Porta3 195

ГРАДЕЖНИШТВОАРХИТЕКТУРАЕКОЛОГИЈА

90 де

нари

/ БР

ОЈ 1

95 /

ПЕТ

ОК

16.1

1.20

12 го

дина

VIII

КРСТО ТОДОРОВСКИ, ДОБИТНИК НА НАГРАДАТА „АНДРЕЈА ДАМЈАНОВ“

ЗОРАН БОЈОВИЌ

Се што сум замислил во животот, сум остварил

дена

ри /

Jас ја создавав мојата архитектура

Хидројаловиштата се безбедни

Се што сум замислил во Се што сум замислил во Се што сум замислил во


90 де

нари

/ БР

ОЈ 1

95 /

ПЕТ

ОК

16.1

1.20

12 го

дина

VIII




дена

ри /




ПОРТА 2 ноември 201232

2

рубрика

D Messe München GmbH . [email protected] . Тел. +49 89 949-11308 . Факс +49 89 949-11309

MK ДЕ ИНТЕРНАЦИОНАЛ ДООЕЛ Скопје . [email protected] . Тел. +389 2 3228 824 . Факс +389 2 3296 790

Иднината на градежништвото

20. издание на BAUпет децении успех

14 – 19 јануари во МинхенСветски водечки саем за архитектура, материјали и системиwww.bau-muenchen.com

BAU13Orchid-Porta3-207x270-MK.indd 1 06.11.12 09:36

30

58

44

26

38

БРОЈ 195 ПЕТОК 16.11.2012 ГОДИНА VIII

Да се слушне животниот пат, кој, иако голем, звучи мошне скромно од раскажувањата на соговорникот е реткост. Тоа е патот на Крсто Тодоровски, годинешниот добитник на престижната награда од областа на архитектурата „Андреја Дамјанов“, која ја доделува ААМ. „Сè што сум замислил во животот, сум остварил“, вели тој. Меѓу позначајните активности во Македонија се проектирањето на Хидрометеоролошкиот завод во Скопје, хотелот „Макпетрол“ во Маврово, реконструкција на Ристиќева палата, ревитализација на манастирите „Св. Јоаким Осоговски“ и „Св. Јован Бигорски“... За еден период од својот живот тој вели: „Работев две и пол години со два саати спиење“. Во овој број преку интервјуто со српскиот архитект Зоран Бојовиќ ви пренесуваме уште една приказна за човек кој со гордост вели: „Jас ја создавав мојата архитектура“. Приказната е за некое друго време. За времето што поминало и за луѓето што својот работен век го поминале во далечни земји. Таму создавале,

граделе и биле сведоци на големите културни и политички промени. Ова е приказна за југословенската изградба во своите најдобри денови. Приказна за архитектурата, изградбата, за Африка, Азија, Југославија, Садам Хусеин, за „Енергопроект“. Ова е приказна за една голема кариера, во едно големо претпријатие, во една голема зeмја. Каква е состојбата на рудничките хидројаловишта во нашава држава? Дали овие големи брани во кои се складира јаловината од рудничките флотации се закана по луѓето и животната средина за градовите во чии близини се наоѓаат нашите големи рудници „Злетово“, „Саса“, „Бучим“ и „Тораница“? На оваа тема во Штип два дена расправаа триесетина експерти за големи брани од нашата држава. Генерална оценка на учесниците на оваа конференција е дека хидројаловиштата во нашата држава се сигурни, безбедни, со нив се управува на еден квалитетен начин и дека за нив се грижат стручни служби.

ОД РЕДАКЦИЈАТА

ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,

Насловна страница: „NORWEGIAN WILD REINDEER CENTER PAVILION“ ,НОРВЕШКА

Архитектонско студио: SNØHETTA

Редакција:

главен и одговорен уредник:Дејан БУЃЕВАЦ

новинари:Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

надворешни соработници:Ангел СИТНОВСКИАлександар ПЕТРОВАлександар ЧЕРЕПНАЛКОСКИАлександра ШЕКУТКОВСКААнастасија НИКОЛОВСКААндреа ЈАМАКОСКА Билјана САВИЌБојана ФИЛИПОВИЌБиљана СТОЈАНОВИЌВладимир Б. ЛАДИНСКИ (AНГЛИЈА)Даниела МЛАДЕНОВСКАДраган РИСТОВЃорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)Кате АНТЕВСКАКире КИПРОСКИМихаил ТОКАРЕВНикола НЕШКОСКИСандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВАСашо КУЗМАНОВСКИТрајче СТОЈАНОВФилип ФИЛИПОСКИФранческо ЧИТРО (ИТАЛИЈА)

графички уредник: Гоце ЦВЕТАНОСКИ

фоторепортер: Кире ПОПОВ

лектор: Костадинка СОЛЕВА

Издавачки совет:Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх. - претседателпроф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА,дипл.град.инж.Вања ДОНЧЕВА, дипл.инж.арх.Александра ПЕТРОВСКАдипл.инж.арх.проф. д-р Катерина ДОНЕВСКАдипл.град.инж.

Издавач: „Биропрес“ ДОО СкопјеУл. Васил Ѓоргов број 21,влез 2, локал 9, 1000 Скопје

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924e-mail: [email protected]

Печати:

Маркетинг:

[email protected]@porta3.com.mkТел: 3243 790; 3243 797Fax: 3243 796Моб: 072 248 796

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.500 ден.жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД СкопјеЕДБ: 4030004528485

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

ГРАДЕЖНИШТВО 12ХИДРОЈАЛОВИШТАTA СЕ БЕЗБЕДНИ

ПРИЗНАНИЈА 26КРСТО ТОДОРОВСКИ:

СЕ ШТО СУМ ЗАМИСЛИЛ ВО ЖИВОТОТ СУМ ОСТВАРИЛ

АРХИТЕКТУРА 30ОД СТАР ОБЈЕКТ ДО СОВРЕМЕН

ЦЕНТАР ЗА ТАНЦ

АРХИТЕКТУРА И ПЕЈЗАЖ 34ГРАДЕЊЕ НА КОНТЕКСТ

ИНТЕРВЈУ 38ЗОРАН БОЈОВИЌ: JАС ЈА СОЗДАВАВ

МОЈАТА АРХИТЕКТУРА

АРХИТЕКТУРА 44САН СИТИ - РАЈ ОД ЛУКСУЗ И КИЧ

ТЕХНОЛОГИИ 50SITEOPS® - ИЗВЛЕКУВАЊЕ МАКСИМУМ

УШТЕ ВО РАНИТЕ ФАЗИ НА ПЛАНИРАЊЕ

ХОРТИКУЛТУРА 58ПОДГОТОВКА НА ВОДНИТЕ

ПОВРШИНИ ЗА ПРЕЗИМУВАЊЕ


90 де

нари

/ БР

ОЈ 1

95 /

ПЕТ

ОК

16.1

1.20

12 го

дина

VIII




дена

ри /










-


4

инфо

- ВОДОВОДНИ СИСТЕМИ

- ГАСОВОДНИ СИСТЕМИ

- KAНАЛИЗАЦИСKИ СИСТЕМИ

ИНОВАТИВНА ТЕХНОЛОГИЈА ПО СИТЕ ИНТЕРНАЦИОНАЛНИ СТАНДАРДИ

ПОЛИЕТИЛЕНСКИ И ПОЛИПРОПИЛЕНСКИ

Tel:00 389 034 212 06400 389 034 211 75700 389 034 215 22500 389 034 215 226

Fax:00 389 034 211 964

e-mail: [email protected]: [email protected] bb 1480 GevgelijaMACEDONIA


инфо

ПОРТА316 ноември 2012 5

Претставени најновите производи

Во првата недела на месецов сегашните и иднитепартнери на GEZE во проектантската иградежната бранша во Македонија, имаа можностда се запознаат со новите производи нафирматата. Новитетите беа претставени за времена традиционалната годишна обиколка напримерочниот камион на GEZE, овој пат во Скопје

во просториите на Tempo MK.Посетителите се запознаа со новововедените иновации на пазарот

и се советуваа во врска со комплексните системи и решенија,опфаќајќи ги сите групи производи на компанијата. Беа одржани исоветувања на кои беа објеснети различни аспекти на системите заодведување на чад и топлина, согласно со важечките нормативи воземјата.

На партнерите им беа претставени:Системи за автоматски вратиВо преден план беа продуктите насочени кон непречен пристап до

згради и простории. Кај системите за автоматски лизгачки врати беапретставени новите производи од серијата Slimdrive - модел на вратиотпорен на провални кражби врати, како и уникатен модел соизолациско стакло без рамки и бројни додатоци кои обезбедуваатсовремена мрежна комуникација.

Системи за одведување на чад и топлинаGEZE повторно обрна сериозно внимание на вентилационите

системи за одведување чад и топлина (ВСОЧТ). Беа претставениновите верижни механизми за прозорци, прикажани за прв пат наспецијализираната изложба Fensterbau Frontale 2012 – GEZEECchain, GEZE Slimchain и GEZE Powerchain. Оваа година GEZE јапретстави и централата со вградено помошно напојување заприродно одведување на чад, наменета за инсталација во помалипростори и за помали по обем решенија, како на пример скалила.Таа е малку поголема од стандардно алармно копче за пожар, но јасодржи и таа функција. Производот целосно одговара на барањатаза инсталирање во сертифициран ВСОЧТ, согласно Регулативата Iз-

1971 и БДС EN 12101-2. На партнерите им беа претставени и многунови додатоци, кои обезбедуваат безбедност во случај на несреќа,но и удобност при секојдневната вентилација, како и погонскиотмеханизам GEZE E 920, целосно интегриран во профилите напрозорците.

Безбедносна технологијаОваа година GEZE го фокусира вниманието и врз технологијата за

евакуационни коридори и излези, со интегриран системи забезбедност и контрола на пристап, координирани со системот заодвод на чад и топлина и можности за интеграција со BMS - системотза управување со згради. Во овој контекст беа претставениконтролни уреди, прибор и контролната табла TZ 320 за управувањесо системите.

Системи за рачни лизгачки вратиGEZE на своите гости им го претстави и Levolan 60 - компактен,

исклучително гладок и речиси невидлив погон за целосно стаклениконцепти, погоден за домовите и за канцелариите. Стаклото едиректно поврзано во фитингот – елементите за закачување се толкунезабележливи што се губи смислата за дополнително покритие.Levolan така се вклопува во секој дизајн. n

GEZE ShowTruck во Скопје

градежништво

ПОРТА 16 ноември 20123ПОРТА36

АДОРА Инженеринг е добитникна јубилејно признание занајголем број спроведенипроекти и најмногу добиенинагради, и на две високи

национални признанија што за најдобриопштествено одговорни практики за 2011година, на 5-тата манифестацијаНационална награда за општественаодговорност на претпријатијата, неодамна ѝги додели министерот за економија ВаљонСараќини и амбасадорот на ЕУ воМакедонија Аиво Орав. Признанијата сеуште една афирмација и дополнителен

мотив за општествено одговорнататрадиција на оваа градежна компанија, којаво своето 10-годишно постоење,континуирано вложува за доброто на своитевработени, купувачите и поширокатазаедница, оставајќи дела за поквалитетенживот на граѓаните во сите општини кадешто гради објекти.

Во категоријата животна средина,награден е проектот „Прв охридскиенергетски ефикасен градежен бисер“, заелитниот репрезентативен станбен објектАДОРА кај Билјанините Извори во Охрид. Сообјектот, Охрид и граѓаните добија

висококвалитетно домување, со леснозатоплување на становите без многу греењево зима и без клима до 37 степени во лето,на атрактивна локација до Националниотпарк Галичица, непосредно до ОхридскотоЕзеро, со прекрасна панорама на древниотград. Идејата за проектот, со кој продолжувадолгорочната стратегија на АДОРА заизградба на енергетски ефикасните домовиниз Македонија, беше со примена нанајновите светски стандарди, со термофасада и без сметки за струја за заедничкоосветлување со фотоволтаичен систем, настанарите да им се овозможи поквалитетно,поекономично и поздраво домување. Овиееко станови, во кризно време со високи ценина струјата, на граѓаните им штедат енергијаи пари. АДОРА Инженеринг, енергетскиефикасните домови во Македонија гипретстави преку статија објавена во светскаедиција на еминентни меѓународни форумина Глобалниот договор на ООН, кадечленува компанијата. Наградениот проект„Вложуваме во општините за доброто награѓаните“ во категоријата вложување возаедницата е за донацијата на фонтанатаМакедонија, со која АДОРА го збогатизапуштениот парк во општина Кисела Вода,во Скопје, каде граѓаните добија мирно иубаво уредено катче за одмор и прошетки.

- Стратешки приоритет на компанијата еуспехот и добрите резултати од работењетода го подели со граѓаните, создавајќиплеменити дела, што ќе биде наша заложбаи натаму, за доброто на сегашните и иднитегенерации - вели проф. д-р ВанчоЧифлиганец, генерален директор на АДОРАИнженеринг. n

Награда за општественаодговорност на АДОРА Инженеринг

Со остварен најголем успех меѓу дведеловни години, во услови наекономска криза, градежната

компанија АДОРА Инженеринг е меѓу петтенајуспешни брзорастечки компании воМакедонија, со највисока стапка на порастна вкупните приходи, пораст на обртниоткапитал и пораст на кредибилноста - изјавидиректорот на Централниот регистар наМакедонија, Ванчо Костадиновски,неодамна на промоцијата на 9-тото изданиена едицијата 200 Најголеми фирми воМакедонија. Искачувајќи се секоја година занеколку места нагоре, АДОРА Инженеринг ена 20. место по профитабилноста воработењето меѓу 200 најуспешни компанииво Македонија во 2011 година, споредподатоците на Централниот регистар.

Брзорастечкиот тренд на развој во 10-годишното постоење,АДОРА Инженеринг јаискачи на водечкатапозицијата меѓу компаниитево високата градба воМакедонија, со изградени 18елитни станбено-деловниобјекти во Скопје, Охрид иСтрумица, 1.300висококвалитетни станови,неколку стотици луксузниделовни простории и голем бројмодерни подземни паркингпростори.

Според проф. д-р Ванчо Чифлиганец, вооваа кризна година компанијата ги направинајголемите инвестиции, како што е проектот

за изградба на петтенови елитни станбени згради во Ново Лисиче- Аеродром, Скопје, и околу 50 милиони евравкупен финансиски обрт во двете насоки,што е домашна инвестиција за почит.

Mеѓу петте најуспешни брзорастечки компании


Во селото Орман на десетина километри одСкопје никнува нов станбен мини-комплекс,Верина. Луксузниот комплекс од затворен тип ераспослан на површина од 30.000 квадратниметри. Тој се состои од седум згради заколективно живеење и три индивидуални куќи.Првите станари се очекува да се вселат во мај

идната година, а продажбата на становите, со цена од 1.300 евраза квадратен метар со вклучен ддв, е во тек. Комплексот Верина се

разликува од становите што се нудат во градот. Има 58 луксузнистанови со површина од 170 и 210 квадрати.

Инвеститор на комплексот е Благоја Николовски, човекот којштопред десетина години го изгради комплексот во Злокуќани.Изведувач на градежните работи е компанијата „Никобинженеринг“. Становите имаат поглед на 15.000 квадрати зеленаповршина, порибено езеро со површина од 6.000 квадратни метрии вештачки водопад. Нивните станари ќе уживаат и ќе серелаксираат во заеднички базен со пикник простор, рекреативнитерени, детско игралиште, билјард-клуб и фитнес-центар со сауна итурска бања.

- Кај нас не станува збор за класични станови, туку за концепт наорганизирано живеење кое ќе ги олесни секојдневните обврски налицата што ќе бидат дел од овој комплекс - вели инвеститоротНиколовски, додавајќи дека станбениот комплекс Верина серазликува од становите што се нудат во градот.

Главниот архитект на комплексот Звонимир Ваљак, потенцирадека во него е достапно сè што му е неопходно на едно типичносемејство и е совршено место за живеење бидејќи е изолирано одградската врева, а блиску до градот. Верина има одличнисообраќајни врски со центарот и другите делови на градот бидејќие во непосредна близина на скопската обиколница и е покрајпланираната траса за проширување на булеварот Илинден. n

Блиску до градот, а изолирано од градската врева

во Селото орман никнува нов Станбен мини-комплекС

Комплексот има 58 луксузни станови со површина од170 и 210 квадрати. Станарите ќе уживаат и ќе се

релаксираат во заеднички базен со пикник простор,рекреативни терени, детско игралиште, билјард-клуб

и фитнес-центар со сауна и турска бања

инфо


Денови на енергетСката ефикаСноСт во карпош

Како со малку енергија можемногу добро да се живее

Буквално сè што некого биго интересирало заштедењето енергија и занејзиното поефикаснокористење, можеше да сеслушне, дури и да сенаучи на Деновите на

енергетската ефикасност што гиорганизираше општината Карпош. Со повеќепрезентации се претставија општината,научници и експерти од оваа област, како истопанственици кои нудат соодветниматеријали или изведбени зафати со коиеден објект може да стане енергетскипоефикасен. Општинските власти, например, си ги претставија своите политикиза енергетска ефикасност, со кои, како штоистакнуваат, се лидери во земјава.Експертите презентираа иновативнирешенија, а компаниите, пак, начини исредства со кои сето тоа може да сеоствари. Постојано се повторувашепотребата да бидеме енергетскипоефикасни и да штедиме енергија, порадинејзиниот недостиг и сè поскапитеенергенси од една страна, како и поради сèпоизразената потреба од намалување наемисијата на штетни гасови во атмосферата,од друга. Свое излагање имаше и државата,преку Агенцијата за енергетика.

- Крајната цел ни е да го подигнеме нивотона свест кај граѓаните за заштедата наенергијата и да продонесеме да се заштедиенергијата и на планетата Земја, која е сèпоподложна на климатските промени,загадувањето и намалувањето наенергетските ресурси. Обврски задонесување програми за енергетскаефикасност имаат сите општини водржавата, но за жал, само една третина однив го направиле тоа досега - рече ЛазарГечевски, директорот на агенцијата.

Општината Карпош планира сите училишта

и градинки на нејзиното подрачје да имаатсопствени системи за греење, односно да сеисклучат од централниот топлификацискисистем. Дел од нив ќе се загреваат сообновливи извори на енергија, а друг делпрво со нафта, а потоа и со гас, когаопштинското јавно претпријатие „Кар-гас“ ќеја спроведе гасификацијата, објасни ЉупчоДимов, раководителот на одделението заенергетска ефикасност при општинатаКарпош. Со подобрувањето на енергетскатаефикасност на неколку станбени згради(проект во кој тие, со општинска помош,добиваа нови фасади и прозорци), нивнатагодишна потрошувачка на енергија зазагревање се намали од 200-300 киловат-часови на најмногу 100 киловат-часови заквадратен метар. Карпош е првата општинакоја со посебен правилник ги условуваинвеститорите на градежните објекти да гиисполнат стандардите за енергетска

ефикасност за да добијат одобрение заградба. Ова важи и за куќи и за згради.Правилникот за енергетска ефикасност гимотивира инвеститорите да прават уштепоефикасни згради, потенцираше КатеринаБогдановска од општинското одделение заенергетска ефикасност. Така, ако објектот ебарем за 10 отсто поефикасен од минимумотпропишан во правилникот, добива делумноослободување од комуналната такса. Откогаова е во сила, издадени се 46 градежнидозволи, од кои 19 за објекти кои гиисполнуваат минималните стандарди, а 27 заградби кои се за 10 или повеќе отстоподобри од тоа. Минимумот е објектотгодишно да троши најмногу 100 киловат-часови енергија по квадратен метар зазатоплување, додека за да се добијатолеснувања таа потрошувачка не треба дабиде поголема од 70 киловат-часови.

Бидејќи енергијата што доаѓа од сонцето

Постојано се повторуваше потребата да бидемеенергетски поефикасни и да штедиме енергија,поради нејзиниот недостиг и сè поскапите енергенсиод една страна, како и поради сè поизразенатапотреба од намалување на емисијата на штетнигасови во атмосферата, од друга страна

инфо

на земјата за еден час е поголема одвкупните потреби на планетата за еднагодина, очекувано е што сè повеќедомаќинства препознаваат декакористењето сончева енергија е најдоброторешение, пред сè за добивање топла вода.Но тие системи, закачени најчесто на нашитепокриви, ретко ни изгледаат допадливо.Напротив, ги доживуваме како некојизрасток врз нашиот или врз некој друг дом.Затоа доцентот Илија Насов, претседател на

бордот на директори на „Камел Солар“,понуди интересни архитектонски решенијасо кои колекторите сепак можат даизгледаат убаво, ако се вградат во фасадатаили во покривот. Тие може да бидатпоставени, на пример, на целиот покрив, илина фасадата, како обоено стакло и на тојначин воопшто да не изгледаат како некојдодаток, туку како составен дел од објектот.Низ светот има многу примери, а воМакедонија најрепрезентативни се покривот

на базенот „Борис Трајковски“ (поранешенбазен Карпош) и надворешните ѕидови настанбениот комплекс „Соравија“.

Меѓу поинтересните презентации беше итаа за пасивната куќа, која се опишува какообјект кој ги комбинира високиот комфор иниската потрошувачка на енергија, анадворешно не се разликува значително оддругите куќи. Како што истакна АндрејАндреев од „Цивкон“, таа се карактеризирасо минимални загуби на топлинска енергијаи максимални придобивки на топлина одсонцето и од внатрешните извори, како и сорационализирање на трошоците за топласанитарна вода. Првата таква куќа еизградена во 1991 година. Припроектирањето треба да се внимава нааголот на сончевите зраци и назасенчувањата, така што главната фасада ќесе насочи кон југ, а помошните просториикон север. На тој начин, пасивната куќа сезагрева со неверојатни 15 киловат-часовиенергија на квадратен метар годишно, илисо помалку од тоа. Сепак, и покрај многутестандарди што треба да ги исполнипасивната куќа, таа може да биде и добродизајнирана. n к.С.т.

региони


охриД

Инфраструктурата во секој градсе третира како негова живаматерија, која постојано морада се проширува, обновува исоодветно димензионирасогласно растењето на градоти потребите во него. Ова има

уште поголемо значење ако станува збор за град,како што е Охрид, кој има визија да стане многуповеќе од регионален туристички центар.Неминовно, како прв инфраструктурен објект сејавуваат сообраќајниците, но не помалку важен е иканализациониот систем.

Како што знаеме, водоводната и канализационатаинфраструктура е особено значајна за урбанотомилје на еден град, неговото здраво и правилнофункционирање, зачувување на чиста и здраваживотна средина и продолжување на животниот векна нејзините жители. За градот Охрид,карактеристичен начин на одведување на нечиститеводи бил со канали од камена ѕидарија т.н. геризисо димензии 40х50 см, преку кои од стариот дел наградот каде населението било најконцентрирано,отпадните води се испуштале во езерото. Споредархивските податоци до 1945 година, во Охрид билеизградени 3.240 метри ѕидани канали со 381приклучок. По завршувањето на Втората светскавојна, отпочнува и развојот на градот какотуристички центар, што придонесува до новисториски развој на канализациониот систем.

Особено значаен момент е изградбата на хотелот„Палас“, на самото централно градско крајбрежје наОхридското Езеро, што повлекува и изградба насоодветна канализациона инфраструктура -односно прва канализациона линија изведена одцевковод со профил Ф300 мм и црпна станица со

Емшеров бунар (Imhoff tank -двокатен таложник)како уред за прочистување. Изведбата на овојсистем во 1957 година се смета како почеток наорганизирано одведување на отпадните води воградот. До 1964 година интензивно се работи напроширување на канализационата мрежа со

За Охрид, кој има визија да станемногу повеќе од регионалентуристички центар, неминовно,како инфраструктурен предизвиксе јавуваат сообраќајниците иканализациониот системИвана Групчедипл. инж. арх.

Инфраструктурата е жива материја

региони

градење на 10.358 метри линии, со профили Ф300мм и Ф500 мм, кои се надоврзуваат на постоечкиотцевковод. Уште еден исклучително значаен акцент,градот добива со изградбата на колекторскиотсистем за заштита на езерото од отпадни ииндустриски води во периодот 1985-1988 година, којблагодарение на финансискиот самопридонес награѓаните од Охрид и Струга, својот работен век гоотпочнува во 1988 година.

Во денешно време, за одржување и градење наканализациониот и атмосферскиот систем се грижиЈП Нискоградба - Охрид, вклучувајќи изработка напроектна документација, поправки на дефектите,санации и чистење на линиите од канализационатамрежа, додека со колекторскиот систем сè уштестопанисува ЈП Проаква - Струга.

Како што истакнува за „Порта 3“ ПетарЗафировски, градежен инженер –проектант во ЈПНискоградба - Охрид, изминатиот период во градотбеа изведени неколку инфраструктурни зафати наканализациони линии во рамки на програмата закомунален развој, отпочнати во 2009 година, од коиповеќето се завршени или се во крајна фаза. Одактуелните инфраструктурни зафати, Зафировскини ги издвои:• Најново изградената канализациона линија со

напречен профил Ф200 мм и атмосферскаканализација со напречен профил Ф300 мм наулица Мите Богоевски, зад општинската зграда -

од проектот Еко заштита на Охридското Езеро.• Канализација Лескоец, изграденост 60%,

потребно да се изведат главните колектори попатот Охрид - Битола.

• Канализација Велгошти, изграденост 90%,

остануваат уште неколку мали краци закомплетна покриеност.

• Канализација село Пештани, изграденост 85%,остануваат некои мали краци да се изведат.Селото е приклучено на фекална канализација.

• Село Долно Лакочереј и село Горно Лакочереј,отпочната е постапката за почетна фаза нареализација по проект.

• Во тек се подготовките за изведбата на круженсообраќаен тек на пресекот на булеваротТуристичка со улицата Бистрица.

• Оваа година комплетно е изведен и опременкружниот сообраќаен тек на пресекот набулеварот Туристичка со улицата АСНОМ.

• Болнички комплекс комплетно обезбеден сомрежа.

• Улични приклучоци за населба Бејбунар.Сите овие реализирани и планирани зафати

секако ќе придонесат овој наш туристички бисерда се доближи до поставените цели. Впрочем,неодамнешните обилни дождови во градот, когареки вода се излеаја на улиците само јапотврдуваат потребата од постојана грижа заканализациониот систем, негово редовноодржување и проширување. n(Историските податоци се позајмени од авторскиот

реферат „Канализациониот систем во Охрид“ одНина Трендафилова, дипл.град.инж., Петар Зафиров-

ски, дипл.град.инж., Павлинка Јанчевска,

Kaнализационен систем во Охрид


ПОРТА 16 ноември 2012312 ПОРТА3

Каква е состојбата нарудничките хидројаловиштаво нашава држава? Како тиесе градени и како со нивденес се управува? Далиовие големи брани во кои сескладира јаловината од

рудничките флотации се закана по луѓето иживотната средина во Пробиштип, МакедонскаКаменица, Радовиш и Крива Паланка, градовиво чии близини се наоѓаат нашите големирудници „Злетово“, „Саса“, „Бучим“ и„Тораница“?

На оваа тема во Штип два дена расправаатриесеттина експерти за големи брани однашата држава. Научната конференција поднаслов „Хидројаловиштата во РепубликаМакедонија“ ја организира здружениотМакедонски комитет за големи брани, а од неабеше издаден зборник на трудови.

Генерална оценка на учесниците на овааконференција е дека хидројаловиштата во

нашата држава се сигурни, безбедни, со нив сеуправува на еден квалитетен начин и за нив сегрижат стручни служби кои ги има во ситенаши руднички капацитети.

„Во Република Македонија постојатчетириесетина големи брани од кои четири однив се хидројаловиштни. Тие им служат нарудниците за во нив да се депонира јаловината.И од самата дебата, од научните излагања наконференцијата, од нашата посета на овиебрани заклучивме дека тие се во стабилнасостојба, дека раководствата на рудницитеводат сметка за нив. Она што ние како научнафела постојано го тврдевме и го тврдиме, и нашто постојано предупредуваме е дека само когаработат рудниците нивните хидројаловишта сена највисока точка на својата безбедност.Тогаш овие капацитети се одржуваат согласносветските стандарди и прописи, за разлика одгодините во кои рудниците немаат сопственик,не работат и нивните капацитети не сеодржуваат добро“, вели професор Љубомир

Танчев, претседател на ова здружение. Декапрофесорот Танчев е во право, упатува иискуството од последната хаварија на еднонаше хидројаловиште. На 31 август 2003 годинапопушти големата хидројаловиштна брана нарудникот „Саса“, по што огромна црна, загаденамаса тргна низ Камена Река загадувајќи големпростор во должина од 25 километри, сè добраната Калиманци од која се наводнуваатнивите во источниот дел на Македонија. Воседумдесеттите години на минатиот век големахаварија се случи и на хидројаловиштето нарудникот „Злетово“ кога попушти оваа брана, ајаловината стигна сè до реката Брегалница.Сега во близина на Пробиштип остана старотојаловиште во кое е складирана јаловина од 11милиони кубни метри.

Хидројаловиштето во рудникот „Саса“ се„отвори“ во време кога рудникот не работеше,а со тоа и неговите капацитети и објекти беаслабо контролирани. Откако рудникот добинов сопственик во руската компанијата„Солвеј“, една од првите работи кои оваакомпанија ги започна беше изградба на нова,безбедна голема брана.

- Со целата одговорност тврдам дека нашетоново хидројаловиште е стопроцентнобезбедно по луѓето што живеат на тој простори по животната околина. „Солвеј“ не жалешепари за неговата изградба, при што, порадиконфигуранцијата на теренот ние моравме даги преселиме дури и гробиштата во селотоСаса. Хидројаловиштната брана е граденаспоред најсовремените светски стандарди, атакво е и нејзиното одржување. Нашиот рудникима служба за одржување на овој објект којаврши секојдневни контроли на истиот. Во истовреме се грижиме и за старатахидројаловиштна брана на која годинаваинсталиравме повеќе водни топови со цел дасе спречи прашината, а целиот простор гозасадивме со 12.000 багремови дрвца што естандардна светска постапка за вакви објектикои не се во функција - вели Борче Коцевски,технички директор на рудникот „Саса“.

На конференцијата посебно вниманиепредизвикаа професорите од универзитетот„Гоце Делчев“, кои нашите рудници гиангажираат како стручни консултанти засвоите потреби. Еден од нив е и БлагојГоломеов, доктор по технички науки кој имашезабележително излагање на конференцијата.

- Како научна фела силно сме посветени на

Само кога работат рудниците нивните хидројаловишта се нанајвисока точка на својата безбедност. Тогаш овие капацитетисе одржуваат согласно светските стандарди и прописи, заразлика од годините во кои рудниците немаат сопственик, неработат и нивните капацитети не се одржуваат добро.

Иван БојаџИскИ


од конференцијата


состојбата на хидројаловиштата од аспект нанивната безбедност и нивното влијание наживотната средина. Лично мислам отираководствата на сите наши рудници силно сепосветени на квалитетно одржување на своитеголеми брани, односно нивнитехидројаловишта. Сите имаат стручни екипи коисекојдневно вршат мориторинг на состојбатана браните и на (не)загаденоста на водата,воздухот и почвата како на самата брана така иво нејзината околина. Одлично е тоа штоинвеститорите во нашите рудници не жалатсредства за хидројаловиштата, но треба да сеима на ум дека финансиски фонд за следењена ваквите капацитети треба да постои и запериодот кога еден рудник ќе престане даработи, бидејќи опасноста од големи хавариисо последици по луѓето и нивната животнаоколина тогаш стануваат најголеми - посочувапрофесор Голомеов.

Според Николајчо Николов, заменикгенерален директор на рудникот за бакар„Бучим“ кај Радовиш и претседател наМакедонската рударска асоцијација,хидројаловиштето на „Бучим“, кое предтриесетина години има доживеано еднаголема хаварија, денес е во одлична состојба исо највисок степен на безбедност.

- За овој наш капацитет се грижи посебнаслужба за екологија која секој ден врши

контрола и ја констатира неговата состојба. Вопосебна книга се забележува ситуацијата, такашто ние како раководство сме во состојба восекој миг да знаеме за сите евентуалнипромени на браната. Со цел да не се дозволизагадување на воздухот, ние инвестиравме вопошумување на 40 хектари од јаловишнатаповршина на која засадивме и 85.000багремови дрвја. Мориторингот е секојдневнаработа, бидејќи кај нас е изградена свестадека не смееме на никој начин да ја доведемево прашање безбедноста на хидројаловиштетои на неговата околина - вели Николов.

Македонската стручна мисла за големибрани предупреди и на новите рудници на чиеотворање во нашава држава забрзано сеработи. Тоа се рудникот за бакар „Иловица“ воСтрумичко и рудникот за бакар „Кадиицаметал“ кај Пехчево. Посебно интересен заопсервација ќе биде рудникот „Иловица“бидејќи се работи за едно од најголемитенаоѓалишта на бакар во Југоисточна Европа ибидејќи под него е плодната струмичкакотлина која некои ја нарекуваат „стомакот наМакедонија“. И сето тоа со намера и цел когаќе се гради хидројаловиштето, тоа да бидесогласно најновите научни сознанија заголеми брани, стандарди кои мора да бидатприменети на двата нови рудници чијаизградба е веќе најавена. n

Благој Голомеов

Борче Коцевски



Кон крајот на изминатиотмесец, Штип бешедомаќин наконференција на тема„Хидројаловиштата воРепублика Македонија“,во организација на

Здружението македонски комитет заголеми брани (ЗМКГБ). Оваа конференцијабеше реализирана со поддршка одГрадежниот факултет од Универзитетот„Св. Кирил и Методиј“ (УКИМ) - Скопје и одФакултетот за природни и технички наукиод Универзитетот „Гоце Делчев“ (УГД) –Штип. На конференцијата беапрезентирани одреден број реферати, коибеа отпечатени во Зборникот на трудови,од автори од техничките служби нарудниците „Саса“ и „Бучим“, од градежнитефирми ГЕИНГ и ГИМ, како и од научнитеустанови УКИМ и УГД.

Темите на конференцијата беа:Проектирање, градба и експлоатација нахидројаловишта, Рекултивација нахидројаловишта, Можности за зголемувањена капацитетот на постојнитехидројаловишта и Влијание нахидројаловиштата врз животната средина.Може да се забележи дека темите сеопшти и практично ја покриваатцелокупната техничка и административнапроблематика поврзана сохидројаловиштата какомултидисциплинарни градежни објекти.

Мултидисциплинарноста нахидројаловиштата упатува на фактот штосамо со рамноправно учество на експертипо хидротехника, рударство, геотехника иживотна средина, може да се добие

коректно и складно решениеза овие

комплексни инженерски објекти.Сложеноста на хидројаловиштатапроизлегува од следните два фактори.Прво, јаловиштата се составени од бројниобјекти: иницијална брана, песочна брана,таложно езеро, дренажен систем,водоспроводници за одведување наизбистрена вода и објекти за заштита однадворешни води (осреднети протекувања

и поплавни бранови), поради штотреба да бидат

проверени

хиДројаловиштата во република макеДонија

Огромно стопанскозначење за рударството

Мултидисциплинарноста на хидројаловиштата упатува нафактот што само со рамноправно учество на експерти похидротехника, рударство, геотехника и животна средина, можеда се добие коректно и складно решение за овие комплексниинженерски објекти

Проф. д-р Љупчо петковскИГрадежен факултет во Скопје

Презентација на реферати во хотел Оаза, Штип

Модел на јаловиштето Тополница со региони за 6 различни материјали. 1 и 2 - чакал во тело и глина во јадро на иницијална брана, 3 - песок од хидроциклонирање вопесочни брани, 4,5 и 6 - песоклив муљ, муљевит песок и муљ во таложно езеро



поголем број сигурности: конструктивна(статичка и динамичка), филтрациона,хидролошка, хидраулична и еколошка. Ивторо, поради огромниот волумен наталожното езеро, претставуваат насипниконструкции со највисок потенцијаленхазард за опкружувањето. Имено, приевентуално уривање на песочната брана инагло празнење на таложното езеро,можни се огромни материјални штети ичовечки жртви, како и трајна деградацијана животната средина во низводната речнадолина.

Како примери за големи катастрофикои трајно ќе сведочат за високиот прагна ризик на хидројаловиштата ќе ги

наведеме хавариите во: САД 1972, BuffaloCreek со 125 загинати, Јужна Африка1974, Bafokeng со 3 милиони м3 излеанајаловина на низводно растојание од 45km, Италија 1985, Stava со 269 загинати, иШпанија 1998, Aznalcollar со 1,5 милионим3 излеана јаловина која покрила 4,5илјади хектари од низводната долина.Според податоци од ICOLD од 2001година, регистрирани се 221 хаварија кајјаловишните брани, иако не е тешко да сепретпостави дека овој број е далекупоголем. На оваа црна листа, под број185, е забележана и хаваријата најаловиштето на рудникот „Злетово“(Пробиштип) во 1976 година. Како

причина е наведен проблемот содренажниот систем кој предизвикалвисоко ниво на филтрационата линија ипреголемата стрмнина на низводнатакосина. За време на делумното уривањена браната, таа била висока 25 м, а одталожното езеро се излеале 300 илјадим3 јаловина, што предизвикалоконтаминирање на низводната долина ипрекин на водоснабдувањето во Штип заповеќе од 24 часа.

Најдобра потврда за огромнотозначење на хидројаловиштата е што еденод техничките комитети на Меѓународнатакомисија за големи брани e токму заЈаловишни брани и таложни езера (ICOLDCommittee on Tailings dams and WasteLagoons). Овој комитет има публикувано10 билтени, каде се систематизиранипрепораки со кои се обезбедувахидројаловиштата да бидат сигурни,ефикасни, економични и еколошкиодржливи системи. Според атрактивноста,јаловишните брани не може да сепоистоветат со класичните брани, одедноставна причина што тие се наменетиза складирање на отпадни материи, заразлика од браните, каде во акумулациитесе складира вода – драгоцена течностнеопходна за опстанокот на човекот.Меѓутоа, сличностите помеѓу јаловишнитебрани и насипните брани (за формирањена водни акумулации), придонесоа големброј процедури, постапки и техники,развиени за проектирањето, градбата иодржувањето на насипните брани, да сеприменуваат кај јаловишните брани.Сепак, бројните извештаи за хаварии кајјаловишните брани во последните неколкудецении, секаде во светот па и кај нас,упатуваат на заклучок дека техничкатасигурност не била контролирана со истастрогост како за насипните брани. Овојфакт произлегува, пред сè, оддолготрајната изградба на јаловишнитебрани (каде како градежен материјал секористи песок добиен со процесот нахидроциклонирање во фаза на користењена јаловиштето), засилена со решенијатаза зголемување на капацитетот наталожното езеро - со што дополнителносе пролонгира експлоатациониот период.

Во Република Македонија постојатчетири активни флотациски јаловишта, зарудниците „Бучим“ (Радовиш), „Саса“(М.Каменица), „Злетово“ (Пробиштип) и„Тораница“ (К. Паланка), и две пасивнијаловишта на рудниците „Лојане“(Куманово) и „Југохром“ (Јегуновце).Слично како кај класичните брани (заводни акумулации), така и за јаловишнитебрани, грижата за нив практично не смее

Круна на јаловишна брана Тополница

Рудник Бучим, Радовиш


да биде прекината вопостексплоатациониот период.Постојаната грижа за хидројаловиштатасе состои во перманентна оскултација ипроверка за степенот на регуларнооднесување на геосредината од градежени еколошки аспект. На конференцијатабеа презентирани нови проектантски,изведбени и истражувачки достигнувањаво наведениве области. Посебен интереспредизвикаа презентациите за: (1)влијанието на флотациските јаловиштаврз животната средина и пристапот приизбор на локација на хидројаловишта; (2)примената на геосинтетички материјализа обезбедување повисок степен назаштита на животната средина и потребнастабилност при надвишување; (3)димензионирањето на дренажнитеконструкции за обезбедување нафилтрациона јакост; (4) примената нанумеричките анализи за проценка наликвифакција; (5) законската регулативаза управување со флотациската јаловина;(6) обемот и квалитетот на техничкатадокументација за санација ирекултивација на стари јаловишта; (7)биомелиорациската ревитализација нахидројаловишта; (8) проценката насеизмичката отпорност со еквивелентенлинеарен метод; и (9) испитувањето наамбиенталниот воздух, аероседимент иправ во близина на рудниците. Ситепрезентации предизизвикаа плодни икорисни дискусии на учесниците наконференцијата од градежната ирударската фела, со што се добијадополнителни ефекти во проширувањетои унапредувањето на знаењата понаведените теми.

Покрај теорискиот дел одконференцијата, квалитетно бешеспроведен и практичниот дел наконференцијата, со стручна посета нахидројаловиштето Тополница, воорганизација на љубезните и ведридомаќини од техничката служба на

рудникот „Бучим“ (Радовиш).Хидројаловиштето Тополница, совисочина над основата кај иницијалнатабрана од околу 120 m, e една однајвисоките јаловишни брани во Европа.До 2011 година во ова јаловиште сескладирани 105 милиони тони јаловина, амоментната круна на песочната брана е накота 642.0 мнв. Во крајна фаза, круната најаловишната брана ќе достигне до котa654.0 mnv, со што височината на бранатадо низводната ножица, (на кота 520.0 mnv),ќе достигне 134.0 m. Така што оваа бранаќе биде највисока брана во РепубликаМакедонија, повисока и од постојнатанајвисока насипна брана Козјак, којаспоред проектот од изведена состојба имависочина од круната до фудаментот наглиновитото јадро од 130.4 m.

На крај, би истакнале дека учеството наконференции е од непроценливо значењеза инженерите, независно од тоа дали сезанимаваат со теориска или практична

дејност, ако тие може воопшто да серазграничат. Овие конференции семожност за добивање нови сознанија, занеопходни контакти и комуникација соколеги од други центри и, што е најбитно,за размена на искуства и споредба нарезултатите од практичните и научно-истражувачките активности. Рударствотоима огромно стопанско значење заРепублика Македонија, па изборот токмуво Штип да се одржи оваа конференција,во чија близина се наоѓаат четири големирудници со активни хидројаловишта, сепокажа целосно оправдан. Ја ползувамеоваа можност да се заблагодариме на:ЕЛЕМ (главен спонзор наконференцијата), рудник Бучим(Радовиш), рудник Саса (М.Каменица) иГрадежен факултет (Скопје), без чијафинансиска помош, реализацијата наКонференцијата за хидројаловиштата воРепублика Македонија, ќе беше тешкоизводлива. n

Стручна посета на хидројаловиштето Тополница на рудникот Бучим Радовиш

Асоцијацијата на архитекти на Македонија - ААМ објавува

ЈАВЕН ПОВИК

за доделување на Големата годишна награда на ААМ за 2012 година

Големата годишна награда за архитектура на Асоцијацијата на архитекти наМакедонија се доделува за најуспешно реализирано архитектонско дело вотекот на календарската година.

Покровител на наградата е Претседателот на Република Македонија, аспонзор на наградата е Македонската авторска агенција.

Право на учество имаат сите архитекти членови на ААМ кои се државјани наРепублика Македонија, односно сите овластени правни и физички лица воРепублика Македонија.

Рокот за пријавување на трудовите што ќе конкурираат за Големата годишнанаграда на ААМ е 30.11.2012 г.

Рокот за предавање на трудовите што ќе бидат селектирани од страна нажирито е до 09.12.2012 г.

Пријавата треба да ги содржи следниве податоци: име на проектот (објектот),локација, автор/и, соработници, фирма, инвеститор, година на проектирање иизведувач. Материјали кои треба да се достават во прилог на пријавата се(минимум) 3 листа со графички прилози (карактеристични основи, пресеци ифасади и фотографии) и (минимум) 1 лист со текстуален опис на задачата,локацијата, концептот, материјалите и сл, на А4 формат.

Пријавите можат да се достават во канцеларијата на ААМ, на ул. Даме Груевбр. 14а во Скопје. Телефон/факс за информации е 3237-277, е-пошта:[email protected]

Пристигнатите трудови ги разгледува, оценува и донесува одлука задобитникот на наградата петчлено жири, кое е составено од: претставник одАрхитектонската академија на ААМ и четворица афирмирани архитекти, членовина ААМ.

Големата годишна награда на лауреатот му ја доделува Претседателот наРепублика Македонија, на традиционалната Новогодишна средба на архитек-тите која се одржува кон крајот на месец декември.



3ПОРТА

Огромната иконтроверзна брана„Три клисури“ (ThreeGorges) или Браната натри кањони јапреградува рекатаЈангцекјанг, кај

Сандоупинг и Ичанг во кинеската провинцијаХубеј. Идејата за изградба на бранапотекнува уште од далечната 1919 година, асо цел искористување на нејзиниот огроменхидроенергетски потенцијал и заштита одпоплави. Самата изградба на оваа браназапочнала во 1993 година, и оваа бранапретставува најголема хидроелектричнабрана во светот, која е за околу пет патипоголема од Хуверовата брана во САД.Резервоарот почнал да се полни на 1 јуни

2003 година. Изградбата на најважнитеделови на браната е завршена на 20 мај 2006година, а на крајот од октомври 2008 годинасе инсталирани уште неколку генератори.Изградбата на браната „Три клисури“ енајскап поединечен градежен проект восветот. Се проценува дека нејзинатаизградба чинела околу 25 - 27 милијардидолари, додека според некои неофицијалниподатоци, трошоците достигнуваат ивредност од 70 милијарди долари. Бранатаима неколку функции: енергетска -производство на електрична енергија,спречување на поплавите, како изголемување на пловниот дел од реката;електро-енергетската функција нахидроелектраната се гледа во фактот штопроизведува 3,88 % од вкупната годишна

Изградбата на браната „Триклисури“ е најскаппоединечен градежен проектво светот. Се проценува деканејзината изградба чинелаоколу 25 - 27 милијардидолари, додека според некоинеофицијални податоци,трошоците достигнуваат ивредност од 70 милијардидолари .

Браната Три клисури - најголемахидроелектрана во светот

16 ноември 2012 19


потрошувачка на електрична енергија воКина, што само по себе зборува зазначењето на овој хидроенергетски проект.Спречувањето на поплавите е вторатакарактеристика и значајна функција ворегулирањето на хидроенергетскитеваријабили на самата река. Пловноста што јаовозможува реката Јангцекјанг прекуизградбата на браната е третиот не помалкузначаен од претходните два суштинскиелементи на позитивните страни на овојхидроенергетски проект. Пловната површинана вештачката брана сосвоја должина од 2.259километри претставувазначаен економскипотенцијал на Кина иповрзувањето на нејзинитеподрачја. Но за жал, бранатаможе да биде запаметена ипо своите негативнивлијанија на социјален иеколошки план за саматаКина, а не само поради

своите извонредни технички можности. Основни податоци – карактеристики на

браната:• Најголема брана во светот• Вид: бетонско - гравитациона брана• Висина на браната: 185 метри• Осовинска должина: 2.309,47 метри• Волумен на акумулационото езеро: 39,3

милијарди m3• Време на реализација: 16 години • Работна сила: 25.000 работници, од тоа 40

% жени

• Материјал: - 1,92 милиони тони челични профили- 10,82 милиони тони цемент- 1,6 милиони тони дрвена граѓа- вкупно 26,89 милиони m3 бетон

• Температура на бетонскатамешавина: 7°C

• Големина на максималното зрно наагрегатот: 15 cm

• Ископ: 102,59 милиони m3 нанос• Изградба на 231.000 m2

водонепропустливи бетонски ѕидови• Електрана:

- производство на струја: 22,5 милиониkWh (приближно 15 нуклеарниреактори)- генератори: вградени 32 генератори,секој со јачина од 700 mW - проток: 43.000 m3 вода во секунда

• За електраната се потопени 13 поголемиградови, 140 гратчиња, 1.352 села, 657фабрики и 30.000 хектари накултивирана земја и иселување на 1,9милиони жители. n

ПОРТА3


дрвно градежништво

Заштита на дрвото

Дрвото е извонреден материјал којубаво изгледа, цврст, издржлив иеколошки прифатлив за околината. Воова време кога сè повеќе се зборува зазелена градба, дрвото е најдобриотизбор за градење. Ја прочистуваатмосферата додека расте и ја храни

земјата на крајот од неговиот животен циклус. Дрвото еединствениот вистински обновлив материјал за градење. Нои покрај овие квалитети, многу архитекти и градежници, неразбирајќи го дрвото во целост, трошоците за одржување

на објектите ги ставаат на прво место и често избираатдруги материјали за градење. Критичните одлуки кои седонесуваат на почетокот од проектот ги зацртувааттрошоците за изведба и одржување. Кога дрвото сеупотребува правилно во фазата на проектирање, и истотака се внимава на дрвниот вид којшто се избира, потребатаза често одржување нема да постои, и тоа како градеженматеријал може да биде конкурентен со сите други останатиматеријали на пазарот.

Внимание за едноСтаВно одржуВањеВо проектирањето на дрвните конструкции, подготовките ивниманието на деталите, како и изборот на премачкувач којќе го заштити дрвото од надворешните влијанија, се клучни

александар черепналкоскИдипл. инж. по дрвна индустрија

Фасада

Фасада ихоризонталнаповршина

Двор



за успешен и траен дизајн. Прво, треба да бидеме сигурни дека дрвото е со

соодветен процент на влага за предвидената намена. Овасамо по себе во голем дел го заштитува дрвото од напад намикроорганизми и од распаѓање. Доколку претпоставувамедека дрвото во многу наврати би се наводенувало напозицијата каде ќе биде поставено, предвид треба да гиимаме и дрвните материјали кои се длабоко импрегниранисо заштитни средства или дрво третирано под притисок. Но,и овие методи на заштита на дрвото не секогаш имаат истефект кај различни дрвни видови.

Второ, мора да се размислува во насока на заштита накуќата. Затоа се предвидуваат долги настрешници кои недозволуваат дрвото да биде секогаш изложено навременските влијанија. Или доколку има фасадни површиникои се многу изложени на атмосферски влијанија, тогашдрвото можеме да го поставиме на фасадата што е возаветрина. Дрвото може да биде стабилно и во позиција наголема изложеност на атмосферски влијанија, но во тојслучај треба многу внимателно да се избере дрвниот вид,заштитата и димензиите на дрвните елементи за да сегарантира заштитена и стабилна површина која ќе може дасе користи со генерации. За пример може да се посочисоодносот што се препорачува за фасадни елементи, а тоае ширината на елементот да биде најмногу 6 пати поголемаод дебелината. Исто така и пресекот на дрвото и насокатана дрвните влакна има големо влијание во издржливоста надрвните елементи. Со внимателно разгледување на ситеовие детали драстично се намалуваат промените водимензии на дрвото и се намалува опасноста одоштетувања, пукнатини и слично.

дрВни ВидоВи Естетските вредности на дрвото многу често играат големаулога во селекцијата на дрвниот вид. Но тоа не треба дабиде така, дрвниот вид треба да се избира според неговитетехнички карактеристики. Како на пример срцевината наголемата туја, природно е многу отпорна на влага ираспаѓање, комбинирана со добра ориентација на дрвнитевлакна може да опстои со декади како надворешна поднаповршина. Смрчата, од друга страна, е многу погоден дрвенвид за употреба во конструкциите, но поради слабатаотпорност на влага поретко се употребува за екстериер беззаштита.

Дрвото што се користи за прозорци и врати мора да иманизок процент на влага, но бидејќи се користат вонадворешни услови, овие производи мораат да бидат

високо заштитени со заштитни премачкувачи кои нема дадозволат промена на диминзиите на дрвото и притоанивната функционалност ќе биде задржана. За таа цел,често се користат средства за импрегнирање на дрвото врзкои потоа следува декоративна завршница за убав изглед.Но овде мора да се напомене дека големо внимание требада се посвети на компатибилноста на заштитнитепроизводи кои се користат за премачкување на дрвото. Например, најпосакувани завршни премачкувачи се оние штоформираат филм на површината на дрвото, кој формиразаштитна обвивка. Доколку се случи филмот да се оштетиили да испука, импрегнираниот слој може за кратко да гозаштитува дрвото додека не се изврши обнова на филмот.

надВорешни хоризонтални поВршиниХоризонталните површини претставуваат сосема различенпроблем за разлика од вертикалните како што се фасадите,прозорците, вратите и друго. Тие треба да се спротивставатна постојаното влијание на надворешните атмосферскивлијанија и константниот притисок од минувачите.Премачкувачите што прават заштитен филм, не можат да сеискористат на овие површини, бидејќи за многу кратко времеоштетувањата ќе бидат толку големи што ќе треба да сереконструираат. Најдобро решение за заштита на овиеповршини се премачкувачи кои го заштитуваат дрвото соимпрегнација, односно длабоко навлегување на заштитниотслој во порите на дрвото. Во зависност од квалитетот напремачкувачот, одржувањето треба да се спроведува од дведо пет години. При изборот на премачкувач треба се внимаваи на бојата, односно пигментот, заради тоа што количествотона пигментот има исто така значајна улога во неговитезаштитни својства. Што повеќе пигмент, тоа подолго траезаштитата. Пигменти од добар квалитет, особено железнитеоксиди, претставуваат одлична заштита од ултравиолетовозрачење. Но сепак, многу архитекти високите естетскивредности на дрвото сакаат да ги покажат, а не да ги покријатсо голем слој на пигменти. За таа цел се користаттранспарентни премачкувачи каде со новите технологии занивно производство се употребува многу поситнагранулација на железните оксиди, а со тоа се добиваподобра УВ заштита. n

Хоризонталнанадворешнаповршина


eнергетска ефикасност Сончева енергија во архитектурата

Што значи терминoтсончева енергијаво архитектурата?Одговорот на овапрашање еповеќезначен. Ноние овде ќе се

задржиме само на еден од повеќетоодговори. Според нас, под него сеподразбира искористување на сончеватаенергија за добивање топлина или електричнаенергија од сончеви топлински колектори илифотоволтаични панели кои се вклопени вообјектот, на покривот или во фасадата, но коине го нарушуваат архитектонскиот изглед на

објектот. Напротив, го разубавуваат.Во развојно-истражувачкиот центар за

плазма технологии и соларна енергија, долговреме работиме на развој и истражување наповршинскиот инженеринг, а посебно напретворувањето на сончевото зрачење вотоплина, што секако се случува наповршината на апсорберот на колекторот.Разработувајќи го овој феномен дојдовмe доголеми сознанија, како во овoј момент да седобие највисоко искористување на соларнатаенергија, која секако е со огромен потенцијал,илјадници пати (8.640) поголем од вкупнитепотреби за енергија на земјата.

Центарот за плазма технологии и развој на

соларната енергија „Плазма“ изработи повеќестудии, проекти, иновации, патенти и на крајврз основа на сето тоа ја формиравмеинтернационалната компанија запроизводство на соларни термални колектори„Камел Солар“.

Направивме соларни термални колекторисо највисок коефициент на ефикасност, гидобивме највисоките европски стандарди заквалитет СОЛАР КИ МАРК и сега сме присутнина пазарот со овие производи.

Направивме повеќе соларни системи воземјата и во светот, заедно со македонскикомпании за инсталирање на сончевикомбинирани системи и сите инвеститори

Колектори и панели кои горазубавуваат објектот

Базенот на Спортскиот центар „Борис Трајковски“ Хотелот „Зебра Скопје“

Искористувањето на соларнатаенергија има огромни можностиво повеќе области: хотели, спа-центри, пиварници, млекарници,индустрија за храна, кланици,текстилни фабрики...за ситеиндустрии кои користат топлавода до околу 80OC за санитарна,технолошка, вода за одржувањена хигиената, најевтино езагревањето со соларна енергија.

проф. д-р. Илија насовдипл. инж.

Објектот на „Камел Солар“ каде се инсталирани сончеви колектори на кровот

досега, без исклучок, го изнесуваатбезрезервното одушевување од ефектите натие системи.

Она што беше навистина цел, која јапоставивме во „Камел Солар“, еинсталирањето на соларните колектори да небиде само со колектори на покрив, кои не севклопени во кровот и стрчат од него, гонарушуваат архитектонскиот изглед на самиотобјект, туку да се интегрираат во покривот иво фасадите.

За во еден регион искористувањето насоларната енергија да си дојде на адекватнониво, споредено со регионите на Австрија,Грција, Германија...скоро цела ЕУ, освен

многу други фактори кои имаат големовлијание, секако еден од најважните е ставотна архитектите, проектантите и градежницитекон искористувањето на соларната енергија.Како резултат на многу средби со нив,дојдовме до сознание дека голем дел од нивимаат позитивен, и обратно, огромен делнегативен став. Навистина тие имаа право вотоа, бидејќи кажуваа еден многу важенаргумент: Како еден станбен или деловенобјект да користи сочева енергија, кога сопоставувањето на соларните колектори ќе сенаруши архитектонскиот изглед на објектот,нешто што за нив е неприфатливо, а секако емногу важно, често пати и најважно, со што се

согласуваме и ние. Кога тие ги гледаапостоечките типови на плочести колекторикажуваа дека сите имаат еднакарактеристика: надворешниот изглед наколекторот е со заварени линии, бранови илиточки од заварувањето, кондензација возимскиот период, и не би можеле да гопостават на фасадата бидејќи таа навистинаќе се наруши, а тоа е најубавиот дел одобјектот.

И токму тогаш си ја поставивме високатацел - да направиме плочест соларен термаленколектор, кој, ако се погледне од преднатастрана, ќе биде речиси идентичен со фасадностакло во боја, најчесто темносино, но можнисе и уште неколку бои.

Оваа идеја се претвори во реалност кога јаформиравме интернационалната компанија„Камел Солар“. Со наша идеја и проектгерманска фирма ја произведе нашатамашина, засега единствена машина на којаможе да се призведува ваков вид наапсорбер-колектор. После тоа следувааогромен број тестирања за оптичките итермичките карактеристики на колекторите иво најголемата светска компанија запроизводстсво на селективни превлаки седобија резултатите: најдобра ефикасност наапсорберот „Камел Солар“. Така почнапроизводството на овој вид колектори.

За да се има целосно сознание околу

eнергетска ефикасност


Вакумски и плочести колектори од Камел Солар

Фасадни - прозорски колектори на „КамелСолар“, кои се инсталираат во постоечкипрофили

Хибриден соларенколектор за топла вода

со соларни келии за

Базен во Лондон

Приватна куќа соинсталирани плочести ивакуумски колектори

Нови видови На соларНи колектори од „камел солар“



искористувањето на соларната енергија, сопосебен акцент на нејзиното искористувањево архитектурата, сигурно треба една серијаод текстови. Почнувајќи од објаснување насоларното зрачење и неговитекарактеристики, претворувањето насоларното зрачење во топлина, уреди-колектори за претворање на тоа зрачење вотоплина, кои се важни фактори за тоа да иманајголем ефект. Потоа, начини напоставување на колекторите, видовиколектори, избор на најадекватен колектор заодредена намена – апликација, додатниизвори на енергија во т.н. комбинирани

соларни системи, компоненти на соларен икомбиниран соларен систем, ....

„Камел Солар“ и „Плазма“ одржуваатсеминари, work shop, консултации, даваатпомош во димензионирање на соларнисистеми, еднодневни курсеви заинсталатери, проектанти, архитекти и другизаинтересирани страни, се со цел да сеподобри основното знаење за соларнатаенергија и нејзиното искористување,посебно за загревање на санитарна вода и запростор.

Искористувањето на соларната енергијаима огромни можности во повеќе области:

хотели, спа-центри,пиварници,млекарници,индустрија за храна,кланици, текстилнифабрики...за ситеиндустрии коикористат топла водадо околу 800C засанитарна,технолошка, вода заодржување нахигиената, најевтино езагревањето сосоларна енергија. n

иНсталирање На соларНите колектори во архитектурата

иНсталирање На соларНиколектори во кровови

Инсталирање насоларнивакуумски и плочести

колектори на балкони,тераси и настрешници

Инсталирање на соларни колектори при реновирање на станбени згради

3ПОРТА 16 ноември 2012326

интервју Крсто тодоровсКи, добитниК на наградата „андреја дамјанов“

ПОРТА

Асоцијацијата на архитекти наМакедонија оваа година одлучитокму Вас да ви ја додели наградата„Андреја Дамјанов“ за животнодело и за придонес во развојот намакедонската архитектура. Иматебогат творечки опус, во Македонија

и надвор, дали го очекувавте ова признание? n Воопшто не ја очекував наградава. Пресреќен сум ичест ми е, избран сум од мои колеги. Јас како архитектбев популарен уште во Југославија, не само воМакедонија. Имам многу прокети зад себе. Сум работелна урбанистички планови и сум прокетирал во многуградови низ Македонија, како Кичево, Гостивар, Дебар,Скопје, Берово и други. Во Маврово го имам прокетиранохотелот „Макпетрол“, во Дебар бањите и хотелот воБањиште, потоа Градските порти во Гостивар и Неготино,Стопанска банка во Маврови Анови, пензионерскитедомови во Кичево, Берово, Крива Паланка и Велес,повеќе бензиски пумпи и многу други објекти. Во Скопјене се наоѓаат маркантните градби кои сум ги проектирал,освен зградата на Хидрометеоролошкиот завод. Многубев ангажиран и надвор од земјава, во Црна Гора,Словенија, Кина, Мароко и на други места. Вака,заокружено, можам да кажам дека имам проектираноповеќе од илјада станбени згради, околу двестаадминистративни, па и верски објекти. Бев многу баранбидејќи бев повеќестран, работите ги работев буквалноод нула, од нива до клуч на рака.

По дипломирањето работевте во Дирекцијата за обнована Скопје, а потоа во Заводот за урбанизам на Р.Македонија. Како се одвиваа работите во тоа време?Ако треба да издвоите архитект кој извршил најголемовлијание во вашето формирање како архитект, кој бибил тој?

Сe што сум замислил воживотот, сум остварил„Работев две и пол години со два саати спиење“, вели Крсто Тодоровски, годинешниотдобитник на наградата „Андреја Дамјанов“, која ја доделува ААМ. Голем е неговиот придонесод областа на просторното и урбанистичкото проектирање во Македонија. Меѓу позначајнитеактивности се проектирањето на Хидрометеоролошкиот завод во Скопје, хотелот „Макпетрол“во Маврово, реконструкција на Ристиќева палата, ревитализација на манастирите „Св. ЈоакимОсоговски“ и „Св. Јован Бигорски“ и многу други.

Кате АНТЕВСКА

Во соборниот храм „Рождество на Пресвета Богородица“, на архитектотКрсто Тодоровски свечено му беше доделена повелбата „АндрејаДамјанов“ за животно дело од областа на архитектурата иградежништвото. Комисијата за доделувањето на наградата, чијпретседател беше Мимоза Томиќ, во своето образложение истакна декаво опсегот на работата на Тодоровски особено е впечатлив богатиотопус од областа на урбанистичкото и просторното планирање, дека имаголем придонес во креирањето на архитектонските објекти и деканеговата работа е во трендот со современата македонска архитектура иурбанизам. Неговото творештво едногласно го оценија како опус соразлични и многубројни професионални квалитетни теми со забележливпридонес во развивањето на архитектонската урбанистичка мисла иреализација во Македонија.

Забележлив авторски опус

интервју


n Дипломирав на Архитетектонскиот факултет во Скопјево 1962 година кај професор Драгољуб Јовановиќ. Мибеше предложено и асистентско место на факултет, арноама даваа малку пари, а мене тогаш навистина ми требаа.Затоа се вработив во Дирекцијата за обнова на Скопје.Таму бевме добар тим и заедно одличнофункциониравме. Проектирав 12 населби и 52 објекти воСкопје. Тоа е цело Скопје! Имавме високи плати, имашепари. Добив и орден на трудот. Но, тоа не ме задоволи,моја желба беше да работам во Заводот за урбанизам наМакедонија, затоа што сакав да бидам во близина наЧехот Лудек Кубеш, да учам од него. Во тоа време тојбеше најдобар. Сè што знам сум го научил од Кубеш,милам дека потоа станав негова достојна замена. До2000 година бев директор на државниот Завод заурбанизам.

уште од почетокот на вашата професионалнакариера се определивте за просторното иурбанистичкото проектирање. еден од вашите големизафати е учество во изработка на урбанистичкиот планна градот Бар во Црна Гора. раскажете ни како се случиоваа соработка?n Мене и моите колеги нè повикаа во Црна Гора даработиме на генералниот урбанистички план на Бар.Прво не однесоа во центарот на Бар да видиме со коипроблеми се соочува градот и ни ги покажаа темелите од30 бараки, кои требаше да се обноват. Јас не бев заградење бараки. Претходно работев на обнова на Скопје

Eден од најпознатитеостварувања еХидрометеоролошкиот заводво Скопје

Хотелот „Макпетрол“ во Маврово, дело на Тодоровски


и никако не смееше да се направи истата грешка во Бар,како што се направи во Скопје. Се сеќавам, Скопје станадолго 24 километри поради тие бараки. Баракитезафаќаат многу простор, јас сакав да се направат зградиво кои ќе може да се соберат повеќе од четири илјадиживеалишта. Од мене беше побарано да направам планна населба, која подоцна почнаа да ја викаат„македонска населба“, бидејќи јас работев на неа. Когаќе се сетам само колку многу бев преокупиран. Работевдве и пол години со два саати спиење. Кога ќе дојдешенекој кај мене на гости, ќе ме најдеше со главата набиро. Додека проектирав бев под постојан надзор и тоана многу познати и битни луѓе од оваа сфера. Среќа сèсе заврши како што треба. Планот беше донесен, а јаспрезадоволен. За овој проект добив и две награди, коисе доделуваа во Црна Гора. Бев прв Македонец којдобива награди од овој вид. Потоа на ред дојдоа многуобјекти, како спортски центри, па Биотехничкиот

факултет, Центарот за биолшки истражувања и друго. освен со проектирање се занимавате и со

реконструкција и ревитализација на историскиобјекти и споменични целини, меѓу кои иревитализацијата на манастирите „Св. ЈованБигорски“ и „Св. Јоаким осоговски“ и на старитечаршии. Кажете ни нешто повеќе за овој сегмент одвашата работа?n Јас ја правев реконструкцијата на Ристиќева палата ина уште три згради на улица „Маршал Тито“, во строгиотцентар на градот. Имам напишано и книга „Скопје во 20век“. Едно од позначајните работи е и прватаревитализација на манастирите Св. Јован Бигорски иСв. Јоаким Осоговски. Сакавме да ги оспособимеманастирите, основна цел беше да се создадат условиза посета на туристи. Работев и на конаците и нацрквите, а мој соработник тогаш беше ЦветанГрозданов. Не само објекти, мој интерес беа и

интервју

Тодоровскиработеше напрватаревитализација наманастиритеСв. Јован Бигорски иСв. ЈоакимОсоговски

Станбенкомплекс воСкопје

Прватареконструкција наРистиќева палатаја направиТодоровски

интервју


чаршиите. Во Скопската чаршија сум работел само нанеколку објекти, на влезот од чаршијата, а целоснаревитализација правев на Старата чаршија во Кичево,потоа на таканаречената Ајдучка чаршија во Кратово.Во Берово го „преместивме“ главниот пат за да не сенаруши чаршијата.

Сте учествувале со свои проекти и надвор одграниците на македонија и Балканот, во Кина имароко? Во што се состоеше вашата работа? n Учествував на многу меѓународни проекти. Јас гоправев прокетот за населба во Каиро, на самиот влез. Меповикаа да правам школо. Ги проектирав ситеадминистративни згради, па и една џамија. Меѓупоголемите прокети беше учество на конкурс зареконструкција на градски кварт во еден град во Кина.Влегов во потесниот избор. Концептот беше многуинтересен. Во една зграда, од први до десетти кат сенаоѓаа бизнис центри, гаражи, продавници иадминистративни простории, а од десетти кат па нагореимаше фудбалски игралишта, базен, спортски терени. Додетаљ сум правел пресметки и анализи. Во кој период одденот колку луѓе влегуваат и излегуваат, колку луѓе наминута поминуваат на конкретен кат и друго. Мора сè дасе пресмета ако сакаме градбата да биде функционална.Не е само да се изградат зградите. Треба и да живеат.

можете ли вашите објекти да ги ставите во некаквастилска рамка? раскажете ни нешто повеќе за едно однајпознатите дела -хидрометеоролошкиот завод воСкопје.n Не можам да кажам стилски во кој правец се движам.Секој објект се разликува еден од друг. Пред да почнамсо проектирање морам прво да ја знам локацијата,содржината и намената на објектот, инаку не почнувамсо работа. Немам ниту омилен објект, сите ми се

омилени. И да, во Скопје најмаркантен еХидрометеоролошкиот завод. Има цела историја за тоакако е направен. Пред да почнам да го работам објектот,неколку месеци патував за Белград, Словенија и Загреб,за да научам што е тоа метеорологија. Инаку не биможел да направам таков објект. Проблем беше илокацијата. Прво имаше предлог да се направи наместото каде што се наоѓа Казнено-поправниот дом. Јасја избрав денешната локација, затоа што ми дадепоголема можност за работа, плус е на влез во Скопје.Зградата е направена во кубуси, што произлезе однејзината содржина. Пред да почне да се гради, тимотстатичари ја одобрија изградбата, без нивно мислење неби ни почнал да ја правам.

Гледајќи го Скопје денес, што би измениле?n Скопје доволно се прошири, и не му треба повеќеширење. Според мене, треба да се обноват старитемаала. Зошто да не се гради во Маџир Маало, Крњево,Ново Маало? Ако таму се направат згради ќе се сместатголем број жители. Наместо таму, се гради во Аеродроми Кисела Вода. Моето маало од детството, ДебарМаало, не би требало да се шири на начин како што сеправи сега. Треба да се урнат старите куќи, а на нивноместо да се изградат нови згради и да се направи новплан и распоред.

Велите дека сè што сте постигнале во животот билосо упорност, истрајност и многу работа. Гледано одвременска дистанца, ја остваривте ли вашата животнацел?n Во животот треба да се биде тврдоглав, ама не вонегативна смисла туку во позитивна. Да се бидеупорен. Тоа е карактерна особина. Сè што сумзамислил, сум го остварил. Ако си истраен по природа,ќе бидеш истраен во сè, па и во работата. Уште од малбев таков. Се сеќавам дека имав десет години когазаедно со другарите од тимот во кој вежбав отидовмена градскиот стадион. Се играше важен фудбалскинатпревар, вриеше од луѓе. Се протнавме на теренот инè наредија во ред. Ни ставија вреќи на нозете дополовина и ни рекоа да трчаме, а кој прв ќе стигне надругата страна на теренот ќе биде победник и ќе добиенаграда. Гледајќи ги моите другари, шансите за победабеа мали. Тие беа високи, а јас бев низок. Затоа моравда смислам нешто друго. Така ми текна место сотрчање теренот да го поминам со колут напред.Другарите трчаа, а јас пред нив минував брзо и сетркалав по тревата. Публиката се смееше и миаплаудираше. Така стигнав прв! Оттогаш си реков,штом вака победив, сега ќе можам да остварам сè штоќе сакам. n

Скопје доволно се прошири, и не му треба повеќеширење. Според мене, треба да се обноват старитемаала. Зошто да не се гради во Маџир Маало, Крњево,Ново Маало?

крсто тодоровски

,,

aрхитектура


Архитектонското студио„3LHD“ е формирано во1994 година во Загреб, воедно радикално време когасе случува политичката иекономската транзиција воХрватска, а која се

одразила и врз улогата и судбината наархитектурата и креативните архитекти. Патака, во овој транзициски период, луѓето од„3LHD“ ги траснформираат околностите восвои предности, така што својата прогресивнамисла ја аплицираат врз еклектичниот дух, којсе пропагира во тој период и е застапен восите популарни списанија. Иако под постојанпритисок од законите на пазарот натранзицијата, тие успеваат да пробијат својпат, да се стекнат со единствени вештини и дастанат уникатни и независни во својот стил.

Денес, „3LHD“ функционира како

интердисциплинарно архитектонско студио,чиешто поле на интереси покрива различнидисциплини: архитектура, урбанистичко ипросторно планирање, дизајн, уметност.Ваквиот пристап резултира со серија проектии реализации во Хрватска и надвор. „3LHD“има интегративен пристап кон проектите исмета дека освен на функционалноста,архитектурата мора да одговори и на многудруги прашања, пред сè од социолошкиаспект. Пристапот кон проектирањетосекојпат е со различни параметри кои си гизадаваме или кои ни се зададени, односно тојмора да биде интегрален, аналитичен иитерактивен.

„3LHD“ има развиено специфична методана комуникација со инвеститорите во погледна психологијата на однесувањето, која ебазирана на моделите на ефективниочекувања и постигнати резултати. Тој метод е

Од стар објект до современцентар за танц

Членовите на архитектонското студио „3LHD“ ја пренаменилестарата киносала „Лика“ во центарот на Загреб во новмултифункционален центар за современи танци. Идејата билакако да се искористи и адаптира објект од културна иисториска вредност, а истовремено тој да учествува како водинамиката на изведбените уметности, така и на културнатасвест на властите. „3LHD“ успеале ревитализацијата да биденеразделив дел од сценариото за урбаниот развој на градот.

анастасија нИколовска

еден вид на предбрачен договор што го правидизајнирањето/проектирањето полесно засамото студио и обезбедува креативенманипулативен простор, додека пак наинвеститорот му гарантира остварување нажелбите и барањата.

урБаниСтичКи аСпеКти ВопошироКи рамКиВо дваесеттите години на XIX век, поширокиотцентар на градот Загреб бил поделен во долгии тесни парцели. Во тој контекст на густоткаење и ниска структура, преовладувалеполурурални станбени куќи, бараки изанаетчиски работилници. Поделбата на

земјоделското земјиште не утврдувала строгодефинирана урбанистичка мрежа. Какорезултат на тој неред, во 1865 година запрвпат се отвора прашањето за регулирање ивоспоставување на соодветен систем нагеометризација. Но, овој предлог стапува насила дури дваесет години подоцна, во 1887година, со предлогот за изградба напериметрални блоковски структури, кои ќедефинираат улични фронтови и еденсредишен полујавен простор, слободен предсè за земјоделски и индивидуални дејсностина жителите. Тие во овие неславни земјишта гипрепознале и ги преиначиле во агрикултурнии продуктивни потенцијали. Иако оваакултивирана територија имала малипроизводни капацитети, тоа за нивпретставувало минимална егзистенцијалнапотпора и еден вид занимација, хоби. Такватадвојна организација на блоковската структураможе да се опише како феномен напаралелни градови во срцето на урбаното имодерно јадро на Загреб. Ова е состојба вокоја периметарот и внатрешноста на блокотсе предмет на различни кодови ифункционираат според различни просторнилогики. Од 1923 година па наваму, сомодернизацијата на градот во рамките навнатрешноста на овие регулирани блоковскиструктури, започнува масовна изградба нанелегални градби кои го загушуваат јадротона блокот. Низ годините во тие просторнирамки се менуваат бројни хибридни

архитектонски содржини, а многу од нивостанале напуштени и претворени вонепроодни површини и депонии. Консредината на XX век од страна на градотЗагреб се спроведува иницијатива за изградбана киносали кои имаат за цел да го збогататкултурниот дух на градот. Денес овие културниобјекти се предизивикани и загрозени одпојавата на новата модерна технологија намултиплекс-кината во Загреб. Но, какоисториски и култни објекти за развојот накултурата во Загреб, тие уживаат посебентретман. Се менува и адаптира само нивнатавнатрешна програма без да се нарушипонатамошниот развој на нивните

урбанистички улоги како јавно-приватниинституции кои го вдомуваат сценариото наурбаниот живот на Загреб.

урБаниСтичКи аСпеКти ВорамКи на лоКаЦиЈатаОтворањето на новите мултиплекс-кина воЗагреб довело до изумирање натрадиционалните стари киносали вопоширокиот градски центар. Градот Загреб,во чија сопственост е старата киносала„Лика“, одлучил таа целосно да сереинтерпретира и пренамени во нов современцентар за танц, така што овој простор ќепретставува едно место повеќе за новикултурни збиднувања. Во новото сценарио наградот, „Лика“ ја добива улогата на нов центарза танц. Со овој проект, на повеќе од 40танцови групи и клубови, колку што денес гиима во Загреб, ќе им се овозможи да имаат новзаеднички дом во центарот на градот. Објектотсе наоѓа во запуштен станбен блок на улицата„Илица“ на само 100 метри од главниотплоштад во Загреб. Преку пасаж се пристапувадо локацијата. Во објектот се пристапува прекуновоартикулираниот волумен. Има два влеза,едниот е главен и служи за прием на гости завреме на премиери и други настани, додекадругиот, економскиот влез е за актерите,танчерите и администрацијата. За разлика одглавниот влез кој е исфрлен на фасадата,економскиот влез е вовлечен вопрекршувањето на објектот.



ревитализацијана култната киноСала„лика“ во загреб



Клучни елементи ВопроГрамирањето ипланирањетоЦелата зададена програма е сместена налокацијата на старата киносала „Лика“. Воновиот центар за танц се сместени триповеќенаменски сали, една поголема сотелескопски аудиториум за 150 посетители идве помали за вежбање. Своевиден четврти иединствен нов архитектонски елемент на овојцентар е влезното лоби, кое претставува еденпростор во служба на комуникација имеѓусебно дружење. Тој е сместен бочно наосновниот волумен, а неговата закривенаформа сугерира движење. Тој е знак наповрзувањето помеѓу плоштадот предобјектот и неговата кровна тераса.

Кровната тераса е петтиот елемент и еденод најважните делови на овој проект бидејќизачувува и обновува една специфичнапрограма - симболика на загрепските кинакои одржувале проекции на филмови подотворено небо на рамните кровни тераси.Центарот за танц во Загреб се надоврзува натрадицијата што ја одржуваат голем бројзагрепски кина и театри во центарот наградот, кои на различен начин ја користатвнатрешноста на монументалните блоковскиструктури како своја природна срединаиспреплетена со историскиот состав нанеформалното градско ткиво.

Дворните површини и пристапите на овојцентар се неконвенционални фоајеа наотворено. Тие по својот концепт сенемонументални и спонтани проширувањакои се активираат по повод танцови настани,а од друга страна пак вдомуваат и различнисценарија од урбаниот живот во Загреб.Јавниот простор на кој се протегадвориштето не е посебно раскошнодизајниран. Напротив, тој е елементарноуреден со слој од нов асфалт и едноставниклупи за седење, при што со должновнимание се третирани односно зачуванисите постоечки стебла. Интегрален дел одартикулацијата на отворените просторипретставува и разработката на амбиенталнатасигнализација во овие отворени фоајеа.Минималистичката графичка интервенција вопартерот ја најавува присутноста на објектотуште при пристапот од главната улица„Илица“ кон внатрешноста на блокот, а какодел од интегрално визуелниот идентитет овааграфичка интервенција се провлекува низдвориштето и до елементите во ентериерот.Не станува збор за апликација на полихромнислики, туку едноставни бели линии коисуптилно ве водат низ целиот организам. Овоједноставен и ненаметлив дизајнерски проектсе разликува од повеќето визуелно агресивниелементи од урбаната сигнализација, бидејќи

нема наговарачка функција – самиот дизајнне треба да повикува кон објектот, туку требада го означи и естетски да се надоврзе врзконцептот на проектот. Во самото двориштевладее коморна атмосфеса бидејќипрактично нема никакви јавни содржини, а исамата зграда на центарот за танц по својатаструктура е целосно затворена кон дворот.

Три танцови сали со придружни содржинисе сместени во внатрешноста на мошнескромниот габарит на киносалата.Некогашната влезна партија со параднискалила е заменета со нова екстериернаструктура – челичен контејнер кој во себе гоноси склопот од јавни простории: фоаје,вертикални комуникации и галерија. Тој е

припиен и ползи по фасадата, така што воеден момент се добива впечаток дека езакачен на кровната тераса. Обликуван е такашто недвосмислено се перципира какоавтономен, скулптурален елемент.

Уверливоста и компактноста на форматакај овој сегмент се дефинирани сопрекршената закосена геометрија еднаквопрепознатлива како во ентериерот така и воекстериерот. Подот во фоајето е исто такалесно закосен, поделен во повеќе благирампи кои одат во сите правци. Целатакомпозиција е јасно дефинирана сонадворешните габарити кај кои особено евпечатливо дека ја следат неортогоналнатагеометрија, па може да се каже дека



просторот тече во сите три димензии. Заавтономниот просторен квалитет особенопридонесуваат неконвенцијалните слободноразместени продори во контејнерот. Воинтерпретирањето на фасадата е употребеноLow-tech решение, се користат перфорираниметални плочи сложени по претходноутврдена дисторзирана геометриска мрежа.Ваквиот пристап сугерира една радикалнаестетика која е блиска со експерименталниотдух на современата уметничка сцена воЗагреб.

Самите сали – една главна и две за вежби ипроби, заедно со придружните простории сеорганизирани како едноставен и компактентродимензионален состав. Главната сала еопремена со телескопско гледалиште сокапацитет за 150 гледачи. Таа е воедно инајголема, сместена е на призмјето одобјектот и пристапот во неа е директно одвлезното лоби. Помалата сала за вежбање епредвидена да игра улога на галерија заглавната сала, но очигледно е дека не можеда се оствари употреблив просторенмеѓуоднос поради проблеми со визурите. Оддруга страна, навистина поетска ситуација бисе остварила доколку оваа мала сала сеотвори кон кровната тераса и стане нејзинасцена. Но, поради екстремната „скромност“на објектот и конструктивните проблеми, тааидеја не била остварена. Особено е убавабелата сала со зенитално осветлување и

поглед кој се отвора кон разеленетата кровнаградина. Оваа сала воедно е и директноповрзана со екстериерот што ја правинајудобен простор во целиот склоп.

Клучни проеКтантСКи аСпеКти /СпеЦифични оБлиКуВанидетерминантиОчигледно е дека оваа зграда во јадрото наеден периметрален блок, која е одбрана какопредмет на интервенција, поставила многуограничувања во однос на обликуванитедетерминанти. Можеби таа се наметнала какологичен избор поради имотните околности,локацијата и меморијата за претходнатасодржина, но програмата не можела да серазвие докрај во духот на прогресивнатаархитектура, која ја застапува студиото„3LHD“.

Како што споменавме на почетокот, овојпроект претставува адаптација односноинтервенција врз постоечката киносала„Лика“. Стариот објект е изведен во носечкисистем од армирано-бетонски ѕидови, врз коибиле додадени повеќе слоеви на изолација идруги градежни елементи, аплицирани со целда ги задоволат барањата и принципите наакустиката. Меѓутоа, со овој проект заповторно оживување на оваа јавна зградакоја отсекогаш припаѓала на културата,внатрешноста била соголена до самиотскелет и комплетно дизајнирана во духот насовремените уметности. Ентериерот ецелосно прочистен од каква било визуелноагресивна декорација. Слично како и воуредувањето на партерот, тука се јавуваедноставна, ненаметлива графичкаинтервенција. Таа се состои од аплицирањена силни монохромни тонови на ѕиднитемаси, кои заедно со минималистичкатасигнализација се вклопени во еднакомпозиција која иако разиграна и во духотна уметноста, сепак претставува еднаелегантна композиција која остава впечатокна стабилна просторна структура.

Имено, целиот простор претставува еднаасиметрична и динамична композиција наволумени и бои. Секоја просторија во објектотсе одликува со своја индивидуалност како вопросторниот габарит така и во функцијата. Но,разликата не се должи само на овие дведетерминанти туку повеќе во обликувањето,игрите со просторните рамнини, разноликостана ѕидните маси, игрите со висините,испакнувањето и вовлекувањето наповршините. Сите овие аспекти влијаат врзсоздавањето на еден квалитетен простор иможат да се спознаат единствено прекудвижење низ објектот и негово користење.Просторот и просторните интеракции се ониешто ја прават основната супстанца наархитектурата, а материјалот, конструкцијата,

планирањето и обликувањето на формата сеалатки на дизајнот. Оттука, едноставноста ипрочистеноста на формата како да сакаат дададат до знаење дека естетиката е во вторплан бидејќи архитектурата не е слободнауметност, таа е нераскинливо врзана сореалноста и контекстот.

КонСтруКтиВни аСпеКтиВо историскиот осврт не напоменавме декана оваа локација во 1915 година, првичнопостоела киносала наречена „Асторија“, нотаа била урната, по што биле дефиниранидимензиите потребни за да се подигнекиносала за која ќе бидат искористени ситепотенцијали и капацитети. Врз тааурбанистички утврдена локација билаподигната „Лика“. За целите на оваа модернаинтервенција, рековме дека старата зградакоја имала опасна и дотрајана конструкцијабила соголена до самиот скелет.Единствените елементи кои останале каковредност се кровната тераса и фасадата.

Новоизградениот објект е обликуван одмазна челична структура. Во поглед наизведбата, тој е лесна и монтажна структуракоја во еден момент како да ја затскривакласичната форма на веќе постоечкиотобјект. Освен челичниот контејнер вовнатрешноста, изведени се само помалиградежни интервенции, кои се сведуваат наизведување преградни ѕидови, нови скалишникомуникации, малтерисување, молерисување,изработка на детали за кровна тераса, итн.

личен КоментарЦентарот за танц во Загреб како начин наискористување и одржување на објекти одкултурна вредност, треба да влијае како надинамиката на изведбените уметности така ина културната свест на властите. Во тојконтекст, ревитализацијата на вакви објектитреба да биде неразделив дел одсценариото за урбаниот развој на градот.Комплексноста и чувствителноста припроектирање архитектонско решение коетреба да се аплицира во постоечкатапрограма е исклучително тешка задача,бидејќи пред архитектот се поставениединствените барања на сензибилност ичувствителност. Во таа смисла, кај овојобјект програмата што е вметната во стараталушпа е место на доживување на еднапоинаква архитектура и едно новопросторно искуство, кое претставуварефлексија на социјалната и културнаструктура. За ова ретко успешноостварување во кое се синтетизиранитрадицијата и современата прогресивнамисла, можеме само да заклучиме дека восвојата суштина има генерирано извонредниархитектонски и естетски квалитети. n

aрхитектура и пејзаж


Архитектура се светскитеметрополи, нашите градови,домови, заедници... Нејзинатаулога не е само да го создадеи реализира објектот, туку дакреира атмосфера која ќе сесоедини во целокупниот

контекст. Постојат неколку инфраструктури, коие неопходно да се земат во предвид припроцесот на дизајнирање. Изграденотоопкружување како најочигледен фактор,општествениот контекст испреплетен соприродата и тектониката на опкружувањетопреку човековото секојдневие, и како последно,природното опкружување се често пати едни однајигнорираните фактори. Градењето контекст енеопходно да се приспособува од доминацијакон интеграција.

архитектурата како изградена површинаПримарно, архитектурата како професија езадолжена за креација на функционалнитепростори кои се неминовни за населениетобеспрекорно да функционира. Затоа, нејзинаулога е да ги исполнува функционалнитепотреби подобрувајќи го и потенцирајќи гоквалитетот или, пак, намалувајќи ги напорите зареализација на потребите. Како што енеопходно волуменот и неговата структура дасоодветствуваат со ентериерната средина закоја се дизајнирани, исто така треба да сеасимилираат во контекстот на изграденатасредина која ги опкружува, без разлика дали сеработи за градови со голема густина или пак занеизградени средини.

архитектурата како одговор на природатаСоединувањето на архитектурата со природнотоопкружување се должи на промените што сеслучуваат во екстериерното опкружување,вклучувајќи ги и природните фактори, сонцето,ветерот, климатските промени и температурата.Вистинската интеграција може да резултирасамо преку испреплетувањето на природата соизградениот контекст наместо постоењето насегрегирани средини, т.е. градот наспротинеизграденото.

архитектурата како дел од општествениотконтекст

Кога би се игнорирало и запоставувалоопкружувањето, човекот денес би битувалмеханички во едно плитко, бездушно општество.Она што навистина придонесува за духот исуштината на еден објект е начинот на кој тој сесоединува со душата на човекот. Заархитектурата да биде перципирана како добраи функционална, неопходно е да обезбедирелација со психолошките потреби на нејзинитекорисници, истовремено задоволувајќи гифизичките. Потребата за физички комфор себалансира преку психолошката потреба запостоење на релација со надворешнотоопкружување.

архитеКтурата и пеЈзажот: триСоСтоЈБи на КорелаЦиЈаРелацијата помеѓу архитектурата и пејзажотпретставува вечно поле на дискусија откакоархитектурата во поширока смисла какосоставни елементи ги инкорпорира внатрешниоти надворешниот простор, зградите и парковите,плоштадите и паркинг просторите. Дадениотпејзаж го искусува креаторот со неизмерна низана ограничувања и можности, кои би можеле дасе однесуваат на јасноста и одлучноста акоархитектонскиот дизајн успешно одговара наосновните човекови потреби и во себе содржифундаментални културни вредности. Историјатана архитектурата и нејзиното пејзажноопкружување открива три основни начини прекукои архитектурата и пејзажот би можеле дакореспондираат: контраст,интеграција и реципроцитет. Реткисе случаите кога овие состојби сепојавуваат во чиста форма,меѓутоа во секоја ситуација принивното комбинирање еднаод нив секогаш отскокнува и

доминира во однос на останатите две.Контрастот, тензијата и двосмисленостапроизлезени при комбинација на бројниваријации не само што го потенцираат изразотна целокупниот дизајн, туку истовременоотелотворуваат богата комплексност восуштината на неговото значење. Сите трисостојби подлежат на основните предубедувањаза тоа што всушност претставува соодветнатарелација помеѓу човекот и природата, чијконцепт постојано ја менувал својата суштина вотекот на развојот на дизајнот низ историјата.

КонтраСтКонтрастот, како една од трите состојби накреирање, ги поставува архитектурата ипејзажот еденододруго, така што преку еднатипична стратегија објектот се поставуванаспроти релативно недопрената обвивка наприродното опкружување. Големината,профилот, изразот, бојата и материјалите што годефинираат објектот дејствуваат на начин дакреираат доминантен фокус во однос нанепосредната околина. Во целокупниотконтекст на архитектонскиот дизајн не постојатградини, тераси кои би дефинирале „мост“ -релација, така што резултирачкиот контрастпомеѓу објектот и пејзажот всушност гиакцентира нивните суштински индивидуалниквалитети. Контрасот како состојба на релацијае најчесто употребуван од страна на архитекти,длабоко поврзани со природата, оние што јадоживуваат како независен свет кој негувасопствени процеси, екосистеми и визуелни

карактеристики коинеминовно се

ГРАДЕЊЕ НА КОНТЕКСТОдносот меѓу архитектурата и пејзажот треба да сеприспособува од доминација кон интеграција

Резиденцијаленобјект, Швајцарија

андреа јамакоска


диференцираат од делата на уметноста. Ониешто ја применуваат оваа стратегија гопредизвикуваат аспектот на тврдење декачовекот е всушност природата и дека секој актна човековото суштество, независно одвизуелните контрасти со опкружувањето,претставува експресија на природата, во формана човекова активност.

Објект: резиденцијален објект, швајцаријаАрхитект: Mario BottaОбјектот е лоциран во Riva San Vitale, Тичино,Швајцарија, на терен во пад, со едната странаориентиран кон езерото Lugano, а со другатаотворен кон идиличниот пејзаж напланинскиот врв. Објектот асоцира наизгравиран волумен кој се состои од четириелевации кои соодветствуваат со природнотоопкружување: езерото, црквата од Мелано,шумата, ливадите како и стариот озеленет

пристапен пат. Секоја апертура на фасадатаврамува специфичен поглед и го изразуваверувањето на архитектот дека архитектуратапретставува креација на локацијата. Затоа,фасадите на објектот не ја симболизираатжелбата за декорација на екстериернатаповршина, туку ја искажуваат поврзаноста наентериерот на објектот со неговотоопкружување, движењето на сонцето или пакпоинтираат кон фокус од историско значење.Геометријата на фасадата одговара наапстрактноста на природното опкружување.Битувајќи како просторен масив во однос насмиреното планинско опкружување, објектотпретставува специфичен фокус, обележје наоколината, како и т.н. граница помеѓутопографијата на теренот и небото,благодарение на сопствената аналогна формаи надворешната обработка.

Објект: Norwegian wild reindeer centerPavilion, норвешкаАрхитектонско студио: Snøhetta Павилјонот на норвешкиот Центар на дивиирваси се наоѓа во Hjerkinn, периферијата нанорвешкиот Национален парк Dovrefejll, ифункционира како едукативен центар,добротворен прилог од страна на фондацијатаза диви ирваси. Уникатно природниот израз накултурен и мистичен пејзаж ја формираатосновата на оваа архитектонска идеја.Дизајнот се базира на ригидна надворешнашколка која претставува обвивка на органскообликувано внатрешно јадро. Очигледенакцент е поставен на квалитетот ииздржливоста на употребените материјали соцел да соодветствуваат на суровите климатскиуслови во средината. Едноставната форма иупотребата на природните материјали годоближуваат објектот кон локалните традициина градење. Павилјонот со својот робустен иградиентен израз им овозможува напосетителите да ја почувствуваат рефлексијатана околниот пејзаж, истовремено уживајќи воприродните, несекојдневни убавини.

интеГраЦиЈаАнализирајќи го процесот на интеграција какототално спротивен во однос на изразот наконтрастот, во овој случај објектот едизајниран на начин целосно да се асимилираво природното и културно опкружување,заземајќи интегрален дел во целокупнатаприказна. Во контекст на природниот пејзаж,формата на објектот се случува целосно да сепресликува во однос на топографијата наопкружувањето или, пак, во екстремни случаи,целосно да се асимилира со топографијата.

Norwegian Wild Reindeer Center Pavilion, Норвешка



Интеграција во природен облик никогаш не евозможна, поради самиот факт дека изразотна волуменот на објектот очигледнопрестставува елемент на визуелен контрастпри перципирањето на целината. Во контекстна урбано опкружување, каде формата наобјектот доминира со изразит интензитет,интеграцијата многу полесно би можела да сепостигне кога барем една функција илиактивност го отсликува или пак интерпретирапејзажот. Често, перципирањето на природаташто го потенцира процесот на интегрирање јаподразбира природата како трансцедентнасила која го трансформира човековотопостоење или предизвикува свест на длабоко,чувствено психичко доживување. Од другаспект, доживувањето на природатаимплицира на создавање рационален, наученстав, перципирајќи ја како комплексноединство на процеси кои е неминовно човекотда ги почитува. Во овој контекст, интеграцијатасе доживува како симболика на човековиоткапацитет за хармонично приспособување надизајнот со природата.

Објект: Nanyang Technological university,СингапурАрхитектонско студио: CPG Consultants Според мастер-планот за универзитетскиоткампус, локацијата на која се простираТехнолошкиот универзитет за уметности,дизајн и медиа е сместена во пространапошумена долина, претходно предвидена дасе остави како неизграден зелен појас. Со целда се задржи оригиналната интенција намастер-планот, пејзажното обликување јазадржало основната критичка улога приобликувањето на објектот. Клучникарактеристики на волуменот претставувааттранспарентноста и поврзаноста, како заентериерот, така и за екстериернотоопкружување. Чувството на континуитет еприсутно низ ентериерот, од влезниот просторкон останатите програмски содржини вовнатрешноста, како и на зелената кровнаповршина која функционира како составен делод непосредниот пејзаж. Стаклената фасадаобезбедува отворени, континуирани визури

кон екстериерот, повторно создавајќивизуелна поврзаност со околниот богат пејзаж.Инкорпорираните осветлувачки елементи накровната зелена покривка им овозможува настудентите, како и на посетителите да гоупотребуваат просторот деноноќно, гоинтегрираат во опкружувањето како неговаприродна интегрална единка.

Објект: Leça Swimming Pool complex, порту-галијаАрхитект: Alvaro Siza Vieira Со неговото комплетирање во 1966 година,базенскиот комплекс официјално станувасветски признаен објект кој негува особеноместо во современтата архитектура. Речиси

половина век подоцна, сè уште се одликува сосвојата грациозност, стекнатиот архитектонскиинтегритет задржувајќи ја популарнатаатрактивност. Објектот се простира вокрајбрежниот комплекс Leça de Palmeira, делод Matosinhos, мало гратче кое се наоѓа восеверниот дел од Порто. Комплексотпретставува едно од првите индивидуалнореализирани дела на архитектот Алваро Сиза,како и одличен пример за неговото внимателноусогласување помеѓу природата и дизајнот. Пристапот кон комплексот, овозможен прекубетонска рампа со благ пад, паралелна насообраќајното движење, го потенцирапостепеното доминирање на грубите бетонскиѕидови, придушувајќи ги визурите кон

Nanyang Technological University, Сингапур

Leça Swimming Pool complex, Португалија

сообраќајниот метеж и отворајќи ги погледитена посетителите кон неизмернотопространство на океанот во комбинација соорганизацијата на базените долж објектот.Бојата на бетонските ѕидови е за нијансапосветла од природното карпестоопкружување, така што се добива пејзаж нанијансирање на материјалите, кој годемонстрира потчинувањето на архитектот конприродната поставеност и својата возржаностод имитација. Интенционалното заматување наокеанскиот раб со поставувањето на базенитене само што го зголемува чувството наекспанзивност, туку и го заматува нивнотоперципирање за границата на постоечкотопространство. Реализирајќи го овој базенскикомплекс, Алваро Сиза безрезервно јадемонстрира релацијата со природното,истовремено задржувајќи го индивидуалниотпристап како современа конструкција.Базените како составен дел од целокупниотконтекст се препознаени како значаен детаљво самата целина, поради неописливататактилност на изедначување на сопствениотдизајн со принципите на сезонската променана океанската плима и осека.

реЦипроЦитетРеципроцитетот како најфреквентна од ситетри стратегии е состојба кога објектот ипејзажот се надополнуваат меѓусебно,рефлектирајќи се еден во однос на друг доодредена мера. Така, основата на објектот биможела буквално како проекција да сеасимилира во околниот пејзаж или паксуптилно, така што ентериерот и екстериеротби се карактеризирале со еднаквиорганизациски принципи изразени прекуархитектонски елементи како тераси, перголи,ѕидни површини, аркади, водни површини,разни растенија... Со цел да се појавидинамика во контекстот на соединување, воголем број случаи се појавува т.н. зона натранзиција преку која надворешноста ивнатрешниот простор визуелно и физички сепреплетуваат меѓу себе и коегзистираат какоединствена целина. Исто така постојат случаикога се формира серија на надворешни

простори во непосредна близина наволуменот на објектот, отсликувајќи јаформата или фасадата , но постепено гинадминуваат просторните и материјалнитетрансформации долж централна оска сèдодека не се соединат со опкружувањето наприродниот пејзаж. Формалните стратегии на оваа состојбаизобилуваат со разни диверзитетни можностианализирајќи ги низ историјата наархитектурата и пејзажната архитектура.

Објект: резиденцијален објект „Shell“,јапонијаАрхитектонско студио: ARTechnic Architects

Анализирајќи ја во споредба соопкружувањето од пештери и карпи, овааструктура во форма на школка изгледа како дае создадена на сосема друго место, за сосемаразлична цел. Мечтаејќи за структура којафреквентно би била посетувана, аистовремено би можела да се синхорнизирасо опкружувањето, архитектите дошле до идејаза создавање на оваа пространа структура нашколка која делумно лебди над земјата.Независно од нејзината појава, применетитематеријали и постоењето на деталиматеријализирани со цел целината да сесоедини со опкружувањето, овојрезиденцијален комплекс безрезервнокоегзистира со околниот пејзаж.

Егзистирањето на структурата неминовнозависи од нејзината способност заопстојување во природата, истовременокреирајќи пријатна и беспрекорна атмосфераза нејзините посетители.

Објект: резиденцијален објект „Glasshouse“, СаДАрхитект: Philip Jonhson Инспириран од вилата Farnsworth, дело нанеговиот ментор Mies Van Der Rohe, архитектотPhilip Johnson создал дело кое ден-денеспретставува слика на модерното движење итворење за време на 20 век. Целосно отворена,слободна челична структура прекриена состаклена обвивка го дефинира примарниотелемент во целокупната архитектонскакомпозиција. Единствената фиксна просторнаподелба во внатрешноста на стаклениотволумен е постигната преку цилиндричниотволумен од тула во кој се сместенисанитариите, како и дрвена платформа која гисодржи кујнските елементи. Црвената поднаповршина од тула и цилиндричниот волумен сосвојот ладен тон, темносиво обоените челичниконструктивни елементи и пристапнитескалишни површини во бел гранитпридонесуваат за создавање на комплетноладен контраст во однос на рефлектирањетона природниот пејзаж чија пенетрација еовозможена преку стаклената обвивка наструктурата. n



Резиденцијаленобјект „Glass House“,САД

Резиденцијаленобјект „Shell“,Јапонија


интервју

Како изгледа да се биде архитект во пензија денес воБелград?n Па не сум баш тотален пензионер, секогаш се наоѓа нешто заработа. Моментално работам на еден проект на БлискиотИсток. Некогаш работев за Дубаи и за Њуман Сити, супер кули,едната од 620 а другата од 860 метри. Се разбира, не сереализираа, тука се замешаа Американците и го искористијаоној проект за Дубаи како проектен програм и од тоа настанакулата Буџ Калифа. Дури во една прилика, гледав на телевизија,шефот на градилиштето ги читаше моите постулати, од збор дозбор, како што беше напишано во мојата книга. Сега се појавиинтерес во Катар за нешто слично, и заедно со колегата од„Енергопроект“ работиме на тој проект. Не проектирам веќеинтензивно, но добро.

може ли да се заврши со архитектурата еднаш кога човекќе оди во пензија или тоа е невозможно?n Се зависи од човекот, мене архитектурата ми е првапреокупација, и тешко можам да избегам од неа. Не би сакал дакажам „да се ослободам“, бидејќи мене не ме окупиралаархитектурата. Архитектурата е една благородна работа на којакога човек ќе се посвети дава многу.

Какво е вашето мислење за архитектурата што денес сеслучува во Белград, како ги гледате новите проекти кои сепојавуваат, каде се архитектите со светски имиња како хадид,Калатрава или либескинд?n Од значајните работи во Белград се случува нешто што доаѓаод странство, пред сè проектот на Заха Хадид – Хотел водолниот дел на Калемегдан. Тоа е навистина величественпроект. Заха Хадид е недостижна, мислам дека е одличенархитект кој треба, не баш да се следи, но да се почитува. НаБелград би му била чест да има едно нејзино дело. Сепак,сметам дека локацијата е несреќно избрана, имајќи предвидшто тоа е најважниот дел на Белград. Белградската тврдина ебисер од сите точки на гледиште, таа мора да доминира, даостане недопирлива. Овој проект по снага и израз конкурирастрашно и многу поубаво би било да е на некое друго место.Јас имав сличен случај во Казањ за доградба и покривање настадион кој се наоѓа во непосредна близина на Кремљ воКазањ. Стадионот каков што беше, не беше пречка, не ѝконкурираше на таа силуета, меѓутоа кога ќе се додаде кровотволуменот се зголемува и го загрозува Кремљ кога се гледа одВолга, како и овде кога се гледа од Дунав. Јас го предложивконкурсот, направив две конкурсни решенија паралелно, со тоашто во втората варијанта предложив целиот спортски центар одтој дел на градот да се измести. Тоа беше победничкоторешение, преовлада таа искреност, можеби и Заха Хадидтребаше нешто слично да предложи.


интервју Со зоран бојовиќ

Ова е приказна за некое друго време. Завремето што поминало и за луѓето што својотработен век го поминале во далечни земји.Таму создавале, граделе и биле сведоци наголемите културни и политички промени. Овае приказна за југословенската изградба восвоите најдобри денови. Приказна заархитектурата, изградбата, за Африка, Азија,Југославија, Садам Хусеин, за „Енергопроект“.Ова е приказна за една голема кариера, воедно големо претпријатие, во една големазамја. Ова е приказна за архитектот ЗоранБојовиќ.

м-р Ѓорѓе јокИЌдипл. инж. арх. (СРБИЈА)


Како ја гледате работата на архитектите денес воБелград во однос на времето кога вие работевте?n Мислам дека е потешко. Кога работев и бев на врвот накариерата, Југославија беше отворена земја, ние секадебевме со задоволство примани и ценети. За архитектот емногу важно да има комуникација, и не само да следи што сеслучува во светот туку и да учествува во тоа, преку конкурси,конкуренција, да ги испроба своите сили. Нам 20 години,заради санкциите, ни беа недостапни новите материјали итехнологии, неможноста да се комуницира, и ние останавмепокуси за 20 години. Затоа на младите луѓе денес им епотешко, дури иако се информирате, денес постои Интернет,тоа не е тоа. Архитектурата мора да се почувствува и да седоживее на самото место. Во она време, кога ние работевме,бевме на исто ниво со остатокот на светот. После санкциитение тргнавме надолу, додека светот со стравични чекориодеше нанапред, заради новите материјали и можностите воинвестиции. Прв беше Калатрава, па Норман Фостер кој сèуште е доста класичен, има некоја поздрава логика и повеќее на земја, отколку Заха Хадид со својот деконструктивизам.Сеедно, и двата пристапи се вредни внимание. Денес еможно сè да се направи, нема ограничувања, особено соразвојот на нанотехнологијата и поликарбонатите што сèповеќе се користат во градежништвото. Не постои формакоја не може да се направи.

Како гледате денес на компанијата „енергопроект“,имајќи предвид дека целиот работен век го поминавтетаму?n Знаете како, целиот живот работев во таа компанија, и соправо ја сметам за свое чедо. Јас го создавав„Енергопроект“, дојдов во таа компанија 10 години понејзиното основање, баш во она време кога „Енергопроект“почна повеќе со архитектонски проекти отколку соинженерски. Компанијата го достигна врвот, ние бевме шести

на листата на Financial Times по обемот на работа, и многуценета градежна компанија која немаше конкуренти восветот. Кога ние конкуриравме на јавни лицитации,Американците се откажуваа, а Германците гледаа да ни сеприклучат како подизведувачи, што беше чест случај.

Кога тргнавте во африка? Колку е значајно за младархитект да работи на проекти во далечни земји?n Првото заминување во Африка беше во 1968 година воЗамбија. Меѓутоа пред тоа бев во Камбоџа, почнав во Азија изавршив практично со Азија. Мислам дека без заминување насамото место не може ништо добро да се направи. Имашеобиди да се работат проекти за далечни земји кои воопштоне се познаваат, и тоа често не успеваше. Јас секогашзаминував на самото место и се запознавав со средината,историјата, луѓето, со нивниот живот и традицијата вопоширока смисла. Резултатот од сето тоа се моите дела коисекогаш беа добро примени и добро направени. Архитектотне проектира заради себе, тој работи за некого и мора дазапознае за кого работи. Јас секогаш имав убави спомени, исекогаш бев убаво примен. На пример во Камбоџа, во тааземја влегов на црвен тепих. Тоа ми беше првото заминувањево странство. Луѓето ме прифатија, веројатно затоа што сумод Југославија, во тоа време имавме убави односи со целсвет, посебно се земјите од третиот свет.

Кое е вашето најзначајно дело?n Имам две, и тешко ми е да се одлучам на кое да дадампредност. Секако, едно е Саемот во Лагос, тоа дело на крајго откри и Рем Колхас, а другото дело е реконструкција наулица во Багдад, тоа е развоен програм на една одцентралните багдадски улици. Животот во Ирак беше мошнеубав, навистина јас повеќе работев отколку што ги користевблагодетите. Но може да се каже дека беше величествено,посебно Багдад кој го сметаат за татко на градовите, тоабеше неверојатно, тука е сконцентрирана целата историја, од

Развојна програма,на улицатаАл кулафа, Багдад

интервју


создавањето на светот до денес. Тука човек се чувствува,можеби звучи смешно, но јас во еден момент се почувствувавкако да сум бил доле во „Рајот“, по нивното предание тоа едолината Шателараба настаната од реките Тигар и Еуфрат,тука бил рајот и оттука Ева и Адам биле протерани, и тукадоживеав како да сум бил веќе тука. Тоа е толку импресивна исугестивна средина, тоа не може да се доживее ниту од книгиниту од телевизија, тоа мора таму да се доживее.

има ли некоја земја која ви е посебно драга?n Сите земји се убави, најубава е мојата, а Камбоџа за менебеше откровение, друга планета, друга култура сосемапоинаква од нашата, ја поминав цела Камбоџа. Перу е многуубав со спомениците од времето на Инките, како карпите надКуска од 40 тони кои ги влечеле од 40 колометри далечина.Тоа остава незаборавни впечатоци и ве инспирира во тоаистражување и размислување.

работевте на подземната железничка станица „Вуковспоменик“?n „Вуковиот споменик“ имаше доста проблеми во изведбата,посебно од проектантска гледна точка, урбанистичкиотпроект беше мошне круто замислен. Требаше да се заврши

таа ситница, а тоа никако не можеше да се реши бидејќиурбанистот беше многу „тврд“ и не сакаше да попушти. Јасбев задолжен за тоа, веројатно затоа што главниот инженерЖика Димитријевиќ ме познаваше од другите проекти, какоЛагос и Багдад. Јас го направив идејниот проект. Тоа бешемини конкурс - француската фирма „Софрети“, познатафирма за подземна градба, парискиот метро, ЦИП и„Енергопроект“. Јас бев ослободен од влијанието и дома гоизработив решението, воведов ново ниво, го подигнавпешачкото ниво од возниот сообраќај и така овозможивподобро движење.

Како некој што работел на таков проект, како гледате напроектот лесен шински метро во Белград?n Јас работев во екипата што ја водеше архитектот БранаЈовин, кој работеше на проектот „белградски метро“.Еднаш одевме на турнеја по сите тие европски метроа истаници, во Виена, Минхен, Париз, Лондон. Тоа бешенезаборавен пат. Јас мислам дека тоа е негов најдобарурбанистички проект кој Белград некогаш го имал одсообраќајна гледна точка, особено таа концепција наметро. Тој „лесен метро“ е недефинирана работа, дали ќебиде или не?

Меѓународенсаем воЛагос,Нигерија

интервју


Го споменавте рем Колхас, имавте ли контакти со него?n Работеше како професор на Харвард. За да ја напишеисторијата на Лагос во 60-тите и 70-тите години, отиде тамуда го запознае, каде и го сними филмот што го прикажувахаосот од тој град. Тогаш го откри Саемот, му се допадна. Сесовпадна во исто време да биде завршен и „Помпиду“ воПариз, кога за прославата на 30-годишнината на центарот поеден архитект доби еден ден предавање, и тогаш Рем Колхасодржа предавање во кое го прикажа влијанието најугословенските архитекти во земјите на неврзаните. Сераспрашал кој го работел тој саем, и кога му рекле дека тоа е„Енергопроект“, тој тоа го поврзал со односот на Југославијаи земјите од третиот свет. Раскажуваше за пренесувањето нанашите искуства во новата средина. Ги прикажа моитеобјекти во Дубаи и заврши со Саемот во Лагос.

Вие работевте на Блискиот исток, како гледате напроцесот на брендирање на тој простор и изградбата наградби кои имаат цел да го импресираат остатокот одсветот?n Самиот збор нај, нај, е егзибиционизам, а тоа не може дабиде некој што нема пари. Тие се навистина пребогати, затоашто имаат многу пари од нафтата што ја имаат во изобилство

и се трудат да направат своја земја најубава на светот.Меѓутоа, мислам дека тие објекти малку излегоа од онаарамка на функционалност. Еден ден сето тоа ќе биде празно,како и кај нас деловниот простор кој бесмислено се гради.Најдобар доказ е Буџ Калифа, која е практично отворена, аеден дел од кулата е затворен заради непочитување наприродните закони кои владеат. Човекот не може противприродата.

Каков бевте како студент?n Професорите беа „стара гарда“. Мој главен професорбеше Мате Бајлон. Во тоа време на факутетот беа професорикако Кашарија, најпознатиот математичар, браќата Крстиќ,Бошко Томиќ, тоа беа професори великани на нашатаархитектура. Бев вреден студент, спиев со проектите што гиработев. Дипломскиот испит, решение за железничкатастаница во Ниш, го најдов во сон. Го сонував решението иштом се пробудив го ставив на хартија за да не го заборавам.Довив десетка. Она што ме интересираше го работев доперфекција, а она што не ме интересираше помалку гоработев и успешно го завршував. Но бев добар студент, добиви награда, плакета за најдобар студент на генерацијата.Примери ми беа, пре сè, Ле Корбизје и Франк Лојд Рајт, макаршто секогаш не барав примери, јас ја создавав мојатаархитектура, ни тогаш никого не поддржував туку сам бараврешение во себе.

Во тоа време се градеше нов Белград, најголемиотурбанистички потфат некогаш во Белград, како вие гледатена тоа?n Тhe Architects Collaborating, групата на Валтер Гропиус добида работи еден дел на Багдад, кој требаше да биде подготвенза Самитот на неврзаните. Според нивните услови е извршенапромена на објектите за кои дури и Садам Хусеин видел деканешто не е во ред, тоа е еден преубав дел на градот. СадамХусеин го извадил од затвор познатиот архитект Рифат Чатаџи,кој како традиционален непријател на режимот бил во затвор,и му дал одврзани раце, и тој практично направил сè. Ниеистото го работевме на тој проект. Во Белград имаше еденсостанок со група Американци кои вршеа надзор, и тие нирекоа: „Знаеме дека тоа ќе го направиш добро, само те молимеда не биде како Нов Белград, немој тоа да ти биде пример“.Нив не им се допаѓаше Нов Белград. Тогаш беше направенконкурс за витализација на Нов Белград, на кој работеа иполски тимови, кои го работеа конкурсот за Нов Белград. Јасги пречекав на аеродром, и возејќи се кон градот наидовме наБлок 37, кој го работев јас, ме прашаа што е ова? Па вие баратеод нас како да го оздравите Нов Белград, па еве ви решение!Полјаците го видоа решението за ревитализација на НовБелград во Блокот 37, стопување на оној амбиент кој бешемногу ладен во тоа време. Тоа не е лоша архитектура, можебималку му недостасуваат придружни содржини, но тоа сега сепополнува.

имате ли некоја неостварена архитектонска желба?nПа не знам, работев се и сешто, почнувајќи од енергетскиобјекти, хидроелектрани, термоелектрани, дури и нуклеарниелектрани. Работев и на конкурс за палатата на Садам Хусеин,тука работев на вториот круг на конкурсот. Екипата ја водеше

Државен секретеријат Кано, Нигерија, комплексод 11 министерства

интервју


Тарик Авџеда, тој е роден белграѓанин. Сите архитекти коиработеа на тој конкурс добија аванс од Садам Хусеин да гообиколат светот и да ги посетат сличните згради. Никој неможеше да се откаже од конкурсот. Месец дена пред истекотна рокот, Тарик во Багдад го сретнал Рифат Чатаџи кој бешечлен на жирито. Го прашал како оди работата, а Тарик мурекол дека не оди никако и дека би сакал да се откаже. „Дане си полудел“, одговорил Рифат, „знаеш каков е Садам, одиво Белград и најди го архитектот Зоран Бојовиќ, тој ќе ти госработи конкурсот со својата екипа“. И така, тие дојдоа воБелград. Јас не смеев тоа да го работам во „Енергопроект“,кој веќе работеше на една варијанта за тој конкурс. Беше

некој конзорциум, „Гоша“, „Минел“ и „Енергопроект“. Гоповикав Пајо Круниќ и после месец дена го сработивме тојконкурс, ни од што направивме решение кое ја доби прватанаграда. А ги елиминиравме некои светски имиња како КензоТанге, Портогези и други. На варијантата со „Енергопроект“работеше еден багдадски архитект, не можам да се сетамкако се викаше. Тој ме повика за конкурс во Абу Даби и мирече: „кога ме победи за палатата, сработи ми го конкурсот,па да победиме“. Во прашање беше гросистички пазар воАбу Даби. Добивме прва награда, а тоа беше повод запонатамошна работа. Покрај тоа, работевме на конкурс задржавната џамија во Багдад, на тоа работеше истата екипакако и за палатата на Хусеин. Добивме прва награда, такабарем ни рекоа, бидејќи сè се одвиваше во време наизбувнувањето на Заливската војна, така што резултатитеникогаш не се објавија. Тоа ни го кажа Рифат Чатаџи којбеше член на жирито. Резиденцијата на Садам Хусеинникогаш не беше изградена.

работевте и на проектот за реконструкција на музејотна современа уметност во Белград, можете ли нештоповеќе да ни кажете за тоа?n Тоа е, не само како музеј туку како објект, совршенствона српската архитектура. И ден-денес. Пред некој ден меповика брат ми, кој често се шета низ Калемегдан, и мирече дека изгледа фантастично кога е осветлен. Тојпроект го работеа Иван Антиќ и Иванка Распоповиќ, какопроектот така и проектот за реконструкција. Меѓутоа,смрта го покоси Иван Антиќ, и тоа остана недоречено.Тогаш ме повика директорката на музејот. Јас се трудев,всушност целата екипа, максимално да ја испочитувамеоригиналноста на целото дело, чистотата на оној кристал.Објектот остана ист. Имавме проблем со инсталациите,особено во музејот постојат проблеми заради современитебарања на музеолошките поставки. За да можат да севршат размени на поставките, условите мора да сеисполнат, заради луѓето и експонатите. Ние се трудевме данаправиме добра клима и да заштитиме од ултравиолетовизраци, да заштитиме од сите други извори.Трафостаницата беше во непосредна близина на депотосо слики. Тоа го преместивме. Куќичката каде што некогашбил станот на домарот, веќе не беше потребна бидејќисега сè е компјутерски. Таму се сместени итрафостаницата и компресорите и коморите заклиматизација. Сето тоа да беше направено во еден здив,би било многу подобро. Сега таму пропаѓаат машини икомпресори затоа што не работат. А кога ќе биде сèнаправено не се знае.

на крајот од интервјуто, архитектот Бојовиќ додаде:n Интересно е што се однесува до Македонија, ситерепублики на бивша Југославија ги вклучував, посебно наСаемот во Лагос. Алуминиумот ми го работеше „Алумина“од Скопје, и имавме многу добра соработка. Нашатаекономија беше доста вклучена, од Хрватска ги работеагенераторите од „Торпедо“ - Ријека, „Раде Кончар“трансформаторите, завесите од „Индуплати“ од Словенија.Ентериерот на Саемот во Лагос го работеше ЉиљанаБојовиќ, тоа беше проект од 60.000 м2 и сама гоиспроектира, со една мала група, еден беше техничар адруг приучен. Во исто време водеа и надзор и работилница.Така се работеше некогаш. n

Катарина КрСтиќ, одделение за уметничка документација мСу, Белград

Сакавме да ја покажеме архитектурата на Зоран Бојовиќ низконтекстуализација на приказната за архитектот и времето во коеработел и создавал, тоа се 60-тите и 70-тите годините. Сесконцентриравме на четири големи проекти, кои се преклопуваат сонеговата работа во „Енергопроект“. Првите два проекти се Генераленурбанистички план за седум градови на државата Кано (Нигерија) иДржавен секретаријат на Кано (Нигерија) - комплекс од 11 министерства,на кој Бојовиќ работел во тимот на Милица Штериќ. Тука сакавме дараскажеме класична приказна за тоа колку Зоран ја почитувалтрадицијата на која наидувал во тие земји. Тоа подоцна се одразило надругите проекти, како Саемот во Лагос, со една кружна линија. Зоранвели: „Во Африка се е кружно, се е нежно и обло“. Другите два проектисе Меѓународниот саем во Лагос (Нигерија) и Ал кулафа – развојнапрограма на улицата Ал кулафа во Багдад (Ирак). Тоа се огромнипроекти кои се изведувале во краток временски рок. Архитектот ги воделовие многу комплексни проекти и сè морало да биде вклопено. Целатаизложба се вика „Три точки на потпирка“ бидејќи целата структура воЛагос е составена во хексагон, систем од триаголни плочи. Посебенсегмент на изложбата е наречен „Инфраструктура за иднината“, тукасакавме да покажеме како денеска изгледаат тие проекти. Како тиепроекти продолжиле со иста линија на размислување кога Зоран тоа гоработел. Покажавме како тоа изгледало во 2002 година кога Рем Колхасбил таму, и како тие проекти изгледаат денес, во 2012 година.

како настана изложбата „три точкина потпирка“?

2 ноември 2012 ПОРТА3 7

7

инфозаписи

Б

www.geze.com



Сан Сити - рај од луксуз и кич

Кога патувате низ Јужна Африка,постои место кое не смеете даго пропуштите и да го посетите.Во прашање е Сан Сити,уникатен комплекс за одмор изабава, кој го содржиафриканскиот дух, и не

наликува на ниту еден друг туристички центар восветот. Местото е изградено да наликува како делод нечија фантазија која станала реалност, иместо каде што секоја ваша желба за релаксацијаќе биде исполнета.

Сан Сити официјално е отворен во 1979година, лоциран е во непосредна близина наПреториа и Јоханесбург, и веднаш со својатапромоција станал популарна викенд дестинација,бидејќи само на тоа место за време наапартхејдот било јавно дозволено коцкање. Сепростира на површина од 64.28 км2, а привлекуваоколу 25.000 луѓе на ден. Со текот на годините,Сан Сити станало и одлично место за одржувањена концерти на светски познати пејачки имиња,почнувајќи од Френк Синатра, Елтон Џон, ХулиоИглесиас, потоа Тина Тарнер, „Роксет“, а во текотна мојата посета, имаше закачени плакати кои гонајавуваа скорешниот концерт на Мајкл Бубле. Вопоследните неколку години ова место е домаќини на изборот за Мис на светот, а во текот на 70-тите години од минатиот век се одржувале иважни бокс мечеви во тешка категорија. И покрајсите овие настани кои се случуваат во текот нацелата година, сепак главната задача на Сан Ситие да понуди незаборавен одмор на секојпосетител во еден од своите несекојдневнихотели. Ресортот содржи четири хотели одсветска класа: „Сан Сити“, „Каскади“, „Кабанас" и„Палата на изгубениот град“.

„палата на изГуБениот Град“ Овој хотел наликува на древна кралскарезиденција. Уште при влезната партија накомплексот се забележува вовед во луксузот штове очекува во Сан Сити. Ве пречекува огромнафонтана со скулптури на диви животни, а ваквискулптури има скоро на секој чекор вовнатрешноста на хотелот. Најчесто се скулптурина дивите животни, кои спаѓаат во голематапетка: лав, слон, носорог, бафало и леопард.Тимот што го работел овој грандиозен објект билсоочен со предизвикот да создаде оригиналенлуксузен хотел со богатство од детали, убавоспоени со светот на фантазија од водопади иџунгла атракции. Сето ова требало да биде

Уникатен комплекс за одмори забава кој го содржиафриканскиот дух и неналикува на ниту еден другтуристички центар во светот

александра петровскадипл.инж.арх.



завршено за помалку од 36 месеци. Првиотвпечаток кога ќе се стапне во оваа палата, ебогатството од детали и неверојатните размери.Но, иако палатата е со грандиозни размери и намоменти изгледа како некогашните египетскихрамови, содржи топлина која не ви дозволува дасе почувствувате како микроскопско суштествоизгубено во огромно пространство. Звукот наводата од водопадите, што ја опкружуваат целатапалата, ве опушта и води кон откривање напространство со ресторани, езерца и базен, аако пристигнете во 17 часот, можете даприсуствувате на чајанка т.н. „хигх теа“ воКристалната сала, каде што ќе бидете послужени

со чај, кафе и егзотични колачи. Кристалнатасала се вклопува во целиот луксузен и намоменти кич впечаток, плени со својот раскош одбезброј златни детали, природно осветлувањеизведено со огромни прозорци по целавертикала и едноставен кожен, удобен мебел, аво средина на салата се наоѓа огромна фонтанана која водата и извира преку масивни скулптурина слонови. Во овој и во останатите објекти сечувствува влијание на европскатасофистицираност, но во еден чуден спој соафричката култура и архитектура, со што седобива единствен спој на две наизглед неспоивикултури и архитектури. Палатата ераспространета на површина од 68 хектари ирасполага со 350 соби и 21 апартман, шестресторани, базен со олимписки димензии, спа ифитнес центар, аква парк, две игралишта за голфсо по 18 дупки, конференциски центар, 20простории за состаноци, аудиториум за 500посетители и казино од 50.000 м2. Аква паркот енајсовремен аква парк во Јужна Африка, познати како „Долина на брановите“, во кој доминираголема лагуна со машина за правење на брановиспособна за генерирање на 1,8 метарскибранови на секои 90 минути и уште многутобогански атракции и реквизити својствени занајсовремен аква парк.

„Сан Сити“Хотелот „Сан Сити“ е хедонистичкото срце наСан Сити. Плени со гламур и софистицираност.И овој објект е исполнет со смели дизајнерскиаспекти и е драматичен, несекојдневенамбиент, впрочем како и сè во Сан Сити.Централниот дел е изведен како џунгла од бујнозеленило, каскадни водопади и слот машини.Погледот на хотелот е насочен кон прекрасенпејзаж од градини и пена-базен. Содржи 340соби, кои се ориентирани кон голф теренот иликон базенот. Располага со ресторани за сечијвкус, како што се рестораните со азиска кујна,со традиционалната африканска кујна и

ресторан, каде што се среќаваат вкусовите одСевер и Југ.

„КаСКади“Ова е уште еден грандиозен објект во Сан Сити,каде што доминира опуштена атмосфера.Сместен меѓу бујни тропски шуми, кои се дом натропски птици и водопади, „Каскади“ е елегантенхотел за софистициран вкус. Самото име нахотелот кажува дека неговите катни нивоа секаскадно распоредени, а сите 243 соби имаатспектакуларен поглед кон градината, голфтеренот и зелените ридови, кои се наоѓаат вонепосредна близина на комплексот.

„КаБанаС“Хотел „Кабанас“ е фамилијарен хотел, со големброј на езера, голф терен и казина. Изграден е воповеќе блокови кои содржат вкупно 380 соби,весело декорирани со живописни бои. Воглавната зграда се наоѓа рецепцијата, додекасобите се распространети во блокови, кои сешират низ огромната основа на хотелот, а предсекој блок се простираат зелени тревници.Рестораните нудат појадок и ручек на отворенопатио, каде што се ужива во незаборавна глеткана раскошната природа. Најчесто опишан идоживеан како еден од најпознатите,најневеројатните и во голема мера бизарнизабавни комплекси во светот, Сан Сити е местокое треба да се посети, да се впие целосно тааимпресивна, несекојдневна архитектура со достакич елементи и прекрасно уредени зелениповршини, симулирани земјотреси на мост, кој гочува колонада од фигури на слонови воприродна големина, прекрасна природараспространета во џунгла сфери, огромни казинаи одлични голф терени. Еднакво е атрактивен ипреку ден и навечер, кога целиот комплекс еосветлен со илјадници сијалици, едноставно тоае глетка која восхитува. И навистина, за Сан Ситиедна слика кажува 1000 зборови, а чувството дасе доживее сево ова во живо е бесценето. n

Хотел „Каскади“ Хотел „Сан Сити“

арх. инфо


Објект: административен и трговски комплекс „Galaxy Soho“Архитектонско студио: Zaha Hadid ArchitectsЛокација: Сохо, пекинг, кина

Проектот за објектот Galaxy Soho, сместен во централното јадро на градот Пекинг, опфаќа330.000 м2 администрација, трговски и забавни содржини, комплекс кој би станалинтегрален дел од животот на градот, инспириран од гигантските размери на градот.Архитектонската композиција претставува склоп од пет континуирани и циркуларниволумени, кои се одвоени едни од други, а поврзани преку развлечени мостовски структури.Волумените се адаптираат меѓусебно во сите насоки, генерирајќи панорамска архитектурабез појава на агли, ниту нагли транзиции кои би ја прекинале флуидноста на формалнатакомпозиција. Атриумите што се појавуваат во внатрешноста претставуваат рефлексија натрадиционалната кинеска архитектура, каде што тие креираат еден затворен свет наконтинуирани отворени простори. Во овој случај, архитектурата не претставува композицијана ригидни блокови, туку напротив, таа е дефинирана од волумени кои се соединуваат за дакреираат свет на континуирана меѓусебна адаптација и флуидно движење низ секој одобјектите. Променливите платоа во однос на дизајнот влијаат на начин што генерираатдлабоко чувство на обвиткување. Како што корисниците навлегуваат се подлабоко вообјектите, откриваат и доживуваат интимни простори кои ја следат истата кохерентна логикана континуираната флуидност. Во пониските три нивоа на комплексот се сместени јавнисодржини, додека пак нивоата над нив се дефинирани како работни простори за кластерина иновативен бизнис. Највисокото ниво на комплексот е предодредено за барови,ресторани и кафетерии кои располагаат со визури долж една од најдолгите авении воградот.

Објект: резиденцијален објект „Pit house“ Архитектонско студио: UID ArchitectsЛокација: окајама, јапонија

Проектиран од архитектот Keisuke Maeda, овојобјект се простира на каскаден планински рид,со текот на времето развиен во резиденцијалнанаселба. Ситуирањето на објектот во однос наопркужувањето дефинира нови архитектонскиуслови во средината, каде визурите сеотворени кон север и нивото на приземјето сенаоѓа на еден метар над нивото на колскатаулица. Проектантите на објектот доаѓаат досоздавање на една „жива“ форма, која гоасимилира екстериерот како површина натеренот на терасата, како опкружување наоградите и ѕидовите на соседните дворови икуќи, резиденции кои се простираат должридот, како и оние во далечината. Волуменот еобликуван преку шест различнинивоа/површини вклучувајќи и една кружнаповршина, создадена преку ископување наповршината, додека сите заедно се поврзанипреку бетонско цилиндрично јадро поставеново центарот на објектот. Потоа, деликатните,динамично мултиплицирани витки столбови коиги придржуваат делумно „лебдечките“платформи дефинираат варијабилниеднособни простори со различни содржини.Природата и архитектурата креираатекстензивна релација заедно креирајќиваријации на површини.

Објект: павилјон „Puur“Архитектонско студио: Emma ArchitectenЛокација: амстердам, холандија

Идејата за новиот план за основата на павилјонот „Puur“ произлегува од„отпечатоците“ на некогашниот објект, кој постоел на истата локација, т.е.воено засолниште кое претставувало составен дел од тврдината Diemerdam,едно од двете крајбрежни утврдувања на градот Амстердам, денес заштитеникако културно богатство. Основната инспирација за обликување на павилјонотпотекнува од извиените форми на пејзажното обликување, така што седобиваат брановидни, криви, дрвени ѕидови кои се обвиваат во различнинасоки, на некои места поинтирајќи кон земјата, на други точки, пак, коннебото. Желбата на архитектите, создатели на ова дело, е кај секој што ќе гопосети и доживее објектот да се пробуди чувство на конфузија за тоа кога билобјектот изграден, дали претставува дел од иднината или, пак, од минатото. Зада се постигне посакуваната конфузија и енигма, неопходно е објектот дасодржи малку или пак воопшто архитектонски специфики и референци.Прозорецот или вратата на пример, најчесто отсликуваат специфичен периодна архитектонското поимување и перципирање кое би можело да го олеснипроцесот на погодување на годината на изградба. Наместо пробудувањето наедна архитектонска интрига, добиена е безвремена креација која неминовнопроизлегува од природната, пејзажна слика.

арх. инфо


Подготви: андреа јамакоска

Објект: Archway Studios - прототип на просторза живеење и работаАрхитектонско студио: Undercurrent Architects Локација: лондон, велика британија

Archway Studios претставува нов концепт наорганизација - комбинација на простор заживеење и работа, вградени во лондонскиотвијадукт на железницата од 19 век. Проектотфункционира со стремежот за постоење на еден„притаен“ внатрешен град, позициониран доиндустриската зона од едната страна нажелезничката линија, и изложен напредизвикувачкиот дизајн што го опфаќаопкружувањето од другата страна на пругата.Доминантната структура на Викторијанскиотвијадукт ги разделува населбите во градоткреирајќи коридори на конфликт соединетипомеѓу себе преку индустриска примена наконструктивните лаци. Концептот Archway Studiosзазема дел од вијадуктот дефинирајќи засводенаработилница, преку атриум поврзана сорезиденцијалната ниша. Дизајнот е реализиранпреку постигнатиот контраст помеѓу збиеноста идлабокиот израз на лаците и витките отворенипростори на атриумот и нишите. Земајќи гоопкружувањето како уникатен предизвик во односна одржувањето на состојбата на објектот, заизградба на конструкцијата т.е. школката наобјектот се применети стари, „истрошени“, ноиздржливи материјали кои се претопуваат воиндустриската средина. Уникатниот дизајн наобјектот како и неговиот несекојдневен израз, муовозможуваат да се истакне и покрај можноста заинфериоризираност од околните заедници. Какоеден од десетте илјади лаци, кои ги сецираатнаселбите низ Лондон, овој прототип претставувамодел кој би можел да се адаптира заради широкаопштествена бенефиција и регенерација.

Објект: резиденцијален објект „Breeze“Архитектонско студио: ARTechnic ArchitectsЛокација: токио, јапонија

Лоциран во тивка, пријатна резиденцијална населба која во минатиотвек претставувала дом на значајни личности од јапонската политичкасцена, објектот беспрекорно го шири својот рамнодушен израз,претставувајќи несекојдневен фокус. Во потрагата да се реализирадело кое се интегрира во постоечката слика, завршувајќи какоструктура на статус кво за минувачите, архитектите дошле до потребаза креирање на ентериерна обвивка, која целосно ќе отскокнува одстандардите на архитектонскиот лексикон. Идејата цели кон отворенпростор кој е во тотален контраст во однос на претходно доживеанатаатмосфера, и кон креирање на ефект на приватна плажа, затворена искриена од монументалноста на карпите. Простор кој би функциониралкако засолниште за индивидуален одмор и релаксација, како идеално„приватно засолниште во срцето на градот“.

експерт


Влезниот дел со рецепција

На 26 октомври 2012 година, Комисијата за иднидомови (Future Homes Commission) го објависвојот извештај за квалитетот на новоизграденитестанбени објекти во земјата под името „Изградбана домови и заедници кои ѝ се потребни наБританија“. Во извештајот се „повикува“ нареволуција во однос на обемот, квалитетот и

финансирањето на изградбата на станбени единици во земјата, асо цел да се задоволат станбените потреби на растечкото иподложно на промени население. Дали случајно или намерноовој извештај беше објавен на 95 години и еден ден од почетокотна Октомвриската револуција во Русија, во далечната 1917 година,во земја, Обединетото Кралство, каде зборот „револуција“вообичаено е резервиран за некоја далечна егзотична земја, а водомашниот контекст скоро исклучиво се користи во однос на„индустриската револуција“.

Работата на извештајот беше иницирана од страна наКралскиот институт на британските архитекти во септември 2011година, а била доверена на независна еминентна комисија восостав: Сер Џон Банхам (Sir John Banham, претседавач на низауспешни водечки британски компании во последните 20 години),Дама Мевис МакДоналд (Dame Mavis McDonald, надворешен члени заменик претседател на Советот на Универзитетот во Кембриџ, ичлен на одборот на Фондацијата и станбената организација наЏозеф Роунтри, Joseph Rowntree Foundation and Housing Trust),Роџер Греиф (Roger Graef OBE, криминолог и автор на бројнифилмови за градовите и архитектурата) и Кејт Фокнер (KateFaulkner, аналитичар и коментатор во доменот на недвижностите).Задачата на комисијата била да направи препораки во однос на:проектирањето на внатрешноста на домовите; проектирањето налокалните заедници; станбениот пазар; и финансирањето ифинансиската достапност. Во рамките на истражувањетокомисијата спровела детални консултации со станбениот сектор,локалните власти, институционалните инвеститори и јавноста, а соцел да ги идентификува практичните решенија коишто можат дасе реализираат, а кои би придонеле да се надмине станбенатакриза во земјата.

Според комисијата, предизвикот на ова истражувањепроизлегувал не само од определбата да се зголеми бројот иквалитетот на домови кои ќе се градат во иднина, туку и да серазвијат заедници кои ќе го подобрат квалитетот на живеење, како

за новитетака и за постојните станари во

постоечките соседни заедници, при што овие определби треба дасе реализираат без дополнителни инвестиции од страна надржавата.

Во своите заклучоци комисијата јасно истакнува декастанбената криза во земјата може да се надмине со одлучнаакција на сите субјекти вклучени во процесот и дека воОбединетото Кралство постои капацитет да се изградат доволенброј квалитетни домови кои ќе ги задоволат растечките потребиза домување. Комисијата смета дека ваквките определби можат дасе реализираат и во време на сложени економски услови. Во таанасока тие идентифицирале практични чекори преку чијаштоимплементација би се создал циклус на инвестиции, изградба ипрофит кој може значително да го подобри економскиот пораство земјата. За Комисијата, правилната инвестиција на средства ќесоздаде социјално и економски одржливи заедници кои ќесоздадат наследство од домови преку кои ќе се подобриквалитетот на живот на идните генерации.

За реализацијата на овие определби неопходно е лидерствокое локалните власти, компании, професионални организации и

Дали е на повидок британскастанбена револуција?

Од финансирање на станбената изградба со средстваод пензиските фондови на вработените во локалнитевласти до изградба на одржливи домови и заеднициза потребите на сегашните и идните генерации

д-р владимир Б. ладИнскИ, дипл.инж.арх. (велика Британија)

британСки иСкуСтва

С п о в

владата ќе мора поединечно да го искажат преку преземањетона потребните акции, при што е неопходно да се смени не самоодносот кон потрошувачите и заедниците, туку и да се подобратпроектите за домовите. Исто така ќе биде неопходно локалнитезаедници, коишто честопати се спротивставуваат на изградбатана нови објекти во нивното опкружување, да ги земат предвид ипошироките социјални и економски придобивки од станбенатаизградба.

Според Комисијата, локалните власти ќе имаат клучна улогаво овој процес, не само заради тоа што тие имаат односи созаедницата, овластувања и материјални средства да обезбедатреализација на одржливи и побарувани заедници, туку и зарадитоа што пензискиот фонд на локалните власти треба да гопридвижи целиот овој процес преку создавање на Фонд залокална станбена изградба со буџет од 10 милијадри фунти(околу 12 милијарди евра), од кои ќе се стекнат со придобивки инеговите инвеститори, и локалната заедница и економијата наземјата. Комисијата смета дека доколку постојат заедници вокои може да се инвестира, тогаш ќе постои подготвеност кајдомашните и меѓународните инвеститори за инвестирање вонови станбени единици за изнајмување во ОбединетотоКралство.

Комисијата истакнува дека можноста да се создаде еденпозитивен циклус е наполно реална. Циклус во кој инвестицијатана локалната власт во заедницата ќе резултира во подоброиспроектирани домови за изнајмување и подобри инвестиционидобивки за нивните пензиски фондови со намалени трошоци заданочните обврзници. Ова ќе овозможи поголем избор задомување и подобри проекти на станбените единици запродажба, а тоа ќе генерира локален економски раст кој, пак, ќепромовира дополнителни инвестиции и еден многу поодржливпроцес, со одлични придобивки за економијата.

Клучните препораки на Комисијата кои произлегуваат од овојизвештај се:

- секоја година за три пати да се зголеми бројот нановоизградените домови;

- да се формира нов независно управуван Фонд за локалнастанбена изградба со буџет од 10 милијадри фунти;

- да се посвети поголемо внимание на проектирањето на ситенови домови;

- станбениот пазар повеќе да биде ориентиран кон барањатана потрошувачите;

- локалните власти да ја преземат водечката улога во овојпроцес.

Според претседателот на Кралскиот институт на британскитеархитекти, Анџела Брејди (Angela Brady), „Препораките наКомисијата за идни домови дава одлична појдовна платформаза реализација на радикално подобрен станбен пазар.Кралскиот институт на британските архитекти особено јаподдржува јасно искажаната важност за потребата, домовитешто ги градиме денес да ги задоволат потребите на сегашнитекупувачи и да одговараат за идните генерации. Овој извештајнуди најсеопфатна слика за сегашната станбена криза и нудиодредени едноставни решенија кои, со здружени сили, ќерезултираат во подобро домување. Ние ја поддржувамепотребата од подобра соработка помеѓу сите субјекти вклучениво процесот на реализација на домувањето во ОбединетотоКралство и ќе ги разгледаме во детали специфичните препоракина Комисијата за да ја обезбедиме нашата активна улога во оваастанбена револуција“. n

експерт


технологии

50 ПОРТА3

SITEoPS® - Софтвер за оптимизација на граДежни локации

Извлекување максимум уштево раните фази на планирање

Пред неколку години, настраниците за Технологијана списаниево, можевтеда прочитате воведентекст за SITEOPS® - еднамалку необична, ноисклучително корисна

апликација. Денес, таа се чини успешно гоминува најтешкиот тест - времето. А времетопокажува дека популарноста на апликацијатаекспресно расте. На хартија, сите аспектиодат во прилог на успешна иднина: напреденсофтверски алгоритам за оптимизација кој гикористи предностите на хардверските исофтверски достигнувања како што еупотребата на напредните интернет-

технологии.SITEOPS® е софтверска апликација за

оптимизација на концептуални решенија, којаим овозможува на градежните инженери,архитектите и пејзажните архитекти да гоизвлечат максимумот од една локација уштево раните фази на планирање. Ако подмаксимум од една локација подразбираменегова поголема и подобра искористеност иефикасност, како и редукција на трошоцитеза доведување на локацијата/теренот восоодветна форма, тогаш е јасно зошто ова еособено препорачлива алатка. Во голем бројслучаи, трошоците за градежнитеинтервенции на локацијата, како што сеископите и наспипувањата, нивелирањето,

SITEOPS® е патентиран, револуционерен софтвер заоптимизација на градежни локации во сопственост наамериканската BLUERIDGE Analytics®. Има широка употреба за:изработка на економски студии, развој на инфраструктурнипроекти, административни, деловни и станбени објекти,индустриски комплекси, транспортни објекти, депонии ипречистителни станици итн. трајче стојанов

дипл.инж.арх.



асфалтирањето и бетонирањето, и воопштоуредувањето на просторот, можат да бидатисклучително неповолни. И додека цел тимархитекти, инженери и геодети работат сонедели, за преку проби да стигнат до некаквиоптимизирани решенија, SITEOPS® тоа гоправи за минути.

Како функционира? SITEOPS® е Software-as-a-Service (SaaS) алатка, што значи дека непостои инсталационо цеде, туку едноставнодо софтверот пристапувате преку Интернет иинтернет-пребарувач со логирање наwww.siteops.com/login. По логирањето намониторот се појавува модулот SITEOPS®Layout што е основа за која било операцијаво програмата. Покрај Layout, постојат имодулите Grading and Piping, Swept PathAnalysis и Topo Import.

SITEOPS® Layout е основен модул за 2Dконцептуален дизајн кој овозможува употребана готови, параметрични елементи запоставување на објекти, паркинзи,сообраќајници, пешачки патеки, зеленила идруго на локацијата. Елементите се меѓусебноповрзани, па промената на еден елемент серефлектира на другите. На тој начин, воисклучително кратко време на проектантот мусе нуди опција за тестирање на решенијата наначин „што ако?“. Низ низа едноставничекори, програмот ни дава 2Д и 3Д модел, нои датабаза на битни податоци кои понатамуможат да се пренесат како dwg, landXML, pdfи xcl формат. Модулот SITEOPS® Grading andPiping е опционен додаток кој врши анализиза ископите и насипите и канализационитесистеми на локацијата. Преку употреба наготови параметрични елементи, локацијатаобработена во претходниот модул сеанализира на второ ниво, при што какорезултат се добиваат масите предвидени заископ и насип, должина, нагиб и капацитет на

канализационите системи и многу другиподатоци. Модулот SITEOPS® Swept PathAnalysis врши симулации на движењата навозилата по проектираните сообраќајници,проверувајќи дали тие се функционални вооднос на патеката на движење, радиусите накривините и слично. На располагање седадени готови модели на најразлични типовина возила. Модулот Topo Import гиобезбедува квалитетните топографскиподатоци за локацијата (преземени од UnitedStates Geological Survey). Корисникот можеедноставно да ја внесе адресата налокацијата (важи само за САД) и модулотведнаш ги обезбедува топографскитеподатоци во вид на мапа во боја, соназначени дата на снимање, резолуција. Такадобиената мапа автоматски се прикажува и во3д моделот. Логично, како одличнаконцептуална алатка, SITEOPS® се поврзувасо уште една одлична концептуална алатка -

SketchUp. Со ова, добиените 3д моделиможат дополнително да се развиваат, но и дасе дообработат за да се добијат квалитетни3д рендери.

Демонстративните видеа за SITEOPS®прикажани на веб страницата на апликацијата(www.siteops.com), но и на видео сервисотYoutube никого не оставаат рамнодушен. Запомалку од дваесетина минути, корисникотможе да разработи најповолно решение заедна локација, а на крај истото може да гопрефрли во некој од CAD апликациите илипак да добие фото-реалистични рендери.Задоволството за почеток чини околу 3.000долари годишно за една лиценца која можеда се користи преку различни компјутери.Поради SaaS платформата, корисникотсекогаш работи на најновата верзија напрограмот. Вообичано, SITEOPS® сенадградува на неколку месеци. За да можеоптимално да се користи, системскитепобарувања за компјутерот преку кој сепристапува до апликацијата, пожелно е даима повеќејадрен процесор, минимум 2 Гбработна меморија, оперативни системи наЛинукс или Виндоус (32 или 64 битен),широкопојасен Интернет и поновите верзиина интернет-прабарувачите. Доколку сепланира користење на SketchUp, тогаш епотребна неговата 8-ма или понова верзија.

SITEOPS® е патентиран, револуционеренсофтвер за оптимизација на градежнилокации во споственост на американскатаBLUERIDGE Analytics®. Програмата постои од2007 година и засега е во 6-тата верзија. Имаширока употреба за: изработка на економскистудии, развој на инфраструктурни проекти,административни, деловни и станбениобјекти, индустриски комплекси, транспортниобјекти, депонии и пречистителни станициитн. n

eкологија


интензивирани активноСтите за СпаС на приматите

Проширувањето начовековите населби,сечењето на шумите,рударството, болестите инелегалниот лов и трговија,ги ставија овие животни подзакана. Според некоиизвештаи, одредени видовимајмуни може да бидатистребени за еднагенерација. Но, споредпоследните истражувања,големите мајмуни се големииндикатори за светот во којживееме.

Опстанокот на големитемајмуни, клуч за човештвото?

Големите мајмуни ни нудатодговор на прашањетоколку е уништенприродниот свет, јапренесе деновиве порталотРТЦЦ (Responding toclimate change) изјавата на

Даглас Крес, водечки конзерватор одПартнерството за опстанок на големитемајмуни при Програмата за животнасредина на Обединетите нации (УНЕП).

„Работата е јасна. Преку спасување наголемите мајмуни, ние се спасуваме себеси. Тие се големи индикатори за светот вокој живееме и за светот што го создавамеза себе. Во текот на годините осознавме

дека ако некој крупен животински вид,како што е горилата, слонот илиносорогот, го извадиме од шумата или одекосистемот, тој систем се руши како кулаод карти. Не смееме да продолжиме да гитргаме овие животни од дивината состапка како досега зашто ризикувамешумите да се самоуништат. Но, кога овиекрупни животни ќе ги вратиме во дивинатагледаме дека шумските екосистемиприлично бргу закрепнуваат“, коментираКрес за порталот РТЦЦ.

Во светот постојат четири вида големимајмуни, шимпанза, горили и бонобоси коисе карактеристични за екваторијалнаАфрика и орангутани кои живеат во

југоисточна Азија. Но, проширувањето начовековите населби, сечењето на шумите,рударството, болестите и нелегалниот лови трговија ги ставија овие видови подзакана. Според некои извештаи, одреденивидови мајмуни може да бидат истребениза една генерација. Како што пренесуваРТЦЦ, во моментов за секое шимпанзо наовој свет има околу 20.000 луѓе, а Креспредупредува дека мајмуните и луѓето сево директен натпревар.

„На големите мајмуни им се потребнипотполно истите работи за да преживеат,истите области, истите живеалишта, истататемпература, истата храна. Сега сме водиректен натпревар со големите мајмуни.

сашо кузмановскИOрнгутан

Шимпанзо

eкологија


Не се сомневам дека ние ќе победиме вотој натпревар, но исто така мислам декаимаме и доволно свест да не ги избркамеод оваа планета“, вели Крес.

Орангутаните, според РТЦЦ, живеат насамо два индонезиски острови, Суматра иБорнео. Со растечкиот тренд со којшумите се претвораат во плантажи запалмино масло, бројот на овие мајмуни еопаднат на само 55.000 единки водивината. Во Африка, сечењето на шумитеи рударството ги загрозува горилите. Во

Нигерија, од овој вид во дивината живеатсамо 300 единки. За големите мајмуниогромен проблем е илегалната трговија.Крес предупредува дека стотици мајмунисекоја година се транспортираат одАфрика во Азија, главно во Кина и воВиетнам, како домашни миленици.

„Треба да бидеме доволно умни и даобезбедиме алтернативни живеалишта,одржливи модели и различни форми наисхрана за големите мајмуни“, заклучуваКрес, за РТЦЦ.

маЈмуните пред иСтреБуВањеНајблиските роднини на човекот,мајмуните, лемурите и другите примати сепред истребување и се потребни итнимерки за да се спречи тој процес, се веливо последниот извештај на приматолозитешто неодамна беше објавен воХајдерабад, Индија, на Конвенцијата наОбединетите нации за биолошкаразновидност.

На листата се наоѓаат девет видовимајмуни од Азија, шест од Мадагаскар, петод Африка и пет од американското тло.Зборувајќи за земјите, Мадагаскар сенаоѓа на врвот на листата со 25најзагрозени видови мајмуни, со шестзагрозени вида. Виетнам има 5,Индонезија - 3, Бразил - 2, а Кина,Колумбија, Брегот на Слоновата коска, ДРКонго, Еквадор, Екваторијална Гвинеја,Гана, Кенија, Перу, Шри Ланка, Танзанијаи Венецуела имаат по еден загрозен видна листата.

Лемурите од Мадагаскар сенајсериозно загрозени поради загубатана живеалиштата и нелегалниот лов.Најреткиот лемур Lepilemurseptentrionalis во дивината е застапен сосамо 19 единки.

Листата на 25 најзагрозени примати јасоставија приматолози кои со годиниработат на полето на заштитата намајмуните ширум светот. Според Црвенаталиста на загрозени видови наМеѓународната унија за конзервација наприродата (IUCN) од вкупно 633 видови иподвидови примати дури 54 отсто секласифицирани како загрозени соистребување. n

Горила

Според анализите ипроценките извршени одстрана на UNDP, 20% однајбогатите луѓе напланетата заработуваат80% од вкупниот светскиприход. За разлика од овојподаток, најсиромашните

20% од луѓето на нашата планета заработуваат1,4% од вкупниот светски приход. 75% од луѓетона светот живеат во земјите во развој, додекасамо 25% живеат во развиени земји.

Најголем дел од сиромашните луѓе живеат воЈужна Азија, Блискиот Исток и Африка. Воедно,овие земји се предводници во поглед и наразните видови на загадување. На пример, когастанува збор за аерозагадување, Азија со

испуштање на 250 mg/m3на прашина и ситничестички е убедлив светскилидер, со двојно поголемозагадување од светскиотпросек (120 mg/m3). Азија, истотака, го држи и првото место восветот кога станува збор за загадување навода, но во овој случај Азија има силнаконкуренција од Африка. Кога станува збор заодделни држави, Америка е светски лидер вопоглед на аерозагадување, но и во поглед нанеконтролираното трошење како на пари така ина ресурси. Во овој дел од светот се практикуват.н. општествен систем ,,throw away culture”. Содруги зборови – Америка не практикува ни „о“ ододржлив развој.

Одржливиот развој како концепт на кој битребало да се заснова иднината на целатапланета, првенствено претставува смена восвесноста на луѓето. Потребна е промена во

размислувањето, променаво поглед на нашитепотреби и барања. Наоваа наша планета има

простор за сите, вода ихрана за сите, има од сè за

секого. Но, порадипреголемите барања на луѓето,

животната средина се наоѓа во критичнасостојба, ресурсите се пред исцрпување,животните пред изумирање, шумите пред„бришење“, луѓето пред изумирање од глад,немање на соодветна хигиена, недостиг на питкавода, и сон за основно образование. l Денеска низ светот 1,3 милијарда луѓе живеат

со помалку од еден долар дневно!l Три милијарди (речиси половина свет) живеат со

помалку од два долари дневно (вклучувајќи ги ипретходните со помалку од еден долар на ден)!

l 1,3 милијарда луѓе немаат пристап до вода запиење!

l Две милијарди луѓе немаат пристапдо струја!l Три милијарди луѓе немаат пристапдо основните услови за водењехигиена!

Како дополнување нагоренаведеното, следат интересниподатоци во однос на глобалнитеприоритети во трошење - на што сетрошат најмногу пари во светот нагодишно ниво:l козметика во Америка:8 милијарди $;l парфеми во Европа и Америка: 12милијарди $;l сладолед во Европа: 12 милијарди $;

l храна за миленичиња во Европа и Америка: 17милијарди $;

l забави за бизнисмените во Јапонија: 35милијарди $;

l цигари во Европа: 50 милијарди $;l алкохолни пијалаци во Европа: 105 милијарди

долари $;l дрога во светот: 400 милијарди долари $;l трошење за војска, глобално: 780 милијарди $.

Од друга страна, за да се задоволат основнитепотреби на човештвото се потребни следнивесредства, исто така на годишно ниво:l основно образование за сите: 6 милијарди $;l пристап до вода и основна хигиена за сите: 9

милијарди $;l овозможување на основни здравствени и

нутриционистички потреби за сите: 13милијарди $;

l репродуктивно здравје за сите жени на светот:12 милијарди $. n

eкологија


еколозите и граДСките влаСти преД интереСен преДизвик

никола нешкоскИ

ПОТРЕБА ЗА ОДРЖЛИВА ИДНИНА?!


41

интервјуархитектураархитектура

8 Mарт, бр. 2, 1000 СкопјеТел.: +389 2 3110 624

+389 2 3110 901Факс: +389 2 3110 546

[email protected]

DVORNIKЛична заштитна опрема

од 1990

Тел.+389 2 2460 458, [email protected]Факс.+389 2 2460 459 www.rehau.com.mk

Lexan* поликарбонатни плочи и системи;Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;

Архитектонска подготовка и изведба

+389 2 3114 360

www.liting.mk

еко инфо


Ветерната електрана London Array ги испорача првитеkWh на електроенергетската мрежа. Се работи занајголемата ветерна електрана во светот, чија вкупнамоќност на тукушто завршената прва фаза од проектотизнесува 630 MW. Централата се состои од 151 турбинаи е лоцирана во естуарот на Темза. Со нејзинотоцелосно завршување, вкупната инсталирана моќност ќебиде 1GW. Сопственици на проектот се: данскатакомпанија Dong Energy (50%), германскиот E.ON (30%), икомпанијата Масдар од Абу Даби (20%).

(Renewable Energy World)

завршена првата фаза од најголемата ветерна електрана во светот

лонДон

Нафтената индустрија на Србија ја пушти во погонмодернизираната рафинерија во Панчево, со што сесоздадени сите предуслови за производство на бензини идизел гориво со еуро 5 квалитет. Во модернизацијата напостоечките постројки и инсталирање на нов комплекс захидро обработка на моторните горива, инвестирани се 550милиони евра. Годишниот капацитет за производство набензин по највисоки европски стандарди ќе биде зголемен на638.000 тони, а на дизелот 1,54 милиони тони. (Бета)

модернизирана рафинеријаво панчево

белграД

Данската Влада нема директно да го поддржи најголемиот светски производител на ветротурбини,кому му се заканува стечај. Компанијата финансиски е дестабилизирана поради значителнитетрошоци за развојот на новиот тип турбина V112, и истовременото намалување на субвенциите запроизводство на енергија од обновливи извори ширум светот. Vestas побара помош одкомерцијалните банки и од државата, но Министерството за клима, енергетика и градежништво ена мислење дека помагањето на одделни компании е спротивно на владината политика. Овааиндустрија во Данска во 2011 година остварила приход од 6,92 милијарди евра, при што уделот наVestas изнесува 5,79 милијарди евра. (energetika-net)

на Vestas му се заканува стечајкопенхаген


Европската комисија ја условува финансиската помошна државите членки со приватизација на воднитересурси. Невладините организации му упатија писмо наОли Рен, преку кое реагираат на улогата на Европскатакомисија во наметнувањето на приватизација на воднитересурси во Грција, Португалија и други земји, сообразложение дека на овој начин се крши договорот заЕвропската Унија. Сопред овој договор, ЕвропскатаУнија треба да биде неутрална по прашањето насопственоста на водните ресурси. (Tportal)

европската комисија бара приватизација на водните ресурси

бриСел

Кина поднесе жалба до Светската трговска организација,против Европската Унија, за кршење на правилата засубвенционирање на индустријата што произведувакомпоненти за фотоволтаични системи. Кина смета декаовие субвенции наштетиле на нејзиниот извоз. КинескотоМинистерство за трговија веќе започна истрага со цел даоткрие дали европските компании продаваат полисилициумпо непазарни цени. (Energia)

кина против европските производители на полисилициум

пекинг

Трошоците за санирање на нуклеарната централа во Фукушима, коивклучуваат деконтаминација на подрачјето и оштета на жртвите, може дадостигнат 100 милијарди евра, што е двојно повеќе од предвидената сума.Катастрофата во Фукушима, најтешка по онаа во Чернобил во 1986 година,емитуваше значителна количина на радиоактивни честички во воздухот,почвата и водата во регионот, и принуди стотици илјади жители да гинапуштат домовите. Од друга страна, технологијата и буџетот за санирање начетирите оштетени реактори (од вкупно шест кои ги има оваа централа) сèуште се во фаза на разработка. Се проценува дека процесот на целоснасанација би можел да потрае и до 40 години. (HRT)

100 милијарди евра за деконтаминација и оштета

токио

подготви: даниела младеновска

хортикултура


Секој што има водниелементи или површини восвојот двор, треба да знаедека е неопходно дапосвети особено вниманиепред почетокот на зимата.Зазимувањето кај различни

водни површини е различна во зависност однивните димензии, материјали од кои сеизградени и технологијата нафункционирање. Па така, има водни површиникои би се оштетиле доколку останат полни,додека пак други ако се испразнат.

Елементите со подвижна вода не се толкупроблематични за презимување, отколку ониекај кои водата е статична. Доколку зимата епоблага тие можат да издржат и понискитемператури без водата да замрзне доколку сево функција. Сепак во услови на многу нискизимски температури, доколку тиефункционираат со потопна пумпа, таа требада биде отстранета се до пролет, додекаподземните црева дури и да се исполнети совода нема да претрпат оштетувања подвлијание на мразот, поради тоа што секонструирани да издржат голем притисок иповеќе од атмосфери.

Со исклучок на јужните потопли краевиво републикава, бетонските и пвц езерцатреба задолжително да се испразнуваатпред да настапи зимата. Треба да сеиспразнат и плитките (со длабочина од 25-30 см.) езера, затоа што постои реалнаопасност од заледување на целата воднаповршина, со што би се наштетило на ситерастенија кои се одгледуваат во саматавода (пример Nymphaea spp., Typha spp. идруги), ако се оставени да презимат таму.

Друг начин за заштита од нискитетемператури е препокривање на базенитесо специјални прекривки за таа намена коиго спречуваат замрзнувањето на водата.Овој начин на заштита е практичен кајбазените наменети за пливање и во другибазени во кои не се одгледува каква билорастителност. Оние базени во кои течегеотермална вода, без разлика на тоа штосе на отворено, немаат потреба од каквабило подготовка за презимување, бидејќи

Подготовка на водните површини за презимувањеФилип ФИлИпоскИ,дипл.шум.инж.

Зимска заштитана базен сопрекривање

тие се во функција и во зимскиот период.Истото важи и за оние водни елементи вокои има вградено греачи.

Оние водни површини во кои се одгледуварастетелност задолжително треба да сеиспразнат. Кога треба да се испразни одреденводен елемент во кој има растителност, можеда се постапи на два начина. Доколкурастенијата се насадени во садови може да сепрефрлат на заштитено место (подрум илигаража) каде што ќе останат до пролет.Вториот начин, воедно и единствен возможенначин кога растенијата се директно насадениво дното, е мулчирање со текстил или слој одорганска материја (сено, дрвени струготини ислично). Пред да дојде пролетта, мулчот сеотстранува, а најдобро е тоа да се направи вопериодот пред базенот да се наполни со вода.

Пред да го оставиме езерото да презимизадолжително треба да направиме комплетночистење на органската маса. Видовите штоимаат потреба од поголема топлина прекугодината треба да бидат засолнети предпрвата слана. При паѓањето на сланата,температурата на водата останува значителнонад температурата на мрзнење, со што гизаштитува растенијата од првите нискитемператури.

Декоративните езерца во кои дното е однабиен чакал или глина, немаат потреба одпразнење пред да настапи зимата, бидејќи кајнив не може да настане пукање на дното подпритисок на мраз.

Декоративните водни површини, во кои сеодгледуваат и риби, треба да останат полнисо вода преку цела зима доколку тоа еизводливо, а во спротивно треба рибите да сепрефрлат во заштитни аквариуми каде би јапоминале зимата. n

Typha sp.

Eсенско чистење на декоративно езерце

спортски храмови


На конкурсот пристигнале 46 предлози, акомисијата избрала 11 најдобри. Меѓунив се познати архитектонски имињакако што се Заха Хадид и „Популос“.

Конкурсот бил мошне строг што се однесува наусловите. За да може да се учествува на него,неопходно било да се има една од следнивеласкави награди: Прицкер, златен медал АИА,златен медал УИА, Премиум Империале или златенмедал РИБА.

Победниците ќе бидат објавени следниот месец,а во жирито се Тадао Андо, Ричард Роџерс иНорман Фостер. n

предлози за јапонскиот Национален стадион11

Јапонија треба да одбере проектза новиот стадион кој ќе гоугости Светскиот шампионат ворагби во 2019 година



ИКанаѓаните тргнаа во офанзива за изградба нанови спортски капацитети. По Игрите воВанкувер, опадна интензитетот на градба нанови спортски храмови, но минатата годинакако проект, а оваа и со конкретни градежниработи, заживува изградбата на новиот супер-атрактивен стадион за американски фудбал.

Канадскиот тим Саскачеван Рурајдер ќе добие нов дом, кој ќе бидеспецифичен по подвижниот покрив. Стадионот се гради во градотРеџина и ќе има капацитет од 33.000 места, со дополнителна опцијаза проширување.

Дизајнот на стадионот ќе ја има популарната форма на „чинија”,што сè почесто се користи во изградбата на стадиони и спортскисали, бидејќи гледачите со тоа добиваат можност за удобно следењена ситуацијата од сите делови на трибините. Дизајнирани какокружен сад, местата на новиот стадион ќе се движат подалеку од

крајните зони, но поблиску до централниот терен. Ова ќе го зголемибројот на седишта со целосен преглед на игралиштето. Дизајнеритепредвиделе посебно плато на централната трибина кое ќе биде ВИПзона, а предвидени се и неколку апартмани за ВИП личности кои однив можат да ги следат случувањата на теренот.

Текстурата на покривот и надворешноста наликуваат на мозаик илимрежа. Подвижниот покрив ќе овозможи за време на сончевитеденови стадионот да биде отворен, додека за време на деновите солоши временски услови да биде од затворен тип. Покривнатаконструкција и надворешноста на стадионот ќе овозможат контролана протокот на воздух во внатрешноста. Контролата на ветерот ќеовозможи константа на температурата во внатрешноста. Цената накомплетната изградба на стадионот се движи околу 280 милионидолари. Покрај фудбалскиот тим, стадионот ќе го користат илокалните екипи во хокеј на трева и средношколските спортскитимови од градот. n

факти за спортска арена„реџина” - Реџина,Канадакапацитет: 33.000 местапериод на изградба: 2011- 2017Цена на изградба: 278милиони евраДизајн: : ZW ProjectManagement and PCSportsинвеститори: ГрадРеџина, СаскачеванРурајдер и провинцискатавлада на Саскачеван

СпортСка арена „реЏина” - реЏина, канаДа

Мозаик стадион во Канадасашо кузмановскИ

совети


Купивме голем комфорен стан кој треба да го уредиме. Голематаспална соба би ја користеле сопругот и јас, а двете деца би билево заедничка соба. Ве молиме да ни дадете предлог за ентериерноуредување. Сакаме комбинација на модерен и стилски мебел.

Весна Петрова, Скопје

РЕШЕНИЕ ЗА КОМФОРЕНТРОСОБЕН СТАН

Билјана стевковска савИЌдипл. инж. арх[email protected]

Централниот дел на станот е предвиден за дневнатасоба и трпезаријата, додека лево и десно се наоѓаатспалните соби и бањите. Од влезот директно севлегува во дневниот престој, а лачната преграда одтранспарентен материјал ненаметливо го насочувадвижењето. Наспроти двострано организиранатакујна може да се постави трпезариска маса.

Нејзината позиција овозможува непречено движење кон делот соудобно ниско седење. Бањата со дегажманот е покрај кујната и еопремена со туш кабина и придружни санитарниелементи. Во оваа бања е сместена и машината заперење. Детската соба опремена е со два кревета,елементи за играчки и книги, и долга работна маса.Гардеробниот плакар е во дегажманот. Спалнатасоба за родителите е убава, голема и со бања која иприпаѓа само на неа. Покрај гардеробните плакарии францускиот лежај, во просторот има место и задлабока седалка за дневен одмор и читање.

При изборот на мебел за дневната соба обрнетевнимание на складот меѓу формата и материјалот одкој е изработен. Кожата е еден од најстаритематеријали употребени за мебел. Трајна е,скапоцена, рафинирана и секогаш била добраинвестиција – над времето и модата. Кожата сесогласува со класичниот стил, оди со рустичниот, ана модерното опремување му дава елеганција,удобност и трајност. Мебелот од кожа и на сосемаобичниот амбиент му дава дух на неодминливост.Но, ако тој во моментот ви е недостапен, задоволетесе со седалка, табуретка или барем рамка за сликаод кожа. n

Пред

Потоа

најчудни градби


Роберт Бруно, aрхитект искулптор од САД, успеалда изгради куќа направенаисклучиво од челик. Тоаподразбира адаптација начеликот не само заарматура, столбови и

слично, туку и како екстериер, фасада, падури и внатрешен дизајн. Објектот се наоѓаво градот Лубок во сојузната држава Тексасво САД. Она што е интересно е шточеличната куќа се наоѓа на самиот раб наклисурата, низ кој поминува локалната река иведнаш до пристапниот пат на влезот во

градот. Кога Бруно завршил

архитектура, дошол да предавана познатиот Тексас ТечУниверзитет. Одејќи покрајреката, открил природнааномалија, па согласноградежниот талент, утврдил декатоа е прекрасна локација кадеможе да го изгради својот новдом. Но, талентот не му дозволилда ја уништи природата состерилна, класична композиција на куќа, пасе одлучил за футуристички дизјан, во кој иденес, над 30 години, луѓето се обидуваатда пронајдат сличност на објектот сосветот што ги опкружува. За некоичеличната куќа личи на огромно прасе, задруги на некој хибрид на куче, додека затрети на некакво митско суштество коегледано од далеку им влева страв вокоските на минувачите.

Бруно започнал да ја гради својатачелична куќа во 1973 година. Тоа го правелцели 23 години. Финалниот резултат емасивна челична куќа со тежина од над 110тони. Во неа го вложил сиот свој талент ивештина кои ги поседувал и во архитектуратаи во инженерството. За разлика од кубичнитепростории кои најчесто имаат челичниоснови, куќата на Бруно има куполни соби,заоблени простории, еден вид на челичнипештери чиј студ од металот се затоплува со

класичен мебел и стакелни витражи воразлични бои.

Куќата има површина од 280 квадратниметри и се што е во неа е направено сораката на Бруно. Дури и обликувањето или„крпењето“ на сводовите,

подовите и ѕидовите е резултат на„простото“ заварување на челикот,испеглано и истругано до совршенство соцел да остава впечаток на една целина.Единственото дрво коешто се наоѓа вокуќата се дрвените маси, орманите икреветите, што се совршено вклопени вовнатрешноста на објектот. За овој дизајн,Бруно имал голем респект. Добил неколкунагради и уживал во почитта од најблискитеи пријателите. По неговата смрт во 2008година, куќата ја добил градот и таа денес епретворена и служи како музеј. Се смета заедна од поголемите атракции којапривлекува внимание на секој посетител наЛубок, Тексас. n

НАМЕСТО ЦЕМЕНТ И ТУЛА –КУЌА ОД ЧЕЛИК

Драган Ристов

излог


Закачалка како апликација на ѕидот од британскиот дизајнер harry Parr-Young.(слика 1и 1a)

Подни светилки Asterix, вистинска скулптурална композиција од австралискитедизајнери chopstick&kilt. (слика 2)

Австралиецот Brad Stebbing е дизајнер на ламбата Samba за брендот hive. (слика 3)

Комода и подна ламба направени од јасеново дрво. Дизајнот е на Vogelius и Muller.(слика 4)

сандра дончева теохарова,дипл. инж. арх.

1

1a

излог


2

4

3

jaвни набавки

СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 134/2012

ОДЛУКАЗА ДОДЕЛУВАЊЕ СРЕДСТВА ЗА ФИ-НАНСИРАЊЕ НА ПРОЕКТИ ЗА РАЗВОЈНА ПОДРАЧЈА СО СПЕЦИФИЧНИ РАЗ-ВОЈНИ ПОТРЕБИ ВО 2012 ГОДИНА

ОДЛУКАЗА ДОДЕЛУВАЊЕ СРЕДСТВА ЗА ФИ-НАНСИРАЊЕ НА ПРОЕКТИ ЗА РАЗВОЈНА ПЛАНСКИТЕ РЕГИОНИ ВО 2012 ГО-ДИНА

ОДЛУКАЗА ДАВАЊЕ НА СОГЛАСНОСТ ЗАТРАЈНА ПРЕНАМЕНА НА ЗЕМЈОДЕЛСКОВО ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ, ЗА ИЗРА-БОТКА НА УРБАНИСТИЧКИ ПЛАН ЗАСЕЛО СОПИШТЕ – РАЗРАБОТКА НАБЛОК 1, КО СОПИШТЕ, ОПШТИНА СО-ПИШТЕ


ОБЈАВАЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВООПШТИНА ШТИП

ИСПРАВКА НА ОБЈАВА БРОЈ 87(19.10.2012)

ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ЕЛЕКТРОНСКОЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗА ИЗГРАДБА НАКОМУНАЛНА ИНФРАСТРУКТУРА – ПАР-КИНГ ПРОСТОР СО ПОДЗЕМНИ НИВОАВО ОПШТИНА ЦЕНТАР

ИЗВЕСТУВАЊЕ ЗА ПОНИШТУВАЊЕ НАКОНКУРСОТ ЗА ИЗБОР НА ИДЕЈНО РЕ-

ШЕНИЕ

Број на огласот за кој се однесува из-вестувањето: 136/2012


ОПШТИНА ГЕВГЕЛИЈА

ОБЈАВА БР. 05/2012ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-

ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВО ОП-ШТИНА ГЕВГЕЛИЈА

ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГО-ВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА

БРОЈ: 98/2012Назив на договорниот орган:Министерство за транспорт и врски,ул. “Даме Груев“ 6, 1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Изградба на водовод со резервоар заводоснабдување во населено местоЃавато и изградба на фекална кана-лизација со пропратни објекти во на-селено место Ѓавато, општинаБогданци, по принцип “клуч во раце“.Контакт тел/факс: 02 3145-437, 3226-392, лице за контакт: Мимица Томовска.Јавно отворање на понудите на ден26.11.2012 год.


ОПШТИНА ГАЗИ БАБА

БРОЈ НА ОГЛАС – ОБЈАВА 3ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗАИЗГРАДБА НА А1 – СЕМЕЈНО ДОМУ-ВАЊЕ ВО СТАНБЕНИ КУЌИ

ОПШТИНА ПРОБИШТИП

ОБЈАВА БРОЈ 13ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВООПШТИНА ПРОБИШТИП

ОПШТИНА НЕГОТИНО

ОБЈАВА 03/2012ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВООПШТИНА НЕГОТИНО

ОБЈАВА БРОЈ 92 (06.11.2012)ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-

ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗА ИЗ-ГРАДБА НА ЛЕСНА И НЕЗАГАДУВАЧКАИНДУСТРИЈА ВО ОПШТИНА БОГДАНЦИ


БРОЈ: 57/2012Назив на договорниот орган:Општина Центар, ул. “Михаил Чоков“бб, 1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Реконструкција на ЈДУ “Кочо Рацин“ –клон Панорама, фаза електрика и ма-шински инсталации.Контакт тел/факс: 3203-692, 3211-089,лице за контакт: Љупчо Ивановски.Јавно отворање на понудите на ден27.11.2012 год.

БРОЈ: 35/2012Назив на договорниот орган:ЕЛС – Општина Прилеп, ул. “Питу Гули“бр. 2, 7500, Прилеп.ПРЕДМЕТ:Подготвување на проекти, вклучувајќидизајн на капацитети за водоснабду-вање (надоградување и дополнувањена системот – Студенчица -, Изработкана Елаборати за хидрогеолошки испи-тувања на извориште), за потребите ина локации определени од страна наЕЛС – Општина Прилеп.Контакт тел/факс: 048 401-730, 048 401-720, лице за контакт: Илија Карески.Јавно отворање на понудите на ден26.11.2012 год.

БРОЈ: 36/2012Назив на договорниот орган:ЕЛС – Општина Прилеп, ул. “Питу Гули“бр. 2, 7500, Прилеп.ПРЕДМЕТ:Изработка на проектна документацијана ниво на Основен проект за линискиинфраструктурни градби на терито-ријата на ЕЛС – Општина Прилеп.Контакт тел/факс: 048 401-730, 048 401-720, лице за контакт: Илија Карески.Јавно отворање на понудите на ден26.11.2012 год.


ОБЈАВА БРОЈ 93 (08.11.2012)ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНО

ЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗАИЗГРАДБА НА ЛЕСНА И НЕЗАГАДУ-ВАЧКА ИНДУСТРИЈА – ВИНАРИИ




БРОЈ: 40/2012Назив на договорниот орган:Служба за општи и заеднички работина Владата на Република Македонија,ул. “Кузман Јосифовски Питу“ бр. 17,1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Изведување на градежни работи зареконструкција на фасадата и илу-минација на објектот на Владата наРепбулика Македонија.Контакт тел/факс: 2465-225, лице законтакт: Соња Полизовска.Јавно отворање на понудите на ден24.12.2012 год.

БРОЈ: 07-57/2012Назив на договорниот орган:Агенција за државни патишта, ул.“Даме Груев“ бр. 14, 1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Изработка на проектна документацијаза клучка на обиколница.Контакт тел/факс: 3118-044, 3220-535,лице за контакт: Жаклина Стефа-новска Богдановска.Јавно отворање на понудите на ден27.11.2012 год.

БРОЈ: 152/2012Назив на договорниот орган:АД МЕПСО, ул. “Орце Николов“ бб,1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Изградба на нови командно конт-ролни објекти (ККО).Контакт тел/факс: 3149-085, 3111-160,лице за контакт: Јовица Саздовски.Јавно отворање на понудите на ден05.12.2012 год.


2

рубрика







30

58

44

26

38

БРОЈ 195 ПЕТОК 16.11.2012 ГОДИНА VIII

Да се слушне животниот пат, кој, иако голем, звучи мошне скромно од раскажувањата на соговорникот е реткост. Тоа е патот на Крсто Тодоровски, годинешниот добитник на престижната награда од областа на архитектурата „Андреја Дамјанов“, која ја доделува ААМ. „Сè што сум замислил во животот, сум остварил“, вели тој. Меѓу позначајните активности во Македонија се проектирањето на Хидрометеоролошкиот завод во Скопје, хотелот „Макпетрол“ во Маврово, реконструкција на Ристиќева палата, ревитализација на манастирите „Св. Јоаким Осоговски“ и „Св. Јован Бигорски“... За еден период од својот живот тој вели: „Работев две и пол години со два саати спиење“. Во овој број преку интервјуто со српскиот архитект Зоран Бојовиќ ви пренесуваме уште една приказна за човек кој со гордост вели: „Jас ја создавав мојата архитектура“. Приказната е за некое друго време. За времето што поминало и за луѓето што својот работен век го поминале во далечни земји. Таму создавале,

граделе и биле сведоци на големите културни и политички промени. Ова е приказна за југословенската изградба во своите најдобри денови. Приказна за архитектурата, изградбата, за Африка, Азија, Југославија, Садам Хусеин, за „Енергопроект“. Ова е приказна за една голема кариера, во едно големо претпријатие, во една голема зeмја. Каква е состојбата на рудничките хидројаловишта во нашава држава? Дали овие големи брани во кои се складира јаловината од рудничките флотации се закана по луѓето и животната средина за градовите во чии близини се наоѓаат нашите големи рудници „Злетово“, „Саса“, „Бучим“ и „Тораница“? На оваа тема во Штип два дена расправаа триесетина експерти за големи брани од нашата држава. Генерална оценка на учесниците на оваа конференција е дека хидројаловиштата во нашата држава се сигурни, безбедни, со нив се управува на еден квалитетен начин и дека за нив се грижат стручни служби.

ОД РЕДАКЦИЈАТА

ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,

Насловна страница: „NORWEGIAN WILD REINDEER CENTER PAVILION“ ,НОРВЕШКА

Архитектонско студио: SNØHETTA

Редакција:

главен и одговорен уредник:Дејан БУЃЕВАЦ

новинари:Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

надворешни соработници:Ангел СИТНОВСКИАлександар ПЕТРОВАлександар ЧЕРЕПНАЛКОСКИАлександра ШЕКУТКОВСКААнастасија НИКОЛОВСКААндреа ЈАМАКОСКА Билјана САВИЌБојана ФИЛИПОВИЌБиљана СТОЈАНОВИЌВладимир Б. ЛАДИНСКИ (AНГЛИЈА)Даниела МЛАДЕНОВСКАДраган РИСТОВЃорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)Кате АНТЕВСКАКире КИПРОСКИМихаил ТОКАРЕВНикола НЕШКОСКИСандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВАСашо КУЗМАНОВСКИТрајче СТОЈАНОВФилип ФИЛИПОСКИФранческо ЧИТРО (ИТАЛИЈА)

графички уредник: Гоце ЦВЕТАНОСКИ

фоторепортер: Кире ПОПОВ

лектор: Костадинка СОЛЕВА

Издавачки совет:Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх. - претседателпроф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА,дипл.град.инж.Вања ДОНЧЕВА, дипл.инж.арх.Александра ПЕТРОВСКАдипл.инж.арх.проф. д-р Катерина ДОНЕВСКАдипл.град.инж.

Издавач: „Биропрес“ ДОО СкопјеУл. Васил Ѓоргов број 21,влез 2, локал 9, 1000 Скопје

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924e-mail: [email protected]

Печати:

Маркетинг:

[email protected]@porta3.com.mkТел: 3243 790; 3243 797Fax: 3243 796Моб: 072 248 796

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.500 ден.жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД СкопјеЕДБ: 4030004528485

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

ГРАДЕЖНИШТВО 12ХИДРОЈАЛОВИШТАTA СЕ БЕЗБЕДНИ

ПРИЗНАНИЈА 26КРСТО ТОДОРОВСКИ:

СЕ ШТО СУМ ЗАМИСЛИЛ ВО ЖИВОТОТ СУМ ОСТВАРИЛ

АРХИТЕКТУРА 30ОД СТАР ОБЈЕКТ ДО СОВРЕМЕН

ЦЕНТАР ЗА ТАНЦ

АРХИТЕКТУРА И ПЕЈЗАЖ 34ГРАДЕЊЕ НА КОНТЕКСТ

ИНТЕРВЈУ 38ЗОРАН БОЈОВИЌ: JАС ЈА СОЗДАВАВ

МОЈАТА АРХИТЕКТУРА

АРХИТЕКТУРА 44САН СИТИ - РАЈ ОД ЛУКСУЗ И КИЧ

ТЕХНОЛОГИИ 50SITEOPS® - ИЗВЛЕКУВАЊЕ МАКСИМУМ

УШТЕ ВО РАНИТЕ ФАЗИ НА ПЛАНИРАЊЕ

ХОРТИКУЛТУРА 58ПОДГОТОВКА НА ВОДНИТЕ

ПОВРШИНИ ЗА ПРЕЗИМУВАЊЕ


90 де

нари

/ БР

ОЈ 1

95 /

ПЕТ

ОК

16.1

1.20

12 го

дина

VIII




дена

ри /










-


4

инфо

- ВОДОВОДНИ СИСТЕМИ

- ГАСОВОДНИ СИСТЕМИ


ИНОВАТИВНА ТЕХНОЛОГИЈА ПО СИТЕ ИНТЕРНАЦИОНАЛНИ СТАНДАРДИ

ПОЛИЕТИЛЕНСКИ И ПОЛИПРОПИЛЕНСКИ

Tel:00 389 034 212 06400 389 034 211 75700 389 034 215 22500 389 034 215 226

Fax:00 389 034 211 964

e-mail: [email protected]: [email protected] bb 1480 GevgelijaMACEDONIA


инфо


Претставени најновите производи

Во првата недела на месецов сегашните и иднитепартнери на GEZE во проектантската иградежната бранша во Македонија, имаа можностда се запознаат со новите производи нафирматата. Новитетите беа претставени за времена традиционалната годишна обиколка напримерочниот камион на GEZE, овој пат во Скопје

во просториите на Tempo MK.Посетителите се запознаа со новововедените иновации на пазарот

и се советуваа во врска со комплексните системи и решенија,опфаќајќи ги сите групи производи на компанијата. Беа одржани исоветувања на кои беа објеснети различни аспекти на системите заодведување на чад и топлина, согласно со важечките нормативи воземјата.

На партнерите им беа претставени:Системи за автоматски вратиВо преден план беа продуктите насочени кон непречен пристап до

згради и простории. Кај системите за автоматски лизгачки врати беапретставени новите производи од серијата Slimdrive - модел на вратиотпорен на провални кражби врати, како и уникатен модел соизолациско стакло без рамки и бројни додатоци кои обезбедуваатсовремена мрежна комуникација.

Системи за одведување на чад и топлинаGEZE повторно обрна сериозно внимание на вентилационите

системи за одведување чад и топлина (ВСОЧТ). Беа претставениновите верижни механизми за прозорци, прикажани за прв пат наспецијализираната изложба Fensterbau Frontale 2012 – GEZEECchain, GEZE Slimchain и GEZE Powerchain. Оваа година GEZE јапретстави и централата со вградено помошно напојување заприродно одведување на чад, наменета за инсталација во помалипростори и за помали по обем решенија, како на пример скалила.Таа е малку поголема од стандардно алармно копче за пожар, но јасодржи и таа функција. Производот целосно одговара на барањатаза инсталирање во сертифициран ВСОЧТ, согласно Регулативата Iз-

1971 и БДС EN 12101-2. На партнерите им беа претставени и многунови додатоци, кои обезбедуваат безбедност во случај на несреќа,но и удобност при секојдневната вентилација, како и погонскиотмеханизам GEZE E 920, целосно интегриран во профилите напрозорците.

Безбедносна технологијаОваа година GEZE го фокусира вниманието и врз технологијата за

евакуационни коридори и излези, со интегриран системи забезбедност и контрола на пристап, координирани со системот заодвод на чад и топлина и можности за интеграција со BMS - системотза управување со згради. Во овој контекст беа претставениконтролни уреди, прибор и контролната табла TZ 320 за управувањесо системите.

Системи за рачни лизгачки вратиGEZE на своите гости им го претстави и Levolan 60 - компактен,

исклучително гладок и речиси невидлив погон за целосно стаклениконцепти, погоден за домовите и за канцелариите. Стаклото едиректно поврзано во фитингот – елементите за закачување се толкунезабележливи што се губи смислата за дополнително покритие.Levolan така се вклопува во секој дизајн. n

GEZE ShowTruck во Скопје



АДОРА Инженеринг е добитникна јубилејно признание занајголем број спроведенипроекти и најмногу добиенинагради, и на две високи

национални признанија што за најдобриопштествено одговорни практики за 2011година, на 5-тата манифестацијаНационална награда за општественаодговорност на претпријатијата, неодамна ѝги додели министерот за економија ВаљонСараќини и амбасадорот на ЕУ воМакедонија Аиво Орав. Признанијата сеуште една афирмација и дополнителен

мотив за општествено одговорнататрадиција на оваа градежна компанија, којаво своето 10-годишно постоење,континуирано вложува за доброто на своитевработени, купувачите и поширокатазаедница, оставајќи дела за поквалитетенживот на граѓаните во сите општини кадешто гради објекти.

Во категоријата животна средина,награден е проектот „Прв охридскиенергетски ефикасен градежен бисер“, заелитниот репрезентативен станбен објектАДОРА кај Билјанините Извори во Охрид. Сообјектот, Охрид и граѓаните добија

висококвалитетно домување, со леснозатоплување на становите без многу греењево зима и без клима до 37 степени во лето,на атрактивна локација до Националниотпарк Галичица, непосредно до ОхридскотоЕзеро, со прекрасна панорама на древниотград. Идејата за проектот, со кој продолжувадолгорочната стратегија на АДОРА заизградба на енергетски ефикасните домовиниз Македонија, беше со примена нанајновите светски стандарди, со термофасада и без сметки за струја за заедничкоосветлување со фотоволтаичен систем, настанарите да им се овозможи поквалитетно,поекономично и поздраво домување. Овиееко станови, во кризно време со високи ценина струјата, на граѓаните им штедат енергијаи пари. АДОРА Инженеринг, енергетскиефикасните домови во Македонија гипретстави преку статија објавена во светскаедиција на еминентни меѓународни форумина Глобалниот договор на ООН, кадечленува компанијата. Наградениот проект„Вложуваме во општините за доброто награѓаните“ во категоријата вложување возаедницата е за донацијата на фонтанатаМакедонија, со која АДОРА го збогатизапуштениот парк во општина Кисела Вода,во Скопје, каде граѓаните добија мирно иубаво уредено катче за одмор и прошетки.

- Стратешки приоритет на компанијата еуспехот и добрите резултати од работењетода го подели со граѓаните, создавајќиплеменити дела, што ќе биде наша заложбаи натаму, за доброто на сегашните и иднитегенерации - вели проф. д-р ВанчоЧифлиганец, генерален директор на АДОРАИнженеринг. n

Награда за општественаодговорност на АДОРА Инженеринг

Со остварен најголем успех меѓу дведеловни години, во услови наекономска криза, градежната

компанија АДОРА Инженеринг е меѓу петтенајуспешни брзорастечки компании воМакедонија, со највисока стапка на порастна вкупните приходи, пораст на обртниоткапитал и пораст на кредибилноста - изјавидиректорот на Централниот регистар наМакедонија, Ванчо Костадиновски,неодамна на промоцијата на 9-тото изданиена едицијата 200 Најголеми фирми воМакедонија. Искачувајќи се секоја година занеколку места нагоре, АДОРА Инженеринг ена 20. место по профитабилноста воработењето меѓу 200 најуспешни компанииво Македонија во 2011 година, споредподатоците на Централниот регистар.

Брзорастечкиот тренд на развој во 10-годишното постоење,АДОРА Инженеринг јаискачи на водечкатапозицијата меѓу компаниитево високата градба воМакедонија, со изградени 18елитни станбено-деловниобјекти во Скопје, Охрид иСтрумица, 1.300висококвалитетни станови,неколку стотици луксузниделовни простории и голем бројмодерни подземни паркингпростори.

Според проф. д-р Ванчо Чифлиганец, вооваа кризна година компанијата ги направинајголемите инвестиции, како што е проектот

за изградба на петтенови елитни станбени згради во Ново Лисиче- Аеродром, Скопје, и околу 50 милиони евравкупен финансиски обрт во двете насоки,што е домашна инвестиција за почит.

Mеѓу петте најуспешни брзорастечки компании


Во селото Орман на десетина километри одСкопје никнува нов станбен мини-комплекс,Верина. Луксузниот комплекс од затворен тип ераспослан на површина од 30.000 квадратниметри. Тој се состои од седум згради заколективно живеење и три индивидуални куќи.Првите станари се очекува да се вселат во мај

идната година, а продажбата на становите, со цена од 1.300 евраза квадратен метар со вклучен ддв, е во тек. Комплексот Верина се

разликува од становите што се нудат во градот. Има 58 луксузнистанови со површина од 170 и 210 квадрати.

Инвеститор на комплексот е Благоја Николовски, човекот којштопред десетина години го изгради комплексот во Злокуќани.Изведувач на градежните работи е компанијата „Никобинженеринг“. Становите имаат поглед на 15.000 квадрати зеленаповршина, порибено езеро со површина од 6.000 квадратни метрии вештачки водопад. Нивните станари ќе уживаат и ќе серелаксираат во заеднички базен со пикник простор, рекреативнитерени, детско игралиште, билјард-клуб и фитнес-центар со сауна итурска бања.

- Кај нас не станува збор за класични станови, туку за концепт наорганизирано живеење кое ќе ги олесни секојдневните обврски налицата што ќе бидат дел од овој комплекс - вели инвеститоротНиколовски, додавајќи дека станбениот комплекс Верина серазликува од становите што се нудат во градот.

Главниот архитект на комплексот Звонимир Ваљак, потенцирадека во него е достапно сè што му е неопходно на едно типичносемејство и е совршено место за живеење бидејќи е изолирано одградската врева, а блиску до градот. Верина има одличнисообраќајни врски со центарот и другите делови на градот бидејќие во непосредна близина на скопската обиколница и е покрајпланираната траса за проширување на булеварот Илинден. n

Блиску до градот, а изолирано од градската врева

во Селото орман никнува нов Станбен мини-комплекС

Комплексот има 58 луксузни станови со површина од170 и 210 квадрати. Станарите ќе уживаат и ќе се

релаксираат во заеднички базен со пикник простор,рекреативни терени, детско игралиште, билјард-клуб

и фитнес-центар со сауна и турска бања

инфо


Денови на енергетСката ефикаСноСт во карпош

Како со малку енергија можемногу добро да се живее

Буквално сè што некого биго интересирало заштедењето енергија и занејзиното поефикаснокористење, можеше да сеслушне, дури и да сенаучи на Деновите на

енергетската ефикасност што гиорганизираше општината Карпош. Со повеќепрезентации се претставија општината,научници и експерти од оваа област, како истопанственици кои нудат соодветниматеријали или изведбени зафати со коиеден објект може да стане енергетскипоефикасен. Општинските власти, например, си ги претставија своите политикиза енергетска ефикасност, со кои, како штоистакнуваат, се лидери во земјава.Експертите презентираа иновативнирешенија, а компаниите, пак, начини исредства со кои сето тоа може да сеоствари. Постојано се повторувашепотребата да бидеме енергетскипоефикасни и да штедиме енергија, порадинејзиниот недостиг и сè поскапитеенергенси од една страна, како и поради сèпоизразената потреба од намалување наемисијата на штетни гасови во атмосферата,од друга. Свое излагање имаше и државата,преку Агенцијата за енергетика.

- Крајната цел ни е да го подигнеме нивотона свест кај граѓаните за заштедата наенергијата и да продонесеме да се заштедиенергијата и на планетата Земја, која е сèпоподложна на климатските промени,загадувањето и намалувањето наенергетските ресурси. Обврски задонесување програми за енергетскаефикасност имаат сите општини водржавата, но за жал, само една третина однив го направиле тоа досега - рече ЛазарГечевски, директорот на агенцијата.

Општината Карпош планира сите училишта

и градинки на нејзиното подрачје да имаатсопствени системи за греење, односно да сеисклучат од централниот топлификацискисистем. Дел од нив ќе се загреваат сообновливи извори на енергија, а друг делпрво со нафта, а потоа и со гас, когаопштинското јавно претпријатие „Кар-гас“ ќеја спроведе гасификацијата, објасни ЉупчоДимов, раководителот на одделението заенергетска ефикасност при општинатаКарпош. Со подобрувањето на енергетскатаефикасност на неколку станбени згради(проект во кој тие, со општинска помош,добиваа нови фасади и прозорци), нивнатагодишна потрошувачка на енергија зазагревање се намали од 200-300 киловат-часови на најмногу 100 киловат-часови заквадратен метар. Карпош е првата општинакоја со посебен правилник ги условуваинвеститорите на градежните објекти да гиисполнат стандардите за енергетска

ефикасност за да добијат одобрение заградба. Ова важи и за куќи и за згради.Правилникот за енергетска ефикасност гимотивира инвеститорите да прават уштепоефикасни згради, потенцираше КатеринаБогдановска од општинското одделение заенергетска ефикасност. Така, ако објектот ебарем за 10 отсто поефикасен од минимумотпропишан во правилникот, добива делумноослободување од комуналната такса. Откогаова е во сила, издадени се 46 градежнидозволи, од кои 19 за објекти кои гиисполнуваат минималните стандарди, а 27 заградби кои се за 10 или повеќе отстоподобри од тоа. Минимумот е објектотгодишно да троши најмногу 100 киловат-часови енергија по квадратен метар зазатоплување, додека за да се добијатолеснувања таа потрошувачка не треба дабиде поголема од 70 киловат-часови.

Бидејќи енергијата што доаѓа од сонцето

Постојано се повторуваше потребата да бидемеенергетски поефикасни и да штедиме енергија,поради нејзиниот недостиг и сè поскапите енергенсиод една страна, како и поради сè поизразенатапотреба од намалување на емисијата на штетнигасови во атмосферата, од друга страна

инфо

на земјата за еден час е поголема одвкупните потреби на планетата за еднагодина, очекувано е што сè повеќедомаќинства препознаваат декакористењето сончева енергија е најдоброторешение, пред сè за добивање топла вода.Но тие системи, закачени најчесто на нашитепокриви, ретко ни изгледаат допадливо.Напротив, ги доживуваме како некојизрасток врз нашиот или врз некој друг дом.Затоа доцентот Илија Насов, претседател на

бордот на директори на „Камел Солар“,понуди интересни архитектонски решенијасо кои колекторите сепак можат даизгледаат убаво, ако се вградат во фасадатаили во покривот. Тие може да бидатпоставени, на пример, на целиот покрив, илина фасадата, како обоено стакло и на тојначин воопшто да не изгледаат како некојдодаток, туку како составен дел од објектот.Низ светот има многу примери, а воМакедонија најрепрезентативни се покривот

на базенот „Борис Трајковски“ (поранешенбазен Карпош) и надворешните ѕидови настанбениот комплекс „Соравија“.

Меѓу поинтересните презентации беше итаа за пасивната куќа, која се опишува какообјект кој ги комбинира високиот комфор иниската потрошувачка на енергија, анадворешно не се разликува значително оддругите куќи. Како што истакна АндрејАндреев од „Цивкон“, таа се карактеризирасо минимални загуби на топлинска енергијаи максимални придобивки на топлина одсонцето и од внатрешните извори, како и сорационализирање на трошоците за топласанитарна вода. Првата таква куќа еизградена во 1991 година. Припроектирањето треба да се внимава нааголот на сончевите зраци и назасенчувањата, така што главната фасада ќесе насочи кон југ, а помошните просториикон север. На тој начин, пасивната куќа сезагрева со неверојатни 15 киловат-часовиенергија на квадратен метар годишно, илисо помалку од тоа. Сепак, и покрај многутестандарди што треба да ги исполнипасивната куќа, таа може да биде и добродизајнирана. n к.С.т.

региони


охриД

Инфраструктурата во секој градсе третира како негова живаматерија, која постојано морада се проширува, обновува исоодветно димензионирасогласно растењето на градоти потребите во него. Ова има

уште поголемо значење ако станува збор за град,како што е Охрид, кој има визија да стане многуповеќе од регионален туристички центар.Неминовно, како прв инфраструктурен објект сејавуваат сообраќајниците, но не помалку важен е иканализациониот систем.

Како што знаеме, водоводната и канализационатаинфраструктура е особено значајна за урбанотомилје на еден град, неговото здраво и правилнофункционирање, зачувување на чиста и здраваживотна средина и продолжување на животниот векна нејзините жители. За градот Охрид,карактеристичен начин на одведување на нечиститеводи бил со канали од камена ѕидарија т.н. геризисо димензии 40х50 см, преку кои од стариот дел наградот каде населението било најконцентрирано,отпадните води се испуштале во езерото. Споредархивските податоци до 1945 година, во Охрид билеизградени 3.240 метри ѕидани канали со 381приклучок. По завршувањето на Втората светскавојна, отпочнува и развојот на градот какотуристички центар, што придонесува до новисториски развој на канализациониот систем.

Особено значаен момент е изградбата на хотелот„Палас“, на самото централно градско крајбрежје наОхридското Езеро, што повлекува и изградба насоодветна канализациона инфраструктура -односно прва канализациона линија изведена одцевковод со профил Ф300 мм и црпна станица со

Емшеров бунар (Imhoff tank -двокатен таложник)како уред за прочистување. Изведбата на овојсистем во 1957 година се смета како почеток наорганизирано одведување на отпадните води воградот. До 1964 година интензивно се работи напроширување на канализационата мрежа со

За Охрид, кој има визија да станемногу повеќе од регионалентуристички центар, неминовно,како инфраструктурен предизвиксе јавуваат сообраќајниците иканализациониот системИвана Групчедипл. инж. арх.

Инфраструктурата е жива материја

региони

градење на 10.358 метри линии, со профили Ф300мм и Ф500 мм, кои се надоврзуваат на постоечкиотцевковод. Уште еден исклучително значаен акцент,градот добива со изградбата на колекторскиотсистем за заштита на езерото од отпадни ииндустриски води во периодот 1985-1988 година, којблагодарение на финансискиот самопридонес награѓаните од Охрид и Струга, својот работен век гоотпочнува во 1988 година.

Во денешно време, за одржување и градење наканализациониот и атмосферскиот систем се грижиЈП Нискоградба - Охрид, вклучувајќи изработка напроектна документација, поправки на дефектите,санации и чистење на линиите од канализационатамрежа, додека со колекторскиот систем сè уштестопанисува ЈП Проаква - Струга.

Како што истакнува за „Порта 3“ ПетарЗафировски, градежен инженер –проектант во ЈПНискоградба - Охрид, изминатиот период во градотбеа изведени неколку инфраструктурни зафати наканализациони линии во рамки на програмата закомунален развој, отпочнати во 2009 година, од коиповеќето се завршени или се во крајна фаза. Одактуелните инфраструктурни зафати, Зафировскини ги издвои:• Најново изградената канализациона линија со

напречен профил Ф200 мм и атмосферскаканализација со напречен профил Ф300 мм наулица Мите Богоевски, зад општинската зграда -

од проектот Еко заштита на Охридското Езеро.• Канализација Лескоец, изграденост 60%,

потребно да се изведат главните колектори попатот Охрид - Битола.

• Канализација Велгошти, изграденост 90%,

остануваат уште неколку мали краци закомплетна покриеност.

• Канализација село Пештани, изграденост 85%,остануваат некои мали краци да се изведат.Селото е приклучено на фекална канализација.

• Село Долно Лакочереј и село Горно Лакочереј,отпочната е постапката за почетна фаза нареализација по проект.

• Во тек се подготовките за изведбата на круженсообраќаен тек на пресекот на булеваротТуристичка со улицата Бистрица.

• Оваа година комплетно е изведен и опременкружниот сообраќаен тек на пресекот набулеварот Туристичка со улицата АСНОМ.

• Болнички комплекс комплетно обезбеден сомрежа.

• Улични приклучоци за населба Бејбунар.Сите овие реализирани и планирани зафати

секако ќе придонесат овој наш туристички бисерда се доближи до поставените цели. Впрочем,неодамнешните обилни дождови во градот, когареки вода се излеаја на улиците само јапотврдуваат потребата од постојана грижа заканализациониот систем, негово редовноодржување и проширување. n(Историските податоци се позајмени од авторскиот

реферат „Канализациониот систем во Охрид“ одНина Трендафилова, дипл.град.инж., Петар Зафиров-

ски, дипл.град.инж., Павлинка Јанчевска,

Kaнализационен систем во Охрид


ПОРТА 16 ноември 2012312 ПОРТА3

Каква е состојбата нарудничките хидројаловиштаво нашава држава? Како тиесе градени и како со нивденес се управува? Далиовие големи брани во кои сескладира јаловината од

рудничките флотации се закана по луѓето иживотната средина во Пробиштип, МакедонскаКаменица, Радовиш и Крива Паланка, градовиво чии близини се наоѓаат нашите големирудници „Злетово“, „Саса“, „Бучим“ и„Тораница“?

На оваа тема во Штип два дена расправаатриесеттина експерти за големи брани однашата држава. Научната конференција поднаслов „Хидројаловиштата во РепубликаМакедонија“ ја организира здружениотМакедонски комитет за големи брани, а од неабеше издаден зборник на трудови.

Генерална оценка на учесниците на овааконференција е дека хидројаловиштата во

нашата држава се сигурни, безбедни, со нив сеуправува на еден квалитетен начин и за нив сегрижат стручни служби кои ги има во ситенаши руднички капацитети.

„Во Република Македонија постојатчетириесетина големи брани од кои четири однив се хидројаловиштни. Тие им служат нарудниците за во нив да се депонира јаловината.И од самата дебата, од научните излагања наконференцијата, од нашата посета на овиебрани заклучивме дека тие се во стабилнасостојба, дека раководствата на рудницитеводат сметка за нив. Она што ние како научнафела постојано го тврдевме и го тврдиме, и нашто постојано предупредуваме е дека само когаработат рудниците нивните хидројаловишта сена највисока точка на својата безбедност.Тогаш овие капацитети се одржуваат согласносветските стандарди и прописи, за разлика одгодините во кои рудниците немаат сопственик,не работат и нивните капацитети не сеодржуваат добро“, вели професор Љубомир

Танчев, претседател на ова здружение. Декапрофесорот Танчев е во право, упатува иискуството од последната хаварија на еднонаше хидројаловиште. На 31 август 2003 годинапопушти големата хидројаловиштна брана нарудникот „Саса“, по што огромна црна, загаденамаса тргна низ Камена Река загадувајќи големпростор во должина од 25 километри, сè добраната Калиманци од која се наводнуваатнивите во источниот дел на Македонија. Воседумдесеттите години на минатиот век големахаварија се случи и на хидројаловиштето нарудникот „Злетово“ кога попушти оваа брана, ајаловината стигна сè до реката Брегалница.Сега во близина на Пробиштип остана старотојаловиште во кое е складирана јаловина од 11милиони кубни метри.

Хидројаловиштето во рудникот „Саса“ се„отвори“ во време кога рудникот не работеше,а со тоа и неговите капацитети и објекти беаслабо контролирани. Откако рудникот добинов сопственик во руската компанијата„Солвеј“, една од првите работи кои оваакомпанија ги започна беше изградба на нова,безбедна голема брана.

- Со целата одговорност тврдам дека нашетоново хидројаловиште е стопроцентнобезбедно по луѓето што живеат на тој простори по животната околина. „Солвеј“ не жалешепари за неговата изградба, при што, порадиконфигуранцијата на теренот ние моравме даги преселиме дури и гробиштата во селотоСаса. Хидројаловиштната брана е граденаспоред најсовремените светски стандарди, атакво е и нејзиното одржување. Нашиот рудникима служба за одржување на овој објект којаврши секојдневни контроли на истиот. Во истовреме се грижиме и за старатахидројаловиштна брана на која годинаваинсталиравме повеќе водни топови со цел дасе спречи прашината, а целиот простор гозасадивме со 12.000 багремови дрвца што естандардна светска постапка за вакви објектикои не се во функција - вели Борче Коцевски,технички директор на рудникот „Саса“.

На конференцијата посебно вниманиепредизвикаа професорите од универзитетот„Гоце Делчев“, кои нашите рудници гиангажираат како стручни консултанти засвоите потреби. Еден од нив е и БлагојГоломеов, доктор по технички науки кој имашезабележително излагање на конференцијата.

- Како научна фела силно сме посветени на

Само кога работат рудниците нивните хидројаловишта се нанајвисока точка на својата безбедност. Тогаш овие капацитетисе одржуваат согласно светските стандарди и прописи, заразлика од годините во кои рудниците немаат сопственик, неработат и нивните капацитети не се одржуваат добро.

Иван БојаџИскИ


од конференцијата


состојбата на хидројаловиштата од аспект нанивната безбедност и нивното влијание наживотната средина. Лично мислам отираководствата на сите наши рудници силно сепосветени на квалитетно одржување на своитеголеми брани, односно нивнитехидројаловишта. Сите имаат стручни екипи коисекојдневно вршат мориторинг на состојбатана браните и на (не)загаденоста на водата,воздухот и почвата како на самата брана така иво нејзината околина. Одлично е тоа штоинвеститорите во нашите рудници не жалатсредства за хидројаловиштата, но треба да сеима на ум дека финансиски фонд за следењена ваквите капацитети треба да постои и запериодот кога еден рудник ќе престане даработи, бидејќи опасноста од големи хавариисо последици по луѓето и нивната животнаоколина тогаш стануваат најголеми - посочувапрофесор Голомеов.

Според Николајчо Николов, заменикгенерален директор на рудникот за бакар„Бучим“ кај Радовиш и претседател наМакедонската рударска асоцијација,хидројаловиштето на „Бучим“, кое предтриесетина години има доживеано еднаголема хаварија, денес е во одлична состојба исо највисок степен на безбедност.

- За овој наш капацитет се грижи посебнаслужба за екологија која секој ден врши

контрола и ја констатира неговата состојба. Вопосебна книга се забележува ситуацијата, такашто ние како раководство сме во состојба восекој миг да знаеме за сите евентуалнипромени на браната. Со цел да не се дозволизагадување на воздухот, ние инвестиравме вопошумување на 40 хектари од јаловишнатаповршина на која засадивме и 85.000багремови дрвја. Мориторингот е секојдневнаработа, бидејќи кај нас е изградена свестадека не смееме на никој начин да ја доведемево прашање безбедноста на хидројаловиштетои на неговата околина - вели Николов.

Македонската стручна мисла за големибрани предупреди и на новите рудници на чиеотворање во нашава држава забрзано сеработи. Тоа се рудникот за бакар „Иловица“ воСтрумичко и рудникот за бакар „Кадиицаметал“ кај Пехчево. Посебно интересен заопсервација ќе биде рудникот „Иловица“бидејќи се работи за едно од најголемитенаоѓалишта на бакар во Југоисточна Европа ибидејќи под него е плодната струмичкакотлина која некои ја нарекуваат „стомакот наМакедонија“. И сето тоа со намера и цел когаќе се гради хидројаловиштето, тоа да бидесогласно најновите научни сознанија заголеми брани, стандарди кои мора да бидатприменети на двата нови рудници чијаизградба е веќе најавена. n

Благој Голомеов

Борче Коцевски



Кон крајот на изминатиотмесец, Штип бешедомаќин наконференција на тема„Хидројаловиштата воРепублика Македонија“,во организација на

Здружението македонски комитет заголеми брани (ЗМКГБ). Оваа конференцијабеше реализирана со поддршка одГрадежниот факултет од Универзитетот„Св. Кирил и Методиј“ (УКИМ) - Скопје и одФакултетот за природни и технички наукиод Универзитетот „Гоце Делчев“ (УГД) –Штип. На конференцијата беапрезентирани одреден број реферати, коибеа отпечатени во Зборникот на трудови,од автори од техничките служби нарудниците „Саса“ и „Бучим“, од градежнитефирми ГЕИНГ и ГИМ, како и од научнитеустанови УКИМ и УГД.

Темите на конференцијата беа:Проектирање, градба и експлоатација нахидројаловишта, Рекултивација нахидројаловишта, Можности за зголемувањена капацитетот на постојнитехидројаловишта и Влијание нахидројаловиштата врз животната средина.Може да се забележи дека темите сеопшти и практично ја покриваатцелокупната техничка и административнапроблематика поврзана сохидројаловиштата какомултидисциплинарни градежни објекти.

Мултидисциплинарноста нахидројаловиштата упатува на фактот штосамо со рамноправно учество на експертипо хидротехника, рударство, геотехника иживотна средина, може да се добие

коректно и складно решениеза овие

комплексни инженерски објекти.Сложеноста на хидројаловиштатапроизлегува од следните два фактори.Прво, јаловиштата се составени од бројниобјекти: иницијална брана, песочна брана,таложно езеро, дренажен систем,водоспроводници за одведување наизбистрена вода и објекти за заштита однадворешни води (осреднети протекувања

и поплавни бранови), поради штотреба да бидат

проверени

хиДројаловиштата во република макеДонија

Огромно стопанскозначење за рударството

Мултидисциплинарноста на хидројаловиштата упатува нафактот што само со рамноправно учество на експерти похидротехника, рударство, геотехника и животна средина, можеда се добие коректно и складно решение за овие комплексниинженерски објекти

Проф. д-р Љупчо петковскИГрадежен факултет во Скопје

Презентација на реферати во хотел Оаза, Штип

Модел на јаловиштето Тополница со региони за 6 различни материјали. 1 и 2 - чакал во тело и глина во јадро на иницијална брана, 3 - песок од хидроциклонирање вопесочни брани, 4,5 и 6 - песоклив муљ, муљевит песок и муљ во таложно езеро



поголем број сигурности: конструктивна(статичка и динамичка), филтрациона,хидролошка, хидраулична и еколошка. Ивторо, поради огромниот волумен наталожното езеро, претставуваат насипниконструкции со највисок потенцијаленхазард за опкружувањето. Имено, приевентуално уривање на песочната брана инагло празнење на таложното езеро,можни се огромни материјални штети ичовечки жртви, како и трајна деградацијана животната средина во низводната речнадолина.

Како примери за големи катастрофикои трајно ќе сведочат за високиот прагна ризик на хидројаловиштата ќе ги

наведеме хавариите во: САД 1972, BuffaloCreek со 125 загинати, Јужна Африка1974, Bafokeng со 3 милиони м3 излеанајаловина на низводно растојание од 45km, Италија 1985, Stava со 269 загинати, иШпанија 1998, Aznalcollar со 1,5 милионим3 излеана јаловина која покрила 4,5илјади хектари од низводната долина.Според податоци од ICOLD од 2001година, регистрирани се 221 хаварија кајјаловишните брани, иако не е тешко да сепретпостави дека овој број е далекупоголем. На оваа црна листа, под број185, е забележана и хаваријата најаловиштето на рудникот „Злетово“(Пробиштип) во 1976 година. Како

причина е наведен проблемот содренажниот систем кој предизвикалвисоко ниво на филтрационата линија ипреголемата стрмнина на низводнатакосина. За време на делумното уривањена браната, таа била висока 25 м, а одталожното езеро се излеале 300 илјадим3 јаловина, што предизвикалоконтаминирање на низводната долина ипрекин на водоснабдувањето во Штип заповеќе од 24 часа.

Најдобра потврда за огромнотозначење на хидројаловиштата е што еденод техничките комитети на Меѓународнатакомисија за големи брани e токму заЈаловишни брани и таложни езера (ICOLDCommittee on Tailings dams and WasteLagoons). Овој комитет има публикувано10 билтени, каде се систематизиранипрепораки со кои се обезбедувахидројаловиштата да бидат сигурни,ефикасни, економични и еколошкиодржливи системи. Според атрактивноста,јаловишните брани не може да сепоистоветат со класичните брани, одедноставна причина што тие се наменетиза складирање на отпадни материи, заразлика од браните, каде во акумулациитесе складира вода – драгоцена течностнеопходна за опстанокот на човекот.Меѓутоа, сличностите помеѓу јаловишнитебрани и насипните брани (за формирањена водни акумулации), придонесоа големброј процедури, постапки и техники,развиени за проектирањето, градбата иодржувањето на насипните брани, да сеприменуваат кај јаловишните брани.Сепак, бројните извештаи за хаварии кајјаловишните брани во последните неколкудецении, секаде во светот па и кај нас,упатуваат на заклучок дека техничкатасигурност не била контролирана со истастрогост како за насипните брани. Овојфакт произлегува, пред сè, оддолготрајната изградба на јаловишнитебрани (каде како градежен материјал секористи песок добиен со процесот нахидроциклонирање во фаза на користењена јаловиштето), засилена со решенијатаза зголемување на капацитетот наталожното езеро - со што дополнителносе пролонгира експлоатациониот период.

Во Република Македонија постојатчетири активни флотациски јаловишта, зарудниците „Бучим“ (Радовиш), „Саса“(М.Каменица), „Злетово“ (Пробиштип) и„Тораница“ (К. Паланка), и две пасивнијаловишта на рудниците „Лојане“(Куманово) и „Југохром“ (Јегуновце).Слично како кај класичните брани (заводни акумулации), така и за јаловишнитебрани, грижата за нив практично не смее

Круна на јаловишна брана Тополница

Рудник Бучим, Радовиш


да биде прекината вопостексплоатациониот период.Постојаната грижа за хидројаловиштатасе состои во перманентна оскултација ипроверка за степенот на регуларнооднесување на геосредината од градежени еколошки аспект. На конференцијатабеа презентирани нови проектантски,изведбени и истражувачки достигнувањаво наведениве области. Посебен интереспредизвикаа презентациите за: (1)влијанието на флотациските јаловиштаврз животната средина и пристапот приизбор на локација на хидројаловишта; (2)примената на геосинтетички материјализа обезбедување повисок степен назаштита на животната средина и потребнастабилност при надвишување; (3)димензионирањето на дренажнитеконструкции за обезбедување нафилтрациона јакост; (4) примената нанумеричките анализи за проценка наликвифакција; (5) законската регулативаза управување со флотациската јаловина;(6) обемот и квалитетот на техничкатадокументација за санација ирекултивација на стари јаловишта; (7)биомелиорациската ревитализација нахидројаловишта; (8) проценката насеизмичката отпорност со еквивелентенлинеарен метод; и (9) испитувањето наамбиенталниот воздух, аероседимент иправ во близина на рудниците. Ситепрезентации предизизвикаа плодни икорисни дискусии на учесниците наконференцијата од градежната ирударската фела, со што се добијадополнителни ефекти во проширувањетои унапредувањето на знаењата понаведените теми.

Покрај теорискиот дел одконференцијата, квалитетно бешеспроведен и практичниот дел наконференцијата, со стручна посета нахидројаловиштето Тополница, воорганизација на љубезните и ведридомаќини од техничката служба на

рудникот „Бучим“ (Радовиш).Хидројаловиштето Тополница, совисочина над основата кај иницијалнатабрана од околу 120 m, e една однајвисоките јаловишни брани во Европа.До 2011 година во ова јаловиште сескладирани 105 милиони тони јаловина, амоментната круна на песочната брана е накота 642.0 мнв. Во крајна фаза, круната најаловишната брана ќе достигне до котa654.0 mnv, со што височината на бранатадо низводната ножица, (на кота 520.0 mnv),ќе достигне 134.0 m. Така што оваа бранаќе биде највисока брана во РепубликаМакедонија, повисока и од постојнатанајвисока насипна брана Козјак, којаспоред проектот од изведена состојба имависочина од круната до фудаментот наглиновитото јадро од 130.4 m.

На крај, би истакнале дека учеството наконференции е од непроценливо значењеза инженерите, независно од тоа дали сезанимаваат со теориска или практична

дејност, ако тие може воопшто да серазграничат. Овие конференции семожност за добивање нови сознанија, занеопходни контакти и комуникација соколеги од други центри и, што е најбитно,за размена на искуства и споредба нарезултатите од практичните и научно-истражувачките активности. Рударствотоима огромно стопанско значење заРепублика Македонија, па изборот токмуво Штип да се одржи оваа конференција,во чија близина се наоѓаат четири големирудници со активни хидројаловишта, сепокажа целосно оправдан. Ја ползувамеоваа можност да се заблагодариме на:ЕЛЕМ (главен спонзор наконференцијата), рудник Бучим(Радовиш), рудник Саса (М.Каменица) иГрадежен факултет (Скопје), без чијафинансиска помош, реализацијата наКонференцијата за хидројаловиштата воРепублика Македонија, ќе беше тешкоизводлива. n

Стручна посета на хидројаловиштето Тополница на рудникот Бучим Радовиш

Асоцијацијата на архитекти на Македонија - ААМ објавува

ЈАВЕН ПОВИК

за доделување на Големата годишна награда на ААМ за 2012 година

Големата годишна награда за архитектура на Асоцијацијата на архитекти наМакедонија се доделува за најуспешно реализирано архитектонско дело вотекот на календарската година.

Покровител на наградата е Претседателот на Република Македонија, аспонзор на наградата е Македонската авторска агенција.

Право на учество имаат сите архитекти членови на ААМ кои се државјани наРепублика Македонија, односно сите овластени правни и физички лица воРепублика Македонија.

Рокот за пријавување на трудовите што ќе конкурираат за Големата годишнанаграда на ААМ е 30.11.2012 г.

Рокот за предавање на трудовите што ќе бидат селектирани од страна нажирито е до 09.12.2012 г.

Пријавата треба да ги содржи следниве податоци: име на проектот (објектот),локација, автор/и, соработници, фирма, инвеститор, година на проектирање иизведувач. Материјали кои треба да се достават во прилог на пријавата се(минимум) 3 листа со графички прилози (карактеристични основи, пресеци ифасади и фотографии) и (минимум) 1 лист со текстуален опис на задачата,локацијата, концептот, материјалите и сл, на А4 формат.

Пријавите можат да се достават во канцеларијата на ААМ, на ул. Даме Груевбр. 14а во Скопје. Телефон/факс за информации е 3237-277, е-пошта:[email protected]

Пристигнатите трудови ги разгледува, оценува и донесува одлука задобитникот на наградата петчлено жири, кое е составено од: претставник одАрхитектонската академија на ААМ и четворица афирмирани архитекти, членовина ААМ.

Големата годишна награда на лауреатот му ја доделува Претседателот наРепублика Македонија, на традиционалната Новогодишна средба на архитек-тите која се одржува кон крајот на месец декември.



3ПОРТА

Огромната иконтроверзна брана„Три клисури“ (ThreeGorges) или Браната натри кањони јапреградува рекатаЈангцекјанг, кај

Сандоупинг и Ичанг во кинеската провинцијаХубеј. Идејата за изградба на бранапотекнува уште од далечната 1919 година, асо цел искористување на нејзиниот огроменхидроенергетски потенцијал и заштита одпоплави. Самата изградба на оваа браназапочнала во 1993 година, и оваа бранапретставува најголема хидроелектричнабрана во светот, која е за околу пет патипоголема од Хуверовата брана во САД.Резервоарот почнал да се полни на 1 јуни

2003 година. Изградбата на најважнитеделови на браната е завршена на 20 мај 2006година, а на крајот од октомври 2008 годинасе инсталирани уште неколку генератори.Изградбата на браната „Три клисури“ енајскап поединечен градежен проект восветот. Се проценува дека нејзинатаизградба чинела околу 25 - 27 милијардидолари, додека според некои неофицијалниподатоци, трошоците достигнуваат ивредност од 70 милијарди долари. Бранатаима неколку функции: енергетска -производство на електрична енергија,спречување на поплавите, како изголемување на пловниот дел од реката;електро-енергетската функција нахидроелектраната се гледа во фактот штопроизведува 3,88 % од вкупната годишна

Изградбата на браната „Триклисури“ е најскаппоединечен градежен проектво светот. Се проценува деканејзината изградба чинелаоколу 25 - 27 милијардидолари, додека според некоинеофицијални податоци,трошоците достигнуваат ивредност од 70 милијардидолари .

Браната Три клисури - најголемахидроелектрана во светот

16 ноември 2012 19


потрошувачка на електрична енергија воКина, што само по себе зборува зазначењето на овој хидроенергетски проект.Спречувањето на поплавите е вторатакарактеристика и значајна функција ворегулирањето на хидроенергетскитеваријабили на самата река. Пловноста што јаовозможува реката Јангцекјанг прекуизградбата на браната е третиот не помалкузначаен од претходните два суштинскиелементи на позитивните страни на овојхидроенергетски проект. Пловната површинана вештачката брана сосвоја должина од 2.259километри претставувазначаен економскипотенцијал на Кина иповрзувањето на нејзинитеподрачја. Но за жал, бранатаможе да биде запаметена ипо своите негативнивлијанија на социјален иеколошки план за саматаКина, а не само поради

своите извонредни технички можности. Основни податоци – карактеристики на

браната:• Најголема брана во светот• Вид: бетонско - гравитациона брана• Висина на браната: 185 метри• Осовинска должина: 2.309,47 метри• Волумен на акумулационото езеро: 39,3

милијарди m3• Време на реализација: 16 години • Работна сила: 25.000 работници, од тоа 40

% жени

• Материјал: - 1,92 милиони тони челични профили- 10,82 милиони тони цемент- 1,6 милиони тони дрвена граѓа- вкупно 26,89 милиони m3 бетон

• Температура на бетонскатамешавина: 7°C

• Големина на максималното зрно наагрегатот: 15 cm

• Ископ: 102,59 милиони m3 нанос• Изградба на 231.000 m2

водонепропустливи бетонски ѕидови• Електрана:

- производство на струја: 22,5 милиониkWh (приближно 15 нуклеарниреактори)- генератори: вградени 32 генератори,секој со јачина од 700 mW - проток: 43.000 m3 вода во секунда

• За електраната се потопени 13 поголемиградови, 140 гратчиња, 1.352 села, 657фабрики и 30.000 хектари накултивирана земја и иселување на 1,9милиони жители. n

ПОРТА3



Заштита на дрвото

Дрвото е извонреден материјал којубаво изгледа, цврст, издржлив иеколошки прифатлив за околината. Воова време кога сè повеќе се зборува зазелена градба, дрвото е најдобриотизбор за градење. Ја прочистуваатмосферата додека расте и ја храни

земјата на крајот од неговиот животен циклус. Дрвото еединствениот вистински обновлив материјал за градење. Нои покрај овие квалитети, многу архитекти и градежници, неразбирајќи го дрвото во целост, трошоците за одржување

на објектите ги ставаат на прво место и често избираатдруги материјали за градење. Критичните одлуки кои седонесуваат на почетокот од проектот ги зацртувааттрошоците за изведба и одржување. Кога дрвото сеупотребува правилно во фазата на проектирање, и истотака се внимава на дрвниот вид којшто се избира, потребатаза често одржување нема да постои, и тоа како градеженматеријал може да биде конкурентен со сите други останатиматеријали на пазарот.

Внимание за едноСтаВно одржуВањеВо проектирањето на дрвните конструкции, подготовките ивниманието на деталите, како и изборот на премачкувач којќе го заштити дрвото од надворешните влијанија, се клучни

александар черепналкоскИдипл. инж. по дрвна индустрија

Фасада

Фасада ихоризонталнаповршина

Двор



за успешен и траен дизајн. Прво, треба да бидеме сигурни дека дрвото е со

соодветен процент на влага за предвидената намена. Овасамо по себе во голем дел го заштитува дрвото од напад намикроорганизми и од распаѓање. Доколку претпоставувамедека дрвото во многу наврати би се наводенувало напозицијата каде ќе биде поставено, предвид треба да гиимаме и дрвните материјали кои се длабоко импрегниранисо заштитни средства или дрво третирано под притисок. Но,и овие методи на заштита на дрвото не секогаш имаат истефект кај различни дрвни видови.

Второ, мора да се размислува во насока на заштита накуќата. Затоа се предвидуваат долги настрешници кои недозволуваат дрвото да биде секогаш изложено навременските влијанија. Или доколку има фасадни површиникои се многу изложени на атмосферски влијанија, тогашдрвото можеме да го поставиме на фасадата што е возаветрина. Дрвото може да биде стабилно и во позиција наголема изложеност на атмосферски влијанија, но во тојслучај треба многу внимателно да се избере дрвниот вид,заштитата и димензиите на дрвните елементи за да сегарантира заштитена и стабилна површина која ќе може дасе користи со генерации. За пример може да се посочисоодносот што се препорачува за фасадни елементи, а тоае ширината на елементот да биде најмногу 6 пати поголемаод дебелината. Исто така и пресекот на дрвото и насокатана дрвните влакна има големо влијание во издржливоста надрвните елементи. Со внимателно разгледување на ситеовие детали драстично се намалуваат промените водимензии на дрвото и се намалува опасноста одоштетувања, пукнатини и слично.

дрВни ВидоВи Естетските вредности на дрвото многу често играат големаулога во селекцијата на дрвниот вид. Но тоа не треба дабиде така, дрвниот вид треба да се избира според неговитетехнички карактеристики. Како на пример срцевината наголемата туја, природно е многу отпорна на влага ираспаѓање, комбинирана со добра ориентација на дрвнитевлакна може да опстои со декади како надворешна поднаповршина. Смрчата, од друга страна, е многу погоден дрвенвид за употреба во конструкциите, но поради слабатаотпорност на влага поретко се употребува за екстериер беззаштита.

Дрвото што се користи за прозорци и врати мора да иманизок процент на влага, но бидејќи се користат вонадворешни услови, овие производи мораат да бидат

високо заштитени со заштитни премачкувачи кои нема дадозволат промена на диминзиите на дрвото и притоанивната функционалност ќе биде задржана. За таа цел,често се користат средства за импрегнирање на дрвото врзкои потоа следува декоративна завршница за убав изглед.Но овде мора да се напомене дека големо внимание требада се посвети на компатибилноста на заштитнитепроизводи кои се користат за премачкување на дрвото. Например, најпосакувани завршни премачкувачи се оние штоформираат филм на површината на дрвото, кој формиразаштитна обвивка. Доколку се случи филмот да се оштетиили да испука, импрегнираниот слој може за кратко да гозаштитува дрвото додека не се изврши обнова на филмот.

надВорешни хоризонтални поВршиниХоризонталните површини претставуваат сосема различенпроблем за разлика од вертикалните како што се фасадите,прозорците, вратите и друго. Тие треба да се спротивставатна постојаното влијание на надворешните атмосферскивлијанија и константниот притисок од минувачите.Премачкувачите што прават заштитен филм, не можат да сеискористат на овие површини, бидејќи за многу кратко времеоштетувањата ќе бидат толку големи што ќе треба да сереконструираат. Најдобро решение за заштита на овиеповршини се премачкувачи кои го заштитуваат дрвото соимпрегнација, односно длабоко навлегување на заштитниотслој во порите на дрвото. Во зависност од квалитетот напремачкувачот, одржувањето треба да се спроведува од дведо пет години. При изборот на премачкувач треба се внимаваи на бојата, односно пигментот, заради тоа што количествотона пигментот има исто така значајна улога во неговитезаштитни својства. Што повеќе пигмент, тоа подолго траезаштитата. Пигменти од добар квалитет, особено железнитеоксиди, претставуваат одлична заштита од ултравиолетовозрачење. Но сепак, многу архитекти високите естетскивредности на дрвото сакаат да ги покажат, а не да ги покријатсо голем слој на пигменти. За таа цел се користаттранспарентни премачкувачи каде со новите технологии занивно производство се употребува многу поситнагранулација на железните оксиди, а со тоа се добиваподобра УВ заштита. n

Хоризонталнанадворешнаповршина


eнергетска ефикасност Сончева енергија во архитектурата

Што значи терминoтсончева енергијаво архитектурата?Одговорот на овапрашање еповеќезначен. Ноние овде ќе се

задржиме само на еден од повеќетоодговори. Според нас, под него сеподразбира искористување на сончеватаенергија за добивање топлина или електричнаенергија од сончеви топлински колектори илифотоволтаични панели кои се вклопени вообјектот, на покривот или во фасадата, но коине го нарушуваат архитектонскиот изглед на

објектот. Напротив, го разубавуваат.Во развојно-истражувачкиот центар за

плазма технологии и соларна енергија, долговреме работиме на развој и истражување наповршинскиот инженеринг, а посебно напретворувањето на сончевото зрачење вотоплина, што секако се случува наповршината на апсорберот на колекторот.Разработувајќи го овој феномен дојдовмe доголеми сознанија, како во овoј момент да седобие највисоко искористување на соларнатаенергија, која секако е со огромен потенцијал,илјадници пати (8.640) поголем од вкупнитепотреби за енергија на земјата.

Центарот за плазма технологии и развој на

соларната енергија „Плазма“ изработи повеќестудии, проекти, иновации, патенти и на крајврз основа на сето тоа ја формиравмеинтернационалната компанија запроизводство на соларни термални колектори„Камел Солар“.

Направивме соларни термални колекторисо највисок коефициент на ефикасност, гидобивме највисоките европски стандарди заквалитет СОЛАР КИ МАРК и сега сме присутнина пазарот со овие производи.

Направивме повеќе соларни системи воземјата и во светот, заедно со македонскикомпании за инсталирање на сончевикомбинирани системи и сите инвеститори

Колектори и панели кои горазубавуваат објектот

Базенот на Спортскиот центар „Борис Трајковски“ Хотелот „Зебра Скопје“

Искористувањето на соларнатаенергија има огромни можностиво повеќе области: хотели, спа-центри, пиварници, млекарници,индустрија за храна, кланици,текстилни фабрики...за ситеиндустрии кои користат топлавода до околу 80OC за санитарна,технолошка, вода за одржувањена хигиената, најевтино езагревањето со соларна енергија.

проф. д-р. Илија насовдипл. инж.

Објектот на „Камел Солар“ каде се инсталирани сончеви колектори на кровот

досега, без исклучок, го изнесуваатбезрезервното одушевување од ефектите натие системи.

Она што беше навистина цел, која јапоставивме во „Камел Солар“, еинсталирањето на соларните колектори да небиде само со колектори на покрив, кои не севклопени во кровот и стрчат од него, гонарушуваат архитектонскиот изглед на самиотобјект, туку да се интегрираат во покривот иво фасадите.

За во еден регион искористувањето насоларната енергија да си дојде на адекватнониво, споредено со регионите на Австрија,Грција, Германија...скоро цела ЕУ, освен

многу други фактори кои имаат големовлијание, секако еден од најважните е ставотна архитектите, проектантите и градежницитекон искористувањето на соларната енергија.Како резултат на многу средби со нив,дојдовме до сознание дека голем дел од нивимаат позитивен, и обратно, огромен делнегативен став. Навистина тие имаа право вотоа, бидејќи кажуваа еден многу важенаргумент: Како еден станбен или деловенобјект да користи сочева енергија, кога сопоставувањето на соларните колектори ќе сенаруши архитектонскиот изглед на објектот,нешто што за нив е неприфатливо, а секако емногу важно, често пати и најважно, со што се

согласуваме и ние. Кога тие ги гледаапостоечките типови на плочести колекторикажуваа дека сите имаат еднакарактеристика: надворешниот изглед наколекторот е со заварени линии, бранови илиточки од заварувањето, кондензација возимскиот период, и не би можеле да гопостават на фасадата бидејќи таа навистинаќе се наруши, а тоа е најубавиот дел одобјектот.

И токму тогаш си ја поставивме високатацел - да направиме плочест соларен термаленколектор, кој, ако се погледне од преднатастрана, ќе биде речиси идентичен со фасадностакло во боја, најчесто темносино, но можнисе и уште неколку бои.

Оваа идеја се претвори во реалност кога јаформиравме интернационалната компанија„Камел Солар“. Со наша идеја и проектгерманска фирма ја произведе нашатамашина, засега единствена машина на којаможе да се призведува ваков вид наапсорбер-колектор. После тоа следувааогромен број тестирања за оптичките итермичките карактеристики на колекторите иво најголемата светска компанија запроизводстсво на селективни превлаки седобија резултатите: најдобра ефикасност наапсорберот „Камел Солар“. Така почнапроизводството на овој вид колектори.

За да се има целосно сознание околу



Вакумски и плочести колектори од Камел Солар

Фасадни - прозорски колектори на „КамелСолар“, кои се инсталираат во постоечкипрофили

Хибриден соларенколектор за топла вода

со соларни келии за

Базен во Лондон

Приватна куќа соинсталирани плочести ивакуумски колектори

Нови видови На соларНи колектори од „камел солар“



искористувањето на соларната енергија, сопосебен акцент на нејзиното искористувањево архитектурата, сигурно треба една серијаод текстови. Почнувајќи од објаснување насоларното зрачење и неговитекарактеристики, претворувањето насоларното зрачење во топлина, уреди-колектори за претворање на тоа зрачење вотоплина, кои се важни фактори за тоа да иманајголем ефект. Потоа, начини напоставување на колекторите, видовиколектори, избор на најадекватен колектор заодредена намена – апликација, додатниизвори на енергија во т.н. комбинирани

соларни системи, компоненти на соларен икомбиниран соларен систем, ....

„Камел Солар“ и „Плазма“ одржуваатсеминари, work shop, консултации, даваатпомош во димензионирање на соларнисистеми, еднодневни курсеви заинсталатери, проектанти, архитекти и другизаинтересирани страни, се со цел да сеподобри основното знаење за соларнатаенергија и нејзиното искористување,посебно за загревање на санитарна вода и запростор.

Искористувањето на соларната енергијаима огромни можности во повеќе области:

хотели, спа-центри,пиварници,млекарници,индустрија за храна,кланици, текстилнифабрики...за ситеиндустрии коикористат топла водадо околу 800C засанитарна,технолошка, вода заодржување нахигиената, најевтино езагревањето сосоларна енергија. n

иНсталирање На соларНите колектори во архитектурата

иНсталирање На соларНиколектори во кровови

Инсталирање насоларнивакуумски и плочести

колектори на балкони,тераси и настрешници

Инсталирање на соларни колектори при реновирање на станбени згради

3ПОРТА 16 ноември 2012326

интервју Крсто тодоровсКи, добитниК на наградата „андреја дамјанов“

ПОРТА

Асоцијацијата на архитекти наМакедонија оваа година одлучитокму Вас да ви ја додели наградата„Андреја Дамјанов“ за животнодело и за придонес во развојот намакедонската архитектура. Иматебогат творечки опус, во Македонија

и надвор, дали го очекувавте ова признание? n Воопшто не ја очекував наградава. Пресреќен сум ичест ми е, избран сум од мои колеги. Јас како архитектбев популарен уште во Југославија, не само воМакедонија. Имам многу прокети зад себе. Сум работелна урбанистички планови и сум прокетирал во многуградови низ Македонија, како Кичево, Гостивар, Дебар,Скопје, Берово и други. Во Маврово го имам прокетиранохотелот „Макпетрол“, во Дебар бањите и хотелот воБањиште, потоа Градските порти во Гостивар и Неготино,Стопанска банка во Маврови Анови, пензионерскитедомови во Кичево, Берово, Крива Паланка и Велес,повеќе бензиски пумпи и многу други објекти. Во Скопјене се наоѓаат маркантните градби кои сум ги проектирал,освен зградата на Хидрометеоролошкиот завод. Многубев ангажиран и надвор од земјава, во Црна Гора,Словенија, Кина, Мароко и на други места. Вака,заокружено, можам да кажам дека имам проектираноповеќе од илјада станбени згради, околу двестаадминистративни, па и верски објекти. Бев многу баранбидејќи бев повеќестран, работите ги работев буквалноод нула, од нива до клуч на рака.

По дипломирањето работевте во Дирекцијата за обнована Скопје, а потоа во Заводот за урбанизам на Р.Македонија. Како се одвиваа работите во тоа време?Ако треба да издвоите архитект кој извршил најголемовлијание во вашето формирање како архитект, кој бибил тој?

Сe што сум замислил воживотот, сум остварил„Работев две и пол години со два саати спиење“, вели Крсто Тодоровски, годинешниотдобитник на наградата „Андреја Дамјанов“, која ја доделува ААМ. Голем е неговиот придонесод областа на просторното и урбанистичкото проектирање во Македонија. Меѓу позначајнитеактивности се проектирањето на Хидрометеоролошкиот завод во Скопје, хотелот „Макпетрол“во Маврово, реконструкција на Ристиќева палата, ревитализација на манастирите „Св. ЈоакимОсоговски“ и „Св. Јован Бигорски“ и многу други.

Кате АНТЕВСКА

Во соборниот храм „Рождество на Пресвета Богородица“, на архитектотКрсто Тодоровски свечено му беше доделена повелбата „АндрејаДамјанов“ за животно дело од областа на архитектурата иградежништвото. Комисијата за доделувањето на наградата, чијпретседател беше Мимоза Томиќ, во своето образложение истакна декаво опсегот на работата на Тодоровски особено е впечатлив богатиотопус од областа на урбанистичкото и просторното планирање, дека имаголем придонес во креирањето на архитектонските објекти и деканеговата работа е во трендот со современата македонска архитектура иурбанизам. Неговото творештво едногласно го оценија како опус соразлични и многубројни професионални квалитетни теми со забележливпридонес во развивањето на архитектонската урбанистичка мисла иреализација во Македонија.

Забележлив авторски опус

интервју


n Дипломирав на Архитетектонскиот факултет во Скопјево 1962 година кај професор Драгољуб Јовановиќ. Мибеше предложено и асистентско место на факултет, арноама даваа малку пари, а мене тогаш навистина ми требаа.Затоа се вработив во Дирекцијата за обнова на Скопје.Таму бевме добар тим и заедно одличнофункциониравме. Проектирав 12 населби и 52 објекти воСкопје. Тоа е цело Скопје! Имавме високи плати, имашепари. Добив и орден на трудот. Но, тоа не ме задоволи,моја желба беше да работам во Заводот за урбанизам наМакедонија, затоа што сакав да бидам во близина наЧехот Лудек Кубеш, да учам од него. Во тоа време тојбеше најдобар. Сè што знам сум го научил од Кубеш,милам дека потоа станав негова достојна замена. До2000 година бев директор на државниот Завод заурбанизам.

уште од почетокот на вашата професионалнакариера се определивте за просторното иурбанистичкото проектирање. еден од вашите големизафати е учество во изработка на урбанистичкиот планна градот Бар во Црна Гора. раскажете ни како се случиоваа соработка?n Мене и моите колеги нè повикаа во Црна Гора даработиме на генералниот урбанистички план на Бар.Прво не однесоа во центарот на Бар да видиме со коипроблеми се соочува градот и ни ги покажаа темелите од30 бараки, кои требаше да се обноват. Јас не бев заградење бараки. Претходно работев на обнова на Скопје

Eден од најпознатитеостварувања еХидрометеоролошкиот заводво Скопје

Хотелот „Макпетрол“ во Маврово, дело на Тодоровски


и никако не смееше да се направи истата грешка во Бар,како што се направи во Скопје. Се сеќавам, Скопје станадолго 24 километри поради тие бараки. Баракитезафаќаат многу простор, јас сакав да се направат зградиво кои ќе може да се соберат повеќе од четири илјадиживеалишта. Од мене беше побарано да направам планна населба, која подоцна почнаа да ја викаат„македонска населба“, бидејќи јас работев на неа. Когаќе се сетам само колку многу бев преокупиран. Работевдве и пол години со два саати спиење. Кога ќе дојдешенекој кај мене на гости, ќе ме најдеше со главата набиро. Додека проектирав бев под постојан надзор и тоана многу познати и битни луѓе од оваа сфера. Среќа сèсе заврши како што треба. Планот беше донесен, а јаспрезадоволен. За овој проект добив и две награди, коисе доделуваа во Црна Гора. Бев прв Македонец којдобива награди од овој вид. Потоа на ред дојдоа многуобјекти, како спортски центри, па Биотехничкиот

факултет, Центарот за биолшки истражувања и друго. освен со проектирање се занимавате и со

реконструкција и ревитализација на историскиобјекти и споменични целини, меѓу кои иревитализацијата на манастирите „Св. ЈованБигорски“ и „Св. Јоаким осоговски“ и на старитечаршии. Кажете ни нешто повеќе за овој сегмент одвашата работа?n Јас ја правев реконструкцијата на Ристиќева палата ина уште три згради на улица „Маршал Тито“, во строгиотцентар на градот. Имам напишано и книга „Скопје во 20век“. Едно од позначајните работи е и прватаревитализација на манастирите Св. Јован Бигорски иСв. Јоаким Осоговски. Сакавме да ги оспособимеманастирите, основна цел беше да се создадат условиза посета на туристи. Работев и на конаците и нацрквите, а мој соработник тогаш беше ЦветанГрозданов. Не само објекти, мој интерес беа и

интервју

Тодоровскиработеше напрватаревитализација наманастиритеСв. Јован Бигорски иСв. ЈоакимОсоговски

Станбенкомплекс воСкопје

Прватареконструкција наРистиќева палатаја направиТодоровски

интервју


чаршиите. Во Скопската чаршија сум работел само нанеколку објекти, на влезот од чаршијата, а целоснаревитализација правев на Старата чаршија во Кичево,потоа на таканаречената Ајдучка чаршија во Кратово.Во Берово го „преместивме“ главниот пат за да не сенаруши чаршијата.

Сте учествувале со свои проекти и надвор одграниците на македонија и Балканот, во Кина имароко? Во што се состоеше вашата работа? n Учествував на многу меѓународни проекти. Јас гоправев прокетот за населба во Каиро, на самиот влез. Меповикаа да правам школо. Ги проектирав ситеадминистративни згради, па и една џамија. Меѓупоголемите прокети беше учество на конкурс зареконструкција на градски кварт во еден град во Кина.Влегов во потесниот избор. Концептот беше многуинтересен. Во една зграда, од први до десетти кат сенаоѓаа бизнис центри, гаражи, продавници иадминистративни простории, а од десетти кат па нагореимаше фудбалски игралишта, базен, спортски терени. Додетаљ сум правел пресметки и анализи. Во кој период одденот колку луѓе влегуваат и излегуваат, колку луѓе наминута поминуваат на конкретен кат и друго. Мора сè дасе пресмета ако сакаме градбата да биде функционална.Не е само да се изградат зградите. Треба и да живеат.

можете ли вашите објекти да ги ставите во некаквастилска рамка? раскажете ни нешто повеќе за едно однајпознатите дела -хидрометеоролошкиот завод воСкопје.n Не можам да кажам стилски во кој правец се движам.Секој објект се разликува еден од друг. Пред да почнамсо проектирање морам прво да ја знам локацијата,содржината и намената на објектот, инаку не почнувамсо работа. Немам ниту омилен објект, сите ми се

омилени. И да, во Скопје најмаркантен еХидрометеоролошкиот завод. Има цела историја за тоакако е направен. Пред да почнам да го работам објектот,неколку месеци патував за Белград, Словенија и Загреб,за да научам што е тоа метеорологија. Инаку не биможел да направам таков објект. Проблем беше илокацијата. Прво имаше предлог да се направи наместото каде што се наоѓа Казнено-поправниот дом. Јасја избрав денешната локација, затоа што ми дадепоголема можност за работа, плус е на влез во Скопје.Зградата е направена во кубуси, што произлезе однејзината содржина. Пред да почне да се гради, тимотстатичари ја одобрија изградбата, без нивно мислење неби ни почнал да ја правам.

Гледајќи го Скопје денес, што би измениле?n Скопје доволно се прошири, и не му треба повеќеширење. Според мене, треба да се обноват старитемаала. Зошто да не се гради во Маџир Маало, Крњево,Ново Маало? Ако таму се направат згради ќе се сместатголем број жители. Наместо таму, се гради во Аеродроми Кисела Вода. Моето маало од детството, ДебарМаало, не би требало да се шири на начин како што сеправи сега. Треба да се урнат старите куќи, а на нивноместо да се изградат нови згради и да се направи новплан и распоред.

Велите дека сè што сте постигнале во животот билосо упорност, истрајност и многу работа. Гледано одвременска дистанца, ја остваривте ли вашата животнацел?n Во животот треба да се биде тврдоглав, ама не вонегативна смисла туку во позитивна. Да се бидеупорен. Тоа е карактерна особина. Сè што сумзамислил, сум го остварил. Ако си истраен по природа,ќе бидеш истраен во сè, па и во работата. Уште од малбев таков. Се сеќавам дека имав десет години когазаедно со другарите од тимот во кој вежбав отидовмена градскиот стадион. Се играше важен фудбалскинатпревар, вриеше од луѓе. Се протнавме на теренот инè наредија во ред. Ни ставија вреќи на нозете дополовина и ни рекоа да трчаме, а кој прв ќе стигне надругата страна на теренот ќе биде победник и ќе добиенаграда. Гледајќи ги моите другари, шансите за победабеа мали. Тие беа високи, а јас бев низок. Затоа моравда смислам нешто друго. Така ми текна место сотрчање теренот да го поминам со колут напред.Другарите трчаа, а јас пред нив минував брзо и сетркалав по тревата. Публиката се смееше и миаплаудираше. Така стигнав прв! Оттогаш си реков,штом вака победив, сега ќе можам да остварам сè штоќе сакам. n

Скопје доволно се прошири, и не му треба повеќеширење. Според мене, треба да се обноват старитемаала. Зошто да не се гради во Маџир Маало, Крњево,Ново Маало?

крсто тодоровски

,,



Архитектонското студио„3LHD“ е формирано во1994 година во Загреб, воедно радикално време когасе случува политичката иекономската транзиција воХрватска, а која се

одразила и врз улогата и судбината наархитектурата и креативните архитекти. Патака, во овој транзициски период, луѓето од„3LHD“ ги траснформираат околностите восвои предности, така што својата прогресивнамисла ја аплицираат врз еклектичниот дух, којсе пропагира во тој период и е застапен восите популарни списанија. Иако под постојанпритисок од законите на пазарот натранзицијата, тие успеваат да пробијат својпат, да се стекнат со единствени вештини и дастанат уникатни и независни во својот стил.

Денес, „3LHD“ функционира како

интердисциплинарно архитектонско студио,чиешто поле на интереси покрива различнидисциплини: архитектура, урбанистичко ипросторно планирање, дизајн, уметност.Ваквиот пристап резултира со серија проектии реализации во Хрватска и надвор. „3LHD“има интегративен пристап кон проектите исмета дека освен на функционалноста,архитектурата мора да одговори и на многудруги прашања, пред сè од социолошкиаспект. Пристапот кон проектирањетосекојпат е со различни параметри кои си гизадаваме или кои ни се зададени, односно тојмора да биде интегрален, аналитичен иитерактивен.

„3LHD“ има развиено специфична методана комуникација со инвеститорите во погледна психологијата на однесувањето, која ебазирана на моделите на ефективниочекувања и постигнати резултати. Тој метод е

Од стар објект до современцентар за танц

Членовите на архитектонското студио „3LHD“ ја пренаменилестарата киносала „Лика“ во центарот на Загреб во новмултифункционален центар за современи танци. Идејата билакако да се искористи и адаптира објект од културна иисториска вредност, а истовремено тој да учествува како водинамиката на изведбените уметности, така и на културнатасвест на властите. „3LHD“ успеале ревитализацијата да биденеразделив дел од сценариото за урбаниот развој на градот.

анастасија нИколовска

еден вид на предбрачен договор што го правидизајнирањето/проектирањето полесно засамото студио и обезбедува креативенманипулативен простор, додека пак наинвеститорот му гарантира остварување нажелбите и барањата.

урБаниСтичКи аСпеКти ВопошироКи рамКиВо дваесеттите години на XIX век, поширокиотцентар на градот Загреб бил поделен во долгии тесни парцели. Во тој контекст на густоткаење и ниска структура, преовладувалеполурурални станбени куќи, бараки изанаетчиски работилници. Поделбата на

земјоделското земјиште не утврдувала строгодефинирана урбанистичка мрежа. Какорезултат на тој неред, во 1865 година запрвпат се отвора прашањето за регулирање ивоспоставување на соодветен систем нагеометризација. Но, овој предлог стапува насила дури дваесет години подоцна, во 1887година, со предлогот за изградба напериметрални блоковски структури, кои ќедефинираат улични фронтови и еденсредишен полујавен простор, слободен предсè за земјоделски и индивидуални дејсностина жителите. Тие во овие неславни земјишта гипрепознале и ги преиначиле во агрикултурнии продуктивни потенцијали. Иако оваакултивирана територија имала малипроизводни капацитети, тоа за нивпретставувало минимална егзистенцијалнапотпора и еден вид занимација, хоби. Такватадвојна организација на блоковската структураможе да се опише како феномен напаралелни градови во срцето на урбаното имодерно јадро на Загреб. Ова е состојба вокоја периметарот и внатрешноста на блокотсе предмет на различни кодови ифункционираат според различни просторнилогики. Од 1923 година па наваму, сомодернизацијата на градот во рамките навнатрешноста на овие регулирани блоковскиструктури, започнува масовна изградба нанелегални градби кои го загушуваат јадротона блокот. Низ годините во тие просторнирамки се менуваат бројни хибридни

архитектонски содржини, а многу од нивостанале напуштени и претворени вонепроодни површини и депонии. Консредината на XX век од страна на градотЗагреб се спроведува иницијатива за изградбана киносали кои имаат за цел да го збогататкултурниот дух на градот. Денес овие културниобјекти се предизивикани и загрозени одпојавата на новата модерна технологија намултиплекс-кината во Загреб. Но, какоисториски и култни објекти за развојот накултурата во Загреб, тие уживаат посебентретман. Се менува и адаптира само нивнатавнатрешна програма без да се нарушипонатамошниот развој на нивните

урбанистички улоги како јавно-приватниинституции кои го вдомуваат сценариото наурбаниот живот на Загреб.

урБаниСтичКи аСпеКти ВорамКи на лоКаЦиЈатаОтворањето на новите мултиплекс-кина воЗагреб довело до изумирање натрадиционалните стари киносали вопоширокиот градски центар. Градот Загреб,во чија сопственост е старата киносала„Лика“, одлучил таа целосно да сереинтерпретира и пренамени во нов современцентар за танц, така што овој простор ќепретставува едно место повеќе за новикултурни збиднувања. Во новото сценарио наградот, „Лика“ ја добива улогата на нов центарза танц. Со овој проект, на повеќе од 40танцови групи и клубови, колку што денес гиима во Загреб, ќе им се овозможи да имаат новзаеднички дом во центарот на градот. Објектотсе наоѓа во запуштен станбен блок на улицата„Илица“ на само 100 метри од главниотплоштад во Загреб. Преку пасаж се пристапувадо локацијата. Во објектот се пристапува прекуновоартикулираниот волумен. Има два влеза,едниот е главен и служи за прием на гости завреме на премиери и други настани, додекадругиот, економскиот влез е за актерите,танчерите и администрацијата. За разлика одглавниот влез кој е исфрлен на фасадата,економскиот влез е вовлечен вопрекршувањето на објектот.



ревитализацијана култната киноСала„лика“ во загреб



Клучни елементи ВопроГрамирањето ипланирањетоЦелата зададена програма е сместена налокацијата на старата киносала „Лика“. Воновиот центар за танц се сместени триповеќенаменски сали, една поголема сотелескопски аудиториум за 150 посетители идве помали за вежбање. Своевиден четврти иединствен нов архитектонски елемент на овојцентар е влезното лоби, кое претставува еденпростор во служба на комуникација имеѓусебно дружење. Тој е сместен бочно наосновниот волумен, а неговата закривенаформа сугерира движење. Тој е знак наповрзувањето помеѓу плоштадот предобјектот и неговата кровна тераса.

Кровната тераса е петтиот елемент и еденод најважните делови на овој проект бидејќизачувува и обновува една специфичнапрограма - симболика на загрепските кинакои одржувале проекции на филмови подотворено небо на рамните кровни тераси.Центарот за танц во Загреб се надоврзува натрадицијата што ја одржуваат голем бројзагрепски кина и театри во центарот наградот, кои на различен начин ја користатвнатрешноста на монументалните блоковскиструктури како своја природна срединаиспреплетена со историскиот состав нанеформалното градско ткиво.

Дворните површини и пристапите на овојцентар се неконвенционални фоајеа наотворено. Тие по својот концепт сенемонументални и спонтани проширувањакои се активираат по повод танцови настани,а од друга страна пак вдомуваат и различнисценарија од урбаниот живот во Загреб.Јавниот простор на кој се протегадвориштето не е посебно раскошнодизајниран. Напротив, тој е елементарноуреден со слој од нов асфалт и едноставниклупи за седење, при што со должновнимание се третирани односно зачуванисите постоечки стебла. Интегрален дел одартикулацијата на отворените просторипретставува и разработката на амбиенталнатасигнализација во овие отворени фоајеа.Минималистичката графичка интервенција вопартерот ја најавува присутноста на објектотуште при пристапот од главната улица„Илица“ кон внатрешноста на блокот, а какодел од интегрално визуелниот идентитет овааграфичка интервенција се провлекува низдвориштето и до елементите во ентериерот.Не станува збор за апликација на полихромнислики, туку едноставни бели линии коисуптилно ве водат низ целиот организам. Овоједноставен и ненаметлив дизајнерски проектсе разликува од повеќето визуелно агресивниелементи од урбаната сигнализација, бидејќи

нема наговарачка функција – самиот дизајнне треба да повикува кон објектот, туку требада го означи и естетски да се надоврзе врзконцептот на проектот. Во самото двориштевладее коморна атмосфеса бидејќипрактично нема никакви јавни содржини, а исамата зграда на центарот за танц по својатаструктура е целосно затворена кон дворот.

Три танцови сали со придружни содржинисе сместени во внатрешноста на мошнескромниот габарит на киносалата.Некогашната влезна партија со параднискалила е заменета со нова екстериернаструктура – челичен контејнер кој во себе гоноси склопот од јавни простории: фоаје,вертикални комуникации и галерија. Тој е

припиен и ползи по фасадата, така што воеден момент се добива впечаток дека езакачен на кровната тераса. Обликуван е такашто недвосмислено се перципира какоавтономен, скулптурален елемент.

Уверливоста и компактноста на форматакај овој сегмент се дефинирани сопрекршената закосена геометрија еднаквопрепознатлива како во ентериерот така и воекстериерот. Подот во фоајето е исто такалесно закосен, поделен во повеќе благирампи кои одат во сите правци. Целатакомпозиција е јасно дефинирана сонадворешните габарити кај кои особено евпечатливо дека ја следат неортогоналнатагеометрија, па може да се каже дека



просторот тече во сите три димензии. Заавтономниот просторен квалитет особенопридонесуваат неконвенцијалните слободноразместени продори во контејнерот. Воинтерпретирањето на фасадата е употребеноLow-tech решение, се користат перфорираниметални плочи сложени по претходноутврдена дисторзирана геометриска мрежа.Ваквиот пристап сугерира една радикалнаестетика која е блиска со експерименталниотдух на современата уметничка сцена воЗагреб.

Самите сали – една главна и две за вежби ипроби, заедно со придружните простории сеорганизирани како едноставен и компактентродимензионален состав. Главната сала еопремена со телескопско гледалиште сокапацитет за 150 гледачи. Таа е воедно инајголема, сместена е на призмјето одобјектот и пристапот во неа е директно одвлезното лоби. Помалата сала за вежбање епредвидена да игра улога на галерија заглавната сала, но очигледно е дека не можеда се оствари употреблив просторенмеѓуоднос поради проблеми со визурите. Оддруга страна, навистина поетска ситуација бисе остварила доколку оваа мала сала сеотвори кон кровната тераса и стане нејзинасцена. Но, поради екстремната „скромност“на објектот и конструктивните проблеми, тааидеја не била остварена. Особено е убавабелата сала со зенитално осветлување и

поглед кој се отвора кон разеленетата кровнаградина. Оваа сала воедно е и директноповрзана со екстериерот што ја правинајудобен простор во целиот склоп.

Клучни проеКтантСКи аСпеКти /СпеЦифични оБлиКуВанидетерминантиОчигледно е дека оваа зграда во јадрото наеден периметрален блок, која е одбрана какопредмет на интервенција, поставила многуограничувања во однос на обликуванитедетерминанти. Можеби таа се наметнала какологичен избор поради имотните околности,локацијата и меморијата за претходнатасодржина, но програмата не можела да серазвие докрај во духот на прогресивнатаархитектура, која ја застапува студиото„3LHD“.

Како што споменавме на почетокот, овојпроект претставува адаптација односноинтервенција врз постоечката киносала„Лика“. Стариот објект е изведен во носечкисистем од армирано-бетонски ѕидови, врз коибиле додадени повеќе слоеви на изолација идруги градежни елементи, аплицирани со целда ги задоволат барањата и принципите наакустиката. Меѓутоа, со овој проект заповторно оживување на оваа јавна зградакоја отсекогаш припаѓала на културата,внатрешноста била соголена до самиотскелет и комплетно дизајнирана во духот насовремените уметности. Ентериерот ецелосно прочистен од каква било визуелноагресивна декорација. Слично како и воуредувањето на партерот, тука се јавуваедноставна, ненаметлива графичкаинтервенција. Таа се состои од аплицирањена силни монохромни тонови на ѕиднитемаси, кои заедно со минималистичкатасигнализација се вклопени во еднакомпозиција која иако разиграна и во духотна уметноста, сепак претставува еднаелегантна композиција која остава впечатокна стабилна просторна структура.

Имено, целиот простор претставува еднаасиметрична и динамична композиција наволумени и бои. Секоја просторија во објектотсе одликува со своја индивидуалност како вопросторниот габарит така и во функцијата. Но,разликата не се должи само на овие дведетерминанти туку повеќе во обликувањето,игрите со просторните рамнини, разноликостана ѕидните маси, игрите со висините,испакнувањето и вовлекувањето наповршините. Сите овие аспекти влијаат врзсоздавањето на еден квалитетен простор иможат да се спознаат единствено прекудвижење низ објектот и негово користење.Просторот и просторните интеракции се ониешто ја прават основната супстанца наархитектурата, а материјалот, конструкцијата,

планирањето и обликувањето на формата сеалатки на дизајнот. Оттука, едноставноста ипрочистеноста на формата како да сакаат дададат до знаење дека естетиката е во вторплан бидејќи архитектурата не е слободнауметност, таа е нераскинливо врзана сореалноста и контекстот.

КонСтруКтиВни аСпеКтиВо историскиот осврт не напоменавме декана оваа локација во 1915 година, првичнопостоела киносала наречена „Асторија“, нотаа била урната, по што биле дефиниранидимензиите потребни за да се подигнекиносала за која ќе бидат искористени ситепотенцијали и капацитети. Врз тааурбанистички утврдена локација билаподигната „Лика“. За целите на оваа модернаинтервенција, рековме дека старата зградакоја имала опасна и дотрајана конструкцијабила соголена до самиот скелет.Единствените елементи кои останале каковредност се кровната тераса и фасадата.

Новоизградениот објект е обликуван одмазна челична структура. Во поглед наизведбата, тој е лесна и монтажна структуракоја во еден момент како да ја затскривакласичната форма на веќе постоечкиотобјект. Освен челичниот контејнер вовнатрешноста, изведени се само помалиградежни интервенции, кои се сведуваат наизведување преградни ѕидови, нови скалишникомуникации, малтерисување, молерисување,изработка на детали за кровна тераса, итн.

личен КоментарЦентарот за танц во Загреб како начин наискористување и одржување на објекти одкултурна вредност, треба да влијае како надинамиката на изведбените уметности така ина културната свест на властите. Во тојконтекст, ревитализацијата на вакви објектитреба да биде неразделив дел одсценариото за урбаниот развој на градот.Комплексноста и чувствителноста припроектирање архитектонско решение коетреба да се аплицира во постоечкатапрограма е исклучително тешка задача,бидејќи пред архитектот се поставениединствените барања на сензибилност ичувствителност. Во таа смисла, кај овојобјект програмата што е вметната во стараталушпа е место на доживување на еднапоинаква архитектура и едно новопросторно искуство, кое претставуварефлексија на социјалната и културнаструктура. За ова ретко успешноостварување во кое се синтетизиранитрадицијата и современата прогресивнамисла, можеме само да заклучиме дека восвојата суштина има генерирано извонредниархитектонски и естетски квалитети. n



Архитектура се светскитеметрополи, нашите градови,домови, заедници... Нејзинатаулога не е само да го создадеи реализира објектот, туку дакреира атмосфера која ќе сесоедини во целокупниот

контекст. Постојат неколку инфраструктури, коие неопходно да се земат во предвид припроцесот на дизајнирање. Изграденотоопкружување како најочигледен фактор,општествениот контекст испреплетен соприродата и тектониката на опкружувањетопреку човековото секојдневие, и како последно,природното опкружување се често пати едни однајигнорираните фактори. Градењето контекст енеопходно да се приспособува од доминацијакон интеграција.

архитектурата како изградена површинаПримарно, архитектурата како професија езадолжена за креација на функционалнитепростори кои се неминовни за населениетобеспрекорно да функционира. Затоа, нејзинаулога е да ги исполнува функционалнитепотреби подобрувајќи го и потенцирајќи гоквалитетот или, пак, намалувајќи ги напорите зареализација на потребите. Како што енеопходно волуменот и неговата структура дасоодветствуваат со ентериерната средина закоја се дизајнирани, исто така треба да сеасимилираат во контекстот на изграденатасредина која ги опкружува, без разлика дали сеработи за градови со голема густина или пак занеизградени средини.

архитектурата како одговор на природатаСоединувањето на архитектурата со природнотоопкружување се должи на промените што сеслучуваат во екстериерното опкружување,вклучувајќи ги и природните фактори, сонцето,ветерот, климатските промени и температурата.Вистинската интеграција може да резултирасамо преку испреплетувањето на природата соизградениот контекст наместо постоењето насегрегирани средини, т.е. градот наспротинеизграденото.

архитектурата како дел од општествениотконтекст

Кога би се игнорирало и запоставувалоопкружувањето, човекот денес би битувалмеханички во едно плитко, бездушно општество.Она што навистина придонесува за духот исуштината на еден објект е начинот на кој тој сесоединува со душата на човекот. Заархитектурата да биде перципирана како добраи функционална, неопходно е да обезбедирелација со психолошките потреби на нејзинитекорисници, истовремено задоволувајќи гифизичките. Потребата за физички комфор себалансира преку психолошката потреба запостоење на релација со надворешнотоопкружување.

архитеКтурата и пеЈзажот: триСоСтоЈБи на КорелаЦиЈаРелацијата помеѓу архитектурата и пејзажотпретставува вечно поле на дискусија откакоархитектурата во поширока смисла какосоставни елементи ги инкорпорира внатрешниоти надворешниот простор, зградите и парковите,плоштадите и паркинг просторите. Дадениотпејзаж го искусува креаторот со неизмерна низана ограничувања и можности, кои би можеле дасе однесуваат на јасноста и одлучноста акоархитектонскиот дизајн успешно одговара наосновните човекови потреби и во себе содржифундаментални културни вредности. Историјатана архитектурата и нејзиното пејзажноопкружување открива три основни начини прекукои архитектурата и пејзажот би можеле дакореспондираат: контраст,интеграција и реципроцитет. Реткисе случаите кога овие состојби сепојавуваат во чиста форма,меѓутоа во секоја ситуација принивното комбинирање еднаод нив секогаш отскокнува и

доминира во однос на останатите две.Контрастот, тензијата и двосмисленостапроизлезени при комбинација на бројниваријации не само што го потенцираат изразотна целокупниот дизајн, туку истовременоотелотворуваат богата комплексност восуштината на неговото значење. Сите трисостојби подлежат на основните предубедувањаза тоа што всушност претставува соодветнатарелација помеѓу човекот и природата, чијконцепт постојано ја менувал својата суштина вотекот на развојот на дизајнот низ историјата.

КонтраСтКонтрастот, како една од трите состојби накреирање, ги поставува архитектурата ипејзажот еденододруго, така што преку еднатипична стратегија објектот се поставуванаспроти релативно недопрената обвивка наприродното опкружување. Големината,профилот, изразот, бојата и материјалите што годефинираат објектот дејствуваат на начин дакреираат доминантен фокус во однос нанепосредната околина. Во целокупниотконтекст на архитектонскиот дизајн не постојатградини, тераси кои би дефинирале „мост“ -релација, така што резултирачкиот контрастпомеѓу објектот и пејзажот всушност гиакцентира нивните суштински индивидуалниквалитети. Контрасот како состојба на релацијае најчесто употребуван од страна на архитекти,длабоко поврзани со природата, оние што јадоживуваат како независен свет кој негувасопствени процеси, екосистеми и визуелни

карактеристики коинеминовно се

ГРАДЕЊЕ НА КОНТЕКСТОдносот меѓу архитектурата и пејзажот треба да сеприспособува од доминација кон интеграција

Резиденцијаленобјект, Швајцарија

андреа јамакоска


диференцираат од делата на уметноста. Ониешто ја применуваат оваа стратегија гопредизвикуваат аспектот на тврдење декачовекот е всушност природата и дека секој актна човековото суштество, независно одвизуелните контрасти со опкружувањето,претставува експресија на природата, во формана човекова активност.

Објект: резиденцијален објект, швајцаријаАрхитект: Mario BottaОбјектот е лоциран во Riva San Vitale, Тичино,Швајцарија, на терен во пад, со едната странаориентиран кон езерото Lugano, а со другатаотворен кон идиличниот пејзаж напланинскиот врв. Објектот асоцира наизгравиран волумен кој се состои од четириелевации кои соодветствуваат со природнотоопкружување: езерото, црквата од Мелано,шумата, ливадите како и стариот озеленет

пристапен пат. Секоја апертура на фасадатаврамува специфичен поглед и го изразуваверувањето на архитектот дека архитектуратапретставува креација на локацијата. Затоа,фасадите на објектот не ја симболизираатжелбата за декорација на екстериернатаповршина, туку ја искажуваат поврзаноста наентериерот на објектот со неговотоопкружување, движењето на сонцето или пакпоинтираат кон фокус од историско значење.Геометријата на фасадата одговара наапстрактноста на природното опкружување.Битувајќи како просторен масив во однос насмиреното планинско опкружување, објектотпретставува специфичен фокус, обележје наоколината, како и т.н. граница помеѓутопографијата на теренот и небото,благодарение на сопствената аналогна формаи надворешната обработка.

Објект: Norwegian wild reindeer centerPavilion, норвешкаАрхитектонско студио: Snøhetta Павилјонот на норвешкиот Центар на дивиирваси се наоѓа во Hjerkinn, периферијата нанорвешкиот Национален парк Dovrefejll, ифункционира како едукативен центар,добротворен прилог од страна на фондацијатаза диви ирваси. Уникатно природниот израз накултурен и мистичен пејзаж ја формираатосновата на оваа архитектонска идеја.Дизајнот се базира на ригидна надворешнашколка која претставува обвивка на органскообликувано внатрешно јадро. Очигледенакцент е поставен на квалитетот ииздржливоста на употребените материјали соцел да соодветствуваат на суровите климатскиуслови во средината. Едноставната форма иупотребата на природните материјали годоближуваат објектот кон локалните традициина градење. Павилјонот со својот робустен иградиентен израз им овозможува напосетителите да ја почувствуваат рефлексијатана околниот пејзаж, истовремено уживајќи воприродните, несекојдневни убавини.

интеГраЦиЈаАнализирајќи го процесот на интеграција какототално спротивен во однос на изразот наконтрастот, во овој случај објектот едизајниран на начин целосно да се асимилираво природното и културно опкружување,заземајќи интегрален дел во целокупнатаприказна. Во контекст на природниот пејзаж,формата на објектот се случува целосно да сепресликува во однос на топографијата наопкружувањето или, пак, во екстремни случаи,целосно да се асимилира со топографијата.

Norwegian Wild Reindeer Center Pavilion, Норвешка



Интеграција во природен облик никогаш не евозможна, поради самиот факт дека изразотна волуменот на објектот очигледнопрестставува елемент на визуелен контрастпри перципирањето на целината. Во контекстна урбано опкружување, каде формата наобјектот доминира со изразит интензитет,интеграцијата многу полесно би можела да сепостигне кога барем една функција илиактивност го отсликува или пак интерпретирапејзажот. Често, перципирањето на природаташто го потенцира процесот на интегрирање јаподразбира природата како трансцедентнасила која го трансформира човековотопостоење или предизвикува свест на длабоко,чувствено психичко доживување. Од другаспект, доживувањето на природатаимплицира на создавање рационален, наученстав, перципирајќи ја како комплексноединство на процеси кои е неминовно човекотда ги почитува. Во овој контекст, интеграцијатасе доживува како симболика на човековиоткапацитет за хармонично приспособување надизајнот со природата.

Објект: Nanyang Technological university,СингапурАрхитектонско студио: CPG Consultants Според мастер-планот за универзитетскиоткампус, локацијата на која се простираТехнолошкиот универзитет за уметности,дизајн и медиа е сместена во пространапошумена долина, претходно предвидена дасе остави како неизграден зелен појас. Со целда се задржи оригиналната интенција намастер-планот, пејзажното обликување јазадржало основната критичка улога приобликувањето на објектот. Клучникарактеристики на волуменот претставувааттранспарентноста и поврзаноста, како заентериерот, така и за екстериернотоопкружување. Чувството на континуитет еприсутно низ ентериерот, од влезниот просторкон останатите програмски содржини вовнатрешноста, како и на зелената кровнаповршина која функционира како составен делод непосредниот пејзаж. Стаклената фасадаобезбедува отворени, континуирани визури

кон екстериерот, повторно создавајќивизуелна поврзаност со околниот богат пејзаж.Инкорпорираните осветлувачки елементи накровната зелена покривка им овозможува настудентите, како и на посетителите да гоупотребуваат просторот деноноќно, гоинтегрираат во опкружувањето како неговаприродна интегрална единка.

Објект: Leça Swimming Pool complex, порту-галијаАрхитект: Alvaro Siza Vieira Со неговото комплетирање во 1966 година,базенскиот комплекс официјално станувасветски признаен објект кој негува особеноместо во современтата архитектура. Речиси

половина век подоцна, сè уште се одликува сосвојата грациозност, стекнатиот архитектонскиинтегритет задржувајќи ја популарнатаатрактивност. Објектот се простира вокрајбрежниот комплекс Leça de Palmeira, делод Matosinhos, мало гратче кое се наоѓа восеверниот дел од Порто. Комплексотпретставува едно од првите индивидуалнореализирани дела на архитектот Алваро Сиза,како и одличен пример за неговото внимателноусогласување помеѓу природата и дизајнот. Пристапот кон комплексот, овозможен прекубетонска рампа со благ пад, паралелна насообраќајното движење, го потенцирапостепеното доминирање на грубите бетонскиѕидови, придушувајќи ги визурите кон

Nanyang Technological University, Сингапур

Leça Swimming Pool complex, Португалија

сообраќајниот метеж и отворајќи ги погледитена посетителите кон неизмернотопространство на океанот во комбинација соорганизацијата на базените долж објектот.Бојата на бетонските ѕидови е за нијансапосветла од природното карпестоопкружување, така што се добива пејзаж нанијансирање на материјалите, кој годемонстрира потчинувањето на архитектот конприродната поставеност и својата возржаностод имитација. Интенционалното заматување наокеанскиот раб со поставувањето на базенитене само што го зголемува чувството наекспанзивност, туку и го заматува нивнотоперципирање за границата на постоечкотопространство. Реализирајќи го овој базенскикомплекс, Алваро Сиза безрезервно јадемонстрира релацијата со природното,истовремено задржувајќи го индивидуалниотпристап како современа конструкција.Базените како составен дел од целокупниотконтекст се препознаени како значаен детаљво самата целина, поради неописливататактилност на изедначување на сопствениотдизајн со принципите на сезонската променана океанската плима и осека.

реЦипроЦитетРеципроцитетот како најфреквентна од ситетри стратегии е состојба кога објектот ипејзажот се надополнуваат меѓусебно,рефлектирајќи се еден во однос на друг доодредена мера. Така, основата на објектот биможела буквално како проекција да сеасимилира во околниот пејзаж или паксуптилно, така што ентериерот и екстериеротби се карактеризирале со еднаквиорганизациски принципи изразени прекуархитектонски елементи како тераси, перголи,ѕидни површини, аркади, водни површини,разни растенија... Со цел да се појавидинамика во контекстот на соединување, воголем број случаи се појавува т.н. зона натранзиција преку која надворешноста ивнатрешниот простор визуелно и физички сепреплетуваат меѓу себе и коегзистираат какоединствена целина. Исто така постојат случаикога се формира серија на надворешни

простори во непосредна близина наволуменот на објектот, отсликувајќи јаформата или фасадата , но постепено гинадминуваат просторните и материјалнитетрансформации долж централна оска сèдодека не се соединат со опкружувањето наприродниот пејзаж. Формалните стратегии на оваа состојбаизобилуваат со разни диверзитетни можностианализирајќи ги низ историјата наархитектурата и пејзажната архитектура.

Објект: резиденцијален објект „Shell“,јапонијаАрхитектонско студио: ARTechnic Architects

Анализирајќи ја во споредба соопкружувањето од пештери и карпи, овааструктура во форма на школка изгледа како дае создадена на сосема друго место, за сосемаразлична цел. Мечтаејќи за структура којафреквентно би била посетувана, аистовремено би можела да се синхорнизирасо опкружувањето, архитектите дошле до идејаза создавање на оваа пространа структура нашколка која делумно лебди над земјата.Независно од нејзината појава, применетитематеријали и постоењето на деталиматеријализирани со цел целината да сесоедини со опкружувањето, овојрезиденцијален комплекс безрезервнокоегзистира со околниот пејзаж.

Егзистирањето на структурата неминовнозависи од нејзината способност заопстојување во природата, истовременокреирајќи пријатна и беспрекорна атмосфераза нејзините посетители.

Објект: резиденцијален објект „Glasshouse“, СаДАрхитект: Philip Jonhson Инспириран од вилата Farnsworth, дело нанеговиот ментор Mies Van Der Rohe, архитектотPhilip Johnson создал дело кое ден-денеспретставува слика на модерното движење итворење за време на 20 век. Целосно отворена,слободна челична структура прекриена состаклена обвивка го дефинира примарниотелемент во целокупната архитектонскакомпозиција. Единствената фиксна просторнаподелба во внатрешноста на стаклениотволумен е постигната преку цилиндричниотволумен од тула во кој се сместенисанитариите, како и дрвена платформа која гисодржи кујнските елементи. Црвената поднаповршина од тула и цилиндричниот волумен сосвојот ладен тон, темносиво обоените челичниконструктивни елементи и пристапнитескалишни површини во бел гранитпридонесуваат за создавање на комплетноладен контраст во однос на рефлектирањетона природниот пејзаж чија пенетрација еовозможена преку стаклената обвивка наструктурата. n



Резиденцијаленобјект „Glass House“,САД

Резиденцијаленобјект „Shell“,Јапонија


интервју

Како изгледа да се биде архитект во пензија денес воБелград?n Па не сум баш тотален пензионер, секогаш се наоѓа нешто заработа. Моментално работам на еден проект на БлискиотИсток. Некогаш работев за Дубаи и за Њуман Сити, супер кули,едната од 620 а другата од 860 метри. Се разбира, не сереализираа, тука се замешаа Американците и го искористијаоној проект за Дубаи како проектен програм и од тоа настанакулата Буџ Калифа. Дури во една прилика, гледав на телевизија,шефот на градилиштето ги читаше моите постулати, од збор дозбор, како што беше напишано во мојата книга. Сега се појавиинтерес во Катар за нешто слично, и заедно со колегата од„Енергопроект“ работиме на тој проект. Не проектирам веќеинтензивно, но добро.

може ли да се заврши со архитектурата еднаш кога човекќе оди во пензија или тоа е невозможно?n Се зависи од човекот, мене архитектурата ми е првапреокупација, и тешко можам да избегам од неа. Не би сакал дакажам „да се ослободам“, бидејќи мене не ме окупиралаархитектурата. Архитектурата е една благородна работа на којакога човек ќе се посвети дава многу.

Какво е вашето мислење за архитектурата што денес сеслучува во Белград, како ги гледате новите проекти кои сепојавуваат, каде се архитектите со светски имиња како хадид,Калатрава или либескинд?n Од значајните работи во Белград се случува нешто што доаѓаод странство, пред сè проектот на Заха Хадид – Хотел водолниот дел на Калемегдан. Тоа е навистина величественпроект. Заха Хадид е недостижна, мислам дека е одличенархитект кој треба, не баш да се следи, но да се почитува. НаБелград би му била чест да има едно нејзино дело. Сепак,сметам дека локацијата е несреќно избрана, имајќи предвидшто тоа е најважниот дел на Белград. Белградската тврдина ебисер од сите точки на гледиште, таа мора да доминира, даостане недопирлива. Овој проект по снага и израз конкурирастрашно и многу поубаво би било да е на некое друго место.Јас имав сличен случај во Казањ за доградба и покривање настадион кој се наоѓа во непосредна близина на Кремљ воКазањ. Стадионот каков што беше, не беше пречка, не ѝконкурираше на таа силуета, меѓутоа кога ќе се додаде кровотволуменот се зголемува и го загрозува Кремљ кога се гледа одВолга, како и овде кога се гледа од Дунав. Јас го предложивконкурсот, направив две конкурсни решенија паралелно, со тоашто во втората варијанта предложив целиот спортски центар одтој дел на градот да се измести. Тоа беше победничкоторешение, преовлада таа искреност, можеби и Заха Хадидтребаше нешто слично да предложи.


интервју Со зоран бојовиќ

Ова е приказна за некое друго време. Завремето што поминало и за луѓето што својотработен век го поминале во далечни земји.Таму создавале, граделе и биле сведоци наголемите културни и политички промени. Овае приказна за југословенската изградба восвоите најдобри денови. Приказна заархитектурата, изградбата, за Африка, Азија,Југославија, Садам Хусеин, за „Енергопроект“.Ова е приказна за една голема кариера, воедно големо претпријатие, во една големазамја. Ова е приказна за архитектот ЗоранБојовиќ.

м-р Ѓорѓе јокИЌдипл. инж. арх. (СРБИЈА)


Како ја гледате работата на архитектите денес воБелград во однос на времето кога вие работевте?n Мислам дека е потешко. Кога работев и бев на врвот накариерата, Југославија беше отворена земја, ние секадебевме со задоволство примани и ценети. За архитектот емногу важно да има комуникација, и не само да следи што сеслучува во светот туку и да учествува во тоа, преку конкурси,конкуренција, да ги испроба своите сили. Нам 20 години,заради санкциите, ни беа недостапни новите материјали итехнологии, неможноста да се комуницира, и ние останавмепокуси за 20 години. Затоа на младите луѓе денес им епотешко, дури иако се информирате, денес постои Интернет,тоа не е тоа. Архитектурата мора да се почувствува и да седоживее на самото место. Во она време, кога ние работевме,бевме на исто ниво со остатокот на светот. После санкциитение тргнавме надолу, додека светот со стравични чекориодеше нанапред, заради новите материјали и можностите воинвестиции. Прв беше Калатрава, па Норман Фостер кој сèуште е доста класичен, има некоја поздрава логика и повеќее на земја, отколку Заха Хадид со својот деконструктивизам.Сеедно, и двата пристапи се вредни внимание. Денес еможно сè да се направи, нема ограничувања, особено соразвојот на нанотехнологијата и поликарбонатите што сèповеќе се користат во градежништвото. Не постои формакоја не може да се направи.

Како гледате денес на компанијата „енергопроект“,имајќи предвид дека целиот работен век го поминавтетаму?n Знаете како, целиот живот работев во таа компанија, и соправо ја сметам за свое чедо. Јас го создавав„Енергопроект“, дојдов во таа компанија 10 години понејзиното основање, баш во она време кога „Енергопроект“почна повеќе со архитектонски проекти отколку соинженерски. Компанијата го достигна врвот, ние бевме шести

на листата на Financial Times по обемот на работа, и многуценета градежна компанија која немаше конкуренти восветот. Кога ние конкуриравме на јавни лицитации,Американците се откажуваа, а Германците гледаа да ни сеприклучат како подизведувачи, што беше чест случај.

Кога тргнавте во африка? Колку е значајно за младархитект да работи на проекти во далечни земји?n Првото заминување во Африка беше во 1968 година воЗамбија. Меѓутоа пред тоа бев во Камбоџа, почнав во Азија изавршив практично со Азија. Мислам дека без заминување насамото место не може ништо добро да се направи. Имашеобиди да се работат проекти за далечни земји кои воопштоне се познаваат, и тоа често не успеваше. Јас секогашзаминував на самото место и се запознавав со средината,историјата, луѓето, со нивниот живот и традицијата вопоширока смисла. Резултатот од сето тоа се моите дела коисекогаш беа добро примени и добро направени. Архитектотне проектира заради себе, тој работи за некого и мора дазапознае за кого работи. Јас секогаш имав убави спомени, исекогаш бев убаво примен. На пример во Камбоџа, во тааземја влегов на црвен тепих. Тоа ми беше првото заминувањево странство. Луѓето ме прифатија, веројатно затоа што сумод Југославија, во тоа време имавме убави односи со целсвет, посебно се земјите од третиот свет.

Кое е вашето најзначајно дело?n Имам две, и тешко ми е да се одлучам на кое да дадампредност. Секако, едно е Саемот во Лагос, тоа дело на крајго откри и Рем Колхас, а другото дело е реконструкција наулица во Багдад, тоа е развоен програм на една одцентралните багдадски улици. Животот во Ирак беше мошнеубав, навистина јас повеќе работев отколку што ги користевблагодетите. Но може да се каже дека беше величествено,посебно Багдад кој го сметаат за татко на градовите, тоабеше неверојатно, тука е сконцентрирана целата историја, од

Развојна програма,на улицатаАл кулафа, Багдад

интервју


создавањето на светот до денес. Тука човек се чувствува,можеби звучи смешно, но јас во еден момент се почувствувавкако да сум бил доле во „Рајот“, по нивното предание тоа едолината Шателараба настаната од реките Тигар и Еуфрат,тука бил рајот и оттука Ева и Адам биле протерани, и тукадоживеав како да сум бил веќе тука. Тоа е толку импресивна исугестивна средина, тоа не може да се доживее ниту од книгиниту од телевизија, тоа мора таму да се доживее.

има ли некоја земја која ви е посебно драга?n Сите земји се убави, најубава е мојата, а Камбоџа за менебеше откровение, друга планета, друга култура сосемапоинаква од нашата, ја поминав цела Камбоџа. Перу е многуубав со спомениците од времето на Инките, како карпите надКуска од 40 тони кои ги влечеле од 40 колометри далечина.Тоа остава незаборавни впечатоци и ве инспирира во тоаистражување и размислување.

работевте на подземната железничка станица „Вуковспоменик“?n „Вуковиот споменик“ имаше доста проблеми во изведбата,посебно од проектантска гледна точка, урбанистичкиотпроект беше мошне круто замислен. Требаше да се заврши

таа ситница, а тоа никако не можеше да се реши бидејќиурбанистот беше многу „тврд“ и не сакаше да попушти. Јасбев задолжен за тоа, веројатно затоа што главниот инженерЖика Димитријевиќ ме познаваше од другите проекти, какоЛагос и Багдад. Јас го направив идејниот проект. Тоа бешемини конкурс - француската фирма „Софрети“, познатафирма за подземна градба, парискиот метро, ЦИП и„Енергопроект“. Јас бев ослободен од влијанието и дома гоизработив решението, воведов ново ниво, го подигнавпешачкото ниво од возниот сообраќај и така овозможивподобро движење.

Како некој што работел на таков проект, како гледате напроектот лесен шински метро во Белград?n Јас работев во екипата што ја водеше архитектот БранаЈовин, кој работеше на проектот „белградски метро“.Еднаш одевме на турнеја по сите тие европски метроа истаници, во Виена, Минхен, Париз, Лондон. Тоа бешенезаборавен пат. Јас мислам дека тоа е негов најдобарурбанистички проект кој Белград некогаш го имал одсообраќајна гледна точка, особено таа концепција наметро. Тој „лесен метро“ е недефинирана работа, дали ќебиде или не?

Меѓународенсаем воЛагос,Нигерија

интервју


Го споменавте рем Колхас, имавте ли контакти со него?n Работеше како професор на Харвард. За да ја напишеисторијата на Лагос во 60-тите и 70-тите години, отиде тамуда го запознае, каде и го сними филмот што го прикажувахаосот од тој град. Тогаш го откри Саемот, му се допадна. Сесовпадна во исто време да биде завршен и „Помпиду“ воПариз, кога за прославата на 30-годишнината на центарот поеден архитект доби еден ден предавање, и тогаш Рем Колхасодржа предавање во кое го прикажа влијанието најугословенските архитекти во земјите на неврзаните. Сераспрашал кој го работел тој саем, и кога му рекле дека тоа е„Енергопроект“, тој тоа го поврзал со односот на Југославијаи земјите од третиот свет. Раскажуваше за пренесувањето нанашите искуства во новата средина. Ги прикажа моитеобјекти во Дубаи и заврши со Саемот во Лагос.

Вие работевте на Блискиот исток, како гледате напроцесот на брендирање на тој простор и изградбата наградби кои имаат цел да го импресираат остатокот одсветот?n Самиот збор нај, нај, е егзибиционизам, а тоа не може дабиде некој што нема пари. Тие се навистина пребогати, затоашто имаат многу пари од нафтата што ја имаат во изобилство

и се трудат да направат своја земја најубава на светот.Меѓутоа, мислам дека тие објекти малку излегоа од онаарамка на функционалност. Еден ден сето тоа ќе биде празно,како и кај нас деловниот простор кој бесмислено се гради.Најдобар доказ е Буџ Калифа, која е практично отворена, аеден дел од кулата е затворен заради непочитување наприродните закони кои владеат. Човекот не може противприродата.

Каков бевте како студент?n Професорите беа „стара гарда“. Мој главен професорбеше Мате Бајлон. Во тоа време на факутетот беа професорикако Кашарија, најпознатиот математичар, браќата Крстиќ,Бошко Томиќ, тоа беа професори великани на нашатаархитектура. Бев вреден студент, спиев со проектите што гиработев. Дипломскиот испит, решение за железничкатастаница во Ниш, го најдов во сон. Го сонував решението иштом се пробудив го ставив на хартија за да не го заборавам.Довив десетка. Она што ме интересираше го работев доперфекција, а она што не ме интересираше помалку гоработев и успешно го завршував. Но бев добар студент, добиви награда, плакета за најдобар студент на генерацијата.Примери ми беа, пре сè, Ле Корбизје и Франк Лојд Рајт, макаршто секогаш не барав примери, јас ја создавав мојатаархитектура, ни тогаш никого не поддржував туку сам бараврешение во себе.

Во тоа време се градеше нов Белград, најголемиотурбанистички потфат некогаш во Белград, како вие гледатена тоа?n Тhe Architects Collaborating, групата на Валтер Гропиус добида работи еден дел на Багдад, кој требаше да биде подготвенза Самитот на неврзаните. Според нивните услови е извршенапромена на објектите за кои дури и Садам Хусеин видел деканешто не е во ред, тоа е еден преубав дел на градот. СадамХусеин го извадил од затвор познатиот архитект Рифат Чатаџи,кој како традиционален непријател на режимот бил во затвор,и му дал одврзани раце, и тој практично направил сè. Ниеистото го работевме на тој проект. Во Белград имаше еденсостанок со група Американци кои вршеа надзор, и тие нирекоа: „Знаеме дека тоа ќе го направиш добро, само те молимеда не биде како Нов Белград, немој тоа да ти биде пример“.Нив не им се допаѓаше Нов Белград. Тогаш беше направенконкурс за витализација на Нов Белград, на кој работеа иполски тимови, кои го работеа конкурсот за Нов Белград. Јасги пречекав на аеродром, и возејќи се кон градот наидовме наБлок 37, кој го работев јас, ме прашаа што е ова? Па вие баратеод нас како да го оздравите Нов Белград, па еве ви решение!Полјаците го видоа решението за ревитализација на НовБелград во Блокот 37, стопување на оној амбиент кој бешемногу ладен во тоа време. Тоа не е лоша архитектура, можебималку му недостасуваат придружни содржини, но тоа сега сепополнува.

имате ли некоја неостварена архитектонска желба?nПа не знам, работев се и сешто, почнувајќи од енергетскиобјекти, хидроелектрани, термоелектрани, дури и нуклеарниелектрани. Работев и на конкурс за палатата на Садам Хусеин,тука работев на вториот круг на конкурсот. Екипата ја водеше

Државен секретеријат Кано, Нигерија, комплексод 11 министерства

интервју


Тарик Авџеда, тој е роден белграѓанин. Сите архитекти коиработеа на тој конкурс добија аванс од Садам Хусеин да гообиколат светот и да ги посетат сличните згради. Никој неможеше да се откаже од конкурсот. Месец дена пред истекотна рокот, Тарик во Багдад го сретнал Рифат Чатаџи кој бешечлен на жирито. Го прашал како оди работата, а Тарик мурекол дека не оди никако и дека би сакал да се откаже. „Дане си полудел“, одговорил Рифат, „знаеш каков е Садам, одиво Белград и најди го архитектот Зоран Бојовиќ, тој ќе ти госработи конкурсот со својата екипа“. И така, тие дојдоа воБелград. Јас не смеев тоа да го работам во „Енергопроект“,кој веќе работеше на една варијанта за тој конкурс. Беше

некој конзорциум, „Гоша“, „Минел“ и „Енергопроект“. Гоповикав Пајо Круниќ и после месец дена го сработивме тојконкурс, ни од што направивме решение кое ја доби прватанаграда. А ги елиминиравме некои светски имиња како КензоТанге, Портогези и други. На варијантата со „Енергопроект“работеше еден багдадски архитект, не можам да се сетамкако се викаше. Тој ме повика за конкурс во Абу Даби и мирече: „кога ме победи за палатата, сработи ми го конкурсот,па да победиме“. Во прашање беше гросистички пазар воАбу Даби. Добивме прва награда, а тоа беше повод запонатамошна работа. Покрај тоа, работевме на конкурс задржавната џамија во Багдад, на тоа работеше истата екипакако и за палатата на Хусеин. Добивме прва награда, такабарем ни рекоа, бидејќи сè се одвиваше во време наизбувнувањето на Заливската војна, така што резултатитеникогаш не се објавија. Тоа ни го кажа Рифат Чатаџи којбеше член на жирито. Резиденцијата на Садам Хусеинникогаш не беше изградена.

работевте и на проектот за реконструкција на музејотна современа уметност во Белград, можете ли нештоповеќе да ни кажете за тоа?n Тоа е, не само како музеј туку како објект, совршенствона српската архитектура. И ден-денес. Пред некој ден меповика брат ми, кој често се шета низ Калемегдан, и мирече дека изгледа фантастично кога е осветлен. Тојпроект го работеа Иван Антиќ и Иванка Распоповиќ, какопроектот така и проектот за реконструкција. Меѓутоа,смрта го покоси Иван Антиќ, и тоа остана недоречено.Тогаш ме повика директорката на музејот. Јас се трудев,всушност целата екипа, максимално да ја испочитувамеоригиналноста на целото дело, чистотата на оној кристал.Објектот остана ист. Имавме проблем со инсталациите,особено во музејот постојат проблеми заради современитебарања на музеолошките поставки. За да можат да севршат размени на поставките, условите мора да сеисполнат, заради луѓето и експонатите. Ние се трудевме данаправиме добра клима и да заштитиме од ултравиолетовизраци, да заштитиме од сите други извори.Трафостаницата беше во непосредна близина на депотосо слики. Тоа го преместивме. Куќичката каде што некогашбил станот на домарот, веќе не беше потребна бидејќисега сè е компјутерски. Таму се сместени итрафостаницата и компресорите и коморите заклиматизација. Сето тоа да беше направено во еден здив,би било многу подобро. Сега таму пропаѓаат машини икомпресори затоа што не работат. А кога ќе биде сèнаправено не се знае.

на крајот од интервјуто, архитектот Бојовиќ додаде:n Интересно е што се однесува до Македонија, ситерепублики на бивша Југославија ги вклучував, посебно наСаемот во Лагос. Алуминиумот ми го работеше „Алумина“од Скопје, и имавме многу добра соработка. Нашатаекономија беше доста вклучена, од Хрватска ги работеагенераторите од „Торпедо“ - Ријека, „Раде Кончар“трансформаторите, завесите од „Индуплати“ од Словенија.Ентериерот на Саемот во Лагос го работеше ЉиљанаБојовиќ, тоа беше проект од 60.000 м2 и сама гоиспроектира, со една мала група, еден беше техничар адруг приучен. Во исто време водеа и надзор и работилница.Така се работеше некогаш. n

Катарина КрСтиќ, одделение за уметничка документација мСу, Белград

Сакавме да ја покажеме архитектурата на Зоран Бојовиќ низконтекстуализација на приказната за архитектот и времето во коеработел и создавал, тоа се 60-тите и 70-тите годините. Сесконцентриравме на четири големи проекти, кои се преклопуваат сонеговата работа во „Енергопроект“. Првите два проекти се Генераленурбанистички план за седум градови на државата Кано (Нигерија) иДржавен секретаријат на Кано (Нигерија) - комплекс од 11 министерства,на кој Бојовиќ работел во тимот на Милица Штериќ. Тука сакавме дараскажеме класична приказна за тоа колку Зоран ја почитувалтрадицијата на која наидувал во тие земји. Тоа подоцна се одразило надругите проекти, како Саемот во Лагос, со една кружна линија. Зоранвели: „Во Африка се е кружно, се е нежно и обло“. Другите два проектисе Меѓународниот саем во Лагос (Нигерија) и Ал кулафа – развојнапрограма на улицата Ал кулафа во Багдад (Ирак). Тоа се огромнипроекти кои се изведувале во краток временски рок. Архитектот ги воделовие многу комплексни проекти и сè морало да биде вклопено. Целатаизложба се вика „Три точки на потпирка“ бидејќи целата структура воЛагос е составена во хексагон, систем од триаголни плочи. Посебенсегмент на изложбата е наречен „Инфраструктура за иднината“, тукасакавме да покажеме како денеска изгледаат тие проекти. Како тиепроекти продолжиле со иста линија на размислување кога Зоран тоа гоработел. Покажавме како тоа изгледало во 2002 година кога Рем Колхасбил таму, и како тие проекти изгледаат денес, во 2012 година.

како настана изложбата „три точкина потпирка“?


7

инфозаписи

Б

www.geze.com



Сан Сити - рај од луксуз и кич

Кога патувате низ Јужна Африка,постои место кое не смеете даго пропуштите и да го посетите.Во прашање е Сан Сити,уникатен комплекс за одмор изабава, кој го содржиафриканскиот дух, и не

наликува на ниту еден друг туристички центар восветот. Местото е изградено да наликува како делод нечија фантазија која станала реалност, иместо каде што секоја ваша желба за релаксацијаќе биде исполнета.

Сан Сити официјално е отворен во 1979година, лоциран е во непосредна близина наПреториа и Јоханесбург, и веднаш со својатапромоција станал популарна викенд дестинација,бидејќи само на тоа место за време наапартхејдот било јавно дозволено коцкање. Сепростира на површина од 64.28 км2, а привлекуваоколу 25.000 луѓе на ден. Со текот на годините,Сан Сити станало и одлично место за одржувањена концерти на светски познати пејачки имиња,почнувајќи од Френк Синатра, Елтон Џон, ХулиоИглесиас, потоа Тина Тарнер, „Роксет“, а во текотна мојата посета, имаше закачени плакати кои гонајавуваа скорешниот концерт на Мајкл Бубле. Вопоследните неколку години ова место е домаќини на изборот за Мис на светот, а во текот на 70-тите години од минатиот век се одржувале иважни бокс мечеви во тешка категорија. И покрајсите овие настани кои се случуваат во текот нацелата година, сепак главната задача на Сан Ситие да понуди незаборавен одмор на секојпосетител во еден од своите несекојдневнихотели. Ресортот содржи четири хотели одсветска класа: „Сан Сити“, „Каскади“, „Кабанас" и„Палата на изгубениот град“.

„палата на изГуБениот Град“ Овој хотел наликува на древна кралскарезиденција. Уште при влезната партија накомплексот се забележува вовед во луксузот штове очекува во Сан Сити. Ве пречекува огромнафонтана со скулптури на диви животни, а ваквискулптури има скоро на секој чекор вовнатрешноста на хотелот. Најчесто се скулптурина дивите животни, кои спаѓаат во голематапетка: лав, слон, носорог, бафало и леопард.Тимот што го работел овој грандиозен објект билсоочен со предизвикот да создаде оригиналенлуксузен хотел со богатство од детали, убавоспоени со светот на фантазија од водопади иџунгла атракции. Сето ова требало да биде

Уникатен комплекс за одмори забава кој го содржиафриканскиот дух и неналикува на ниту еден другтуристички центар во светот

александра петровскадипл.инж.арх.



завршено за помалку од 36 месеци. Првиотвпечаток кога ќе се стапне во оваа палата, ебогатството од детали и неверојатните размери.Но, иако палатата е со грандиозни размери и намоменти изгледа како некогашните египетскихрамови, содржи топлина која не ви дозволува дасе почувствувате како микроскопско суштествоизгубено во огромно пространство. Звукот наводата од водопадите, што ја опкружуваат целатапалата, ве опушта и води кон откривање напространство со ресторани, езерца и базен, аако пристигнете во 17 часот, можете даприсуствувате на чајанка т.н. „хигх теа“ воКристалната сала, каде што ќе бидете послужени

со чај, кафе и егзотични колачи. Кристалнатасала се вклопува во целиот луксузен и намоменти кич впечаток, плени со својот раскош одбезброј златни детали, природно осветлувањеизведено со огромни прозорци по целавертикала и едноставен кожен, удобен мебел, аво средина на салата се наоѓа огромна фонтанана која водата и извира преку масивни скулптурина слонови. Во овој и во останатите објекти сечувствува влијание на европскатасофистицираност, но во еден чуден спој соафричката култура и архитектура, со што седобива единствен спој на две наизглед неспоивикултури и архитектури. Палатата ераспространета на површина од 68 хектари ирасполага со 350 соби и 21 апартман, шестресторани, базен со олимписки димензии, спа ифитнес центар, аква парк, две игралишта за голфсо по 18 дупки, конференциски центар, 20простории за состаноци, аудиториум за 500посетители и казино од 50.000 м2. Аква паркот енајсовремен аква парк во Јужна Африка, познати како „Долина на брановите“, во кој доминираголема лагуна со машина за правење на брановиспособна за генерирање на 1,8 метарскибранови на секои 90 минути и уште многутобогански атракции и реквизити својствени занајсовремен аква парк.

„Сан Сити“Хотелот „Сан Сити“ е хедонистичкото срце наСан Сити. Плени со гламур и софистицираност.И овој објект е исполнет со смели дизајнерскиаспекти и е драматичен, несекојдневенамбиент, впрочем како и сè во Сан Сити.Централниот дел е изведен како џунгла од бујнозеленило, каскадни водопади и слот машини.Погледот на хотелот е насочен кон прекрасенпејзаж од градини и пена-базен. Содржи 340соби, кои се ориентирани кон голф теренот иликон базенот. Располага со ресторани за сечијвкус, како што се рестораните со азиска кујна,со традиционалната африканска кујна и

ресторан, каде што се среќаваат вкусовите одСевер и Југ.

„КаСКади“Ова е уште еден грандиозен објект во Сан Сити,каде што доминира опуштена атмосфера.Сместен меѓу бујни тропски шуми, кои се дом натропски птици и водопади, „Каскади“ е елегантенхотел за софистициран вкус. Самото име нахотелот кажува дека неговите катни нивоа секаскадно распоредени, а сите 243 соби имаатспектакуларен поглед кон градината, голфтеренот и зелените ридови, кои се наоѓаат вонепосредна близина на комплексот.

„КаБанаС“Хотел „Кабанас“ е фамилијарен хотел, со големброј на езера, голф терен и казина. Изграден е воповеќе блокови кои содржат вкупно 380 соби,весело декорирани со живописни бои. Воглавната зграда се наоѓа рецепцијата, додекасобите се распространети во блокови, кои сешират низ огромната основа на хотелот, а предсекој блок се простираат зелени тревници.Рестораните нудат појадок и ручек на отворенопатио, каде што се ужива во незаборавна глеткана раскошната природа. Најчесто опишан идоживеан како еден од најпознатите,најневеројатните и во голема мера бизарнизабавни комплекси во светот, Сан Сити е местокое треба да се посети, да се впие целосно тааимпресивна, несекојдневна архитектура со достакич елементи и прекрасно уредени зелениповршини, симулирани земјотреси на мост, кој гочува колонада од фигури на слонови воприродна големина, прекрасна природараспространета во џунгла сфери, огромни казинаи одлични голф терени. Еднакво е атрактивен ипреку ден и навечер, кога целиот комплекс еосветлен со илјадници сијалици, едноставно тоае глетка која восхитува. И навистина, за Сан Ситиедна слика кажува 1000 зборови, а чувството дасе доживее сево ова во живо е бесценето. n

Хотел „Каскади“ Хотел „Сан Сити“

арх. инфо


Објект: административен и трговски комплекс „Galaxy Soho“Архитектонско студио: Zaha Hadid ArchitectsЛокација: Сохо, пекинг, кина

Проектот за објектот Galaxy Soho, сместен во централното јадро на градот Пекинг, опфаќа330.000 м2 администрација, трговски и забавни содржини, комплекс кој би станалинтегрален дел од животот на градот, инспириран од гигантските размери на градот.Архитектонската композиција претставува склоп од пет континуирани и циркуларниволумени, кои се одвоени едни од други, а поврзани преку развлечени мостовски структури.Волумените се адаптираат меѓусебно во сите насоки, генерирајќи панорамска архитектурабез појава на агли, ниту нагли транзиции кои би ја прекинале флуидноста на формалнатакомпозиција. Атриумите што се појавуваат во внатрешноста претставуваат рефлексија натрадиционалната кинеска архитектура, каде што тие креираат еден затворен свет наконтинуирани отворени простори. Во овој случај, архитектурата не претставува композицијана ригидни блокови, туку напротив, таа е дефинирана од волумени кои се соединуваат за дакреираат свет на континуирана меѓусебна адаптација и флуидно движење низ секој одобјектите. Променливите платоа во однос на дизајнот влијаат на начин што генерираатдлабоко чувство на обвиткување. Како што корисниците навлегуваат се подлабоко вообјектите, откриваат и доживуваат интимни простори кои ја следат истата кохерентна логикана континуираната флуидност. Во пониските три нивоа на комплексот се сместени јавнисодржини, додека пак нивоата над нив се дефинирани како работни простори за кластерина иновативен бизнис. Највисокото ниво на комплексот е предодредено за барови,ресторани и кафетерии кои располагаат со визури долж една од најдолгите авении воградот.

Објект: резиденцијален објект „Pit house“ Архитектонско студио: UID ArchitectsЛокација: окајама, јапонија

Проектиран од архитектот Keisuke Maeda, овојобјект се простира на каскаден планински рид,со текот на времето развиен во резиденцијалнанаселба. Ситуирањето на објектот во однос наопркужувањето дефинира нови архитектонскиуслови во средината, каде визурите сеотворени кон север и нивото на приземјето сенаоѓа на еден метар над нивото на колскатаулица. Проектантите на објектот доаѓаат досоздавање на една „жива“ форма, која гоасимилира екстериерот како површина натеренот на терасата, како опкружување наоградите и ѕидовите на соседните дворови икуќи, резиденции кои се простираат должридот, како и оние во далечината. Волуменот еобликуван преку шест различнинивоа/површини вклучувајќи и една кружнаповршина, создадена преку ископување наповршината, додека сите заедно се поврзанипреку бетонско цилиндрично јадро поставеново центарот на објектот. Потоа, деликатните,динамично мултиплицирани витки столбови коиги придржуваат делумно „лебдечките“платформи дефинираат варијабилниеднособни простори со различни содржини.Природата и архитектурата креираатекстензивна релација заедно креирајќиваријации на површини.

Објект: павилјон „Puur“Архитектонско студио: Emma ArchitectenЛокација: амстердам, холандија

Идејата за новиот план за основата на павилјонот „Puur“ произлегува од„отпечатоците“ на некогашниот објект, кој постоел на истата локација, т.е.воено засолниште кое претставувало составен дел од тврдината Diemerdam,едно од двете крајбрежни утврдувања на градот Амстердам, денес заштитеникако културно богатство. Основната инспирација за обликување на павилјонотпотекнува од извиените форми на пејзажното обликување, така што седобиваат брановидни, криви, дрвени ѕидови кои се обвиваат во различнинасоки, на некои места поинтирајќи кон земјата, на други точки, пак, коннебото. Желбата на архитектите, создатели на ова дело, е кај секој што ќе гопосети и доживее објектот да се пробуди чувство на конфузија за тоа кога билобјектот изграден, дали претставува дел од иднината или, пак, од минатото. Зада се постигне посакуваната конфузија и енигма, неопходно е објектот дасодржи малку или пак воопшто архитектонски специфики и референци.Прозорецот или вратата на пример, најчесто отсликуваат специфичен периодна архитектонското поимување и перципирање кое би можело да го олеснипроцесот на погодување на годината на изградба. Наместо пробудувањето наедна архитектонска интрига, добиена е безвремена креација која неминовнопроизлегува од природната, пејзажна слика.

арх. инфо


Подготви: андреа јамакоска

Објект: Archway Studios - прототип на просторза живеење и работаАрхитектонско студио: Undercurrent Architects Локација: лондон, велика британија

Archway Studios претставува нов концепт наорганизација - комбинација на простор заживеење и работа, вградени во лондонскиотвијадукт на железницата од 19 век. Проектотфункционира со стремежот за постоење на еден„притаен“ внатрешен град, позициониран доиндустриската зона од едната страна нажелезничката линија, и изложен напредизвикувачкиот дизајн што го опфаќаопкружувањето од другата страна на пругата.Доминантната структура на Викторијанскиотвијадукт ги разделува населбите во градоткреирајќи коридори на конфликт соединетипомеѓу себе преку индустриска примена наконструктивните лаци. Концептот Archway Studiosзазема дел од вијадуктот дефинирајќи засводенаработилница, преку атриум поврзана сорезиденцијалната ниша. Дизајнот е реализиранпреку постигнатиот контраст помеѓу збиеноста идлабокиот израз на лаците и витките отворенипростори на атриумот и нишите. Земајќи гоопкружувањето како уникатен предизвик во односна одржувањето на состојбата на објектот, заизградба на конструкцијата т.е. школката наобјектот се применети стари, „истрошени“, ноиздржливи материјали кои се претопуваат воиндустриската средина. Уникатниот дизајн наобјектот како и неговиот несекојдневен израз, муовозможуваат да се истакне и покрај можноста заинфериоризираност од околните заедници. Какоеден од десетте илјади лаци, кои ги сецираатнаселбите низ Лондон, овој прототип претставувамодел кој би можел да се адаптира заради широкаопштествена бенефиција и регенерација.

Објект: резиденцијален објект „Breeze“Архитектонско студио: ARTechnic ArchitectsЛокација: токио, јапонија

Лоциран во тивка, пријатна резиденцијална населба која во минатиотвек претставувала дом на значајни личности од јапонската политичкасцена, објектот беспрекорно го шири својот рамнодушен израз,претставувајќи несекојдневен фокус. Во потрагата да се реализирадело кое се интегрира во постоечката слика, завршувајќи какоструктура на статус кво за минувачите, архитектите дошле до потребаза креирање на ентериерна обвивка, која целосно ќе отскокнува одстандардите на архитектонскиот лексикон. Идејата цели кон отворенпростор кој е во тотален контраст во однос на претходно доживеанатаатмосфера, и кон креирање на ефект на приватна плажа, затворена искриена од монументалноста на карпите. Простор кој би функциониралкако засолниште за индивидуален одмор и релаксација, како идеално„приватно засолниште во срцето на градот“.

експерт


Влезниот дел со рецепција

На 26 октомври 2012 година, Комисијата за иднидомови (Future Homes Commission) го објависвојот извештај за квалитетот на новоизграденитестанбени објекти во земјата под името „Изградбана домови и заедници кои ѝ се потребни наБританија“. Во извештајот се „повикува“ нареволуција во однос на обемот, квалитетот и

финансирањето на изградбата на станбени единици во земјата, асо цел да се задоволат станбените потреби на растечкото иподложно на промени население. Дали случајно или намерноовој извештај беше објавен на 95 години и еден ден од почетокотна Октомвриската револуција во Русија, во далечната 1917 година,во земја, Обединетото Кралство, каде зборот „револуција“вообичаено е резервиран за некоја далечна егзотична земја, а водомашниот контекст скоро исклучиво се користи во однос на„индустриската револуција“.

Работата на извештајот беше иницирана од страна наКралскиот институт на британските архитекти во септември 2011година, а била доверена на независна еминентна комисија восостав: Сер Џон Банхам (Sir John Banham, претседавач на низауспешни водечки британски компании во последните 20 години),Дама Мевис МакДоналд (Dame Mavis McDonald, надворешен члени заменик претседател на Советот на Универзитетот во Кембриџ, ичлен на одборот на Фондацијата и станбената организација наЏозеф Роунтри, Joseph Rowntree Foundation and Housing Trust),Роџер Греиф (Roger Graef OBE, криминолог и автор на бројнифилмови за градовите и архитектурата) и Кејт Фокнер (KateFaulkner, аналитичар и коментатор во доменот на недвижностите).Задачата на комисијата била да направи препораки во однос на:проектирањето на внатрешноста на домовите; проектирањето налокалните заедници; станбениот пазар; и финансирањето ифинансиската достапност. Во рамките на истражувањетокомисијата спровела детални консултации со станбениот сектор,локалните власти, институционалните инвеститори и јавноста, а соцел да ги идентификува практичните решенија коишто можат дасе реализираат, а кои би придонеле да се надмине станбенатакриза во земјата.

Според комисијата, предизвикот на ова истражувањепроизлегувал не само од определбата да се зголеми бројот иквалитетот на домови кои ќе се градат во иднина, туку и да серазвијат заедници кои ќе го подобрат квалитетот на живеење, како

за новитетака и за постојните станари во

постоечките соседни заедници, при што овие определби треба дасе реализираат без дополнителни инвестиции од страна надржавата.

Во своите заклучоци комисијата јасно истакнува декастанбената криза во земјата може да се надмине со одлучнаакција на сите субјекти вклучени во процесот и дека воОбединетото Кралство постои капацитет да се изградат доволенброј квалитетни домови кои ќе ги задоволат растечките потребиза домување. Комисијата смета дека ваквките определби можат дасе реализираат и во време на сложени економски услови. Во таанасока тие идентифицирале практични чекори преку чијаштоимплементација би се создал циклус на инвестиции, изградба ипрофит кој може значително да го подобри економскиот пораство земјата. За Комисијата, правилната инвестиција на средства ќесоздаде социјално и економски одржливи заедници кои ќесоздадат наследство од домови преку кои ќе се подобриквалитетот на живот на идните генерации.

За реализацијата на овие определби неопходно е лидерствокое локалните власти, компании, професионални организации и

Дали е на повидок британскастанбена револуција?

Од финансирање на станбената изградба со средстваод пензиските фондови на вработените во локалнитевласти до изградба на одржливи домови и заеднициза потребите на сегашните и идните генерации

д-р владимир Б. ладИнскИ, дипл.инж.арх. (велика Британија)

британСки иСкуСтва

С п о в

владата ќе мора поединечно да го искажат преку преземањетона потребните акции, при што е неопходно да се смени не самоодносот кон потрошувачите и заедниците, туку и да се подобратпроектите за домовите. Исто така ќе биде неопходно локалнитезаедници, коишто честопати се спротивставуваат на изградбатана нови објекти во нивното опкружување, да ги земат предвид ипошироките социјални и економски придобивки од станбенатаизградба.

Според Комисијата, локалните власти ќе имаат клучна улогаво овој процес, не само заради тоа што тие имаат односи созаедницата, овластувања и материјални средства да обезбедатреализација на одржливи и побарувани заедници, туку и зарадитоа што пензискиот фонд на локалните власти треба да гопридвижи целиот овој процес преку создавање на Фонд залокална станбена изградба со буџет од 10 милијадри фунти(околу 12 милијарди евра), од кои ќе се стекнат со придобивки инеговите инвеститори, и локалната заедница и економијата наземјата. Комисијата смета дека доколку постојат заедници вокои може да се инвестира, тогаш ќе постои подготвеност кајдомашните и меѓународните инвеститори за инвестирање вонови станбени единици за изнајмување во ОбединетотоКралство.

Комисијата истакнува дека можноста да се создаде еденпозитивен циклус е наполно реална. Циклус во кој инвестицијатана локалната власт во заедницата ќе резултира во подоброиспроектирани домови за изнајмување и подобри инвестиционидобивки за нивните пензиски фондови со намалени трошоци заданочните обврзници. Ова ќе овозможи поголем избор задомување и подобри проекти на станбените единици запродажба, а тоа ќе генерира локален економски раст кој, пак, ќепромовира дополнителни инвестиции и еден многу поодржливпроцес, со одлични придобивки за економијата.

Клучните препораки на Комисијата кои произлегуваат од овојизвештај се:

- секоја година за три пати да се зголеми бројот нановоизградените домови;

- да се формира нов независно управуван Фонд за локалнастанбена изградба со буџет од 10 милијадри фунти;

- да се посвети поголемо внимание на проектирањето на ситенови домови;

- станбениот пазар повеќе да биде ориентиран кон барањатана потрошувачите;

- локалните власти да ја преземат водечката улога во овојпроцес.

Според претседателот на Кралскиот институт на британскитеархитекти, Анџела Брејди (Angela Brady), „Препораките наКомисијата за идни домови дава одлична појдовна платформаза реализација на радикално подобрен станбен пазар.Кралскиот институт на британските архитекти особено јаподдржува јасно искажаната важност за потребата, домовитешто ги градиме денес да ги задоволат потребите на сегашнитекупувачи и да одговараат за идните генерации. Овој извештајнуди најсеопфатна слика за сегашната станбена криза и нудиодредени едноставни решенија кои, со здружени сили, ќерезултираат во подобро домување. Ние ја поддржувамепотребата од подобра соработка помеѓу сите субјекти вклучениво процесот на реализација на домувањето во ОбединетотоКралство и ќе ги разгледаме во детали специфичните препоракина Комисијата за да ја обезбедиме нашата активна улога во оваастанбена револуција“. n

експерт



50 ПОРТА3

SITEoPS® - Софтвер за оптимизација на граДежни локации

Извлекување максимум уштево раните фази на планирање

Пред неколку години, настраниците за Технологијана списаниево, можевтеда прочитате воведентекст за SITEOPS® - еднамалку необична, ноисклучително корисна

апликација. Денес, таа се чини успешно гоминува најтешкиот тест - времето. А времетопокажува дека популарноста на апликацијатаекспресно расте. На хартија, сите аспектиодат во прилог на успешна иднина: напреденсофтверски алгоритам за оптимизација кој гикористи предностите на хардверските исофтверски достигнувања како што еупотребата на напредните интернет-

технологии.SITEOPS® е софтверска апликација за

оптимизација на концептуални решенија, којаим овозможува на градежните инженери,архитектите и пејзажните архитекти да гоизвлечат максимумот од една локација уштево раните фази на планирање. Ако подмаксимум од една локација подразбираменегова поголема и подобра искористеност иефикасност, како и редукција на трошоцитеза доведување на локацијата/теренот восоодветна форма, тогаш е јасно зошто ова еособено препорачлива алатка. Во голем бројслучаи, трошоците за градежнитеинтервенции на локацијата, како што сеископите и наспипувањата, нивелирањето,

SITEOPS® е патентиран, револуционерен софтвер заоптимизација на градежни локации во сопственост наамериканската BLUERIDGE Analytics®. Има широка употреба за:изработка на економски студии, развој на инфраструктурнипроекти, административни, деловни и станбени објекти,индустриски комплекси, транспортни објекти, депонии ипречистителни станици итн. трајче стојанов

дипл.инж.арх.



асфалтирањето и бетонирањето, и воопштоуредувањето на просторот, можат да бидатисклучително неповолни. И додека цел тимархитекти, инженери и геодети работат сонедели, за преку проби да стигнат до некаквиоптимизирани решенија, SITEOPS® тоа гоправи за минути.

Како функционира? SITEOPS® е Software-as-a-Service (SaaS) алатка, што значи дека непостои инсталационо цеде, туку едноставнодо софтверот пристапувате преку Интернет иинтернет-пребарувач со логирање наwww.siteops.com/login. По логирањето намониторот се појавува модулот SITEOPS®Layout што е основа за која било операцијаво програмата. Покрај Layout, постојат имодулите Grading and Piping, Swept PathAnalysis и Topo Import.

SITEOPS® Layout е основен модул за 2Dконцептуален дизајн кој овозможува употребана готови, параметрични елементи запоставување на објекти, паркинзи,сообраќајници, пешачки патеки, зеленила идруго на локацијата. Елементите се меѓусебноповрзани, па промената на еден елемент серефлектира на другите. На тој начин, воисклучително кратко време на проектантот мусе нуди опција за тестирање на решенијата наначин „што ако?“. Низ низа едноставничекори, програмот ни дава 2Д и 3Д модел, нои датабаза на битни податоци кои понатамуможат да се пренесат како dwg, landXML, pdfи xcl формат. Модулот SITEOPS® Grading andPiping е опционен додаток кој врши анализиза ископите и насипите и канализационитесистеми на локацијата. Преку употреба наготови параметрични елементи, локацијатаобработена во претходниот модул сеанализира на второ ниво, при што какорезултат се добиваат масите предвидени заископ и насип, должина, нагиб и капацитет на

канализационите системи и многу другиподатоци. Модулот SITEOPS® Swept PathAnalysis врши симулации на движењата навозилата по проектираните сообраќајници,проверувајќи дали тие се функционални вооднос на патеката на движење, радиусите накривините и слично. На располагање седадени готови модели на најразлични типовина возила. Модулот Topo Import гиобезбедува квалитетните топографскиподатоци за локацијата (преземени од UnitedStates Geological Survey). Корисникот можеедноставно да ја внесе адресата налокацијата (важи само за САД) и модулотведнаш ги обезбедува топографскитеподатоци во вид на мапа во боја, соназначени дата на снимање, резолуција. Такадобиената мапа автоматски се прикажува и во3д моделот. Логично, како одличнаконцептуална алатка, SITEOPS® се поврзувасо уште една одлична концептуална алатка -

SketchUp. Со ова, добиените 3д моделиможат дополнително да се развиваат, но и дасе дообработат за да се добијат квалитетни3д рендери.

Демонстративните видеа за SITEOPS®прикажани на веб страницата на апликацијата(www.siteops.com), но и на видео сервисотYoutube никого не оставаат рамнодушен. Запомалку од дваесетина минути, корисникотможе да разработи најповолно решение заедна локација, а на крај истото може да гопрефрли во некој од CAD апликациите илипак да добие фото-реалистични рендери.Задоволството за почеток чини околу 3.000долари годишно за една лиценца која можеда се користи преку различни компјутери.Поради SaaS платформата, корисникотсекогаш работи на најновата верзија напрограмот. Вообичано, SITEOPS® сенадградува на неколку месеци. За да можеоптимално да се користи, системскитепобарувања за компјутерот преку кој сепристапува до апликацијата, пожелно е даима повеќејадрен процесор, минимум 2 Гбработна меморија, оперативни системи наЛинукс или Виндоус (32 или 64 битен),широкопојасен Интернет и поновите верзиина интернет-прабарувачите. Доколку сепланира користење на SketchUp, тогаш епотребна неговата 8-ма или понова верзија.

SITEOPS® е патентиран, револуционеренсофтвер за оптимизација на градежнилокации во споственост на американскатаBLUERIDGE Analytics®. Програмата постои од2007 година и засега е во 6-тата верзија. Имаширока употреба за: изработка на економскистудии, развој на инфраструктурни проекти,административни, деловни и станбениобјекти, индустриски комплекси, транспортниобјекти, депонии и пречистителни станициитн. n

eкологија


интензивирани активноСтите за СпаС на приматите

Проширувањето начовековите населби,сечењето на шумите,рударството, болестите инелегалниот лов и трговија,ги ставија овие животни подзакана. Според некоиизвештаи, одредени видовимајмуни може да бидатистребени за еднагенерација. Но, споредпоследните истражувања,големите мајмуни се големииндикатори за светот во којживееме.

Опстанокот на големитемајмуни, клуч за човештвото?

Големите мајмуни ни нудатодговор на прашањетоколку е уништенприродниот свет, јапренесе деновиве порталотРТЦЦ (Responding toclimate change) изјавата на

Даглас Крес, водечки конзерватор одПартнерството за опстанок на големитемајмуни при Програмата за животнасредина на Обединетите нации (УНЕП).

„Работата е јасна. Преку спасување наголемите мајмуни, ние се спасуваме себеси. Тие се големи индикатори за светот вокој живееме и за светот што го создавамеза себе. Во текот на годините осознавме

дека ако некој крупен животински вид,како што е горилата, слонот илиносорогот, го извадиме од шумата или одекосистемот, тој систем се руши како кулаод карти. Не смееме да продолжиме да гитргаме овие животни од дивината состапка како досега зашто ризикувамешумите да се самоуништат. Но, кога овиекрупни животни ќе ги вратиме во дивинатагледаме дека шумските екосистемиприлично бргу закрепнуваат“, коментираКрес за порталот РТЦЦ.

Во светот постојат четири вида големимајмуни, шимпанза, горили и бонобоси коисе карактеристични за екваторијалнаАфрика и орангутани кои живеат во

југоисточна Азија. Но, проширувањето начовековите населби, сечењето на шумите,рударството, болестите и нелегалниот лови трговија ги ставија овие видови подзакана. Според некои извештаи, одреденивидови мајмуни може да бидат истребениза една генерација. Како што пренесуваРТЦЦ, во моментов за секое шимпанзо наовој свет има околу 20.000 луѓе, а Креспредупредува дека мајмуните и луѓето сево директен натпревар.

„На големите мајмуни им се потребнипотполно истите работи за да преживеат,истите области, истите живеалишта, истататемпература, истата храна. Сега сме водиректен натпревар со големите мајмуни.

сашо кузмановскИOрнгутан

Шимпанзо

eкологија


Не се сомневам дека ние ќе победиме вотој натпревар, но исто така мислам декаимаме и доволно свест да не ги избркамеод оваа планета“, вели Крес.

Орангутаните, според РТЦЦ, живеат насамо два индонезиски острови, Суматра иБорнео. Со растечкиот тренд со којшумите се претвораат во плантажи запалмино масло, бројот на овие мајмуни еопаднат на само 55.000 единки водивината. Во Африка, сечењето на шумитеи рударството ги загрозува горилите. Во

Нигерија, од овој вид во дивината живеатсамо 300 единки. За големите мајмуниогромен проблем е илегалната трговија.Крес предупредува дека стотици мајмунисекоја година се транспортираат одАфрика во Азија, главно во Кина и воВиетнам, како домашни миленици.

„Треба да бидеме доволно умни и даобезбедиме алтернативни живеалишта,одржливи модели и различни форми наисхрана за големите мајмуни“, заклучуваКрес, за РТЦЦ.

маЈмуните пред иСтреБуВањеНајблиските роднини на човекот,мајмуните, лемурите и другите примати сепред истребување и се потребни итнимерки за да се спречи тој процес, се веливо последниот извештај на приматолозитешто неодамна беше објавен воХајдерабад, Индија, на Конвенцијата наОбединетите нации за биолошкаразновидност.

На листата се наоѓаат девет видовимајмуни од Азија, шест од Мадагаскар, петод Африка и пет од американското тло.Зборувајќи за земјите, Мадагаскар сенаоѓа на врвот на листата со 25најзагрозени видови мајмуни, со шестзагрозени вида. Виетнам има 5,Индонезија - 3, Бразил - 2, а Кина,Колумбија, Брегот на Слоновата коска, ДРКонго, Еквадор, Екваторијална Гвинеја,Гана, Кенија, Перу, Шри Ланка, Танзанијаи Венецуела имаат по еден загрозен видна листата.

Лемурите од Мадагаскар сенајсериозно загрозени поради загубатана живеалиштата и нелегалниот лов.Најреткиот лемур Lepilemurseptentrionalis во дивината е застапен сосамо 19 единки.

Листата на 25 најзагрозени примати јасоставија приматолози кои со годиниработат на полето на заштитата намајмуните ширум светот. Според Црвенаталиста на загрозени видови наМеѓународната унија за конзервација наприродата (IUCN) од вкупно 633 видови иподвидови примати дури 54 отсто секласифицирани како загрозени соистребување. n

Горила

Според анализите ипроценките извршени одстрана на UNDP, 20% однајбогатите луѓе напланетата заработуваат80% од вкупниот светскиприход. За разлика од овојподаток, најсиромашните

20% од луѓето на нашата планета заработуваат1,4% од вкупниот светски приход. 75% од луѓетона светот живеат во земјите во развој, додекасамо 25% живеат во развиени земји.

Најголем дел од сиромашните луѓе живеат воЈужна Азија, Блискиот Исток и Африка. Воедно,овие земји се предводници во поглед и наразните видови на загадување. На пример, когастанува збор за аерозагадување, Азија со

испуштање на 250 mg/m3на прашина и ситничестички е убедлив светскилидер, со двојно поголемозагадување од светскиотпросек (120 mg/m3). Азија, истотака, го држи и првото место восветот кога станува збор за загадување навода, но во овој случај Азија има силнаконкуренција од Африка. Кога станува збор заодделни држави, Америка е светски лидер вопоглед на аерозагадување, но и во поглед нанеконтролираното трошење како на пари така ина ресурси. Во овој дел од светот се практикуват.н. општествен систем ,,throw away culture”. Содруги зборови – Америка не практикува ни „о“ ододржлив развој.

Одржливиот развој како концепт на кој битребало да се заснова иднината на целатапланета, првенствено претставува смена восвесноста на луѓето. Потребна е промена во

размислувањето, променаво поглед на нашитепотреби и барања. Наоваа наша планета има

простор за сите, вода ихрана за сите, има од сè за

секого. Но, порадипреголемите барања на луѓето,

животната средина се наоѓа во критичнасостојба, ресурсите се пред исцрпување,животните пред изумирање, шумите пред„бришење“, луѓето пред изумирање од глад,немање на соодветна хигиена, недостиг на питкавода, и сон за основно образование. l Денеска низ светот 1,3 милијарда луѓе живеат

со помалку од еден долар дневно!l Три милијарди (речиси половина свет) живеат со

помалку од два долари дневно (вклучувајќи ги ипретходните со помалку од еден долар на ден)!

l 1,3 милијарда луѓе немаат пристап до вода запиење!

l Две милијарди луѓе немаат пристапдо струја!l Три милијарди луѓе немаат пристапдо основните услови за водењехигиена!

Како дополнување нагоренаведеното, следат интересниподатоци во однос на глобалнитеприоритети во трошење - на што сетрошат најмногу пари во светот нагодишно ниво:l козметика во Америка:8 милијарди $;l парфеми во Европа и Америка: 12милијарди $;l сладолед во Европа: 12 милијарди $;

l храна за миленичиња во Европа и Америка: 17милијарди $;

l забави за бизнисмените во Јапонија: 35милијарди $;

l цигари во Европа: 50 милијарди $;l алкохолни пијалаци во Европа: 105 милијарди

долари $;l дрога во светот: 400 милијарди долари $;l трошење за војска, глобално: 780 милијарди $.

Од друга страна, за да се задоволат основнитепотреби на човештвото се потребни следнивесредства, исто така на годишно ниво:l основно образование за сите: 6 милијарди $;l пристап до вода и основна хигиена за сите: 9

милијарди $;l овозможување на основни здравствени и

нутриционистички потреби за сите: 13милијарди $;

l репродуктивно здравје за сите жени на светот:12 милијарди $. n

eкологија


еколозите и граДСките влаСти преД интереСен преДизвик

никола нешкоскИ

ПОТРЕБА ЗА ОДРЖЛИВА ИДНИНА?!


41

интервјуархитектураархитектура

8 Mарт, бр. 2, 1000 СкопјеТел.: +389 2 3110 624

+389 2 3110 901Факс: +389 2 3110 546

[email protected]

DVORNIKЛична заштитна опрема

од 1990

Тел.+389 2 2460 458, [email protected]Факс.+389 2 2460 459 www.rehau.com.mk

Lexan* поликарбонатни плочи и системи;Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;

Архитектонска подготовка и изведба

+389 2 3114 360

www.liting.mk

еко инфо


Ветерната електрана London Array ги испорача првитеkWh на електроенергетската мрежа. Се работи занајголемата ветерна електрана во светот, чија вкупнамоќност на тукушто завршената прва фаза од проектотизнесува 630 MW. Централата се состои од 151 турбинаи е лоцирана во естуарот на Темза. Со нејзинотоцелосно завршување, вкупната инсталирана моќност ќебиде 1GW. Сопственици на проектот се: данскатакомпанија Dong Energy (50%), германскиот E.ON (30%), икомпанијата Масдар од Абу Даби (20%).

(Renewable Energy World)

завршена првата фаза од најголемата ветерна електрана во светот

лонДон

Нафтената индустрија на Србија ја пушти во погонмодернизираната рафинерија во Панчево, со што сесоздадени сите предуслови за производство на бензини идизел гориво со еуро 5 квалитет. Во модернизацијата напостоечките постројки и инсталирање на нов комплекс захидро обработка на моторните горива, инвестирани се 550милиони евра. Годишниот капацитет за производство набензин по највисоки европски стандарди ќе биде зголемен на638.000 тони, а на дизелот 1,54 милиони тони. (Бета)

модернизирана рафинеријаво панчево

белграД

Данската Влада нема директно да го поддржи најголемиот светски производител на ветротурбини,кому му се заканува стечај. Компанијата финансиски е дестабилизирана поради значителнитетрошоци за развојот на новиот тип турбина V112, и истовременото намалување на субвенциите запроизводство на енергија од обновливи извори ширум светот. Vestas побара помош одкомерцијалните банки и од државата, но Министерството за клима, енергетика и градежништво ена мислење дека помагањето на одделни компании е спротивно на владината политика. Овааиндустрија во Данска во 2011 година остварила приход од 6,92 милијарди евра, при што уделот наVestas изнесува 5,79 милијарди евра. (energetika-net)

на Vestas му се заканува стечајкопенхаген


Европската комисија ја условува финансиската помошна државите членки со приватизација на воднитересурси. Невладините организации му упатија писмо наОли Рен, преку кое реагираат на улогата на Европскатакомисија во наметнувањето на приватизација на воднитересурси во Грција, Португалија и други земји, сообразложение дека на овој начин се крши договорот заЕвропската Унија. Сопред овој договор, ЕвропскатаУнија треба да биде неутрална по прашањето насопственоста на водните ресурси. (Tportal)

европската комисија бара приватизација на водните ресурси

бриСел

Кина поднесе жалба до Светската трговска организација,против Европската Унија, за кршење на правилата засубвенционирање на индустријата што произведувакомпоненти за фотоволтаични системи. Кина смета декаовие субвенции наштетиле на нејзиниот извоз. КинескотоМинистерство за трговија веќе започна истрага со цел даоткрие дали европските компании продаваат полисилициумпо непазарни цени. (Energia)

кина против европските производители на полисилициум

пекинг

Трошоците за санирање на нуклеарната централа во Фукушима, коивклучуваат деконтаминација на подрачјето и оштета на жртвите, може дадостигнат 100 милијарди евра, што е двојно повеќе од предвидената сума.Катастрофата во Фукушима, најтешка по онаа во Чернобил во 1986 година,емитуваше значителна количина на радиоактивни честички во воздухот,почвата и водата во регионот, и принуди стотици илјади жители да гинапуштат домовите. Од друга страна, технологијата и буџетот за санирање начетирите оштетени реактори (од вкупно шест кои ги има оваа централа) сèуште се во фаза на разработка. Се проценува дека процесот на целоснасанација би можел да потрае и до 40 години. (HRT)

100 милијарди евра за деконтаминација и оштета

токио

подготви: даниела младеновска

хортикултура


Секој што има водниелементи или површини восвојот двор, треба да знаедека е неопходно дапосвети особено вниманиепред почетокот на зимата.Зазимувањето кај различни

водни површини е различна во зависност однивните димензии, материјали од кои сеизградени и технологијата нафункционирање. Па така, има водни површиникои би се оштетиле доколку останат полни,додека пак други ако се испразнат.

Елементите со подвижна вода не се толкупроблематични за презимување, отколку ониекај кои водата е статична. Доколку зимата епоблага тие можат да издржат и понискитемператури без водата да замрзне доколку сево функција. Сепак во услови на многу нискизимски температури, доколку тиефункционираат со потопна пумпа, таа требада биде отстранета се до пролет, додекаподземните црева дури и да се исполнети совода нема да претрпат оштетувања подвлијание на мразот, поради тоа што секонструирани да издржат голем притисок иповеќе од атмосфери.

Со исклучок на јужните потопли краевиво републикава, бетонските и пвц езерцатреба задолжително да се испразнуваатпред да настапи зимата. Треба да сеиспразнат и плитките (со длабочина од 25-30 см.) езера, затоа што постои реалнаопасност од заледување на целата воднаповршина, со што би се наштетило на ситерастенија кои се одгледуваат во саматавода (пример Nymphaea spp., Typha spp. идруги), ако се оставени да презимат таму.

Друг начин за заштита од нискитетемператури е препокривање на базенитесо специјални прекривки за таа намена коиго спречуваат замрзнувањето на водата.Овој начин на заштита е практичен кајбазените наменети за пливање и во другибазени во кои не се одгледува каква билорастителност. Оние базени во кои течегеотермална вода, без разлика на тоа штосе на отворено, немаат потреба од каквабило подготовка за презимување, бидејќи

Подготовка на водните површини за презимувањеФилип ФИлИпоскИ,дипл.шум.инж.

Зимска заштитана базен сопрекривање

тие се во функција и во зимскиот период.Истото важи и за оние водни елементи вокои има вградено греачи.

Оние водни површини во кои се одгледуварастетелност задолжително треба да сеиспразнат. Кога треба да се испразни одреденводен елемент во кој има растителност, можеда се постапи на два начина. Доколкурастенијата се насадени во садови може да сепрефрлат на заштитено место (подрум илигаража) каде што ќе останат до пролет.Вториот начин, воедно и единствен возможенначин кога растенијата се директно насадениво дното, е мулчирање со текстил или слој одорганска материја (сено, дрвени струготини ислично). Пред да дојде пролетта, мулчот сеотстранува, а најдобро е тоа да се направи вопериодот пред базенот да се наполни со вода.

Пред да го оставиме езерото да презимизадолжително треба да направиме комплетночистење на органската маса. Видовите штоимаат потреба од поголема топлина прекугодината треба да бидат засолнети предпрвата слана. При паѓањето на сланата,температурата на водата останува значителнонад температурата на мрзнење, со што гизаштитува растенијата од првите нискитемператури.

Декоративните езерца во кои дното е однабиен чакал или глина, немаат потреба одпразнење пред да настапи зимата, бидејќи кајнив не може да настане пукање на дното подпритисок на мраз.

Декоративните водни површини, во кои сеодгледуваат и риби, треба да останат полнисо вода преку цела зима доколку тоа еизводливо, а во спротивно треба рибите да сепрефрлат во заштитни аквариуми каде би јапоминале зимата. n

Typha sp.

Eсенско чистење на декоративно езерце



На конкурсот пристигнале 46 предлози, акомисијата избрала 11 најдобри. Меѓунив се познати архитектонски имињакако што се Заха Хадид и „Популос“.

Конкурсот бил мошне строг што се однесува наусловите. За да може да се учествува на него,неопходно било да се има една од следнивеласкави награди: Прицкер, златен медал АИА,златен медал УИА, Премиум Империале или златенмедал РИБА.

Победниците ќе бидат објавени следниот месец,а во жирито се Тадао Андо, Ричард Роџерс иНорман Фостер. n

предлози за јапонскиот Национален стадион11

Јапонија треба да одбере проектза новиот стадион кој ќе гоугости Светскиот шампионат ворагби во 2019 година



ИКанаѓаните тргнаа во офанзива за изградба нанови спортски капацитети. По Игрите воВанкувер, опадна интензитетот на градба нанови спортски храмови, но минатата годинакако проект, а оваа и со конкретни градежниработи, заживува изградбата на новиот супер-атрактивен стадион за американски фудбал.

Канадскиот тим Саскачеван Рурајдер ќе добие нов дом, кој ќе бидеспецифичен по подвижниот покрив. Стадионот се гради во градотРеџина и ќе има капацитет од 33.000 места, со дополнителна опцијаза проширување.

Дизајнот на стадионот ќе ја има популарната форма на „чинија”,што сè почесто се користи во изградбата на стадиони и спортскисали, бидејќи гледачите со тоа добиваат можност за удобно следењена ситуацијата од сите делови на трибините. Дизајнирани какокружен сад, местата на новиот стадион ќе се движат подалеку од

крајните зони, но поблиску до централниот терен. Ова ќе го зголемибројот на седишта со целосен преглед на игралиштето. Дизајнеритепредвиделе посебно плато на централната трибина кое ќе биде ВИПзона, а предвидени се и неколку апартмани за ВИП личности кои однив можат да ги следат случувањата на теренот.

Текстурата на покривот и надворешноста наликуваат на мозаик илимрежа. Подвижниот покрив ќе овозможи за време на сончевитеденови стадионот да биде отворен, додека за време на деновите солоши временски услови да биде од затворен тип. Покривнатаконструкција и надворешноста на стадионот ќе овозможат контролана протокот на воздух во внатрешноста. Контролата на ветерот ќеовозможи константа на температурата во внатрешноста. Цената накомплетната изградба на стадионот се движи околу 280 милионидолари. Покрај фудбалскиот тим, стадионот ќе го користат илокалните екипи во хокеј на трева и средношколските спортскитимови од градот. n

факти за спортска арена„реџина” - Реџина,Канадакапацитет: 33.000 местапериод на изградба: 2011- 2017Цена на изградба: 278милиони евраДизајн: : ZW ProjectManagement and PCSportsинвеститори: ГрадРеџина, СаскачеванРурајдер и провинцискатавлада на Саскачеван

СпортСка арена „реЏина” - реЏина, канаДа

Мозаик стадион во Канадасашо кузмановскИ

совети


Купивме голем комфорен стан кој треба да го уредиме. Голематаспална соба би ја користеле сопругот и јас, а двете деца би билево заедничка соба. Ве молиме да ни дадете предлог за ентериерноуредување. Сакаме комбинација на модерен и стилски мебел.

Весна Петрова, Скопје

РЕШЕНИЕ ЗА КОМФОРЕНТРОСОБЕН СТАН

Билјана стевковска савИЌдипл. инж. арх[email protected]

Централниот дел на станот е предвиден за дневнатасоба и трпезаријата, додека лево и десно се наоѓаатспалните соби и бањите. Од влезот директно севлегува во дневниот престој, а лачната преграда одтранспарентен материјал ненаметливо го насочувадвижењето. Наспроти двострано организиранатакујна може да се постави трпезариска маса.

Нејзината позиција овозможува непречено движење кон делот соудобно ниско седење. Бањата со дегажманот е покрај кујната и еопремена со туш кабина и придружни санитарниелементи. Во оваа бања е сместена и машината заперење. Детската соба опремена е со два кревета,елементи за играчки и книги, и долга работна маса.Гардеробниот плакар е во дегажманот. Спалнатасоба за родителите е убава, голема и со бања која иприпаѓа само на неа. Покрај гардеробните плакарии францускиот лежај, во просторот има место и задлабока седалка за дневен одмор и читање.

При изборот на мебел за дневната соба обрнетевнимание на складот меѓу формата и материјалот одкој е изработен. Кожата е еден од најстаритематеријали употребени за мебел. Трајна е,скапоцена, рафинирана и секогаш била добраинвестиција – над времето и модата. Кожата сесогласува со класичниот стил, оди со рустичниот, ана модерното опремување му дава елеганција,удобност и трајност. Мебелот од кожа и на сосемаобичниот амбиент му дава дух на неодминливост.Но, ако тој во моментот ви е недостапен, задоволетесе со седалка, табуретка или барем рамка за сликаод кожа. n

Пред

Потоа

најчудни градби


Роберт Бруно, aрхитект искулптор од САД, успеалда изгради куќа направенаисклучиво од челик. Тоаподразбира адаптација начеликот не само заарматура, столбови и

слично, туку и како екстериер, фасада, падури и внатрешен дизајн. Објектот се наоѓаво градот Лубок во сојузната држава Тексасво САД. Она што е интересно е шточеличната куќа се наоѓа на самиот раб наклисурата, низ кој поминува локалната река иведнаш до пристапниот пат на влезот во

градот. Кога Бруно завршил

архитектура, дошол да предавана познатиот Тексас ТечУниверзитет. Одејќи покрајреката, открил природнааномалија, па согласноградежниот талент, утврдил декатоа е прекрасна локација кадеможе да го изгради својот новдом. Но, талентот не му дозволилда ја уништи природата состерилна, класична композиција на куќа, пасе одлучил за футуристички дизјан, во кој иденес, над 30 години, луѓето се обидуваатда пронајдат сличност на објектот сосветот што ги опкружува. За некоичеличната куќа личи на огромно прасе, задруги на некој хибрид на куче, додека затрети на некакво митско суштество коегледано од далеку им влева страв вокоските на минувачите.

Бруно започнал да ја гради својатачелична куќа во 1973 година. Тоа го правелцели 23 години. Финалниот резултат емасивна челична куќа со тежина од над 110тони. Во неа го вложил сиот свој талент ивештина кои ги поседувал и во архитектуратаи во инженерството. За разлика од кубичнитепростории кои најчесто имаат челичниоснови, куќата на Бруно има куполни соби,заоблени простории, еден вид на челичнипештери чиј студ од металот се затоплува со

класичен мебел и стакелни витражи воразлични бои.

Куќата има површина од 280 квадратниметри и се што е во неа е направено сораката на Бруно. Дури и обликувањето или„крпењето“ на сводовите,

подовите и ѕидовите е резултат на„простото“ заварување на челикот,испеглано и истругано до совршенство соцел да остава впечаток на една целина.Единственото дрво коешто се наоѓа вокуќата се дрвените маси, орманите икреветите, што се совршено вклопени вовнатрешноста на објектот. За овој дизајн,Бруно имал голем респект. Добил неколкунагради и уживал во почитта од најблискитеи пријателите. По неговата смрт во 2008година, куќата ја добил градот и таа денес епретворена и служи како музеј. Се смета заедна од поголемите атракции којапривлекува внимание на секој посетител наЛубок, Тексас. n

НАМЕСТО ЦЕМЕНТ И ТУЛА –КУЌА ОД ЧЕЛИК

Драган Ристов

излог


Закачалка како апликација на ѕидот од британскиот дизајнер harry Parr-Young.(слика 1и 1a)

Подни светилки Asterix, вистинска скулптурална композиција од австралискитедизајнери chopstick&kilt. (слика 2)

Австралиецот Brad Stebbing е дизајнер на ламбата Samba за брендот hive. (слика 3)

Комода и подна ламба направени од јасеново дрво. Дизајнот е на Vogelius и Muller.(слика 4)

сандра дончева теохарова,дипл. инж. арх.

1

1a

излог


2

4

3

jaвни набавки


ОДЛУКАЗА ДОДЕЛУВАЊЕ СРЕДСТВА ЗА ФИ-НАНСИРАЊЕ НА ПРОЕКТИ ЗА РАЗВОЈНА ПОДРАЧЈА СО СПЕЦИФИЧНИ РАЗ-ВОЈНИ ПОТРЕБИ ВО 2012 ГОДИНА

ОДЛУКАЗА ДОДЕЛУВАЊЕ СРЕДСТВА ЗА ФИ-НАНСИРАЊЕ НА ПРОЕКТИ ЗА РАЗВОЈНА ПЛАНСКИТЕ РЕГИОНИ ВО 2012 ГО-ДИНА

ОДЛУКАЗА ДАВАЊЕ НА СОГЛАСНОСТ ЗАТРАЈНА ПРЕНАМЕНА НА ЗЕМЈОДЕЛСКОВО ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ, ЗА ИЗРА-БОТКА НА УРБАНИСТИЧКИ ПЛАН ЗАСЕЛО СОПИШТЕ – РАЗРАБОТКА НАБЛОК 1, КО СОПИШТЕ, ОПШТИНА СО-ПИШТЕ


ОБЈАВАЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВООПШТИНА ШТИП

ИСПРАВКА НА ОБЈАВА БРОЈ 87(19.10.2012)

ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ЕЛЕКТРОНСКОЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗА ИЗГРАДБА НАКОМУНАЛНА ИНФРАСТРУКТУРА – ПАР-КИНГ ПРОСТОР СО ПОДЗЕМНИ НИВОАВО ОПШТИНА ЦЕНТАР

ИЗВЕСТУВАЊЕ ЗА ПОНИШТУВАЊЕ НАКОНКУРСОТ ЗА ИЗБОР НА ИДЕЈНО РЕ-

ШЕНИЕ

Број на огласот за кој се однесува из-вестувањето: 136/2012


ОПШТИНА ГЕВГЕЛИЈА

ОБЈАВА БР. 05/2012ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-

ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВО ОП-ШТИНА ГЕВГЕЛИЈА


БРОЈ: 98/2012Назив на договорниот орган:Министерство за транспорт и врски,ул. “Даме Груев“ 6, 1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Изградба на водовод со резервоар заводоснабдување во населено местоЃавато и изградба на фекална кана-лизација со пропратни објекти во на-селено место Ѓавато, општинаБогданци, по принцип “клуч во раце“.Контакт тел/факс: 02 3145-437, 3226-392, лице за контакт: Мимица Томовска.Јавно отворање на понудите на ден26.11.2012 год.


ОПШТИНА ГАЗИ БАБА

БРОЈ НА ОГЛАС – ОБЈАВА 3ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗАИЗГРАДБА НА А1 – СЕМЕЈНО ДОМУ-ВАЊЕ ВО СТАНБЕНИ КУЌИ



ОПШТИНА НЕГОТИНО

ОБЈАВА 03/2012ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВООПШТИНА НЕГОТИНО

ОБЈАВА БРОЈ 92 (06.11.2012)ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНОЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-

ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗА ИЗ-ГРАДБА НА ЛЕСНА И НЕЗАГАДУВАЧКАИНДУСТРИЈА ВО ОПШТИНА БОГДАНЦИ


БРОЈ: 57/2012Назив на договорниот орган:Општина Центар, ул. “Михаил Чоков“бб, 1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Реконструкција на ЈДУ “Кочо Рацин“ –клон Панорама, фаза електрика и ма-шински инсталации.Контакт тел/факс: 3203-692, 3211-089,лице за контакт: Љупчо Ивановски.Јавно отворање на понудите на ден27.11.2012 год.

БРОЈ: 35/2012Назив на договорниот орган:ЕЛС – Општина Прилеп, ул. “Питу Гули“бр. 2, 7500, Прилеп.ПРЕДМЕТ:Подготвување на проекти, вклучувајќидизајн на капацитети за водоснабду-вање (надоградување и дополнувањена системот – Студенчица -, Изработкана Елаборати за хидрогеолошки испи-тувања на извориште), за потребите ина локации определени од страна наЕЛС – Општина Прилеп.Контакт тел/факс: 048 401-730, 048 401-720, лице за контакт: Илија Карески.Јавно отворање на понудите на ден26.11.2012 год.

БРОЈ: 36/2012Назив на договорниот орган:ЕЛС – Општина Прилеп, ул. “Питу Гули“бр. 2, 7500, Прилеп.ПРЕДМЕТ:Изработка на проектна документацијана ниво на Основен проект за линискиинфраструктурни градби на терито-ријата на ЕЛС – Општина Прилеп.Контакт тел/факс: 048 401-730, 048 401-720, лице за контакт: Илија Карески.Јавно отворање на понудите на ден26.11.2012 год.


ОБЈАВА БРОЈ 93 (08.11.2012)ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНО

ЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕК-ТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗАИЗГРАДБА НА ЛЕСНА И НЕЗАГАДУ-ВАЧКА ИНДУСТРИЈА – ВИНАРИИ




БРОЈ: 40/2012Назив на договорниот орган:Служба за општи и заеднички работина Владата на Република Македонија,ул. “Кузман Јосифовски Питу“ бр. 17,1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Изведување на градежни работи зареконструкција на фасадата и илу-минација на објектот на Владата наРепбулика Македонија.Контакт тел/факс: 2465-225, лице законтакт: Соња Полизовска.Јавно отворање на понудите на ден24.12.2012 год.

БРОЈ: 07-57/2012Назив на договорниот орган:Агенција за државни патишта, ул.“Даме Груев“ бр. 14, 1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Изработка на проектна документацијаза клучка на обиколница.Контакт тел/факс: 3118-044, 3220-535,лице за контакт: Жаклина Стефа-новска Богдановска.Јавно отворање на понудите на ден27.11.2012 год.

БРОЈ: 152/2012Назив на договорниот орган:АД МЕПСО, ул. “Орце Николов“ бб,1000, Скопје.ПРЕДМЕТ:Изградба на нови командно конт-ролни објекти (ККО).Контакт тел/факс: 3149-085, 3111-160,лице за контакт: Јовица Саздовски.Јавно отворање на понудите на ден05.12.2012 год.

Documents

Porta3 195