Илтгэлсэдэв:Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд хүмүүжлийн эерэг аргыг нэвтрүүлэхэд сургууль, багш нарын

үүргийг нэмэгдүүлэх нь

Илтгэгч: Баянзүрх цогцолбор сургууль Т. Батцэцэг

Агуулга• Оршил • БОДИТ ЕРТӨНЦИЙГ ОЙЛГОХУЙ  • ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙН ПРОЦЕСС  • БОЛОВСРОЛЫН ТОГТОЛЦОО ДАХЬ БАГШ   • ХҮМҮҮЖЛИЙН ЭЕРЭГ АРГЫГ ХЭРЭГЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ  • ДҮГНЭЛТ   • НОМ ЗҮЙ

ОРШИЛ

• Бодит ертөнцийг ойлгохуй Ýíý áîë áîäèò íºõöºë áàéäëûí òàëààðõ

äàí õýìæ¿¿ðèéí òºëººëºë

• Çóðàã äýýð òîäîðõîé чèãëýë áèé áîëæýý. • Õî¸ð чèãëýëèéí õîîðîíä õîëáîîòîé áîëñîí áà õàðèëöàà õîëáîîã ¿ç¿¿ëæýý.

Дээрх дàí õýìæ¿¿ð á¿õèé øóãàì íü áèäýíä áîäèò åðòºíöèéí òàëààð á¿ðýí ä¿¿ðýí îéëãóóëàõ òàë äýýð õÿçãààðëàãäàæ áàéíà. Áîäèò åðòºíö ãýäýã áîë ìàø îëîí õýìæ¿¿ð¿¿äýýñ á¿ðääýã. Ìóðóé, òàõèð, ò¿ð çóóðûí øèíæ чàíàðòàé ãýõ ìýò îëîí ÿíçûí õýìæèãäýõ¿¿í¿¿ä дээр åðòºíö òîãòäîã.

Тэгвэл бүгдээрээ сургалтын тогтолцоог энэ хэмжүүрүүдээр авч үзье

• 1990 оныг хүртэл сургалтын тогтолцоо дан хэмжүүртэй байсан гэвэл та зөвшөөрөх үү? Тухайлбал зөвхөн сургалт, тэгээд хүмүүжил, багш бол мэдлэгийг түгээгч, оюуны болон хүмүүжлийн хэрэгцээг хангагч байсан

• Харин 1990 оноос хойш боловсролын тогтолцоонд олон өөрчлөлтүүд гарсан гэдгийг та бүхэн мэдэж байгаа.

• Хөгжлийн чиг хандлага ч багш болон сургууль нь хүүхдийг сургадаг хүмүүжүүлдэг байхаас гадна хүүхдийг нийгэмшүүлдэг, идэвхижүүлдэг, хүүхдэд мэдлэгийг зөвхөн заах биш хамтран бүтээгч байхыг шаардаж байна.

• Îäîî êóá ðóó àíõààðëàà õàíäóóëüÿ. Боловсрол олгох үйл явц îéëãîëòûã òîäîðõîéëîõ, çàäëàí øèíæèëãýý õèéõýä ýíý íü ìàø чóõàë. Êóá íü øóãàì øèã чèãëýë, õàðèëöàà õîëáîîã çààõ òºäèéã¿é ã¿í ã¿íçãèé îëîí òàëòàé. Боловсрол олгох үйл явц нь ч сургалтаас гадна танин мэдэхүйн, ёс зүйн, нийгэм сэтгэл зүйн хөгжлийг ойлгоход тустай байж болох юм.

• Ãýõäýý êóá ч ãýñýí боловсролын áîäèò åðòºíöèéã òàéëáàðëàõ òàë äýýð õÿçãààðëàãääàã. Êóáûã õýðõýí ººðчèëæ áîëîõ âý ? Êóáûã îëîí ýëåìåíò¿¿äòýé õàðèëöàí ¿éëчëýëöäýã Kaleidoscope øèã áîëãîí ººðчèëæ áîëîõ þì.

• ×óõàì èéì ë åðòºíöèéí äîòîð багш нарын ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãääàã.

• Тэгэхээр багш нарын үйл ажиллагааг олон талаас хараад зогсохгүй шинэчлэх, арга барилаа өөрчлөх хандлага гарч байна. Өөрөөр хэлбэл хүүхдийн хөгжил төлөвшлийн асуудлыг зөвхөн оюун ухааны хөгжил биш олон талт процес гэдгээр нь авч үзэх хэрэгтэй

• Энэхүү илтгэлээ хүүхдийн хөгжил төлөвшлийн асуудлыг судлан түүнд багш нарын хэрэглэх эерэг хүмүүжлийн аргыг санал болгох үүднээс бичиж байна

Илтгэлийн зорилго

• Хүүхдийн хөгжлийн талаарх онол үзэл баримтлалд анализ хийн багш нарын заах арга зүйд санал оруулах явдал юм.

Зорилт

• Зорилгодоо хүрэхийн тулд хүүхдийн хөгжлийн процессийг судалсан, мөн багш сургалтын үйл ажиллагаатай холбоотой, хүүхэд хамгаалалтай холбоотой нийгмийн судалгаануудад дүн шинжилгээ хийсэн. Хүмүүжлийн эерэг аргын шинэлэг ойлголтыг судлан багш нарт хэрэглээ болгох талаас нь зөвлөмж санал болгохыг хичээлээ.

ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙН ПРОЦЕСС

• Õºãæèë íü áèîëîãè, òàíèí ìýäýõ¿é, íèéãìèéí ñýòãýë õºäëºë ãýñýí 3 ¿íäñýí òºðëèéí ïðîöåññûí ¿ð ä¿í þì.

• Áèîëîãèéí ïðîöåññ íü хүүхдийн ôèçèîëîãèéí ìºí чàíàðûí ººðчëºëò¿¿äòýé õîëáîîòîé. Ýöýã ýõèéí ãåíèýð äàìæèí óäàìøäàã òàðõèíû õºãæèë, áèåèéí ºíäºð áîëîí æèíãèéí ºñºëò, õºäºë㺺íèé óð чàäâàð áîëîí áýëãèéí õºãæèë ã¿éöýõ ¿åèéí ãîðìîíû ººðчëºëò çýðýã íü á¿ãä õºãæëèéí áèîëîãèéí ïðîöåññûí ¿¿ðýãò íºëººëäºã.

• Òàíèí ìýäýõ¿éí ïðîöåññ íü õóâü õ¿íèé áîäîë ñàíàà, îþóí óõààí áîëîí õýëíèé ººðчëºëò¿¿äòýé õîëáîîòîé. Õ¿¿õäèéí îðîí äýýã¿¿ð ºëãºñºí íàéãàæ ãàíõñàí ºíãºò òîãëîîìóóäûã õàðàõ, ø¿ëýã öýýæëýõ, ìàòåìàòèêèéí áîäëîãî áîäîõ, ÿìàð íýã äóðòàé êèíîãîî òºñººëºõ çýðýã íü á¿ãä õ¿¿õäèéí õºãæëèéí òàíèí ìýäýõ¿éí ïðîöåññûí ¿¿ðýãò íºëººëäºã. Жишээлбэл :Хүүхдэд англи хэлний хичээл орох нь танин мэдэхүйн хөгжлийг хурдасгах хүчин зүйл нь болдог. Өөрөөр хэлбэл өгүүлбэр зүйн бүтцийг өөр хэлний дүрэмд оруулан сэтгэх нөгөө талаас судалж буй хэлнийхээ соёлыг судлах мотив бий болгодог.

• Íèéãýì ñýòãýë õºäëºëèéí ïðîöåññóóä íü õóâü õ¿íèé áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé òîãòîîñîí õàðèëöàà õîëáîîíû ººðчëºëò¿¿ä, ñýòãýë õºäºë㺺íèé ººðчëºëò¿¿ä áà õóâèéí øèíæ чàíàðûí ººðчëºëò¿¿äòýé õîëáîîòîé. Íÿëõ õ¿¿õäýä ýýæ íü õ¿ðýõýä õ¿¿õýä èíýýìñýãëýõ, õºâã¿¿ä õàìòðàí òîãëîãч ðóóãàà øèð¿¿õýí äîâòîëãîî õèéõ, îõèäûí øóðãóó, ººðòºº èòãýëòýé чàíàð õºãæèõ, багш нарын эерэг харилцаанд хүүхэд урамших, íàñàíä õ¿ðýãчèä äóóðü ¿çýýä áàÿñàõ, òààøààë àâàõ çýðýã íü á¿ãä õ¿¿õäèéí õºãæëèéí íèéãìèéí ïðîöåññä íºëººëäºã.

ЗУРАГ1 Багшийн анхаарах хүүхдийн хөгжил

ХҮҮХДИЙН ХӨГЖИЛ

ТАНИН МЭДЭХҮ

ЙН ХӨГЖИЛ

НИЙГЭМ СЭТГЭЛЗ

ҮЙН ХӨГЖИЛ

БИОЛОГИЙН

ХӨГЖИЛ

• Дээрх ойлголтоос дараах асуултууд урган гарч болох юм. Хүүхдийн ямар хөгжилд ЕБС, болон багш нар хамгийн их оролцоотой вэ?

• Хүүхдийн хөгжлийг цогцоор нь хангахад ямар арга барил шаардлагатай вэ?

• Багш нар хичээл заахаас гадна хүмүүжлийн өөр арга үйл ажиллагааг явуулах шаардлагатай юу?

БОЛОВСРОЛЫН ТОГТОЛЦОО ДАХЬ БАГШ

• Сурагчдын хөгжил, төлөвшилд нөлөөлж чадах нэг гол хүчин зүйлсийн нэг нь сургалтын байгууллага зүй ёсоор орно

• Монголын багш боловсролын үзэл бармтлал нь аль нэгэн онолыг дангаар баримтлах бус, төрөл бүрийн онолоос аль үнэтэй санааг авч хослуулан хэрэглэхийг чухалчилдаг электик хандлагатай тохирч байгаа юм. Тухайн багш мэргэжлийн өмнө тавигдаж буй хэрэгцээ нь нийгмийн хөгжлөө даган хувьсамтгай байх ба хамгийн гол нь багшийн өсөн нэмэгдэж, өөрчлөгдөж буй хэрэгцээнд тулгуурлан, цаг үеэ оновчтой мэдэрдэг, бие даан хувьсан хөгжиж чаддаг байх чадвар чухал юм.

• Сургууль дээрх заах аргын нэгдэл нь багш нарын мэргэжлийн ур чадварыг нэмэгдүүлэх гол төв байх учиртай. Заах аргын нэгдлийн ажил дотор сургалтын чанарын түвшинг тогтоож, гарч буй доголдлын учир шалтгааныг илрүүлж засан сайжруулах ажил томоохон байр эзэлдэг. Үүнийг хэр зэрэг чанартай хийж байгаагаас зөвхөн багш нарыг хөгжүүлэх төдийгүйсургуулийн сургалтын чанарыг дээшлүүлэхээс шалтгаална.

• Сүүлийн жилүүдэд ЕБС-ийн шинэ стандартууд батлагдан мөрдөгдөж, багш нар өөрсдөө хөтөлбөрөө боловсруулах болсон явдал нь сургалтын технологийн шинэчлэлийн талаархи тэдний мэдлэг чадварт БСШУЯ, боловсролын байгууллага, сургуулиуд онцгой анхаарч бодлогын хүрээнд авч үзэх шаардлага нэгэнт бий болжээ.

• Мөн багш нарын заах арга барил, сурагчидтай ажиллаж байгаа хандлагын тал дээр ч бодлогын хүрээнд авч үзэх шаардлага нэмэгдсээр байна

• Тухайлбал “Х¿¿хдийн áèå ìàõáîä, ñýòãýë ñàíààíû эсрэг øèéòãýë1:Х¿¿õäèéí ¿çýë áîäîë”Õ¿¿хдэд үйлчилдэг зарим байгууллагад хийсэн сóäàëãààíû дүнгийн òîâч òàéëàíд

• Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õºäºº, õîòûí 10-11, 14-15 íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 53.2% íü ñóðãóóëüä, 42.3% íü ãýðò øèéòãýë байнга òîõèîëääîã õýìýýí ¿çýæ áàéíà.

• Хîòûí õ¿¿õä¿¿ä ñóðãóóëüä èë¿¿ их øèéòãýë òîõèîëääîã ãýæ ¿зсэн áîë õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿ä ñóðãóóëü, ãýð á¿ëèéí àëü àëèíä íü øèéòãýë ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã ãýæýý.

Зураг2 Хүүхдийг хэн их шийтгэж байна.

багш

ээж, аав

хүүхэд

тогооч, жижүүр

0.00% 10.00% 20.00% 30.00% 40.00% 50.00%

Col-umn2Col-umn1хувиар

Боловсролын байгууллагуудад х¿¿õäèéг хамгийн их шийтгэдэг нь багш нар байна.

• Энэ мэдээ нь багшийн алба хашдаг миний хувьд ч сэтгэл эмзэглүүлсэн тоо юм.

• Гэсэн ч хүүхдийн эсрэг бие махбод, сэтгэл санааны шийтгэл нь хүүхдийн хөгжилд хамгийн сөргөөр нөлөөлдөг хүчин зүйлүүдийн нэг юм.

• Гэвч хүүхэдтэй яаж ажиллахаа мэдэхгүй бухимдаж бачимдах үе багш бүрт тохиолддог. Арга мухардан сэтгэлээр унаж, бэрхшээлд шантрах үе бишгүй л тохиолдоно. Зарим тохиолдолд багшийн хувийн стресс нэрмээс болж байдлыг хүндрүүлэх нь бий.

• Гэвч хүүхэдтэй яаж ажиллахаа мэдэхгүй бухимдаж бачимдах үе багш бүрт тохиолддог. Арга мухардан сэтгэлээр унаж, бэрхшээлд шантрах үе бишгүй л тохиолдоно. Зарим тохиолдолд багшийн хувийн стресс нэрмээс болж байдлыг хүндрүүлэх нь бий.

• Анги удирдах, зөрчлийг шийдвэрлэх, хүүхдийн хөгжлийг таних талаар бэлтгэгдээгүй багш нарч байдаг . Ийм байдлаасаа болоод багш бид нар улиран өнгөрсөн сурагч ахуй үеийн туршлагадаа тулгуурлах, эсвэл байгууллагынхаа хүрээнд сайн хэмээгдэж буй үзэл баримтллалыг удирдлага болгоход хүрдэг зарим тохиолдолд дээрх туршлага, үзэл санаа нь эерэг, урам сэргээсэн байдаг ч бас сөрөг, тэр ч бүү хэл хүч хэрэглэсэн байх нь олонтаа.

ХҮМҮҮЖЛИЙН ЭЕРЭГ АРГА

• Гэвч үүнд өөр арга зам бий энэ бол дэлхий нийтэд нэгдсэн үндэсний байгууллагын зүгээс хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн судалгааны баримт бичиг болох “Хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн талаарх 2006 оны дэлхий тайлан”-гийн дүнд тулгуурлан тавьсан хүмүүжлийн эерэг аргын арга зүй юм. (Өдөр тутам хэрэглэх хүмүүжлийн эерэг арга, Багш сурган хүмүүжүүлэгчдэд зориулсан гарын авлага Жоан Е Дюррент УБ, 2010 )

• Хүмүүжлийн эерэг арга гэдэг нь дор дурдсан зүйл БИШ

• Хүлцэнгүй номхон байх • Сурагчдад хүссэн болгоноо

хийхийг зөвшөөрөх • Ямар ч дүрэм журам, хязгаар

хүлээлтгүй байх • Түр зуурын хариу үйлдэл үзүүлэх • Алгадах цохиж зодох, ичгэвтэр

байдалд оруулах бусад шийтгэлүүд

Хүмүүжлийн эерэг арга гэдэг нь доор дурдсан зүйлс МӨН

• Суралцагчдын төлөвшилд хүрэлцэхүйц удаан хугацааны шийдэл олох

• Харилцаа ойлгомжтой тогвортой байх • Өөрийн хүсч хү лээж байгаа зохистой зүйл, дүрэм журам,

хэмжээ хязгаарыг суралцагчаар тогтмол мөрдүүлдэг байх • Шавь нараа мэддэг шударга байх • Харилцан бие биенээ хүндэтгэсэн харилцааг

сурагчидтайгаа тогтоох• Насан туршдаа суралцах чадварыг шавь нартаа

эзэмшүүлэн тэдний суралцах дур хүслийг нь бадраах • Эелдэг зан хүчирхийлэл үл хэрэглэх, бусдыг ойлгох

чадвар, өөрөө өөрийгөө хүндэтгэх үзлийг зааж сургах • Мэдлэг эзэмшихүйд болон нийгмийн харилцаанд гарах

аливаа бэрхшээлтэй асуудлыг шийдвэрлэх, сурагчдын идэвхи чадварыг нэмэгдүүлэх

ХҮҮХДИЙН ЧАДВАРЫГ ХҮНДЭЛЖ БАЙГААГАА ХАРУУЛ

• Шийтгэх шүүмжлэхийн оронд зохих дэмжлэг үзүүлж удирдамжаар хангах

• Сурагчдын чадварыг таньж, чадвараа харуулах боломжийг үе үе олгох

• Давуу талаа тодорхойлон “Би”-гээ зөв тодорхойлоход нь туслах

• Хувийн сонирхлыг нь дэмжих

ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙН ТӨВШИНГ ХАРГАЛЗАХ

• Өсвөр насны хүүхдийн тархины хөгжил явагдсаар байгааг мартаж болохгүй. Тэд өөрсдийн шийдвэрийн нөлөөг бүрэн дүүрэн ухамсарлахгүй байж болно.

• Хүүхдийн үе тэнгийнхний бүлгийн ач холбогдлыг таньж ойлгоно.

• Тодорхой бүлэгт хамаарагдах хэрэгцээ хүчтэй төрж байгаа гэдгийг анхаар.

• Шийдвэр гаргах үйл явцад сурагчдын оролцоог бодитой хангахуйц сургалтын орчныг бүрдүүлнэ.

СУРАГЧДАА ЭЕРЭГ АРГААР ЗААЖ ЧИГЛҮҮЛ

• Үе тэнгийнхэн нийтлэг сонирхлоороо нэгдэж хамтран ажиллах эерэг харилцаа холбоо үүсгэх боломжийг бүрдүүлэхэд багш та анхаар .Жишээ нь сурагчдад рок хамтлаг байгуулахад нь тусалж өөрсдийн зохиосон дуугаа дуулахыг нь дэмж. Театрын бүлэг байгуулахыг дэмжин сонирхлын клуб байгуулахад нь тусал .

• Сургалтын материалаа бодит амьдралтай холбо. Энэ нь хичээлийн ач холбогдлыг сурагч ойлгоход тусална.

• Ур чадвар сонирхлоо том асуудалд зориулах боломж олго Жишээ нь сонирхдог зүйлээрээ хүүхэд үзэсгэлэн гаргахыг дэмжиж болно. Шинжлэх ухааны туршилт хийх боломж олго

ДҮГНЭЛТ• Үр дүнтэй хүмүүжүүлнэ гэдэг бол эерэг бөгөөд

бүтээлч үйл. Энэ бол сурах зорилгоо тодорхойлж, бэрхшээлтэй нөхцөл байдалд үр дүнтэй шийдэл олохын нэр

• Хүмүүжлийн эерэг арга нь багшлах боловсрол олгох үйл ажиллагаанд дэм болж байна. Хүмүүжлийн эерэг арга нь өөртөө итгэх итгэл төрүүлж, насан туршид нь үл унтрах суралцах сэдэл тэмүүлэлийг бий болгоно. (3-11)

• Багш бид нарын хааяа санаандгүй хэрэглэчихдэг хүмүүжлийн хатуу, шийтгэх арга нь сурагчдын урам зоригийг мохоож, өөртөө итгэх итгэлийг нь мэрж тэдний амьдралд сорви болон үлддэг арга юм байна.

• Хүмүүжлийн эерэг арга

• Сэдэлжүүлдэг• Урам өгдөг• Дэмжиж тусалдаг • Сурах хүсэл сэдлийг төрүүлдэг• Хувийн сахилга баттай болгодог • Чадвар чадамж өөртөө итгэх

итгэлийг нэмэгдүүлдэг

Хүмүүжлийн эерэг аргыг хэрэглэх багш дараах зарчмыг баримтлах шаардлагатай.

• Хүчирхийллээс ангид байх • Шийдэлд тулгуурласан • Хүмүүнлэг • Хүүхдийн хөгжлийн зарчим

• Миний бие тус илтгэлдээ дэвшүүлсэн зорилгоо хангасан гэж үзэж байна. Хүмүүжлийн эерэг арга нь орчин үеийн багш нарын хэрэглэж байгаа сургалтын хамгийн шинэлэг сүүлийн үеийн загвар юм. Тиймээс энэхүү арга зүйг багш нар дэлгэрүүлэн судалж оюуныг бүтээх их үйлсдээ хэрэглэхийг уриалж байна

•Та бүхний оюуны үйлсэд амжилт хүсье

НОМ ЗҮЙ

 • С.Батхуяг, Ш.Ичинхорлоо нар “Сурган

хүмүүжүүлэх зүйн үндэс” 2006 он• Ц.Балхаажав “Хүүхэд” • Н.Хавх “Соёл иргэншлийн онол” 2004• Б.Жадамбаа нар “Багш боловсролын ирээдүй”

2005• Жоан Е. Дюррент Өдөр тутам хэрэглэх

хүмүүжлийн эерэг арга, УБ 2010• “Оюуны хөтөч” МУБИС-ийн онол аргазүйн бичиг

2006 он