ТЇШТЇК КООГАЛАЎЫНАН САБАК АЛЫШЫБЫЗ КЕРЕК

Апасынын їйїнє єрт койду 10

redactor@aibat.kg • ¹ 81 • 06-èþíü, 2014

ЖАЛГЫЗ ДЕПУТАТТЫН АЙЫНАН ЖАЛПЫ АЛАЙЛЫКТАР КЫЙНАЛУУДА

www.aibat.kg

06-èþíü, 2014 06-èþíü, 2014

Балдарды коргосок - келечегибизди коргой алабыз! 5

Кожобек РЫСПАЕВ:

Жээнбек ОСМОНАЛИЕВ:

3

4

13

Тамеки – єлїмгє карай жол

Минюра Рахимжанованын «Закымы» 16

Ташболот БАЛТАБАЕВ, ЖК депутаты:

ЖОЛ ТОСУП, АНАН БЕТИНЕ ЧЇМБЄТ КИЙИН АЛЫП ЫЗЫ-ЧУУ САЛЫП АТКАНДАРГА КАТУУ ЧАРА КЄРЇШ КЕРЕК

- Ташболот мырза, 27-майдан бери карай Ош-Эркечтам жолун тозуп отурган митингчилердин арасынан кечээ 60тай жигиттер беттерине кара чїмбєт кийип алышып, ат ме-нен ары-бери ойдолоктошуп, мили-ция кызматкерин ур-токмокко алып,

андан сырткары алдынан чыккан-дардын бардыгын «Сен кимсиў?» деп опузалап жїрїшкєнї тууралуу видео материал маалымат сайттарына жарыяланды. Бул кєрїнїшкє кандай баа бересиз?- Бул абдан жаман, жеткен мыйзамсыз

кадамдар. Биз бардык башаламандыктарды басып єттїк. Алардын кесепети кандай бо-лорун жакшы билебиз. Андыктан элибиздин эртеўин, мамлекетибиздин келечегин ойло-сок, эсибизди жыйышыбыз керек. Бардык маселени мыйзам чегинде чечкенге аракет жасоо зарыл. Ал эми жогоруда сиз айтып єткєн кєрїнїштєргє бийлик мыйзамдын чегинде бардык чараларды кєрїшї керек.

- Бийлик тиешелїї чара кєрїп баш-таса эле «Бийлик элге кїч колдоно баштады» деп чыгышат. Буларга карата бийлик кандай чара кєрї-шї керек?

- Бийликтин колунда бардык мїмкїнчї-лїктєр бар. Адегенде тїшїндїрїї иштерин жїргїзїп, алардын туура эмес кылып ат-кандарын, мыйзамды тебелеп аткандарын айтуу керек. Ага болбосо, коменданттык саат киргизсе болот. Атайын абал киргиз-се болот. Бул жаатта бийликтин колунда жетиштїї мїмкїнчїлїгї бар.

- Негизи эле кандайдыр бир жоопкер-чиликтен туугандарына, айылдаш-тарына жамынып бошонуп кетїїнї кєздєгєн саясатчыларга кандай ка-райсыз?- Толук тїрдє терс кєз караштамын. Анын

эжеси чыгып атабы, апасы чыгып атабы, же балдары чыгып атабы, ага карабаш керек. Ар ким єзїнїн кылганы їчїн єзї жооп бе-риши зарыл. Андыктан эми бийлик катуу тартипти камсыз кылып, жол тоскондорго тиешелїї чара кєрїїсї шарт.

"Айбат"

БАБЫРБЕК ЖЭЭНБЕКОВ КЫЗМАТТЫН «КУЛУ» ЭКЕНИН ДАЛИЛДЕДИ

Башбакан Жоомарт Оторбаев монопо-лияны жєнгє салуу агенттигинин директору Бабырбек Жээнбековду жумуштан алуу туу-ралуу буйрукка кол койду. Ал эми Бабырбек Субанович буга моюн сунбай, кресло їчїн соттошууга да барарын «Вечерний Биш-кек» сайтына курган маегинде билдириптир. “Менин кызматтан четтетилгеним боюнча ММКлардан билдим. Азыр мени эмне себеп-тен жумуштан кетиришкенин билбейм. Ден соолугумду чыўдаган соў сотко кайрылам, укугумду коргойм” деген Бабырбек мырза кызматтын кулуна айланганын тастыкта-ды. «Кызмат, байлык – колдун кири» дейт элибизде. Анын сыўарындай, Б.Жээнбеков мынчалык тырышпай, сыйы менен эле жу-мушун єткєрїп берсе болмок. Кол астын-дагы кызматкери 300 миў сом пара менен кармалып, аны Б.Жээнбековго алып барып берерин айткандан кийин эле анын антимо-нополдук комитетти жетектегенге моралдык укугу калбай калган. Бирок, маўсап дегенде эт-бетинен кеткен кишилерге айла жок тура…

06-июнь, 2014-жыл

2

Жайдын келиши менен Кочкор-дун ак їйїндє кечээги тандемдеш-тер аким Шералиев Жылдызбек менен акимдин орун басары Ма-мырбаев Алымбектин ортосунда кара мышык єтїп кеткени айты-

лып жїрєт. Бири шаарга барып бейтапканага жатып алса, бири жума сайын шаарга каттап жат-каны маалым болду. Жазгы талаа жумуштары ансыз деле кеч башта-лып, башка жылдарга салыштыр-малуу айдоо аянттары аз айдалып, суу талаш болуп жатса, булар кай-да барышпасын бирин-артынан бири “кумган менен суу куюп” жї-рїшкєндєрїн угуп таў калып жа-табыз. Эл їчїн келип иштейбиз деген эрендер, бирин быкыйын бири чукушпаса болду. Кыргыз-дарда “кєрбєйт деп уруу кылба, укпайт деп ушак айтпа” дегендей, бийлик элдики жеке гана партия-

лардыкы эмес аким жана акимбай туугандар. Жакынкы арада кадр-дык жїрїштєр болору кїтїлїїдє. Эсиўер барда этегиўерди жапкыла урматтуу биздин мандемдештер.

АЙБАТ ПРЕСС

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №1365 Нускасы: 1500

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАРОВАРахатбек РЫСАЛИЕВТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВАДамир ЭСЕНГУЛОВМирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын)

Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Жооптуу редактор:Мелис АРТЫКОВ

Коммерциялык директор:Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

ТУРСУНБЕК АКУН ЭЛДИК “ШПИОНБУ?”

Єткєн гезитибиздин чыга-рылышында ( №80, 30 май) эл-дик акыйкатчы Турсунбек Акун кантип элди кабыл алып жатка-ны жєнїндє макала жазган элек. Ушул жумадагы ММКларга бер-ген маегинде ““Айбат” гезитти калп жазып, мени элге жаман кєргєзїп жатат” деген пикирин айткан. Эгер, андай болсо неге анда ал ММКларга берген мае-гинде кеўсеси бар экенин далил-деп, ошол эле учурда “ал кеўсе жєнїндє эч кимге айтпаўыз” де-ген деп моюнуна алып жатканы, бизди гана эмес сизди да кызык-тырып жатса керек? Биз калп айтсак анда кайсы чет элдик уюм каржылап жатканын далилдеп бере алат бекен? Азыр “бекери-нен мышык мыёолобойт, чет эл-дик уюмдар жєн жерден эле кар-жылабайт жана жєн жерден кеўсе бербээри баарыбызга белгилїї. Акун мырзанын єзїнїн айткан сєзїнєн жыйынтык чыгарсак, анда ал “иностранный агент” же “шпион” болуп жїрбєсїн?

Турсунбек Акундун берген маегин єзгєртпєстєн берели:

- Мага "Хаятт" мейманканасы-нан кеўсени эл аралык кєрїнїк-тїї уюм ижарага алып берген эле. Мен саясатка аралашкан адам-мын, ал эми эл аралык уюмдар саясатка аралашпайт билесиз-дер. Мага кеўсени берип жатыш-канда "сизге бул жерден кеўсе берилгенин эч кимге айтпаўыз. Кеўсеўизге эч кимди кабыл ал-баўыз," - дешкен эле. Ошондук-тан келгендерди фаеден кабыл алып жаткам.

ЭРКИНГЇЛ ИМАНКОЖОЕВА НУРСУЛУУ АХМЕТОВАНЫ ЖАЛГАН МААЛЫМАТ МЕНЕН КЇНЄЄЛЄГЄНЇ ЇЧЇН ЖООП БЕРЕБИ?

КЕЧЭЭГИ ТАНДЕМДЕШТЕР БЇГЇНКЇ МАНДЕМДЕШТЕР

Президент Алмазбек Атамбаев-дин ЖК депутаттары кабыл алып, ага сунуштаган «Мєўгїлєр туу-ралуу» мыйзам долбооруна кол койбой, кайра артка жєнєткє-нї депутат-авторлордун кїчтїї эмоциясын ордунан козгоп кой-ду. Адегенде мамлекет башчысы бул мыйзамга эмне себептен кол койбогондугун кыскача айта ке-тели. Мыйзам долбоорунун артка кайтарылышынын себеби анын бюджеттин киреше бєлїгїнє тий-гизе турган таасири менен бай-ланыштуу. Себеби, сунушталган мыйзамда мєўгїлєр, кар кїрткї-лєрї жана тоў-муздар жайгашкан тилкеде кенди ачык ыкма менен иштетїїгє тыюу салынат. Демек ага ылайык, азыр иштеп жаткан кен казуучу компаниялар жер ал-дында иштєєгє тийиш. Андыктан казып чыгаруу ыкмасын єзгєртїї їчїн єндїрїштї болжол 2 жылга токтотууга туура келмек. Мындай жагдай чыгымды кєбєйтїп, кире-шени азайтат. Анын эсебинен бюд-жетке салыктардын, социалдык фондго тєлємдєрдїн тїшїїсї ток-топ калат. Бул єлкєбїздєгї социал-дык кєйгєйлєрдїн жаралышына алып келиши толук мїмкїн бол-чу. Учурдагы кырдаалга жараша президенттин мыйзамга кол кой-богондугун туура тїшїнїїгє бо-лот. Бирок, “КСДП” партиясынан эл єкїлї Эркингїл Иманкожоева президенттин бул чечими менен макул эмес экендигин билдирип, анын мындай чечимге келишине президенттин аппаратынын акча-кредит саясаты жана финансылык мониторинг бєлїмїнїн башчысы Нурсулуу Ахметованы себепкер деп чыкты. «Мына ушу Нурсулуу Ахметовага окшогондордун экс-пертизасынын жана президентке берген туура эмес маалыматынын негизинде ушундай чечим чыгып

калды. Менимче, ал айымга “Кум-тєрдїн” жетекчилиги жакшы сїй-лєп койгон болушу керек» дейт Эркингїл айым. Депутат мындай билдирїїсї менен Нурсулуу Ах-метованы “Кумтєрдєн” кандайдыр бир сыйлык алган болушу керек дегенди кыйытып жатат. Мындан башкача тїшїнїїгє мїмкїн эмес. Андыктан Иманкожоева мындай билдирїїсї менен єздєрї жакында эле кабыл алган «кылмыш жаса-гандыгы тууралуу жалган маалы-мат тараткандыгы їчїн кылмыш жоопкерчилигине тартуу» мый-замынын алдында жооп бериши керек болуп калды. Бул биринчи-ден. Экинчиден, Нурсулуу Ахме-това єзїнїн иш тажрыйбасында башынан тарта эле экономикалык багыттагы жооптуу кызматтар-да иштеп келет. 2011-жылга че-йин ал ЮСАИДдин долбоорло-рунун бирин жетектеп келген. Ал эми 2011-жылдан тарта премьер-министр Бабановдун кеўешчиси болуп иштеген. Демек, ал эконо-микалык багыттагы жооптуу кыз-

маттарда такшалып, кандай иш-аракет мамлекет їчїн пайдалуу натыйжа бере тургандыгын, кай-сынысы чыгымга дуушар кыла-рын абдан жакшы билет. Ал эми Иманкожоеванын багы 2010-жыл-дагы апрель революциясынан ки-йин гана ачылып, «чї дегенде» эле Убактылуу єкмєттїн идеология-лык иш жана коомчулук менен байланышуу бєлїмїн жетектеп калган. Кесиби боюнча инженер-технолог. Демек, эч кандай эконо-микага тиешеси жок. Эмгек жо-лун кийим тигїїчї болуп баштап, андан кийин технолог, инженер-лик кызматтарды аркалаган. Ан-дан кийин єзїнїн «Карек» аттуу коомдук бирикмесин тїзїп алган. Жогоруда айтып єткєндєй анын бактысын апрель революциясы ачып, учурда Жогорку Кеўештин депутаты болуп отурат. Эми єлкє-бїздєгї экономикалык абалды ке-сиби боюнча экономист тїшїнєбї, же инженер-технолог тїшїнєбї? Єзїўїздєр баамдап алаарсыздар…

«АТА-ЖУРТ» ПАРТИЯСЫ ТАЗАЛАНБАЙ ЭЛЕ, КАЙРА КЄП АЯЛ АЛГЫСЫ КЕЛГЕН БАКИЕВЧИЛЕРДИ КОШУП АЛУУДА

Тарыхта адам баласы эки нер-се менен жазылып калат экен. Биринчиси, элге кылган жакшы-лыгы, улуу таланты, їлкєн эмге-ги жана коомго татыктуу тарбия кєрсєтє алгандыгы менен. Экин-чи бир тарабы, баскынчылыгы, уятсыздыгы, канкордугу жана ой-лонбой жасаган кадамдары менен жазылып калат. Мына ушундай ойлонбой жасаган кадамдары ме-нен эсте кала турган саясатчылар-дын бири кадимки кєп аял алуу-ну мыйзамдаштырууну кєздєгєн, Бакиевдин убагында Юстиция министрлигин чеўгелдеп турган Марат Кайыпов деген эрен бар. Єзї убагында кєп аял алууну мый-замдаштырууну кєздєгєнї менен, кызын кимдир-бирєєгє экинчи аял кылып бергиси келбегенди-гин жашырган эмес. Мына ушун-дан улам ал бул демилгесин єзїнїн ошол убактагы кожоюну Курман-бек Бакиевдин токолдорун мый-замдаштырып берїї їчїн гана сунуштап жатканы билинген. Ал Кыргызстанда аялзатынын уку-гун бузуп, кыз-келиндерди, эне-лерди «уктатпай» кыйнап жаткан-да, кара чечекей уулу Россиядагы

шаарлардын биринде консулдукта иштеп жїрїп, мас абалында маши-не айдап жол кєзємєлдєє кызма-тынын кызматкерлери тарабынан кармалган болчу. Демек, ал їйїндє да балдарына тыўдап тарбия бере алган эмес. Министр кезинде «Мен тїрмєлєрдї кыдыра коёт элем» деп мамлекеттин эсебинен кым-бат баадагы автоунааны алгысы келип, андайы кожоюнуна да жак-пай уят болгон болчу. Мына ушун-дай куйту саясатчы апрель рево-люциясынан бери карай эч кандай кызматта иштебей, аргасы куруп «Ата-Журт» фракциясынын эши-гин жыртып жїргєнїн уккан элек. Кыязы ал Бакиевдин убагында ба-сып алган акчаларынан теў бєлї-шїп койгонбу, же аларды да «кєп аял алууга уруксат алып берем» деп бал тилге салып жибергенби, айтор Марат мырза «Ата-Журт» фракциясынын атынан Соттор-ду тандоо кеўешине мїчє болуп келди. Муну менен «Ата-Журт» партиясы Бакиевчилердин ката-рын дагы бирєєнє кєбєйттї де-сек болот. Эми ал сотторду кандай тандаарын ансыз деле жакшы тї-шїнєбїз. Бул жакка келїї їчїн ал жогоруда аты аталган фракциянын эшигин жыртып жїргєн кїндєрдє кетирген акча каражаттарын кай-ра ордуна коюу їчїн абдан жак-шы эмгектенет эмеспи? Буга чейин аталган партияны тазалагысы ке-лип аткан Камчыбек Ташиев эми эмне дээр экен? Же анын да оозун акча менен басып коюштубу?

06-июнь, 2014-жыл

3ЖОЛ ТОСМОЙДОН АРЫЛСАК…

ЖАЛГЫЗ ДЕПУТАТТЫН АЙЫНАН ЖАЛПЫ АЛАЙЛЫКТАР КЫЙНАЛУУДА

Илгертен жол аркылуу ырыскы келе тургандыгын жакшы тїшїн-гєн кыргыз эли жол тозмок тургай, ага кокусунан тїшїп калган таш-ты да четке чыгарып, жолду таза кармап келишкен. Себеби бул жол аркылуу адам баласы бардык ти-ричилигин жасайт. Жол аркылуу соода-сатык кылгандар, оору-сыр-коолор, же жєн эле конокко бара жаткандар каттайт. Жолдун так ортосуна боз їй тигип алуу деген бул жадагалса ата-бабабыз бизге калтырган боз їйдї да сыйлабас-тык болуп калды. Жосунсуз жорук жасап, кутурган адамдын аракети-нин кесепети кээде беймарал тур-мушун жасап, чымчыкка да зыяны жок жїргєн адамдарга тийе берет экен. Мына ушул митингчилер-дин айынан єз убагында оорука-нага жете албай, ооруп турган 3 ай-

лык наристенин чымындай жаны чыркырап учуп кетти. Анын уба-лы кимге? Бул жарык дїйнєнї эми гана кєз ачып кєрїп, эми гана жа-шоонун даамын татып баштаарын-да жалган дїйнє менен кош атыш-кан наристенин єлїмїнє эми ким жооп берет? Кан жолдун їстїндє катыра «Кара жорго» бийин бий-леп, кєўїлдєрїн ачып аткан ми-тингчилер ошол наристенин єлї-мїнє себепкер болуп калгандарын тїшїнїшєєр бекен?

МАМЛЕКЕТ КАЗЫНАСЫН КЇНЇНЄ 11,5 МИЛЛИОН

СОМГО ЖАНА ЖЕКЕ ИШКЕРЛЕРГЕ 50

МИЛЛИОН СОМ ЧЫГАША АЛЫП КЕЛГЕНДЕРИН

СЕЗИШЕБИ?

Учурда Ош-Эркечтам жолунда токтоп турган жїк ташыган жана жеўил унаалардын саны кїн санап єсїп барат. Жїк ташуучулар Ас-социациясынын тєрагасы Темир-бек Шабданалиевдин айтымында ал жерде 120 автоунаа єтє албай турат. Ал эми бул кан жол менен каттап, соода-сатык кылган жеке ишкерлер 50 миллион сом чыга-шага туш болушканын айтат. «Биз Келдибековдун тарапташтарын єз талаптарын мыйзамдуу жол ме-нен коюуларына чакырабыз. Учур-да ал жолдон автоунаалар єтє ал-бай, кєптєгєн миллион чыгашага дуушар болуп жатышат. Оору-луу адамдарды кол менен кєтє-рїп єтїїгє туура келїїдє. Эгерде алар жолду ачышпаса, анда биз Башкы прокуратурага аларга кыл-мыш ишин козгоону єтїнїп кай-рылабыз» дейт Шабданалиев. Ал эми Мамлекеттик бажы кызматы-нын маалымат кызматынын бил-дирїїсї боюнча жолдон єтє ал-бай токтоп турган автоунаалардын саны 27-майдан 31-майга чейин эле 109га жеткен. Ал эми алар-дын арасында импорттоого алып бара жаткан товарлардын кєлємї 1 764 тоннаны тїзгєн. Анын неги-зинде єлкє казынасына бажы тє-лємдєрїнєн кїнїнє 11,5 миллион сомдон акча каражаты тїшпєй ка-лууда. Эми бул сумманы 8 кїнгє кєбєйткєндє єтє ири сумма келип чыгарын жакшы билебиз. Мунун бардыгы келип эле кайрадан ка-рапайым калктын чєнтєгїнє зыян алып келери турган иш. Пенсия-пособиялардын, айлык акылар-дын кечеўдешине шарт тїзїп коёт. Мына ушуну жол тозуп отурган ме-кендештерибиз туура тїшїнїшсє жакшы болмок.

КЕЛДИБЕКОВДУН ТАРАПТАШТАРЫНЫН

ЖОЛ ТОСКОНУ, БИРИНЧИ КЕЗЕКТЕ АЛАЙЛЫК

ТУУГАНДАРГА ЖАКПАЙ ТУРАТ

Жердештеринин жалгыз депу-таттын айынан миўдеген адам-дардын укугун бузуп, жол тозуп отургандарынан биринчи кезекте Алайлык туугандарыбыз нааразы боло башташты. Тактап айтканда Алай районунун алты ишкери Ош шаарынын ИИМ башкы башкар-малыгына жол тоскондорго карата

тиешелїї чара кєрїїлєрїн єтїнїп арыз менен кайрылышкан. Алар бир нече кїн бою жолдон єтє ал-бай, жоготкон чыгымдарын ми-тингчилердин тєлєп берїїсї керек экендигин билдиришїїдє. Андан сырткары Чоў Алай, Алай жана Араван райондорунун жашоочула-ры бийлик тєбєлдєрїнє митинг-чилердин мыйзамсыз аракеттери-не карата чара кєрїїсїн суранып атайын кайрылуу жолдошту. Ал кайрылууларда жолдун жабылып тургандыгынан улам элдин аябай кыйналгандыгы айтылган. Мын-дан улам айрым оппозициячыл саясатчылар ооз кєбїртїп «Жалпы алайлыктар Келдибековду колдоп чыгышууда» деген билдирїїлєрї суу кечпеген калп экендиги оркоюп кєрїнїп калды.

МИТИНГЧИЛЕР АЙЫЛ АКСАКАЛДАРЫН ДА

ТОГОТПОЙ КАЛЫШТЫСегиз кїндєн бери жабылып

турган жолдун айынан Чоў Алай районунда ун азыктары менен кї-йїїчї майлардын запасы тїгєнїп баратканы маалым болду. Эгерде жол ачылбаса 29 миў жашоочусу бар тоолуу район таптакыр азык-тїлїгї жок калышы мїмкїн. Бул туурасында райондун акими Абду-лазиз Аширалиев билдирди. Ансыз да нєшєрлєп жааган жамгырдын айынан айрым жерлерде кєпїрє-лєрдї суу алып кетип жергиликтїї эл кыйналып жатса, экинчи жагы-нан жол тоскондор єзїнчє кєйгєй жарата баштады. Райондун акими сатуучулардын арасында атайын тїшїндїрїї иштерин жїргїзїшїп, азык-тїлїккє болгон баалардын кєтєрїлїп кетишинен эптеп сак-тап тургандарын билдирет. Андан сырткары пенсия-пособияларды берїї иштери да кечеўдеп жатат. Єзгєчє медициналык кароого мук-таж адамдар дагы Ош шаарына жете албай райондун борборунда кармалып турушат. «Калк арасын-да нааразычылыктар єсїп баратат. Бир депутаттын айынан эмне їчїн миўдеген адамдар жабыркашы ке-рек деген суроону коюшууда. Кечээ биздин аксакалдар Тамчыга барып митингчилер менен сїйлєшїп ке-лишти. Бирок жыйынтыгы жок» дейт аким. Айыл аксакалдарын да тоготпой калышкан митингчилер акыры бирдин ичинен чыгышпа-са болду. Эў негизгиси Кудайга да жакпаган жорукту жасап жаткан-дардын кесепети мыйзамды сый-лаган адамдарга кєрїнбєй, єз баш-тарына кєрїнсїн деп туралы…

ЖОЛ ТОСКОНДОР АРАККА ТОЮП АЛЫП, МИЛИЦИЯ КЫЗМАТКЕРЛЕРИН КУУЙ БАШТАДЫ

ООРУКАНГА ЖЕТПЕЙ КАЗА БОЛГОН НАРИСТЕ

27-июндан бери карай Ош-Эркечтам жолун бууп турган Акматбек Келдибековдун тарапташтары эми мурдагыдан да орой мыйзамсыз кадамдарга бара башташты. Маселен, бїгїн 4-июнда жол тозулуп турган аймакта 60 тын тегерегинде мас абалындагы адамдар беттерине кара чїмбєт жамынып алышып, ат менен ары-бери ойдолоктотуп ар кимди «Сен кимсиў? Эмне кылып жїрєсїў?» деп опузалап жї-рїшєт. Ал жердеги тартипке кєзємєл кылуу макса-тында барган милиция кызматкерлерин да беттери чїмбєттєлгєн атчандар колдорундагы таяктары ме-нен коркутуп, чапкылашып, машинелерине отургу-

зуп, кайра аркага кубалап жиберишкендиги тууралуу видеоматериал маалымат сайттарына жарыяланды. Эске сала кетсек, кечээ 3-июнда кїч блогу боюнча ви-це-премьер-министр Абдрахман Маматалиев «Жол тоскондорду милиция кызматкерлери эчак эле кууп, таратып жибергенге кїчї жетмек. Бирок, азыр ми-лиция гумандуулук кылып атат» деп билдирген. Би-рок, тилекке каршы кызуулукка алдырган митингчи-лер милициянын гумандуулугун туура эмес тїшїнїп, «Бизди эч ким эч нерсе кыла албайт» дегендей ата-йын орой мамилеге єтє баштады. Мындай кєрїнїш эл єкїлї Бєдєш Мамырованын да тынчын алып жат-каны билинди. «Бул мас абалындагы балдар кайдан келди?» дейт ал. Ырасында эле алар кайдан келишти? Же Келдибековдун тарапташтары жол тозуп отуруп тажагандарынан ызы-чуу кылууну кєздєп калышты-бы? Бийликтин гумандуулугунан, єз элине эч качан ок чыгарбай тургандыгын тїшїнгєндїгїнєн пайда-ланышып Келдибековдун басып койгон акчалары-нан алып жаткандар мыйзамдуулуктан кабары жок караўгы жигиттерди атайылап ушундай кадамдарга тїртїп жатышабы? Акыры бир бийлик тарабынан мындай мыйзамсыз кадамдарга чара кєрє турган учур келди окшойт. Болбосо, жол тоскону чыккан-дар эми ар кимден шектенишип, алдынан чыккан-дардын бардыгын «Сен кимсиў?» деп ур-токмокко алууга єтє башташты.

2014-жылдын 27 майында Ош областынын Їч-Дєбє айылынын тургундары 1985-жылы туулган Нурия Арзыбаева, апасы Шана Топчубаева менен їч айлык кызы Раяна Кыдыралиеванин ооруп калганына байланыштуу аймак-тык ооруканага алып жєнєшєт. Бирок, алар бара жаткан автоу-наа Келдибековдун тарапташтары «Ош-Иркештам» унаа жолун бууп салганына байланыштуу токтоп, биртоп убакытка чейин туруп ка-лат. Тилекке каршы кыздын оору-су єтїшїп кеткендиктен, райондук ооруканада чарчап калат. Ш.Топ-чубаеванын пикиринде жолдун

тозулушу – єз убагында медици-налык жардам кєрсєтїїгє кыйыр тїрдє залакасын тийгизген. Ант-кени алар, ооруканага кечигип ба-рышкан.

Келдибековдун тарапташтары «Ош - Сары-Таш - Иркештам» унаа жолун тозуу менен унаалары ме-нен єтє албай турган жарандарга гана эмес, Алай жана Чоў-Алай райондорунун тургундарынын жа-шоосуна да єз кедергисин тийги-зїїдє. Учурда аталган райондордо кїйїїчї-майлоочу майдын да таў-кыстыгы кїч алууда.

Дамир ЭСЕНГУЛОВ

Кыргыз элинин каада-салтында, нарк-насилинде жок «жол тозмой» єўдїї кєрїнїштєр акыркы учурларда байма-бай боло баштады. Бул жолу коррупцияга шектелип камакка алынган Акматбек Келдибековдун тарапташтары Ош-Эркечтам жолун 27-майда буушуп, бїгїнкї кїнгє чейин ачыша элек.

06-июнь, 2014-жыл

4 ЄТКЄНДЇ ЭСТЕП...

Кожобек РЫСПАЕВ, ЖК депутаты:“ЄЗ БАЛА” ЇЧЇН ЄЗ ЖОЛУН ТОСКОН ОЎОБУ?

КАРГАШАЛУУ ИЮНЬ КООГАЛАЎЫ ЭКИНЧИ КАЙТАЛАНБАСЫН

Менин жумушка келген убак-тым адатта президенттин кор-тежи єткєн мїнєттєргє дал ке-лет. Билесиўер, кызыл таякчан байкелерибиз “Манас “ прос-пектисин чычкан єткєрбєй, кан буугандай тозушат. Ансыз да шашып жаткан жаным тиги-лерге жиним келип, ашып кет-се 10 мїнєттїк “жол тозууга” араў чыдайм да, “Эмне їчїн президент жолдон єткїчє баа-рыбыз кїтїп турушубуз керек?” деп єзїмє-єзїм акылдуусунуп жоопсуз суроо узатам...

Бирок мени тїйшєлткєн мындан да тереўирээк суроо бар: Эшматов же Ташматов ка-малса эмне їчїн жолдор жабы-лат?..

Кыргызстанда стратегия-лык маанидеги єзєк жолдор биринчи жолу буулуп жаткан жок. Ооба, буга чейин да бол-гон жана мындан кийин да ула-на бериши мїмкїн. Макул, ар-гасыздык дейли, элдин їнїн бийликке жеткирїїнїн акыр-кы жолу дейли...

Бирок жол тозуу менен ким-кимди коркутуп, ким-ким-ди кыйнап жатат? Баягы эле эл да. Мына Ош - Эркеч-Там жолу бир жумага жакын уба-кыт бою жабылып турат. Жол-дон Атамбаев же башка атка-минерлер єтє албай калдыбы, же жол тоскондордун тала-бы аткарылдыбы? Жок, эптеп соода менен кїн кєргєн соо-дагерлердин соодасы жїрбєй, жакшылык-жамандыкка бара жаткан жолоочулар жолдо кал-ды. Оорусу кїчєп ооруканага же бирєєгє топурак салып кала-йын деп шашып бара жаткан-дар, эмчектеги баласы ыйласа мына єтєбїз деп соорото берип "мынасы" тїгєнгєн энелер азап чегип жатышат. Кайран гана убакыт, кайран гана сабыры тї-гєнїп саргайган эл...

Жол тоскондорго эч эле тї-шїнбєйм. Аксакал аталарды, "Баатыр энелерди" алдыга са-лып, жолго кум-шагыл тєгїп,

дєўгєлєктєргє єрт коюу биз їчїн жаўылык деле болбой калды. Анан да жол тоскон-дор їчїн атайын боз їй тиги-лип, мал союлуп, бий бийле-нип кадимки шеринедегидей элес калтырат. Эми карагыла, кыргыз їчїн ыйык делген акса-кал аталарда, ардактуу энелер-де барк-баа деген калдыбы єзї? Же жакшылыкта же жамандык-та гана тигилчї боз їйдєн там-тык калдыбы? Ташмат камалса ойго да, жолго да тигебиз, маа-нилїїсї камалган адам “єз бала” болуш керек. Кыргызстанда жашагандар го билет жогору-дагы айтылган баалуулуктар-дын барк-баасын, а чет элдик-тер кыргыздын сакалдууларын “жол тоскучтар” катары гана кабылдары турган иш.

Эгер Ташмат бийлик тараптан чындап куугунтукталып, ак же-ринен абакка отуруп калса, сот же жогорку бийлик тарабынан курмандыкка чалынып жатса, Ташматтын тарапташтары анда ошол бийлик бутактарынын ба-

шында отургандардын жолун тоспойбу, Ташматка да, саясат-ка да тиешеси жок элде эмне кї-нєє? Єзгє да, жатка да бирдей иштечї мыйзамга баш ийгенди качан їйрєнєбїз? “Єз баласы” їчїн чындап жаны ачып, чын-дык їчїн чыркырап, эч жерден акыйкат таба албай, айлалары куруса ошол маселелерди тїз-дєн-тїз чече алчу кишилердин жолун тозсун да. Албетте, жол тосконго чейин сїйлєшсє болот, тиешелїї органдарга, жетекчи-лерге кат менен кайрылса болот, болбой эле баратса ачкачылык сыяктуу каршылык кєрсєтїїнїн толгон-токой жолдору бар да. Бир гана жол тозуу эмес.

"Кыз боозуса - энесин кор-кутат" болуп, Ташмат камалса деле, Эшмат кармалса деле “єз балабыз” деп єзїбїздїн жолу-бузду бууганды токтотпойлубу, туугандар!

Улан Эгизбаев

ТЇШТЇК КООГАЛАЎЫНАН САБАК

АЛЫШЫБЫЗ КЕРЕК

- Кожобек мырза, жїздєгєн мекендештерибизге унутул-гус кайгы-муў салып єткєн каргашалуу июнь коогалаўы-нын болуп єткєнїнє тєрт жылдын жїзї болду. Мына ушул окуя бизге, келечек муундарга кандай сабак бо-лушу керек?- Бул окуя жалпы эле баары-

бызга, келечегибизге да єтє чоў сабак боло турган окуя болуп кал-ды. Илгертеден ынтымакта жа-шап келе аткан эки улуттун орто-суна от жаккандар ойдо болбогон окуяны жасап жиберишти. Ачыгын

айтканда, бул жерде кыргыз тарап да, єзбек тарап да кїнєєлїї эмес. Кїнєєлїїлєр эки элдин ынтыма-гын бузуп, єз максаттарына жет-киси келген їчїнчї кїчтєр болду. Анткени карапайым кыргыздар да, єзбектер да уруш-талашты каала-байт. Эми мына ушул окуядан биз сабак алышыбыз керек. Мындан ары эл бузар, журт бузарлардын сєзїнє алданбашыбыз керек.

- Эл єкїлї катары эл менен жолугушууларга барганда эки элдин ортосундагы мамиле-нин кандай болуп калганын байкап жїрєсїз?

- Ачыгын айтканда жакындарын жоготкон мекендештерибиздин, балдарын жоготуп сыздаган эне-лердин кєз жашы тєрт жылда эле кургап калбайт. Мен єзїм да Аф-ган согушуна катышкам. Андыктан согуштун кандай экенин, жакынын жоготуудан улам аккан кєз жаш-тын кандай ачуу болорун жакшы билем. Азырынча энелердин кєз жашы толук кургай элек. Бирок, мурдагыдай чыўалуу жок. Теске-рисинче эл азыр кайрадан ынты-макта болууга, мурдагыдай бири-биринин їйїнє конокко барып, беймарал жашоого єтїїгє аракет жасап жатышат.

- Эми дагы ушул єўдїї кай-гылуу окуялар кайталанба-шы їчїн кандай аракеттерди жасашыбыз керек?- Биринчи кезекте эл бузаар-

лардан сак болушубуз керек. Ук-раинада болуп аткан окуядан са-бак алышыбыз кажет. Анан дагы Кыргызстандын тїпкїлїктїї эли кыргыз болгондон кийин кыргыз тилин кеўири жайылтып, аны ке-ўири колдонууга мїмкїнчїлїк тї-зїшїбїз керек. Бєлїнбєшїбїз за-рыл. Албетте, єлкєбїздє жашаган ар бир улут єз тилинде сїйлєгєнгє акылуу. Бирок, барыбыздын ба-шыбызды бириктире турган тил кыргыз тили болушу кажет.

Мындан туура тєрт жыл мурун эзелтеден соода кылса базары бир, жалган дїйнє менен кош айтыш-са мазары бир болгон кыргыз-єз-бек бир тууган элинин ортосуна от жаккан чагымчылардын айынан жїрєк їшїн алган тїштїк коога-лаўы болуп єткєн эле. Бул кандуу окуядан жїздєгєн мекендештери-биз єтє жакын адамдарын жоготуп кан жутуп боздоп атса, айрым шум-пайлар кароосуз калган мїлктєрдї басып алып, байып алганга їлгїр-дї. Бирєєнїн кайгысынын їстїнє єз бактыўды кура албайсыў де-мекчи, кєп узабай эле андай шум-пайлардын былык иштери чекеси-нен чыгып атат. Негизи карапайым кыргыз-єзбек эли эч качан бири-бирине їстємдїк кылууга жутун-баган жайбаракат турмушта жашап келишкен. Ошондой эле тынчтык жашоону азыр деле каалашат. Туу-ра, тєрт жылдын ичинде эле балда-рын, жакындарын жоготкон эне-лердин кєз жаштары кургап калган жок. Зар какшап отургандар азыр деле бар. Бирок, убакыт деген бул улуу дарыгер демекчи, акырындык менен ал окуянын кайгылуу кїндє-рї унутулуп, элибиз кайрадан эки элдин ортосундагы ынтымакты бе-кемдегенге аракет жасап келишет.

Бул окуя тарых барактарынан эми эч качан сызылып калбайт. Аны дайым эстеп турабыз. Бирок, эс-теген сайын андай араздашуу эч качан жакшылыкка алып барбай тургандыгын, мындай кагылы-шуудан эч ким утпай тургандыгын, кан жутуп боздогон энелер, аталап ыйлаган балдар калаарын эстеп, экинчи эл бузарлардын артынан ээрчип, эгерим мындай кагылы-шууга барбай тургандай болуп эс-теп турушубуз керек. Биздин ба-

кубат келечегибиз єзїбїздїн гана колубузда. Биз канчалык ынты-мактуу болсок, ошончолук єркїн-дєп-єсїїгє, жашоо-шартыбызды оўдоого багыт алабыз. Ал эми ар бир жаўжал адам ємїрїн алып, ма-териалдык да чыгымдарга дуушар кылаарын кєрїп билдик. Эми бо-луп єткєн окуялардан сабак алып, эртеўибизге бекем ынтымак, аруу тилектер менен баралы.

Акинай АЙДАРОВА

06-июнь, 2014-жыл

5КЄЙГЄЙ

Жээнбек ОСМОНАЛИЕВ, КРнын агро єнєржай комплексинин жана айыл чарбасынын муниципалдык кызматкерлеринин кесиптик бирлигинин Борбордук Комитетинин тєрагасы:

...балдардын айыл-чарба єндїрїшїндє иштєєсї Кыргызстандын тїштїк региондорунда массалык мїнєз алып жїргєндїгї тастыкталды.

Мектепке барбай, “А” деген арипти аўдай албай жатып талаа жумуштары менен алышып, бала кїнїнєн тїмєн тїйшїккє малынган єспїрїмдєр бїгїнкї кыргыз коомунун орчундуу кєйгєйї экени талашсыз. Бул маселеге олуттуу кєўїл буруп, балдардын эмгеги менен кїрєшїїгє бел байлагандар да жок эмес. Алардын катарында Кыргыз Республикасынын агро єнєр жай комплексинин жана айыл чарбасынын муниципалдык кызматкерлеринин кесиптик бирлигинин Борбордук Комитети. Бїгїн биз аталган комитеттин тєрагасы Жээнбек Осмоналиевди кепке тарттык.

БАЛДАРДЫ КОРГОСОК - КЕЛЕЧЕГИБИЗДИ КОРГОЙ АЛАБЫЗ!

- Жээнбек Чыныбекович, 12-июнь Бїткїл дїйнєлїк бал-дардын эмгеги менен кїрєшїї кїнї эмеспи, сиздер балдар-дын эмгеги менен кїрєшїї жаатында бир топ иштер-ди аркалап келесиздер. Де-геле бїгїнкї кїндє талаада иштеп, акча табуунун ама-лын издеп жїргєн жаш жет-кинчек балдар тууралуу эмне айта аласыз?- Балдардын эмгеги бїгїнкї

кїндїн кєйгєйлїї маселелери-нин бири болууда. Бул – кєйгєй менен кездешпеген бир да єлкє-нї табууга мїмкїн эмес. Миўде-ген балдар єзїлєрїнїн єсїп-єнї-гїшїнє, билим алуусуна тоскоол болгон эмгек менен аракеттени-шїїдє. Алардын кєпчїлїгї физи-калык жана психологиялык жак-тан жабыркап, келечегине зыян алып келїїчї жана ємїрїнє кор-кунуч туудуруучу єтє жагымсыз иштерде иштеп келишет. Балдар-дын эмгегинин мындай жагымсыз тїрлєрїнє чалдыккандар, келечек-те билимсиз, акыл жана физика-лык жактан чектелген, эў жакыр адамдардан болуп калышы толук мїмкїн. Мындай балдар коомдун жана мамлекеттин єсїшїнє салым кошо албайт. Андыктан коомубуз-дун айыккыс оорусуна айланып бара жаткан бул кєйгєйдєн арылуу зарыл. Бул кєйгєйдї чечїї менен дени-сак жана замандын талабы-на туура келчї коомду тїзїїгє кє-мєк кєрсєтїлїп, ар бир єспїрїмдїн єсїшїнє, ал туура багытта ойло-гондой ахвалга жетишине шарт тїзїїгє мїмкїнчїлїк тїзїлєт.

- Балдардын мындай ахыбал-га кептелїїсїнє эмне себеп деп ойлойсуз?- Кыргызстандагы жакырчы-

лыктын жогорку деўгээли, социал-дык жана экономикалык кєйгєй-лєр балдардын эмгектенїїсїнє тїрткї берип, улам барган сайын бул кєрїнїш кєбєйїп баратат. Кыргызстанда балдар єнєр жай-

да, їй жумуштарында, элге кыз-мат кєрсєтїї сферасында, кєп-чїлїгї айыл-чарба єндїрїшїндє иштегендиги белгилїї. 2007-жыл-кы балдардын эмгегинин Улуттук изилдєєсїнїн белгилєєсїнє ыла-йык балдардын айыл-чарба єндї-рїшїндє иштєєсї Кыргызстандын тїштїк региондорунда массалык мїнєз алып жїргєндїгї тастык-талды. Кыргызстандын Ош облу-сунун аймагында балдардын иш-тєєсї эў жогорку деўгээлге жетип 59, 7� тїздї. Бул кєрсєткїч Баткен облусунда – 56,56� жана Жалал-Абад облусунда – 46, 67� болгон.

- Жогоруда балдар єтє ыплас шартта иштеп жаткандыгы тууралуу айтсаўыз. Кєбїнчє кандай жумуштарды атка-рарын аныктадыўыздарбы?- Балдардын эмгеги айыл-чар-

басында кєбїнчє мал-чарбачылы-гында, ал эми дыйканчылыкта та-меки, пахта жана кїрїч єстїрїїдє колдонулат. Тамеки негизинен Кыргызстандын тїштїк район-дору – Ноокат, Араван, Ала-Бу-ка жана Кадамжай райондорунда кєп єстїрїлєт.

Тамеки – тиричилик шартында, єздїк жеке чарбаларда єндїрїлєт жана майда кол кїчїн кєп талап кылат. Ошондуктан, кєпчїлїк жа-кыр їй-бїлєлєр чоў адамдарды жалдай албай тамеки иштерине єздєрїнїн балдарынын эмгегин пайдаланууга аргасыз болушууда.

Тамеки єндїрїшїндє балдар кє-бїн эсе ар тїрдїї технологиялык процесстерге иштєєгє мажбур бо-лушат. Алсак, алар тамекини су-гарууга, уулу химиялык заттарды чачууга, тамекини суюлтуп, тїбїн жумшартууга жана анын жалбыра-гын їзїї, ийне менен жипке тизїї иштерине тартылган. Алар єздєрї-нїн ден соолугуна зыян келтирїїчї коркунучтарга чалдыгуу менен, ошол эле убактарда оор жїктєрдї кєтєрїп, ємїргє зыян алып келе турган чарба шаймандарын кол-донушат. Айыл-чарба жумушта-рынын кайнап турган мезгилинде

балдар ата-энесине жардам кылуу менен кєпчїлїк учурларда мектеп-тен калып, окууларын їзгїлтїккє учуратышат.

- Бизде балдардын эмгеги менен кїрєшїп, алардын кєйгєйїн чечїїгє арналган атайын долбоорлор, иш-аракеттер барбы?- «Кыргызстандын тамеки єндї-

рїшїндєгї балдардын эмгегинин кєйгєйлєрїн чечїї маселелерин-деги тажрыйбаны колдонуу» дол-боору (IMPACT) тїздєн-тїз бул маселенин тегерегинде балдардын эмгегинин себептерин жоюуга ба-гытталган.

Ар бир маселенин алкагында

IMPACT долбоору жергиликтїї жамааттардын мїмкїнчїлїктєрїн арттыруу максатында убакыттын єтїшїнє жараша, долбоордун на-тыйжалуулугун колдоого алуу ме-нен кєп кырдуу методологиялык жолдорду басып єттї. Сунушталган иш чаралардын бардыгы – Кыр-

гызстандагы бул иштерге кызык-кан адамдар жана уюмдар менен кызматташтыкта иштелип чыккан, єкмєттїк жана коомдук уюмдар-дын иштерине кошумча кїч берет. Ошондой эле бул иш чара мамле-кеттин артыкчылыгы жана улут-тук стратегиясы менен тыгыз бай-ланышкан.

Балдардын эмгеги менен кїрє-шїїдє эл арасында маалымат та-ратуу бирден-бир эффективдїї ча-ралардын бири болуп эсептелинет. Бул жаатта – жергиликтїї район-дук администрациянын кызмат-керлерине, айыл округдарынын активдерине, долбоордун тїз бене-фициарлары – тамекичи – фермер-лерге жана дыйкандарга, ошондой эле мектеп окуучуларына, мектеп парламентинин єкїлдєрїнє, муга-лимдер курамдарына окутуу семи-нарлары єткєрїлїп турат.

Райондордо тамеки єстїрїї ме-нен аракеттенген фермерлердин жашоо деўгээлин кєтєрїї аркы-луу балдардын эмгегин четтетїїдє негизги курал – жакырчылыкты жоюу болуп эсептелинет. Бул ба-гытта тамекичи – фермерлерге долбоордун алкагында, жеўилде-тилген социалдык кичи насыялар берилїїдє. Алар єз ара жардам топторун тїзїшїп жекече чарба-дан ирилишкен чарбага єтїшїїдє.

Жылына долбоордо белгилен-гендей 1000ден ашык фермер со-циалдык насыялар менен камсыз болууда.

Долбоордун иши жалгыз гана єз ара жардам топторун тїзїї ме-нен чектелбестен, кооперативдер-ди жана ирилешкен топторду тїзїї боюнча да белсемдїї иштер жїр-гїзїлїїдє. Єз ара жардам топтору биргелешкен чарбаларды тїзїп, єз акча каражаттарын топтоого киришишти. Коллективде бирим-дик менен иштєє єзїлєрїнїн эф-фективдїїлїгїн кєрсєтїп, ишеним тїзїлїп, єз ара жардам топтору єзїлєрїнєн да чоў бирикмелерди тїзїлє баштады. Натыйжада, бї-гїнкї кїндє, долбоордун алкагын-

да тєрт кооператив тїзїлїп жана эсепке алынды. Алар: Ала-Бука районунда кєп профилдїї айыл-чарба кооперативи «Кут Келди», Ноокат районунда «ААА ДИР», «Мечит-Миям», «Кызыл – Каш-таш» кооперативдери.

- Буларга насыя акчалай бе-рилеби, негизи канча уба-кытка берилет? Насыя бе-рїї менен балдардын эмгегин азайтууга мїмкїн болот бе-кен?- Аталган кооперативдерге 3

жылдык мєєнєт менен айыл-чар-ба техникаларын сатып алууга же-ўилдетилген техникалык насыя-лар берилди. Ал эми долбоордун ишмердїїлїгїнїн натыйжасында, долбоор єзїнїн максатына жеткен-дигин далилдеп, миўдеген балдар-дын эмгеги тамеки єндїрїшїнєн четтелди. Бирок, ошол эле учурда, талаа жумушчуларынан четтелген балдар єзїлєрїнїн бош убактыла-рын кандай єткєрєєрїнє билбей, башка мїмкїнчїлїк таба албай, кєчєдє бош жїрїп калышты. Ай-рым айылдарда профессионалдык ийримдер жєнїндє сєз кылуудан мурун, жада калса спорт аянтча-лары жок болуп чыкты.

Долбоордун иштєє мєєнєтї учурунда мектеп балдары їчїн профессионалдык окутуу жана алардын бош убактыларын натый-жасыз єткєрбєш їчїн долбоорго кирген райондордун 15 орто мек-тебинде жогорку класстардын окуучуларын кесиптик окууларга тартуу боюнча профессионалдык ийримдер тїзїлдї,. Алар бїгїнкї базар мамилесине керек болчу ке-сиптерге окутулууда.

Долбоорго кирген райондор-дун мектептеринде балдар їчїн жїргїзїлгєн комплекстїї иш – чаралар окуучулардын мектепке катышуусун, ошондой эле билим алуунун сапатын кєтєрїїгє чоў єбєлгє тїзїп, єзїнїн натыйжа-луулугун кєрсєтє алды.

Акмат РААТКАН

БАЛДАРДЫ БАЛДАРДЫ КОРГОСОК - КОРГОСОК - КЕЛЕЧЕГИБИЗДИ КЕЛЕЧЕГИБИЗДИ КОРГОЙ АЛАБЫЗ!КОРГОЙ АЛАБЫЗ!КОРГОЙ АЛАБЫЗ!КОРГОЙ АЛАБЫЗ!

06-июнь, 2014-жыл

6

Нурлан ОРОЗБАЕВ, саясат таануучу:

БЄДЄШ МАМЫРОВАНЫН ОЮ БОЮНЧА ОППОЗИЦИЯЛЫК ММКЛАРДЫ ГАНА ЭЛ ОКУП, БАШКАЛАРЫН КАРАБАЙ КАЛЫПТЫР

БАЙЛЫГЫЎ КАНЧА БАЙБАЧА?

МАМЛЕКЕТТЇЇЛЇККЄ АРАЗДАШУУ КАЙСЫ ГАНА АБАЛДА БОЛБОСУН АНЫН КАЛЫПТАНЫШЫНА ЄТЄ ТЕРС ТААСИРИН ТИЙГИЗЕТ

«Ар-намысчы» Бєдєш Мамырова парла-менттин 5-июндагы жыйынында оозубузду Ошту караткан билдирїї таратты.

Анын айтымында, кабарлар.кг, кыргыз-тудэй.кг, маалымат.кг, азаттык сайттары гана чыркыраган чындыкты жазып, кал-ган ММКлар калпты ышкыртып гана ка-лышыптыр.

Акыл болбосоў коё кал! Аталган сайттар оппозициянын арыгын катыра чабары кє-мїскєдє айтылып жїрчї эле, ал эми Бєдєш Аманбаевна муну расмий тастыктап салды.

Эгер оппозициянын тїшїнїгїндє єзїн «байдын эрке кызындай мактаган» басыл-малар акыйкатчыл, аларды сындагандар жалганчы болсо, анда бийлик «абысында-рынын» болгон-толгон деўгээли ушул экен деп калдык.

•КРнын мамлекеттик кадр кызматы Жо-горку Кеўештин депутаттарынын 2013-жыл-дагы иштеп тапкан киреше жана мїлктєрї тууралуу маалыматтарды жарыялады. Пар-ламенттик «Республика» фракциясынын лидери Назарали Арипов негизги жумуш орду боюнча 853 миў 57 сом иштеп тапкан, 231,82 чарчы метр аянтындагы кеўсеси бар.

Декларацияда кыймылдуу мїлк кєрсє-тїлгєн эмес.

Жакын туугандары 147,3 чарчы метрлик турак їйгє ээ.

• «Ата Журт» фракциясынын лидери Жылдызкан Жолдошева 827 миў 290 сом тапкан.

Кыймылдуу жана кыймылсыз мїлк объ-ектилерин кєрсєткєн эмес.

Туугандары 504 миў 819 сом иштеп та-бышкан жана 51,9 чарчы метр аянттагы батирге ээ.

• КСДП лидери Чыныбай Турсунбеков негизги жумушунан 1 млн 80 миў 634 сом ал-ган, 9 батири бар, алардын аянттары: 238,8; 69,5; 136,7; 68,2; 159; 149,6; 94,8; 43,8 жана 35 чарчы метр. Ошондой эле, 418,3 ч.м. аянт-тагы турак жай эмес имарат ичи, 2 гектар жер тилкеси бар.

Андан тышкары, «Чарбалык субъек-тилердин уставдык капиталындагы мїлк-тєр» графасы боюнча декларанттын: «Акун Ысык-Кєл» ЖЧКда 45�, «Акун-Суу» ЖЧК-

да 80�, «Бишкекункомбинат» ЖЧКда 92�, «Акун» ЖАКта 81� акцияга, «Кереге» ААК-та 16� акцияга, «Кыргызстан» коммерция-лык банк» ААКта 660 акцияга ээ. Аталган ишканалардагы їлїштєр ишенимдїї баш-карууга берилгени белгиленет.

Ч.Турсунбековдун туугандары 1 млн 55 миў 593 сом иштеп табышкан жана ди-виденддер катары 95 млн 99 миў 359 сом алышкан. 360, 81, 374, 109 чарчы метр аянт-тардагы їйлєрї, 97,5, 52, 33, 200 ч.м. аянт-тагы батирлери бар, жана 432,2 жана 83 ч.м. аянттагы турак жай эмес имарат ичтерине, 1995 жана 2600 ч.м. жер тилкелерине, 338 ч.м. курулушу бїтє элек объектиге ээ. Андан тышкары «Лексус-570», (2013-жылы чык-кан), «Тойота-RAV4» (2006-жылы чыккан), «Мерседес МЕ-350» (2006-жылы чыккан) автоунаалары бар. «Чарбалык субъекти-лердин уставдык капиталындагы мїлктєр» боюнча «Капитал Банк» ААКтын 100� ак-циясына, «Бишкек ункомбинат» ААКтын 0,96� акциясына, «Кереге» ААКтын 0,23� акциясына, «Век» ЖЧКнын 100� акциясы-на ээлик кылышат.

• «Ар-Намыс» фракциясынын лидери Феликс Кулов 1 млн 238 миў 160 сом иш-теп тапкан, 200 чарчы метрлик їйї бар жана «Технолайн» ЖЧКда ишенимдїї башкарууга берилген 25� їлїш бар.

Анын туугандары 467 миў 633 сом иштеп табышкан, жана жарандык-укуктук бїтїм-дєрдєн 769 миў 392 сом киреше алышкан. 500 ч.м. аянттагы имарат ичи, 351 ч.м. аянт-тагы їйї, 57,9 ч.м. батири бар экенин жана 2031 ч.м. курулушу бїтє элек їйїн кєрсєтїш-кєн. «Тойота Прадо» (2006-жылы чыккан) автоунаасына, ошондой эле, «МКК Плюс Кредит» ЖЧКда 90� жана «Алан Сервис Строй» ЖЧКда 90� їлїштєрї бар.

• «Ата Мекен» фракциясынын лиде-ри Ємїрбек Текебаев 1 млн 78 миў 46 сом иштеп тапкан, мїлктєрї кєрсєтїлгєн эмес. Анын туугандары ишкерчилик ишмердик-тен 3 млн 285 миў 205 сом иштеп табышкан. 0,05 га, 0,15 га, 6 сотых жер тилкелерине ээ, 1157,8 чарчы метр турак жай эмес има-рат ичине, 64,1 ч.м. батирге, 76,08 (0,10 га) жер тилкесиндеги кафеге ээлик кылышат.

Быйыл каргашалуу июнь окуясына тєрт жыл толот. Улуттар аралык жаўжалдын чыгуу себеби эмнеде? Бул кимге кєбїрєєк пайда алып келген? Мунун мамлекеттїїлїккє тийгизген залакасы кандай? Мындан ары мындай коогалаўды болтурбай коюу їчїн кандай иштерди жасоо зарыл? Мына ушул єўдєнгєн суроолордун тегерегинде саясат таануучу Нурлан Орозбаев менен маектештик.

- Июнь коогалаўынын жїз бергенине тєрт жыл толот. Бул окуянын келип чыгуу себебин эмнеден кєрєсїз?- 2010-жылдагы апрель окуясынан соў

тїрдїї кєзкараштагы саясый топтордун ор-тосундагы кїрєштєн пайдаланып, мамлекет-тик тїзїлїштї жок кылууга аракет кылган сырткы кїчтєр, ошондой эле жергиликтїї этностор арасындагы лидерлердин таасир талашуусу жана уюшкан кылмыштуу тайпа-лардын ар кандай аракеттери себеп болгон. Мындан башка кєзгє кєрїнбєгєн миў кыр-дуу социалдык себептердин таасири бар эле. Анткени, июнь коогалаўынын келип чыгуу себебин тигил же бул окуялар деп баа берїї мїмкїн эмес.

- «Бул ошол кездеги убактылуу єк-мєткє керек эле, убактылуу єкмєт атайылап уюштурган» деген доомат-тар айтылууда. Сиздин пикир?- Кандай гана бийлик болбосун єз учу-

рундагы окуялар їчїн саясый жоопкерчи-лик алыш керек. Ал эми жїздєгєн жаран-дардын канын агызган трагедиялуу кїндєр їчїн кайсы бир тараптар мезгили келгенде жооп берет. Убактылуу єкмєткє айтылган ар кандай дооматтар укуктук жактан далил-денбесе айып коюуга негиз жок. Аны сая-сый атандашуудагы «кара пиар» десе болот.

- Июнь коогалаўынын арты менен улутчул саясатчы катары єздєрїн кєрсєтїп, парламентке келген пар-тия лидерлери бар деген кептер ай-тылууда. Мындай сєзгє негиз барбы?

- Албетте, бар. Бул Кыргызстан эгемен-дик алгандан бери эч кандай этностук сая-сат жїрбєгєндїгїнєн кабар берет. Кайсы бир улутка же диний кєзкарашка басым жасап шайлоого катышууга Конституция жол бербейт. Ал эми тїрдїї саясый кы-зыкчылыктарды ишке ашыруу максатын-да улутчул, динчил идеялык аракеттерди жасоо кылмыш болуп эсептелет. Бирок ага карабастан биздин коомчулуктагы мындай аракеттер мени абдан єкїндїрєт. Анткени, ушундай аракеттер жана демилгелер июнь коогалаўындай каргашалуу окуяларга жол бериши мїмкїн.

- Мындай кандуу окуя экинчи кай-таланбашы їчїн эмне кылыш керек? Себеби мындай коогалаўдар мамле-кеттїїлїккє доо кетирет эмеспи…- Мындай конфликт жараткан кырдаал-

дан кийин ал жерде кандай тынчтыктын тїрї орун алгандыгынан кєзкаранды. Анткени тынчтыктын эки багыты бар. Негативдїї жана позитивдїї тынчтык деген мааниде. Андыктан ар кандай иш-чаралар позитивдїї тынчтыкты алып келе тургандай маанайда болуш керек. Мамлекеттїїлїккє араздашуу кайсы гана абалда болбосун анын калыпта-нышына єтє терс таасирин тийгизет.

Акинай АЙДАРОВА

06-июнь, 2014-жыл

7ИНСАН

Æóñóï Ìàìàé(1916 же 1918 01.06.2014)

Кытайлык кыргыздардын 20-кылымдын экинчи жарымы, 21-кылымдын башындагы чыгаан манасчысы, дастанчы, коомдук ишмер Кыргызстандын баатыры Кыргызстандын эл артисти, биринчи даражадагы «Манас» орденинин ээси, Жусуп Мамайдын Ємїр таржымалы тууралуу толугураак маалымат.

Кыргыз Республикасынын Баатыры, Кыргызстандын эл артисти, биринчи да-ражадагы «Манас» орденинин ээси Жусуп Мамай Кытай Эл Республикасынын азыр-кы Кызыл-Суу Кыргыз автономиялык об-лусуна караштуу Ак-Чий ооданындагы Ка-ра-Булак айылынын Ат-Жайлоо конушунда 1918-жылы 4-майда (башка жаўы маалымат боюнча 1916-жылы) туулган. Ал Какшаал-дагы чериктердин Кызыл тукум уруусунан чыккан. Жусуптун атасы Мамай бардар, оокаты тыў адамдардын бири болгон. Ма-май аксакал Меккеге барып, Ажы да болуп келген. Жусуп Мамай кичинекейинен эле зирек, зээндїї болуп чоўойгон. Атасы Ма-май аны алты жашында эле айылдагы Ыстам Кожо аттуу молдонун колуна кат їйрєтїїгє берет. Жусуп бат эле кат таанып, китеп окуу-га жетишкен. Анын агасы Балбай Мамай уулу ошол мезгилде Кытайдагы кыргыз-дардын арасында «Манас» эпосун жыйноо, дастандын ар кандай варианттарын топтоо иштери менен алектенген саналуу гана ма-нас таануучулардын бири болгон. Жусуп Мамай эпосту Балбай Мамайдын топтогон материалдары боюнча їйрєнгєн:

“Балбай агам экєєбїз бир ата, бир эне-денбиз. Мен ал 21ге чыкканда туулган экенмин. Балбай агам 6-7 жашында мол-дого окуп, кат тааныган. Ал «Манасты» андан- мындан сурап, дастанды їйрєнїп, жазып, топтоп жїргєн. 1916-жылдагы їр-кїн мезгилинде бул жакка Кыргызстандан

Саякбай, Сагымбайлар да келген. Ошол арада Кытайга келген «Манасты» билемин деген киши канча болсо, эрикпей ошолор-дун баарынын артынан жїрїп, кара сєз ме-нен болсо да жазып алган. Бул жактагы чоў манасчылардын айтуусунда да жазган. Мен ошол агамдын жазгандары боюнча «Манас-ты» їйрєнгєнмїн”, деп Жусуп Мамай тарых-чы Азиза Турдуевага айтканы бар. Ал куйма кулак, зээндїї, тунук кєкїрєк болуп чоўоёт. Башка манасчылардай эле Жусуп Мамай да «Манас» айтып калышына аян берїї себеп болгондугун да белгилейт. Жусуп Мамайдын айтымында, эў алгачкы ирет ал он жашында Ырамандын Ырчы уулунан аян алат. Тїшїн-дє жайдак буурул атка тердик салып минген кара чаар, оозу єтє эле чоў киши алдында пайда болот. Жусуп атчан кишинин жанына барып, анын атынын суулугунан кармайт. Ошондо кара чаар киши: «Эй бала, жакшы билип ал, тээтигилерди кєрдїўбї?» -дейт. Жусуп ал кєрсєткєн жакты караса, эки боз атчан киши жанаша турган экен, экєє теў кутпа жакты карап, ак чапанчан болуп тур-ган, алардын артында дагы жанаша эки ат-чан киши турган экен. Бирєєнїн мингени кара кєк ат, бирєєнїн мингени сары ат экен. Алардын белдери курчалуу экен, эў арка жа-гында бир ачык кызыл ат минген киши тур-ган имиш. Ошондо баштапкы кара чаар чоў киши Жусупка кайрылып, атчан адамдарды тааныштырат: «Тээтиги эў алдында турган эки киши Манас менен Бакай. Алардын ар-касындагылар Алмамбет менен Чубак. Ал эми тиги эў артында турган атчан Сыргак болот. Мен Ырчы уул болом. Ажыбай арка-

да калды». Артына кылчайып карайын де-генчекти болбой, Жусуп ойгонуп кетсе, тїш экен. Баатырлар Жусупка аян бергендигин билгенден кийин атасы Мамай айылдагы-ларды чакырып, бир козу союп, элдин ба-тасын алат. Ошондо атасы уулуна:

«Манас деген тирїї олуя, жаш адам жак-шы-жаман иштерге жолугат. Кырк жаштан

єтмєйїнчє «Манас» айтпа», деп акыл-на-саатын айтат. Атасынын сєзїнєн чыкпай, «Манасты» эл алдында айтпай жїргєнї ме-нен, уктап жатканда тїнї бою айтып чыккан учурлары кєп болот. Манасчынын айтымын-да, аны атасы молдого берип жатканда Бал-бай анын молдолукка їйрєнїшїнє каршы болгон. Анткени, ал зирек єсїп келе жаткан Жусуптун манасчы болушуна тымызын їмїт байлап калган эле. Ошондуктан, Балбай Жусупту кийинчерээк молдолук окуусунан чыгарып алып, «Манастын» єзї жыйнаган варианттарын ырааты менен їйрєтє баш-тайт. Жусуп Балбай берген «Манастын» кол жазмаларын окуп, їйрєнїїгє жан дили ме-нен киришет. 1932-жылы кєктєм мезгили келип, ууз кымыз чыкканда, чогулган элдин

єтїнїчї боюнча Жусуп ємїрїндє биринчи жолу «Манас» айтып берет. Ал эми Жусуп 16 жашка келгенде, атасы Мамай дїйнєдєн кайтат. Эки жылдан кийин 18 жаш курагын-да, кайсы бир отурушта Жумакун Мамбета-кун манасчынын айтып жаткан «Алмамбет-тин арманын» угуп, анын токтогон жеринен Жусуп чыдай албай улап айтып кирет да, «Алмамбеттин Кєкчєгє баргандыгы» аттуу окуяны кошуп айтып бїтїрєт. Мына ошон-дон кийин гана Жусуп калайыкка атыгып, «Манасчы» деген атка конот. 1961-жылы Шинжаў Уйгур автономиялык районунун борборунда адабият кєркєм єнєрчїлєр би-рикмеси уюштурулуп, Жусуп Мамайдын айткан «Манас» вариантын жаздыруу їчїн атайын топ тїзїлїп, жарым жыл аралыгын-да 110 000 сап ыр кагазга тїшїрїлгєн. 1964-1966 -жылдар аралыгында толуктоо мак-саты менен Жусуп Мамайдын вариантын жазып алуу їчїн экинчи ирет илимий экс-педиция жиберилет. Бул сапар манасчыдан 196 000 сап ыр кагазга тїшїрїлєт. Ал эми 1966-жылы Кытайда «Маданий революция» саясаты башталгандыктан, 1966-жылдан 1978-жылдын ноябрь айына чейин Жусуп Мамай саясый куугунтукка туш болот. Ма-насчы їй-жайынан ажыратылып, борбор-дон алысыраак болгон “Ак-Булуў” деген айылга кєчїрїлєт. Манасчынын оозунан жазылып алынган Манастын 8 урпагынан турган материал Бээжинге жиберилет. Бул каардуу жылдары Ак-Булуўда жатып тим болбостон, 1937-жылы атылып кеткен агасы Балбай учурунда айтып берген “Манастын урпактары тууралуу баянды” Жусуп Мамай єз алдынча кагазга тїшїрє баштайт. 1978-жылы декабрь айында Жусуп Мамай Бээжин

шаарына чакыртылып, ушуну менен їчїнчї сапар манасчынын вариантын кагазга тїшї-рїї иши колго алынат. Ал эми 1964-жылы жазылып алынган материалдардын ичинен Жусуп Мамайдын «Семетей» гана бєлїгї-нїн кол жазмасы калып, калганы дайынсыз табылбай калат. Кайрадан башталган ишти Сакен Ємїр баштап, Асанбай Матим, Мам-бетасан Эрги, Оргалча Кыдырбай, Толкун Турду, Токтобїбї Ызак тарабынан ишке ашырылып, манасчынын варианты боюн-ча Манастын 8 урпагы кагазга тїшєт, алар: Манас 50 миў сап ыр, Семетей 37 миў сап ыр, Сейтек 25 миў сап ыр, Кененим 34 миў сап ыр, Сейит 11 миў сап ыр, Асылбача-Бекбача 30 миў сап ыр, Сомбилек 11 миў сап ыр, Чигитей 12 миў сап ыр. Кагазга тї-

шїрїї иши 1983-жылга чейин жїргїзїлїп, аягына чыгат. Бул мезгил аралыгында Жу-суп Мамайдын 18 томдон жана 200 миў-ден ашуун сап ырдан турган варианты то-лугу менен кагаз бетине жазылып алынат. 1984-жылы манасчынын варианты боюнча «Манас» бєлїгї китеп болуп араб арибин-де жарык кєрєт. Мындан сырткары Жусуп Мамайдын варианты боюнча: «Курман-бек», «Эр Тєштїк», «Багыш», «Толтой», «Тутан», «Жаўыл Мырза», «Мамаке Шо-пок», «Кєбєк» сыяктуу дастандар да кагаз-га тїшїрїлїп, жарыкка чыгат. 2005-жылы Жусуп Мамайдын айтуусундагы «Манас» эпосунун толук варианты бир китеп болуп кириллица арибинде Кытайдан чыгат. Жу-суп Мамай 1990-жылы Їрїмчї шаарында єткєрїлгєн «Манас» эпосу боюнча Эл ара-лык илимий конференциянын катышуучу-су болот. Кыргызстанга манасчы биринчи ирет 1992-жылы манасчы Сагымбай Ороз-баковдун 125 жылдык мааракесине, экинчи жолу 1995-жылы «Манас» эпосунун 1000 жылдык мааракесине ардактуу конок ката-ры чакыртылат. 2014-жылдын май айында ага “Кыргыз Республикасынын баатыры” наамы Кыргызстандын Президенти Алмаз-бек Атамбаев кол койгон жарлыкка ылайык ыйгарылды. Бирок наамдын ээси бул кабар тууралуу укканы менен, жогорку сыйлыкты кабыл алууга жетишкен жок. 2014-жылдын кулжа (июнь) айынын 1инде таўга маал Жу-суп Мамай Кытайдагы Кызыл-Суу Кыргыз автоном облусуна караштуу Ак-Чий кышта-гындагы ооруканада оорунун айынан кай-тыш болду. Анын сєєгї 2014-жылдын 2-ию-нунда Ак-Чийде жерге берилди.

Канат Кебеков

Æóñóï ÌàìàéÆóñóï Ìàìàé

06-июнь, 2014-жыл

8 КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК

9

06-июнь, 2014-жыл

1-ИЮНЬ

06-июнь, 2014-жыл

10Кылмыш жана кырсык

ЭРКИНДИК

ЄКМЄТТЇК ЭМЕС УЮМДАР ТЫЎЧЫБЫ?

Четтен каржыланып, саясий ишмердїїлїк жїргїзгєн єкмєттїк эмес уюмдарды чет элдик тыўчы деп атоо демилгеси кайра кєтєрїлїїдє.

Бейєкмєт уюмдардын єкїлдєрї болсо мыйзам эл аралык эрежелерге дал келбей турганын белгилеп жатат. Буга чейин алар аталган мыйзам долбоорду колдобоону єтї-нїп Жогорку Кеўешке кайрылган.

“Ар-Намыс” фракциясынын депутаттары Нуркамил Мадалиев жана Турсунбай Бакир уулунун бейєкмєт уюмдарга байланыштуу мыйзам долбоору тиешелїї комитеттер-дин кароосуна жиберилди. Нуркамил Ма-далиевдин “Азаттыкка” билдиришинче, ал керектїї процедуралардан, юридикалык, лингвистикалык экспертизадан єттї. Аты аталган депутаттар "саясий ишмердїїлї-гїн жїргїзїїдє єз уставындагы ыйгарым укуктардан аша чаап кеткен єкмєттїк эмес уюмдар чет элдик тыўчы катары кабыл алы-нышы керек" деген демилге кєтєргєн. Бул їчїн алар "Коммерциялык эмес уюмдар жєнїндє", “Юридикалык уюмдарды жана филиалдарды каттоого алуу жєнїндє” мый-замдарга жана "Кылмыш-жаза кодексине" єзгєртїї киргизїїнї сунуш кылууда.

- Кыргызстанда катталган коммерциялык эмес уюмдардын саны да, иштеген багыты да ар тїрдїї болуп жатат. Кээ бирлери кат-тоодо єз максаттарын башка кєрсєткєнї менен иш жїзїндє башкача болуп, саясатка аралашып кетип жатат. Ошолорду жєнгє салуу максатында киргизилген.

Мыйзам чыгаруучулардын мындай де-милгелерине єкмєттїк эмес уюмдардын єкїлдєрї тынчсыздануусун билдирїїдє. Буга чейин айрым уюмдар аталган мый-зам долбоорду колдобоону єтїнїп парла-ментке кайрылган болчу.

Ал ортодо 4-июнда Бишкекте “Кыргыз-стандагы жарандык коом: теория жана прак-тикада” деген аталыштагы конференция єтїп, анда бейєкмєт уюмдар менен меке-мелер єнєктєш катары иштеши керекти-ги айтылды. “Демократия жана жарандык коом їчїн” коалициясынын єкїлї Гїлзада Медралиеванын белгилешинче, бул мый-зам долбоордун артынан бир топ жакшы программалар жабылып калышы ыктымал:

- Бейєкмєт уюмдарды душман кєрбєй эле єнєктєш болуп иш алып барса жакшы бол-мок. Кээ бир мамлекеттик структураларга караганда бейєкмєт уюмдар кєп жакшы, ал-гылыктуу иштерди жасап жатат. Балким бул мыйзам жаман эместир, бирок “бєрк ал десе баш алган” учурлар жок эмес. Ошондук-тан бул мыйзамга шылтоолоп, анын арты-нан жакшы саамалыктар жабылып калы-шы мїмкїн.

Депутаттар демилгелеген мыйзам дол-боордо єлкєдє катталган єкмєттїк эмес уюмдарды жылына бир жолу пландуу тек-шерип туруу, мындан сырткары алардын ишмердїїлїгї, каржылык булактары боюнча отчёт алуу, негизи болсо 6 айга ишин ток-тотуу сунушталууда.

Кыргызстанда жаўы демилгелетип жат-кан мыйзамды 2012-жылдын соўунда Ору-сия кабыл алган. Єлкєдє активдїї иштеген кєптєгєн уюмдар анын негизинде каттоодон єтїїдєн баш тарткан эле.

Сот системасын кєзємєлдєє боюнча жарандык кеўештин мїчєсї Рита Карасартова болсо бул мыйзам долбоор Орусиядагыдай эле бейєкмєт уюмдарды тизгиндєє максатында жасалып жатат деп эсептейт:

- Кайсы тарапта иштесеў ошону гана бил дегендей акырындан биздин иштей тур-ган тармактарды азайтуу аракети болуп жатат. Мисалы биз ар кандай маселелерди кєтєрєбїз. Саясатка кийлигишпе дешет, би-рок чыныгы саясат – бул бийликке келїї. Биз ага кийлигишпей эле турабыз. Анткен менен социалдык жардам туура эмес кєрсєтїлїп жатса ал социалдык саясат, сот система-сында туура эмес иш болсо ал укук маселе-си боюнча саясат, коопсуздук саясаты деп отуруп биздин жашообуздун баары ар кайсы тїрдєгї саясат болот экен.

Эми долбоорду Жогорку Кеўештин эки комитети карап чыгышы керек. Мый-замдуулук, укук тартиби жана кылмыш-туулук менен кїрєшїї комитетинин тєрага-сы Кенжебек Бокоев коомчулукта єкмєттїк эмес уюмдар тууралуу тїрдїї пикир бар экенин, алардын иши ачык-айкын болусу зарылдыгын айтат:

- Каражат бир кишиге эмес, мамлекет-ке жана бир максатка келет. Ошондуктан алардын иши ачык болуп, эмне кылып жат-кандыгын коомчулук билиши керек.

Кыргызстанда он миўден ашуун бейєк-мєт уюм катталган. Бирок алардын ичинен 1,5 миўдейи гана активдїї иш жїргїзєт. Єк-мєттїк эмес уюмдардын бир жылда мамле-кетке салык тїрїндє тєккєн акчасы бюджет-тин киреше бєлїгїнїн 2,5 пайызын тїзєт.

Жакында президент Алмазбек Атамбаев Кытайга мамлекеттик сапары учурунда "єк-мєттїк эмес уюмдар кимдир бирєєнїн акча-сын актоо їчїн иштеп жатат" деп айтканын айрым маалымат каражаттары жазып чык-кан. Бирок ал буга байланыштуу мыйзамды катаалдатууга барбай турганын билдирген.

Канымгїл ЭЛКЕЕВА, "Азаттыктын"

Бишкектеги журналисти

ООГАНСТАНДА ЖОГОЛГОН КАНАДАЛЫК ЇЙ-БЇЛЄНЇН

ВИДЕОСУ ЧЫКТЫ

Ооганстанда 2012-жылы дайынсыз жо-голгон канадалык Жошуа Бойле менен аялы Кайтлан Коулмандын эки кыска видеосун туугандары былтыр алып, бирок жакында америкалык аскер туткундан бошотулган-дан кийин гана тасмаларды ачыкка чыга-рууну чечишкен. Тасмада аялы менен кї-йєєсї АКШ єкмєтїнєн жаш баласы менен талиптердин туткунунан куткарууну сура-нышкан. Коулмандын айтымында, ал Бойле менен Борбор Азияны кыдырып чыкканда, кош бойлуу болгон. 2012-жылдын октяб-рындагы акыркы катында Бойле Ооганстан-дын кооптуу аймагына келгендигин жазган.

КЫТАЙДА «ТЕРРОРИСТТЕР» МЕНЕН КЇРЄШТЄ ОНДОГОН

КИШИ КАРМАЛДЫ

Кытай Шиў-Жаўдагы «антитерроризм» операциясында 29 киши камакка алынганын билдирїїдє. Расмий Шиў-Жаў интернет кабар тармагы билдиргендей, аларга жик-чилдикти козутуп, социалдык тартипти бу-зууга элди шыкактаган деген айып коюлду. Бул аймактагы соўку кандуу кол салуулар їчїн Кытай чет єлкєлєрдєгї исламчыл тер-рор топтору менен алакалаш диний экстре-мисттерди айыптаган. Уйгур активисттери кытай ханзулардын аймакка миллиондоп кєчїрїлїшї жана расмий дискриминация элдин нааразылыгына май тамызып жат-канын айтып келишет.

ЛИВИЯДА “КЫЗЫЛ ЧЫРЫМ” УЮМУНУН ЄКЇЛЇ ЄЛТЇРЇЛДЇ

Ливиядагы куралдуу кол салуунун на-тыйжасында, Швейцария жараны, эл ара-лык “Кызыл чырым” уюмунун єкїлї каза тапты. Франс-Пресс агенттиги тараткан маалыматка ылайык, маркум Мисурат ка-лаасында уюмдун єкїлчїлїгїн башкарып келген. Анын унаасына Сирт аймагына жу-муш боюнча жолугушууга барган учурда белгисиз кишилер ок чыгарган. Маркумдун аты-жєнї айтыла элек. Ал жарааттан улам ооруканада кєз жумду. Ливияда 2011-жылы Муаммар Каддафи бийликтен кулатылган-дан бери єлкєдєгї саясий абал чыўалган бойдон кала берїїдє. Соўку кездери чет эл-диктерге жана эл аралык уюм єкїлдєрїнє кол салуулар кєбєйдї.

АЛАЙДА ЖААГАН КАРДЫН БИЙИКТИГИ 20 СМ АШЫП,

ЖАЙЛООДОГУ МАЛДАР КЫШТООЛОРГО ЖЕТКИРИЛДИАлай районунда жааган кардын бийик-

тиги 20 см жетип, малчылар жайлоодогу

мал-жандыктарды тємєн жайгашкан кыш-тоолорго айдап тїшїштїк ЄКМдин басма сєз кызматы билдиргендей, кечээ, 3-июн-да Сары-Таш, Сары-Моўол жана Талды-Суу айыл аймактарынын аймагында 20 см, айрым жерлерде андан да калыўыраак кар жааганына байланыштуу малдарды єлїм-дєн сактоо максатындагы чаралар кєрїлдї. Алдын ала маалымат боюнча учурда 3 баш кой єлдї. Малчылар азырынча жемге жана башка тоютка муктаждыктары жок экенди-гин билдиришти.

БАТИРДЕ АКЧА ТЄЛЄП ЖАШАГАН УУЛУ

КАРА-БАЛТАДАГЫ АПАСЫНЫН ЇЙЇНЄ ЄРТ КОЙДУ

Кара-Балта шаарынын Некрасов кєчєсїн-дєгї турак їйдїн сарайына їй ээсинин уулу тарабынан єрт тутантылды. Аймактык ка-

барчы билдиргендей, 3-июнда саат 21:00 ча-масында 33 жаштагы И.Сейталиев єз энеси-нин їйїнє єрт тутантып, аны байкап калган коўшусу єрт єчїрїї кызматына билдирген. Жайыл райондук єрт єчїрїї кызматынын ага инспектору Нурлан Мудиновдун айты-мында, єрт тууралуу єз убагында маалымат берилип, чоў зыян алып келген жок. Ал эми, їй ээси - єрт чыгарган адамдын апасы арыз жазган жок. Бул боюнча И.Сейталиев жаз-ган тїшїнїк катта ошол кїнї алкоголдук ичимдик ичкен абалда болгонун айткан. Ал эми, андай жолго барышына апасы экєєнїн ортосундагы уруш себеп болгон. И.Сейда-лиевдин айтымында, ал аялы жана їч бала-сы менен акы тєлєєчї батирде жашап, кар-жылык жактан кыйынчылыкка учураган.

ЫСЫК-КЄЛ ОБЛУСУНДА АКЫРКЫ БЕШ АЙДА 223 ЄРТ

КЫРСЫГЫ КАТТАЛЫП, 9 АДАМ КАЗА БОЛГОН АНЫН ЭКЄЄСЇ

ЖАШ БАЛДАРЫсык-Кєл облусунун аймагында беш ай

ичинде єрт кырсыгынан 9 адам каза болгон. Облустук єрт єчїрїїчїлєр кызматынын маа-лыматында Ысык-Кєл облусунун аймагында 2014-жылдын беш айында 223 єрт кырсыгы катталган жана анын кесепетинен келтирил-ген зыян 5 млн 788 миў сомду тїзгєн. Єрт кырсыгынан 9 адам каза тапса анын экєєсї жаш балдар болгон. «Кєбїнчє єрт кырсыгы турак їйлєрдє кєп катталат. Андан кийинки єрт кырсыгы кєп болгон учурлар мамлекет-тик объектилерде кездешет. Жеке ишкер-чилик субъектилери, кафе, дїкєн, дарыка-наларда дагы єрт тез-тез болуп жатат. Отту колдонууда коопсуздук сактабагандыктын себептеринен улам бадалдар, камыштар, токойлор єрткє чалдыккан учурлар арбын болууда» -дешет єрт єчїрїїчїлєр.

ОШТО 15 ЖАШТАГЫ ЖАШЫ ЖЕТЕ ЭЛЕК КЫЗДАРДЫ

ТУРМУШКА БЕРЇЇ ФАКТЫСЫ КЄБЄЙЇЇДЄ, - шаардын казысы

Убайдулла ажы СарыбаевОш шаарында 15,16 жаштагы жашы жете

элек кыздарды турмушка берїї фактысы кє-бєйїїдє. Бул тууралуу Ош шаарынын казы-сы Убайдулла ажы Сарыбаев бїгїн, 5-июнда мэриянын координациялык кеўешмесинде билдирди. Анын айтуусунда мындай фак-тылар июнь окуясынан кийин кєбєйє баш-таган. «Бирок, эрте їй-бїлє кургандардын кєпчїлїгї бир айдан кийин ажырашуу ме-нен аяктоодо», -деп белгиледи У.Сарыбаев. Мындан тышкары калк арасында эрте їйлє-нїїнїн мыйзамсыздыгы жана ага катышкан-дарга карата кылмыш жоопкерчилиги туу-ралуу тїшїндїрїї иштерин жїргїзїї керек.

06-июнь, 2014-жыл

11ОКУУ, ОКУУ ЖАНА ОКУУ

БДЖА мектеп куруудан сырткары:• Суу чыкпаган конуштарга суу чыгарат. Єлкє боюн-

ча 680 скважина казылып 450дєн ашык тереўдетилген насостор орнотулган.

• Республика боюнча 1200 атасыз балдарды ай сайын

1300 сомдон жєлєк пул берип, мезгил сайын кийим ке-чек жана таттуу белек бечкектер, жайкы лагерлер менен камсыздандырып турат.

Мындан сырткары дагы бир топ долбоорлордун їстїн-дє Кыргызстан мамлекетине жыл сайын 5 млн (АКШ) доллар єлчємїндє инвестиция тартууда.

Эў негизги багыт борбордон алыскы аймактардагы айыл кыштактарга социалдык жардам кєрсєтїї менен калктын аярлуу катмарынын муктаждыгын жеўилдетїї болуп саналат.

Жыргалбек ЧЕРИКОВ

2014-жылдын 3-июнь кїнї саат 17:00дє Нарын облусундагы Кочкор районуна ка-раштуу Оро-Башы айылында жаўы мек-тептин ачылыш аземи болуп єттї.

Ачылыш аземи Єкмєттїн Нарын облу-сундагы ыйгарым укуктуу єкїлї Кайыпов Аманбай жана Катар мамлекетинин КР-дагы атайын жана толук ыйгарым укуктуу элчиси Мохаммед бин Арар Аль-Наими, Катар мамлекетиндеги эў чоў эсептелген “RAF” фондунун генералдык секретары-нын биринчи орун басары Али Хажри, Орто азиядагы социалдык объектилерди каржы-лоо бєлїмїнїн башчысы Мухаммад Салах, Бїткїл Дїйнєлїк Жаштар Ассамблеясынын президенти Саид Баюми, Кочкор району-нун акими Жылдызбек Шералиевдин жана бир топ алыс жакындан келген коноктордун катышуусунда болуп єттї.

Оро-Башы мектебинин директору: Биз Жаштар ассамблеясын гезиттен окуп калып, атайын долбоор жазып ошонун негизинде бїгїнкї ийгиликке жетишип жатабыз. Биз-дин жаўы салынган мектебибиз райондогу эў кєрктїї, заманбап окуу корпусуна ай-ланып биздин сыймыгыбыз болуп отурат. БДЖАнын президенти Саид Баюмиге, Ка-тар мамлекетинен келген демєєрчїлєргє чын жїрєктєн ыраазычылык билдиребиз.

9-класстын окуучусу Бейшекева Меерим: "мен жалпы келген конокторго ыраазычы-лык билдирїї менен єзїмдїн жана класс-таштарымдын кубанычын билдиргим келет. Демєєрчїлєрдєн Кудай ыраазы болсун. Эми дагы бир чоў єтїнїчїбїз бизге заманбап

спорт комплекс куруп берсеўиздер," - деди.Оро-Башы айылындагы мектеп мындан

бир топ жыл мурда жергиликтїї тургун-дардын кїчї менен курулган. Курулуш жет-киликтїї эмес деўгээлде курулгандыктан азыркы учурда калктын саны кєбєйїп жаўы окуу корпусуна муктаждык жаралган.

Бїткїл Дїйнєлїк Жаштар Ассамблеясы-нын кємєгї астында 2013-жылдын 4-мар-тынан баштап жаўы мектеп курула башта-ган. Курулуш иштери заманбап каражаттар менен курулуп ишке кирїїгє толук даяр абалда турат. Имарат айылдын суук, ка-таал шартына ылайык бышык кыш менен курулуп сырты пенопласт менен капталды. Ошол эле учурда жылуулук системасы да то-лук кандуу ишке киргизилип, электр жана кємїр менен жылытуу мїмкїнчїлїгїнє ээ. Мындан сырткары атайын жаўы ажаткана да курулуп, мектептин астыўкы жагы темир тосмо менен тозулду.

Жаўы имаратта 5 окуу классы, китеп-кана, мугалимдер їчїн усул кана, мїдїр їчїн кабинет ошондой эле ашкана кампасы менен кошо бїткєрїлдї. БДЖА мектептин курулушунан сырткары ар бир канага тие-шелїї эмеректерди да сатып берди. Парта, стол, стул, мугалимдер менен мїдїр їчїн да атайын стол , стул жана китепкана ме-нен ашкана їчїн эмеректер коюлду. Буюр-са бул билим канада 350дєй окуучу билим алса болот.

Мугалимдер жамааты: 25 мугалим, 8 тех кызматкер кызмат єтєйт.

2014-жылдын 3-июнь кїнї саат 10-30 да Ыссык-Кєл облусундагы Ак-Суу районуна караштуу Челпек айылында жаўы мектеп-тин ачылыш аземи болуп єттї.

Ачылыш аземи єлкєнїн Билим берїї ми-нистринин биринчи орун басары Д.Ш.Кен-дирбаева жана Катар мамлекетинин КРдагы атайын жана толук ыйгарым укуктуу элчи-си Мохаммед бин Арар Аль-Наими, Катар мамлекетиндеги эў чоў эсептелген “RAF” фондунун генералдык секретарынын бирин-чи орун басары Али Хажри, Орто азиядагы социалдык объектилерди каржылоо бєлї-мїнїн башчысы Мухаммад Салах, Бїткїл Дїйнєлїк Жаштар Ассамблеясынын прези-денти Саид Баюми, КРнын Ыссык-Кєл об-лусундагы ыйгарым укуктуу єкїлїнїн орун басары, Ак-Суу районунун акими Жолдош Байсейитовдун жана бир топ алыс жакын-дан келген коноктордун катышуусунда бо-луп єттї.

Д.Ш.Кендирбаева: Билим берїї министр-лигинин маалыматы боюнча, бїгїнкї кїндє республикада бир топ мектептер авариялык абалда турат. Кыргызстандын балдарына жакшы шарт тїзїїдє, араб єлкєсїнєн келген спонсорлор жигердїї иш аракеттерин кєр-сєтїшїїдє. Мына бїгїн Кочкор районунда дагы ушул сыяктуу мектептин ачылышы болду. Баш аягы бул мекемеден 20дан ашык мектеп курулуп берилди. Кыргыз элинин єнїгїїсї їчїн жардам кєрсєтїп жаткан Ка-

тар элине жана Саид Баюмиге тереў ыраа-зычылык билдиребиз.

Челпек айылында буга чейин мектеп бол-богондуктан, айылдын балдары Каракол шаарына коомдук транспорт менен кат-тап окушчу. Кєптєгєн мїшкїлдєрдєн улам жаш жеткинчектер їчїн билим алуу єтє оор шартта болчу. Бул жагдайды жакындан таа-нып билген Саид Баюми Катар мамлеке-тиндеги “RAF” фондунун кємєгї астында бул мектепти толук куруп бїтїрдї. Салын-ган имараттын жалпы аянты 675 кв.м. анын ичинде 10 класстык бєлмє, мугалимдер каа-насы, жана директордун кабинети жалпы тиешелїї эмеректери менен толтурулган. Андан сырткары окуучулардын тамак ашы їчїн да атайын каана бєлїнгєн. Курулуш иштери заманбап каражаттар менен куру-луп толук ишке кирїїгє даяр абалда турат. Буюрса бул билим канада 450дєй окуучу билим алса болот.

Бїткїл Дїйнєлїк Жаштар Ассамблеясы тарабынан республика боюнча 21 мектеп салынып азыркы учурда билим берїї ми-нистрлигинин карамагында їзїрлїї пайда-ланылууда. Мындан сырткары дагы 6 мек-тептин курулуш иштери аяктоо алдында турат. Алардын экєєсї 3-июнь кїнї пайда-ланууга берилет. БДЖА айрым єзї салган мектептерди заманбап компьютерлер менен камсыз кылып келїїдє.

«ЭЎ НЕГИЗГИ БАГЫТЫБЫЗ КАЛКТЫН АЯРЛУУ КАТМАРЫНЫН МУКТАЖДЫГЫН ЖЕЎИЛДЕТЇЇ БОЛУП САНАЛАТ»

06-июнь, 2014-жыл

12 ЖАШ МУУН

КУУда ЖАШ МУУНДАРДЫ ТАРБИЯЛООНУН КЄЙГЄЙЛЄРЇ

ТАЛКУУЛАНДЫ2014-жылдын 27-майында

башкы имараттын чоў жыйын-дар залында Улуттук универси-теттин Педагогикалык кадрлар-ды максаттуу даярдоо институту тарабынан «Жаш муундарды тар-биялоодогу социалдык-психоло-гиялык кєйгєйлєр жана аларды чечїїнїн жолдору» аттуу эл ара-лык илимий-практикалык конфе-ренция єткєрїлдї.

Конференциянын максаты - коомчулуктун кєўїлїн балдар-дын социалдык-психологиялык абалы учурда актуалдуу маселеге айланып бара жаткандыгына бу-руу, абалдын мындан ары курчу-шун алдын алуу жана аны чечїїнїн жолдорун табуу.

Иш чарага Кыргыз Республи-касынын Эл мугалимдери, Кыр-гызстандын жана Казакстандын окумуштуу педагогдору, жогорку окуу жайлардын окутуучулары, шаардык жана райондук билим берїї бєлїмдєрїнїн башчылары, мектеп директорлору, балдар їй-лєрїнїн, окуу борборлорунун, бе-йєкмєт уюмдардын жетекчилери жана массалык-маалымат кара-жаттарынын єкїлдєрї катышты.

Конференция пленардык жыйын жана тєрт секцияда єтїп, тємєнкї суроолор талкууга коюлду:• Çàìàí òàëàáûíà æàðàøà ºñï¿ð¿ìäºðä¿í ºçãºð¿¿ñ¿;

• ªñï¿ð¿ì êóðàêòàãû èíñàíäûí ºí¿ã¿ø¿;

• Àéûë æàíà øààð æåðëåðèíäåãè ºñï¿ð¿ìäºðä¿í àáàëû;

• Àçûðêû ó÷óðäàãüã ºñï¿ð¿ìäºðä¿í ä¿éíº òààíûìû æàíà æåêå æàøîîäîãó æîëó;

• Òóðìóøòóí îîð øàðòòàðûíäà òàðáèÿëàíãàí ºñï¿ð¿ìäºðä¿í èíñàíäûê ºí¿ã¿ø¿;

• Ì¿ìê¿í÷¿ë¿ã¿ ÷åêòåëãåí ºñï¿ð¿ìäºðä¿í êºéãºéëºð¿:

• Êåñèï òàíäîî ïñèõîëîãèÿñû;

• ªñï¿ð¿ìäîðä¿í æåêå÷åëèãè: áàãûòû æàíà ºí¿ã¿¿ æîëó;

• Ìàññàëûê ìààëûìàò

êàðàæàòòàðûíäà ºñï¿ð¿ìäºðä¿í êºéãºéëºð¿í¿í ÷àãûëäûðûëûøû;

• ªñï¿ð¿ìäºðä¿í ºç ºì¿ð¿íº êîë ñàëóóñó;

• ªñï¿ð¿ìäºð àðàñûíäàãû ðåêåò÷èëèê;

• Àðàêå÷òèê, íàðêîìàíèÿ æàíà ñîéêóëóêòóí ºñï¿ð¿ìäºð㺠òèéãèçãåí òààñèðè æ.á.

Конференция Кыргыз Респуб-ликасынын гимни менен башта-лып, кєтєрїлгєн маселени чагыл-дырган видеотасма кєрсєтїлдї.Пленардык жыйында тємєндєгї инсандар илимий баяндамаларды жасашты:

1) И.Ч.Исамидинов - Ж.Бала-сагын атындагы КУУнун ректору, педагогика илимдеринин докто-ру, профессор: "Ааламдашуу доо-рундагы жаштардын тарбиясы, социалдык-психологиялык кєй-гєйлєрї жана казак-кыргыз улут-тук педагогикасынын милдеттери";

2) И.Б.Бекбоев - КР УИАнын мїчє-корр., КР Эл мугалими, Москвадагы эл аралык педагоги-ка жана социалдык илимдер ака-

демиясынын академиги, КББАнын мектепке чейинки жана мектептик билим берїї борборунун директо-ру, педагогика илимдеринин док-тору, профессор: "Жаш муундарды тарбиялоодогу социалдык-психо-логиялык кєйгєйлєр жана аларды чечїїнї айрым эрежелери";

3) С.О.Байгазиев - Кыргыз би-лим берїї академиясынын вице-президенти, Кыргыз Республи-касынын билим берїїсїнє эмгек сиўирген кызматкер, Ч.Айтматов атындагы эл аралык академия-нын академиги, ф.и.д., профессор: "Єспїрїмдєрдї тарбиялоо: абалы, проблемалары жала милдеттери";

4) Б.Сманов - Казак Республика-сынын УИАнын мїчє корр., п.и.д., профессор, Ч.Айтматов атындагы эл аралык академиянын академи-ги: "Жаштар тарбиясындагы ата-эненин ролу";

5) Г.М.Мадаминов - Лейлек ра-йонундагы №3-эксперименталдык гимназиянын директору: "Азыркы мезгилде жаш муундардын тар-биясындагы социaлдык-психоло-гиялык кєйгєйлєр жана аларды чечїїнїн жолдору (Лейлек райо-нундагы №3-эксперименталдык гимназиянын мисалында)

6) С.Г.Тажбаева Абай атындагы Казак улуттук педагогикалык уни-верситетинин «Хабаршы» илимий журналынын бaшкы редактору-нун орун басары, педагогика илим-деринин кандидаты, профессор: "Шетелдiк жане отандык тарбие жїйелерiнiн жумыс їйыдастыруу адiстерi";

7) Г.Т.Султаналиева - прези-дент 00 «Доор-Эли», адам укукта-ры боюнча кеўешинин тєрайымы. "Жаўы Кыргызстандагы социал-дык толук эмес їй-бїлє".

8) Р. Т. Сулайманова - Ж.Бала-сагын атындагы КУУнун алдында-гы ПКМДИнип директору, п.и.к,, профессор: "Жаш муундардын социалдык-психологиялык кєй-гєйлєрї педагогикалык проблема катары жана аларды чечїїнїн жол-

дору (Педагогикалык кадрларды максаттуу даярдоо институтунун иш тажрыйбасынын мисалында)

Баяндамалардан кийин жарыш сєз башталып, кызуу талкуу бол-ду жана жыйынтыгында тємєндє-гїдєй резолюция кабыл алынды.

«Жаш муундарды тарбия-лоодогу социалдык-психология-лык кєйгєйлєр жана аларды че-чїїнїн жолдору» аттуу эл аралык илимий-практикалык конферен-циянын

РЕЗОЛЮЦИЯСЫБишкек шаары, 2014-жылдын

27-майыЖ. Баласагын атындагы Кыр-

гыз улуттук университетинин Пе-дагогикалык кадрларды максаттуу даярдоо институтунун демилгеси менен «Жаш муундарды тарбия-лоодогу социалдык-психология-лык кєйгєйлєр жана аларды че-чїїнїн жолдору» аттуу эл аралык илимий- практикалык конферен-ция єткєрїлдї.

Конференция «Мамлекет-тїїлїктї бекемдєє» жылына арна-лып, ага Кыргыз Республикасынын жана Казакстан Республикасынын окумуштуу-педагогдору, Кыргыз Республикасынын эл мугалимде-ри, облустук, райондук билим бе-рїї борборлорунун башчылары,

мектеп директорлору, мугалим-дери, бала-бакча тарбиячылары катышышты.

Алар бїгїнкї кїндє жаш муун-дарды тарбиялоодогу кєйгєйлїї маселелерди кєтєрїшїп, аларды чечїїнїн жолдору тууралуу ой-пи-кирлерин, сунуштарын билдириш-ти. Конференциянын жїрїшїндє катышуучулар тарабынан кєтє-рїлгєн маселени чечїїнїн жана ага тийиштїї мыйзамдардын ат-карылышынын жолдору белги-ленип, тємєндєгїдєй резолюция кабыл алынды:

1. Кыргыз Республикасынын билим берїї министрлиги тара-бынан Жаш муундарды тарбия-лоонун идеологиялык концепция-сы кабыл алынсын.

2. Кєйгєйдї чечїїнїн бир жолу катары педагогикалык жогорку окуу жайлардын негизги билим берїї программаларына атайын сабак киргизїї жагы каралсын.

3. Жаш муундарды тарбия-лоодогу социалдык-психология-лык кєйгєйлєрдїн келип чыгышы-нын жана аны чечїїнїн жолдору илимий-практикалык негизде оку-муштуулар тарабынан атайын пландуу изилдєє жїргїзїлїп жана практикалык сунуштар иштелип чыксын.

4. Социалдык-психологиялык абалы начар балдарга туруктуу жардам кєрсєтїї кызматын уюш-туруу жагы каралсын.

5. Жалпы билим берїї мекеме-леринде жаш муундарды тарбия-лоонун системалуу иш-чараларын тїзїї жана жайылтуу аракеттери кєрїлсїн.

6. Мектептерде тїшїндїрїї иш-терин уюштуруу жагы кїчєтїлсїн жана ага коомдук уюмдар, ата-эне-лер милдеттїї тїрдє тартылсын.

7. Класс жетекчилер, мугалим-дер жана тарбия иштери боюн-ча директордун орун басарлары їчїн тарбиялык иштерди уюшту-руу боюнча кесиптик чеберчили-гин жогорулатуу курстарынан єтїї пландуу жїргїзїлсїн.

8. Кєйгєйдї чечїїнїн жолдору, илимий-практикалык тажрыйба-лар билим, тарбия берїї маселе-лерин чагылдырган «Кутбилим» гезити жана «Мугалим» журналы аркылуу республиканын аймагы-на жайылтылсын.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

06-июнь, 2014-жыл

13Дїйнє

жїзї боюнча адам-

дын єлїїсї кїн санап кє-

бєйїїдє, анын ичинен Кыргыз-

станда башка єлкєлєрдєн кем эмес.

Бул єлїмдїн себеби ар кандай оорулар

жана ден соолукка зыян келчї заттарды кол-

донуудан келип чыгат. Алардын ичине нар-

котик, ар кандай спирт ичимдиктери, насыбай,

тамеки жана ушундай болгон адамдын жаркын

жашоосуна, караўгы тїн алып келе турган заттар

болуп эсептелинет. Ар бир адам бул ден соолукка

зыян экенин билген кїндє да, анын арты єлїм эке-

нин кээ бир адам билбесе керек. Бїгїн силерге та-

мекинин тарыхы жана андан кантип арылуунун

жолдорун жарыяламакчыбыз. Бул биздин бї-

гїнкї “Тамеки” жєнїндєгї жарык кєрє тур-

ган макалабыз, силерге кїндє жанашып

жїргєн шеригиўер жана сырдаш бол-

гон тамекиден арылууга, кичине

болсо да жардам берет деген

ишенимдебиз.

ДЕН-СООЛУК

ТАМЕКИ – ЄЛЇМГЄ КАРАЙ ЖОЛ

Ооба, азыр заманыўды сєгє турган мез-гил болуп калды окшойт. Айлана кїндєн-кїнгє єз кєркїн жоготуп жаткандай се-зилгенсийт. Билем, кичинекей кезимде чоў атам “ уулум заман адамдын пейилине жара-ша” деп айтчу эле. Ооба, заманыбыз адам-дын пейилине жараша, азыр адамдардын аў сезими, ички сезимдери чоў єзгєрїїгє ээ болгон. Азыркы кїн менен биздин ата-быз менен апабыздын жашаган кїндєрїнїн аралыгы ашып кетсе 30 жыл, бирок айыр-масы асман менен жердей. Ушул 30 жылда адам ушунчалык єзгєрїїгє туш болду, єзгє-чє биздин Кыргызстанда. Бул сєздєр менен эмнени айткым келип жатат? Албетте, азыр-кы жаштарды, єзгєчє тамеки чеккен жаш-тарды. Балким, 30 жыл мурун деле жаштар тамеки чеккендир, бирок, азыркыдай ачык айкын жана мынчалык кєп санда болбосо керек. Мїмкїн бїгїнкїдєй санда эркектер чеккендир ал кезде, ал эми “айым” деген

ысымды кєтєрїп жїргєн апаларыбыз

жана эжелерибиз тамеки чеккен эмес деп жїз пайыз кепилдик бере алам.. Ал эми азыр, жаш балдарга атаандашып улуулар-дан уялуу сезимдери єлїп калгансып, кє-чєлєрдє ачык айкын тамеки чегип жаткан

биздин аккуудай болгон, мєлтї-рєгєн кыздарыбыз да тамекинин тїтїнїн асманга карай ыштап, жашоонун ырахатын алгансыйт. Бирок, анын кара тїтїнї анын єп-

кєсїн талкалап, келечекте балалуу болушуна зыян келтирип атканы

жєнїндє ойлонбосо да керек. Биз жашап жаткан мезгилдин мектепте

билим алып жаткан, келечекте кєптї їмїттєндїргєн жаш окуучуларыбыздын

эркек, кызына карабай тамекинин даамы татып, анын пайдасы жок тїтїнїнє бай-ланып жаткандарын да эл билет. Мындай жаштар, єзгєчє карындаштарыбыз кантип кийин балага “Эне” деген атты татыктуу кєтєрїп жїрє алат, аларга кантип таалим-тарбия берет, деги эле алар ошол жашоону кєрєбї? Албетте, тамеки чегип єзїнїн жар-кын жашоосуна балта чаап жатса кантип бала жытын искеп, аларды тарбияласын.

Мамлекетибиз тамеки чегїї ден-соолук-ка зыян деп канча какшабасын анын арты баягы эле кєрїнїш болуп келїїдє. Єкмєттє отурган биздин байкелерибиз ушундай кєй-гєйлєрдї азыртадан баштап чечпесе эртеў бул торго єздєрїнїн алтындан да артык кєр-гєн уул, кыздары тїшїп калышы мїмкїн.

ТАМЕКИНИН СОРТТОРУ: Махорка, самсунг 27, талгар 27, либек 44,

скелет, жыттуу. Тамеки жалбырагынын сос-тавында тємєндєгїдєй топтогу заттар бар. Белок 10�, углевод 20�, органикалык кис-лота 10�, чайыр 10�, эфир майы 1�. Та-мекинин кара майында декоть деген 100гє жакын химиялык заттар кездешет. Алар бензопирем, бензатрацент, мышьяк, поли-циклдуу углеводдор бар.

ТАМЕКИНИН КАЙСЫ ОРГАНДАРГА ЗЫЯН ЭКЕНИН

ЖАТТАП АЛГЫЛА1) Мээ, 2) Кекиртек 3) Жїрєк, 4) Єпкє,

5) Омурткалар, 6) Бєйрєктєр, 7) Ашказан, 8) жыныстык системалар.

ТАМЕКИИН ТААСИРИЖер шаарынын калкы жылына 12млрд

пачка папирос жана сигарет тартат. Ыр-гытылган тамеки калдыктарынын массасы 2,500 тонна болот. Тамеки тарткандар от-мосферага жыл сайын 720 тонна синил кис-лотасын, 584000 тонна аммиак, 108000 тон-на никотин, 600000 тонна кара май, 550000 тонна ис газын чыгарат. Фармологдордун маалыматы боюнча 1 куту сигаретти тарт-кан адам 0,0012г синил кислотасы, никотин 0,64г, аммиак 0,9г, 1г кара май организмге кирет. Эгерде, 30 жыл кїнїнє бир пачка па-пирос тарткан адам єпкєсї аркылуу 5,5кг чайыр, 160кг тамекинин тїтїнїн, 1,5кг ни-котинди єткєрєт. 6,7 мг адамды, бир тамчы никотин атты єлтїрєт.

Биринчи жолу тамеки тартканда єзїн жаман сезип, кєўїлї айныйт, кускусу келет, жїрєктїн согушу кїчєйт, эсинен танып ка-лат. Никотинге кєнїп калганда тамекиге зыяндуу таасири басаўдап, анын жагым-

дуу дїїлїктїргєн таасири гана сезилип ка-лат. Тамеки тартканда єпкєнїн рак оорусу менен 10 эсе, кекиртек рак оорусу менен 6-10 эсе ооруп калуу мїмкїнчїлїгї артат. Кызыл єўгєч рак оорусу менен ооруган 100 кишинин 90ну тамеки тарткандар. Тамеки тартпаган адам тамеки тарткан адамдын жанында бир саат отурса ал тамеки чеккен адамдай зыян тартат.

Статистикалык маалыматтарга таянсак тамеки тарткан аялдардын тєрєгєн балда-рынын 40�на чейини єлїмгє учурайт. Нико-тин кан тамырларынын ички бєлїгїн сезген-тет. Тамеки тарткан адамдар «Стенокардия» оорусу менен ооруйт, бул оору мезгил-мез-гили менен жїрєктїн булчуўдарына кан жетпей буулуп, кєкїрєк сайгылашып катуу ооруйт. «Стенокардия» оорусу миокарддын инфаркты деп аталуучу жїрєктїн оор дарты-на алып келет. Бул оору менен 80�дан кєбї тамеки тартуу себебинен. Ошондой эле кур-гак учук, бронхит менен оорушат. Фагоситоз козгогуч начар иштейт. 75� аялдар ооруйт, себеби тамеки тартуучу инфаркт менен 12 эсе тамеки ар кандай ашказан жарасы менен 97� чылым тарткандар оорушат. Никотин С1, В1, В2 витаминдерин 20 эсе азайтат. Эгерде папирос чексеў 3�, сигарет чексеў 6� ни-котин уу затын єзїўє аласыў.

ЭСИЎИЗДЕРГЕ САКТАП АЛГЫЛА!

• Òàìåêèäåí óëàì

îðãàíèçìäèí óóëàíóóñó ýðòå

êàðòàþóãà àëûï êåëåò!

• Áîéäî áàð êåçäå òàìåêè

òàðòóó áàëäàðäûí ñàëìàãûíà

æåòïåé æàíà îøîíäîé ýëå àðà

òºðºë¿ï êàëóóñóíóí ñåáåïêåðè

(20-30 ïàéûç) áîëóï ýñåïòåëåò.

• Æ¿ðºê-êàí òàìûð

îîðóëàðûíûí êåëèï ÷ûãûøûí

øàðòòàéò. Ìèñàëû, êàí áàñûì

êºòºð¿ë¿ï, æ¿ðºê êå¢åéèï,

èøòººñ¿ áóçóëàò.

• Òàìåêè òàðòóó÷óëàð ºç¿

êóðàêòóóëàðäàí 10-20 æûë

ìóðóí ýðòå êºç æóìóøàò.

• Êî¢óðóêòó, ñººêòº

ìîðòòóêòó (îñòåîïîðîç) ïàéäà

êûëàò. Ѻºê ìîðò áîëñî, àäàì

æûãûëñà ýëå áèð ñººã¿íºí

æàðàêà êåòèï æå ñûíûøû

ì¿ìê¿í.

ТАМЕКИНИ ЧЕКПЕЙ КОЮУНУН ОЎОЙ ЖОЛДОРУ

Аллен Карр аттуу жєнєкєй эсептєєчї адам, тамекини чекпей коюунун эў жєнє-кєй жол-жоболорун таап чыкты. Мында адамдан кандайдыр бир кєнїгїїлєрдї жа-соо же дарылануу талап кылынбайт. Адам-дын жаман адаттарына бир гана тамеки чегїї эмес, компьютердик оюндарга кызы-гып кетїї, тырмагын кемирїї сыяктуу єнє-кєттєр кирет. Мындайда адам єзїнїн эмне кылып жатканын жана мунун артында кан-дай зыян бар экенин толук кандуу тїшїнє бербейт, тїшїнсє да моюнга албайт. Аллен Каррдын жобосу боюнча мына ушул кемчи-ликтерди толуктоого мїмкїндїк жаралат.

1- Алгач тамекини єз каалооўуз жок эле чегип алганыўызды моюнга алыўыз. Бул чечимди сиз эмес, сиз їчїн башка бирєє чечип койгон. Ар бир акылдуу адам єзїн єзї кїнїгє уу менен ууландырууну каала-байт. Сизди башкалар буга їндєшкєн, жак-шы кєрїнєрїн айтып ынандырышкан, же сиз сыйлаган, ишенген адамдардын тамеки тартканын кєрїп сиз да буга кошулгансыз. Бирок аларга кошулуу менен єз ден-соолу-гуўузга зыян келтирип, акча жана убакыт-ты зыяндуу жакка коротуп жатканыўызды ойлоўуз.

2- Тамекини таштоо менен сиздин эч нер-сеўиз кетпейт экенин билиўиз. Анткени кєпчїлїк мына ушул нерсени тїшїнє ал-багандыктан коё албай келишет. Мисалы: кечелерде тамеки тартып эс ала албай ка-лам, ой басканда жардамга келер жалгыз тамеким бар деп ишенишет. Чындыгында мындай эмес, анткени тамеки тартпаган адамдар деле кыйынчылыктарды жана кече-лерди тамекисиз эў сонун єткєрїп келишет. Ушул нерсени толук тїшїнє алсаўыз, таме-ки таштоо оўой болот. Мїмкїн сизге таме-кинин даамы жагат чыгар, мында алгачкы чегип кєргєн кєз ирмемдерди эске салыўыз, ошондо тамеки жакты беле? Жок, даамы да, жыты да жаман болчу. Анын даамы азыр деле єзгєргєн жок. Бирок сиз организми-ўизди кыйнап, буга кєндїрїп, єзїўїздї да ушуга тарбиялап койдуўуз.

3- Тамекиўизди чегип бїтїп анын чы-ныгы даамын сезип кєрїўїз, анын жийир-кеничтїї даамы оозуўузга келет. Єзїўїзгє суроо бериўиз жана жооп алыўыз: эмнеге чегип жатам, кандай пайда табам, кандай зыян алам, жалпысынан бул сизге керек-пи?, -деген сыяктуу суроолор.

4- Чекпей коюуга аракет кылып жатып, акыркы тамекиўизди чеккенден кийин би-ротоло таштоо їчїн атайын нерселерди: электрондук тамеки, сагыз, атайын нико-тин кошулмаларды колдонбойм деп єзї-ўїзгє убада бериўиз.

5- Тамекини чекпей койгондон кийинки кїндєрї башкаларды кєрїп, же кичине нерв иштеткенде кайра чегїїнї каалайсыз, ушул кезде дайыма “Кудайга шїгїр, мен таме-кини койдум, эми чекпейм!” деп айтыўыз.

6- Чылым чегип жаткандарга эч убакта суктанбайм деп сєз бериўиз. Сук арткандын ордуна аларды аяп, байкуштар, эрки жок, бактысыз, оорулуу адамдар деп ойлоўуз.

7- Анан эў башкысы Кудай алдында кї-нєєгє батып жатканыўызды унутпаўыз. Тамеки тартып, Жараткан берген ден-соолукту талкалап жатканыўыз їчїн, убак-тыўызды текке кетирип жатканыўыз їчїн жана акчаўызды зыяндуу нерсеге жумшап жатканыўыз їчїн. Кудайдан ар убак жар-дам, эрк сурай жїрїўїз.

Кєпчїлїк адамдар тамеки койгондон ки-йин никотиндин организмге керек болгон-дуктан тарта турган кыйноосунан корккон-дуктан эле буга белсенишпейт. Бирок бул нашаны койгондон бир нече эсе жєнєкєй. Никотинге болгон талап физикалык жак-тан эч кандай єзгєрїїлєрдї, алсыздыкты жаратпайт. Никотинге талап албетте болот, бирок ал сиздин мээўизде гана. Муну бир таштагандан кийин бир да жолу улантпай койсоўуз каалоо бат єлєт.

жана эжелерибиз тамеки чеккен эмес

ТАМЕКИДЕН ЄЛЇМГЄ КАРАЙ ЖОЛ ТАРТКАНДАР• Ä¿éíºäº àð áèð 10 ñåêóíä ñàéûí òàìåêèíèí àéûíàí 1

àäàì ºëºò.

• “2020-æûëäàí áàøòàï àð æûëäà òàìåêèäåí 10 000000 àäàìäûí ºë¿ì¿ ê¿ò¿ëºò” äåãåí ìààëûìàò áàð.

• 1998-æûëû òàìåêèäåí ä¿éíºäº 4 000000 àäàì ºëñº, 2008-æûëû 49 000000 ºëãºí.

• Òàìåêè òàðòóó÷óëàðäûí 10 ïàéûçû ðàêòàí êºç æóìàò.

Тамеки чеккендерге кандай карайсыз?АБДЫЛДАЕВ Эсен, пенсионер:

- Тамеки таткандар-га каршымын. Тамеки балдарыбыздын, небеле-рибиздин ден-соолугун тємєндєтїп, жашоосун

кысксартып жатат. Тамеки тарткан эмес-мин жана тартканга эчкимди сунуштабайм. Адамдын єпкєсїнє ден-соолугуна терс таа-сир бергени аныкталып жатпайбы. Ошон їчїн балдарды тамеки тарпоого їндєйт элем. Тамеки тарткандар кєчєлєрдї булгап, биз-дин жакшынакай болгон табиятыбызды єл-тїрїп жатат. Мен жаштарга тамеки чекпей, чын ден-соолуктун желегин желбиретсе дейт элем.

БАЙСЫРАХМАНОВ Илияз, дене тарбия мугалими:

- Мен єзїм спорт їс-тїндє иштеп жаткандан кийин тамеки чеккендер-ди спорт менен машыгып,

ден-соолуктарын чындаса дейт элем. Та-мекинин пайдасы деле жок, тескерисинче анын зыяны кєп болуп жатпайбы. Тамеки чеккендер єздєрїнїн ємїрлєрїн кыскартып жаткандарын билишбей жатканы мен єкїн-дїрєт. Тамеки чексе арак ичет, арак ичсе кылмыш кылат, кылмыш кылса ал абакка отурат. Ошондуктан тамеки чекпегиле дейт элем. Чеккенден эч пайда жок.

КАДЫРБЕК уулу Бек, студент:

- Тамеки чеккендер-ге кєз карашым албетте терс караштамын. Алар єздєрїнїн жакшынакай ден-соолуктарын єлтїрїп

жатышат. Жеўил рак менен ооругандар дїй-нє жїзїнє минут сайын адам єлїп турарын интернет булактарынан окугам. Мен єзїм тамеки чекпейм, тамекини эмнеге чегип жат-кандарына тїшїнбєйм. Тамеки чеккендерди чекпегиле дейт элем. Тамеки бул жашоону ырахатка эмес єлїмгє алып барат.

Бетти даярдаган Рахатбек РЫСАЛИЕВ

06-июнь, 2014-жыл

1414 САНДАН САНГА

Їйїбїз, жетишээрлик тиричилигибиз бар эле. Ошого топук кылбастан, бар нер-себизден айрылдык. Ушул акыбалга же-тишибизге мен гана кїнєєлїїмїн, – деп оозумду ачырса болобу.

Сен эмнеге кїнєєлї элеў, їстєк акча алалы, мен спирт ташый коём, – деп сени азгырбадым беле дейм. Назар болсо мын-дай дебеспи. Кудай алдында кєп кїнєєгє батканмын, ичкемин Алланын бар эке-нин унутканмын. Сага билгизбей кыз-ке-линдер менен жїргєнмїн. Алар жаралбай калган наристелерди жок кылышты. Сен кєп нерсени билбейсиў. Кудай кєргєзєт деген ушул. Сен билбеген кїнєєлєрїмдїн азабын Кудай ушинтип чыгарып жатат, деп єз айыбын мойнуна алып жатпайбы.

- Ой тобо ээй, ушинтип айттыбы. Чын эле Назар єзгєрїптїр. Сен ал кезде кї-йєєўдїн келин-кыздарга барып жїргєнїн билбейт белеў.

- Билсем дагы эч кимге билдирбей чы-дачумун. Ажырашамын деп оолугуп деле кєрдїм, ыраматылык апам токтотту. Бал-дарыўды жетелеп барсаў, биздин кєзїбїз тирїї кезде батасыў. Андан кийинчи. Бир туугандарыўдын аялына жаман кєрїнбєс-тєн єз їйїў, єлєў тєшєгїў болгону жакшы эмеспи. Балдарыўды ээрчитип же кїйєє-гє тийе албасаў ал єз атасындай болбойт. Сен кайнеже башыў менен келинге жаман кєрїнїп тєрїмдє отурганда, їйїўдї бирєє ээлеп, кїйєєўдї тартып алышын каалап атасыўбы, деп урушкан.

Сенин кыйындыгыўды кєр. Ошол кезде мындай жашооўдун четин чыгарбай, кїлїп жайнап гана чакчаўдап жїрчїсїў.

Ошо чакчаўдап жїргєн менин жїдєгєн кебетемди кєрїп турбайсыўбы.

Кел ичелиби, шорпо муздап калды. Эти менен кошо кайра жылытып келейинчи.

Жылытсаў жылыт, ичсе ичеличи. Сага жолукканым жакшы болгон экен. Жїрєгїм-дї эзген бугуму айтып жеўилдеп албадымбы.

Гїлсара ашканада шорпо жылытып жат-канда Ажар їй ичине кєз чаптыра ойлоду. Бир кара башы болсо дагы мындай кымбат эмерекке кайдан акча таап жатат. Чет эл-дик стенка, ичи толо мїлк, кымбат мебель, люстрасы укмуш го. Тагынган алтыны эле кырк миў сомдон ашат. Кантип акча тап-канын айтып, мени ээрчитет беле.

Гїлсара булоолонтуп ысык шорпосун кєтєрїп келди.

Жакшы эле кезигиппиз Ажар, ысы-гында эттен жесеў. Кел муну ичип коёлу. Эми сєзїўдї айта бер. Ажар курдашынын чын дилинен чыккан мамилесине ыраазы болду. Ичине кирип чаўдаткан шараптын кїїсї менен єз кєйгєйїн, ушул кєрїшпєй

калган жылдар ичинде тарткан азабын ай-та берди.

Назар менен єткєндї чукулашып уруш-канда эмне пайда. Бири-бирибизге тїшїнїп кечириштик. Аял їчїн койнунда жаткан кї-йєєсї бирєє менен жїргєнїн билїї кандай оор тиерин убагында сезбегени їчїн эркек башы менен кеч болсо да кечирим сурады. Кыскасы тїшїнїштїк. Эми кантип жан сак-тайбыз, кантип їйлїї болобуз деп шалды-райбыз. Назар болсо беш маал намаз окуп, теспе тартып, такыр эле єзгєрїп кетти. Ун-чукпас болуп, окуганы жалаў гана дин ки-теби. Ошол дин китебин канчалык кєп оку-ган сайын ушул акыбалга келишибизге мен кїнєєлї турбайымбы, шариятта аялыўдын

кєўїлїн оорутпа дептир. А мен сени эмне гана кылып кєўїлїўдї ооруткан жокмун. Кечир мени, – деп эркек башы менен сал-бырайт. Шариятта ичкен, зынакордукка барган чоў кїнєє экен. Жазасын азыр тар-тып жатамын. Єзїм эле эмес, силерди кошо кыйнадым, – деп їшкїрїнєт. Ушуга чейин Назардын окуп жаткан дин китебине кєўїл деле бурган эмесмин. Бир китепти алып туш келди эле ача салдым. Назарды єзгєрткєн бул китепте эмне сыр бар болду экен деп кызыктым. Ошо мен ачкан баракта «Алла кечиримдїїлїкпї сїйєт» деген жазууга кє-зїм тїштї. Єткєн єттї эми эстей бергенде эмне пайда, мындан кийин кантип жан сак-тоого болот деп баш катырабыз. Азыр баа-ры эле орус жергесине барып акча таап жат-пайбы, мен ал жакка барып орношуп анан бой жетип калган балдарымды чакырып алмай болдум. Баягы газ, суусу белен ка-бат їйдє жашаган биз, анда бирєєнїн тоок кепедей болгон їйїндє акча тєлєп жашайт элек. Ошол кичинекей кепеде тєрт балам менен кїйєємїн мени орус жерине узат-кандагы муўаюусун, балдарымын, апам ал жактан акча менен келет їй алабыз їмїтїн жїрєгїмє сактап Москвага кеттим. Жолума акчаны бир туугандарым чогултуп бериш-ти. Назар кетип бара жатканымда, ушул жер кепедей їй, тїрткєн арабабыз болбосо кантет элек. Наныбызды таба турган ара-бабыз бар. Бул кїндєр да єтєт деп кайрат берип узатты.

Ээ, Гїлсара, курдаш Москвага бараарын барып алып жыргап деле кеткен жокмун. Кєрбєгєнїм кєр, жебегеним бок болду. Барат десе эле барып алыпмын. Мурун Москвага барып жїргєн аялга адатымча ишенип алып кете бердим да. Бирок жак-шы эле жардам берди, жол кєргєздї, жа-таарга жай, акча табаарга жумуш дегендей. Бир бєлмєлїї їйдє он жетибиз жашайбыз. Эртеў менен туалет талашкандагы ызы-чууну элестете бер.

Аялым болсо элирме оорусуна чалдык-ты. Кїндїзї жакшы эле жїрєт, карманып. Тїн киргенде эле уктап жатып, Нурбекти издеп тентип кетчї болду. Эч айла кыла ал-бай, кайгымды кєтєрє албай калдым. Балам жоголгончо мен єлїп кетсем кана?! Ушу Ку-дайдын деле кєзї жок...

- Коюўуз, антип Кудайга тил тийгизбеўиз.- Э-эк, койчу акылдуусунбай. Балаўды

уурдап кетсе кєрєт элем, сенин ушинтип кычырап кабинетте отурганыўды.

- Эй, сен кимсиў?! Тарт тилиўди, болбо-со азыр, -Арген Акимович кызаўдап, ачуу-су келип кетти.

- Болду кечир, командир! Ачууга алды-рып койдум. Андан кєрє стаканыў барбы? –Нурбектин атасы башын чулгуй єкїнїчтїї айтты. Арген Акимович жанындагы тумбоч-кадан эки стакан алып, бир бєтєлкє суусун-дукту столго койду да:

- Ысылыкка башка эч нерсем жок, -деди.- Болот, ушул эле. Андан кєрє таанышып

алалычы, атым Дїйшєнбек.- Арген, - экєє кол алышты. Алдындагы

мелт-калт стаканды шарт алып жибериш-ти. Дїйшєнбек кайра куйду. Кайра ичилди. Экєє кайра їнсїз отуруп калышты. Кимдир бирєєнїн келе аткан дабышы угулду. Арген Акимович столдун їстїндєгїлєрдї дароо алып тумбочкага ката койду. келе аткан Ке-рималиев экен. учурашып, єз столуна отурду. “Бїгїн мен болбойм, зарыл иштери барлар эртеў кайрылышсын” деп, Керималиевге тапшырмаларын берген соў Арген Акимо-вич Дїйшєнбекти ээрчитип чыгып кетти.

- Кайда бара жатабыз? – деп сурады Дїй-шєнбек.

- Баса бер.Экєє Горький кєчєсїндє жайгашкан мен-

чик мейманканалардын бирине келип ток-тошту. Кире бериши пивокана экен. арген Акимович машинасынан сумка ала тїшїп, мейманканадан деп берилген бєлмєсїнє ки-рип, кийимин которуп чыкты.

- Эми кенен-кесири сїйлєшсєк болот. Мына, єзїў кєргєндєй формамды чечип чыктым. Демек, азыр экєєбїз теў гана ата-быз, – деген Арген Акимович пиво, арак ысылыгы менен заказ кылды. Дїйшєнбек бир бєтєлкє арак ичилип бїткєнчє ачыл-бады. Анан гана азыр чет єлкєгє балдар сатылып жаткандыгын, ал балдарды сатып

алгандар ар кандай максатта пайдаланы-шаарын айтып чыкты.

- Билесиўби, алтургай балдарды атайы майып кылып, кайыр суратышат экен. ки-чинекей балдарды педифилдерге сатышканы эмне шумдук! А, кыздарды болсо сойкулук-ка мажбурлай тургандыгы анык. Алтургай билесиўби, балдардын органдарын сатып, кескилеп-кескилеп тартып жиберишет экен. мен мындай кордукка чыдабайм! Байкуш Нурбек, эмне кїндї кєрїп жатты болду экен, -Дїйшєнбек столду тарс бир муштады да, єбєктєй жатып алып ыйлай баштады.

- Сабыр кыл, Нурбекти куткарып алууга али да кеч эместир, -Арген Акимович анын ийинине колун койду.

- Ошондой болсо кана?!- Їмїттї їзбєй туралы, “їмїтсїз – шай-

тан” дейт эмеспи.- Ошол їмїт да, азыр мени жашатып жат-

кан. Болбосо эчак эле єлїп алмакмын.- Кой, антпе, Али да кєрєєр кїнїў кєп.- Кєп эмес. Аны айтсам ишенбейсиў. –

Дїйшєнбек чыйрала баш кєтєрє калды.- Эмнени?- Биз жети атабыздан бери каргышка кал-

ганбыз. Атамдын айтуусу боюнча биздин ту-кумдан бир гана эркек бала тєрєлїп, ал да элїїгє чыкпай эле кош айтышат. Буга чейин чын эле ошондой болуп кеткен. Нурбек сеги-зинчи муун болчу. Ошону менен каргыштын кїчї кайтмак. А, мен элїїгє да чыкпай єлєм.

- Коё турчу, токточу. А, эмне їчїн кар-гышка калыпсыўар?

- Биздин тукум баатыр эл. Ошо жетинчи атам Субан деген баатыр болуптур. Ал бир бечара кемпирдин жалгыз уулун єлтїрїп ал-ган экен. Ошондо ал кемпир, “тукумуў бир баладан ашпай, жашы элїїдєн єтпєсїн” деп каргаптыр.

- Да-а, мындайга ишенчї эмес элем.- Мен да ишенчї эмесмин. Баарыбызды эле

коммунизм Кудай жок деп тарбиялап єстїр-бєдї беле. Бирок, кашайып кемпирдин кар-гышы чындык болуп жатса кайда качасыў.

- А, азыр канчадасыў?

- Отуз жетиде.- Анда ошондой болгон кїнї да єлїмдї

ойлоого али эрте. Азыр єлїмдї коюп, Нур-бекти кантип табууну ойлон.

- Чын эле, ошону айтсаў. Кел куй, алып жиберели, -Дїйшєнбек кадимкидей чыйрала тїштї. Экєє тїн бир оокумга дейре арак ичи-шип, жедеп буттарына тура албай калганга чейин отурушту. Анан мейманканага барып жатып алышты. Экєє теў їйлєрїнє барган жок. анткени менен мейманкананын телефо-ну менен чалып, алдын-ала эскертип коюш-кан эле. Эртеси шашкеде Дїйшєнбек кєзїн ачып эле Аргенди таппай калды. Столдун їстїнє бир бєтєлкє пиво коюп, алакандай кат жазып кеткен экен. “Мен ишке кеттим, кечинде кайра ушул жерден эле жолугалы. Сїйлєшчї сєздєр али кєп” деп жазылыптыр, ал катта. “Мейли, кайра жакшы болот” деп ойлогон Дїйшєн кайра тєшєгїнє сулк кула-ды. Ал аялын кєргєндє кирээрге жер таппай калчу болгон. Эркек туруп, Нурбекти коргой албаганына, бир жыл єтсє да таба албаган-дыгына єзїн кїнєєлї сезет. Кєзїн тике ка-рай албай алдастайт. Экєє маўдай-тескей отуруп чай ичпегенине кєп болду. Медучи-лищаны жаўы бїткєн балдызы гана аялын карап, экєє дайым чогуу. Болбосо Гуля та-кыр эле жинди болуп кетмек беле, ким билет. Дїйшєнбектин каниет кылганы ушул гана.

Арген Акимович кечинде кеч келди. РИИБлердин баарын кыдырып чыккан-дыгын айтып, єзї да їшкїрїнїп отурду. Єз кайгысын башкага да проблема кылганына кейиген Дїйшєнбек єзїн ыўгайсыз сезе бєл-мє ичинде ары-бери басып жїрдї.

- Болду, отурчу, башты айлантпай, -Арген Акимович корс этти.

- Отурсам, мындай. Билем, силердин ай-лыгыўар канча экенин. Мына, бул банктагы менин эсебим. Буюрса, азыр деле анда акча жетишээрдик. Ошондон сага да єзїнчє эсеп ачтырып коём. Каалашыўча акча ал. Бир гана єтїнїч, алдагынтип їшкїрїнїп отур-бачы. Сен ушинтип айлаўды таппай очоюп отуруп калсаў мен кайда барам?

- Кечирип кой.- Кечиргидей сен эмне кїнєє кылдыў беле.

Бирок мен чындап айтып жатам, акча керек болсо тартынбай сурай бер. Нурбексиз акча менин ємїрїмдї сактап кала албайт. Єзїў ойлочу, мага жашоонун эмне кереги бар?

НАРКОТАШЫГЫЧТАР

(Сандан санга)

БУРУЛКАН БАКЕЕВА

Íàðêî ñîîäàãà àðàëàøóóíóí ýêè ãàíà æîëó áàð. ªë¿ì æàíà

ò¿ðìº. ¯÷¿í÷¿ æîëó æîê. Íàðêîçàòûí êîëäîíãîí äàãû, ñàòêàí äàãû ºç¿

àòàéûëàï æàð êûðûíäà òóðóï àëûï àæàëûíà áîé òàøòàãàí ìåíåí

áàðàáàð.

(Сандан санга)

ТААЛАЙ БАКЫТАЕВ

(Курч окуялуу чыгарма)

(Бейєкмєт уюмдардын маалыматы боюнча 1997- жылдан бери 400 бала жоголгон)

Жоголгон балдар

06-июнь, 2014-жыл

1515СКАНВОРД

06-июнь, 2014-жыл

16ДАНИЕЛЬ ИЗДЕНЇЇДЄ...

Популярдуу аткаруучу Даниель клип тарттырууга кооз, єзгєчє жерлерди издєєдє. "Жолдор узак" ата-лыштагы ырга видеоклип тартыла тургандыгын ыр-чы мырза социалдык тармактардагы достору менен бєлїштї.

БИШКЕКТЕ АНИМАЦИЯЛЫК ТАСМАНЫН ПРЕМЬЕРАСЫ БОЛУП ЄТТЇ.

Кыргызстандагы эў алгачкы толук метраждуу ани-мациялуу «Аку» аталыштагы тасманын премьерасы Бишкекте бїгїн болуп єттї. Манас кинотеатрынын чоў залы кєрїїчїлєргє толуп турду. Сценарийдин ав-тору жана режиссеру Толгобек Койчуманов. Эскерте кетсек, бул долбоор їч жыл аралыгында ишке ашып кєпчїлїктє кызыгуу жаратууга жетишкен. Тасмада кыз-жигиттин ортосундагы баардык кыйынчылык-тарды жеўген сїйїї баяндалат. Аталган кинотасма «Айтыш Фильм» киностудиясынын финансылык колдоосу менен жаралып, 3 млн. сом сарпталды.

ИВАН БРЕУСОВ ЖАНА AIDAR OF BMMдин ЧЫГАРМАЧЫЛЫК ТАНДЕМИ

Иван Бреусов жана Aidar of BMM "On аnd оn" аталыштагы ырына тартылган клипти презента-циялашты.

Аталган ырдын обону Иван Бреусовдун єзїнє таандык. Ал эми чыгарманын сєзїн Иван Aidar of BMM менен биргеликте жазышкан. Жыйынтыгын-да ыр да, клип да жагымдуу болду

МИНЮРА РАХИМЖАНОВАДАН ЖАЎЫ КЛИП

Таланттуу ырчы айым Минюра Рахимжанова жакын арада кїйєрмандарын "Закым" аталышта-гы ырына тартылган клипти презентациялайт. Ат-каруучунун продюсеринин айтымында клип июнь айында толугу менен даяр болот!

НУРСУЛТАН УУЛУ ЖАКЫПБЕК - "МИСТЕР КЫРГЫЗСТАН 2014"!

29-майда Бишкек шаарында сынагынын алка-гында єлкєбїздїн эў сулуу мырзасы аныкталды! 32 катышуучунун арасынан Гран-при жана "Мистер Кыргызстан 2014" наамына 18 жаштагы Нурсултан уулу Жакыпбек ээ болду. Нурсултанга статуэтка жа-на кїз айларында Эквадордо єтїїчї Эл Аралык сынакта Кыргызстанды тааныштыруу укугун ыйга-рышты. Эскерте кетсек, жеўїїчї КУУнун 2-чи кур-сунун студенти

БИШКЕКТЕ АССОЛЬ МОЛДОКМАТОВАНЫН КЄРГЄЗМЄСЇ

СТАРТ АЛДЫ1 июнь кїнї, Кыргызстандагы сїрєтчїлєр Сою-

зунда Ассоль Молдокматованын "Образы Ассоль" аталыштагы сїрєт кєргєзмєсї старт алды. Кєргєз-мєдє 10 мамлекетте тартылган сїрєттєр жана 20 дан ашуун сїрєтчїлєрдї колунан жаралган эмгектерге кїбє болууга мїмкїн.

Эскерте кетсек, фотокєргєзмєгє 15 июнга чейин уланат. Кирїї акысыз

СОГДИАНА "МОЛНИЯ" АТАЛЫШТАГЫ ЫРЫНА КЛИП ПРЕЗЕНТАЦИЯЛАДЫ

Бир нече жылдык тыныгуудан соў кайрадан сах-нага кайткан ырчы Согдиана Согдиана, "Молния" аталыштагы жаўы ырына клипти презентацияла-ды. Клипти Ирина Миронована жаратты. Согдиа-нанын айтымында, режиссер видеоклипти мыкты деўгээлде жаратты. Мындан сырткары, ырчы кїз ай-ларында жарык кєрчї альбомдун їстїндє да иштеп жаткан учуру.

АГЕНТТЕ ОТУРГАНДАР АКЫЛЫНАН АЙНЫГАН...

Єткєн саныбызда, экс-перименттин алкагында – топунун баасы канча сом? – деген суроо койгонбуз, тилекке каршы эчким туу-ра жообун таба алган жок! Ошол себептен бул саны-бызда дагы, ошол эле су-роону койдук жана туура

жообун кїтєбїз: топу менен жемпирдин баасы би-ригип 110 сом. Жемпир топудан 100 сомго кымбат болсо, топу єзї канча сом?

Æîîáóí 1032 êûñêà íîìåðèíå Aibat äåãåí ñºçä¿ êîøóï ñìñ ìåíåí æºíºò¿¢¿ç

(ñìñ áààñû – 15 ñîì).

ШОУ ЖАЎЫЛЫК