เล่มที่ 1เผยแพร่

นางสุจรรยา ชาญสูงเนินนางสุจรรยา ชาญสูงเนิน ตําแหนง ครู วิทยฐานะ ครูชํานาญการตําแหนง ครู วิทยฐานะ ครูชํานาญการ

โรงเรียนราชสีมาวิทยาลัย โรงเรียนราชสีมาวิทยาลัย ๒ ๒ อําเภอเมืองนครราชสีมาอําเภอเมืองนครราชสีมา จังหวัดนครราชสีมาจังหวัดนครราชสีมา สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา มัธยมศึกษา นครราชสีมา เขต นครราชสีมา เขต ๓๑๓๑

เอกสารสําหรับเผยแพรประกอบ การเลื่อนวิทยฐานะ

คํานํา

ในการจัดการเรียนการสอนในระดับช้ันมัธยมศึกษาปที่ 3 รายวิชาสังคมศึกษา เรื่อง

แผนที่และเคร่ืองมือทางภูมิศาสตร ในกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม นักเรียนยังมีความเขาใจในสาระเนื้อหาวิชายังไมถูกตอง และทําให ผลสัมฤทธ์ิทางการเรียน คอนขางต่ํา

ครูผูสอนจึงไดหาวิธีการที่จะจัดการเรียนการสอนนักเรียนใหมีความเขาใจมากขึ้น โดยจัดทําสื่อการเรียน การสอนประเภทบทเรียนสําเร็จรูป เพื่อนํามาใชในการจัดการเรียนการสอนกับนักเรียนในช้ันมัธยมศึกษาปที่ 3

บทเรียนสําเร็จรูปนี้ประกอบไปดวย สาระสําคัญ มาตรฐานการเรียนรู ตัวช้ีวัด คําช้ีแจง แบบทดสอบกอนเรียน เฉลยแบบทดสอบกอนเรียน กรอบความรู กรอบคําถาม กรอบเฉลย แบบทดสอบหลังเรียน และเฉลยแบบทดสอบหลังเรียน เปนสื่อการสอนที่มีประสิทธิภาพ นักเรียนสามารถศึกษาสรุปองคความรูไดดวยตนเอง บรรลุผลตามวัตถุประสงคของมาตรฐานตัวช้ีวัด มีกระบวนการบอกไวครบทุกขั้นตอนใหผูเรียนเขาใจ ไดงาย เกิดความเพลิดเพลินจากบทเรียนสําเร็จรูปนี้

ขอขอบคุณทานผูเช่ียวชาญ ผูอํานวยการโรงเรียนราชสีมาวิทยาลัย ๒ และคณะครู ทุกทานที่ไดกรุณาใหคําปรึกษาแนะนํา และเปนกําลังใจในการจัดทําบทเรียนสําเร็จรูปเรื่องนี้ดวยดีตลอดมา และหวังเปนอยางยิ่งวาบทเรียนสําเร็จรูปเรื่องนี้จะเปนประโยชนแกนักเรียน และผูที่สนใจศึกษาแผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร

นางสุจรรยา ชาญสูงเนิน

1

บทเรียนสําเร็จรูป รายวิชา สังคมศึกษา รหัส ส 33101 เลมท่ี 1

เรื่อง แผนท่ีและเครื่องมือทางภูมิศาสตร

สาระสําคัญ

แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตรมีความสําคัญอยางยิ่งในการเรียนวิชาภูมิศาสตร อีกทั้งยังมีประโยชนกับงานดานตาง ๆ มากมาย เชน ดานการทหาร ดานการเมืองการปกครอง ดานเศรษฐกิจและสังคม และดานการทองเที่ยว เปนตน

มาตรฐานการเรียนรู ส 5.1 ม. 3/ 1 , 2 ส 5.2 ม. 3 / 1 ,2 ,3 , 4

2

ตัวช้ีวัดที่เกี่ยวของ มาตรฐาน ส 5.1 :เขาใจลักษณะของโลกทางกายภาพ ตระหนักความสัมพันธของ สรรพสิ่งที่ปรากฏในระวางแผนที่ซึ่งมีผลตอกันและกันในระบบของธรรมชาติ ใชแผนที่ และเครื่องมือทางภูมิศาสตรในการคนหาขอมูล ภูมิ- สารสนเทศ อันจะนําไปสูการใช และการจัดการอยางมีประสิทธิภาพ มาตรฐาน ส 5.2 :เขาใจปฏิสัมพันธระหวางมนุษยกับสภาพแวดลอมทางกายภาพ ที่กอใหเกิดการสรางสรรควัฒนธรรม และมีจิตสํานึกอนุรักษทรัพยากร และสิ่งแวดลอม เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน

จุดประสงคการเรียนรูสูตัวช้ีวัด

1. มีความรูความเขาใจเกี่ยวกับแผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร 2. สามารถใชประโยชนจากแผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตรได 3. รูและเขาใจเกี่ยวกับระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร

3

คําแนะนําสําหรับคร ู

เม่ือครูผูสอนไดนําบทเรียนสําเร็จรูปไปใชควรปฏิบัติดังน้ี

1. ศึกษาแผนการจัดการเรียนรูโดยใชบทเรียนสําเร็จรูป แลวปฏิบัติตาม 2. อธิบายถึงความสําคัญและวิธีการเรียนดวยบทเรียนสําเร็จรูป 3. สังเกตพฤติกรรมนักเรียนในขณะปฏบิัติกิจกรรมและใหอิสระแกนักเรียน ในการทํากิจกรรม 4. ครูจัดกิจกรรมการเรียนการสอนตามลําดับในแผนการจัดการเรียนรู 5. ครูแจกบทเรียนสําเร็จรูปนักเรียนทําแบบทดสอบกอนเรียน จํานวน 15 ขอ 6. นักเรียนศึกษาบทเรียนแลวทําแบบทดสอบกอนเรียน 7. นักเรียนศึกษาบทเรียนแลวทําแบบทดสอบหลังเรียน 8. ครูอธิบายเนื้อหาเพิ่มเติม 9. บันทึกพฤติกรรมของนักเรียนขณะทํากิจกรรม

ขอเสนอแนะ ครูตองเนนใหนักเรียนมีความซื่อสัตยและมีวินัยในตนเอง โดยตองไมแอบดูเฉลยกอนตอบคําถามหรือทําแบบทดสอบ

4

คําแนะนําในการใชบทเรียนสําเร็จรูปสําหรับนักเรียน

บทเรียนสําเร็จรูปฉบับนี้เปนบทเรียนที่นักเรียนใชเรียนวัดความสามารถของนักเรียนเอง ขอใหนักเรียนอานคําช้ีแจงและทําตามคําแนะนําแตละขั้นตอน ตั้งแตตนจนจบแลวนักเรียนจะไดรับความรูอยางครบถวน ขอใหนักเรียนปฏิบัติตามขั้นตอนดังนี้

1. ทําแบบทดสอบกอนเรียน การทดสอบนี้ เปนการวัดความรูเดิมของนักเรียน 2. อานจุดประสงค และทําความเขาใจ จะชวยใหนักเรียนรูวาเมื่อจบบทเรียนแลว นักเรียนจะทําอะไรไดบาง 3. ศึกษาบทเรียนไมควรขามกรอบ ควรอานและทําทุกกรอบตามลําดับ 4. ตรวจคําตอบหลังจากทําแบบฝกหัดดวยตนเอง

5. ไมเปดดูเฉลยกอนทําแบบฝกหัด 6. ทําแบบทดสอบหลังเรียนเพื่อเปนการวัดความเขาใจบทเรียนทั้งหมด นักเรียน

ตองตั้งใจทําเพราะจะทําใหทราบวา นักเรียนไดเรียนรูบทเรียนทั้งหมดหรือไม 7. นักเรียนทําแบบทดสอบดวยความซื่อสัตย

รีบไปศึกษาบทเรียนกันดีกวา แตยังไงทําแบบทดสอบกอน

เรียนกันกอนนะครับ...

5

แบบทดสอบกอนเรียน

เร่ือง แผนที่และเคร่ืองมือทางภูมิศาสตร คําช้ีแจง จงเลือกคําตอบที่ถูกตองที่สุด แลวทําเคร่ืองหมาย X ทับตัวอักษร ก , ข , ค หรือ ง ในกระดาษคําตอบ 1. สิ่งที่แสดงลักษณะของผิวโลก ทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ และสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น

โดยแสดงบนพื้นผิวราบ และใชเครื่องหมายแทนสิ่งที่ปรากฏบนพื้นโลก ขอความนี้หมายถึงสิ่งใด

ก เข็มทิศ ข แผนที่ ค แผนผัง ง ลูกโลก

2. แผนที่มีประโยชนตอการศึกษาวิชาใดมากที่สดุ ก รัฐศาสตร ข ภูมิศาสตร ค เศรษฐศาสตร ง ประวัติศาสตร

3. แผนที่ชนิดใดที่นิยมใชกันมากเพราะมีความสะดวกและงายในการแปลความหมาย ก แผนที่ลายเสน ข แผนที่ภาพถาย ค แผนที่แบบผสม ง ขอ ก และ ข ถูก

4. ถาในแผนที่ใชมาตราสวน 1 : 25,000 แสดงวาแผนที่ฉบับนี้เปนแผนที่มาตราสวนใด ก แผนที่มาตราสวนเล็ก ข แผนที่มาตราสวนยอย ค แผนที่มาตราสวนใหญ ง แผนที่มาตราสวนปานกลาง

5. ขอใดเปนมาตราสวนแผนที่สําหรับนักการทหาร ก 1 : 25,000 ข 1 : 100,000 ค 1 : 250,000 ง 1 : 600,000

6

6. แผนที่ในขอใดเปนแผนที่แสดงปริมาณ

ก แผนที่แสดงช้ันหินในประเทศไทย ข แผนที่แสดงเขตภูมิอากาศของโลก ค แผนที่แสดงชนิดของปาไมของประเทศไทย ง แผนที่แสดงจํานวนประชากรของประเทศไทย

7. ขอใดเปนขอเสียของลูกโลก ก ไมสะดวกในการพกพา ข แสดงรายละเอียดไดนอยกวาแผนที ่ค ไมสามารถมองเห็นไดรอบทิศทางในเวลาเดียวกัน ง ถูกทุกขอ

8. คาลองจิจูดและละติจูด เกี่ยวของกับองคประกอบใดของแผนที ่ก พิกัด ข ทิศทาง ค ช่ือระวาง ง สัญลักษณ

9. สัญลักษณนี้ใชแทนสิ่งใดในแผนที ่

ก ถนน ข ทุงนา ค พืชไร ง แมน้ํา

10. เจากรมแผนที่ทหารคนแรกของไทยเปน คนชาติใด ก ไทย ข อังกฤษ ค ฝรั่งเศส ง โปรตุเกส

11. การทําแผนที่ในประเทศไทยเกิดข้ึนคร้ังแรกในสมัยพระมหากษัตริยพระองคใด ก พอขุนรามคําแหงมหาราช ข สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ค สมเด็จพระนารายณมหาราช ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว

7

12. ขอใดจัดเปนเทคโนโลยีทางภูมิศาสตร

ก การสัมผัสระยะไกล ข ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร ค ระบบกําหนดตําแหนงบนพื้นโลก ง ถูกทุกขอ

13. ขอใดเปนข้ันตอนสุดทายของวิธีการวิเคราะหในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร ก การนําเขาขอมูลรูปภาพ ข การจัดรูปแบบเพื่อจัดทําแผนที่ ค การแปลงแผนที่เปนขอมูลเชิงตัวเลข ง การนําผลที่ไดมานําเสนอในรูปของแผนที ่

14. ผูเลือกชนิดของแผนที่ที่ตองการจัดทํา เรียกวาอะไร ก ผูอานแผนที่ ข ผูออกแบบแผนที ่ค บรรณารักษแผนที ่ ง บรรณาธิการแผนที่

15. ถานักเรียนตองการสืบคนองคกรที่มีสวนรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของโลก ควรเขาไปสืบหาที่เว็บไซตใด

ก www.unicef.org ข www.redcross.org ค www.greenpeace.org ง www.worldbank.org

8

เฉลยแบบทดสอบกอนเรียน เร่ือง แผนที่และเคร่ืองมือทางภูมิศาสตร

ขอ 1 ข ขอ 2 ข ขอ 5 ง ขอ 3 ค

ขอ 6 ง ขอ 7 ง

ขอ 4 ค

ขอ 10 ข

ขอ 8 ก

ขอ 11 ง

ขอ 9 ค

ขอ 12 ง

ขอ 13 ค

ขอ 15 ค

ขอ 14 ง

9

แหลงที่มาของภาพ: http://www.kru-aoy.com/map1.html

พจนานุกรมศัพทภูมิศาสตร ฉบับราชบัณฑิตยสถาน ใหความหมายของแผนที่ไววา “แผนที่ คือ สิ่งที่แสดงลกัษณะของพื้นผิวโลกทั้งที่มีอยูตามธรรมชาติและที่ปรุงแตงขึ้น โดยแสดงลงในพื้นแบนราบ ดวยการยอใหเล็กลงตามขนาดที่ตองการและอาศัยเครื่องหมายกับสัญลักษณที่กําหนดขึ้น”

แผนที่ หมายถึง การนําเอารูปภาพสิ่งตางๆ บนพื้นผิวโลก (Earth surface) มายอสวนใหเล็กลง แลวนํามาเขียนลงบนกระดาษแผนราบ สิ่งตางๆ บนพื้นโลกประกอบไปดวยสิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ (nature) และสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น (manmade) สิ่งเหลานี้แสดงบนแผนที่โดยใชสี เสนหรือรูปรางตางๆ ที่เปนสัญลักษณแทน

คําถามกรอบที่ 1 แผนที่ คือ .....................................

กรอบที่ 1 ความหมายของแผนที ่

เฉลยหนาตอไป

1

10

การจําแนกชนิดของแผนที ่

ปจจุบันการจําแนกชนิดของแผนที ่อาจจําแนกไดหลายแบบแลวแตจะยึดถือสิ่งใด เปนหลักในการจําแนก เชน

1. การจําแนกชนิดของแผนที่ตามลักษณะที่ปรากฏบนแผนที ่ 2. การจําแนกชนิดของแผนที่ตามขนาดของมาตราสวน 3. การจําแนกชนิดแผนที่ตามลักษณะการใชงานและชนิดของรายละเอียดที่แสดงไว

ในแผนที ่1. การจําแนกชนิดของแผนที่ตามลักษณะที่ปรากฏบนแผนที ่แบงไดเปน 3 ชนิด คือ

1.1 แผนที่ลายเสน ( Line Map ) เปนแผนที่แสดงรายละเอียดในพื้นที่ดวยเสนและองคประกอบของเสน ซึ่งอาจเปนเสนตรง เสนโคง ทอนเสน หรือเสนใดๆ ที่ประกอบเปนรูปแบบตางๆ

ตัวอยางแผนที่ลายเสน ( Line Map )

แหลงที่มาของภาพ: http://www.salecommunityweb.co.uk/map.htm

กรอบที่ 2 การจําแนกชนิดของแผนที ่

เฉลยกรอบที่ 1 “แผนที่ คือ สิ่งท่ีแสดงลักษณะของพื้นผิวโลก ท้ังท่ีมีอยูตามธรรมชาติและท่ีปรุงแตงข้ึน โดยแสดงลงในพื้นแบนราบ ดวยการยอใหเล็กลงตามขนาดท่ีตองการและอาศัยเครื่องหมายกับสัญลักษณท่ีกําหนดข้ึน”

11

1.2 แผนที่ภาพถาย ( Photo Map ) เปนแผนที่ซึ่งมีรายละเอียดในแผนที่ที่ไดจากการถายภาพดวยกลองถายภาพ ซึ่งอาจถายภาพจากเครื่องบินหรือดาวเทียม

ตัวอยางแผนที่ภาพถายทางอากาศ

แหลงที่มาของภาพ : http://www.kru-aoy.com/map2-13.html 1.3 แผนที่แบบผสม ( Annotated Map ) เปนแบบที่ผสมระหวางแผนที่ลายเสนกับแผนที่ภาพถาย

ตัวอยางแผนที่แบบผสม ( Annotated Map )

แหลงที่มาของภาพ: http://www.kru-aoy.com/map2-14.html

12

2. การจําแนกชนิดของแผนที่ตามขนาดของมาตราสวน

2.1 แบงมาตราสวนสําหรับนักภูมิศาสตร 2.1.1 แผนที่มาตราสวนเล็ก ไดแก แผนที่มาตราสวนเล็กวา 1:1,000,000 2.1.2 แผนที่มาตราสวนกลาง ไดแก แผนที่มาตราสวนตั้งแต 1:250,000 ถึง 1:1,000,000 2.1.3 แผนที่มาตราสวนใหญ ไดแก แผนที่มาตราสวนใหญกวา 1:250,000

2.2 แบงมาตราสวนสําหรับนักการทหาร 2.2.1 แผนที่มาตราสวนเล็ก ไดแก แผนที่มาตราสวน 1:600,000 และเล็กกวา 2.2.2 แผนที่มาตราสวนกลาง ไดแก แผนที่มาตราสวนใหญกวา 1:600,000 แตเล็กกวา 1:75,000 2.2.3 แผนที่มาตราสวนใหญ ไดแก แผนที่มาตราสวนตั้งแต 1:75,000 และใหญกวา

ตัวอยางแผนที ่มาตราสวน 1:1,000,000

แหลงที่มาของภาพ: http://www.tecnamaircraft.co.uk/location.htm

13

3. การจําแนกชนิดแผนที่ตามลักษณะการใชงานและชนิดของรายละเอียดที่แสดงไวในแผนที ่

3.1 แผนที่ทั่วไป (General Map) เปนแผนที่พื้นฐานที่ใชอยูทั่วไปหรือที่เรียกวา Base map

3.1.1 แผนที่แสดงแบนราบ (Planimetric Map) 3.1.2 แผนที่ภูมิประเทศ (Topographic Map)

3.2 แผนที่พิเศษ (Special Map or Thematic Map)

ตัวอยางแผนที่แบนราบ (Planimetric Map)


ตัวอยางแผนที่ภูมิประเทศ (Topographic Map)

แหลงที่มาของภาพ: http://vulcan.wr.usgs.gov/Volcanoes/CraterLake/Maps/

map_crater_lake_topo.html

14

4. การจําแนกตามมาตรฐานของสมาคมคารโตกราฟฟระหวางประเทศ(ICA) สมาคม คารโตกราฟฟระหวางประเทศ ไดจําแนกชนิดแผนที่ออกเปน 3 ชนิด

4.1 แผนที่ภูมิประเทศ (Topographic map) 4.2 ชารตและแผนที่เสนทาง (Charts and road map) 4.3 แผนที่พิเศษ (Thematic and special map) เชน แผนที่ดิน แผนที่ประชากร แผนที่พืชพรรณธรรมชาติ แผนที่ธรณีวิทยา เปนตน

ตัวอยางแผนที่เสนทาง (Charts and road map)


ตัวอยางแผนที่พิเศษ (Thematic and special map) แผนที่เศรษฐกิจ: แสดงการกระจายของประชากร


15

คําถามกรอบที่ 2 มาทบทวนกันหนอยนะครับวาภาพที่เห็นเปนแผนทีช่นิดอะไร หมายเลข 1คือ ................................... หมายเลข 2 คือ .................................... หมายเลข 3 คือ....................................

หมายเลข 1 หมายเลข 2

หมายเลข 3


16

ลูกโลกจําลอง เปนสิ่งที่มนุษยสรางขึ้นเพื่อจําลองลักษณะของโลก แสดงที่ตั้ง อาณาเขต พรมแดนของประเทศตางๆ และลูกโลกจําลองยังสามารถใชเปนสื่อการเรียนเกี่ยวกับโลก รูปทรงของโลกมีรูปทรงกลมคลายลูกฟุตบอล เนื่องจากโลกอยูหางจาก ดวงอาทิตย 147,152 ลานกิโลเมตร โลกมีเสนผานศูนยกลางที่ เสนศูนยสูตรยาว12,756 กิ โ ล เ ม ต ร แ ล ะ มี เ ส น ผ า ศู น ย ก ล า ง จ า ก ขั้ ว โ ล ก เ ห นื อ ถึ ง ขั้ ว โ ล ก ใ ต ย า ว 12,714 กิโลเมตร จึงเห็นไดวารูปรางของโลกไมเปนทรงกลมอยางแทจริงแตจะมีลักษณะแบนเล็กนอย ทางดานขั้วโลกเหนือและขั้วโลกใต บนผิวโลกจะมีองคประกอบหลัก 2 สวน คือ สวนที่เปนพื้นน้ํา ไดแก มหาสมุทรตางๆมีเนื้อที่รวมกัน 227 ลานตารางกิโลเมตร และสวนที่เปนแผนดิน ไดแก ทวีปและเกาะตางๆมีเนื้อที่รวมกัน 90 ลานตารางกิโลเมตร โดยคิดสัดสวนพื้นน้ําเปน 3 ใน 4 สวนและเปนแผนดิน 1 ใน 4 สวน

กรอบท่ี 3 ลูกโลกจําลอง

เฉลยกรอบที่ 2 หมายเลข 1 คือ แผนท่ีภาพถาย

หมายเลข 2 คือ แผนท่ีภูมิประเทศ หมายเลข 3 คือ แผนท่ีพิเศษ

องคประกอบของลูกโลกจําลอง มีหลายแบบตามวัตถุประสงคของการแสดง ซึ่งอาจแบงไดเปน 2 แบบคือ 1. ลูกโลกแสดงลักษณะผิวโลก 2. สวนที่เปนแผนดิน

แหลงที่มาของภาพ: http://school.obec.go.th/sawananan/eteacher49/kanokrat/c1.htm

17

คําถามกรอบที่ 3 ลูกโลกแบงออกไดเปนกี่แบบกันครับ ก. 1 แบบ ข. 2 แบบ ค. 3 แบบ ง. 4 แบบ

ลูกโลกแบงไดเปน 2 แบบ แบบแรก คือ ลูกโลกที่แสดงสวนที่เปนพื้นผิวโลก เชน แสดงสวนที่เปนพื้นน้ํา ไดแก ทะเลและมหาสมุทร แสดงสวนที่เปนพื้นดิน ไดแก เกาะ ทวีป ประเทศ แบบที่สอง คือ ลูกโลกที่แสดงโครงสรางภายในเปลือกโลก

แหลงที่มาของภาพ: http://jakkrit-geography1.blogspot.com/


18

1. ช่ือชุดแผนที่ THAILAND ประเทศไทย 1:5,000 จะปรากฏอยูมุมซายดานบนของแผนที ่

กรอบท่ี 4 องคประกอบของแผนท่ี

องคประกอบที่สําคัญของแผนที่ มีดังนี ้

ช่ือชุดแผนที ่ ทิศทางแผนที่ ขอบระวางแผนที ่ เสนโครงแผนที ่ พิกัดภูมิศาสตร สัญลักษณ มาตราสวน

19

เฉลยกรอบที่ 3 ขอ ข 2 แบบ

2. ระวางแผนที ่ คือ ความกวาง ความยาวของแผนที ่ ระวางแผนที่จะใหญหรือเล็กขึ้นอยูกับมาตราสวนของแผนที ่ 3. พิกัดทางภูมิศาสตร คือ การบอกตําแหนงของพื้นที่บริเวณใดบริเวณหนึ่ง โดยใช คาละติจูดและลองจิจูด

แหลงที่มาของภาพ: http://www.bp-smakom.org/BP_School/Social/Map-constitution1.htm

4. มาตราสวนของแผนที ่ คือ อัตราสวนเปรียบเทียบระหวางระยะทางในแผนที่กับระยะทางจริงในภูมิประเทศ

20

5. สัญลักษณ หรือ เครื่องหมาย คือ รายละเอียดของสิ่งตาง ๆ บนพื้นผิวโลกที่แสดงลงบนแผนที่ แบงออกเปน 5 จําพวก 5.1 แหลงน้ํา เชน ลําธาร แมน้ํา หนอง บึง ที่ลุมชายฝง 5.2 สิ่งที่มนุษยสรางขึ้น เชน ถนน ทางรถไฟ อาคาร ฯลฯ 5.3 ลักษณะพื้นที่สูง ๆ ต่ํา ๆ เชน เขา ภูเขา 5.4 พืชพรรณ เชน ปา สวน ไรนา 5.5 สิ่งที่กําหนดขึ้นเปนพิเศษ เชน แหลงทรัพยากร

6. สีที่ใชในแผนที ่ ที่แสดงรายละเอียดบนแผนที ่ สีที่ใชเปนมาตรฐาน มี 6 สี 6.1 สีดํา ใชแสดงรายละเอียดที่เกิดจากแรงงานของมนุษย เชน วัด โรงเรียน หมูบาน 6.2 สีแดง ใชเปนสัญลักษณที่เปนถนน 6.3 สีน้ําเงิน ใชเปนสัญลักษณที่เปนน้ํา เชน แมน้ํา ลําคลอง บึง ทะเล ฯลฯ 6.4 สีน้ําตาล ใชเปนสัญลักษณที่เกี่ยวกบัความสูงและทรวดทรงของพื้นที่สูงๆ ต่ําๆ 6.5 สีเขียว ใชเปนสัญลักษณที่เกี่ยวกับที่ราบ ปาไม บริเวณที่ทําการเพาะปลูก พืชสวน 6.6 สีเหลือง ใชเปนสัญลักษณที่เกี่ยวกับที่ราบสูง 6.7 สีอื่น ๆ บางโอกาสอาจใชสีอื่นนอกจากที่กลาวมาเพื่อแสดงรายละเอียดพิเศษบางอยางรายละเอียดเหลานี้จะมีบงไว ในรายละเอียดในแผนที่

แหลงที่มาของภาพ: http://202.143.144.83/~natty/map/symbol_map.htm

แทนสนามบิน

21

8. ทิศ ในแผนที่จะระบุทิศเหนือไวเสมอ เพื่อใหอานแผนที่ไดงายขึ้น ในกรณี

ที่แผนที่ไมไดระบุทิศไว ใหเขาใจวาเมื่อหันหนา เขาหาแผนที่ ดานบนทางขั้วโลกเหนือคือ ทิศเหนือ ดานที่หันไปทางขั้วโลกใตเปนทิศใต ดานขวามือเปนทิศตะวันออก และดานซายมือเปนทิศตะวันตก

แหลงที่มาของภาพ: http://ecurriculum.mv.ac.th/social/social/m4/sara5/unit2/lesson1/

map1/geo02_4.html

คําถามทายกรอบที่ 4 สัญลักษณนี้ ใชแทนอะไรในแผนที ่

ก. ถนน ข. แมน้ํา ค. เขตรถไฟ ง. อางเก็บน้ํา


22

กรอบท่ี 5 ขอจํากัดของแผนท่ี

1. เนื่องจากพื้นที่โลกหลายแหงมีลักษณะที่เปน "ขอมูล" จํานวนมาก เนื่องมีความซับซอนสูง โดยเฉพาะพื้นที่ในเขตเมือง ดังนั้น การแสดงสัญลักษณจํานวนมาก เพื่อจําลองความซบัซอนเหลานั้นลงในแผนที่นั้น จะสรางความสับสนในการใชแผนที่มากขึ้น เนื่องจากมี "ขอมูล" จํานวนมาก กวาที่สมองของมนุษยจะรับทราบและวิเคราะหได

2. เนื่องจากโลกมีการเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา "ขอมูล" ทั้งสวนที่เปนขอมูลของสภาพธรรมชาติและสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น โดยขอมูลเหลานี้แตละประเภทมีอายุและวงจรของการเปลี่ยนแปลงแตกตางกัน เชน ปริมาณน้ําอาจเปลี่ยนแปลงไปตามฤดูกาล แตเสนทางหรือถนนมีการเปลี่ยนแปลงเมื่อมีงบประมาณในการปรับปรุงและพัฒนา เปนตน ดังนัน้ การที่จะรักษาความทันสมัยของแผนที่ใหตรงกับความเปนจริงบนผิวโลกตลอดเวลา จึงเปนไปไดยากมาก

เฉลยกรอบที่ 4 ข.แมน้ํา

คําถามทายกรอบที่ 5 อะไรเปนสาเหตุที่ทําใหแผนที ่ไมตรงกับความเปนจริงหรือไมเปนปจจุบัน .............................................................................

ไมยากเลยใชไหมครับ.....เยี่ยมจริง ๆ


23

1. ประโยชนในการศึกษาลักษณะภูมิประเทศ แผนที่จะทําใหผูศึกษาทราบวาพื้นที่ใดมีลักษณะภูมิประเทศแบบใดบาง 2. ประโยชนตอการศึกษาธรณีวิทยา เพื่อใหทราบความเปนมาของแหลงทรัพยากร ดิน หนิ แรธาตุ 3. ประโยชนดานสมุทรศาสตรและการประมง เพื่อใหทราบสภาพแวดลอมชายฝงทางทะเล 4. ประโยชนดานทรัพยากรน้ํา รูขอมูลเกี่ยวกับแมน้ําและการไหล อางเก็บน้ํา ระบบการชลประทาน 5. ประโยชนดานปาไม เพื่อใหทราบคุณลักษณะของปาไม และการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ปาไม 6. ประโยชนดานการใชที่ดิน เพื่อใหทราบปจจัยการใชประโยชนที่ดินดานตาง ๆ 7. ประโยชนดานการเกษตร การเกษตรมีผลตอการพัฒนาประเทศ เพื่อรูวาบริเวณใดควรพัฒนา 8. ประโยชนดานสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะการจัดการทรัพยากรบริเวณตางๆ 9. ประโยชนในการวางผังเมือง เพื่อใชขอมูลทางธรรมชาติในการจัดวางผังเมืองใหเหมาะสม 10. ประโยชนตอการศึกษาโบราณคด ีเพื่อคนหาแหลงชุมชนโบราณ และความรูอื่น ๆ11. ประโยชนดานอุตุนิยมวิทยา เพื่อประโยชนในการเพาะปลูก อุตสาหกรรม ประมง การปองกันอุทกภัย

กรอบท่ี 6 ประโยชนของแผนท่ี

เฉลยกรอบที่ 5 การเปลี่ยนแปลงของโลกท่ีมีอยูตลอดเวลา

คําถามทายกรอบที่ 6 บอกประโยชนของแผนที่มา 2 ขอ ไมยากเกินความสามารถใชไหมคะ


24

ในการทําแผนที่ใหถูกทิศทางนั้น จะตองหาทิศเหนือใหไดแนนอนเสียกอน โดย การใชเข็มทิศ หรือสังเกตจากดวงอาทิตย ซึ่งจะขึ้นทางทิศตะวันออก และตกทางทิศตะวันตกเสมอ ทําใหหาทิศเหนือได

มาตราสวน เนื่องจากเราตองจําลองเนื้อที่ภูมิประเทศจริงมายอลงบนแผนกระดาษ ที่เล็กกวา จึงจําเปนตองใชมาตราสวนยอภูมิประเทศจริงลงมาใหเหมาะสมกับแผนกระดาษ แผนที่อันเดียวกัน ควรใชมาตราสวนเหมือนกันทุกระยะ มาตราสวนจะตองแสดงไวบน แผนที่ซึ่งตามปกตินิยมเขียนไวดานลางสุดของแผนที ่เชน 1:50,000 หรือ 1/50,000 เปนตนหมายความวา ถาวัดระยะบนแผนที่ได 1 ซม. หรือ 1 นิ้ว ระยะจริงของภูมิประเทศจะเทากับ 50,000 ซม. หรือ 50,000 นิ้ว การใชมาตราสวนจะตองใหเหมาะสมกับหนากระดาษที่ใชทําแผนที่

เคร่ืองหมายแผนที ่เปนเครื่องหมายที่สมมติขึ้น เพื่อใชแทนของจริงที่ตองการแสดงไวบนแผนที่และตองมีคําอธิบายกํากับไวดวยวา เครื่องหมายนั้นๆแทนอะไรบาง เพื่อใหผูอานเขาใจงาย ตัวอยางเครื่องหมายเชน

แทน แมน้ํา แทน สนามบิน

แทน อางเก็บน้ํา แทน สถานีอนามัย แทน ทางรถยนต แทน บอน้ําถูกสุขลักษณะ แทน ทางรถไฟ แทน บาน

กรอบที่ 7 การทําแผนที่

เฉลยกรอบที่ 6 ดานการศึกษาธรณีวิทยา ดานสิ่งแวดลอม

การทําแผนที่นี่นาสนุกจังเลย…. ตองนําไปทําบางแลวละ

25

วัน เดือน ป วันเดือนปที่เขียนแผนที่เพื่อเปนหลักฐาน เพราะวาหลาย ๆ ปตอไป

ลักษณะภูมิประเทศอาจเปลี่ยนแปลงได หรือมีไวเพื่อความสะดวกในการเปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงของผลงาน เปนตน

กรอบแผนที ่กรอบแผนที่มีไวเพื่อความสวยงาม และตองใสช่ือผูเขียนแผนที่ไวดวย เพื่อจะไดทราบวาใครรับผิดชอบ

อุปกรณการทําแผนที ่1. กระดาษ กระดาษธรรมดาใชทําแผนที่จริง กระดาษแข็งใชรองเขียน และกระดาษกราฟใชทําแผนที่สังเขป 2. ดินสอ ยางลบ ไมบรรทัด ไมฉาก สี ฯลฯ 3. เข็มทิศ 4. เทปวัดระยะ

การหาระยะทาง ทําไดดังนี ้1. ใชเทปวัดระยะ ซึ่งเปนวิธีที่เที่ยงตรงที่สุด 2. เดินนับกาว วิธีนี้จะตองทราบวา 1 กาวเปนระยะเทาไร ควรหาโดยวิธีเฉลี่ยเพื่อความสะดวกในการเขียนแผนที ่3. ใชรูปสามเหลี่ยมคลาย วิธีนี้เปนการคํานวณหาระยะทาง ระหวางจุดสองจุดที่ไมสามารถ จะใชวิธีเดินนับกาวหรือ ใชเทปวัดระยะได เชน ความกวางของแมน้ํา ลําคลอง ฯลฯ

วิธีทําแผนที ่ควรทําตามลําดับดังนี ้ก. การทําแผนที่หยาบ ข. การทําแผนที่จริง ค. การขยายแผนที ่ง. การยอแผนที ่

คําถามกรอบที่ 7 การหาระยะทางในการทําแผนที่วิธีใดที่ถือวาแมนยําและเทีย่งตรงที่สุด นับกาว....ใชรูปสามเหล่ียม....ใชเทปวัดระยะ ............ไมยากเลยใชไหมครับ............


26

กรอบที่ 8 เทคโนโลยีทางภูมิศาสตรกับแผนที ่

นอกจากการใชแผนที่ทั่วไปเพื่อศึกษาพื้นที่ในแตละบริเวณแลว ยังมีเครื่องมือทางภูมิศาสตร และเทคโนโลยีอื่น ๆที่สามารถนํามาใชประโยชนในการหาขอมูล เชน การศึกษาภาพถายทางอากาศ ภาพถายจากดาวเทียม เราสามารถคนหาขอมูลและสภาวะแวดลอมตางๆ ที่ตองการไดจากเว็บไซตตาง ๆ หรือหาขอมูล จากระบบ GIS (Geographic Information System)

ภาพถายทางอากาศ หมายถึง รูปถายของภูมิประเทศที่ไดจากการถายรูปโดยนํากลองถายรูป ขึ้นไปกับอากาศยาน แลวเปดหนากลองปลอยใหแสงสะทอนจากสิ่งทั้งหลายที่ปรากฏอยูเบื้องลางเขาสูเลนส กลองถายรูป และผานกรรมวิธีลางและอัดภาพ จะไดรูปถายที่มีภาพของรายละเอียดอยูบนพื้นผิวภูมิประเทศ ความเขมของสิ่งตาง ๆในรูปถายทางอากาศ จะบอกถึงความแตกตางกนัทั้งทางดานภูมิศาสตรกายภาพ พืชพรรณธรรมชาติ และก็จะเปลี่ยนไปตามฤดูกาล

ภาพถายจากดาวเทียม หมายถึง ภาพถายที่ไดจากการบันทึกขอมูลของดาวเทียม ดวยอุปกรณ บันทึกขอมูล (Sensor) ดวยการใชคลื่นแมเหล็กไฟฟาเปนสื่อบันทึกขอมูลในลักษณะของชวงคลื่น ขอมูลที่ได จากภาพถายดาวเทียมจะมีประโยชนตอการพัฒนาประเทศ และสามารถนําไปประยุกตใชไดในหลาย ๆ สาขา เชน ลักษณะภูมิประเทศ ธรณีวิทยา การเกษตร สิ่งแวดลอม การวางผังเมือง โบราณคดี อุตุนิยมวิทยา การแกไขแผนที่ และระบบสารสนเทศภูมิศาสตร

คําถามทายกรอบที่ 8 ใหนักเรียนบอกเทคโนโลยีอื่น ๆที่สามารถนํามาใชประโยชนในการหาขอมลูมา 2 วิธี ................................................................

เฉลยกรอบที่ 7 ใชเทปวัดระยะ


27

ศึกษาจบกรอบการเรียนท้ังหมดแลว ก็ไปทําแบบทดสอบหลังเรียนกันเลยนะ

เฉลยกรอบที่ 8 การศึกษาภาพถายทางอากาศ ภาพถาย จากดาวเทียม

28

แบบทดสอบหลังเรียน

เร่ือง แผนที่และเคร่ืองมือทางภูมิศาสตร คําช้ีแจง จงเลือกคําตอบที่ถูกตองที่สุด แลวทําเคร่ืองหมาย X ทับตัวอักษร ก , ข , ค หรือ ง ในกระดาษคําตอบ 1. สิ่งที่แสดงลักษณะของผิวโลก ทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ และสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น

โดยแสดงบนพื้นผิวราบ และใชเครื่องหมายแทนสิ่งที่ปรากฏบนพื้นโลก ขอความนี้หมายถึงสิ่งใด

ก แผนที่ ข เข็มทิศ ค แผนผัง ง ลูกโลก

2. แผนที่มีประโยชนตอการศึกษาวิชาใดมากที่สุด ก รัฐศาสตร ข ภูมิศาสตร ค เศรษฐศาสตร ง ประวัติศาสตร

3. แผนที่ชนิดใดที่นิยมใชกันมากเพราะมีความสะดวกและงายในการแปลความหมาย ก แผนที่ลายเสน ข แผนที่ภาพถาย ค แผนที่แบบผสม ง ขอ ก และ ข ถูก

4. ถาในแผนที่ใชมาตราสวน 1 : 25,000 แสดงวาแผนที่ฉบับนี้เปนแผนที่มาตราสวนใด ก แผนที่มาตราสวนเล็ก ข แผนที่มาตราสวนยอย ค แผนที่มาตราสวนใหญ ง แผนที่มาตราสวนปานกลาง

5. ขอใดเปนมาตราสวนแผนที่สําหรับนักการทหาร ก 1 : 25,000 ข 1 : 100,000 ค 1 : 250,000 ง 1 : 600,000

29

6. แผนที่ในขอใดเปนแผนที่แสดงปริมาณ

ก แผนที่แสดงเขตภูมิอากาศของโลก ข แผนที่แสดงช้ันหินในประเทศไทย ค แผนที่แสดงชนิดของปาไมของประเทศไทย ง แผนที่แสดงจํานวนประชากรของประเทศไทย

7. ขอใดเปนขอเสียของลูกโลก ก ไมสะดวกในการพกพา ข แสดงรายละเอียดไดนอยกวาแผนที ่ค ไมสามารถมองเห็นไดรอบทิศทางในเวลาเดียวกัน ง ถูกทุกขอ

8. คาลองจิจูดและละตจิูด เกี่ยวของกับองคประกอบใดของแผนที ่ก พิกัด ข ทิศทาง ค ช่ือระวาง ง สัญลักษณ

9. สัญลักษณนี้ใชแทนสิ่งใดในแผนที ่

ก ถนน ข ทุงนา ค พืชไร ง แมน้ํา

10. เจากรมแผนที่ทหารคนแรกของไทยเปน คนชาติใด ก ไทย ข อังกฤษ ค ฝรั่งเศส ง โปรตุเกส

11. การทําแผนที่ในประเทศไทยเกิดข้ึนคร้ังแรกในสมัยพระมหากษัตริยพระองคใด ก พอขุนรามคําแหงมหาราช ข สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ค สมเด็จพระนารายณมหาราช ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว

30

12. ขอใดจัดเปนเทคโนโลยีทางภูมิศาสตร

ก การสัมผัสระยะไกล ข ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร ค ระบบกําหนดตําแหนงบนพื้นโลก ง ถูกทุกขอ

13. ขอใดเปนข้ันตอนสุดทายของวิธีการวิเคราะหในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร ก การนําเขาขอมูลรูปภาพ ข การจัดรูปแบบเพื่อจัดทําแผนที่ ค การแปลงแผนที่เปนขอมูลเชิงตัวเลข ง การนําผลที่ไดมานําเสนอในรูปของแผนที ่

14. ผูเลือกชนิดของแผนที่ที่ตองการจัดทํา เรียกวาอะไร ก ผูอานแผนที่ ข ผูออกแบบแผนที ่ค บรรณาธิการแผนที่ ง บรรณารักษแผนที่

15. ถานักเรียนตองการสืบคนองคกรที่มีสวนรักษาทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของโลก ควรเขาไปสืบหาที่เว็บไซตใด

ก www.unicef.org ข www.redcross.org ค www.greenpeace.org ง www.worldbank.org

เปนไงกันบางครับ!... หวังวาเพื่อน ๆ คงทําแบบทดสอบผานกันหมดทุกคน...เยี่ยมมากเลยนะครับ.....

31

เฉลยแบบทดสอบหลังเรียน เร่ือง แผนที่และเคร่ืองมือทางภูมิศาสตร

ขอ 1 ก ขอ 2 ข ขอ 5 ง ขอ 3 ค

ขอ 6 ง ขอ 7 ง

ขอ 4 ค

ขอ 10 ข

ขอ 8 ก

ขอ 11 ง

ขอ 9 ค

ขอ 12 ง

ขอ 13 ค

ขอ 15 ค

ขอ 14 ค

32

หนังสืออางอิง

กระมล ทองธรรมชาติและคณะ. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรู สังคมศึกษาศาสนา และวัฒนธรรม ม.3. พิมพครั้งที่ 8. กรุงเทพฯ: อักษรเจริญทัศน, 2549. ผองศรี จั่นหาว และคณะ. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรูสังคม ศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้ันมัธยมศึกษาปที่ 3. พิมพครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิช, 2549. ลักขณา คําตรง และคณะ. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรูสังคม ศึกษาศาสนาและวัฒนธรรม ม.3. กรุงเทพฯ: แม็ค, 2549. วิชาการ,กรม. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐาน สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม. สํานักพิมพอักษรเจริญทัศน: กรุงเทพฯ, 2547. สมมต สมบูรณ, นึก ทองมีเพชร. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐานภูมิศาสตร ม.3.

กรุงเทพฯ : วัฒนาพานิช, 2548. สุคนธ สินธพานนท, จิราภรณ นวลม.ี คูมือและแผนการจัดการเรียนรู ส 33101 สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ช้ันมัธยมศึกษาปที่ 3. กรุงเทพมหานคร : อักษรเจริญทัศน, 2548.

เว็บไซต http://www.eduplace.com/ss/maps/s_america.html http://www.bp-smakom.org/BP_School/Social/Ex-america-north.htm http://www.nationmaster.com/region/NAM# http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/namaps.htm

33

Education

เล่มที่ 1เผยแพร่