะเพมขน จากกรณดงกลาวน สถานะทางเศรษฐกจและสงคมของบคคลจงคลายจะเปนตวก าหนดทคดสรรอนหนงทสามารถเปนไดทงตวสนบสนนและตวขดขวางไมใหบรโภคสนคาบางอยางตามใจทตองการของผบรโภคได

สถานทจ าหนายและการเขาถงของสนคาสผบรโภคกบพฤตกรรมการเลอกซอและใชผลตภณฑสขภาพ

ชองทางจ าหนายสนคา หรอ ตลาด ถอไดวา เปนสถานททนาสนใจและมผลตอการตดสนใจ ในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพ ขอคนพบจากบทเรยนในหลาย ๆ สงคมทผานมา ทงในประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศองกฤษ ประเทศญปน ประเทศเกาหล ประเทศจน และ ประเทศอนเดย ชใหทราบอยางชดเจนวา ตลาดเปนสถานทจ าหนายสนคาทเขาถงผบรโภคมากทสด และมผลอยางมากในการเลอกซอสนคา ตลาด

11

เปรยบเสมอนแหลงวตถดบทกชนดทมไวจงใจใหผบรโภคเลอกสรร การแพรกระจายของตลาดเขาถงผบรโภคในลกษณะกลยทธทางการตลาดเชงรก ทงมผแทนจ าหนายแบบขายตรง และ การเขาถงชมชนแบบรานสะดวกซอ หรอหางสรรพสนคาแบบ Modern trade ตางมผลตอการกระจายสนคาผลตภณฑสขภาพสผบรโภคทงสน (ธญรตน จรสมปทา, 2551) การขาดแคลนของสนคาคลายกบจะเปนปญหารอง เพราะตางมทกชนดใหเลอกตามทตองการ เชน ไมเพยงแตจะมเครองส าอางใหเลอกซอและบรโภค วถตอนตราย ยา เครองมอแพทย เชน ปรอทวดไข เครองวดความดนโลหต ฯลฯ กสามารถหาซอไดตามหางสรรพสนคาแบบทนสมยน

นนคอ การมผลตภณฑสขภาพมากมาย หลากหลายชนดใหเลอก และมระบบการจดจ าหนายเขาถง ทเปนผลสะทอนจากการพฒนาโครงสรางพนฐานทจ าเปนในสงคม เชน การมถนนททนสมย การมระบบคมนาคมทเขาถงแหลงจ าหนายสนคา การมไฟฟาใช ท าใหผบรโภคไดรบขอมลขาวสารเกยวกบสนคาและสถานทจ าหนายไดเรว พฤตกรรมของผบรโภคจงมการปรบตวไปตามภาวะการแขงขนทางการตลาดของผลตภณฑสขภาพ จนถงขนาดมการอธบายวา “ปจจบนนพฤตกรรมผบรโภคเปนตวก าหนดพฤตกรรมการตลาด หรอ กลยทธการตลาดเปนตวก าหนดพฤตกรรมผบรโภคกนแน”

คงไมตองโตแยงหรอหาค าอธบายอน ๆ มาน าเสนอหากจะขอกลาววา ตลาดหรอชองทางจ าหนายสนคาประเภทผลตภณฑสขภาพสผบรโภคในปจจบนน มการปรบตวเขากบความสามารถในการซอและคณลกษณะทคดสรรของผบรโภค ตวอยางเชน ลกษณะและประเภทของสถานทจ าหนาย หรอตลาดตางมการปรบแตงใหเขาถงและสอดคลองกบสถานะทางเศรษฐกจและสงคม หรอ ชนชนของผซออยางยง เชน จะสามารถพจารณาไดจาก เกรด หรอ ระดบของหางสรรพสนคา ทมการออกแบบไวหลายลกษณะ เพราะตองการใหสามารถรองรบความแตกตางในชนชนของผบรโภคไดอยางเหมาะสม กลยทธทางการขายถกน ามาใชเพอแยงชงสวนแบงทางการตลาด (Market share) การเพมขดความสามารถในการเขาถงกลมผบรโภคและการใหความส าคญกบสมรรถนะและประสทธภาพในการแขงขน จงเปนสงทไมสามารถปฏเสธไดวาเปนกระบวนการทส าคญทฝายผผลตและตวแทนจ าหนายใชขดเกลาพฤตกรรมของผบรโภคใหเลอกตดสนใจซอสนคาของตน พฤตกรรมของผบรโภคจงเปรยบเสมอนตกอยในกลไกของการตลาด ทสามารถเลอกซอสนคาไดตามความตองการของผจดจ าหนาย แทนทจะเกดจากความตองการของตน

จากขอมลจากทฤษฎ เอกสารและวรรณกรรมทเกยวของขางตน ท าใหทราบถงองคความรดานผลตภณฑสขภาพใหกบผบรโภค ทงในแงทมาของพฤตกรรมตางๆ ทเกยวของกบการบรโภคผลตภณฑสขภาพอยางเหมาะสมและปลอดภย รวมทงการรณรงคใหผบรโภคมพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตองโดยการด าเนนโครงการตางๆ ทงนการทราบถงสถานการณพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพดงกลาว จะถกน ามาใชเพอก าหนดกรอบแนวคดเพอตอบค าถามวจยทจะท าการศกษาวา ในขณะนมปจจยใดบางทส าคญทสงผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภคในปจจบน ประชาชนผบรโภคมความนยมบรโภคผลตภณฑสขภาพทมความหลากหลายมตใดบาง นอกจากนคานยม และทศนคตตอผลตภณฑสขภาพเปนแบบใด ผลตภณฑแบบใดเปนทไดรบความนยมสง ขณะทพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทควรไดรบการแกไขมแบบใดบาง เพราะอะไร ขอคนพบทส าคญจากการวจยจะสามารถ

12

น ามาใชชน าให อย. ใชส าหรบก าหนดนโยบาย ยทธศาสตร และแนวทางปฏบต ตลอดจนวธการตาง ๆ เพอพฒนาพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของประชาชนใหเหมาะสมตอไป

บทท 3

ระเบยบวธวจย

ขอมลและระเบยบวธการวจย

การศกษาวจยนใชระเบยบวธการวจยแบบผสม ทเปนการบรณาการทงการวจยในเชงปรมาณทเนนการส ารวจ (Survey Research) และใชสถตชวยในการวเคราะหขอมล และการวจยในเชงคณภาพ (Qualitative Research) ทเนนการคนหาความรทเปนความจรงจากแหลงรากเงาอนมประสบการณและเหตการณจรง ทง ในระดบของผรและชมชน โดยล าดบตอไปนจะอธบายระเบยบวธการวจยในเชงปรมาณกอน หลงจากนน จะขออธบายระเบยบวธการวจยในเชงคณภาพ

1. ระเบยบวธการวจยในเชงปรมาณ

ส าหรบการวจยในเชงปรมาณจะมหลกการทส าคญอนเกยวของกบระเบยบวธการวจยดงตอไปน

1.1 ประชากรและกลมตวอยาง ประชากรส าหรบการวจยครงนคอ ประชาชนชาวไทยทมอายตงแต 11 ถง 64 ป ทงเพศหญงและเพศชาย

อาศยอยในเขตเมองและเขตชนบท ทจะแบงออกเปน 6 จงหวด กระจายตามภาคตาง ๆ ของประเทศไทย มจ านวนตวอยางทงสน 930 ตวอยาง โดยก าหนดใหแตละจงหวดเกบจ านวนตวอยางเทากน จงหวดละ 155 ตวอยาง รายละเอยดส าหรบวธการสมตวอยางมดงน

1.2 ตวอยางและวธการสมตวอยาง ในการสมตวอยาง จะท าการสมตวอยางแบบ Multistage Stratified Random Sampling ทจะ

ก าหนดใหประเทศไทยแบงออกเปน 6 ภาค คอ (1) ภาคเหนอ (2) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (3) ภาคกลาง (4) ภาคตะวนออก (5) ภาคใตตอนบน และ (6) ภาคใตตอนลาง

1.3 การแบงชนในระดบอ าเภอ ในแตละจงหวดจะแบงออกเปน 1 อ าเภอ และอ าเภอละ 2 ต าบล โดยจะใชวธการเลอกอ าเภอ และ

การเลอกต าบลดวยวธการจบฉลากเชนกน ตอมาจะท าการจบฉลาก ต าบลละ 2 หมบาน รวมจ านวนหมบาน ทวประเทศทงสน 24 หมบาน

14

1.4 การแบงชนในระดบต าบล ส าหรบการแบงชนในระดบต าบล จะแบงออกเปน ต าบลในเขตเมอง ทหมายถงเขตเทศบาลต าบล และ

ต าบลในเขตชนบททเปนการบรหารโดยองคการบรหารสวนต าบล นนคอจะเปนต าบลในเขตเมองจงหวดละ 1 ต าบล และต าบลในเขตชนบทจงหวดละ 1 ต าบลเชนกน รวมเปนต าบลในเขตเมองทงสน 6 ต าบล และเปนต าบลในเขตชนบททงสน 6 ต าบลเชนกน รวมทงสน 12 ต าบล

1.5 การแบงชนในระดบหมบาน จากการก าหนดใหอ าเภอละ 2 ต าบล (1 ต าบลในเขตเมอง และอก 1 ต าบลเปนเขตชนบท) ต าบลละ 2

หมบาน ดงนนจงสามารถสรปไดวาเปนหมบานในเขตเมองทงสน 12 หมบาน และเปนหมบานในเขตชนบททงสน 12 หมบาน รวมทงสน 24 หมบาน

1.6 จ านวนตวอยางจากแตละหมบาน เมอไดหมบานตวอยางแลว จะท าการสมตวอยางครวเรอนแบบ Systematic Random sampling

หมบานละ 39 หลงคาเรอน และจะเลอกตวอยางทเปนตวแทนจากหลงคาเรอน หลงคาเรอนละ 1 คน โดยจะเลอกบคคลดวยวธการจบฉลากเชนกน (ผทจบฉลากไดตองยนดเปนผใหการสมภาษณดวยความสมครใจ หากปฏเสธ การใหขอมลจะจบฉลากจนไดผแทนทยนดใหขอมล) (เกบเกน 6 ตวอยาง เพอปองกนแบบสอบถามช ารด) ดงนนจะเปนจ านวนตวอยางในระดบบคคลทงสน 936 ราย

1.7 แบบสอบถาม เครองมอทจะใชในการวจยครงน คอ แบบสอบถาม ทผานการทดสอบความนาเชอถอของแบบสอบถาม

เพอหาคาสมประสทธอลฟาของ ครอนบค (Cronbach) ในสวนของกลมเนอหาขอมลทมมาตรวดแบบ Likert’s scale นอกจากนในแบบส ารวจทเปนแบบสอบถามจะแบงออกเปนสวนตางๆ ทส าคญดงน

สวนท 1 เปนค าถามเกยวกบลกษณะสวนบคคล ทงในดานประชากรศาสตร สงคมและเศรษฐกจ ของบคคลและครวเรอนทอยอาศย โดยทวไปของผตอบแบบสอบถาม แบบสอบถามเปนลกษณะแบบเลอกตอบเพยงค าถามเดยว และเปนค าถามแบบปลายปด

สวนท 2 เปนค าถามเกยวกบการรบทราบขอมลขาวสาร เชน การสอสารทางการตลาดเพอสงคม ของส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ประกอบดวยค าถามปลายปดแบบ Likert’s Scale โดยมระดบการวดขอมลประเภทอนตรภาคชน (Interval Scale) ทแบงมาตรวดออกเปน 5 ระดบ เนนทรปแบบและวธการสอสารจาก อย.

15

สวนท 3 เปนค าถามเกยวกบพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค เชน ความนยม สถานทชอ ราคา ชนด ยหอ ฯลฯ แบบสอบถามเปนลกษณะถามแบบเลอกตอบเพยงค าถามเดยว และเปนค าถามแบบปลายปด โดยจะถามยอนอดตในรอบ 12 เดอนทผานมา และ ในปจจบน เพอการวเคราะหถงการปรบเปลยนพฤตกรรมทเกดขน

1.8 กาวเคราะหขอมลส าหรบการวจยในเชงปรมาณ การแสดงการกระจายของขอมล ส าหรบสถตทจะใชส าหรบการวเคราะหขอมลในเชงปรมาณในครงนไดแก สถตในเชงพรรณนาทจะใช

ส าหรบการอธบายลกษณะการกระจายของกลมตวอยาง และลกษณะการกระจายของขอมล ทจะประกอบดวย คาความถ คารอยละ คาเบยงเบนมาตรฐาน เปนตน

การทดสอบสมมตฐานทางสถต ในการทดสอบสมมตฐานทางสถต เชน ความแตกตางทางเพศกบทศนคตตอการบรโภคผลตภณฑสขภาพ

หรอ ความแตกตางทางเพศกบคานยมตอการบรโภคผลตภณฑสขภาพ หรอ ในมตอนๆ จะใช t-test, One-way ANOVA, ANCOVA, MANOVA, MACOVA และ Chi-Squared-test ทดสอบสมมตฐานทางสถต

การพยากรณและวเคราะหปจจยทมผลตอการเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพ ส าหรบสถตทจะใชส าหรบวเคราะหถงปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภค ผลตภณฑ

สขภาพจะใช Logistic Regression Analysis ภายใต สมการ Adjusted Proportional Probabilities หรอ สมการอน ๆ ทสอดคลองกบระดบการวดของขอมล ตลอดจน ลกษณะการกระจายของขอมลทเปนทงตวแปรอสระและตวแปรตาม

2. การวจยในเชงคณภาพ

ส าหรบการรวบรวมขอมลในเชงคณภาพ จะด าเนนการไปพรอมกบการรวบรวมขอมลในเชงปรมาณแบบขนานกนไป โดยจะแบงวธการรวบรวมขอมลออกเปน 2 แบบเพราะตองการตรวจสอบความแมนตรงของเนอหาขอมลทจะเนนถงคานยม ทศนคต การยอมรบ การเลอกผลตภณฑ รสนยม ตลอดจนมตต าง ๆ ทเปนเนอหาของการรบรขาวสาร โดยจะแบงวธการรวบรวมขอมลออกเปนดงน

2.1 การสนทนากลมแบบเจาะจง (Focus Group Discussion) จะจดจงหวดละ 2 กลม คอ หมบานในเขตเมองจงหวดละ 1 กลม และหมบานในเขตชนบทจงหวดละ 1

กลมเชนกน คณสมบตเบองตนของผทจะเขารวมสนทนากลมคอ อายระหวาง 20-49 ป ทงเพศหญงและเพศชาย

16

ผสมกน และเปนผทก าลงใชผลตภณฑสขภาพทนยมใชในปจจบน (จะท าการปรกษากบนกวชาการของส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาอกครงหนง) กลมละประมาณ 10 คน รวมจ านวนการสนทนากลมทงสน 12 กลม สมาชกผเขารวมสนทนากลมทงสนประมาณ 120 คน

2.2 การรวบรวมขอมลแบบสมภาษณเจาะลก (In-depth Interviews) เพอตรวจสอบคณภาพอนเปนเนอหาส าคญของขอมลจากการสนทนากลมวามความแมนตรง การวจยน

เลอกท าการใชขอมลดวยการตรวจสอบสามเสา (Triangular Check) จากการสมภาษณเดยวแบบเจาะลก ทจะท าการรวบรวมขอมลจากผบรโภคทงเพศหญงและเพศชาย อายระหวาง 20-49 ป ทอยอาศยในหมบานเขตเมอง และเขตชนบท จงหวดละประมาณ 10 ราย คอ เปนผอยอาศยในเขตเมองจงหวดละ 5 ราย และอยในเขตชนบทจงหวดละ 5 รายเชนกน รวมจ านวนผร (Key Informants) ส าหรบการสมภาษณเดยวแบบเจาะลกทงสน ทวประเทศ 60 คน

ระยะเวลาการด าเนนงาน

ในการศกษาครงนใชระยะเวลาด าเนนงานทงสน 8 เดอน ตงแตเดอนกมภาพนธ – กนยายน 2558

บทท 4 ผลการส ารวจขอมล

ผลการวเคราะหขอมลในสวนน เปนการน าเสนอขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) เพอแสดงใหเหนถงคณลกษณะทวไปทส าคญของกลมตวอยาง อนจะชวยท าใหสามารถเขาใจภาพรวมของชดขอมลตามตวแปรทส าคญดานคณลกษณะทางประชากร รายละเอยดดงน

4.1 คณลกษณะทวไปของกลมตวอยาง

การศกษาวจยปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค ในปจจบน ไดท าการเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางทเปนคนไทยอายระหวาง 11 ถง 64 ป จ านวน 961 คน แบงเปนเพศชาย 468 คน คดเปนรอยละ 48.7 เพศหญง 493 คน คดเปนรอยละ 51.3 อายเฉลยของกลมตวอยางเทากบ 41.5 ป (คาสวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 16.9) โดยกลมอาย 45-59 ป เปนกลมตวอยางทมสดสวนมากทสด คอ รอยละ 31.8 รองลงมาไดแก กลมอาย 15-29 ป และกลมอาย 30-44 ป (รอยละ 22.4 และ 20.7 ตามล าดบ)

เมอพจารณาคณลกษณะสวนบคคลและครวเรอนของกลมตวอยางตามสถานภาพสมรส พบวา กลมตวอยางทมสถานภาพสมรสมสดสวนมากกวากลมอน ๆ คอ รอยละ 63.0 รองลงมาไดแก กลมตวอยางทมสถานภาพโสดรอยละ 26.4 และกลมหมาย/หยา/แยก รอยละ 9.1 โดยมกลมตวอยางทมสถานภาพโสดครอยละ 1.6 หากพจารณาตามระดบการศกษาสงสด พบวา กลมตวอยางทเรยนจบระดบประถมศกษามสดสวนมากทสดคอรอยละ 44.7 รองลงมาไดแก กลมตวอยางทเรยนจบระดบมธยมศกษาตอนตน ระดบมธยมศกษาตอนปลาย/ปวช./ปวท. และระดบปรญญาตร (รอยละ 21.6, 20.9 และ 6.8 ตามล าดบ)

หากพจารณาคณลกษณะสวนบคคลและครวเรอนของกลมตวอยางตามการประกอบอาชพ พบวา กลมตวอยาง ทประกอบอาชพประกอบกจการสวนตว/คาขายแบบรานช ามสดสวนมากทสด คอ รอยละ 18.6 รองลงมาไดแก กลมตวอยางทประกอบอาชพเกษตรกรรม/กสกรรม นกเรยน/นสต/นกศกษา และรบจางทวไป (รอยละ 18.4, 16.1 และ 15.3 ตามล าดบ)

18

ตาราง 1 จ านวน รอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามคณลกษณะสวนบคคล

ลกษณะบคคล จ านวน รอยละ ลกษณะสวนบคคลและครวเรอน เพศ

ชาย 468 48.7 หญง 493 51.3

กลมอาย 11-14 ป 61 6.3 15-29 ป 215 22.4 30-44 ป 199 20.7 45-59 ป 306 31.8 60-64 ป 180 18.7 อายเฉลย = 41.5, S.D. 16.9

สถานภาพสมรส โสด 254 26.4 สมรส 605 63.0 หมาย 47 4.9 หยา 19 2.0 แยก 21 2.2

โสดค 15 1.6 ระดบการศกษาสงสด

ไมไดเรยน 8 0.8 ประถมศกษา 430 44.7 มธยมศกษาตอนตน 208 21.6 มธยมศกษาตอนปลาย/ปวช./ปวท. 201 20.9 อนปรญญา/ปวส. 45 4.7 ปรญญาตร 65 6.8 ปรญญาโท 4 0.4 ปรญญาเอก 0 0.0

19

ตาราง 1 (ตอ)

ลกษณะบคคล จ านวน รอยละ อาชพ

ไมมอาชพ/ไมไดประกอบอาชพ/ไมไดท างาน/แมบาน 135 14.0 ไมมงานท า/ก าลงหางาน/ก าลงหางาน/รองานอย 23 2.4 นกเรยน/นสต/นกศกษา 155 16.1 เกษตรกรรม/กสกรรม 177 18.4 ประกอบกจการสวนตว/คาขายแบบรานช า 179 18.6 ขาราชการ/รฐวสาหกจ/พนกงานมหาวทยาลย/พนกงานของรฐ 25 2.6 ลกจางราชการ/ลกจางรฐวสาหกจ/ลกจางองคกรปกครองสวนทองถน 22 2.3 ขาราชการบ านาญ 16 1.7 เกษยณราชการ/เกษยณรฐวสาหกจ (ไดเงนบ าเหนจ) 7 0.7 ขาราชการทองถน (อบจ./เทศบาล/อบต.) 2 0.2 พนกงานบรษทเอกชน/พนกงานโรงงานอตสาหกรรม 61 6.3 หาบเร/ขายของเร (ลอเลอนขายสนคา)/แผงลอย 9 0.9 มอเตอรไซครบจาง/ขบแทกซรบจาง/ขบรถสามลอรบจาง 1 0.1 อนๆ 2 0.2 รบจางทวไป 147 15.3

ลกษณะครอบครว ครอบครวเดยว 466 48.5 ครอบครวขยาย 495 51.5

จ านวนสมาชกครอบครว อยคนเดยว 19 2.0 2-3 คน 275 28.6 4-5 คน 445 46.3 6 คนขนไป 222 23.1 จ านวนสมาชกเฉลย = 4.4, S.D.1.7

20

ตาราง 1 (ตอ)

ลกษณะบคคล จ านวน รอยละ ภาษาทใชสอสารในครอบครว

ไทย 258 26.8 อสาน, ไทยโคราช, ลาว 252 26.2 เหนอ/ค าเมอง 158 16.4 ปกษใต/เจะเห 293 30.5

การซอผลตภณฑสขภาพดวยตนเอง เคย 842 87.6 ไมเคย 119 12.4

การมอปกรณรบขอมล ไมม 54 5.6 ทวดจตอล/เคเบลทว 137 14.3 คอมพวเตอร/สมารทโฟน/แทปเลต 132 13.7 มทงสองรายการ 638 66.4 อาหารถง 81 8.4 กนอาหารนอกบาน 9 0.9

การท าอาหารทานเองในแตละมอ มอเชา

ไมไดท า 184 19.1 ท า 777 80.9

มอเทยง ไมไดท า 587 61.1 ท า 374 38.9

มอเยน ไมไดท า 71 7.4 ท า 890 92.6

21

ตาราง 1 (ตอ)

ลกษณะบคคล จ านวน รอยละ ลกษณะทางภมศาสตร จงหวด

สระแกว 160 16.6 กาฬสนธ 161 16.8 นาน 160 16.6 อยธยา 161 16.8 สงขลา 159 16.5 ชมพร 160 16.6

เขตทอยอาศย เขตเทศบาล 521 54.2 นอกเขตเทศบาล 440 45.8

รวม 961 100.0

เมอพจารณาคณลกษณะของกลมตวอยางตามลกษณะของครอบครว พบวา กลมตวอยางมากกวาครงหนงหรอรอยละ 51.5 อยอาศยในครอบครวขยาย และทเหลอรอยละ 48.5 อยอาศยในครอบครวเดยว หากพจารณาจ านวนสมาชกทอยอาศยในครวเรอน พบวา มจ านวนสมาชกอยอาศยในครวเรอนเฉลย 4.4 คน (คาเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 1.7) โดยกลมตวอยางสวนใหญหรอรอยละ 46.3 มสมาชกอาศยอยในครวเรอน 4-5 คน รองลงมา ไดแก มสมาชกอาศยอยในครวเรอน 2-3 คน, มสมาชก 6 คนขนไป และอยคนเดยว (รอยละ 28.6, 23.1 และ 2.0 ตามล าดบ)

กลมตวอยางรอยละ 30.5 สอสารภายในครอบครวดวยภาษาปกษใต/เจะเห รองลงมาไดแกไทย ภาษาอสาน/ไทยโคราช/ลาว และภาษาเหนอ/ค าเมอง (รอยละ 26.8, 26.2 และ 16.4 ตามล าดบ)

เมอพจารณาการซอผลตภณฑสขภาพดวยตนเอง กลมตวอยางมากกวาครงหนงหรอรอยละ 87.6 เคยซอผลตภณฑสขภาพดวยตนเอง และทเหลอรอยละ 12.4 ไมเคยซอผลตภณฑสขภาพดวยตนเอง ตอมาเมอพจารณาการมอปกรณรบขอมลพบวากลมตวอยางสวนใหญรอยละ 66.4 มอปกรณรบขอมลทงสองรายการรองลงมามเฉพาะทวดจตอล/เคเบลทว มเฉพาะคอมพวเตอร/สมารทโฟน/แทปเลต และไมมเลย (รอยละ 14.3, 13.7 และ 5.6 ตามล าดบ)

เมอพจารณาการท าอาหารทานเอง พบวา กลมตวอยางสวนใหญท ากนเองโดยใชครวทบานรอยละ 90.4 รองลงมาคอ ซออาหารถง กนอาหารนอกบาน และอาหารส าเรจรป เชน อาหารแชแขง (รอยละ 8.4, 0.9 และ

22

0.2) โดยกลมตวอยางมากกวาครงหนงท าอาหารทานเองในมอเชารอยละ 80.9 และทเหลอไมไดท าอาหารทานเองในมอเชารอยละ 19.1 การท าอาหารทานเองในมอเทยงพบวา กลมตวอยางมากกวาครงหนงไมไดท าอาหารมอเทยง (รอยละ 61.1) และท าอาหารมอเทยง (รอยละ 38.9) และการท าอาหารทานเองในมอเยนพบวา กลมตวอยางมากถงรอยละ 92.6 ท าอาหารทานเองในมอเยน และไมไดท าอาหารทานเองในมอเยนรอยละ 7.4

ทงน หากพจารณาคณลกษณะทางภมศาสตรของกลมตวอยางทใชในการศกษาวจยครงน โดยจ าแนกตามจงหวดทท าการศกษา พบวา มสดสวนเทา ๆ กน ประกอบดวย จงหวดสระแกว 160 คน (รอยละ 16.6) จงหวดกาฬสนธ 161 คน (รอยละ 16.8) จงหวดนาน 160 คน (รอยละ 16.6) จงหวดพระนครศรอยธยา 161 คน (รอยละ 16.8) จงหวดสงขลา 159 คน (รอยละ 16.5) และจงหวดชมพร 160 คน (รอยละ 16.6) หากจ าแนกตามเขตทอยอาศย พบวา กลมตวอยางมากกวาครงหนงหรอรอยละ 54.2 อาศยอยในเขตเทศบาล และรอยละ 45.8 อยอาศยนอกเขตเทศบาล

4.2 สถานการณทวไปและพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสม

ดวยการวจยน มเปาหมายหลกเพอศกษาถงสถานการณและพฤตกรรมการเลอกซอผลตภณฑสขภาพของกลมตวอยางวามการเลอกซอผลตภณฑสขภาพวาเปนเชนไร พฤตกรรมการเลอกซอผลตภณฑตางๆ เปนไปตามความเหมาะสมททาง อย. คาดหวงไวหรอไม เชน การเลอกซอผลตภณฑสขภาพทมเครองหมายหรอสญลกษณ อย. เทานนหรอไม พบวา กลมตวอยางเกนครงหรอ รอยละ 63.4 เลอกซอผลตภณฑสขภาพทมเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. เทานน และเปนทนาสนใจวามกลมตวอยางประมาณ 3 ใน 10 หรอ รอยละ 25.1 ไมเลอกซอผลตภณฑสขภาพทมเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. เทานน และรอยละ 11.5 เลอกซอเปนบางชนดผลตภณฑ ดงขอมลทแสดงในภาพตอไปน

23

ภาพ 1 แสดงรอยละพฤตกรรมการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทมเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. เทานน

และหากพจารณาทการดวนหมดอาย หรอ วนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพกอนการตดสนใจซอของกลมตวอยางวาเปนเชนไร พบวา กลมตวอยางสวนใหญ หรอรอยละ 71.6 ดวนหมดอาย หรอ วนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพกอนทจะตดสนใจซอผลตภณฑสขภาพนน ๆ และเปนทนาสงเกตวากลมตวอยางรอยละ 19.9 ไมไดดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนกอนตดสนใจซอเลย และกลมตวอยางรอยละ 8.5 ดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนเปนบางชนดผลตภณฑ ดงภาพทแสดงตอไปน

63.4

25.1

11.5

.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%

ใช ไมใช แลวแตผลตภณฑ

24

ภาพ 2 แสดงรอยละการดวนหมดอาย หรอ วนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพกอนตดสนใจซอ

สวนการอานฉลากผลตภณฑสขภาพกอนการตดสนใจซอของกลมตวอยาง พบวา กลมตวอยางสวนใหญมากกวารอยละ 80 มการอานฉลากผลตภณฑกอนตดสนใจซอ ซงพฤตกรรมการอานฉลากของกลมตวอยางเปนลกษณะการอานบางไมอานบางสงถงรอยละ 48.7 รองลงมาไดแก อานอยางละเอยดทกครง และ อานเฉพาะในครงแรก (รอยละ 30.2 และ 5.5 ตามล าดบ) และกลมตวอยางทไมไดอานฉลากผลตภณฑสขภาพกอนตดสนใจซอเลยมถงรอยละ 15.6

71.6

19.9

8.5

.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%

ใช ไมใช แลวแตผลตภณฑ

25

ภาพ 3 แสดงรอยละการอานฉลากผลตภณฑสขภาพกอนตดสนใจซอทกครง

ส าหรบผลขอมลในสวนน เปนการน าเสนอขอมล เชงคณภาพทท าการสมภาษณกลมตวอยาง ทงการสมภาษณเชงลกและการสนทนากลม พบวา ผใหขอมลสวนใหญทใหความส าคญในการดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. กอนจะซอทกครงหรอเกอบทกครงดทกครง เพราะมนใจในผลตภณฑทมเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. วาเปนผลตภณฑทไดรบการรบรองคณภาพและไดมาตรฐานแลว ท าใหรสกปลอดภยทบรโภค อกทงยงเปนการตรวจสอบในเบองตนไดวาไมใชสนคาลอกเลยนแบบทอาจจะเปนอนตรายตอสขภาพได หากไมไดสงเกตเครองหมายหรอสญลกษณรบประกนคณภาพจาก อย. กอนการตดสนใจเลอกซอผลตภณฑสขภาพตาง ๆ มาบรโภค

แตกยงมคนบางกลมทไมไดใหความส าคญกบการดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. เลย ดวยเหตผลทวาเปนยหอเดม ๆ ทเคยใชมานานแลวไมมอาการแพหรอเปนอนตรายตอสขภาพท าใหเกดความเชอถอ ในยหอนเมอตองเลอกซอในครงตอ ๆ ไปกไมเหนความจ าเปนทตองอานฉลากหรอดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. อก และเหตผลทวามนใจในสถานทหรอแหลงทจ าหนายผลตภณฑวามความนาเชอถออยแลวเชน ในหางสรพพสนคาทมชอเสยง รานคาสะดวกซอทเปนทเปนทยอมรบวาไดมาตรฐานในการ เลอกผลตภณฑทมคณภาพมาขายอยแลวกไมจ าเปนทจะตองสงเกตเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. อก เพราะเชอวารานคาทน ามาขายตองมการตรวจสอบกอนจะน ามาขายอยแลว และเหตผลทส าคญอกประการหนงคอการไมม

30.2

48.7

15.6

5.5

.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

อานละเอยดทกครง อานบาง ไมอาน อานเฉพาะซอครงแรก

26

ความรวาในผลตภณฑสขภาพแตละประเภทนนมเครองหมายหรอสญลกษณทแตกตางกนออกไป และแตละประเภทมเครองหมายหรอสญลกษณแบบไหนทจะบอกไดวาไดรบการรบรองจาก อย.แลว สญลกษณตวเลกเกนไปและอยบรเวณทสงเกตเหนไดยากกท าใหละเลยทจะดเครองหมายหรอสญลกษณ อย. ไป และเมอพจารณาเฉพาะกลมตวอยางทมพฤตกรรมการเลอกซอผลตภณฑสขภาพโดยการเลอกดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. และเลอกดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนตดสนใจซอ เฉพาะบางชนดผลตภณฑนน เปนผลตภณฑสขภาพประเภทใดบาง พบวา ผลตภณฑสขภาพทกลมตวอยางเลอกดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. และดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนตดสนใจซอมากทสด คอ เครองส าอาง คดเปนรอยละ 29.6 ผลตภณฑรองลงมาไดแก ยารกษาโรค และผลตภณฑเสรมอาหาร (รอยละ 20.6 และ 14.4 ตามล าดบ) สวนผลตภณฑวตถเสพตดเปนผลตภณฑทไมพบวากลมตวอยางดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. และดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนตดสนใจซอ

ภาพ 4 แสดงรอยละการดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. และดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภค ในบางชนดผลตภณฑ

20.6

14.4

29.6

6.9

1.1 0.0

7.2

12.3

7.9

.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

ยารก

ษาโร

ค

อาหา

รเสรม

เครอ

งส าอ

าง

วคถอ

นตรา

ยทใช

ในบา

นเรอ

น

เครอ

งมอแ

พทย

วตถเ

สพตด

น าอด

ลม

เครอ

งดมต

าง ๆ

ทมร

ถสหว

าน

ขนมข

บเคย

ว

27

ส าหรบขอมลในเชงคณภาพ พบวา ผลตภณฑสขภาพประเภทอาหาร เชน นม ผลตภณฑเสรมอาหาร เปนตน ยาสามญประจ าบาน หรอยาประเภทตาง ๆ ผลตภณฑประเภทเครองส าอาง และผลตภณฑทใช ในบานเรอน เชน ผงซกผา แปรงสฟน สบ ผลตภณฑตาง ๆ เหลานตองเลอกพจาณาเปนพเศษกอนตดสนใจซอ เนองจากผลตภณฑเหลานตองรบประทานเขาไปหรอสมผสกบผวหนงโดยตรง ถาบรโภคผลตภณฑทหมดอาย ไมมคณภาพ และไมไดมาตรฐานในการรบรองคณภาพแลว จะท าใหเสยงตออนตรายทจะเกดขนกบสขภาพไดมากกวาผลตภณฑประเภทอน ๆ

ทงน เมอพจารณารายผลตภณฑทกลมตวอยางเลอกซอผลตภณฑสขภาพโดยดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. เปนบางชนดผลตภณฑนน พบวา ผลตภณฑสขภาพทกลมตวอยางเลอกซอผลตภณฑสขภาพโดยดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. มากทสด คอ เครองส าอาง คดเปนรอยละ 32.6 ผลตภณฑรองลงมาไดแก ยารกษาโรค และ ผลตภณฑเสรมอาหาร (รอยละ 19.6 และ 13.0 ตามล าดบ) ในขณะทผลตภณฑวตถเสพตดเปนผลตภณฑทไมพบวากลมตวอยางเลอกซอผลตภณฑสขภาพโดยดเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย.

ภาพ 5 แสดงรอยละพฤตกรรมการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทมเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. เทานน ในบางชนดผลตภณฑ

19.6

13.0

32.6

7.8

1.3 0.0

7.0

10.9 7.8

.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

ยารก

ษาโร

ค

อาหา

รเสรม

เครอ

งส าอ

าง

วคถอ

นตรา

ยทใช

ในบา

นเรอ

น

เครอ

งมอแ

พทย

วตถเ

สพตด

น าอด

ลม

เครอ

งดมต

าง ๆ

ทมร

ถสหว

าน

ขนมข

บเคย

ว

28

และหากพจารณาผลตภณฑทกลมตวอยางดวนหมดอาย หรอ วนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพกอนการตดสนใจซอเฉพาะบางชนดผลตภณฑนน พบวา ผลตภณฑสขภาพทกลมตวอยางเลอกดมากทสด คอ เครองส าอาง คดเปนรอยละ 27.9 ผลตภณฑรองลงมาไดแก ยารกษาโรค และ อาหารเสรม (รอยละ 18.6 และ 16.9 ตามล าดบ) ขณะทวตถเสพตดเปนผลตภณฑทไมพบวากลมตวอยางดวนหมดอาย หรอ วนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพกอนการตดสนใจซอ

ภาพ 6 แสดงรอยละพฤตกรรมการดวนหมดอาย หรอ วนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพกอนตดสนใจซอ ในบางชนดผลตภณฑ

4.3 ความนยมในการบรโภคผลตภณฑสขภาพประเภทตาง ๆ

ขณะทเมอพจารณาถงประเภทของผลตภณฑสขภาพทไดรบความนยมในการบรโภคจากกลมตวอยาง ขอมลจากการศกษาวจยพฤตกรรมการใชผลตภณฑสขภาพของกลมตวอยางในรอบ 7 วนทผานมา ถกน ามาแสดงเพอใหทราบถงลกษณะดงกลาวขางตน ซงผลจากการส ารวจพบวา ผลตภณฑสขภาพทกลมตวอยางใชมากทสด คอ กลมผลตภณฑวตถอนตราย เชน น ายาลางจาน น ายาลางพน ซงมปรมาณการใชสงถงรอยละ 80.0 ผลตภณฑทมการใช

18.6 16.9

27.9

6.0

0.5 0.0

6.6

13.7

9.8

.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

ยารก

ษาโร

ค

อาหา

รเสรม

เครอ

งส าอ

าง

วคถอ

นตรา

ยทใช

ในบา

นเรอ

น

เครอ

งมอแ

พทย

วตถเ

สพตด

น าอด

ลม

เครอ

งดมต

าง ๆ

ทมร

ถสหว

าน

ขนมข

บเคย

ว

29

รองลงมาไดแก เครองส าอาง, ยาแกปวด ลดไข/ยาฆาเชอ ลดอกเสบ/ยารกษาโรคประจ าตว น าอดลมและขนมขบเคยว เทากน (รอยละ 72.5, 51.7 และ 51.0 ตามล าดบ) ขณะทกลมผลตภณฑวตถเสพตด เชน ยาลดความอวน ยานอนหลบ ยาคลายเครยด มปรมาณการใชในรอบ 7 วน นอยทสดเพยงรอยละ 2.7 ดงตารางตอไปน

ตาราง 2 จ านวน รอยละ และคาเฉลยพฤตกรรมการใชผลตภณฑสขภาพ

ผลตภณฑสขภาพ ใช คาเฉลย

จ านวน/สปดาห

ปรมาณการใช

ยาแกปวด ลดไข/ฆาเชอ ลดอกเสบ/ยารกษาโรคประจ าตว เชน เบาหวาน ความดน 51.7 6.8 2.7 อาหารเสรม/วตามน 15.9 6.6 2.7 เครองส าอาง เชน เพอลบรวรอย/เพอความสวยงาม/เพอผวขาว 72.5 14.0 2.9 วตอนตรายทใชในบานเรอน เชน น ายาลางจาน น ายาลางพน 80.0 12.4 2.9 เครองมอแพทย เชน ถงยางอนามย คอนเทคเลนส น าเกลอ เขมฉดยา 35.6 4.4 2.4 วตถเสพตด เชน ยาลดความอวน ยานอนหลบ ยาคลายเครยด ฯลฯ 2.7 7.1 2.5 น าอดลม 51.0 4.0 2.6 เครองดมตางๆ ทมรสหวาน เชน น าชาเขยว น าผลไม เครองดมเพอสขภาพ 50.5 4.0 2.7 ขนมขบเคยว 51.0 5.2 2.7

*หมายเหต จ านวน รอยละ และคาเฉลยทแสดงในตารางเปนตวเลขทไดจากการตอบทกรายการของกลมตวอยางทมการใชผลตภณฑสขภาพนน ๆ ในรอบ 7 วนทผานมา

ทงน เมอศกษาพฤตกรรมการใชผลตภณฑสขภาพ โดยพจารณาจากคาเฉลยของจ านวนครงตอสปดาหของการใชผลตภณฑสขภาพ พบวา กลมตวอยางใชเครองส าอาง เชน เพอลบรวรอย/เพอความสวยงาม/เพอผวขาว มากกวากลมผลตภณฑอน ๆ คาเฉลยเทากบ 14.0 รองลงมา ไดแก วตถอนตรายทใชในบานเรอน เชน น ายาลางจาน น ายาลางพน, วตถเสพตด เชน ยาลดความอวน ยานอนหลบ ยาคลายเครยด และยาแกปวด ลดไข/ฆาเชอ ลดอกเสบ/ยารกษาโรคประจ าตว เชน เบาหวาน ความดน (คาเฉลยเทากบ 12.4, 7.1 และ 6.8 ตามล าดบ) ทงนระดบปรมาณการใชผลตภณฑสขภาพตอวนมคาเฉลยใกลเคยงกน โดยเครองส าอาง เชน เพอลบรวรอย/เพอ ความสวยงาม/เพอผวขาว และวตอนตรายทใชในบานเรอน เชน น ายาลางจาน น ายาลางพน มคาเฉลยมากทสดคอ 2.9 เทากน

30

4.4 ผลกระทบขางเคยงและไมพงประสงคทเกดจากการใชผลตภณฑสขภาพ

และเมอพจารณาถงผลกระทบขางเคยงและอาการไมพงประสงค หรอการประสบอาการแพ พบวา กลมตวอยางสวนใหญไดรบฟงขอมลดงกลาวเกยวกบการเคยประสบอาการแพไดรบประสบการณจากคนรอบขางมากทสด รอยละ 34.8 รองลงมาคอ ประสบการณจาก Social Network และทเคยประสบอาการแพหรออาการไมพงประสงคดวยตนเอง (รอยละ 19.8 และ 18.2 ตามล าดบ) ดงตารางตอไปน

ตาราง 3 จ านวน รอยละการประสบอาการแพ จ าแนกตามประสบการณทไดรบ

การประสบอาการแพ ประสบการณทไดรบ ดวยตนเอง คนรอบขาง Social Network

เคย จ านวน 175 334 190 รอยละ 18.2 34.8 19.8 ไมเคย จ านวน 786 627 771 รอยละ 81.8 65.2 80.2

เมอพจารณาถงอาการทไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ พบวา กลมตวอยางสวนใหญรอยละ 39.9 มอาการทองเดน/ทองเสย รองลงมาคอ มผนแดง ผนคน และอาการอน ๆ เชน เปนสว เปนฝา ฯลฯ (รอยละ 30.1, 14.6 และ 6.5 ตามล าดบ) สวนอาการทไมพงประสงคอนมสดสวนทนอยมาก ดงภาพทแสดงตอไปน

31

30.1%

14.6%

39.9%

1.1% 2.8% 1.6% .4% .1% .6% .4% 1.5% .1%

6.5%

.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

45.0%

ภาพ 7 แสดงอาการทไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ

4.5 การรบรขาวสาร และทศนคตเกยวกบการบรโภคผลตภณฑสขภาพ

เมอพจารณาการไดยนหรอเหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย. ในรอบ 1 ปทผานมา พบวากลมตวอยางครงหนงไมเคยไดยนหรอเหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย. คดเปนรอยละ 50.6 สวนกลมตวอยางทเหลอ รอยละ 49.4 เคยไดยนหรอเหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย. ดงภาพทแสดงตอไปน

32

ภาพ 8 แสดงการไดยนหรอเหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย. ในรอบ 1 ปทผานมา

ทงน จากการรวบรวมขอมลจากการสมภาษณเชงลก พบวา การรณรงคยงไมเพยงพอ อาสาสมคร

สาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) ทมาใหค าแนะน า ไมตอเนอง โดยนาน ๆ ครง ถงจะมการรณรงค สงผลใหการรบรไมทวถง ท าใหหลงลมในสาระส าคญของการรณรงคและการใหความส าคญลดลง

การรณรงคในสอทประชาชนทกคนสามารถเขาถงไดโดยเฉพาะ สอทางโทรทศน เพราะจะท าใหคนทอานหนงสอไมได ผสงอายสามารถรได หรอจะเปนสอทาง social network ตาง ๆ

โรงเรยนควรใหความรในการเลอกซอผลตภณฑใหกบเดกเพอปลกฝงใหเดกมพฤตกรรมในการเลอกซอผลตภณฑทมคณภาพและยงสามารถไปบอกตอใหกบพอแม ผปกครองใหเลอกซอผลตภณฑทไดมาตรฐานและมคณภาพดวยเพราะเดกเรยนรและเขาใจไดเรวกวาผใหญ

และจากการสมภาษณถงความพงพอใจ และประโยชนทไดรบจากการรบขาวสารตาง ๆ ทประชาสมพนธโดย อย. พบวา กลมผใหขอมลอยากใหหนวยงานและสอในการรณรงคเพมความรขาวสารประเดนการเลอกใชผลตภณฑใหปลอดภย เนองจากยงนอยอยและยงไมเพยงพอทจะท าไหคนเขาใจมากขน เพราะชาวบานสวนใหญกยงไมรเทาทควร ความพงพอใจของการประชาสมพนธไมคอยพงพอใจถงพงพอใจในระดบปานกลาง ดานประโยชนทไดจากการรบขอมลขาวสาร พบวา มความรมากขนวาการเลอกซอผลตภณฑสขภาพตาง ๆ นนมวธเลอกซอให

49.4

50.6

48.0

49.0

50.0

51.0

เคย ไมเคย

33

ปลอดภยกอนน ามาบรโภค ไมวาจะเปนการดสญลกษณ อย. และวนหมดอาย วนทผลต การสงเกตบรรจภณฑ และวธอนดงทไดกลาวไปแลวขางตนทจะท าใหเลอกซอผลตภณฑอยางปลอดภยกอนน ามาบรโภค ส าหรบประโยชนในการน าไปใชจรงเมอตองเลอกซอผลตภณฑสขภาพ ผใหขอมลจะท าการดวามเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. และมวนหมดอาย ความสมบรณของบรรจภณฑ กอนการเลอกซอผลตภณฑ ถาไมมกไมซอผลตภณฑชนดนนเลย แนะน าใหคนในครอบครวใสใจในการเลอกซอผลตภณฑทไดรบรองจาก อย. ใหมากขนกอนซอผลตภณฑ นอกจากน ดานความนาสนใจของสอทประชาสมพนธ ยงสอสารในรายละเอยดไมครบถวนเนองจากสอรณรงคทสนเกนไปไมใหรายละเอยดวามวธการเลอกซออยางไร การประชาสมพนธทางโทรทศน เปนการรณรงคในชวงเวลาทไมไดรบความสนใจมากเทาทควร

เมอศกษาถงการทศนคตเกยวกบการตดสนใจซอผลตภณฑสขภาพของกลมตวอยางวาใหความส าคญกบประเดนใดมากทสด โดยพจารณาจากคาเฉลยของคะแนนการใหความส าคญในการตดสนใจซอ (คะแนนเตม 5 คะแนน) ผลการศกษา พบวา ประเดนทกลมตวอยางใหความส าคญมากทสด คอ ความสมบรณของลกษณะบรรจภณฑ เชน สนคาบบ แตก หรอหก เปนตน (คะแนนเฉลย 4.17 คะแนน) รองลงมา ไดแก คณภาพของผลตภณฑสขภาพ เครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. และราคาของผลตภณฑสขภาพกบความเหมาะสมของฐานะ (คะแนนเฉลยเทากบ 4.02, 3.73 และ 3.67 คะแนน ตามล าดบ) ขณะทขอมลจากการไดยน ไดฟง หรอรบทราบจากสอโฆษณาตาง ๆ ทาง social network เปนประเดนทกลมตวอยางใหความส าคญนอยทสด (คะแนนเฉลย 1.75 คะแนน) ดงขอมลทแสดงในภาพตอไปน

34

ภาพ 9 แสดงคาเฉลยของประเดนการใหความส าคญกอนการตดสนใจซอผลตภณฑสขภาพของผบรโภค

เมอพจารณาถงการเคยไดยนหรอเหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย. ในรอบ 1 ปทผานมา และคานยม ทศนคตเกยวกบการตดสนใจซอผลตภณฑสขภาพของกลมตวอยาง พบวา ในภาพรวม คนสวนใหญทเคยไดยนหรอเหนการประชาสมพนธโดย อย. จะมคานยม ทศนคตเกยวกบการตดสนใจซอผลตภณฑสขภาพในประเดนตาง ๆ ดกวาคนทไมเคยไดยนหรอเหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย. ในรอบ 1 ปทผานมา ซงกลมตวอยางมคานยม ทศนคตเรองลกษณะความสมบรณของบรรจภณฑ เชน บบ แตก หก บน ฉกขาด ฯลฯ ดทสด คอ คะแนนเฉลย 4.31 รองลงมาไดแก คณภาพของผลตภณฑสขภาพ เครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. และราคาของผลตภณฑสขภาพกบความเหมาะสมของฐานะ (คะแนนเฉลย 4.20, 3.97 และ 3.84 ตามล าดบ) ขณะทขอมลจากการไดยน ไดฟง หรอรบทราบจากสอโฆษณาตาง ๆ ทาง social network เปนประเดนทกลมตวอยางมคานยม ทศนคตนอยทสด (คะแนนเฉลย 1.82 คะแนน) ดงขอมลทแสดงในตารางตอไปน

3.73 4.02

3.35 3.67

2.16 2.40

4.17

2.49

1.75

2.50

1.86

2.76

.00

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00

เครอ

งหมา

ย อย

.

คณภา

พผลต

ภณฑ

การร

บประ

กนคว

ามพง

พอใจ

เปรย

บเทย

บราค

ากบค

วามเ

หมาะ

สมกบ

ฐานะ

ความ

นาเช

อถอข

องนา

ยแบบ

/นาง

แบบ

ของแ

ถม/ข

องสม

นาคณ

ความ

สมบร

ณของ

บรรจ

ภณฑ

ความ

เชอจ

ากสอ

โฆษณ

าตาง

ๆ เช

น วท

ย โท

รทศน

ความ

เชอจ

ากสอ

โฆษณ

าตาง

ๆ ท

าง so

cial n

etwo

rk

ความ

เชอจ

ากคน

รอบข

าง

ผลตภ

ณฑน า

เขาจ

ากตา

งประ

เทศ

สถาน

ทจ าห

นายม

ความ

นาเช

อถอ

35

ตาราง 4 คาเฉลยคานยม ทศนคตเกยวกบการตดสนใจซอผลตภณฑสขภาพ จ าแนกตามการไดยนหรอเหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย. ในรอบ 1 ปทผานมา

คานยม ทศนคตเกยวกบการตดสนใจซอผลตภณฑสขภาพ

การไดยนหรอเหนภาพโฆษณาทประชาสมพนธโดย อย.

ในรอบ 1 ปทผานมา เคย ไมเคย

เครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. 3.97 3.48 คณภาพของผลตภณฑสขภาพ 4.20 3.84 การรบประกนความพงพอใจหลงใช/การรบประกนคณภาพของผลตภณฑสขภาพนน ๆ

3.54 3.16

เปรยบเทยบราคาของผลตภณฑสขภาพกบความเหมาะสมของฐานะและความสามารถในการจายของทาน

3.84 3.49

ความนาเชอถอของผเปนนายแบบหรอผเปนนางแบบโฆษณาผลตภณฑสขภาพนน ๆ

2.26 2.05

ของแถม/ของสมนาคณ/รายการสงเสรมการขาย/โปรโมชนตาง ๆ 2.43 2.37 ลกษณะความสมบรณของบรรจภณฑ เชน บบ แตก หก บน ฉกขาด ฯลฯ 4.31 4.03 ความเชอตามทไดยน ไดฟง หรอ รบทราบจากสอโฆษณาตาง ๆ เชน 2.57 2.40 วทย โทรทศน เคเบล เวบไซต ฯลฯ 1.82 1.67 ความเชอตามทไดยน ไดฟง หรอ รบทราบจากสอโฆษณาตาง ๆ ทาง social network

2.63 2.37

ความเชอตามทไดยน ไดฟง หรอ รบทราบจากจากคนรอบขาง 1.95 1.77 เปนผลตภณฑทน าเขาจากตางประเทศ 2.93 2.59

และจากการสมภาษณผใหขอมล สามารถแบงออกเปนไดดงน ดานปจจยจากตวผลตภณฑ สงทถกพจารณาและใหความส าคญเปนล าดบแรก ๆ ในการเลอกซอ

ผลตภณฑสขภาพคอ วนหมดอาย วน เดอน ป ทผลต คณภาพ และการสงเกตเครองหมายหรอสญลกษณทรบรองโดย อย. เปนหลก โดยเฉพาะผลตภณฑสขภาพประเภทอาหาร เชน นมกลอง นมผงส าหรบชงของเดก และเครองปรงทเปนสวนประกอบในการประกอบอาหาร เนองจากผลตภณฑเหลานตองรบประทานเขาไปในรางกายโดยตรง ถาบรโภคผลตภณฑทหมดอาย ไมมคณภาพ และไมไดมาตรฐานในการรบรองคณภาพแลว จะมความเสยงตออนตรายทจะเกดขนกบสขภาพไดมากวาผลตภณฑประเภทอน ๆ

36

รองลงมาทมความส าคญในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพคอ ความสมบรณของบรรจภณฑทไมบบ ไมแตก ไมฉกขาด หรอไมมลกษณะทผดปกตไปจากเดม เพราะอาจจะมผลตภณฑท ลอกเลยนแบบ หรอไดรบความเสยหายจากบรรจภณฑทไมสมบรณหรอผดปกตไดสงผลตอคณภาพของผลตภณฑนน ๆ เมอเลอกซอมาบรโภคกอาจจะเปนอนตรายตอสขภาพได

ราคาและปรมาณของผลตภณฑกเปนสงทมความส าคญในการตดสนใจเลอกซอตามความเหมาะสมของรายไดของครอบครว ถาราคาไมสงมากแตคณภาพพอใชไดเปนเหตผลหนงในการตดสนใจเลอกซอผลตภณฑชนดนนดวย และยงมโปรโมชนลดราคาหรอจายในราคาเทาเดมแตไดปรมาณเพมขนกเปนอกเหตผลหนงในการตดสนใจเลอกซอผลตภณฑดวยเชนกน โดยเฉพาะในผลตภณฑประเภทวตถอนตรายทใชในครวเรอน เชน ผงซกฟอก น ายาลางจาน น ายาลางหองน า หรอน ายาท าความสะอาดตาง ๆ เปนตน

ดานปจจยเกยวกบ ยหอ สถานท/แหลงจ าหนายของผลตภณฑสขภาพ ยหอของผลตภณฑกม

สวนส าคญในการตดสนใจเลอกซอ สวนใหญมกนยมใชยหอเดม ๆ ทเคยใชมานานแลวและไมมอาการแพ ใชแลว ไมมผลเสยตอสขภาพ กจะใชตอไปเรอย ๆ แตถาจะลองใชยหอใหม ๆ กจะดวานาเชอถอมากนอยเพยงใดจากการโฆษณาทางโทรทศน ในสอโฆษณาในสอสงคมออนไลน ใชตามดาราทเปนพรเซนเตอรในการโฆษณา และใชตามค าแนะน าหรอบอกกลาวกนมาวาเปนยหอทใชแลวไดผลดด สงเหลานกเปนอกปจจยหนงทมผลตอการตดสนใจเลอกซอผลตภณฑทส าคญ และผลตภณฑสขภาพทคอนขางจะใหความส าคญในประเดนนคอผลตภณฑประเภทเครองส าอาง ครมทาหนา โลชนทาผว น าหอม เปนตน

สถานทหรอแหลงทจ าหนายผลตภณฑ ทนาเชอถอ เปนทรจกโดยทวไป จ าหนายผลตภณฑทไดรบรองมาตรฐานในดานตาง ๆ กเปนอกปจจยหนงในการตดสนเลอกซอผลตภณฑประภทตาง ๆ ดงทปรากฏในปจจบน ท หางสรรพสนคา รานคาสะดวกซอ รานคาขนาดใหญ ไดแพรหลายและเขาถงประชาชนทกกลมมากขน และเปนทยอมรบกนทวไปวาไดเปนแหลงทไดมาตรฐาน หรอแมแตรานคาขนาดเลกทตงอยในชมชน หมบานทซอประจ าจนเกดความเชอใจ ไวใจวาเปนรานทจ าหนายผลตภณฑทไดมาตรฐานหรอมความปลอดภยเมอซอไปบรโภค ทงนถาตงอยใกลกบทอยอาศยดวยแลวไมตองเสยเวลาในการเดนทางมาก กยงท าใหการตดสนเลอกซอผลตภณฑจากสถานทหรอแหลงจ าหนายผลตภณฑสขภาพจากสถานทดงกลาวงายขนดวย และผลตภณฑทใหความส าคญกบสถานทหรอแหลงทเลอกซอคอ ยาสามญประจ าบาน ยาบรรเทาอาการตาง ๆ ทสวนใหญจะเลอกชอในรานขายยาทมเภสชกรผเชยวชาญคอยแนะน าเปนหลก

ดานบคคลทมความส าคญในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพของครวเรอน คอ 1) คนทเปนคนซอหลกของ

ครอบครว สวนใหญจะเปนแมบาน ลก หรอสมาชกคนอนในครอบครว 2) ผทมความรในการเลอกซอผลตภณฑ ของครอบครว ถงแมจะไมไดเปนคนซอหลกแตพบวาเปนบคคลทมสวนส าคญเปนอยางมากในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพประเภทตาง ๆ เพอบรโภคของครอบครว และยงเปนบคคลส าคญในการเปลยนแปลงพฤตกรรม

37

ในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพของคนในครอบครวอกดวย ซงบคคลทงสองนยงม อทธพลซงกนและกนในการตดสนใจเลอกซอผลตภณฑสขภาพในประเภทตาง ๆ อกดวย ถงแมวา ลกทมความรเกยวกบผลตภณฑสขภาพมากกวาผเปนแมอาจจะอยตางพนทหรอแยกครอบครวไปแลวกตาม กยงพบวามความสมพนธและอทธพลตอกนอยในการตดสนใจเลอกซอผลตภณฑ และในบางโอกาสผทเปนลกกยงเปนคนเลอกซอผลตภณฑสขภาพบางประเภททตองใหความส าคญในการเลอกซอเอง เชน ยารกษาโรค อาหารเสรม และสงกลบไปใหพอแมและสมาชกในครอบครวคนอน ๆ และในครอบครวทสมาชกในครอบครวทมแคผสงอาย และเดก หรอพอแมทมอายมากแลวอาศยอย โดยลกทอยในวยท างานออกไปท างานตางพนทเพอหารายไดสงกลบมาจนเจอครอบครว มแนวโนมวาจะมรปแบบเชนนคอนขางสง

นอกจากนยงบคคลทมความส าคญในการปรบเปลยนพฤตกรรมของคนในระดบชมชนเกยวกบการเลอกซอผลตภณฑเพอสขภาพนนคอ แพทย เจาหนาสาธารณสข และอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ชมชน (อสม./อสส.) กเปนปจจยดานบคคลทเปนก าลงส าคญและมหนาทโดยตรงในการขบเคลอนใหคนในชมชน มความรและเกดการบรโภคผลตภณฑสขภาพทปลอดภย

4.5 การปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ

เมอพจารณาพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพจากกลมตวอยางทมการรบรความรหรอขอมลเกยวกบผลตภณฑสขภาพ พบวา กลมตวอยางสวนใหญไดรบความรหรอขอมลเกยวกบผลตภณฑสขภาพดานการ ดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพ รอยละ 86.4 รองลงมาคอ ดานการดเครองหมาย/สญลกษณทรบรองโดย อย. ดานการอานฉลากของผลตภณฑสขภาพ และรบทราบปญหาทอาจไดรบจากผลตภณฑสขภาพทไมปลอดภย เชน มอาการแพ ผนคน หรอทองเสย (รอยละ 83.3, 69.0 และ 51.4 ตามล าดบ)

ทงนเมอพจารณาถงระดบการปรบความรสพฤตกรรม พบวา มคาเฉลยทไมตางกนมากนก โดยการไดรบความรหรอขอมลเกยวกบผลตภณฑสขภาพดานดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพ และดานรวธการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทถกตอง มคาเฉลย 2.1 เทากน กลาวคอกลมตวอยางเกดความตระหนกตอการเลอกซอผลตภณฑสขภาพ และดานการรบทราบชองทางการรองเรยน 1556 และแจงขาวไปยง อย. หรอ สสจ. มคาเฉลยนอยทสดเทากบ 1.5 กลาวคอกลมตวอยางมแคความรเกยวกบผลตภณฑสขภาพเพมมากขน ดงตารางตอไปน

38

ตาราง 5 รอยละ และคาเฉลยพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ จ าแนกตามการรบร และระดบการปรบความรสพฤตกรรม

พฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ การรบร ระดบการปรบ

ความรสพฤตกรรม ดเครองหมาย/สญลกษณทรบรองโดย อย. 83.3 2.0 ดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพ 86.4 2.1 สามารถแยกแยะประเภทของเครองหมายและสญลกษณทรบรองโดย อย. ทปรากฎบนผลตภณฑสขภาพตางๆ

36.6 1.9

อานฉลากของผลตภณฑสขภาพ 69.0 1.9 รบทราบปญหาทอาจไดรบจากผลตภณฑสขภาพทไมปลอดภย เชน มอาการแพ ผนคน หรอทองเสย

51.4 2.0

รบทราบชองทางการรองเรยน 1556 และแจงขาวไปยง อย. หรอ สสจ. 19.2 1.5 รวธการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทถกตอง 59.9 2.1

*หมายเหต รอยละ และคาเฉลยทแสดงในตารางเปนตวเลขทไดจากการตอบทกรายการของกลมตวอยางทมการรบร และระดบการปรบความรสพฤตกรรม

จากการพจารณาพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของกลมตวอยางกอนไดรบความรจาก อย. พบวา มระดบการปฏบตดานดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพในระดบปานกลาง คาเฉลยเทากบ 3.0 สวนดานอน ๆ มระดบการปฏบตอยในระดบนอย คอ ดานดเครองหมาย/สญลกษณทรบรองโดย อย. และดานอานฉลากของผลตภณฑสขภาพ (คาเฉลยเทากบ 2.8) เทากน ดานรวธการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทถกตอง (คาเฉลยเทากบ 2.7) ดานสามารถแยกแยะประเภทของเครองหมายและสญลกษณทรบรองโดย อย. ทปรากฎบนผลตภณฑสขภาพตางๆ (คาเฉลยเทากบ 2.6) ดานรบทราบปญหาทอาจไดรบจากผลตภณฑสขภาพทไมปลอดภย เชน มอาการแพ ผนคน หรอทองเสย (คาเฉลยเทากบ 2.5) และรบทราบชองทางการรองเรยน 1556 และแจงขาวไปยง อย. หรอ สสจ. (คาเฉลยเทากบ 2.0)

และเมอพจารณาพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของกลมตวอยางหลงไดรบความรจาก อย. พบวา มระดบการปฏบตในระดบมาก ไดแก ดานดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพ คาเฉลยเทากบ 4.2 ดานดเครองหมาย/สญลกษณทรบรองโดย อย. ดานอานฉลากของผลตภณฑสขภาพ และดานรบทราบปญหาทอาจไดรบจากผลตภณฑสขภาพทไมปลอดภย เชน มอาการแพ ผนคน หรอทองเสย (คาเฉลยเทากบ 4.0) เทากน และระดบการปฏบตในระดบปานกลาง ไดแก ดานสามารถแยกแยะประเภทของเครองหมายและสญลกษณทรบรองโดย อย. ทปรากฎบนผลตภณฑสขภาพตาง ๆ (คาเฉลยเทากบ 3.9) และดานรบทราบชองทางการรองเรยน 1556 และแจงขาวไปยง อย. หรอ สสจ. (คาเฉลยเทากบ 3.6)

39

ทงน เมอพจารณาการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพกอนและหลงไดรบความรจาก อย. พบวา กลมตวอยางทไดรบความรหรอขอมลเกยวกบผลตภณฑสขภาพดานรบทราบชองทางการรองเรยน 1556 และแจงขาวไปยง อย. หรอ สสจ. มการเปลยนแปลงของพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพมากท สด คาเฉลยการเปลยนแปลงเทากบ 1.6 รองลงมาคอ ดานรบทราบปญหาทอาจไดรบจากผลตภณฑสขภาพ ทไมปลอดภย เชน มอาการแพ ผนคน หรอทองเสย ดานสามารถแยกแยะประเภทของเครองหมายและสญลกษณทรบรองโดย อย. ทปรากฎบนผลตภณฑสขภาพตางๆ และดานรวธการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทถกตอง เทากน (คาเฉลยเทากบ 1.5 และ 1.4 ตามล าดบ) ดงตารางตอไปน

ตาราง 6 คาเฉลยการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพกอนและหลงไดรบความรจาก อย.

พฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ กอน หลง การ

เปลยนแปลง ดเครองหมาย/สญลกษณทรบรองโดย อย. 2.8 4.0 1.2 ดวนหมดอายหรอวนทควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพ 3.0 4.2 1.2 สามารถแยกแยะประเภทของเครองหมายและสญลกษณทรบรองโดย อย. ทปรากฎบนผลตภณฑสขภาพตางๆ

2.6 3.9 1.4

อานฉลากของผลตภณฑสขภาพ 2.8 4.0 1.2 รบทราบปญหาทอาจไดรบจากผลตภณฑสขภาพทไมปลอดภย เชน มอาการแพ ผนคน หรอทองเสย

2.5 4.0 1.5

รบทราบชองทางการรองเรยน 1556 และแจงขาวไปยง อย. หรอ สสจ. 2.0 3.6 1.6 รวธการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทถกตอง 2.7 4.1 1.4

ถดมา เมอพจารณาถงการเปลยนแปลงทางพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของกลมตวอยางวามการเปลยนแปลงไปในทางทดขนหรอไม หลงจากไดรบความรจาก อย. ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญหรอรอยละ 84.1 มการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพและมการเลอกซอผลตภณฑดขน และทเหลอรอยละ 15.9 ไมมการเปลยนแปลงใด ๆ หรอมพฤตกรรมทแยลง ดงภาพ 10

และเมอพจารณาถงรายละเอยดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของกลมตวอยางในภาพรวมวามการเปลยนแปลงในดานใดบาง และพฤตกรรมการเปลยนแปลงนนเปนไปอยางมากนอยเพยงใด ขอมลดงแสดงในภาพ 11 พบวา กลมตวอยางเพยงรอยละ 2.6 มการเปลยนแปลงพฤตกรรมดขนสงถง 4 ระดบ (หรอดขน 100%) ในขณะทกลมตวอยางสวนใหญ หรอรอยละ 51.1 มการเปลยนแปลงพฤตกรรมดขนเพยง 1 ระดบ (หรอดขน 25%)

40

51.1%

34.3%

11.9%

2.6%

.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%

1.00 2.00 3.00 4.00

ภาพ 10 แสดงรอยละของการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค หลงไดรบความรจาก อย.

ภาพ 11 แสดงระดบการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค หลงไดรบความรจาก อย.

15.9

84.1

.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%

ไมดขน ดขน

41

ทงน หากพจารณาประเดนของการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ พบวา กลมตวอยางทมการเปลยนแปลงไปในทางทดขนนนสวนใหญมการเปลยนแปลงการดวนหมดอายหรอวนท ควรบรโภคกอนของผลตภณฑสขภาพมากทสด ซงคดเปนรอยละ 64.5 พฤตกรรมทรองลงมาไดแก การดเครองหมาย/สญลกษณทรบรองโดย อย. การอานฉลากโภชนาการของผลตภณฑ และ รวธการเลอกซอผลตภณฑสขภาพ (รอยละ 64.3, 52.0 และ 48.8 ตามล าดบ) ขณะทการรบทราบชองทางการรองเรยน 1556 และแจงขาวไปยง อย. หรอ สสจ. กลมตวอยางมการเปลยนแปลงนอยทสด หรอรอยละ 14.6

ภาพ 12 แสดงรอยละประเดนของการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค หลงไดรบความรจาก อย.

64.3% 64.5%

29.1%

52.0%

41.4%

14.6%

48.8%

.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%

ดเคร

องหม

าย/ส

ญลกษ

ณ อย

.

ดวนห

มดอา

ยหรอ

วนทค

วรบร

โภคก

อน

สามา

รถแย

กประ

เภทข

องเค

รองห

มาย

อย.

อานฉ

ลากโ

ภชนา

การ

รบทร

าบปญ

หาทอ

าจได

รบจา

กผลต

ภณฑส

ขภาพ

ทไมป

ลอดภ

ย

รบทร

าบชอ

งทาง

การร

องเรย

น 15

56

รวธก

ารเล

อกผล

ตภณฑ

42

4.6 ปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพ

จากขอมลทงหมดทน าเสนอขางตน ไดแสดงใหทราบถงสถานการณ ตลอดจนแนวโนมในการบรโภคผลตภณฑสขภาพของกลมตวอยางในแงมมตาง ๆ จ าแนกตามคณลกษณะทส าคญ ขณะเดยวกนกไดสะทอนใหทราบถงความเหมาะสมทางพฤตกรรมของผบรโภคในปจจบนดวยวาเปนเชนไร มการรบรขอมลขาวสารททาง อย. ไดพยายามสอสารไปมากนอยเพยงใด และทส าคญทสดคอ ไดน าขอมลขาวสารและความรเหลานนไปปรบประยกตใชในชวตประจ าวนบางหรอไม

ซงขอมลดงกลาวนบเปนรายละเอยดพนฐานทมความส าคญทเชอมโยงสการวเคราะหค าถามหลก ของการวจยในสวนน คอ การวเคราะหปจจยทมอทธพลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของประชาชน ทจะพยายามวเคราะหใหทราบวา อะไรคอปจจยหลกทจะน าไปสพฒนาการหรอการปรบเปลยนของพฤตกรรมทเหมาะสมในกลมประชากรไทยตามประเดนการรณรงคของ อย. โดยการวเคราะหขอมลในสวนนจะใชการวเคราะหสมการถดถอยแบบโลจสตกส (Logistic Regression Analysis) ในการตรวจสอบและท านาย คาความนาจะเปนและอทธพลของปจจยตางๆ ทจะมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมในเชงบวกของกลมตวอยาง โดยปจจยทน าใสในสมการท านายจะประกอบดวย ปจจยทไดจากการทบทวนทฤษฎ วรรณกรรมงานวจย และเอกสารตางๆ ทเคยด าเนนการในพนทตาง ๆ เกยวกบพฤตกรรมการบรโภค ทพบวา มอทธพลในฐานะตวก าหนดพฤตกรรมการบรโภค เชน ปจจยทางประชากร เศรษฐกจและสงคม ปจจยระดบครวเรอนและเขตทอยอาศย นอกจากนเพอใหผลการตรวจสอบสามารถชชดใหทราบถงผลของการด าเนนกจกรรมรณรงคตาง ๆ ของ อย. ประเดนขอมลทเกยวของกบการรบรขอมลขาวสาร ตลอดจนประเดนความรทไดรบจากการรณรงคทางชองทางตาง ๆ ของ อย. จงไดถกน าเขาสสมการ ดงคาสมประสทธสหสมพนธถดถอยทแสดงในตารางท 6 ตอไปน

ตารางท 7 คาสมประสทธสหสมพนธถดถอยจากการวเคราะหสมการโลจสตกส(Logistic Regression Analysis) เพอตรวจสอบปจจยทจะมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรม

ตวแปร Exp(B) S.E. การอยอาศยในเขตเมอง 1.619† .277 ประชากรเพศหญง 1.174 .302 ประชากรวยรน 1.473 .391 ประชากรวยสงอาย .570 .370 ผทสมรสแลว 1.380 .349 ผทจบการศกษาระดบมธยมศกษาขนไป .536 .339 ผทประกอบอาชพเกษตรกรรม .490† .387 ผทเปนนกเรยน 2.583† .518

43

การมอปกรณสอสารทเขาถง Internet ได .427 .709

การเคยรบรขอมลขาวสารจากทาง อย. .895 .376 การใหความส าคญกบการดเครองหมาย อย. .794 .358 การใหความส าคญกบการดวนเดอนปทหมดอาย 2.460* .387 การใหความส าคญกบการดฉลากโภชนาการสขภาพ 1.605 .328 การเลอกสนคาโดยพจารณาทคณภาพ และบรรจภณฑ 1.768 .470 การเคยประสบอาการแพดวยตนเอง .588 .361 การเคยไดยนขอมลเกยวกบการแพจากคนรอบตว 1.309 .308 การเคยไดยนขอมลเกยวกบการแพจาก Social Network .956 .403 การรบรและปรบเปลยนขอมลสระดบความตระหนก 14.014*** .331 คาคงท .557 .658

n 961 df 18

Model Chi Square 128.759***

-2 Log likelihood 362.022

Cox & Snell R Square .205 †, *, *** นยยะส าคญทางสถตทระดบ 0.10, 0.05, 0.001 ตามล าดบ

ผลการวเคราะหปจจยทมอทธพลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสมดวยสมการ Logistic Regression Analysis ครงน พบวา ปจจยทสามารถน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรม การบรโภคทเหมาะสมของกลมตวอยางทมความส าคญทสดคอ การทกลมตวอยางมการน าความรทไดรบจากการสอสารทางชองทางตาง ๆ ของ อย. ไปปรบใชในชวตประจ าวนไดในระดบการสรางความตระหนกและการน า ไปปฏบตจรงในการเลอกซอสนคา ทพบวา ผทมคณลกษณะดงกลาวจะมโอกาสในการมพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสมสงกวากลมอน ๆ สงถง 14 เทา อนไดแก กลมผทเพยงแครบฟง และรสกวาไดรบความร ขอมลมความนาสนใจเพยงเทานน ไมไดเกดความตระหนกในการน าสการปฏบตจรง ซงจากขอมลดงกลาวน ชใหเหนอยางชดเจนวา อย. เองตองหาทางและพยายามอยางยงทจะใหความรในลกษณะทประชาชนเกดความตระหนกในระดบทสามารถน าสการปรบเปลยนพฤตกรรมนนเอง ขณะเดยวกนการใหความส าคญกบการดวนเดอนปทหมดอายกเปนอกปจจยทพบวา มอทธพลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 โดยกลมคนทใหความส าคญกบเรองดงกลาว กจะมแนวโนมในการมพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสมโดยรวม สงกวาผทไมไดใหความส าคญประมาณ 2.5 เทาตว

44

นอกจากน ในการวเคราะหครงนยงพบขอมลทนาสนใจคอ มปจจยบางตวทมอทธพลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.10 หรอทระดบความเชอมนรอยละ 90 ซงหากมองในแงการวเคราะหทางพฤตกรรมการบรโภคทมการปรบเปลยนอยเสมอ ปจจยตาง ๆ เหลานกมความนาสนใจอยางยง ไมวาจะเปนกลมประชากรทอยอาศยในเขตเมอง และกลมนกเรยนทมพฤตกรรมทเหมาะสมสงกวากลมอน ๆ ขณะทกลมผทประกอบอาชพเกษตรกรรมมการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพนอยกวากลมอน ๆ

ขอมลจากสมการพยากรณขางตน ไดสะทอนใหทราบถงความส าคญในการรณรงคของ อย. ในประเดนตาง ๆ ทเกยวของกบการบรโภคผลตภณฑสขภาพอยางชดเจนวา ในปจจบน ประชาชนคนไทยมระดบความรเกยวกบการบรโภคผลตภณฑสขภาพอยในระดบทดแลว หากแตบางสวนยงไมมความตระหนกทแทจรงทจะสามารถปรบเปลยนสพฤตกรรมทปฏบตในชวตประจ าวนได ซงในสวนนถอเปนจดทาทายตอ อย. ในการทจะหาแนวทางและวธการในการรณรงคสอสาร ใหขอมลกบประชาชนอยางไรทจะสามารถกระตนใหน าความรขาวสารทสงไปตามชองทางตาง ๆ สการปฏบตในระดบวถชวตได

ดวยเหตน เพอใหทราบถงกลยทธในการถายทอดความรผานทางสอชองทางตาง ๆ ทมประสทธผลตอการรบรขอมลและปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสม สมการสถตทจะน าเสนอตอไปนจะเปนการวเคราะหในรายละเอยดเชงลกวา สอลกษณะใด ผานทางชองทางใด และความถในการไดรบสอมากนอยเพยงใด ทมอทธพลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมในเชงบวกตามเปาประสงคของ อย. ได ผลการวเคราะหดงแสดงในตารางท 7

ตารางท 8 คาสมประสทธสหสมพนธถดถอยจากการวเคราะหสมการโลจสตกส (Logistic Regression Analysis) เพอตรวจสอบกลยทธในการถายทอดความรทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรม

ตวแปร Exp(B) S.E. จ านวนความถในการรบชมสอตอสปดาห 1.149* .072 ชองทางการรบสอ (สอออนไลนสาธารณะ: อางอง) สอออนไลนและสอสงพมพของ อย. 1.352 1.192 Free TV 3.742*** .250 Cable TV 10.647** .776 วทย 1.065 .593 จดเนนในการน าเสนอ (ความเพลดเพลนสนกสนาน:อางอง) ตวแบบ 5.938*** .555

45

เนอหาสาระ 8.446*** .274

เทคนคการน าเสนอ 28.567*** .761 คาคงท .136*** .190

n 961 df 11

Model Chi Square 532.163***

-2 Log likelihood 799.765

Cox & Snell R Square .425 †, *, *** นยยะส าคญทางสถตทระดบ 0.10, 0.05, 0.001 ตามล าดบ;

การวเคราะหในสมการท านายนท าการตวแปรควบคมไดแก เพศ อาย การศกษา และเขตทอยอาศยของกลมตวอยางแลว

จากผลการวเคราะหดงสมการท านายขางตน คาสมประสทธสหสมพนธตลอดจนอ านาจการท านายชวยยนยนใหเหนอยางชดเจนยงขนวา การทจะปรบเปลยนพฤตกรรมของประชาชนผบรโภคผลตภณฑสขภาพใหมความเหมาะสมดงท อย. ก าหนดเปาหมายไวนน การวางกลยทธในการประชาสมพนธขอมลขาวสารถอวา มความส าคญอยางยง โดยจากสมการนพบวา การก าหนดความถในการน าเสนอ ชองทางการน าเสนอ ตลอดจนจดเนนในการน าเสนอทมประสทธภาพ จะมอทธพลทน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมในภาพรวมไดประมาณ รอยละ 43 ทงนเพอตอบค าถามทวา การประชาสมพนธทมประสทธภาพทคนพบจากการศกษานคออะไร ขอมลจากตารางท 7 ชใหเหนวา เมอควบคมปจจยสวนบคคลอน ๆ ทจะมผลตอการรบรแลว พบวา อย. ปจจยทมอทธพลมากตอการปรบเปลยนพฤตกรรมคอ การใหความส าคญกบจดเนนในการน าเสนอของสอตาง ๆ ทเผยแพรออกไป จากสมการท านายระบชดเจนวา เมอเปรยบเทยบสอทมจดเนนไปทความสนกสนานเพลดเพลน กบสอทมจดเนนดานเทคนคการน าเสนอทสามารถสอความเขาใจและจดจ าไดงาย จะพบวาจดเนนทเทคนคการน าเสนอจะสามารถน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสมไดมากกวาถง 29 เทาตว รองลงมาไดแก การใหจดเนนทเนอหาสาระ และตวแบบในการน าเสนอ ตามล าดบ อนจะชวยใหงายตอการจดจ า นอกจากนยงพบวา ความถในการรบชมกมอทธพลในทางบวกตอการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสม ขณะทชองทางในการประชาสมพนธ พบวา การเผยแพรสอผานทางเคเบลทว และฟรทว นบเปนชองทางทมประสทธผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมมากทสด (รายละเอยดดงปรากฏในตารางท 7)

จงอาจสรปไดวา กลยทธส าคญในการผลตและเผยแพรสอประชาสมพนธของทาง อย. ควรเรมใหความส าคญตงแตกระบวนการผลตตนทางทเนนการผสมผสาน 3 สวนไดแก เทคนคการน าเสนอทเขาใจและจดจ าไดงาย สอดแทรกเนอหาสาระทจ าเปนและเหมาะสมตอกลมผบรโภค และใชตวแบบในการน าเสนอทเปนทรจกอนจะชวยใหเกดการจดจ า มากกวาทเนนเฉพาะเรองความสนกสนานเพลดเพลน ทงนเมอไดสอทมประสทธภาพแลว

46

ในสวนของการเผยแพร ควรเนนไปทการเผยแพรผานทางเคเบลทว และฟรทว ตามล าดบ เพราะถอเปนกลมเปาหมายสาธารณะขนาดใหญทเปนผรบสารจากทาง อย. ทนาสนใจคอ กลมผรบชมสอผานทางเคเบลทวทพบวา การเผยแพรผานทางเคเบลทว และฟรทว เชน ชอง 3 5 7 9 มผลอยางยงตอการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสม ซงในจดนหากพจารณาในรายละเอยดจะเหนวา เปนการใหความรกบกลมเปาหมายทางตรง นนคอ ปจจบนสอเคเบลทวถอเปนชองทางในการโฆษณาและจ าหนายผลตภณฑสขภาพแหลงใหญ ดวยเหตนการท อย. มงเนนการใหความรผานชองทางนกจะเปนการใหความรอยางถกฝาถกตวนนเอง และทายทสดคอ เรองความถในการน าเสนอจะมผลตอโอกาสในการไดรบชมของประชาชนตามชวงเวลาตาง ๆ เพราะทผานมาพบวา การเผยแพรสอประชาสมพนธของทาง อย. ยงมไมมากนก ดงนน กลยทธเกยวกบการเพมความถในการเผยแพรกมนยยะส าคญไมนอยไปกวาปจจยอน ๆ เชนกน

บทท 5

บทวจารณ สรปและขอเสนอแนะ

เปาหมายหลกของโครงการวจยน เพอศกษาและวเคราะหสถานการณพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑ

สขภาพ โดยพจารณาถงคานยม ตลอดจนทศนคตทมตอการบรโภค เพอสามารถตรวจสอบถงปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภคในปจจบน ดวยเหตนผลการศกษาทแสดงใน บทท 4 จะเปนการแสดงใหทราบถงรายละเอยดเชงปรากฏการณจากสถตบรรยายตาง ๆ ซงมผลการศกษาทส าคญดงตอไปน

ขอมลจากกลมตวอยางจ านวน 961 คน จากพนทการศกษาทงสน 6 จงหวดทกระจายตวอยทวทกภมภาคของประเทศไทย ใหภาพสะทอนขอมลเกยวกบการบรโภคผลตภณฑสขภาพทส าคญ คอ เมอพจารณาถง การพจารณาสญลกษณหรอเครองหมาย อย. บนผลตภณฑสนคา รวมถงวนเดอนปทหมดอาย พบวา กลมตวอยางสวนใหญประมาณ 2 ใน 3 ทเปนผใหขอมลในการส ารวจครงนมพฤตกรรมทเหมาะสมในดานดงกลาว ขณะทพฤตกรรมเกยวกบการอานฉลากสขภาพ หรอฉลากโภชนาการนน จะท าเปนบางครงเทานน โดยจะเนนเฉพาะไปทบางประเภทผลตภณฑทผบรโภคคาดวาอาจจะมผลกระทบโดยตรงตออาการขางเคยงหรออาการแพ เชน เครองส าอาง ยารกษาโรค หรออาหารเสรม เปนตน ซงขอคนพบในสวนนชใหเหนวา สวนใหญจะทราบดวาควรใหความส าคญเพยงแตเลอกปฏบตเฉพาะบางประเภทของผลตภณฑสขภาพเทานน

ส าหรบผลตภณฑสขภาพทมรอยละการบรโภคในชวงสปดาหมากทสด คอ ผลตภณฑประเภท วตถอนตรายหรอสารเคมทใชในครวเรอน ไมวาจะเปน น ายาลางจาน น ายาถพน เปนตน ทงนเนองจากผลตภณฑดงกลาวมแนวโนมทจะถกใชมากกวา 1 ครงตอวน โดยเฉพาะอยางยงน ายาลางจาน ขณะทเครองส าอางเพอ ลบรวรอย ชวยผวขาวกระจางใส กเปนผลตภณฑสขภาพอกประเภทหนงทไดรบความนยมและเขามาเกยวของ ในชวตประจ าวนของประชาชนอยางมาก สงเกตไดทงจากปรมาณความถในการใชและปรมาณการใชตอครง ทสงกวาผลตภณฑสขภาพประเภทอน ๆ

ขณะทเมอพจารณาจากขอมลเกยวกบการเคยประสบหรอเคยไดยนเกยวกบอาการขางเคยงหรออาการ ไมพงประสงคทเกดจากการใชผลตภณฑสขภาพ พบวา สวนใหญเปนการเคยไดยนไดฟงจากคนรอบตวมากทสด สวนการประสบอาการดวยตนเองนนมไมมากนก อาการสวนใหญทเคยไดยนหรอเคยประสบจะเปนอาการทเกยวของกบระบบทางเดนอาหาร และผวหนง เปนสวนใหญ ซงจากการส ารวจขอมลยงไมพบวามผเคยไดยนหรอประสบกบอาการทรนแรงมากนก

ในดานการรบรขอมลขาวสาร กลมตวอยางประมาณครงหนงระบวาไดรบขอมลขาวสารจากทาง อย. ผานทางสอตาง ๆ โดยขอมลทรบทราบสวนใหญจะเปนประเดนเนอหาเกยวกบ การดตราสญลกษณและเครองหมาย

48

อย. บนผลตภณฑสขภาพตาง ๆ รวมไปถงการพจารณาวนเดอนปทหมดอายของสนคา ขณะทประเดนดานอน ๆ ททาง อย. ไดสอสารออกไปกมอตราการรบรทรองลงมาตามล าดบ ดงจะเหนไดจากภาพ 13 ทแสดงในหนาถดไป

ภาพ 13 ระดบคะแนนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภค

ประเดนทถอเปนขอคนพบทส าคญ ทคาดวาจะน าไปสการก าหนดนโยบายอนเปนประโยชน ตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของประชาชนใหมความเหมาะสม และสงผลดทางสขภาพจากการศกษาน กลาวโดยสรปไดวา อย. อาจตองพยายามหาวธการหรอนโยบายเชงรกทมประสทธภาพมากยงขนในการรณรงคสอสาร ขอมลขาวสารตาง ๆ ไมวาจะเปนเรองของการพจารณาเครองหมายหรอสญลกษณของ อย. ทเปนตวบงชถงการไดรบรองมาตรฐานดานการผลตตามมาตรฐานทางอาหารและยา หรอการดวนเดอนปหมดอายของผลตภณฑทจะชวยใหผบรโภค ไดบรโภคสนคาทมคณภาพ ปลอดภยไมเปนอนตรายตอสขภาพ หรอแมกระทงการดฉลากสขภาพ หรอฉลากโภชนาการทจะชวยใหผบรโภคไดบรโภคสนคาทมวตถดบ สวนประกอบ รวมถงสารอาหาร และคณคาตาง ๆ ตรงตามความตองการอกดวย

ประเดนตาง ๆ เหลาน แมในอดตทผานมา ทาง อย. เองจะมการพยายามสอสารไปทางสอชองทางตาง ๆเพอใหผบรโภคไดมโอกาสเพมการรบร และมการปรบเปลยนพฤตกรรม อยางไรกตามจากผลการศกษาของโครงการวจยน พบวา ยงมประชาชนอกสวนหนงทยงไมไดรบทราบขอมลดงกลาว ซงอาจเปนอกสาเหตหนงทท าใหมพฤตกรรมการบรโภคทไมเหมาะสม ในขณะเดยวกน กลมผทไดรบขอมลขาวสารเองกยงมอกจ านวนไมนอย ทยงไมไดเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมสการปฏบตในชวตวถชวตประจ าวน เนองจากยงไมเหนถงความส าคญและไมเกดความตระหนก เพยงแคไดรบการเรยน และรสกวาพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสมเปนเรองทไมมความจ าเปนตองปฏบต ทงนขอคนพบดงกลาว ถอเปนประเดนทาทายในแงการก าหนดนโยบาย ตลอดจนวธการประชาสมพนธสอสารของ อย. ไปยงประชาชน ภายใตค าถามหลกคอ จะมวธการเชนไรเพอใหการท างานสามารถเขาถง และน าสการปรบเปลยนพฤตกรรมของประชาชนไดอยางถวนหนา

.00

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00สญลกษณ อย.

วนหมดอาย

แยกแยะเครองหมาย

อานฉลากโภชนาการ ตระหนกผลเสย

รบทราบชองทางรองเรยน

วธการเลอกสนคาทเหมาะสม

49

ทงนหากพจารณาตามภาพ 13 และ 14 สามารถใหขอสรปทแสดงใหเหนถงลกษณะความรและทศนคตของบคคลในการใหความส าคญตอการเลอกซอเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพ ทพบขอมลซงเปนเรองทนายนดวาประชาชนสวนใหญมทกษะและพฤตกรรมในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทเนนในเรองคณภาพ ความสมบรณของ บรรจภณฑ เปนหลก ซงสงเหลานนบเปนทกษะและคณลกษณะพนฐานทตองการททาง อย. ตองการใหเกดทงสน อยางไรกตามเมอพจารณาเทยบเคยงกบคาคะแนนเตมในดานดงในคณลกษณะตาง ๆ ทมคะแนนเตม 50 คะแนนแลว กยงพบวา ยงมชองวางอกไมนอยทรอการเตมเตมดานการสอสารขอมลและความรไปยงประชาชน

ภาพ 14 ระดบการใหความส าคญในประเดนตาง ๆ ในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพของผบรโภค

ขอมลจากสมการพยากรณ logistic regression พบขอมลทมความนาสนใจอยางยง กลาวคอพบวา ทศทางในการรณรงคในการใหขอมลขาวสารของ อย. ในปจจบน มแนวโนมทจะเขาถงกลมประชากรทอาศยอย ในเขตเมองมากกวาผทอาศยอยในเขตชนบท ทงนอาจมสาเหตจากทงในประเดนของการรณรงคดวยหนวยเคลอนท เอกสารแจก กจกรรมการรณรงค รวมไปถงวธการใหขอมลและสอสารผานทางสอตาง ๆ ทมความทนสมยสงเกตไดจากคาโอกาสของการมพฤตกรรมการบรโภคทเหมาะสมของประชากรในเขตเมองทสงกวาประชากรในเขตชนบทประมาณ 1.6 เทา

นอกจากนยงพบวา การท อย. รวมมอกบกระทรวงศกษาธการ ในการสอดแทรกเนอหาความร เขาไปในบทเรยน หรอหลกสตรทางการศกษาระดบตาง ๆ ใหนกเรยนไดมโอกาสในการเรยนรเกยวกบพฤตกรรมการบรโภคทเหมาะสม ในสวนนพบวา กอใหเกดประสทธผลในทางบวกอยางยงตอการปรบเปลยนพฤตกรรมของกลมประชากรทเปนนกเรยน โดยเมอเปรยบเทยบกบประชากรกลมอนพบวา ประชากรกลมทเปนนกเรยนจะมพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสมกวาอยางเหนไดชด

.00

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00สญลกษณ อย.

คณภาพ

การรบประกน

ราคา

ตวแบบ

ของแถม

บรรจภณฑ

โฆษณาสรรพคณ

Social Network

คนรอบตว

สนคา ตปท.

สถานทมาตรฐาน

50

ทนาสนใจอกประการคอ ผลของการรบรขอมลขาวสารและความรจากทาง อย. โดยในการพสจนปจจยดงกลาวไดน าตวแปรดานการรบร ขอมลขาวสาร เขารวมวเคราะหในสมการพยากรณทางสถตนดวย ผลจากการวเคราะหพบวา ประเดนดงกลาวจะมนยส าคญหรอไมนน ขนอยกบวา เมอไดมการรบรแลว ผทรบรขอมลขาวสารเหลานนมการเรยนรในระดบใด สามารถปรบเปลยนความรดงกลาวน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมในชวตจรงไดหรอไม ดงขอมลทพบในสมการพยากรณ ประเดนส าคญขนอยทวา เมอบคคลไดรบรขอมลขาวสารแลว จะเกดความตระหนกคดหรอการน าสการปฏบตหรอไม ซงตวแปรเรองของการเกดความตระหนกนมนยส าคญในระดบสงในสมการท านายดงแสดงในบทท 4 จงอาจกลาวไดวา ประชากรจ านวนไมนอยทมการรบรในระดบผวเผน เปนเพยงการเพมพนความรโดยไมไดมผลตอการปรบเปลยนทศนคต ซงขอมลในจดน นบวามความส าคญอยางยงทจ าเปนตองไดรบการพจารณาอยางเรงดวน วาจะท าอยางไร มวธการเชนใดทจะสรางความตระหนก เพอปรบส การปฏบตในวถชวตได เพอชวยใหงบประมาณททาง อย. ไดใชเพอการรณรงคสอสารผานทางสอตาง ๆ หลายชองทาง กอใหเกดประสทธผลสงสดในการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของประชากร

ทงนขอเสนอแนะจากโครงการวจยนเกยวกบกลยทธส าคญในการผลตและเผยแพรสอประชาสมพนธของทาง อย. ทมประสทธผลนน ควรเรมใหความส าคญตงแตกระบวนการผลตตนทางท เนนการผสมผสาน 3 สวน ไดแก เทคนคการน าเสนอทเขาใจและจดจ าไดงาย สอดแทรกเนอหาสาระทจ าเปนและเหมาะสมตอกลมผบรโภค และใชตวแบบในการน าเสนอทเปนทรจกอนจะชวยใหเกดการจดจ า มากกวาทเนนเฉพาะเรองความสนกสนานเพลดเพลน ทงนเมอไดสอทมประสทธภาพแลวในสวนของการเผยแพร ควรเนนไปทการเผยแพรผานทางเคเบลทว และฟรทว ตามล าดบ เพราะถอเปนกลมเปาหมายสาธารณะขนาดใหญทเปนผรบสารจากทาง อย. ทนาสนใจคอ กลมผรบชมสอผานทางเคเบลทวทพบวา มผลอยางยงตอการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสม ซงในจดนหากพจารณาในรายละเอยดจะเหนวา เปนการใหความรกบกลมเปาหมายทางตรง นนคอ ปจจบนสอเคเบลทวถอเปนชองทางในการโฆษณาและจ าหนายผลตภณฑสขภาพแหลงใหญ ดวยเหตนการท อย. มงเนนการใหความรผานชองทางนกจะเปนการใหความรอยางถกฝาถกตวนนเอง และทายทสดคอ เรองความถในการน าเสนอจะมผลตอโอกาสในการไดรบชมของประชาชนตามชวงเวลาตาง ๆ เพราะ การเพมความถในการเผยแพรกมนยยะส าคญ ไมนอยไปกวาปจจยอน ๆ

ทายทสด ขอมลจากสมการพยากรณยงแสดงใหเหนถงทศทางและแนวโนมทนาสนใจเกยวกบ การด าเนนการรณรงคของ อย. ในชวงทผานมาวา หลาย ๆ ปจจยทมทศทางความสมพนธในทางบวกกบ การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ แมจะยงไมพบนยส าคญทางสถต แตกชใหเหนถงทศทางทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสม ไมวาจะเปนเรองของการสงเสรมใหประชาชนพจารณาถงสญลกษณหรอเครองหมาย อย. บนผลตภณฑสขภาพ การพจารณาทฉลากสขภาพ หรอฉลากโภชนาการกอนซอผลตภณฑสขภาพ รวมไปถงคณลกษณะอนทพงประสงค ซงจากทศทางของความสมพนธตางชใหเหนวา อย. ไดด าเนนการ

51

มาถกทางแลวเพยงแตผลของการด าเนนงานยงไมเปนทประจกษนก ซงตองยอมรบวา ภาระงานในเรองการปรบทศนคตและพฤตกรรมของบคคลนนเปนสงทท าไดไมงายนก และจ าเปนตองอาศยเวลาและการด าเนนการ อยางตอเนอง ประกอบกบประชาชนจ านวนไมนอยทยงไมตระหนกถง รวมถงยงเขาไมถงขอมลขาวสาร ซง ขอคนพบในสวนนถอเปนขอมลทสามารถน าไปใชประโยชนเพอการก าหนดทศทางการท างานในอนาคต ทสามารถยดทศทางการท างานในลกษณะเดมเพยงแตเพมความเขมขน รวมถงเทคนควธการในการสอสารใหเขาถงกลมเปาหมายไดมากยงขนกจะสามารถชวยเพมประสทธผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทเหมาะสมของประชาชนไดในทสด

บรรณานกรม

ภาษาไทย

ความหมายและลกษณะทว ๆ ไปของพฤตกรรมผบรโภค. คนเมอวนท 17 สงหาคม 2558. จาก http://www.senatermutr.net/create-web/123/market/%E0%B8%9E%E0%B8%A4%E0%B8 %95%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1.pdf

ชเกยรต โพนแกว. (2555). การมสวนรวมของเกษตรกรเพอการไมใชสารเคมทางการเกษตร กรณศกษา: เกษตรกรต าบลวงบาล อ าเภอหลมเกา จงหวดเพชรบรณ. เพชรบรณ: มหาวทยาลยราชภฎเพชรบรณ.

ธญรตน จรสมปทา. (2551). พฤตกรรมการซอสนคาของผบรโภคใน โฮม เฟรช มารท หาง เดอะมอลล งามวงศวาน. สาขาวชาบรหารธรกจ, มหาวทยาลยราชภฎพระนคร.

พศษฐ สวนนาค และปราณ แกวด ารงค. (2550). ความร ทศนคต และการปฏบตตนของผจ าหนายอาหารในการเลอกซออาหารสดมาจ าหนายในตลาดนดเขตเทศบาลต าบลหวยชนสห อ าเภอเมอง จงหวดราชบร. โปรแกรมวชาสขศกษา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฎนครปฐม.

วภาดา พงศพทธพน. (2553). รปแบบการตดสนใจซอสนคาของผบรโภค: ศกษาเปรยบเทยบระหวางการซอสนคาแฟชนทางออนไลนและออฟไลน . ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (การบรหารการตลาด) , มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ศศธร สภวรรณ. ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการซอผลตภณฑเครองดมเพอความงาม (beauty drink) ของผบรโภคในกรงเทพมหานคร. คนเมอวนท 17 สงหาคม 2558. จาก http://espuc.east.spu.ac.th/ eoffice/interdiscip/filepdf%5CA39sec9.pdf

สวฒนา ลมยนทรง. (2550). พฤตกรรมการบรโภคอาหารของคนไทยเชอสายกะเหรยง อ าเภอสวนผง จงหวดราชบร. สาขาวชาจตวทยาชมชน ภาควชาจตวทยาและการแนะแนว บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

ภาษาองกฤษ

53

Econ. – Czech, Factors influencing consumer behavior Agric. Retrieved August 27, 2015, from http://www.agriculturejournals.cz/publicFiles/01585.pdf. 54, 2008 (6): 276–284

Factors affecting consumer buying behavior. (2012). Retrieved August 27, 2015, from http://www.winnerscience.com/marketing-management/factors-affecting-consumer-buying-behavior

5 Factors Influencing Consumer Behavior. Retrieved August 27, 2015, from http://www.yourarticlelibrary.com/products/5-factors-influencing-consumer- behaviour-explained/22163/

Gentina, E., Decoopman, I. & Ruvio, A. (2013). Social comparison motivation of mothers’ with their adolescent daughters and its effects on the mother’s consumption behavior. Journal of retailing and consumer services. Vol. 20, pp. 94-101.

Hauser, M., Nussbeck, F. W. and Jonas, K. (2013). The impact of food-related values on food purchase behavior and the mediating role of attitudes: A Swiss study. Psychology & Marketing, 30, 765–778. Doi: 10.1002/mar.20644

Leonard, T., McKillop, C., Carson, J. A. & Shuval, K. (2014). Neighborhood effects on food consumption. Journal of behavioral and experimental economics. Vol. 51, pp. 99-113.

Literature Review on Factors Influencing Milk Purchase Behavior. International Review of Management and Marketing Vol. 5, No. 1, 2015, pp.9-25

Liu, W. Y., Lin, C.C., Lee, Y.S. & Deng, D.J. (2013). On gender differences in consumer behavior for online financial transaction of cosmetics. Mathematical and Computer Modelling. Vol. 58, pp. 238-253.

Pinki Rani. (2014) Factors influencing consumer behavior. international journal of current research and academic, 2(9) : 52-61

Social Factors affecting Consumer Behavior. Retrieved August 27, 2015, from http://www.managementstudyguide.com/social-factors-affecting-consumer-behaviour.htm

54

Sumngern, C., Azeredo, Z., Subgranon, R., Matos, E. & Kijjoa, A. (2011). The perception of the benefits of herbal medicine consumption among the Thai elderly. The journal of nutrition, Health & Aging. Vol. 15, No.1, pp. 59-63.

The factors which influence consumer behavior Retrieved August 27, 2015, from http://www.open.edu/openlearn/money-management/management/business-studies/ social-marketing/content-section-3.2

ภาคผนวก : แบบสอบถามเชงปรมาณ

56

57

58

59

60

61

62

63

ภาคผนวก : แนวค าถามเชงคณภาพ

แนวค าถามส าหรบการสนทนากลมแบบเจาะจง โครงการวจยปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภคในปจจบน

ค าชแจงและขนตอนการท าสนทนากลม

การสนทนากลมขอใหนกวจยแปลงประเดนค าถาม เพอใหเกดการพดคย สนทนาเชงวพากษกระทงน าไปสฉนทามตในประเดนนน ๆ ทงนฉนทามตอาจเปนไปในลกษณะคลอยตาม หรอเหนตางกได แตขอใหนกวจยเฝาสงเกตกระบวนการไดมาซงฉนทามตในแตละประเดนดวย สงทพงระวงในกระบวนการสนทนากลมน คอ การทผใหขอมลบางทานมแนวโนมในการชน าความคดเหนมากจนเกนไป และรวมถงการทสมาชกบางคนนงเงยบตลอดเวลา

แนวค าถามตอไปน ถกจดท าขนในลกษณะกงโครงสรางตามระเบยบวธวจยเชงคณภาพท เชอ ในปรากฏการณวทยาเปนส าคญ นกวจยเปนผพจารณาถงความเหมาะสม ความไหลลนของเนอหาการสนทนา ตลอดจนล าดบการถามค าถามในประเดนตาง ๆ ทส าคญคอ หากพบประเดนใดทนาสนใจทจะเปนประโยชนเพอการตอบวตถประสงคโครงการ สรางการเรยนรและบทเรยนทส าคญตอพนทท างานอน ๆ ขอใหนกวจยท าการเจาะลกขอมลตอเพอประโยชนทางขอมลทจะน ามาใชในการวเคราะหตอไป

- ใหนกวจยใชแบบคดกรองผเขารวมการสนทนากลมแบบเจาะจง ตามทโครงการออกแบบไวเพอคดเลอก คณลกษณะของผเขารวมการสนทนา กลมละประมาณ 8-10 คน - นกวจยแนะน าตว วตถประสงคโครงการ เปาหมายของการลงพนทเพอศกษาบรบทครงน - สอบถามความยนยอมและสมครใจในการใหขอมล - เปดโอกาสใหผใหขอมลไดแนะน าตว บทบาทหนาท และความเกยวของในกจกรรมโครงการ - สอบถามพดคยโดยใชกระบวนการอยางเปนธรรมชาต ประเดนทสนทนาเนนในเรองตอไปน

ประเดนหลกของการพดคย

A: เพอคนหาใหพบวา อะไรคอพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภคทมผลตอภาวะสขภาพ การลดคาใชจายในการรกษาพยาบาลของบคคล และการประหยดงบประมาณการรกษาพยาบาลจากภาครฐ

B: นอกจากนยงอยากทราบวา ปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพของผบรโภคในปจจบน

64

แนวค าถาม

1. ในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพ ไมวาจะเปน ยาสามญประจ าบานทเปนยาพนฐานตาง ๆ วตามน อาหารเสรม หรอแมกระทงเครองส าอาง ผลตภณฑก าจดแมลง น ายาลางหองน า รวมถงผลตภณฑสขภาพอนๆ อะไรคอสงททานจะพจารณาเปนล าดบแรก ๆ (ราคา คณสมบต สรรพคณ การโฆษณา ความสมบรณของผลตภณฑ แหลงทซอ หรอ อย.) เพราะเหตใดจงเปนเชนนน (ส าหรบขอนหากเปนการสมภาษณระดบลกใหดควบคกบแบบสอบถาม)

ในกรณทผใชขอมลตอบวาตองดสญลกษณเครองหมาย อย. กอนทกครง หรอแทบจะทกครง a. เหตใดทานจงใหความส าคญกบการดเครองหมายสญลกษณของ อย. กอนจะซอทกครง

หรอแทบจะทกครง (เฉพาะผทตอบวาดทกครงหรอแทบทกครง) ในกรณทผใชขอมลตอบวาไมไดสนใจดสญลกษณเครองหมาย อย. มากนก

b. เพราะเหตใด สวนใหญทานจงไมไดดเครองหมายสญลกษณของ อย. กอนซอสนคา (เฉพาะผทตอบวา สวนใหญไมไดด)

2. มผลตภณฑสขภาพใดเปนพเศษหรอไมททานจะตองเลอกหรอพจารณาเปนพเศษกอนทจะตดสนใจซอ เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

3. และหากสนคาททานตองการหรอจ าเปนตองซอจรง ๆ ไมมเครองหมายการรบรองจาก อย. ทานจะยงคงซออยหรอไม เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

4. ในแงของตวบคคล ใครคอผทมอทธพลตอการตดสนใจเลอกซอผลตภณฑสขภาพตอตวทานมากทสด

เพราะเหตใด

5. ทานคดวา ทานมความรในเรองการเลอกซอเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพอยางถกตองมากนอยเพยงใด

เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

6. และหากเปรยบเทยบระหวางความรททานม กบการปฏบตจรงในชวตประจ าวน

a. ทานไดน าความรเหลานนไปใชในการเลอกซอ เลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพมากนอยเพยงใด

อยางไรบาง b. ขอความกรณาทานอธบายหรอลองยกตวอยางใหฟงดวย

65

7. ทกวนนทานคดวา หนวยงานตาง ๆ ทเกยวของ มการรณรงคใหความรเกยวกบการเลอกซอผลตภณฑ

สขภาพทถกวธ มากนอยเพยงใด

a. เพยงพอกบการทจะท าใหทานมความรในการเลอกซอผลตภณฑสขภาพทถกวธหรอไมหรอไม b. เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

8. ทานเคยไดรบขอมลขาวสารทผานทางการเผยแพรประชาสมพนธจาก อย. บางหรอไม

a. ทานมความรสกเชนไรกบการประชาสมพนธเหลานน i. ความพงพอใจ ii. ประโยชนทไดจากการรบขอมลขาวสาร iii. ประโยชนในการน าไปใชจรงเมอตองเลอกซอผลตภณฑสขภาพ iv. ความนาสนใจของสอทประชาสมพนธ

b. และเมอทานไดมโอกาสเลอกซอผลตภณฑสขภาพดวยตนเอง ทานไดน าความรหรอขอมลทไดรบจากสอเหลานนไปประยกตใชบางหรอไม อยางไรบาง

9. (ส าหรบผทไมมอาการแพ) จากขอมลพบวา แมทานจะเปนผทใชผลตภณฑสขภาพอยางหลากหลาย

และตอเนอง แตทานไมเคยพบกบประสบการณทางลบ อาการแพ หรออาการขางเคยงเลย a. ทานคดวาเปนเพราะเหตใด

10. (ส าหรบผทมอาการแพ) จากขอมลพบวา ทานเปนผทใชผลตภณฑสขภาพอยางหลากหลาย และตอเนอง

และตองประสบกบพบกบอาการแพ หรออาการขางเคยงเลย a. ทานคดวาอะไรท าใหเปนเชนนน b. รบกวนทานชวยเลาประสบการณททานเคยประสบเกยวกบการใชผลตภณฑสขภาพใหฟงดวย

11. ทานคดเหนอยางไรกบค ากลาวทวา หากเราเลอกซอเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพอยางถกวธ

a. หรอเลอกไดอยางถกตอง จะชวยลดความเสยงตอการเจบปวย b. หรอความเสยงตอสขภาพดานอน ๆ เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

66

12. ทานคดวาการเลอกซอเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพอยางถกวธ จะชวยประหยดคาใชจายดานการเจบปวย หรอการรกษาพยาบาลไดหรอไม อยางไร เพราะเหตใดจงคดเชนนน

หลงจากเสรจสนการสนทนาตามแนวค าถามน ใหผจดบนทกทบทวนวายงมประเดนใดทตกหลนหรอยงไมไดพดคยบาง และหากมใหแจงประเดนดงกลาวกบผน าการสนทนากลมเพอสอบถามใหครบถวน ขณะเดยวกนหากพบวา มประเดนใดทเกยวของและนาสนใจทจะน าไปสการอธบายปรากฏการณตามค าถามวจยของโครงการใหท าการสอบถามเพมเตมได