1. Objasni razliku između dizajna i analize modela ?

2. Koji si sastavni dijelovi procesa dizajna ?

3. Kakva je uloga računara u dizajnu proizvoda ?

- u izradi grafičkih i tekstualnih dokumenata – tehničko-tehnološka dokumentacija - izradi 2D, 3D i 4D računarskih modela fizičkih i virtualnih objekata - proračunima, analizama, simulacijama inženjerskih problema - planiranju, upravljanju i kontroli uređaja za izradu proizvoda - optimizaciji proizvoda i procesa proizvodnje

4. Navedi nekoliko programskih paketa za 3D modeliranje ?

- AutoCad- AutoDesk Maya- Catia- Pro/Engineer- SolidWorks- Sketchup- Unigraphics

5. Navedi nekoliko CAD alata za FEM simulacije ?

FEM simulacije se ne spominju u prezentaciji.

6. Kakva je uloga CAM alata u procesu proizvodnje ?

• analiza statičkih opterećenja,• proračun veza,• proračun stabilnosti konstruktivnih elemenata,• proračun dinamičkih karakteristika• proračun čvrstoće mašinskih elemenata (deformacije, naponi, zamor, lom),• proračun kinematike mašinskih sistema,• optimizacija elemenata, konstrukcija, uređaja, sklopova...• proračun pouzdanosti – vjerovatnoće ispravnog rada

7. Koje su osnovne prednosti i nedostaci primjene računara u procesu dizajniranja ?

PREDNOSTI PRIMJENE RAČUNARA U KONSTRUISANJU mogudnost složenih proračuna (analiza, uključivanje složenijih uticaja, 2D, 3D) jednostavniji multi-disciplinarni pristup srazmjerno jednostavne promjene i nadogradnja brzina viši nivo kvaliteta, tačnost oslobađanje čovjeka rutinskog posla, vizuelni prikaz proizvoda koji omoguduje, ocjenu funkcionalnih i estetskih vrijednosti omoguduje brzu izradu tehničke baze podataka, počevši od tehničkih crteža do

tehnoloških instrukcija za automatizovanu (CNC) proizvodnju, široko integrisana proizvodnja računarom (Computer Integrated Manufacturing - CIM)Nedostaci primjene računara u konstruisanju udaljavanje od “inženjerskog pristupa” rješenju problema fokusiranje na nevažne poslove (font, bold, color...) nepreglednost, nerazumjevanje, složenost analize (numeričke metode) slijepo vjerovanje rezulatima proračuna potrebno posebno kvalifikovano osoblje...

1. Šta obuhvata računarska grafika ?

- Generisanje 2D slika, 3D i 4D modela,- Pretvaranje istih u odgovarajude formate prema namjeni, izmjena formata- Upotrebu, manipulisanje i obradu modela i slika objekata.

2. Osnovne arhitekure grafičkog prikaza ?

Dvije osnovne vrste grafičkih sistema prema načinu generisanja slike (tehnologija prikaza):- vektorski grafički sistemi (sa proizvoljnom putanjom elektronske zrake),- rasterski grafički sistemi (sa sekvencijalnom putanjom elektronske zrake).

3. Funkcionisanje vektorske grafike ?

Prikazna lista ili prikazni program sadrži niz grafičkih naredbi (npr. za crtanje tačaka, linija, znakova). Na kraju je naredba JMP (skok) koja upuduje procesor na početak liste. Procesor ciklički ponavlja naredbe iz prikazne liste frekvencijom od najmanje 30 puta u sekundi i na taj način stvara privid mirne slike jednolikog intenziteta na fosfornom ekranu koji zadržava osvijetljenost u desetcima ili stotinama mikrosekundi.

4. Funkcionisanje rasterske grafike ?

Rasterski prikazni uređaji pohranjuju primitivne oblike (kao što su crte, alfanumerički znakovi, ispunjene površine) u memoriju u obliku njihovih osnovnih sastavnih elemenata - piksela. Cjelovita slika prikazuje se na rasteru koji predstavlja niz paralelnih horizontalnih redova piksela, (ili pravougla matrica elemenata slike - piksela) koji prekrivaju čitavu površinu ekrana.

5. Osnovni elementi rasterske slike ?

Osnovni pojmovi rasterske grafike su:

- element slike - elementarna površina na ekranu čijom osvijetljenošdu (ili bojom) je mogude upravljati (piksel)

- raster - niz paralelnih horizontalnih redova piksela, (pravougla matrica) koja prekriva čitavu površinu ekrana

- matrica elemenata slike (pixmap - pixel map) - matrica čiji elementi predstavljaju boju odgovarajudih elemenata pravouglog rasporeda osvjetljenih točaka ekrana.

6. Osnovni modeli boja ?

RGB = "Red (crvena) Green (zelena) Blue (plava)". RGB je najviše korišteni (zbog jednostavnosti) aditivni model boja kod kojeg se sabiranjem osnovih boja dobija bijela boja. Jedna boja se opisuje kroz tri vrijednosti: dio crvene, dio zelene i dio plave boje. Svaki dio boje varira između 0% i 100%, odnosno između 0 i 255. (23).

CMYK - Substrakcija (oduzimanje boje): Cyan tinta reflektuje sve boje osim crvene, žuta tinta reflektuje sve boje osim plave, mangeta reflektuje sve boje osim zelene.

7. Osnovni grafički standardi ?

Pojam standarda odnosi se na pisanu specifikaciju koja je javno dostupna. Na području računarske grafike posebno je važna uloga međunarodne organizacije ISO (International Standards Organization). Značajna je aktivnost ISO na području standardizacije aplikacijskog programskog sučelja - API (Application Program Interface). Uloga API-ja je omogudavanje programerskog pristupa grafičkom sistemu putem jedinstvenog dobro definiranog okruženja. Standardne metode, pravila, postupci, neovisni o proizvođaču softvera i hardvera.

1. CRT tehnologija prikaza ?

Cijev s katodnim zrakama (katodna cijev) koja se često označava kraticom CRT (cathod ray tube).CRT monitor radi na principu katodne cijevi. Ekran CRT monitora se sastoji od miliona sidušnih crvenih, zelenih i plavih fosfornih tačkica koje svijetle kada ih "udari" elektron što potom stvara sliku na ekranu. Unutar katodne cijevi, katoda je zagrijana nit koja se nalazi u vakumskoj staklenoj cijevi. Katodno zračenje je ustvari tok elektrona koji stvara elektronski top. Elektroni su negativni (katoda), dok je anoda pozitivna što privlači elektrone koji su pažljivo usmjereni prema usmjerivaču koji ih pomodu magnetnog ili električnog polja u snopovima skrede ka anodi i ekranu. Ekran je prekriven fosfornim materijalom koji praktično svijetli ako je "pogođen" elektronom. Fosforni sloj se sastoji od crvenih, zelenih i plavih zona pomodu kojih se dobija boja i na taj način se dobiva osnovna slika na ekranu koja se potom filtrira da bi se dobila konačna slika koju mi vidimo na ekranu. Ima nekoliko vrsta filtriranja, tri su najpoznatija:Shadow-mask, Aperture-grill i Slot-mask pomodu kojih se dobiva konačna slika koju mi vidimo.

2. LCD tehnologija prikaza ?

LCD (liquid-crystal display)Znatno manjih dimenzija, težine i potrošnje energije od CRT uređaja. Tečni kristal je želatinozna masa, koja je smještena između prozirnih elektroda. Pod djelovanjem

upravljačkog napona na elektrode, čestice kristala se orijentišu u određenom smijeru i počinju ispoljavati polarizirajudi efekat, propuštajudi samo određeni dio svjetlosnog spektra. Propuštanjem željenog dijela spektra i blokiranjem neželjenog određuje se intenzitet i boja svjetlosnog elementa (pixela) i na taj način se može generisati slika kao matrica upravljivih piksala. Postoje dva osnovna tipa LCD ekrana: monohromatskii kolor. Monohromatski su osjetno jednostavniji i samim tim jeftiniji. Kolor varijante su puno kompleksnije, a samim tim i skuplje. Slika se formira osvjetljavanjem jedne linije za drugom ekrana, dok se ne iscrta cijela slika. To znači da je vrijeme osvjetljaja osnovnog elementa slike Tes = Ts/480, gdje je Ts vrijeme formiranja cijele slike. Ovako malo Tes se negativno odražava na nivoe osvjetljaja i kontrasta. Slika je blijeda, a kontrast iznosi svega 1:10. Kontrast je odnos najsvjetlijeg i najtamnijeg elementa slike. Pošto se slika formira iz linija, prva linija mora zadržati osvjetljaj dok se ne iscrta zadnja linija slike. To znači da se morajukoristiti ekrani sa velikom perzistencijom. Visoka perzistencija znači tromost ekrana, pa se na ovakvim ekranima ne mogu prikazivati filmovi i slični video sadržaji, jer ekran ne može pratiti dinamiku slike. Broj upravljačkih tranzistora je minimalan Nut=640+480=1120. Obzirom na relativno slab kvalitet slike, a dobru robusnost, ovi ekrani se koriste za situacije gdje dinamika prikaza nije od posebnog značaja (POS terminali, signalizacija na aerodromima,table za obavještenja itd.). Tehnologija proizvodnje ovih ekrana poznata je pod imenom TFT (en. Thin Film Transistor), a naziv potiče od načina proizvodnje upravljačkih tranizistora. Kod kolor ekrana upravlja se svakim elementom slike posebno, pa je broj upravljačkih tranzistora Nut jako velik. Za rezoluciju ekrana 640*480, P-om 80486. Obzirom da se svaki Nut=640*480*3=921600, što je uporedljivo sa elemenat slike sastoji od 3 podpixela da se može upravljati osvjetljajem svakog subpixela, mogude je postidi potpuni kolor efekat. Obzirom da se upravlja pojedinačnim elementima slike Tes = Ts, pa perzistencija ekrana nije problem i može biti minimalna. Dinamika slike više ne zavisi od perz. ekrana, ali se kao problem javlja tromost samog tečnog kristala. Tehnološki napredak je dovoljan da ovi ekrani mogu prikazivati filmove i video sadržaj, ali su ipak mogudi problemi u dinamici slike pri sportskim prijenosima, filmovima i sličnim dinamičkim sadržajima.

3. Plazma tehnologija prikaza ?

Plazma panel (plasma panel) je struktura malih neonskih sijalica koje se mogu selektivno paliti i gasiti matričnim adresiranjem pomodu vertikalne i horizontalne rešetke. Kad je razlika napona na vertikalnoj i horizontalnoj rešetci dovoljno velika elektroni iz molekula neona se oslobađaju i sijalica počinje svijetliti. To se stanje može podržavati s nižim naponom, a za promjenu stanja potrebno je smanjiti napon ispod nužne granične vrijednosti podržavanja. Prednosti ovakvih uređaja su glatkost, ravnoda, transparentnost, robusnost i nepotrebnost bitovne mape za osvježavanje.

4. Koordinatni sistemi u računarskoj grafici, osnovna podjela ?

Koordinatni sistemi u računarskoj grafici:Za određivanje položaja tačaka u prostoru i na monitoru.World coordinate system (WCS):Opisuje položaj modela u prostoru u odnosu na druga tijelaModel coordinate system (MCS):

Svaki model moze imati jedan ili više vlastitih KS. Opisuje položaj tačaka modela (FORMA MODELA) u odnosu na vlastiti KS. Ne mijenja se pri pomjeranju.Posmatrački Koordinatni sistem:Referentni koordinatni system koji služi za projiciranje 3D modela na ravan kompjuterskog ekrana (2D) koju posmatra posmatrač. Prema dogovoru, “z” osa je normalna na ravan ekrana a ishodište se najčešde uzima u gornjem lijevom uglu.

5. Osnovne transformacije i kako se ostvaruju ?

Osnovne transformacije:- Translacija- Rotacija oko jedne koordinatne ose- Rotacija oko proizvoljne koordinatne ose- Kompozicija translacija I rotacija- Ostale transformacije

6. Osnovne vrste projekcija ?

U CG se koriste: - perspektivna (sve linije se sijeku u centru projekcije, presjek linija sa ravni ekrana daje PeP) - paralelna projekcija - sve linije su paralelne, presjek linija sa ravni ekrana dale PaP /ortogonalnu projekciju

6. Podjela tehničke dokumentacije prema namjeni ?

- projektni zadatak - sadrži sve bitne zahtjeve projekta uključujudi: tehničke, ekonomske, pravne i ostale,

- idejno rješenje - sadrži osnovne informacije o predloženom rješenju,- idejni projekt - sadrži temeljnu razradu informacija o predloženom rješenju

uključujudi predvidivi troškovnik,- investicijski eleborat - sadrži informacije iz idejnog projekta upotpunjene

ekonomskom analizom,- glavni projekt - sadrži detaljnu razradu idejnog projekta sa svim podacima

za izvođenje. Služi kao osnova za izradu izvedbene dokumentacije i prikupljanje ponuda,

- glavni izvedbeni projekt - izrađuje se na temelju glavnog projekta nakon odabira proizvođača ili dobavljača, dokumentacija za pogon i održavanje - sadrži detaljna uputstva za upo. i održavanje.

7. Vrste crteža ?

Prema namjeni tehnički crteži se dijele na:

ponudbeni crtež - prilaže se uz pismenu ponudu kupcu ili dobavljačuradionički crtež - crtež prema kojem se izrađuje elementsklopni crtež - prikazuje pojedine sklopove koji sačinjavaju funkcionalnu cjelinuinstalacijski crtež - prikazuje razvod električnih ili cijevnih vodovasastavni ili montažni crtež - prikazuje način sastavljanja uređajasituacijski crtež - prikazuje položaj objekta u određenom prostoru (dispozicija)

shematski crtež - pojednostavljani crtež izrađen upotrebom simbola i oznakadijagram - grafički prikaz funkcijskih veza različitih veličina

Prema načinu prikazivanja predmeta: ortogonalni crtež - prikaz trodimenzionalnog objekta pomodu skupa dvodimenzionalnih projekcija,aksonometrijski crtež - prostorni prikaz.

8. Sastavnica i zaglavlje, namjena i sadržaj ?

Zaglavlje: tabela u koju se upisuju osnovni podaci o crtežu potrebni za njegovu ispravnuupotrebu. Zaglavlje se crta u donjem desnom uglu formata koji se postavljaju dužom stranicom vodoravno, a čitavom širinom pri dnu formata koji se postavljaju dužom stranicom uspravno. Oblik i sadržaj zaglavlja nisu jednoznačno određeni. U pravilu sadrži podatke nužne za identifikaciju i razumijevanje sadržaja crteža uključujudi:

- naziv crteža (ili predmeta),- broj crteža,- naziv ustanove u kojoj je crtež izrađen,- imena i potpise osoba odgovornih za izradu crteža.

Sastavnica je dio tehničke dokumentacije crteža. Ima oblik tabele s podacima nužnim zaispravnu upotrebu crteža koji nisu navedeni u zaglavlju. Sadržaj i oblik joj nisu jednoznačnoodređeni. Sastavnica se može smjestiti na samom crtežu ili odvojeno. Ako se smješta na crtežu crta se iznad zaglavlja i povezuje s njim. Sastavnica se ispunjava se odozdo prema gore.

1. AutoCad – namjena i prednosti primjene ?

AutoCAD kao najpoznatiji CAD program (Computer Aided Design) za projekovanje računarom, nudi preko 100 specijaliziranih softverskih alata i pomagala za različita područja (mašinogradnja, elektrika, elektronika, građevinarstvo, arhitektura, kartografija, geodezija, sigurnost i td.).Osnovni produkt - AutoCAD - je sofisticirani projektantski alat široke - univerzalne namjene koji podržava dvodimenzionalno projektovanje, kojim se praktički zamjenjuje klasično projektovanje na papiru, odnosno crtadu dasku i šestar, ili trodimenzionalno modeliranje kompleksnih objekata koji se u "modelnom prostoru" (model space) mogu proizvoljno zumirati, naginjati, okretati, prikazivati u projekcijama, pogledima i presjecima iz svih smjerova, sa perspektivnim efektom ili bez njega, proizvoljno osvjetljavati i randerirati, tako da 3D-prikaz imitira model virtualnog objekta koji postoji samo u memoriji računara.Za razliku od alternativnih produkata za 2D i 3D modeliranje, Autocad karakterizira sofisticirani sistem mjerila i visoka preciznost koja može idi i ispod milimikrona i automatski kalkuliran sistem dimenzioniranja (kotiranja) koji zadovoljava i najstrožije tehničke standarde. Kotiranje je asocijativno, tj. automatski slijedi izmjene geometrije obrađivanog modela. Radni prostor AutoCAD-a čini prostor za 3D modeliranje i proizvoljan broj radnih listova (layout) koji se mogu koristiti u režimu Papir i režimu Model. U režimu Model na radnim listovima mogu se otvarati projekcije i pogledi (viewport) na trodimenzionalni

model kreiran u prostoru za modeliranje. U režimu Papir space, radni listovi nemaju nikakve korelacije sa trodimenzionalnim modelom, i u tom se režimu viewport-i ne mogu aktivirati. Modelni i papirni prostor se u načelu koriste odvojeno, odnosno ne organiziraju se na istom radnom listu.

PREDNOSTI PRIMJENE AutoCAD- Brzina izrade dokumentacije- Lake i brze izmjene- Bolji kvalitet s manje grešaka- Dobra vizuelizacija- 3D opcije koje omogudavaju kreiranje praktično bilo kakvog oblika- Od tehničke dokumentacije se lako prelazi na prezentacijsku grafiku

(renderiranje, 3D printanje), fotorealizam…- Prilagođavanje potrebama i navikama korisnika (costumization)- Mogudnost timskog rada, poboljšana komunikacija među učesnicima u

procesu izrade dokumentacije, (dwg je jedan od najpopularnijih formata u svijetu)

- Parametarski koncept – automatizovano održavanje relativnih odnosa kod promjene parametara (paralelnost, skaliranje, kotiranje...)

- Mogudnost upotrebe baze podataka/dokumenata/blokova…- Action recorder, macro-i- Editiranje teksta- Standardne biblioteke, korisničke biblioteke, kompatibilnost unazad, ... 28

godina- AutoLISP: VIDEO- Podrška proizvođača AutoDesk- Elementarni proračuni i simulacije

2. Osnovni modusi rada u AutoCad-u ?

2D režimU režimu Papir radni listovi predstavljaju nezavisne papire među kojima nema nikakve korelacije, pa se koriste na način uobičajen u klasičnom "papirnatom" projektovanju za crtanje dvodimenzionalnih projekcija i presjeka. Takve su projekcije "pljosnate", tj. ne mogu se okretati u prostoru i nemaju promjenjiv ugao gledanja. Na svakom radnom listu se može prikazati drugi objekt ili drugi element kompleksnog objekta čiji je sastavni crtež također sadržan na jednom ili više radnih listova. Skup radnih listova u režimu Papir predstavlja "papirni prostor" autoCAD-a (papir space). Pogledi i projekcije trodimenzionalnog modelane mogu se aktivirati u papirnom prostoru, a objekti ucrtani u papirni prostor se ne prikazuju u prostoru za 3D modeliranje.3D režim Prostor za modeliranje i radni listovi u režimu 'Model' čine "modelni prostor" u kome se definira (konstruira, modificira, dimenzionira-kotira i opisuje) jedan trodimenzionalni model, koji može biti vrlo kompleksan i sadržavati veliki broj sastavnih elemenata. Na radnim listovima (layout) u režimu Model mogu se otvarati projekcije (viewport) na bilo koju ravninu ili presjeci i pogledi iz bilo kog smjera na trodimenzionalni model. Prostor za modeliranje i projekcije na radnim listovima automatizirano kooperiraju, tako da se svaka promjena na bilo kom radnom listu ili na modelu u prostoru za modeliranje reflektira na model, tj. automatski se ažurira na svim ostalim radnim listovima. Prostor za modeliranje je neograničen a model se može bez ograničenja zumirati u smjeru proširenja obuhvata ili povedanja detalja bez gubitka preciznosti izmjera ili razlučivosti.

3. Layer: pojam, namjena, karakteristike ?

U oba režima u svim radnim listovima i pogledima ili projekcijama (viewport-ima) crtanje se izvodi na proizvoljnom broju prozirnih slojeva (layer). Pojedini objekti ili skupine crtežnih elemenata (kote, šrafure, pomodne konstruktivne linije i sl.) mogu se iscrtati na zasebnim slojevima. Svaki sloj se može zasebno formatirati (debljina, vrsta i boja linija i dr.) i po potrebi sakriti, isključiti, zalediti tj. na njemu sadržani objekti mogu se učiniti nevidljivima u jednom ili više radnih listova ili viewport-a.

4. Pojam i namjena blokova ?

Blokovi (blocks) su objedinjene grupe objekata ili crtežnih elemenata koji čine zasebnu cjelinu i ponašaju se kao jedan element ili objekt. Blokovi kreirani u jednom radnom listu ili projektu mogu se koristiti u drugom radnom listu ili projektu, mogu se kopirati, brisati, umnožavati itd. kao jedan element. Mogu se ponovo rastaviti na elemente i ponovo sastaviti u blok. Često korištene elemente ili objekte (vijci, instalacijski elementi, mašinski sklopovi, arhitektonski detalji i namještaj, itd.) prikladno je spremiti kao imenovane blokove, pa ih se po potrebi može pozvati i uklopiti u bilo koji radni list ili projekt. Kolekcije blokova ušteđuju višekratno konstruiranje istih konstruktivnih detalja i značajno skraduju vrijeme projektiranja. Skromnija kolekcija takvih elemenata sadržana je i u samom AutoCAD-u.

5. Stavke u podešavanje radnog prostora i crteža ?

Karakteristike displey-aDrawing units (USA, ISO)Drawing limits=granice – format crtežaThe grid: pomod za crtanje,Snap: oblik kursora, orto...Kreiranje layer-aKotiranje: izbor stilaŠrafuraTEKST: izbor stilaAuto snimanje (save)

6. AutoLisp: pojam i namjena ?

AutoLisp se ne spominje tokom prezentacije.

1. Pojam standarda

Standard je ono što se smatra osnovom za poređenje propisano od strane vlasti ili jeopšte priznato. (Webster rječnik)Standard je dokument koji ima za cilj da ujednači oblik, veličinu, kvalitet i načinispitivanja nekog materijala ili proizvoda. Izdaje se u Zavodu za standardizaciju.(Prosvetina enciklopedija)Standard je dokument utvrđen konsenzusom i donijet od priznatog tijela kojim se za

opštu i višekratnu upotrebu utvrđuju pravila, smjernice ili karakteristike za aktivnosti ilinjihove rezultate radi postizanja optimalnog nivoa uređenosti u određenoj oblasti.(JUS ISO/IEC Uputstvo 2:2007)

2. Značaj standardizacije

Standardizacija je aktivnost na utvrđivanju odredaba za opštu i višekratnu upotrebu, uodnosu na stvarne i potencijalne probleme, radi postizanja optimalnog nivoauređenosti u određenoj oblasti. (Zakon o standardizaciji)Ideja ujednačavanja pravila obuhvata širok krug industrije u Evropi i Americi• Nastaju standardni proizvodi za razna područja, mnoge fabrike su počele da koriste istedijelove kod različitih proizvoda (zavrtnji, matice, klinovi, čepovi,…)Standardizacija počinje sa dijelovima koji imaju masovnu proizvodnju• Fabrike iste struke međusobno usklađuju interne standarde• Tadašnja velika preduzeda počinju osnivanje biroa za standardizacijuPočinje osnivanje nacionalnih standarda, i to:Velika Britanija 1901. godine;Holandija 1916. godine;Njemačka 1917. Godine.• Prvu međunarodnu organizaciju za standardizaciju osnovali su elektrotehničari 1906. godine– Međunarodna elektrotehnička komisija IEC.

3. BIH nacionalni standard

U Bosni i Hercegovini, bosanskohercegovačke standarde (BAS) donosi Institut zastandardizaciju BiH. Rad Instituta i njegovih stručnih tijela usklađen je sa principimameđunarodne i evropske standardizacije odnosno sa ISO Vodičima 21-1 i 21-2 te internomregulativom CEN-a. Na bazi pomenutih dokumenata Institut je donio sljedede akte:

- BAS Uputstvo 1: Uputstvo za označavanje bosanskohercegovačkih standarda

- BAS Uputstvo 2: Uputstvo o oblikovanju i redigovanju bosanskohercegovačkih standarda

- BAS Uputstvo 4: Uputstvo za pripremanje, donošenje i objavljivanjebosanskohercegovačkih standarda

- BAS Uputstvo 5: Uputstvo o preuzimanju međunarodnih i evropskih standarda

- BAS Uputstvo 6: Uputstvo o označavanju i registriranju tijela za pripremu dokumenatabosanskohercegovačke standardizacije

4. Međunarodni standardi

Postojanje velike neusklađenosti standarda u velikom broju zemalja ili regija predstavlja velikiproblem razvoju novih tehnologija i svjetske trgovine. Postojanje međunarodnih standarda,koji bi bili prihvadeni u državama i regijama širom svijeta umnogome bi smanjilo navedeniproblem. Na međunarodnom nivou donošenje standarda i drugih dokumenata standardizacijeobavlja se u okviru međunarodnih organizacija za standardizaciju:

ISO-Međunarodna organizacija za standardizaciju, IEC- Međunarodna elektrotehnička komisija, ITU-Međunarodna unija za telekomunikacije.

5. Standardizacijska piramida

6. Standardni brojevi

Standardizovane ili preporučene brojčane veličine koje se koriste kada je potrebno izvršiti izbor neke konkretne brojčane vrijednosti. Psiho-fiziološki je najpovoljnija geometrijska progresija. Osnovni i izvedeni red veličina... (npr. 1,2,5,10,20... novčanice)R5, R10, R10, R20, R40, (R80)

7. Tolerancije – pojam i razlozi primjene

Osnovne definicije- Nominalna veličina (mjera): Osnova mjera za definisanje graničnih mjera i

odstupanja- Stvarna mjera: mjera utvrđena mjerenjem (Ds, ds)

Granične mjere:

- Gornja granična mjera (Dg, dg): maksimalno dozvoljena mjera- Donja granična mjera (Dd, Dd): minimalna dozvoljena mjera

- Odstupanje: razlika stvarne i nominalne mjere- Gornje odstupanje: razlika gornje granične mjere i nominalne mjere- Donje odstupanje: razlika donje granične mjere i nominalne mjere- Fundamentalno odstupanje: gornje ili donje odstupanje, ono koje je bliže

nominalnoj mjeri- TOLERANCIJA: razlika između gornje i donje mjere (dozvoljenih vrijednosti

mjere)

8. Osnovne veličine kod tolerancija–skica

9. Internacionalna skala tolerancija

Veličina tolerantnog polja se izražava u IT brojevima.Ukupno je uvedeno 18 IT kvaliteta, 16 područja nazivnih mjera.Za precizne dijelove se koristi sedam stepeni:ITO1, ITO, IT1, IT2, IT3, IT4, IT5Područje mjera 0-500 mm (glavnina) je podijeljeno na 13 dijelova

Osnovni (približni) izraz za veličinu jedinice tolerancije daje se sa:

10.Od čega zavisi položaj i veličina tolerancijskog polja ?

Zavisnost veličine tolerancijskog polja od klase kvaliteta (IT) 80 – 120 mm

1. Vrste nalijeganja u sklopovima

- labavo nalijeganje- neizvjesno nalijeganje

- preklop

2. Osnovni principi kod određivanja tolerancija

1. Podjela mjera na 16 područja i 18 IT kvaliteta2. Ustanovljeno je 27 položaja tolerantnih polja3. Izbor sistema nalijeganja4. Uticaj promjene temperature (dT)

3. Osnovni sistemi nalijeganja

- Sistem zajedničke osovine (vanjske mjere)- Sistem zajedničke unutrašnje mjere (otvora, rupe)

4. Mjerenje i kontrola tolerancija

5. Akumulacija tolerancija

Način na koji su tolerisane mjere kotirane ima veliki uticaj na tačnost- Paralelno kotiranje- Redno kotiranje- Kombinovano

6. Tolerancije oblika: vrste

Tolerancije oblika ( geometrijske tolerancije)Definišu se analogno tolerancijama dužinskih mjera. Za dužinske mjere utvrđeno jetolerancijsko polje, kao područje varijacije dužinske mjere, a kod tolerancije oblika definisan je tolerancijski prostor – područje dopuštenog odstupanja oblika.

7. Tolerancije oblika: načini označavanja

Definišu se analogno tolerancijama dužinskih mjera. Za dužinske mjere utvrđeno jetolerancijsko polje, kao područje varijacije dužinske mjere, a kod tolerancije oblika definisan je tolerancijski prostor – područje dopuštenog odstupanja oblika.

8. Tolerancije položaja, definicije, označavanje

Oznaka se sastoji od strelice koja pokazuje površinu, odnosno liniju koja se toleriše i okvira ukoji se unosi simbol vrste odstupanja i veličina tolerancije. Referentna površina u odnosu nakoju se odstupanje druge površine toleriše označava se referentnim trouglom

9. Značaj kvaliteta površine

Kvalitet obrađenih površina ima veliki uticaj na radnu sposobnost mašinskih dijelova.(trenje, habanje, zagrijavanje, dinamička otpornost,korozivna otpornost, čvrstoda sklopa...)Površine mašinskih elemenata nisu idealno glatke.

10. Vrste hrapavosti (mikro-makro)

11. Označavanje kvaliteta površine

Oznaka za kvalitet površina (ISO) sastoji se od osnovnog znaka u obliku kukice koji može bitiotvoren, zatvoren i sa krugom,

- Otvorenom kukicom nije propisan način izrade površine.- Zatvorena kukica pokazuje da se obrada mora izvršiti skidanjem

strugotine.- Kukica sa krugom znači zabranu skidanja strugotine sa površine na koju se

oznaka odnosi.

12.Veza između kvaliteta površine i vrste obrade

Između tolerancija kvaliteta površina i tolerancija dužinskih mjera postoji zavisnost tako da svakom kvalitetu tolerancija dužinskih mjera odgovara najveda hrapavost koja se ne smije prekoračiti.