Айбат - коомдук-саясий гезити №85

Бир кылымда

бир жаралуучу Бир кылымда Бир кылымда

бир жаралуучу бир жаралуучу

УБАДАЛАР КАНА, “РЕСПУБЛИКА”?

Бала уурдагандарга айып пул тєлєє чечими... 10

[email protected] • ¹ 85 • 04-èþëü, 2014

БАТУКАЕВДИ САЯСИЙ КУРАЛГА АЙЛАНТКАНДАР ТОКТОЙТ

www.aibat.kg

04-èþëü, 2014 04-èþëü, 2014

Бишкектин экс-мэри Ємїркуловдун соту... 6

2

6

РАМАЗАН жана ОРОЗО

Улуттук маданиятыбыздын опол тоодой тиреги

Биринчи таанышуум ойдогудай болгон жок...

7

Мыйзам боюнча Жогор-ку Кеўештеги депутаттардын жардамчылары, консультант-тары мамлекеттик салык кыз-матына (МСК) конкурссуз негизде жумушка орношо алы-шат. Парламенттеги эркин де-путат Ємїрбек Абдрахманов агенттиктердин бири аркы-луу: «Коалициядагы депутат-тар жардамчыларын, консуль-

танттарын МСКга жумушка орноштурушуптур. Оппози-циячыл фракциянын бир да єкїлї жардамчыларын салык кызматына тїрткєн эмес» деп каратып туруп «беш єрдєгїн учурду».

«Беш єрдєгїн учурду» деге-нибиздин олуттуу себеби бар. Жардамчыларын конкурс-суз МСКдагы ар кыл кызмат-

ка орноштурган депутаттар-дын кєпчїлїгї оппозициячыл «Ата журт» менен «Республи-ка» фракциясынын єкїлдєрї-нє таандык экенин тємєндєгї таблица тастыктап турат.

66 жаштын ашын жеп аткан Ємїрбек Абдрахманович калп-ты ченеп ышкыртса жакшы бол-мок экен. Же ушинтип элди ал-дасам ишене берет деп ойлонуп

калганбы? Ар дайым Батыш-тын демократиясын оозунан тїшїрбєй мактаган Є.Абдрах-мановдун кулакка «кесме» илге-ни – анын деўгээлинин пасты-гын ырастабайбы? Єзї минтип калпты ышкыртып жатып би-рєєнї сындаганды ким коюп-тур десеў…

Динара ТИЛЕКЕЕВА:

ПАРЛАМЕНТТЕГИ ОППОЗИЦИЯЧЫЛ ДЕПУТАТТАР ЖАРДАМЧЫЛАРЫН МАМЛЕКЕТТИК САЛЫК КЫЗМАТЫНА КАНТИП ОРНОТУШКАН?

9

12-13

(Уландысы 3-бетте)

04-июль, 2014-жыл

2 АЙБАТ ПРЕСС

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №1585 Нускасы: 1500

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: [email protected]

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАРОВАРахатбек РЫСАЛИЕВТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВАДамир ЭСЕНГУЛОВМирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын)

Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Жооптуу редактор:Мелис АРТЫКОВ

Коммерциялык директор:Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

КЕЛЕЧЕКТЕ ЄНЇККЄН ЄЛКЄ БОЛУУБУЗ ЇЧЇН ЖООПКЕРЧИЛИКТЇЇ ЖАНА ТАЗА, ЖАЎЫ АДАМДАР БИЙЛИККЕ КЕЛИШИ КЕРЕКЖогорку Кеўештин тєрагасы Асылбек Жээнбеков 2-июлда кезектеги сессиянын жыйынтыгы тууралуу маалымат жыйынын єткєрїп, парламенттин жасаган иштери жана жалпы эле єлкє келечегине багытталган суроолорго жооп берди.

Эгемендикке ээ болгондон бери карай эле мамлекеттик кызматтарга жаўы муун, жаш-тар келиши керек деген ураан айтылып кел-ген. Тилекке каршы андай ураандар ураан боюнча эле калып келгени белгилїї. Ал эми 2010-жылдагы апрель революциясынан ки-йин мамлекеттик кызматтарда да, Жогор-ку Кеўеште да мурдагыга салыштырмалуу жаштардын, жаўы муундун саны єскєнї байкалды. Бирок, кеп жаштыкта эмес, кеп бийликке келгендердин баскан жолунун та-залыгында экендиги єтє маанилїї. Бул туу-расында да спикер маалымат жыйынында єз пикирин билдирди. «Эгерде єлкєнї таза адамдар башкарбаса, єнїгєбїз, єркїндєй-бїз деген менен эч кандай натыйжа болбойт. Мамлекетти таза адамдар башкарышы ке-рек. Бийликке жаштар, жаўы муун кели-ши керек» деди спикер. Тєраганын айткан сєзїндє калет жок. Ырасында эле саясатка аралашпай жатып булганып алган жаштар да бар. Саясатта узак жылдардан бери ара-лашып жїрїп, мамлекеттин байлыгына кол салбаган таза жетекчилерди да кездешти-рїїгє болот. Андыктан єлкєбїздї єнїктї-рїїнї кєздєсєк биринчи кезекте тандоодон жаўылбашыбыз керек. Биздин тандообуз – бул єлкєнї башкаргысы келген саясатчы-лардын тазалыгы болушу кажет.

Ємїр бою мамлекеттик кызматтарда иштеп келе атып, Кыргызстандагы эў бай адамдардын алдыўкыларынын катарына кошулуп калган саясатчыларыбыз да бар экендигин жашыра албайбыз. Мына ушун-дан улам єлкє башчысы Алмазбек Атамбаев коррупцияга каршы кїрєшїн баштаган бол-чу. Албетте, бул кїрєшкє каршы жасалган кїрєштєр да болууда. Себеби, єздєрїнїн арты таза эмес экендигин сезгендер бири-бирине колдоо кєрсєтїї максатында суудан кургак чыгуунун жолдорун издеп келишет. Эске сала кетсек, кечээ жакында парламент коррупцияга шектелип камакка алынган де-путат Акматбек Келдибековдун баш коргоо чарасын їй камагына алмаштырууну єтїн-гєн токтомун чыгарган. Муну: «Жогорку Кеўеш коррупционерлерди коргоп атат» деп жазып чыккандар да болду. Мына ушул ба-гытта маалымат жыйынында да журналист-тер тарабынан суроо узатылды. Ага Асылбек Жээнбеков: «ЖК коррупционерлерди кол-доп жатат дегенге каршымын. Андай болгон жок. Бир гана сот чечим чыгарат, жоопкер-чиликтен эч ким качып кете албайт. А.Кел-дибеков боюнча кєпчїлїк ушундай чечим (токтом) кабыл алды. Ал токтомдо сотко мындай кыл же тигиндей кыл деген сунуш-тар жок. Бир гана «Ата Журт» фракциясы-нын сунушу менен Келдибеков ооруп жат-канына байланыштуу болду. Бул жєн гана

Жогорку сотко єтїнїч кат" деп жооп берди.Сотко эч ким эч кандай кєрсєтмє да, кы-

сым да жасай албайт. А.Келдибеков эгерде таза болсо, аны сот актап чыгарат, кїнєєсї бар болсо, анда жоопкерчилигин алат. Ан-дыктан Жогорку Кеўештин токтому Тєрага айткандай жєн гана єтїнїч кат. Ал эми аны аткаруу, аткарбай коюу укук коргоо орган-дарынын колундагы иш. Чындай келгенде президент Алмазбек Атамбаевдин корруп-цияга каршы кїрєшїї демилгесин Жогор-ку Кеўеш да колдоого алган. Маселен, бул багытта кєптєгєн мыйзамдар кабыл алын-ган. Андыктан Жогорку Кеўеш дагы прези-денттин коррупцияга каршы кїрєшїн толук колдоого алууда деп айтсак болот.

Маалымат жыйынында єлкєбїздєгї олут-туу маселелердин бири энергетика жаатын-да да суроолор узатылды. Алардын бири: «Эмне їчїн Жогорку Кеўеш энергетикада-гы тарифтерге кєзємєлдїк кылуу ыйгарым укуктарды єкмєткє берип салды?» деген су-роо болду. «2010-жылдагы Конституцияны кабыл алуу менен башка абал жаралды, ал жакта тарифтик саясатты єкмєт аныктайт деп жазылган, ал бардык єзїнїн иш аракет-теринде єз алдынча болуусу зарыл, биз аны казыктабашыбыз керек» деди А.Жээнбеков. Бирок, кандай болгон кїндє дагы єкмєттїн ишине Жогорку Кеўеш жоопкерчиликти ала тургандыгын, эгерде алар начар иштеп, эл ага нааразы болсо, анда єкмєт отставкага кете тургандыгын кошумчалады.

Тєраганын айтымында бїгїнкї кїндє Кыргызстан чындыгында єнїгїї жолунда баратат. «Бїгїн парламенттик демократия жолу менен бара жаткан республика авто-ритаризмге, бийликке їй-бїлєлїк клан-дын келишине жол бербейт» деген Асылбек Шарипович келечекте єлкєнїн кайда бара тургандыгын Жогорку Кеўешке келе турган партиялар жана алардын программалары чечерин баса белгиледи. «Кийинки чакы-рылыштагы парламент, анын ичинде боло турган фракциялар азыркы тажрыйбага тая-нып, мындан туруктуу болоруна ишенем» деп кошумчалады.

«Кєч бара-бара тїзєлєт» деген кеп бар. Андыктан бїгїнкї парламенттин жетиш-кендиктери да, катачылыктары да Жогорку Кеўештин кийинки чакырылыштары їчїн чоў сабак болору калетсиз.

АЗИЗ БАТУКАЕВ КР БАШКЫ ПРОКУРАТУРАСЫНЫН СУРОО-ТАЛАБЫ БОЮНЧА ЖАНА РОССИЯ ТАРАПТЫН ЖАРДАМЫ МЕНЕН КЫРГЫЗСТАНГА ЭКСТРАДИЦИЯЛАНАТ

Марс САРИЕВ, саясат таануучу:

“АЗИЗ БАТУКАЕВ КЫРГЫЗСТАНГА ЭКСТРАДИЦИЯЛАНСА АНЫН БОШОТУЛУШУН САЯСЫЙ КУРАЛГА АЙЛАНТКАНДАР ТОКТОЙТ”

Уюшкан кылмыштуу топтун лидери Азиз Батукаев Россия Федерациясынын Грозный шаарында Россиянын ИИМинин кызмат-керлери тарабынан кармалганы маалым-далган. Эми ал КР Башкы прокуратурасы-нын суроо-талабы боюнча Кыргызстанга экстрадициялана тургандыгы тууралуу єл-кєбїздїн башкы кєзємєл органынан бил-диришти. Эске сала кетсек, буга чейин КР Башкы прокуратурасынан РФ Башкы проку-ратурасына суроо-талап жєнєтїлгєн. Тактап айтканда КР Башкы прокурорунун орун ба-сары Людмила Усманова РФ Башкы проку-рорунун орун басары Александр Звягинцевге кайрылган. Анда ал россиялык кесиптеши-не «мыйзамдагы уурунун» кылмыш иште-ри, ага чыгарылган єкїм тууралуу кеўири айтып берген. Ошондой эле Батукаевдин темир тор артынан мыйзамсыз негизде бо-шоп кеткенин да билдирген болчу. КРнын башкы кєзємєлдєєчї органы єзїнїн кесип-тешине соттолгон Азиз Батукаевдин кайсыл жерде жайгашкандыгын тактап жана аны Кыргызстанга кайтарып берїїгє укуктук жактан жардам берїїсїн єтїнїп кайрыл-ган. Бул «мыйзамдагы ууру» темир тор ар-тында дагы 8 жыл 3 ай, 7 кїн єтєй турган мєєнєтї калган. КР Башкы прокуратурасы єздєрїнїн кесиптештерин Азиз Батукаевге эч кандай саясый жактан, расалык єзгєчє-лїгїнєн, динге болгон ишениминен жана саясый кєз карашынан куугунтук болбос-тугуна ишендиришкен. Суроо-талапта КР жараны Азиз Батукаев эл аралык издєєдє

жїргєндїгї баса белгиленген. Дагы бир бел-гилей кетїїчї жагдай мыйзамсыз бошоту-луп кеткен єтє коркунучтуу кылмышкерди экстрадициялоого кємєк кєрсєтїї туура-луу Кыргызстандын президенти Алмазбек Атамбаев жеке єзї да суранып кеткен. Бул маалыматты Башкы прокуратура да тастык-тайт. «Бул маселени чечїї їчїн мамлекет башчысынын єзї Россияга кайрылууну чеч-кенинде эч кандай деле таў калычтуу нерсе жок. Азыркы оппозиция бийликти сындоо жана жеке президенттин єзїн сындоо їчїн бул теманы активдїї колдонуп атканы би-ринчи кезекте журналисттерге маалым» дейт башкы кєзємєл органы. Алмазбек Атам-баевдин мыйзамдагы ууру Азиз Батукаевди экстрадициялоого кємєк кєрсєтїї тууралуу Россия лидери Владимир Путинге кайрыл-гандыгы тууралуу маалыматты КР прези-дентинин аппараты да тастыктады.

- Марс мырза, абактан мыйзамсыз бо-шотулуп кеткен “мыйзамдагы ууру” Азиз Батукаев Чеченстандын Грозный шаарында кармалгандыгы белгилїї болду. Эми ал КР Башкы прокурату-расынын РФ Башкы прокуратурасына жасаган суроо-талабы боюнча Кыр-гызстанга экстрадицияланат экен. Батукаевди кайра кайтарып алуу аракетине кандай карайсыз?- Чын эле Азиз Батукаев Кыргызстанга

экстрадицияланса абдан жакшы болот эле. Себеби, анын бошотулуп кеткени коомчу-лукта аябай кєп сєз болуп, жадагалса аны саясый куралга айлантып алып, бийликке каршы колдонуп аткандар болуп атат. Эгерде ал кайрадан Кыргызстанга экстраициялан-са мына ушул єўдїї сєздєр токтоп, саясый курал катары пайдалангандар да тынчып калышмак.

- Аны Кыргызстанга кайтарып бе-

рїїгє кємєктєшїї тууралуу прези-дент Алмазбек Атамбаев да Россия президенти Владимир Путинге кай-рылуу жасагандыгы маалым болду. Президенттин бул кадамы туура эле болдубу?- Менин оюмча туура эле кадам болду. Се-

беби Азиз Батукаевдин абактан бошотулуп кетиши биринчи кезекте президенттин аты-на карата чабуул жасоочуларга курал болуп калды. Ар кандай ушак сєздєр чыкты. “Муну атайын Москва бийлиги, Рамзан Кадыров-дун суранычы боюнча бошотушуптур” деп да айтып жатышты. Андыктан анын абактан мєєнєтїнєн эрте бошоп кетиши Россияга да, Кыргызстандын бийлигине да залакасын тийгизип жатат. Эми ал экстрадицияланса ушундай ушак сєздєр токтоп, анын бошо-тулушуна бийликтин эч кандай катыштыгы болбогондугу билинет.

Бектур БАЙМОЎОЛОВ


3КАЛПЫЧЫНЫН КАЗАНЫ…

ПАРЛАМЕНТТЕГИ ОППОЗИЦИЯЧЫЛ

ДЕПУТАТТАР ЖАРДАМЧЫЛАРЫН

МАМЛЕКЕТТИК САЛЫК КЫЗМАТЫНА КАНТИП

ОРНОТУШКАН?

Эмнегедир бул тизмеден камактагы Акматбек Келдибековдун аты-жєнїн кєрбєй жатабыз. Кээ бир жардамчылар он эле кїн гана иштешкен. Жумушка кирїїнїн жаны варинаты ушундайбы? Ал убагында бир топ єзїнїн адамдарын ар кайсы майлуу-сїттїї жерге жумушка орноштурганын, айрымдарга (Москвадагы ЖКнын єкїлчїлїгї) ал гана эмес, жаўы жумуш орундарын тїзїп бергенин билебиз. Абдрахманов аны да кошо кетсе, тизмеси ошондо толук болот беле?...

№ Аты-жєнї жана кайсы депутаттын кол астында иштегенЖКга жумушка

орношкон мезгили

ЖКдан жумуштан

кеткен мезгили

МСКга жумушка орношкон убактысы

Фракциянын аталышы

1 Жамалов Жаныш Абдыкадырович — Нурбек Мурашевдин консультанты 1.02.2012 14.02.2012 14.02.2012 «Республика»

2 Каримов Акылбек Маликович — Надира Нарматованын жардамчысы 13.03.2012 23.05.2012 23.05.2012 «Ата журт»

3 Маришов Белек Жаныбекович — Абдыжапар Бекматовдун жардамчысы 2.02.2012 23.05.2012 23.05.2012 «Республика»

4 Мойдунов Анарбай Мойдунович — Малик Осмоновдун жардамчысы 11.06.2012 3.07.2012 2.07.2012 «Республика»

5 Мойдунов Улукбек — Курманбек Осмоновдун жардамчысы 3.09.2012 19.09.2012 19.09.2012 «Ата журт»

6 Наркулов Жакшыбек Калыбекович — Элмира Иманалиеванын консультанты 9.04.2012 14.08.2012 10.08.2012 «Ата журт»

7 Матазинов Маратбек Матазимович — Чолпон Султанбекованын консультанты 2.08.2012 12.11.2012 12.11.2012 «Республика»

8 Качибеков Нарбек Анарбекович — Кенжебек Бокоевдин жардамчысы 1.11.2012 26.11.2012 23.11.2012 «Республика»

9 Жунусалиев Рамис Майрамбекович — Алмазбек Баатырбековдун жардамчысы 16.11.2012 28.11.2012 28.11.2012 «Республика»

10 МатосмоновАширбай Джамалидинович — Абдыжапар Бекматовдун жардамчысы 19.11.2012 4.12.2012 4.12.2012 «Республика»

11 Рыскулов Ильяз Расулович — Алтынбек Сулаймановдун жардамчысы 27.07.2012 19.01.2013 25.01.2013 «Республика»

12 Мирзаев Айбек Кадырович — Жыргалбек Саматовдун жардамчысы 6.12.2012 31.01.2013 31.01.2013 «Ата журт»

13 Куумашов Кубанычбек Арстанбекович — А.Режавалиевдин консультанты 28.01.2013 28.02.2013 18.02.2013 «Республика»

14 Маматоморов Сагындык Аматович — Абдыжапар Бекматовдун жардамчысы 10.12.2012 20.02.2013 21.02.2013 «Республика»

15 Эркебаев Санжар Толонович — Абдимуталип Кочкорбаевдин жардамчысы 12.02.2013 4.03.2013 4.03.2013 «Ата журт»

16 Кыдыров Кубанычбек Абдираимович — Курманбек Осмоновдун жардамчысы 31.01.2013 18.03.2013. 18.03.2013 «Ата журт»

17 Апыш уулу Бекболот — Алмазбек Баатырбековдун жардамчысы 5.03.2012 29.03.2013 29.03.2013 «Республика»

18 Козубаев Бегали Исмаилович — Нургазы Айдаровдун консультанты 1.04.2013 6.05.2013 18.04.2013 «Ата журт»

19 Акназаров Улан Маматибраимович — Акылбек Эшимовдун жардамчысы 4.04.2013 30.04.2013 30.04.2013 «Республика»

20 Калабаев Иманалы Макамбаевич — Мирлан Бакировдун жардамчысы 7.05.2013 12.08.2013 17.05.2013 «Республика»

21 Абдрай уулу Асылбек — Жыргалбек Саматовдун жардамчысы 25.06.2013 2.07.2013 28.06.2013 «Ата журт»

22 Шакиров Далшат Заирбекович — А.Режавалиевдин жардамчысы 14.06.2013 24.06.2013 24.06.2013 «Республика»

23 Акматов Камчыбек Аманович — Абдимуталип Кочкорбаевдин жардамчысы 21.06.2013 12.07.2013 19.07.2013 «Ата журт»

24 Туркбаев Шаирбек Эгемназарович — Назарали Ариповдун консультанты 2.04.2013 1.08.2013 1.08.2013 «Республика»

25 Кенжебаев Нуркамил Эргешович — Чолпон Султанбекованын консультанты 1.08.2013 28.08.2013 27.08.2013 «Республика»

26 Ракимбаев Эмил Белекович — Элмурат Обдуновдун жардамчысы 17.09.2013 8.10.2013 8.10.2013 «Республика»

27 Нариев Жаныбек Абдивалиевич — Нургазы Айдаровдун жардамчысы 1.10.2013 16.10.2013 12.10.2013 «Ата журт»

28 Эрматов Кубанычбек Жаныбекович — Нурбек Мурашевдин жардамчысы 2.10.2013 16.10.2013 1.11.2013 «Республика»

29 Карагозуев Максатбек Женишбекович — Нурбек Мурашевдин жардамчысы 24.10.2013 1.11.2013 1.11.2013 «Республика»

30 Абдугапаров Авазбек Абибулаевич — Жылдызкан Жолдошеванын консультанты 6.09.2013 6.11.2013 6.11.2013 «Ата журт»

31 Орозалиев Адылбек Арстанбекович — Улугбек Кочкоровдун жардамчысы 14.05.2011 18.11.2013 18.11.2013 «Ата журт»

32 Шерматов Айбек Батыржанович — Нурбек Мурашевдин консультанты 1.11.2013 11.12.2013 6.12.2013 «Республика»

33 Мотосмонов Руслан Абдувапович — Элмурат Обдуновдун консультанты 15.11.2013 19.12.2013 19.12.2013 «Республика»

(Башталышы 1-бетте)


4 ЖКда ЭМНЕ КЕП?

БОРБОРДУК АЗИЯ ЖАКЫНКЫ ЖЫЛДАРЫ КОРКУНУЧКА КАБЫЛЫШЫ МЇМКЇН

Борбордук Азия мамлекеттери Афга-нистандын келечегине єтє чоў сар-санаага батып келет. Єзгєчє Ирак жана Леванта (ИГИЛ) Ислам мамлекеттеринин айрым айылдары жана шаарлары толугу менен согушчандардын кєзємєлїнє єтїп калган Ирактагы окуялардын мисалында. Анан дагы ыйык Рамазан айынын алгачкы кї-нїндє эле ИГИЛ Ирак жана Сириянын єзї кєзємєлдєп турган аймактарында халиф-тин (Абу Бакр Аль-Багдади) жетекчилиги алдында ислам халифатын тїзїї тууралуу билдиргени белгилїї єлчємдє тынчсызда-нууну жаратат. Ошондой эле Халиф дїйнє жїзїндєгї бардык мусулмандарга Халифат-ка ишенимдїї болушу тууралуу ант берїїгє чакырып єттї. Белгилїї болгондой ИГИЛ-дин идеологиясы зордук-зомбулук, аргасыз кылуу жана террор (такфиристтик багыт). Муну менен бирге ИГИЛдин мїчєлєрїнїн бири Абу Тураб аль-Мукаддаси интервью-ларынын биринде Меккедеги Кааба бузулат деп айткан: “Аллахтын буйругу менен биз-дин шейх аль-Багдадинин жетекчилиги ал-дында биз Каабаны бузабыз жана Меккеде-ги ташка сыйынып аткандарды єлтїрєбїз. Адамдар Меккеге Аллахтын ыраазычылы-гы їчїн эмес, ташка сыйынуу їчїн барып атышат”. Борбордук Азия мамлекеттерин-де, анын ичинде Кыргызстанда да акыркы убактарда радикалдуу топтордун арасында куралдуу жихад жолу менен халифатты тї-зїї идеясы таратылып жаткандыгын эске алуу керек. Шариаттын канондук шартына ылайык Халиф жана Имамды шайлоодо бир нече суроолор жаралат: Кандайча жана ким Халифти шайлады (кандай критерий-

лер боюнча, эмненин негизинде?). Бул шай-лоолор Ирак жана Сириянын суннит калкы-на тїздєн-тїз багытталганбы? Же болбосо бул ушул кыймылдагы талаа командирлери-нин арасындагы жашыруун добуш берїїбї? Халифатта кандай административдик ка-лып (форма) (мїмкїн бул ислмадык баш-каруу системасын дискредитизациялоого багытталган Саддам Хусейн жана Хафиза Асаданын учурундагыдай таза авторитар-дык башкаруубу?). Халифаттын ички жана тышкы саясаты кандай болот? Халифтин бийлиги кандай закондор менен чектелет, жана саясый чечимдерди кабыл алуу кан-дайча жїргїзїлєт? Халиф єзї жалгыз чечим

кабыл алабы, же атайын шайланган кеўеш-тин катышуусу мененби? Ошондой эле бул долбоорду башка эч кимдин жардамы жок ишке ашыруу мїмкїн эмес экендиги тїшї-нїктїї болуп турат. Анда алардын артында ким турат? Аль-Каиданын идеологиясы-на жакын согушчан топтордун активдешїї процесси єсїп гана баратат. Ал азыр айрым єлкєлєрдїн саясый чегинен гана чыкпастан, Сирия, Ирак, Ливандарды кошуп эсептеген-де региондорго да чыгып атат. Халифатты тїзїї тууралуу глобалдуу чакырык белгилїї географиялык аймактарда Жакынкы Чыгыш їчїнчї бир мамлекеттин катышуусу менен кайра курууну кїтїп турганын жана саясый

картада шиит, суннит билиминдеги Курдис-тан єўдїї жаўы мамлекеттин пайда болушу-на алып келерин кєрсєтїп турат. Ички кон-фессионалдык мїнєздємєнї эске алганда регион экиге бєлїнїшї мїмкїн – шииттер жана сунниттер (Сирия, Ирак, Ливан, Бах-рейн). Кайра куруу аракеттери Иранга (сун-ниттер- белуджилер, тїркмєндєр жана баш-калар), анан дагы Сауд Аравиясынын єзїнє (араб шииттер). Афганистан бїгїнкї кїндє эле тїрдїї этно-конфессионалдык топторго бєлїнїп калды. Андыктан ал жакта Борбор-дук Азияга карата багытталган тїрдїї топ-тордун активдешїїсї аркылуу мамлекеттер-ди жарандык согушка тартуу коркунучу бар.

Борбордук Азиядагы тїзїлгєн кырдаал-ды эске алуу менен регион жакынкы жыл-дарда коркунучка кабылышы мїмкїн экен-дигин айтып коюу керек. Андай коркунуч авторитардык режимдерди демонтаж кы-лууга, Фергана єрєєнїндє дестабилизация кылууга, ошондой эле Казакстан, же Тїрк-мєнстанга багытталат. Мына ушунун баарын глобалдуу жана регионалдык оюнчулардын геосаясый карама-каршылыктары аркы-луу кароо зарыл. Борбордук Азия мамле-кеттеринин тынчсыздануусу Украинадагы окуялардын фонунда караганда Россиянын Борбордук Азия єлкєлєрїнє уламдан-улам тїрдїї рычагдары аркылуу таасири (ММК, аскердик катышууларын кїчтєндїрїшї, эко-номикалык – Бажы союзу жана башка) жана Борбордук Азияга чоў оюндун которулушу мїмкїн экендиги болуп турат.

Кадыр МАЛИКОВ, кєз карандысыз эксперт

ЄЗБЕКСТАН АКШнын КУРАЛЫНА АЙЛАНДЫ

ЄЗБЕК УЛУТТУК КООПСУЗДУК КЫЗМАТЫНДА МАССАЛЫК КАМОО БОЛГОНУ АЙТЫЛУУДА Акыркы мезгилдерде коўшулаш Єзбекс-

танга АКШнын мамлекеттик органдары-нын єкїлдєрї ат тезегин кургатпай каттоочу болду. Маселен, кече жакында эле Єзбекс-тандын тышкы иштер министри Абдула-зиз Камилов менен Афганистан жана Па-кистан боюнча АКШнын атайын єкїлїнїн орун басары Лаурел Миллер жолуккандыгы тууралуу аталган министрликтин маалымат кызматы билдирген. Ага чейин Ташкентке АКШнын улуттук коопсуздугунун Россия бєлїмїнїн башкы директору Селен Уоллан-дер келип кеткен. Андан мурдараак АКШ-нын мамкатчысынын орун басары Уильям Бернстин келгенин билебиз. Ал Єзбекстан-дын аймагында Афганистанга аба аркылуу жїк ташуу жана алып келїї їчїн авиация-лык пункт ачуу сунушун билдирген. Тактап айтканда Америка Кыргызстандагы “Манас” аэропортунан єз базасын чыгарып кетїїгє мажбур болуп атканына байланыштуу эми Єзбекстан менен ушул максатта кызматта-шууга кызыкдар болуп турат. Азыркы тапта америкалыктарды Єзбекстандын “Ханабад” авиабазасы кызыктырып турганын да жа-шыруу кыйын. Эске сала кетсек, дал эле ушул авиабаза аларга 2001-жылы берилген болчу. Анан 2005-жылы Андижандагы окуя болуп кеткенден кийин Єзбекстан АКШны жерги-ликтїї радикалдарды колдоого алгандыгы їчїн сїрїп чыгарып койгон. Ага нааразы болгон Вашингтон бир нече жолу Єзбекс-танга санкцияларды койгон. Бирок, арадан жылдар єткєндєн кийин Америка кайра-дан алар менен мамилени оўдоого єткєн. Себеби Борбордук Азиядагы єз таасирин АКШ жоготуп алуудан коркот. Мына ушул багытта АКШ Єзбекстанды жєн жерден эле тандап алган жок. Себеби коўшу мамлеке-тибиз 2013-жылы ОДКБнын курамынан чы-гып кеткенин расмий жарыялаган. Учурда Бажы союзуна каршы экендигин билдирип

келет. їстїбїздєгї жылдын май айында бол-со Ташкентте НАТОнун атайын єкїлчїлїгї ачылган. Мына ушул єкїлчїлїктїн ачылы-шында Кавказ жана Борбордук Азия боюн-ча башкы катчынын атайын єкїлї Джеймс Аппатура бул уюм Єзбекстандын аскердик реформасын жїргїзїїгє жардамын бере тургандыгын убада кылган. Мына ушундан улам Єзбекстан єзїнїн мурдагы союздаш-тарына далысын салып отурат. Жадакал-са коўшулук, бир туугандык мамилени да токтотууга барууда. Буга єлкєбїздїн тїш-тїк аймагына газ берїїнї токтотуп койгону эле чоў мисал. Бирок, єзбек лидери Ислам Каримов Американын колундагы куурчакка айланып турганын азыр сезбей жаткансыйт. “Эски дос эстен кетпейт, жаўысы кадырга жетпейт” деген учкул кеп акыры келип Єз-бекстандын єзїнїн башына тийбесе болду. Баарынан да Американын колундагы куур-чакка айлануу менен бїтїндєй Борбордук Азия мамлекеттеринин коопсуздугуна доо кетирїїдєн Кудай сактасын.

Дамир ЭСЕНГУЛОВ

“Азаттыктын” єзбек єкмєтїнє жакын маалымат булагынан кабарлашкандай, Улуттук коопсуздук кызматынан 40ка жакын офицер иштен алынды же камалды. Кабарда камалгандардын арасында бул структурадагы эў таасирлїї адамдардын бири, полковник Жавдат Шарифхожаев да бар экени айтылган.

Єткєн аптада болгон бул окуя тууралуу азыркыга чейин расмий билдирїї тараты-ла элек. Эгер ал чын экени ырасталса, анда соўку бир айдын ичинде эле Єзбекстандын укук коргоо органдарында экинчи жолу массалык орун алмашуу болгонун айгини-лейт. Буга чейин єлкєнїн Бажы комитетин-де иштеген 100дєй кызматкер коррупция їчїн айыпталып камалганы кабарланган. Єзбек бийлиги ал окуя тууралуу да расмий комментарий берген эмес.

Учурда Парижде жашаган Надежда Атае-ванын баамында жогорку эшелондогу кї-рєштєн буйрукту аткаруучулар жабыр тар-тууда:

- Бїгїн биринчи сокку Жавдатка урул-ду. Бул Хайот їчїн олуттуу сигнал. Биздин маалымат боюнча ал азыр “кылдын учунда турат”. Бир булактар Хайотту єргїїдє десе, башкалары їй камагында дешет. Улуттук коопсуздук кызматында да кадрлар тазала-нууда. Эсептєєлєргє караганда 40тай адам кызматтан чечттетилген, жумуш ордунда жок. Алардын нечеси їй камагында, нечеси абакта жана нечеси єлкєдєн качып кеткени беймаалым. Мунун єзї буга чейин желдет-тин ролун аткарган адамдар катуу кысымга алынып жатканын жышааналайт.

Єзбекстандын Бажы комитетинин єткєн айда камакка алынган аткезчиликке каршы кїрєшїї башкармалыгын акиминин орун басары Азиз Абдрахманов аги-ини Шариф-кожоевдердин тууганы деген да маалымат-тар чыккан. Бул башкармалыктын акими да камалган. Аким жана анын орун басарына єлкєгє товарларды аткезчилик жол менен алып кирїїгє эч кандай тоскоолдук кылган эмес деген кїнєє тагылууда.

“Азаттык” радиосуна атын атабоону єтїн-гєн булактардын билдиришинче, коопсуз-дук кызматтары єткєргєн операция кезде Бажы комитетинин 100гє жакын кызматке-ри камакка алынып, азыр Улуттук коопсуз-дук кызматынын абак жайында отурушат.


5САЙ-САТ

КУДАЙ ЄЗЇЎ САКТА – КЄЄДЄНЇ КЄЎДЄЙ, «ТЄТЄНЇНДЄ» ПРУЖИНАСЫ

БАРЛАР КЕЛЕ АТАТ!Кечээ Ала-Тоо аянтында єздєрїн жаш саясатчы, жаш лидер атагандар биригип алып, «Шералы хандын чокою» деп аталган акция єткєрїштї. Эмне демек элек, демократия, ар ким каалагандай акция єткєрсє боло берет. Бирок, адегенде кимдир-бирєєгє «эски чокойду» эстеткенден мурда, адегенде ал адам єзїнїн булганган «тєтєнїн» тазалап алыш керек эмеспи? Таў каласыў. Уялбагандан єзїў уял деген замана келип турабы?

Курулай эмоциясынан башка ыпым эч нерсеси жоктордун бар-дыгы бїгїн єздєрїн лидер ката-ры кєрсєткїсї келип баштады. Ба-шына чертсеў, «каўк» эткен їндєн башка эч нерсе жок. Мына ушул ак-цияны уюштурган єздєрїнїн атоо-су менен алганда «жаш лидерлер» Мавлян Аскарбеков, Адил Турду-кулов, жана аларды кєшєгє арты-нан кол чаап кубаттап тургандар Нурлан Мотуев, Максат Кунакунов, Дайырбек Орунбеков деген эргул-дар экендиги билинди. Албетте, жогоруда айтып кеткендей, алар-дын акция єткєрїшїнє эч ким кар-шы эмес. Єткєрє беришсин. Бирок, жасаган иштери Теўирден тескери болгон бул эргулдар кантип элдин алдына чыгып алып, башка бирєє-лєргє сын айтып атканына тан бе-ресиў. Эгерде таза, тереў билимдїї, акыйкатты гана кєздєгєн, акчанын артынан тоўкобаш атып кетпеген, колунан олуттуу иш келген жаш-тар болсо, анда кош колдоп кубат-тап албайт белек? Аттиў… Тилекке каршы саясатка кадам таштай элек жатышып, улуу муундагы мамле-кетибизди талап-тоногон, канга боёгон саясатчылардын жеп-ичип туруп, анан «олчойтуп» олтуруп койгон нерсесин «былжырата» ба-сып алышкандар болуп атпайбы? Кебибиз супсак болбошу їчїн жо-горуда аттары аталган эргулдардын ар биринин ємїр-таржымалына кыскача токтоло кетели.

МОТУЕВ «МОТУРАЙГАН» КУРАКТАБЫ?..

Пулемоттун огундай татыратып сїйлєп атып эле, ыйынып-ычкы-нып калмайы бар Нурлан Мотуев бул жаш активисттердин ана баш-чысы экендигин айтып жїрєт. Аде-генде «татыратып» алып анан эмне айтканын кайра баштан ойлонуп, оюнун аягына чыга албай, «Ошо!» деп жыйынтыктап коёт. Психика-сында мандем бар экендигинен кї-мєн санабагандар жок болсо керек. Єзїн азыркы тапта «Кыргызстан-дагы чыныгы мусулмандар» Ас-социациясынын тєрагасы катары элге тааныштырып жїрєт. Андан сырткары «Жоомарт» деп атал-ган патриоттук кыймылды тїзгєм дейт. Єзїн чыныгы мусулман деп эсептегени менен «кыз зордукта-ды» деп шектелгенин билебиз. «18 жаштагы кыз алдым, чындап эле кыз экен» деп ар кимге мактанып жїргєнїн да укканбыз. Ак їйдїн алдына барып Азан чакырып, на-мазга жыгылып калмайы да бар. Айтор, эптеп элдин кєўїл чордо-нунда болуш їчїн Нурлан Мотуев

колунан келишинче клоун боло алат. Бакиевдин убагында «Кара-Кече» кємїр кенин басып алып, каалаганындай майкандаганын би-лебиз. Эгерде анын колуна мындан да жогорураак кызмат илээшип кала турган болсо, эки айга жет-кирбей таркатып, тїбїнє жетип коюшу мїмкїн. Себеби «Кара-Ке-чеден» жакшы эле «опыт» топтоп албадыбы. Баарынан кызыгы анын Билим берїї министрлигине ба-кыйган министр болуп баруу ниети бар экендигинде болуп атат. Ємї-рї бир мектепте сабак берип кєр-бєгєн, илимге деги эле салымын кошпогон, 99 экени, же 101 эке-нин тїшїнїксїз Мотуев кокусунан бул министрликтин башына барып калса, эртеў эмне болорун элестете бериўиз. Єлкєнїн келечеги бирин-чи кезекте мектепте окуган жаш муундарда эмеспи? Анан ошолор-дун бардыгынын келечегине балта чаап коё турган иштерди жасашы мїмкїн. Эртеў Кыргызстанда жа-лаў Мотуевге окшогон муун єсїп чыга турган болсо, бизди башка єлкєлєр кандай єлкє деп ойлошу мїмкїн? «Чо-оў жиндикана» деп эле коюшат го?..

АКЫЛ-ЭСТЇЇ БАЛАДАЙ КЄРЇНГЄН АДИЛЬ

ТУРДУКУЛОВДО ДА «МОТУЕВЧЕ» ООРУСУ БАР

БЕЛЕ?Жымыўдап коюп, жылма ба-

сып жїргєн Адиль Турдукулов аттуу жигит да Мотуевдин «ко-мандасында» экендигин эшитке-нибизде тан бергенбиз. Сыртынан акыл-эстїїдєй эле кєрїнгєнї ме-нен маал-маалы менен бир «шари-ги» єйдє-ылдый секирип, 99 жана 101 болуп калмайы бар экен. Бул жигит єзїн эмгек жолун КТРК-да 1999-жылдары баштаган бол-чу. Адегенде орусча, кийинчерээк «эжелеп» кыргызча алып барып жїрдї. Ал мезгилде анын анча-мынча «шариги» єйдє-ылдый се-кирип тураарын эч ким билчї эмес. Азыр деле билбегендер болсо ке-рек. Андыктан анын ушул «мо-туевче» талмасы тууралуу кыскача эле айтып берели. Адиль балакай 2008-жылдан 2011-жылдарга че-йин Кыргызстандын Япониядагы элчилигинде 2-катчылык кызмат-ты аркалаган. Мына ошол Япония-да жашап жїргєн мезгилинде ал жашаган батиринин дубалдарына оюна келгендей сїрєттєрдї тарта бергени тууралуу «Баягы Асаба» гезити жазып чыккан. Болгондо да Адиль мырзанын калеминен жаралган «Шедевр» сїрєттєрї ме-нен. Анын мындай «талантынын» айынан мамлекеттик бюджеттен 4000 доллар бєлїнїп, батир оўдоп-тїзєлгєн. Сыртынан интеллигент-тей кєрїнгєн Турдукулов єзїнїн жумушуна да жашаган батирине жасаган мамиледей мамиле жа-саса, анда Япониянын мамлекет-тик кызматкерлери Кыргызстан тууралуу кандай ойдо калды экен деген суроо жаралбай койбойт. Ко-кус кандайдыр бир жолугушууда, жыйналышта отурганда «таланты» ташкындап кетип, сїрєт тарткысы келип кетсе эмне болмок? Жакшы-накай дубалдарды оюна келгендей

«кооздой» берген чоў эле адам-дын деги психикасы нормалдуу деп айта алабызбы? Мындан улам анын Мотуевдин катарына кошу-луп алганын єєн деле учуратпа-сак болчудай. Окшошконго муш-ташкан деп коёт эмеспи? Экєєнїн бири 99, бири 101 болуп, эки жа-рым бир бїтїн болуп алалы деш-кендир. Ким билет? Бул бир жагы. Экинчи жагынан бул жигит уба-гында КурСалиевичтин бир туу-ган инисинин уулу Куштар Бакиев менен достук мамиледе болгонун, анын жардамы менен жаўы пар-тия тїптєгєнїн билгендер айтып жїрїшєт. Анан єз элине ок атып, бейкїнєє адамдардын канын суу-дай агызган Бакиевдердин кошо-матчысы, колуна суу куяры болгон Адильдей адамдар Кыргызстан-га жакшылык жасайт деп кантип ишенебиз?

КЫРГЫЗДЫН ЖЕРИН САТКАН МАКСАТ

КУНАКУНОВ ЭРТЕЎ ЭЛИН САТПАЙТ ДЕП КИМ КЕПИЛДИК БЕРЕ АЛАТ?Бул жигит куудулдар айткан-

дай «бети бет эмес эле бетон экен» дегендей адам экендигин тастык-тап атат. Бакиевдердин убагында «Ак жол» партиясы аркылуу пар-ламентке келип, Максимдин айт-кан дегени менен «кнопка» басып отурганын билебиз. Анын айтка-нын айткандай, буйруганын буйру-гандай аткарчу экенин анын ошол убактагы партиялаштары жакшы билет. Саясаттын босогосун ат-тап-аттай электе эле кыргыздын кереметтїї «Каркыра» жайлоосун казактарга белек кылууга єзїнїн чоў салымын кошкон. Мунусун єзї деле танбай тургандыгын, ал кадамы їчїн єкїнбєстїгїн бїгїн деле айрым маалымат каражатта-ры аркылуу айтып келет. Мындан улам анын азыр деле Бакиевдер менен тыгыз кызматташып жї-рєєрїн тїшїнсєк болот. Акыркы 2-3 айдан бери єзї эле «Жаштар єкмєтїн» тїзє коюп, ага жетек-чи болуп алган. Анан эч кандай программасы, планы жок туруп эле жер-жерлерди кыдырып кет-кенин билебиз. Барган жерлеринде єлкєбїздїн єнїгїшї тууралуу эки ооз сєз айтышпастан эле бийликти курулай сынга ала бергендеринен улам айыл аксакалдары аларды кууп чыгып, шерменде болгондо-рун да маалымат булактары жазып чыгышкан. Эске сала кетсек, буга чейин ал КТРКнын «Азаттык+» программасына катышып, жаш-тардын шылдыўына кабылган. Се-беби, «Жаштар єкмєтї» деп тїзїп алышканы менен, анын эч кандай программасы жок экендиги билин-ген. Жанына дайыма «беш єрдєк-тї» бапестеп багып, єзїнє тиеше-лїї гезити менен сайты аркылуу учуруп турган Дайырбек Орунбе-ков дегенди ээрчитип алат. Анын єкїл атасы Оштун бир убактагы "кожоюну" Мелис Мырзакмтов экендигин билебиз. Максат Куна-кунов болсо, Бакиевдердин Кыр-гызстандагы «тыўчысы» болуп жїрєт. Ошондон улам «Жаштар єкмєтїн» Бакиевдер менен Мыр-закматов каржылап жатат деген

маалыматтар ММК аркылуу кєп эле жазылган. Болбосо эч жерде иштебеген Кунакунов кантип, кай-сыл акчасына жер-жерлерди кы-дырып жїрїшї мїмкїн? Бензин, тамак-аш жана мейманкана їчїн эле канча акча кетет? Мунусун бир деп туралы. Экинчиден, жаз ай-ларында Улуттук оппозициялык кыймыл Бишкек шаарында митинг єткєргєндє Максат мырза 3000 адам топтоп коомдук тартипти кє-зємєлдєйм деп чамынган. Бирок, болгону 100гє чукул адам топтоп келгенин, анын да алтымышын «Эмгек биржасынан» жалдап алга-нын «НТС» телеканалы ашкереле-ген. Ал эми укук коргоочу Качкын Булатов аны бийликке сатылып кетти деп айтып чыккан болчу. Баарынан кызыгы ошол 10-апрель кїнї кокусунан бийлик алмашып кетсе, коомдук каналга бара калып биринчилерден болуп элге кай-рылуу жасаш їчїн сїйлєй турган сєзїнїн текстин да жазып алганы ачыкка чыкты. Анан элдин алды-на чыгып, «Биз коомдук тартипти кєзємєлдєйбїз» деп коюп, чын-дыгында ою башка жакта жїргєн Кунакуновго эми кантип ишене-биз? Анын їстїнє Максат мырза-нын жанынан деги эле бычакка сап боло турган, билимдїї жаштарды кєрє элекпиз. Артынан жаштарды ээрчите албаган, алардын ишени-мине кире албаган адам канткенде лидер боло алат?..

ЖАШ ТУРУП «МАРОДЕР» АТЫККАН МАВЛЯН АСКАРБЕКОВ КАЙСЫЛ АЙЛЫГЫНА

ЖАШАП АТАТ?Бийликти сынга алып, аларды

таза болууга чакырган адам адеген-де єзї да таза болушу керек. Тилек-ке каршы, ар бир барган жеринде «Биз бийликке да, оппозицияга да кошулбайбыз. Бардыгы жедеп эс-кирген саясатчылар. Алар эч нерсе-ни кыйрата албайт» деп басып жїр-гєн Мавлян Аскарбеков да саясатка башбакпай жатып, «мародер» аты-гып отурат. 2010-жылдан кийин эле «Эркин эл» деп аталган партияны тїзє калып, ага лидер болуп чыга келген Аскарбеков бїгїнкї кїнгє чейин, тактап айтканда 4 жылдан

бери эч жерде иштебейт. Бирок, айдаганы «Мерседес» їлгїсїндєгї «Жип» автоунаасы, кийгени кым-бат баалуу костюм. Кайсыл жерде иштеп тапкан айлыгына байбача-дай жашап атканына тїшїнїї кы-йын. Сїйлєсє ар бир сєзїн таптап айтып, элдин ишенимине киргенге аракет кылат. Бирок, элдин башын айлантардан мурда єзїн жана їй-бїлєсїн кайсыл каражатка багып жатканын ачык айтып койсо жак-шы болмок. Болбосо, анын айлана-сында жїргєн жаштар деле акыр-кы убактарда анын кайсыл акчага жашап атканына таў калып кели-шет. Ага чейин биз укканыбызды, билгенибизди айтып туралы. Эси-ўиздерде болсо, Мавлян мырза бир убакта Бишкек шаарынын экс-мэ-ри Иса Ємїркуловго єтє эле катуу асылып жїрдї. Бирок, эч кандай конкреттїї фактыларды келтире алган эмес. Анын мындай кїтїїсїз-дєн эле Ємїркуловго асылып ка-лышына тан берген журналисттер иликтєєгє алышып, Мавлян мыр-занын Бишкек шаарынын Ємїрку-ловдон мурдагы башчысы Нариман Тїлеев менен батышчыл саясатчы Равшан Жээнбековдон акча алып тураарын жазып чыгышкан. Мын-дан сырткары экс-Омбудсмен Тур-сунбек Акун «Кабар» агенттигине маек куруп, анда «Мавлян Аскар-беков жана анын єнєктєштєрї 2010-жылы апрелде 137 миллион доллар уурдашкан. Мавлян Аскар-беков жана анын бийликтеги ти-лектештери апрель окуяларындагы баш-аламандыктан пайдаланып, мамлекеттен чыгарып алышкан акчаны кайтарып берїїнїн орду-на, ал жєнїндє билген адамдарды ар кандай ыкмалар менен кара-лап, жаманатты кылуу аракетин кєрїїдє» деп айтып чыккан. 137 миллион доллар деген эмне деген акча? Анча акчаны карапайым эл атын эле укпаса, єзїн деги эле ко-луна кармап кєргєн эмес. Меним-че Аскарбеков єзї деле ага чейин анча акчаны кармап кєрбєсє керек. Анан саясатка аралаша элек жатып, элдин ырыскысына кол салган Ас-карбековдой адамдар башкаларды сынга алып жатса, кїйбєгєн жериў кїл болот экен да…

Акинай АЙДАРОВА


6 КЕЧЭЭ...

Äåïóòàò À.Êåëäèáåêîâãî êàðàòà êîçãîëãîí èø áîþí÷à ñîò îòóðóìó

10-èþëäà áàøòàëàò

*** ÀÊØíûí Íüþ-Äæåðñè øòàòûíäà

ºò¿¿÷¿ «Ýë àðàëûê ìóðàñ» ôåñòèâàëûíäà Êûðãûçñòàí äà

êºðñºò¿ëºò

*** Áèøêåêòèí ýêñ-ìýðè ªì¿ðêóëîâäóí

ñîòó 7-èþëãà æûëäûðûëäû

*** Ý¢ óçóí áîéëóó êûðãûçñòàíäûêòû

Ûñûê-Êºëäºã¿ ïàíñèîíàòòà äàðûëàíóóãà æèáåðåò

*** Êûðãûç äðàìà òåàòðûíûí æàáäóóñó

Ò¿øò¿ê Êîðåÿ ýñåáèíåí î¢äîëîò

*** Îøòî æàøûðóóí èøòåï æàòêàí

êàçèíîëîð àíûêòàëäû

***Áèøêåêòèí Îêòÿáðü ðàéîíóíäàãû

ìåêòåïòåðäèí îêóó÷óëàðûíûí áèëèì ñàïàòû 43,8%äû ò¿çä¿

*** Êûðãûçñòàíäûê îêóó÷óëàð Ìîñêâàäà ºòêºí îðóñ òèëè áîþí÷à ýë àðàëûê îëèìïèàäàíûí æå¢¿¿÷¿ñ¿ áîëóøòó

*** Êî÷êîð ðàéîíóíóí áîðáîðóíäàãû ýñ àëóó ã¿ë áàãûíûí è÷èíå 40 ìè¢ äîëëàðëûê êè÷è ôóòáîëäóê àÿíò÷à

êóðóëàò

*** Êàêøààë ºðººí¿íäº êûòàéëûê êûðãûçäàðäûí óëóòòóê ñïîðò

ìàéðàìû áåëãèëåíäè

*** Ñî¢-Êºëäº «÷û÷êàê» îîðóñó ïàéäà

áîëóï, íàòûéæàäà 4 êîé, 1 êîçó ºëä¿

*** ×îëïîí-Àòàäà ìàë ñàðàéäàí ºðò ÷ûãûï, 2 òîííà êîéäóí æ¿í¿, àéûë

÷àðáà òåõíèêàëàðû ºðòòºíä¿

*** Àò-Áàøû ðàéîíóíäàãû ä¿êºíäºðä¿

òîíîï æ¿ðãºí 18-19 æàøòàãû áàëäàðäûí òîáó êàðìàëäû

*** Óøóë æûëäûí èþëü àéûíûí

îðòîñóíäà ê¿é¿¿÷¿-ìàéëîî÷ó ìàéãà áàà ºñ¿ø¿ ê¿ò¿ë¿¿äº, -

Íåôòåòðåéäåðëåð àññîöèàöèÿñû

*** Áèøêåê ìýðèÿñû û¢ãàéñûçäûê

æàðàòûï æàòêàí «óçàê êóðóëóøòàð» ìåíåí ê¿ðºøºò

*** Áîñòåðèíèí æàøîî÷óñó

Ó.Æûëêûáàåâ ºç óáàãûíäà 4 ìëí ñîìãî ñàòûï àëãàí 10 ñîòûõ æåðäè

ìàäàíèÿò ¿é¿í¿í êóðóëóøó ¿÷¿í áåêåð áåðäè

*** Àëàì¿ä¿í ðàéîíóíäàãû Êàðà-Æûãà÷

àéûëûíäà ñóó ÷îðãîäîí àêêàí è÷¿¿÷¿ ñóóäàí òèð¿¿ êóðò òàáûëäû

*** Áèøêåêòåãè ¹4 òºðºò ¿éäºí áàëà ñàòóóãà øåêòåëãåíäåð ê¿íººëºð¿

äàëèëäåíáåñòåí 15 æûëãà ýðêèíèíåí àæûðàòûëäû, - æàêòîî÷óëàð

***

ТАМЧЫ КАБАРУБАДАЛАР КАНА,

“РЕСПУБЛИКА”?

"РЕСПУБЛИКА" ФРАКЦИЯСЫНЫН ШАЙЛОО АЛДЫНДАГЫ

ЖАРНАМАСЫ.Ашкере саясатташкан Кыргызстанда

2015-жылы єтчї парламенттик шайлоого саясий лидерлердин тымызын даярдык-тары эбак башталган. Дал ошол тымызын даярдыктагылар эми ачык жандалбастап, аймактарды кыдырып, элдин кєўїлїн име-рїїгє єтїштї, ал тургай Бишкекте партия-сынын атын жаздырып, акча тєлєп, кєчє жарнактарын эмитен иле баштаган партия-лар пайда болду. Так айтканда, тїрдїї-тї-мєн убадалар жаап баштай турган мезгилге жакындап бара жатабыз.

Шайлоо камын эртелей кєргєндєргє эч кандай сын айтайын деген ниет деле жок, би-рок азыр парламентте отурган беш фракция шайлоо алдындагы убадаларын канчалык деўгээлде аткарышты? Эмне їчїн кыргыз саясатында оозго батышынча убада берип, бирок аны аткарбай, камаарабай эл алдында басып жїрїї, кайра эле шайлоого катышуу кадыресе кєрїнїшкє айланды. Эмне їчїн ар беш жыл сайын жаўы, актуалдуу убадалар пайда болуп, бирок алар аткарылбай туруп саясатчылар кайрадан шайлоого аттанышат? Алардын убадаларын тескеп, сурап алчу, эгерде аткарбаса калпын ашкерелеп турчу журналистика, жарандык коом же алдамчы-ларга кийинки шайлоодо добушун бербей кое турган коом бизде качан тїптєлєт? Мага ишенип коюўуз, туура бир жылдан кийин-ки шайлоодо бїгїн актуалдуу болуп турган Кумтєр алтын кени элдики болуш керек, электр энергиясын арзандатабыз, Оштогу газ маселесин мындай жол аркылуу чечебиз, Бажы биримдигине кошулбайбыз, корруп-ция менен кїрєшїїнїн жалгыз жолун биз билебиз деген ураандар кайрадан ири уба-дага айланат. Парламенттеги беш фракция-нын 120 депутаты азыр эл тєлєгєн салык-тан машине минип, батирде жашап, айлык алып жатышат. Арасында бир да мыйзам жазбай, жок дегенде дурусураак демилге кєтєрбєй жїрїп мєєнєтї бїткєнї калган-дары да бар. Мындан ары партиялардын шайлоо алдындагы убадаларын дагы бир сыйра эстеп, талдап, элге айткан сєздєрїн аткарып же аткарбаганын жазып туралы деп чечтик. Унутуп баратса эстерине салып, аларга пайдабызды тийгизели. Бїгїн “Рес-публика” партиясынан баштайлы, кийинки сєз СДПК, "Ата Мекен", "Ата-Журт", "Ар-намыс" болуп уланат.

ЧАЧЫРАГАН “РЕСПУБЛИКА”“Республикадан” сєз баштаганымдын се-

беби, бїгїн эле партиянын катарынан 12 де-путат чыгарылды. Буга чейин 4 жолу фрак-ция башчысы алмашты, эми бул да ызы-чуу менен фракция лидерин жаўылашты. Бул

фракциянын саясатына макул болбой бє-лїнгєндєр дагы їч депутаттык топ тїзїп, айрымдары єз алдынча партия тїзїп ке-тишти. Єз фракциясынын депутаттарын биримдикте кармай албаган партия лидери кантип єлкєнї башкарып, ишти илгерилете алат? Шайлоо алдында болсо ”Жаўы адам-дар-жаўы кадамдар” деген ураан менен чык-ты эле, кана ошол жаўы адамдардын жаўы кадамдары? Жок дегенде бир-эки эле ми-сал келтирип берсеўер ыраазы болмокпуз, мобу жаўы адамды парламентке алып кел-дик эле момундай жаўы кадам жасады де-ген. Партиянын расмий сайтынан цитата-ны келтирели: “Эмне їчїн РЕСПУБЛИКА? Анткени, єлкєгє кєптєгєн жаўылыктарды киргизе алчу - ЖАЎЫ ПАРТИЯ. Алар Кыр-гызстанды єнїккєн кїчтїї, стабилдїї жана гїлдєгєн мамлекетке айланта турган жаўы адамдар жана жаўы кадамдар”.

ТООДОЙ УБАДАЛАРДАН ДАЙЫН ЖОК

Бул партиянын экономикалык прог-раммасынын єзєгїн электр энергиясын єздїк баада беребиз деген убадасы тїзгєн. “Сууга бай Кыргызстанда электр арзан бо-луш керек, биз муну ишке ашырабыз”, - деп партия лидери сїйлєгєндє карапайым эл ыраазы боло батасын берип, колдоого алышкан. Шайлоо алдындагы убадасын єз-гєртпєй берели: “Кыргызстандын бардык жарандары — электр энергиясына єздїк баада тєлєй тургандыгына кепилдик бере-биз. Адилеттїї тарифтер — 2011-жылдын 1-июнунан тартып коюлат. Долбоор мєє-нєтсїз!”. Буга не дейбиз? Электр энергия-сы арзандамак тїгїл кымбаттап жатат, бул кырдаалдан чыгуунун жолун ЭМНЕ ЇЧЇН Республика сунуштабайт? Эгер реалдуу су-нушу жок болсо, анда эмне їчїў калыў эл-дин алдында кепилдик берди?

АРЗАН НАСЫЯ КАЙДА, “РЕСПУБЛИКА”?

“Биз — Кыргызстандын бардык жаран-дары їчїн ипотеканын жаўы шарттарына кепилдик беребиз! Їй-жай менен камсыз-доо їчїн кредит — 10 жылга 9 пайыз менен берилет! Биз — Кыргызстандын фермерле-рине 7 пайыздык кредит берїїгє кепилдик беребиз! Жетиктїї кредиттер — 2011-жыл-дын 1-августунан тартып башталат! Дол-боор мєєнєтсїз!”

Бул дагы аталган партиянын кезектеги убадаларынын бири. Эгерде чын эле 9 пайыз менен жарандарга ипотекага їй берсеўер, ке-лерки шайлоодо эл силерди артыўардан кууп жїрїп парламентке єздєрї жетелеп келмек. Жаштардын кєпчїлїк бєлїгї їйлїї болуп, мекенинде жашашмак. Азыр ипотеканын пайыздык кєлємї 16 пайыздан єйдє турат.

9 пайыздык ипотекага партияга ишенген жаштар їчїн жомок бойдон калды. Ал эми манжа менен санай турган гана фермер 7 пайыздык кредитке илешип, анын жол-жо-босу татаал болгону їчїн фермерлердин 99 пайызы бул кредитти алышкан жок. 2011-жылы берилет деген кепилдик жокко чы-гып, мына 2015-жылга “Республиканын” кредитисиз эле бара жатабыз.

“РЕСПУБЛИКА” ШАЙЛАНСА ТЇШТЇКТЄ ГАЗ БОЛОТ

Азыртан эскертип койбосок дал ошол 4 жыл мурунку убаданы партиялар учурда актуалдуу болуп турган Оштун элине кай-радан айтып чыгышы мїмкїн. Эгер эле бул убаданы азыр айтып чыккан киши болсо оштуктардын добушун толук бойдон алды дей бериўиз, тилекке каршы бул сєз бой-дон калды.

“Биз — єлкєнїн Тїштїгїн єзїнїн газы ме-нен камсыз кылабыз. Анын їчїн газды чал-гындоого, казып чыгарууга, газ куурларын курууга кепилдик беребиз! Кыргыз газы-нын баасы импорттолуп келїїчї газдан 2,4 эсеге арзан болот! Долбоорду ишке кирги-зїї: 2011-жылдын 1-январынан башталат!”

Эми газсыз сыртта от жагып тиричилик кылып жаткан оштуктарды карап, анан “Рес-публиканын” бул убадасын окуп, жєнєкєй гана тыянакка келесиў. Тоодой болгон уба-данын бири да аткарылган жок.

ЖОГОЛСУН КОРРУПЦИЯ! “Республика” фракциясынын депутатта-

рынын коррупцияга каршы кїрєшїї ара-кеттерин ким байкады? Эгерде билсеўер бизге жазсаўар, адилеттїїлїк їчїн аны да кошуп єтєлї.

Шайлоо алдындагы убадасы бул: “Кор-рупцияга жана формачан кылмышкерге, кє-ўїлкош аткаминерлерге каршы кїрєшєбїз! Биз — мыйзамдын їстємдїгїн жактайбыз. Биз — соттордун реалдуу кєз карандысыз-дыгын колдойбуз! Галстукчан жана креслодо отурган бандиттер катардагы кылмышкер-лерден алдаганча коркунучтуу”. Корруп-цияга каршы кїрєштїн шарданы менен бир нече депутат камакка алында, коррупцияга шектелип кылмыш иши козголгон “Респуб-лика” фракциясынын эки депутаты, Исхак Пирматов менен Элмурат Обдуновду фрак-циялаштары катуу коргоп, депутаттык ман-датынан ажыратпай сактап калышты. Галс-тукчан, креслодо отурган уурулардан корксо эмне їчїн єз адамдарын коргоп киришти? Мындай окуядан кийин коррупция менен кїрєшїї тууралуу сєз болушу мїмкїнбї? Албетте жок!

Мен аталган партиянын убагында элди сїйїнтїп, кедей-кембагалды кєзїнє жаш алдырган эў башкы убадалары тууралуу гана сєз козгодум. Мындан майдараак уба-даларын окусаў, чын эле ошондой єлкєдє жашоону кыялданып, бактыбызга “Респуб-лика” партиясы жаралып калганына ыраазы болуп кетчїдєйсїў, бирок тилекке каршы анын баары карандай калп болуп жатпай-бы, аттиў!

Мен кыргыз саясатында жоопкерчилик тїптєлсє дейм, уят, морал, ишеним пайда болсо дейм. Аткаминерге болгон жек кєрїї токтоп, булар биздин лидерлер, єлкє їчїн кїн-тїн дебей иштеген мекенчилдер деп алар менен сыймыктансак дейм. Айтылган убадалар аткарылса, партиялар таза жол менен элди алдабай бийликке келсе дейм. Эл алдындагы убадаларын айтылган мєє-нєттє аткара албаган саясатчылар калктан кечирим сурап, саясаттан уяттуу болуп кет-се дейм. Минтип отурсак дагы 5-10 жылда баарынан кєўїлї калган эл шайлоого такыр катышпай койсо кантебиз? Убаданы ойлон-бой жаадырып, бирок ишенимден чыгып бїттїк окшойт.

Азаттыктан алынды


7ИНСАН

Улуттук маданиятыбыздын

опол тоодой тирегиКыргыз чыгармачылыгы кыргыз уулдарына бай келет. Биздин адамдар деп кыргыз чыгармасында тєш кагып мактансак болот. Ошол биз тєш кагып мактана ала турган инсаныбыздын бири болуп, кыргыз калкыма болгон иш аракетин тартуулап, єз элине ак эмгегин тартуулаган, биз сыймыктанып айта ала турган Тїгєлбай Сыдыкбеков агайыбыз жєнїндє баяндамакчыбыз.

КЫСКАЧА ЄМЇР ЖОЛУКезере отуруп кара сєз жазган жазуучу,

лєк романчы, акын-котормочу гана эмес Тї-гєлбай Сыдыкбеков эне тилибиздин, улут-тук маданиятыбыздын опол тоодой тиреги, тїндїгїн кєтєргєн тїркїгї, чынар тереги бо-луп келген. Бїгїн биз канчалык элдигибиз-ди, улуттук жїзїбїздї, тил байлыгыбызды сактап тура алсак, эртеўки муундарга єткє-рїп бере алсак, анын баарында кызыр даа-рыган аксакалыбыздын кызылдай мээнети, кылымдардын кыйырында кыргыз унутпай турган кымбат кызматы бар. Єнїгїп-єстїк, капитализмди аттап тїз эле феодализмден социализмге ыргыдык деп отуруп, тил ко-рубузду кєрїнгєн сєздєргє тепсетип, ма-даниятыбыздын улуттук жїзїнє кєє жаап, элдик кептеги кєєнєр сєздєрдї кєємп, «ге-зит-кишилерге» айланганыбыз жалган беле? Ураалаган жылдарда, улуттук маданияттан, эне тилден айрылып-айрылбай аткан чакта Тїгєлбай Сыдыкбек уулу кыргыз тилинин тазалыгы їчїн, кыргыз улуту їчїн тикесинен тик туруп кїрєшїп, тилди кєрїнгєн дейди сєздєр, сїйлєм курулмалары менен бастыр-боо, калк кебинин кунарын кетирбєє, накта элдик эски сєздєрдї «уйкудан ойготуу», кара сєз айдыўында Баба Дыйкандай тїйшїктїї мээнет кылуунун камында жїрїп келип-тир. «Жогору жактарга» боо-боо каттарды жазыптыр, кєрїнгєн жерде айтып-дептир, маселе коюп, тили тешилиптир, уккандар угуптур, укпагандар «койчу, ушу улутчул-ду» деп кулагынын сыртынан кетириптир, кыскасы, бу киши кыргыз тилин жериген-дер менен найза алып кадимки баатыр ба-баларча салгылашыптыр. Ал гана эмес жаш жазуучулардын бир канчасына, айталык, К.Жусубалиевге, А.Саспаевге, К.Жусуповго, М.Гапаровго, С.Жетимишовго, А.Камалов-го арка-бел болуп, тоталитардык бийликтин кан кїсєгєн камчысынан калкалап турду, ал гана эмес ал жазуучулардын улуттук сїрєт-кер болушуна шыкак берди.

Кыргыз-казактын баары ал киши акса-кал деген атка жеткен кезде да Тїкє деп ка-дырлап, Кыргызстан єз алдынча мамлекет болгондо туўгуч ажонун башына ак калпак кийгизип, бакайлык милдет аткарды.

ТУУЛГАН ЖЕРДИН ТОПУРАГЫ АЛТЫН

Тїгєлбай Сыдыкбеков Ысык-Кєл єрєє-нїндєгї азыркы Тїп районуна караган айты-луу Каркыра жайлоосуна єтє берердеги Кеў-Суу айлында 1912-жылы тєрєлгєн. Анын айылы карагайлуу тєштєрдїн алдында, кєл-гє шашып аккан Тїп суусунун танаптарында жайгашып, кєл тараптан ары жайлоолорго, ал гана эмес казакка єткєн жолоочулар да бир байырлап кетчї. Болочок жазуучунун энеси Айымкан он жети бала тєрєп, бирок алардын ичинен жети уул, тєрт кызы — баа-ры он бири чечек деген жугуштуу дарттан жан таслим болот. Ошондой кайгылуу, аза-луу кїндєрдє жарык дїйнєгє келген баланы ырымдап тигилер кеткендердин ордун тїгєл-дєп толтурсун деп Тїгєлбай деген ат коюшуп, элде болгон ырымдын баарын колдонуп, оору кєрбєсїн деп элдик ишенимдер менен тыйымдардын укканын тїгєл аткарышат. Бала кыйналып, ооруп єсєт, эжелеп сїйлєй электе — экиге келгенде атасы келте оору-суна кабылып бул дїйнє менен коштошот.

БАЛАЛЫК ТАМАН ИЗИАйымкан тыў аял-эне гана эмес, жамакчы

да болгон экен, аларды айылынан кууп, Чоў-Ташка башпааналап келишкенде жамактап отуруп жер алганы айтылат. 1916-жылдагы Улуу Їркїндє Айымкан да балдарын ээрчи-тип, Текеске барып жан сактайт, эл кайра кайтканда булар туулган жерине жете албай, казактар арасында туруп калып, Кеў-Суусу-на 1918-жылы гана кайтып келет. Эс- акылы кирип калган бала Коровин деген колунда анча-мынчасы бар адамга жалчылыкка жї-рєт. Айылдык молдодон эскиче окуй да баш-тайт. Аўгыча айылда жаўы — советтик мек-теп ачылып, ага кирет да, сабат алат. Баягы айылдашы Коровиндер Каракол шаарына кєчїп кеткен эле, аларды эш кылып, эптеп шаарга жетип, А.П.Чехов атындагы мектеп-ке кирет. Бул 1925-жыл, мектеп орус мектеп болчу. Ал жерден Пушкин, Гоголь, Тургенев сыяктуу жазуучулардын чыгармалары менен таанышат. Балким ошондо жазуучу болгусу, башынан єткєргєн оор кїндєрдї башкаларга баяндап бергиси келгендир. Ошол кезде жа-лаў окуу менен жан багуу Тїгєлбай сыяктуу балдар їчїн кыйын эле болгон, окуу менен гана чектелбей кимдир бирєєлєрдїн кыз-матын кылышы керек эле. Андай кыйын-чылыктардан улам Караколдогу Крупская атындагы мектепке, анча єтпєй Ленин атын-дагы жети жылдык мектепке которулууга туура келет. Дал ошол кезде «чымыны» ой-гонот, ал тууралуу єзїнїн минтип айтканы бар: Бир кїнї А.С.Пушкиндин китебин окуп отурса, классташы Молдокасым: «Ушундай орус тилинде жазылган чоў китепке да се-нин тилиў єтчї беле», -деп мыскылдайт. Буга намыстанып Тїгєлбай: «Мындай ки-тепти єзїм да жазам», — деп, ошондон улам «Капкакбай» деген поэма-жомогун жазат, «Сєз ылгап, ырдын кооздугун, кєркємдїк касиеттерин териштириш кайда. Туш келди «соктура» берип, беш-алты кїндїн ичинде эки дептерди жомокко толтурдум», -дейт ал бул чыгармасынын жазылышы туура-луу. Мына ошентип ал акырындап адабий шыгын ойготот.

ЧЫГАРМАЧЫЛЫККА КАДАМ ШИЛТЄЄ

1928-1931 -жылдары Фрунзедеги айыл чарба техникумунда окуп, ал жерден жак-шы баага арзып, ошол эле адистиги боюн-ча 1931-жылы Ашхабад шаарындагы Орто Азия зооветеринардык институтуна кирип окуусун улантмак болот, бирок Тїркмєнс-тандын аба ырайы, климаттык шарты єпкє-сїнєн кагынып оорукчан болуп калган жаш жигитке азап берип, окуусун таштоого маж-бурланат. Ал арада 1930-жылы «Ленинчил жаш» газетасынын 1-майдагы майрамдык санына «Булар кимдер» деген ыры басыл-ган Тїгєлбай чыгармачылыкка чындап ки-ришїї алдында турган, аны їчїн ал поэзия-ны тандап алган. Ошол ырдын убайыбы, эбепке себеп болуп, окуусун таштап келген жигит ошол эле жылы жогорудагы «Ленин-

чил жаш» газетасына жумушка алынат. Эми анын тагдырына жазуучулар, журналист-тер аралашат. Гезиттин жаўы сандарына їгїт-насаат мїнєзїн-дєгї ырлары би-ринин артынан бири басылат. 1932-жылы «Ча-буул» журналы-на элдик оозеки чыгарманы кай-ра иштеп чыккан «Чал комузу» де-ген поэмасы жа-рыяланат.

Тїгєлбай жаш акындын биринчи ырлар топтому «Кї-рєш» деген ат менен 1933-жылы чыккан. 1936-жылы «Баатырлар» деген ат менен ырлар жана поэмалар китеби жарык кєрєт, 1938-жылы «Акын — булбул» деген ырлар жыйнагы басылды. Жогорудагы їч жыйнак акын катары аны таанытып, адабиятка ас-тейдил аралаштырганы менен кєпчїлїктєн бєлїп кєрсєтпєдї, чыгармачылык жїзїн ачып берген жок. Бирок єз доорунун ду-рус жарчысы боло алды, анткени ал жаўы турмушту мактап, бай-манапты жамандап ырларды жазды.

Канткен менен Т.Сыдыкбековду ошол кездеги аз гана бєлїгї сабаттуу болгон єз элине «Кеў-Суу» романы таанытты. Бул кыргыз адабиятындагы алгачкы романдар-дын бири болуу менен анда реалисттик, ошол кездин заманбап окуялары, тап кїрєшї таамай сїрєттєлгєндїгї менен айырмалан-ган. «Кеў-Суу» романынын биринчи ките-би 1937-жылы, экинчи китеби 1938-жылы басылып чыкты. Кеў-Суу — жазуучунун туулган айылы, демек, жазуучу бир айыл аркылуу жалпы кыргыз жерине Кеўеш бий-лигинин келишин, ал саясый зор окуянын оош-кыйыш жактарын кєркєм сїрєттєєгє алган. Каармандарынын бир тобунун об-разын жаратууда єзї жакшы билген айыл-даштарынын бейнесине таянган. Сапарбай, Самтыр сыяктуу орбаздардын катарында Соке абышканын образы тереў иштелген, чыгарма жалаў гана колхоз курулушун эмес, кыргыз адамынын мїнєзїн ачып берїї жа-гынан да ийгиликке жетишкен.

«Кеў-Сууга» улай эле, ошол эле темада «Темир» романы чыкты. Аўгыча Улуу Ата мекендик согуш башталып, мезгил чоў ро-мандарды эмес, тез бїтїїчї, їгїтчїлїк мїнєзї алдыўкы планга чыккан очерк, аўгемелерди жазууну жана аларды дароо эле бастырып элге жеткирип, элдин мекенчилдик рухун кє-тєрїїнї талап кылды. Дал ушундай багытта жазылган «Пайдага чечилген чатак», «Тар-бия», «Замбирекчилер», «Кїтїї», «Кайрат», «Эл оозунда» деген аўгеме, очерктеринен мезгилдин демин сезїїгє болот. 1943-жылы жарык кєргєн «Согуш кїндєрїндє» деген ки-теби жазуучунун фашизмге каршы кїрєшї калем менен ишке ашып жаткандыгын ай-гинеледи. Канткен менен эл башынан єткєн эў оор кїндєр жазуучунун ички дїйнєсїнє тынчтык бербей, ошол кездеги Ала-Тоо ай-магынын ар тїрдїї окуялары, каармандары анын «Биздин замандын кишилери» романы-нын (1948) єзєгїн тїздї, бул чыгарма Сталин атындагы СССРдин Мамлекеттик сыйлык-ка татыктуу болуп, улуттук адабиятыбызда мурда болуп кєрбєгєн улуу жеўишти алып келди. Роман кєп чет тилдерине которулду, жазуучунун да аброю єстї.

Андан кийинки барандуу чыгармасы «Тоо балдары» (1953) романы болду. «Тоо балдары» — кыргыз балдар адабиятын-дагы жападан жалгыз роман. Анда согуш-тан кийинки кыргыз айлындагы турмуш, балдарды окутуу-тарбиялоо, бала менен эне-атанын, їй-бїлє менен мугалимдин, эски менен жаўынын ортосундагы байла-ныштар, карама-каршылыктар кеўири сї-рєттєлгєн. Романдын жазылышы боюн-

ча жазуучу єзї минтип айтат: «…Москвадагы «Балдар адабияты-нын» башкы басмаканасы кыр-гыз мектептеринин турмушунан повесть жазыш їчїн менин алды-

ма єтє туруктуулук менен маселе коюшпа-са, «Тоо балдары» жазылбас беле? Балким, «Тоо балдары» эмес, анын ордуна башка китеп жаралат беле? Айтор, басмакананын демилгеси бизге «Тоо балдарын» жазууга себепчи болду». Ырас эле ошол жылдары коммунисттик партия балдар адабиятын жакшыртууга єзгєчє мамиле кылган. Чы-гарманын башкы каармандары Аскар, Ди-нар. Алар їй-бїлєдє жакшы тарбия алып, мектепте эў жакшы окушат, Аскар илимпоз болууга дилгир. Динар єзїнчє эле бардык жагынан кыйын кыз, а тїгїл чоў энесине да кєп нерсени їйрєтїп коёт. Ошол эле учур-да Орусбек деген тентек баланын образы бар. Анын атасы Соке абышка кїлкї кел-тирерлик адам. Балдарды окуткусу келбейт, бала эскиче эле таяк кармап мал бакса деп ойлойт. Ушундай образдардын бири-бири менен татаал мамилелери, Сабыр сыяктуу мугалимдердин иш аракеттери менен Соке абышка менен Орусбектер оў жолго тїшїп, булардын «Кїрпїлдєк» айлына жаўы мек-теп салышат, мємє тоюн тойлошот.

Мурдагы «Кеў-Суу» романын сындаган-дар ал бир гана айылдын — Кеў-Суунун турмушун сїрєттєп калган деген сыяктуу дооматтарды коюшкан эле, ал чыгарманы кайра оўдоп «Тоо арасында» (1955) деген ат менен чыгарат.

60-жылдарда карасєздїн балбаны ырга ооп 1960-жылы «Кїн кызы Нурайымга кї-йєєлєгєн Жанболот жєнїндє баян» жомок-поэмасын, 1969-жылы «Адамдарга кайры-луу» аттуу ырлар жана поэмалар жыйнагын тартуулады. «Адамдарга кайрылуу» катуу сынга кабылды. Ошол эле жылдарды ро-манист катары дагы єжєрлїк менен кєшє-рє иштеп «Батийна» (1962), «Зайыптар» (1966), «Курбулар» (1977), «Ыманбай пе-йили» (1980) деген романдарын биринен сала бирин жазат.

Сїрєткердин турмушунда «Кєк асаба» ро-маны єзгєчє тагдырдагы чыгарма болгон, ал Орхон-Эне-Сай доорундагы тїрк элдеринин тарыхый басып єткєн жолун кєркєм жалпы-лаштырууга алган, бул дал ошол тарыхый-лыгы менен тоталитардык доордун «кара сандыгына» кабылып, кєп жыл окурманда-рына жетпей жатып, заман бир аз оўолгондо гана 1989-жылы окурман колуна тийди. Ав-тобиографиялык жана тарыхый, ємїр баян-дык мазмундагы «Жол» (1982), «Бел-белес» (1996) романдары кыргыз эли тарабынан жылуу кабыл алынды. «Мезгил сабактары», «Табылга» (1992), «Мен миў жыл жашадым» деген китептерине анын мезгил жана адам, коом жана инсан, тарых, тил, илим-билим, улуттук мурас, маданият ж.б. темалардагы атуулдук позициясын айкындаган макалала-ры жана маектешїїлєрї киргизилген.

АКЫРКЫ ДЕМКыргыз адабиятына 70 жылга жакын ак

кызмат кылган, элдик тилдин жана нарк-на-силдин нускалуу билерманы Т.Сыдыкбеков 1997-жылы 19-июлда Бишкек шаарында каза болду. Анын сєєгїн эл зор урмат, ызат менен узатты.

Канат Кебеков

їгїт-насаат мїнєзїн-

Тїгєлбай жаш

СЫЙЛЫКТАРЫ ЖАНА НААМДАРЫ

• Êûðãûçñòàíäûí ïî÷òà ìàðêàñû, 2005-æûë

• 1936-æûëäàí ÑÑÑÐ Æàçóó÷óëàð

ñîþçóíóí ì¿÷ºñ¿.

• Êûðãûç ÑÑÐèíèí Ýë æàçóó÷óñó (1968-æ).

• Êûðãûç ÑÑÐèíèí Èëèìäåð

Àêàäåìèÿñûíûí àíûê ì¿÷ºñ¿ (1954-æ).

• Ò.Ñûäûêáåêîâäóí «Ëþäè íàøèõ äíåé»

äåï àòàëãàí ðîìàíûíà 1947-æûëû 3

äàðàæàäàãû Ñòàëèíäèê ñûéëûê áåðèëèï,

êèéèí àë ñûéëûê ÑÑÑÐäèí ìàìëåêåòòèê

ñûéëûãû áîëóï àòàëûï êàëãàí.

• Ëåíèí, ýêè Ýìãåê Êûçûë Òóó, «Ýëäåðäèí

äîñòóãó» îðäåíäåðè, ÑÑÑÐäèí êºï

ìåäàëäàðû, Êûðãûç ÑÑÐ Æîãîðêó

Ñîâåòèíèí Àðäàê ãðàìîòàëàðû ìåíåí

ñûéëàíãàí.

• Ýãåìåí Êûðãûç Ðåñïóáëèêàñûíûí "Êûðãûç

Ýë Áààòûðû" íààìûí òó¢ãó÷ èðåò àëãàí.


8

9


ШОУ МАЕК

- Саламатсызбы Динара эже-ке, кош келиптирсиз. Єзїўїз тууралуу биздин окурман-дарга айтып кетсеўиз.- Саламатчылык. Мен Тилекее-

ва Динара, Жалал-Абаддын Кыз-Кєл айылында 1985-жылы тєрє-лїп, єскєм. Ош технологиялык университетинин Байланыш бє-лїмїн окуп, бїтїргєм. Їй-бїлєєдє беш бир-тууганбыз.

- Азыркы тапта ырчылар абдан кєп жана аларга кон-куренция кылуу дагы кыйын болсо керек. Андыктан алар-дын арасынан алдыга чыгып кетїїгє сизде кандай єзгєчє-лїктєр бар?- Негизи эле атаандашып, би-

рєєгє жамандык кылгандан єтє алысмын. Атаандаша турган бол-соў жумуш жагынан, аракет жа-гынан, жакшы адамдын жакшы жагына гана атаандашсаў болот.

Ал эми ырчылар чынында эле кєп жана ар кимисинин деўгээли ар кандай. Мен єзїм бул чєйрєгє 2006-жылдан баштап аралашып, Ош, Жалал-Абадда иштеп жїрєм.

- Устатыўар ким болгон?- Чыгармачылыкта жол кєргє-

зїп, їйрєтїп, окутуп келген бар-дык эжеке, агайлар устатым жана ар биринин єз салымы бар. Би-рок алардын ичинен Жалал-Абад-дык облустук филармонияга чейин жеткизген, эл артисти Шахра Тали-пова. Дагы бир чоў, эмгек сиўирген артист эжеке Алтынай Нарбаева дагы мага чоў їлгї, чыгармачы-лыкта алдыга жылууга себепкер болду. Телевидение жана радио ме-нен тааныштырып, жол кєргєздї.

- Сиз Ош, Жалал-Абадда иш-теп, жакшы ийгиликтерди кєргєзгєндєй эми Бишкекте дагы бир жогорку деўгээлди кєргєзє аласызбы?- Негизи чыгармачылыктын чо-

кусу кєрїнбєйт дейт. Канчалык деўгээлде болсо дагы, элдин адамы болуп, элдин жакшылыгында кыз-мат кылып, элдин жїрєгїндєгї ыр-ларды сунуштап, татыктуу болсом деп максат кылып, ошол максаты-ма жетїїгє аракет кылып келем.

- Кайсы жанрда ырдайсыз?- Заманбап ырлар ал бетте попу-

лярдуу болуп турат, бирок ошого карабай ал ырлар бат эле унутта калып жатат. Анын їстїнє кыргы-зыма баары бир элдик, єзїбїздїн кыргыз жыттанган кїї, ырлары та-битине жагат. Мен єзїм, кєбїнчє фольклорго жакынмын.

- Єзїўїздїн университетте алган билимиўиз техника-лык тапта экен, музыкага кийин эле кызыгып, арала-шып калдыўызбы?- Мектепте окуп жїргєндє эле

ырдап, бийлеп калчумун. Ошол учурда эле Арзыбек Бедияров жетектеген “Кїлгїн жаш” тобуна ырчы кыз издеп, жарыя берип жа-тышканын кєрїп калып, баргам.

Эске тїшкєн окуяны айта кет-сем: жогорку айылдан тууганда-рыбыз чыгат, узун сары автобус каттайт эле. Барыбыз жолдо келе жатканбыз, анан атама арт жактан туугандар айтышты окшой – “кы-зыўды ырчы кылбай эле кой, эмне

кыласыў...” – деп. Жарым жолдон мени тїшїрїп коюшту – “сен бул жактан эле артка кете бер, биз апаў экєєбїз иштерди бїтїрїп анан ба-рабыз” – деп. Мен жалгыз отуруп алып ыйлап, абдан ызаа болгом.

Ушул сыяктуу, чыгармачылы-гыма каршы келген учурлар кєп болду. Бирок ага карабастан акы-рындап, эл менен таанышып оту-руп, 2006-жылы, белгилїї тєкмє акын Рахматулла Козукеев жетек-теген “Зор” куудулдар театрына келдим. Ыраматылык Уулпакан Бекеева абдан куудул эже бар эле, ошол эже менен биринчи жолу ин-термедия ойноп, куудул болом деп чыккам. Ортосунда, куудулдар ки-йинип-чечинип жаткан убакыт-тарда “бир ырдап койбойсуўбу” дешкенинен, даяр, бирєєнїн эле “минусовкасына” ырдап, музыка-га болгон кызыгуум кїчєп келди. Кийин бул театр жоюлуп кетип, Мухтар Кырбашев агай жетектеген “Достук” тобуна келип, ыр тандап, жаздырып, элге тартуулаганды їй-рєнїп, эки жылдан ашык эмгек-тенип жїрдїм. Ушул топтон мени Шахра Талипова эже байкап, “се-нин їнїў жакшы экен, єўїў жакшы экен, єзїмє да окшош экенсиў, фи-лармонияга иштесеў болот экен” деп, филармонияга киргизип, иш-теп келе жатам.

- Репертуарыўыздагы ырлар-ды єзїўїз жазасызбы?- Чынын айткандай єзїм ыр

жазбайм. Ошондуктан эл оозунда келе жаткан эски ырларды, жаўыр-тып ырдап келем. Алишер Тоотаев мага жазып берген “Апа сендей боло албас” деген ырым бар, сєзї, обону єзїнє таандык. Дагы бир – “Ал кїндєр” деген ырымдын сєзї Маркабай Ааматов, обону Тоо-таевге таандык. Ал эми “Кыргыз пейли” деген ырымды Акыл Ай-тиев жазып берген. Алтынай Нар-баева эжеке экєєбїз дуэт менен Тїгєлбай Казаковдун “Насыйкат” деген ырын ырдаганбыз.

- Азыр ырчынын бардыгы эле продюссер менен иш-теп жатышат, сиздики барбы?- Продюсер деген жакшы

нерсе экен, бирок мен азырын-ча продюссерге жолукпаганы-мабы, єзїм эле келе жатам. Кээ бир жерлерде Исмаилова Астра эжем жардам берип, кеўешин айтып, жол кєргєзїп, эл менен тааныштырып келе жатат.

- Музыкалык аспаптарда ойнойсузбу?- Бир жылдан бери комузга

катуу кызыгып, кармап, їйрєнїп, акырындап ырларыма кошуп чер-тип жатам. Алтынай эжем – “ак-кордеонду їйрєн, сен аны бат эле єздєштїрїп аласыў” – деп кеўеш айтканынан, кармап кєрсєм мага бир аз оор болду. Дароо эле чоўун алып алгамбы, айтор биринчи таа-нышуум ойдогудай болгон жок.

- Чыгармачылык менен чет жактарга чыгып жїрєсїзбї, гастролдоп?- Кошуна Казакстанга, ары

Россияга барып жїрєм. Жакында эле Кытайга, єзїмдїн концертим менен барып келдим. Концерт-тин экинчи кїнїндє, улуу манас-

чы атабыз Жусуп Мамайга учурашканы бара жатсак, ал киши каза болуп, бул дїйнє-дєн єтїп кетти. Анан кыргыз туугандарыбыз, атабыздын кыркы єткїчєктї аза кїтї-шїп, концерттерди жыйыш-тырып койдук. Кудайдын буй-ругу экен, кєрїшпєй калдык...

Кантсе дагы биз ал жака кї-зїндє барабыз, анткени жерги-ликтїї маданият єкїлдєрї ме-

нен чоў концерт уюштуруу боюнча сїйлєшїїлєр ийгиликтїї болду.

- Маегиўизге чоў рахмат, чы-гармачылыгыўызда ийгилик гана коштоп турсун.- Рахмат, айтканыўыз келсин

жана силерге дагы албан-албан ийгилик, жетишкендиктерди каа-лайм, Бар болуўуздар “Айбат” ге-зити жана анын жалпы жамааты!

Бектур БАЙМОЎОЛОВ

Музыка – дїйнєнї їн жана кєркєм образдарда чагылдырган искусствонун бир тїрї. Ушундай искусствону єздєштїргєн, “Маданияттын мыкты кызматкери” тєш белгисинин ээси, Токтогул Тыныбеков атындагы филармониянын ырчысы Тилекеева Динара менен маек курдук.

Биринчи таанышуум

ойдогудай болгон

жок

Динара ТИЛЕКЕЕВА:


10ЖЕРГИЛИКТЇЇЖАЎЫЛЫКТАР

ДЇЙНЄЛЇКЖАЎЫЛЫКТАР

УКРАИНА, ОРУСИЯ, ГЕРМАНИЯ ЖАНА ФРАНЦИЯ ЖАРАШУУ ЖОЛДОРУН СЇЙЛЄШЇЇДЄ

Тєрт мамлекеттин тышкы иштер ми-нистрлери 2-июлда Берлиндеги сїйлєшїїдє Чыгыш Украинада ок атууну токтотуу багы-тында кадамдарды жасоону макулдашты. Ага ылайык 5-июлдан кечикпей ЕККУнун кєзємєлї астында ок атууну токтотуу мак-сатында сїйлєшїїлєрдї баштоо каралды.

Орусия украин чек арачыларына “До-нецк” жана “Гуково” єткєрмє бекеттерин кєзємєлдєєгє уруксат берди. Германиянын тышкы иштер министри Франк-Вальтер Штайнмайер сїйлєшїїлєрдї “конструктив-дїї” деп атады. 30-июнда ок атпоо мєєнєтї аяктаган соў украин кїчтєрї жикчилдерге каршы чабуулду кїчєттї.

ИРАНДЫН АСКЕРИЙ УЧАКТАРЫ ИРАККА КОНГОНУ КАБАРЛАНДЫ

Лондондогу Эл аралык стратегиялык иликтєє борборунун маалымдоосуна ка-раганда, Ирактын куралдуу кїчтєрїн колдоо їчїн Иран аскерий учак берїїдє. Институт 1-июлда Иракка конгон "Сухой" їлгїсїндє-гї аскерий учактар Ирандан келгенин бил-дирїїдє. Ага чейин Орусия "Су-25" улгї-сїндєгї беш учакты Багдадга жеткиргени кабарланган.

НИКОЛЯ САРКОЗИ КОРРУПЦИЯ БОЮНЧА АЙЫПТАРДЫ ЧЕТКЕ

КАКТЫ

Франциянын мурунку президенти Сар-кози сот жараянына басым кєрсєттї деген айыпка макул эместигин билдирди. Анын айтымында, бул саясий оппоненттердин анын ысымын жаманатты кылуу максатында жасаган аракети. Ал эч качан соттун иши-не кийлигишпегенин, мыйзамдын їстєм-дїк кылышына каршы барбаганын айтып, болуп жаткан окуяны “сот адилеттїїлїгїн бурмалоо” катары баалады.

1-июлда 15 сааттык сурактан кийин Ни-коля Саркозиге коррупция жана сот жарая-нына басым кєрсєткєн деген айып коюлду. Саркози 2007-жылдагы президенттик шай-лоо єнєктїгїн Ливиянын мурунку лидери Муаммар Каддафи каржылоосун тергеп жат-кан судьяга чоў кызмат убада кылып, андан жашыруун маалымат алган деп айыпталууда.

КОШМО ШТАТТАР АБА МАЙДАНДАРДА КООПСУЗДУКТУ

КЇЧЄТЄТАмериканын расмий адамдарынын бил-

дирїїсїнє караганда, АКШга тїз каттамда-ры бар Европа жана Жакынкы Чыгышта-гы аба майдандарда коопсуздук чаралары кїчєтїлєт. АКШнын Улуттук коопсуздук катчысы Жек Жонсондун 2-июлдагы бил-дирїїсїнє караганда, тийиштїї чаралар жакынкы кїндєрї кєрїлєт.

Коопсуздук чаралары террордук уюмдар текшерїїлєрдєн єтїп кетїї їчїн адамдын денесинин ичине жардыргыч заттарды са-луунун їстїндє иштеп жатканы маалым бол-гондон кийин кабыл алынууда.

КАЗАКСТАНДА АНТИМОНОПОЛИЯ

КОМИТЕТИНИН БАШЧЫСЫ КАРМАЛДЫ

Казакстандын финансы полициясы Мо-нополияга каршы кїрєшїї боюнча мамле-кеттик агенттиктин башчысын пара алган деп камакка алды. 2-июлда полициянын єкїлїнїн маалымдашынча, Мурат Оспа-нов 200 миў доллар пара алган деп шек-телїїдє. Мартабалуу чиновниктин карма-лышы боюнча башка эч кандай маалымат

берилбеди. Оспанов акыркы айларда пара алды деп кармалган же соттолгон марта-басы бийик биринчи жетекчи эмес. Єткєн жумада Казакстандын коргоо министри-нин мурдагы орун басары Багдат Майкеев пара алды деп...

ИЕРУСАЛИМДЕГИ ТОПОЛОЎ: БИЙЛИК САБЫРДУУЛУККА

ЧАКЫРУУДАИзраилдин премьер-министри эки та-

рапты теў єз алдынча жазалаганды токто-тууга чакырды

Иерсуалимдин чыгыш жагында араб кварталынан уурдалып кеткен єспїрїм па-лестиндин жансыз денеси табылгандан ки-йин шаарда тополоў чыгып кетти. Израил-дин бийликтери бардык элди сабырдуулукка їндєп, єз алдынча жазалоо аракеттерин токтотууга чакырышууда.

Жергиликтїї ЖМКлардын маалыматы-на караганда, белгисиз адамдар 17 жаштагы Мохаммеда Абу Хдайрды автоунаага салып, алып кетишкен. Андан кийин анын жансыз денеси табылды.

Израилдин премьер-министри бул киши єлтїрїї кылмышын айыптап, аны ким жа-саганын мїмкїн болушунча тезирээк таап берїїнї полицияга тапшырды. Ал ошондой эле эки тарапты теў єз алдынча жазалаган-ды токтотууга чакырды.

"Бул шумдуктуу жапайы жосун, аны мен чечкиндїї айыптаймын", - деп айтты Иеру-салимдин мэри Нир Баркат.

Палестиндин бийликтери Хдайрдын єл-тїрїлїшїнє Израилди кїнєлїї деп жатат. Палестиндеги булактардын айтымында, па-лестин єспїрїмдї єлтїрїї дїйшємбїдє жан-сыз денеси табылган їч израил єспїрїмдїн єлїмї їчїн єч алуу болушу мїмкїн

Палестиндин бийликтери Хдайрдын єл-тїрїлїшїнє Израилди кїнєлїї деп жатат. Палестиндеги булактардын айтымында, па-лестин єспїрїмдї єлтїрїї дїйшємбїдє жан-сыз денеси табылган їч израил єспїрїмдїн єлїмї їчїн єч алуу болушу мїмкїн.

ХАМАС тобу, Франс пресс агенттигинин жазганына караганда, Израилдин бийликте-рине кайрылып: "Биздин адамдар бул кыл-мышты жазасыз калтырбайт. Бул кылмыш їчїн силер жооп бересиўер", - деп билдирди.

Єлгєн єспїрїмдїн сєєгї жерге шаршем-биде кечте коюлат, ошол учурда кайрадан тополоў чыгышы ыктымал болуп турат.

СИРИЯ СОГУШУНА КАТЫШЫП ЖЇРГЄН КЫРГЫЗСТАНДЫКТАР

САНЫ 80ге ЖЕТТИ

Учурда Сирия аймагындагы согушкер-лер арасында 80 кыргызстандык бар. Бул тууралуу бїгїн Бишкекте єткєн маалымат жыйынында Ички иштер министрлигинин 10-башкармалыгынын башчысы Рыскулбек Жапаркулов билдирди. Анын айтымында, Сирияга кеткендердин саны улам кєбєйїїдє жана 80 жарандын 10су аялдар.

ЭСЕПТЄЄ ПАЛАТАСЫ «КЫРГЫЗАЛТЫН» ААКда

2012-ЖЫЛЫ 7,1 МЛН СОМ ЄЛЧЄМЇНДЄГЇ МЫЙЗАМ БУЗУУ

БОЛГОНУН АНЫКТАДЫ- Аудит жїргїзїїнїн 2012-жылдагы жы-

йынтыгы менен «Кыргызалтын» ААКда 7 млн 159,7 миў сом єлчємїндєгї мыйзам бузуу аныкталды. Мындай маалымат КР Эсептєє палатасынын 2013-жылга карата чыгарган отчётунда айтылат.

Кєрсєтїлгєн суммага — товардык-мате-риалдык баалуулуктардын жетишсиздиги— 92,8 миў сом, каражаттардын чыгашасын-дагы жетишсиздик жана мыйзам бузуу — 7 млн 66,9 миў сом, анын ичинде бекитилген жамааттык келишимди бузуу менен «Кыр-гызское взморье» санаторийинин кызмат-керлерине негизсиз эмгек акынын тєлєнїшї — 2 млн 480 миў сом, аткарылган иштердин баасын ашырып кєрсєтїї - 4 млн 523,3 миў сом жана башкалар.

Є.БАБАНОВДУН ТЄРАГАЛЫГЫ АСТЫНДА ЄТКЄН

«РЕСПУБЛИКАНЫН» САЯСИЙ КЕЎЕШИ АЙРЫМ ДЕПУТАТТАРДЫ

ПАРТИЯНЫН КУРАМЫНАН ЧЫГАРДЫ

- «Республика» партиясынын саясий кеўе-ши Ємїрбек Бабановдун тєрагалыгы астын-да жакында єткєн єз жыйынында бир катар депутаттарды партиянын курамынан чыгаруу боюнча чечим чыгарды. Бул тууралуу «Респуб-лика» фракциясынын катчылыгы билдирди.

«Мындай чечим Жогорку Кеўештеги «Республика» парламенттик фракциясынын мурдагы жетекчиси Назарали Ариповдун демилгеси менен парламенттик фракция-нын чечимдеринин негизинде чыгарылды», - деп айтылат маалыматта.

«Кыргыз Республикасынын саясий пар-тиялары жєнїндє» КР мыйзамдын 6-бе-ренесине (Кыргыз Республикасынын жа-раны бир гана саясий партиянын мїчєсї боло алат) жана партиянын Уставына тая-нуу менен тємєнкї депутаттар партиянын курамынан чыгарылды:

- «Єнїгїї-прогресс» партиясынын ку-рамына єткєндїгї їчїн Абдулатип Реже-валиев, Мирлан Бакиров, Бакыт Тєрєбаев, Тынчтык Шайназаров;

- «Бир бол» партиясына єткєндїгї їчїн Алтынбек Сулайманов, Абдыжапар Бек-матов, Нурбек Мурашев, Исхак Пирматов.

Чечим саясий кеўештин мїчєлєрїнїн кєпчїлїк добушу менен кабыл алынды.

№4 ТЄРЄТ ЇЙДЄН БАЛА УУРДАГАН ТАРАПКА АЙЫП ПУЛ ТЄЛЄЄ ЧЕЧИМИ ГАНА

КАБЫЛ АЛЫНДЫ, - жактоочу Б.Жумагулов

- Бишкек шаарындагы №4 тєрєт їйїндє 2013-жылдын 5-ноябрында ымыркайдын уурдалышы боюнча башкы фигурант, не-гизги кылмышкерге карата айып тєлєє ча-расы гана кабыл алынды, деп билдирди 15 жылга эркиндигинен ажыратылган Ш.Ма-мырканованын жактоочусу Бектур Жума-гулов, 3-июлда АКИpress агенттигиндеги маалымат жыйында.

Эске салсак, 2013-жылдын 5-ноябрын-да Бишкек шаарындагы №4 тєрєт їйїнєн ымыркай уурдалган. Кєп єтпєй бул кыл-мышка шектїїлєр кармалып, ага аталган тєрєт їйдїн кызматкери Ш.Мамыркано-ва жана шаардагы менчик клиникалардын биринин кызматкери Бегайым Алиеванын катыштыгы бар экендиги тууралуу маалы-мат берилген. Ал эми, акча берип, баланы сатып алган адам Нуржан Макенова аттуу жаран экендиги тууралуу айтылган.

Милиция кызматкерлери тарабынан жїр-гїзїлгєн иликтєє иштеринин жыйынты-гында уурдалган ымыркай 8 кїндєн кийин Бишкек шаарынын Асанбай кичи районун-дагы їйлєрдїн биринен табылып, ата-эне-сине єткєрїлїп берилген.

Маалымат жыйынын катышуучулары-нын айтымында, ушул жылдын 19-июнда Бишкек шаарынын Октябрь райондук соту аталган ишти карап, кїнєєлїїлєрдїн жа-заларын угузду. Б.Алиева 15 жылга жана Ш.Мамырканова «адам сатуу» беренеси-не ылайык айыпталып, 15 жылга эркинен ажыратылды жана экєєнїн теў їй-мїлкї конфискацияланды. Ал эми, Н.Макеновага карата материалдык жана моралдык айып тєлєє чарасы чыгарылды.

Б.Жумагуловдун айтымында, Ш.Мамыр-канова менен Б.Алиева кылмыш бїтїмїн тїзгєн деп шек саноо туура эмес, алар бири-бирин тааныбайт, жаш курактары боюнча чоў айырма бар жана эч кандай катыштык мамилеси жок.

Ал эми, соттун чечиминде баланы уурда-ган Н.Макенованын кєрсєтмєсї гана эске алынып, эркиндигинен ажыратылган эки адамга тагылган айыптар факты менен да-лилденген жок.

«Н.Макенова башында Элмира аттуу кызматкер баланы саткандыгы жана анын боюу узун экендиги тууралуу айткан. Ки-йин єзїн Элмира деп тааныштырган аял катары Ш.Мамырканова айтылып калды. Бирок, Ш.Мамырканованын бою Н.Маке-новадан кыскараак. Н.Макенова айтып жа-тат Мамырканова экєє байланышып турган телефон болгондугу жана кийин ыргытыл-гандыгы тууралуу. Андай болсо телефонун Ш.Мамыркановага берип салбайбы. Бул факты дагы далилденген жок. Эў башкы айыпкер Н.Макеновага жазаланбай калып жатат», - деди Б.Жумагулов.

Ш.Мамырканова ымыркай уурдалган кїнї жумушта болгон эмес. Жакын туу-гандары авто кырсыкка учурап, ошол кїнї туугандары менен башка ооруканада бол-гон. Бул тууралуу анын инилери, тууганда-ры сотто кєрсєтмє берип, далилденди, деп кошумчалады Б.Жумагулов.

Жактоочу тїшїндїргєндєй, Макенова жеке менчик клиникада иштеген Б.Алиева-га тєрєгєндїгї тууралуу маалым кат жазып берїїсїн суранган. Б.Алиева сотто мойнуна алгандай, акчага маалым кат жызып берген. Андан соў, Н.Макенова ЖААКка (ЗАГС) ба-рып балага туулгандыгы тууралуу кїбєлїк алган. Б.Алиеванын Макенова аттуу аялга маалымкат жазып бергем деген кєрсєтмєсї менен Н.Макенова табылган.

«Н.Макенованын кїйєєсї ЖАМКта иш-тейт экен. Анын Ш.Мамырканова менен те-лефон аркылуу байланышкам деген опера-циясы ушундан улам болушу мїмкїн», - деп кошумчалады Б.Жумагулов.


11КЫЗЫКТАР ДЇЙНЄСЇНДЄ

ЖАПАЙЫ ЖАНЫБАР ТУРИСТТЕРГЕ КОЛ САЛДЫ

Африка республикасынын экзотикалык сафаринин «крюгер» мамлекеттик паркын-да — Крис Хэр жана Хэлен Дженнингс се-йилдеп жїргєн унаасына чоў кєлємдєгї пил кол салган. Эс алып жїргєн — Крис Хэр жана Хэлен Дженнингс экєє єз унаа-сын токтотуп айланадагы кєрїнїштєрдї жерге тїшїп кєрїп жаткан учурда пил кол салган. Бул кєрїнїшкє башка эс алуучулар кїбє болушкан. Жыйынтыгында Крис жана Хэлен денелерине чийиктер менен кутул-ган. Ал эми машинанын капталын єзїнїн сєєгї менен челип салган.

ЖАЎЫ АЛГАН МАШИНАСЫНЫН КАПТАЛЫН КЕСИП МЫШЫКТЫ

КУТКАРГАН

50-жаштагы АКШнын тургуну Эрран Фрейзерге бир кїнї эртеў менен жаўы ал-ган машинасынын ичинен кандайдыр бир їн угулат. Машинанын ичинен чыккан їн мышыктын баласынын їнїнє окшошту-рат. Эрран мышыктын баласын ар кандай тамак менен алып чыгуусу ийгиликсиз бо-лот. Акыры жаўы алган машинасын консер-ваны ачкандай ачып ичиндеги мышыктын баласын алып чыгат.

ДУБАЙДАГЫ КАРООСУЗ КАЛГАН УНААЛАР

Азыркы учурда Дубайдын жарандарын эў кымбат турган автоунаалар менен таўкалдыра албайсыў. Бир гана Дубайдын шейхтери кым-бат автоунаалар Ferrari жана Lamborghini сыяктуу автоунаалар токтотуп койгон жерле-рин унутуп, аны издєєнїн ордуна жаўы унаа сатып алгандары элдердин таў калуусун алып келет. Мындай кароосуз калган унааларды Дубайдын кєчєлєрїнєн кєрє аласыў.

ЭКИ БАШКА ЄЛКЄДЄГЇ ЭЛГЕ ТОЛГОН ПЛЯЖДАР

Жайкы эс алуу-да кїндїн ысы-гында адамдар бир гана кєлдїн жээгинде гана эс алышат.

Мынакей Гер-маниядагы пляжга толгон адамдар.

Кытайдагы пляж

ОКЕАНДЫН АЛДЫНДА БОЛУП ЧЫККАН MERCEDES SLS AMG

Эў кымбат унаа болуп саналган Mercedes SLS AMG Аргентинага келе жаткан жери-нен Контейнер менен анын ичиндеги унаа океанга кулап кеткен. Mercedes 710 миў дол-ларга бааланып жана бул сумма кепилдик компания тарабынан тєлєнгєн.

КЇЙЇП КЕТКЕН СООДА БОРБОРУНУН ИЧИ БАЛЫКТАРГА

БАЙ КЄЛМЄГЄ АЙЛАНГАНБангоктогу

“Жаўы дїйнє-лїк соода бор-бору” жабыл-ган. 1997-жылы имаратты куруу маалында ку-рууга болгон эрежелер сакталбаган 1999-жылы єрт чыккан. Жыйынтыгында чаты-ры кїйїп жок болуп жаандан ичи кєлмєгє айланган. Кєлмєгє курт кумурскалар пайда болуп алар балыктарды пайда кылган. Бары-нан кызыгы жергиликтїї соодагерлер сууда пайда болгон балыктардын кызыкчылыгын коргошуп келген туристтерге балыкка жем кылып сатууда.

ЭКИГЕ БЄЛЇНГЄН LAMBORGHINI GALLARDOДОН

АМАН ЧЫККАН АЙДООЧУ

Таиландда кымбат унаа болуп саналган Lamborghini Gallardo LP560-4 кырсыкка учу-раган. Кызыгы Lamborghini Gallardo LP560-4 экиге бєлїнїп кеткен. Ал эми айдоочусу єз алдынча машинадан чыгып жада калса ал єзїнїн кепилдик агентине чалганга жетиш-кен. Унаанын ээсинин айтымында ал 150 км/с ылдамдыкта айдап кел жатканда ным-далган жол аны жолдун жээгиндеги бакка сї-рїп чыгарган. Жыйынтыгында Lamborghini Gallardo экиге бєлїнїп унаанын башы жол-дон чыгып кетсе, ал эми арты жолдо калган.

34 МАНЖАЛУУ БАЛА РЕКОРДДОР КИТЕБИНЕ КИРДИ

Индиянын жаш єспїрїмї Акшат Сак-сена 34 манжасы менен дїйнєдєгї кєп манжалуу адам катары Гинесстер китеби-не жазылды. Индиянын тїндїгїндє жай-гашкан Уттар-Прадеш штатында жашаган баланын ар бир колунда 7 манжа болсо ал эми ар бир бутунда 10 манжа болгондуктан анын колунда да, бутунда да чоў манжа жок. Врачтар баланын колундагы ашыкча ман-жаларды операция жолу менен алууга ара-кет жасашууда..

Рахатбек РЫСАЛИЕВ


12

РАМАЗАН

ХАДИСИ ШАРИФТЕРДЕ АЙТЫЛГАН:

"Кєўїл бургула! Рамазан айын-дагы сооп жана кїнєєлєр кат-кат болуп жазылат. Рамазанда кєп на-маз окугула! Кєп Курани карим окугула!”

"Рамазан айынын келїїсїнє ку-банганды Аллаху таала кыямат кї-нїнїн коркуусунан коргойт.”

"Рамазанды єтє урматтоо ке-рек. Анын ырайымы момундарды кубантуучу. Ал ошондой бир ай, алгачкы кїндєрї ырайым, ортосу кечирим жана акыры Жаханнам отунан кутулуу.”

"Эгер пенделер Рамазан-ы ша-риф айындагы фазилат жана их-сандарды билишкенде жылдын толугу менен Рамазан болуусун каалашмак. Себеби, мында кєп сооп бар.”

"Рамазан айында бир кїнєє кы-луудан баш тарткан адамдын он бир айлык кїнєєсїн кечирет.”

"Рамазан Айт кїнї периштелер жолдордун четтерине турушуп, Айт намазына бара жаткандар-га мына бул сїйїнчїнї беришет: Эй момундар жамияты, силерге сыйлык, жакшылык жана мол-мол ниматтарды бере турчу ке-рем жана ихсан ээси Раббиўерден тилегиле! Себеби, Ал силерге тїн-дї ибадат менен єткєрїїнї буйрук кылды, силер орундадыўар. Ал си-лерге кїндїз орозо кармоону буй-рук кылды, силер кармадыўар. Ал силерге Раббиўерге моюн сунууну буйрук кылды, силер болсо моюн сундуўар. Андай болсо сыйлыгы-ўарды алгыла! Намаздан кийин бир периште мындай деп нида кы-лат (їн салат): Эй, момундар, бил-гиле, бїгїн шексиз сыйлык кїнї, кїнєєлєрдєн кутулуу кїнї жана айыптардан тазалануу кїнї.”

ОРОЗОНУН ФАРЗДАРЫ:Орозонун їч фарзы бар:1- Ниет кылуу2- Ниетти алгачкы жана соўку

убакыт аралыгында кылуу.3- Имсак убактысынан кїн бат-

канга (шамга) чейинки аралыкта орозону буза турчу нерселерден тыйылуу.

ОРОЗОГО НИЕТ:Рамазан жана нафил орозого

ниеттин алгачкы убактысы кїн баткандан (шамдан) кийин баш-талат. Соўку убактысы эртеси кїн-кї тїшкї намазга бир саат калганга чейин болот. Ал эми каза жана ка-фарат орозолорунун ниети шамдан имсак убактысына чейин уланат.

Рамазандагы орозого ниет кыл-ганда шамдан имсак убактысына чейин"Аллах ыраазылыгы їчїнэр-

теў орозо кармоого ниет кылдым”, имсактан кийин "Аллах ыраазы-лыгы їчїн бїгїн орозо кармоого ниет кылдым”, - деп айтылат. Жа-ўылышып ката айтылса да орозо кармай турган кїн маалым бол-гондуктан зыяны жок. Рамазанда бир айлык орозосу їчїн жалпылап бир жолу ниет кылууга болбойт, ар кїн їчїн бєлєк-бєлєк ниет кылуу фарз болуп саналат.

Тїндє жатарда тамактанып же тамактанбастан ниет кылса ки-йин тїндє ойгонгондо, сахурга тур-ганда тамактануунун зыяны жок. Жада калса кечки тамактануу маа-лында эртеўки орозого ниет кы-лып кою жакшы болот. Ниеттен кийин имсак убактысына чейин ичип-жештин зыяны жок. Рама-занда "эртеў тишим оорубаса оро-зо кармайм, ооруса кармабайм” деген сыяктуу кїмєндїї ниет ме-нен орозо кармоо сахих болбойт.

ОРОЗО КАРМОО ПАЙДАЛУУ:

Суроо: Орозо кармоо денеге зыян береби?

ЖООПЖок, себеби, Аллаху таала

зыяндуу болгон нерсени буйрук кылбайт. Медицина адистери ай-тышат:

Орозолуу адамдарда адреналин жана кортизон гармондору канга жеўил аралашат. Бул гармондор рак клеткаларына таасирин тий-гизет. Ушундайча бул гармондор ракка каршы калкан ролун ойноп, рак клеткаларынын кєбєйїїсїнє тоскоол болууда. Орозо кармаган дене єзгєчє кароого алынган сыяк-туу болуп, ички органдарды орогон майлар ээрийт, дененин сергекти-ги артат, иммунитет кїчтєнєт, аш-казан, бєйрєк, шекер, жїрєк жана боор ооруларына каршы турушту-гу кєбєйєт.

Боор орозо кармаган кезде 3-5 саат демалат, азык бириктирїї ишин бир мєєнєткє токтоткон болот. Бул учурда коргонуу сис-темасын кїчтєндїрїїчї глобулин-дерди даярдайт. Ашказан булчуў-дары жана секрет бєлїп чыгаруучу клеткалар бир канча саат демалат. Кан басымы азайгандыктан жїрєк дагы демалат.

Азык калдыктары жакшы ээри-мейинче тамырларды бузат. Ээ-рибеген майлар тамырларды та-райтат, атеросклероз деген ооруга себеп болот. Кечке карай денеде та-мак калбайт. Б.а., бардык азыктар ээрип сиўген болот. Бул жагынан алып караганда кээ бир оорулар-га, єзгєчє атеросклерозу бар адам-дарга орозо кармоо пайдалуу бо-

лууда. Орозолуу маалда дененин калган органдары дагы демалган болот. Аз тамак жеш жана орозо кармоо ден-соолук їчїн маани-лїї. Зекет мал-мїлктїн кири болот. Зекетин берген адам мал-мїлкїн коргогондой эле орозо кармаган адам дагы дененин зекетин берген болот, оорулардан аны коргогон болот. Пайгамбарыбыз алейхис-салам: "Бардык нерсенин зекети бар, дененин зекети болсо – оро-зо. Орозо кармагыла, ден-соолук тапкыла!” – деп буюрган. (Ибни Маже, Таберани)

Орозонун пайдалары кєп. Эки хадиси шарифтин

мааниси мындай:"Орозо этти ээритет жана Жа-

ханнам отунан алыстатат. Кєз кєр-бєгєн, кулак укпаган жана эч ким-дин оюна келбеген ниматтар бир гана орозо кармаганга насип бо-лот.” [Таберани]

"Аллах ыраазылыгы їчїн бир кїн орозо кармаган адамды Ал-лаху таала бул бир кїндїк орозосу себеби менен Жаханнам отунан 70 жыл узак кармайт.” [Бухари]

Орозонун сообу калган ибадат-тарга караганда дагы да кєбїрєєк. Хадиси кудсиде:

"Ар бир жакшылыкка 10 эседен 700 эсесине чейин сооп берилет, бирок, орозо мага тийиштїї, анын сыйлыгын мен берем, себеби, ку-лум мен їчїн шахватын жана жеп-ичїїсїн таштады”, - деп айтылган. (Бухари)

Ар жакшылыктын сообун Ал-лаху таала берген болсо да орозо-нун сообу тууралуу "Мен берем” деп буюруусунун хикмат сыры бар. Жер жїзї толугу менен Аллаху таа-ланын мїлкї болсо да Каабаны"-Байтуллах” дегени, б.а., "Аллах-тын їйї” дегени ага єзгєчє кадыр бергендиги їчїн. "Орозо мага ти-йиштїї”деп билдирїї менен ага єзгєчє кадыр берген. Орозо кар-маган адамга бериле турчу сооптун белгилїї бир єлчємї жок. Орозо-луунун абалына карата кєп сооп берилет. Башкалар тамак жеп жї-рїшкєн кезде орозо кармоо єтє сооптуу. Хадиси шарифте: "Орозо-луу адамдын жанында орозосуздар тамак жешкен кезде периштелер орозолууга дуба кылышат”, - деп айтылды. (Тирмизи)

Кандайдыр бир себеп менен на-фил орозо кармай албаган адам шїгїр кылуусу керек, коноктор-го, кедейлерге тамак берїї керек. Хадиси шарифте: "Шїгїр кылып тамак жегизген адам сабыр кылып орозо кармаган адам сыякуу”, - деп айтылган. (Тирмизи)

Шїгїр кылгандарга кєп сыйлык берилет. Шїгїр Исламиятка моюн сунуу дегенди билдирет.

Имам Раббани хазреттери: "Ра-мазанда нафил ибадаттарга берил-ген сооп башка айларда кылынган фарздар сыяктуу. Бул айда кылын-ган бир фарз башка айларда кы-лынган жетимиш фарз сыяктуу. Бул айга урматсыздык кылган адамдын, бул айда кїнєє кылган адамдын жылы толугу менен кїнєє кылуу менен єтєт”, - деп айтууда.

Ошондуктан, айрыкча, Рамазан айында кїнєє кылуудан ого бетер сактануу керек. Мубарек жерлерде кылынган ибадаттарга дагы кєп

сооп берилет. Хадиси шарифте: "Меккеде бир Рамазан орозо кар-моо башка жерде кармалган миў Рамазан орозосунан жакшыраак”,- деп айтылды. (Беззар)

Жума кїнї кылынган ибадат-тарга да эсе-эсе кєп сооп берилет. Жума кїнї кылынган кїнєєлєр да эки эсе болуп жазылат. Баалуу кїн-дєрдїн кадырын билїї жана керек болгон нерселерди орундоо керек.

ОРОЗОНУ БУЗБАГАН НЕРСЕЛЕР:

Орозону бузбай турган, бирок, сообун азайта турган нерселерден да качуу керек. Орозо кармаган-дарга убада кылынган чоў соопко жетїї їчїн бул шарт болуп саналат.

Бир ибадатты орундаганда бул ибадаттын фарздарын, важибде-рин, сїннєттєрїн, макрухтарын жана муфситтерин, б.а., ал ибадат-ты буза турган нерселерин да би-лїї керек. Буларды билбей орун-далган ибадат толук болбойт. Жада калса,ибадат кылдым деп ойлогон нерсе бузулуп, ибадат болуудан чыккан болуусу мїмкїн.

Мисалы, орозонун фарздары-нын бири орозонун алгачкы уба-кытынан акыркы убакытына че-йин (б.а., кїн чыгып батканга чейин) орозону буза турган нер-селерден тыйылуу. Алгачкы уба-кыты менен акыркы убактысы-нын арасында бир нерсе ичип-жей турган болсо орозо бузулат. Ошон-дуктан, орозонун фарздарын, мак-рухтарын жана муфситтерин, б.а., орозону буза турган жагдайларды

жана бузбай турган жагдайларды жакшылап билип алуу керек.

ОРОЗОНУ БУЗБАГАН НЕРСЕЛЕРДИН АЙРЫМДАРЫ

ТЄМЄНДЄГЇЛЄР:1- Îðîçî êàðìàãàíûí óíóòóï æåï-è÷¿¿.

2- Îîçóíà êåëãåí êóñóíäó êàéðà àðòêà êåòñå.

3- Êèñëîðîä ò¿ò¿ã¿ ìåíåí æàñàëìà äåì àëäûðóó.

4- Îðîçîíó áóçóóãà íèåòòåíèï, áèðîê, áóçáîî,

5- ªç ýðêèíäå áîëáîé îîç òîëòóðà êóñóó.

6- Òàìàãûíà ÷à¢, ò¿ò¿í æ.á., íåðñåëåðäèí êèð¿¿ñ¿.

7- Êààëàï, ºç¿í êûéíàï àç äà áîëñî êóñóó.

8- Êºçãº äàðû òàìûçóó, íûì ëèíçà òàãûíóó.

9- Óøàê àéòñà.

10- Ò¿ø¿íäº èõòèëàì áîëñî.

11- Òèøòèí òåøèãèíå äàðû êîþó.

12- Ã¿ëä¿, îäåêîëîíäó æå àòûð æûòòîî, äåçîäàðàíò êîëäîíóó.

13- Ìîðôèíñèç, èéíåñèç òèøòè æóëäóðóó.

14- Æóòïàñòàí òàìàêòûí äààìûí áèë¿¿.

15- Ñàêòàíãàíûíà êàðàáàñòàí ÷à¢äûí æàíà ò¿ò¿íä¿í òàìàêòàí

Исламдын беш шартынын тєртїнчїсї ыйык Рамазан айында кїн сайын орозо кармоо болуп эсептелет. Орозо кармоо «савм» деп аталат. Бул сєздїн сєздїктєгї мааниси бир нерсени бир нерседен коргоо дегенди билдирет. Ал эми Исламда шарттарына ылайык Рамазан айында Аллаху таала буюргандыктан кїн сайын єзїн їч нерседен коргоо болуп саналат. Бул їч нерсе: тамак жеш, ичиш жана жыныстык катнашта болуу.Рамазан айына урмат кылуу керек. Орозо кармаганына карабастан гыйбат кылган, жалган сїйлєгєн, кєўїл ооруткан, харамдардан сактанбаган адам Рамазан айына урмат кылбаган болот.


13

жана ОРОЗО

æàíà ìóðóíäàí è÷êåðè êèð¿¿ñ¿.

16- Òèøòè æóëäóðãàíäà êåëãåí ò¿ê¿ð¿êòºí àç êàíäû æóòóó.

17- Îîçóí æóóãàíäàí êèéèí êàëãàí êàëäûãûí ò¿ê¿ð¿ê ìåíåí æóòóó.

18- Òèøòåðèíèí àðàñûíäà êàëãàí íîêîòòîí êè÷èíå áîëãîí íåðñåíè æóòóó.

19- Õàæàìàò áîëóó, êàí àëäûðóó, àêóïóíêòóðà (èéíå ìåíåí äàðûëîî) êîëäîíóó.

20- Êóëàêêà ñóó êèð¿¿.

21- Îéãîî êåçèíäå áèð ãàíà êàðàï æóíóï áîëóó.

22- Ìèñâàê êîëäîíóó, òèø ïàñòàñûç òèøòè ù¸òêà ìåíåí òàçàëîî, [Òèø ïàñòàñû ìåíåí äàãû òàçàëîî îðîçîíó áóçáàéò, áèðîê, ìàêðóõ áîëîò. Òèø ïàñòàñû æóòóëñà îðîçî áóçóëàò, êàçàñûí îðóíäîî êåðåê.]

23- Ãóñóë àëóó, âàííàãà ò¿ø¿¿.

24- Çààðà æîëóíà êåáåç êîþó, [Øàôèèäå áóçàò]

25- Ñîî òåðèãå äàðû, êðåì, àð êàíäàé ñ¿ðò¿ëº òóð÷ó íåðñåëåð îðîçîíó áóçáàéò.

26- Æàðàãà èìñàê óáàãûíàí ìóðäà êîþëãàí ñóþê äàðû èìñàê óáàãûíàí êèéèí òåðèãå ñè¢èï êåòñå îðîçîíó áóçáàéò.

27- Æàðàäàí ÷ûêêàí êàí, èðè¢ æàíà óøóë ñûÿêòóóëàðäûí êàéðà äåíåãå êèð¿¿ñ¿.

28- Ààðû ÷àêñà.

29- Ýðèíäåãè íûìäû æóòóó.

30- Âàííàäà ïàéäà áîëãîí ñóó áóóñóí äåì àëóó.

31- Êîëãî èéíå êèðèï, ñûíãàí áºë¿ã¿ è÷èíäå êàëñà îðîçî áóçóëáàéò.

32- Êóëàêêà êåáåç îðîëãîí ÷ûáûêòû òûãóó. [Øàôèèäå áóçàò]

33- Êàíàãàí æåðãå êàíäûí òîêòîîñó ¿÷¿í êàí òàøûí ñ¿ðò¿¿.

34- Îîçãî êåëãåí òàìàêòû, êàêûðûêòû, êóñóíäóíó æàíà áàøòàí ìóðóíãà êåëãåí àêêàí íåðñåíè æóòóó.

35- Áåëäè ¿ø¿ò¿¿ îîðóñóíàí óëàì ñóþêòóê êåëñå áóçáàéò.

36- ¯é¿í ÷ûìûí-÷èðêåéëåðãå êàðøû äàðû êîéãîí àäàì êààëàï-êààëàáàé äàðûíû æûòòàñà îðîçîñó áóçóëãàí áîëáîéò, ñåáåáè, ñàêòàíóó êûéûí.

37- Êóëàêêà ñàìûíäóó ñóóíóí êèð¿¿ñ¿.

38- Îîçãî ñóó àëûï ÷àéêîî æå îîçäó æóóãàíäàí êèéèí îîçäî êàëãàí íûìäû ò¿ê¿ð¿ê ìåíåí æóòóó.

39- Àÿëûí ºïêºí àäàìäûí îðîçîñó ìåçè êåëñå äàãû áóçóëáàéò. ªïêºíäº êóìàðëàíûï æóíóï áîëñî áóçóëàò. [Æóíóï áîëóó ûêòûìàëû áîëñî àÿëûí ºá¿¿ ìàêðóõ áîëîò. Îðîçîíó áóçà òóðãàíäàé êºï ºïñº õàðàì æàñàãàí áîëîò. Àíòêåíè, îðîçîíó ý÷ áèð ñåáåïñèç áóçóó õàðàì. Áèðîê, ººï æóíóï

áîëñî êàçàñûí îðóíäîî êåðåê, êàôàðàò êåðåê ýìåñ.]

40- Àêóïóíêòóðà êîëäîíóó îðîçîíó áóçáàéò. Àêóïóíêòóðàíûí áèð ãàíà èéíåñè êèð¿¿äº, äåíåíèí è÷èíå áèð íåðñå êóþëáàéò.

41- Æàðûëãàí ýðèíãå æå êîëäîãó æàðàãà êðåì, èîä, îäåêîëîí æå êèñëîðîä ñóó ñ¿ðò¿¿. [À÷ûê æàðàãà ñ¿ðò¿ëãºí ìàçüäûí è÷êåðèãå ñè¢ãåíäèãè æàêøû áèëèíìåéèí÷å îðîçîíó áóçáàé òóðãàíäûãû Ñåàäåò-è Ýáåäèééå êèòåáèíäå áèëäèðèë¿¿äº. Æàêøû áèë¿¿ áîëæîëäîî ìåíåí áîëáîéò. Àíûê áèë¿¿ êåðåê. Àíûê áèëèíìåéèí÷å áóçàò äåï àéòûëáàéò.]

42- Èéíåë¿¿ ýïèëÿöèÿ êûëäûðóó îðîçîíó áóçáàéò. È÷êåðèãå äàðû ñûÿêòóó áèð íåðñå êèðìåéèí÷å äåíåãå èéíå ñàéóó îðîçîíó áóçáàéò.

43- Êàø, ìóðóò àëóó, àâðàò òåãåðåãèí óñòàðà ìåíåí òàçàëîî æàíà ýïèëÿöèÿ îðîçîíó áóçáàéò.

44- Îðîçîëóó àäàìäûí îîçóíà êºç æàøû æå òåð êèðñå, áèð ýêè òàì÷ûäàé àç áîëñî îðîçîíó áóçáàéò. Àíòêåíè, ìûíäàí ñàêòàíóó êûéûí. Êºï áîëóï, òóçóí îîçóíóí àð æåðèíäå ñåçñå æàíà æóòñà îðîçî áóçóëàò. Æóòïàé ò¿ê¿ð¿ï ñàëñà áóçóëáàéò.

45- Êóðãàê ìàíæàíû àëäû æàíà àðêà òàðàïêà êèðãèç¿¿ îðîçîíó áóçáàéò. [Øàôèèäå áóçàò.]

УНУТУП ЖЕП ИЧЇЇ:

Суроо: Сахурга турдум, тамактан кийин оро-зо кармоого ниет кылып жаттым. Эртеў менен турганда орозо экенимди унутуп кечке чейин жеп-ичтим. Ооз ачаарда эсиме келди. Кармаган орозом са-хих болдубу?

ЖООПОоба, сахих болду. Анткени,

унутуп калып жеп-ичїї орозону бузбайт.

ЧАЧТЫ БОЁТУУ

Суроо: Чачты боётуу, кол-тукту кыруу же салкын-доо їчїн душка тушїї оро-зону бузабы?

ЖООПЭч бири бузбайт.

ЭСТЕН ТАНУУ ЖАНА ОРОЗО

Суроо: Кандайдыр бир се-беп менен эстен танган адамдын орозосу бузула-бы?

ЖООПЭстен тануу уктоо сыяктуу. Узак

же кыска убакытка эстен тануу орозону бузбайт.

КЄЛГЄ ТЇШЇЇ.

Суроо: Кєлгє тїшїї орозо-ну бузабы?

ЖООПКєлгє тїшїп дароо чыгуу оро-

зону бузбайт. Кєлдїн ичинде ту-руп, сїзсє дененин ичине суу ки-рет жана орозо бузулат.

ОРОЗОНУ БУЗГАН НЕРСЕЛЕР:

Илмихал китептеринде орозо-ну буза турган жана кафарат талап кыла турчу жагдайлар тууралуу жалпы эреже билдирилген. Азык же болбосо дары иретинде пайда-луу бир нерсени жеп-ичїї, лаззат бере турчу нерсени ооздон єткєрїї жана жима (аялы менен кошулуу) орозону бузат. Орозону буза турчу бул нерселер билип туруп жасалса казасы дагы, кафараты дагы орун-далыш керек болот.

Орозону бузуп казасын жана кафаратын талап кылчу

жагдайлардын бир нечеси мына булар:

1- Îðîçî ýêåíäèãèí áèëèï òóðóï æåï-è÷¿¿.

2- Êàí àëäûðóó, ãûéáàò êûëóó ñûÿêòóó îðîçîíó áóçáàé òóðãàíäûãû ìààëûì íåðñåëåðäåí êèéèí îðîçîì áóçóëäó äåï áèëèï òóðóï æåï-è÷¿¿.

3- Òàìàêêà êèðãåí æàìãûðäû, êàðäû ºç êààëîîñó ìåíåí æóòóó. ªç êààëîîñóñóç òàìàêêà êèðèï êåòå òóðãàí áîëñî áèð ãàíà êàçàñûí îðóíäàøû êåðåê áîëîò.

4- Òàìåêè òàðòóó.

Рамазан орозосун бузуп, бир гана казасын кылууну талап

кылган нерселер булар:1- Æà¢ûëûøòûê ìåíåí áóçóó, ìèñàëû, äààðàò àëãàíäà òàìàêêà ñóó êà÷ñà.

2- Òàìàãûíà êàð æå æàìãûð ñóóñó êèðñå.

3- Ìóðóíãà ñóþê äàðû êóéñà.

4- Àñòìàíûí ñïðåéèí êîëäîíóó.

5- Êûéíàï áóçäóðóëñà.

6- Ìóðóíãà àäåêîëîí òàðòñà. [Æûòòàñà áóçáàéò]

7- Ìóêèì êåçäå îðîçî êàðìàï, ñàïàðãà ÷ûêêàí êåçäå æåï-è÷ñå.

8- Áàøêà àäàì òàðòêàí òàìåêèíèí ò¿ò¿í¿í ºç¿ êààëàï æûòòàñà.

9- Êóëàêòûí è÷èíå äàðû òàì÷ûëàòóó, êóëàêòû äàðû ñóó ìåíåí æóó.

10- Òåðèäåãè à÷ûê æàðàãà ñ¿ðò¿ëãºí ñóþê äàðû è÷êå êèðñå.

11- Äåíåãå èéíå ìåíåí äàðû êóéñà.

12- Êààëàï, êûéíàï îîç òîëòóðà êóñóó.

13- Òèøè êàíàãàí àäàì îîçóíäàãû êàíäû æóòñà æå ò¿ê¿ð¿ê ºë÷ºì¿ ìåíåí áàðàáàð áîëãîí àðàëàø êàíäû æóòñà.

14- Èìñàê óáàêòûñûíûí á¿òêºíä¿ã¿í áèëáåñòåí æåï-è÷ñå.

15- Ê¿í áàòòû äåï îéëîï îðîçîñóí áóçñà.

16- Òèøòåðèíèí àðàñûíäà êàëãàí íîêîò ìåíåí òå¢ íåðñåíè æóòñà.

17- Ìóðóíãà òàðòûëãàí ñóóíóí îîçäîí ÷ûãóóñó.

18- Äààðàò àëûï æàòêàíäà òàìàêêà ñóó æ¿ã¿ð¿ï êåòñå.

19- Êàãàç, òàø, ïàõòà, ÷ºï, áûøïàãàí ê¿ð¿÷ ñûÿêòóó äàðû æàíà àçûê áîëáîãîí íåðñåíè æóòñà.

20- Àðòêû òåøèêòåí æå àÿëäàðäûí àëäû æàãûíàí ñâå÷à êîëäîíóóëàðû.

21- Îðîçîëóó ýêåíäèãèí óíóòóï òàìàê æåï àëñà, îðîçî áóçóëäó äåï îéëîï êèéèí áèëèï òóðóï òàìàêòàíóóíó óëàíòóó.

22- Èìñàê óáàêòûñûíàí êèéèí íèåò êûëãàí àäàìäûí ê¿í è÷èíäå îðîçîñóí àòàéûí áóçóóñó.

23- Äå¢èçãå êèðãåíäå æå ãóñóë àëûï æàòêàíäà àðòêû òåøèêòåí ñóó êèðñå. [Õàíáàëèäå áóçáàéò.]

24- Òèëäèí àëäûíà êîþëãàí äàðûíû ýìñå.

25- Àðòêû òåøèêêå êîþëãàí ïàõòà æå áàøêà íåðñå òîëóãó ìåíåí è÷èíå êèðñå.

26- Ãåìîððîé ýò÷åëåðè òàõàðàòòàíûï òàçàëàíãàíäàí êèéèí íûì áîéäîí è÷êå êèðñå.

27- Ìàñòóðáàöèÿ êûëóó.

28- Äåíåãå êèðãåí óëüòðà æå ýíäîñêîïèÿëûê àïïàðàòûíäà äàðû, ìàçü áàð áîëñî.

29- Êëèçìà êûëäûðóó. [Ìàëèêèäå áóçáàéò].

30- Àòàéûí ñóóíóí áóóñóí ìóðóíãà òàðòóó.

31- Íûì ìàíæàíû àëäû æå àðêà òåøèêêå êèðãèç¿¿, [Õàíáàëèäå áóçáàéò.]

32- Ìóðóíäàí ìóðóí êºíäºé¿íº êåòêåí êàíäû æóòóó.

33- À÷òûêêà æå ñóóñóçäóêêà ÷ûäàé àëáàé æåï-è÷¿¿.

34- Ýñèíåí òàíãàí àäàìäû îéãîòóó ¿÷¿í æàíà óêòàï æàòêàí àäàìäûí îîçóíà ñóó àãûçóó.

35- Ñàïàðäà æ¿ðãºí àäàì àòàéûëàï îðîçîñóí áóçñà êàôàðàò êåðåê ýìåñ, áèð ãàíà êàçàñûí ºòººñ¿ êåðåê. Ñåáåáè, ñàïàðäà îðîçî êàðìîî ôàðç ýìåñ.

36- Àòàéûëàï îðîçîñóí áóçãàí àäàì êèéèí îðîçî êàðìîîíó ìóáàõ êûëà òóðãàí áèð àáàë áàøûíà êåëå òóðãàí áîëñî, ìèñàëû, àÿëäûí õàéçû áàøòàëñà æå îðîçî êàðìàé àëáàé òóðãàí÷àëûê îîðóï êàëñà áèð ãàíà êàçàñû êåðåê áîëîò. Áèðîê, îðîçîñóí áóçóï ñàïàðãà ÷ûêñà êàôàðàò êåðåê áîëîò. Ñåáåáè, ñàïàðãà ÷ûãóó ñàìàâèé ¿ç¿ð (ñåáåï) áîëóï ñàíàëáàéò.

37- Îðîçî êàðìàï æàòêàí àäàìäûí îîçóíà êèðãåí êºç æàø æå òåð êºï áîëóï, òóçäóóëóãó îîçäóí áàðäûê æàãûíäà ñåçèëñå æàíà æóòñà îðîçîñó áóçóëàò. Æóòïàñòàí ò¿ê¿ðº òóðãàí áîëñî áóçóëáàéò.


1414 САНДАН САНГА

Арга жоктон муўкурап, їй алсам деп кєп акчаны кєргєндє азгырылганын сезип ту-рат. Жашоосун єз кєзї менен кєрїп келбе-диби. Буга караганда ошол цыган аял экєє-нї ишенип жєнєткєнїнєн улам кєп нерсе-ни билээрин баамдады. Ажар менен Гузел-дин ак дил экендерин, алдабашын билип анан байланышкан го. Деги кыйын цыган экен. Россиясында жатып алып Ажардын башы жетпегенге жетиптир. Демек, ал аял тажрыйбалуу, кимдин ким экенин сезген.

Гїлсара наркозаты адамга кандай таа-сир бергенине кызыкпайт. Ал їчїн нар-козаты оўбогондой кєп акча гана болучу. Єзїнє акчасын алып келгендерди алда-бай, єз убагында бирине акчасын, бирине бирдеме аралашпаган героиндин тазасын берсе болду. Экєєнї бири бирине жолук-турбай єзїнє дагы кєўїлдєгїдєй акча чы-гарып алат.

Калганы эмне болсо ошо болсун. Сатып алгандардын єзїлєрїнїн иши. Сатышабы, сайынышабы, бири-бирин алдап атыша-бы ага баары бир. Єзїнє байланыш жак-шы болуп, єзї алдабай, башкаларды ал-дабай ак иштешсе болгону. Бар балээнин баары алдагандан, напсини тыйбагандан чыгаарын билет. Акчасы кєбєйгєн сайын мээрим менен сылап алат. Жакшы кєрїп сылабай анан. Бул акчалар анын кубаты. Кєўїлї тынч, курсагы ток, кыйналбай жа-шаганы. Ушул акчага жеткиче Памирдин суугуна тоўгонучу. Азырынча издерине тїшкєн эч ким жок. Тїшпєй эле коюш-сун. Бирин-бири жакшы билгендер бай-ланышып, ниеттери актыгынан, ооздору бектигинен, сагызгандай сактыгынан кєз-гє илинише элек. Дагы эмне керек ушуга шїгїр. Єзїнїн кїндїзї корсулдап, тїндє-сї эркелетип койнунда жаткан кїйєєсї, боор этинен жаралган, тукумун улар ба-ласы болбосо акчаны жакшы кєрбєгєндє башка эмне алаксыры бар. Аны кубанткан акчасы, дїйнєсї, кымбат кийими, бардар

жашоосун ушул акчалар алып келип жат-пайбы. Бир туугандарын болсо аябай таа-рынды. Акча бербей атасыў дешип алыс-тап бара жатышат. Аларга бере эле берсе, же ошону баалашсачы.

Бирок Гїлсара наркозатын сайынган-дар укмуштай кумарга батып, рахат алаа-рына кызыкпайт. Ага акча болсо болгону. Героиндин кичине эле єлчємїн тамырдын ичине берїї менен аны колдонгон киши андан кутулуп чыга албаган. Ырахатка батып, улам ошол ырахатын эстеп, кайра эўсей берїїсїн билчї эмес. Бир эле жолу ырахатына баткан жан ошол эўсєє їчїн бардык акчасын сарптап, акчасы жетпей баратса акча табуу їчїн уурулукка, кыл-

мышка барат. Їй-бїлєсїн унутуп бардык байланышты їзїп жоопкерчиликти унутат. Ой-пикиринин баары, талпынганы нарко-затынан алган рахат гана болуп келечексиз болот. Бекеринен кара єлїм дешпейт. Би-рєєлєргє байлык, бирєєлєргє ажал алып келет. Бул балээнин кїчї єзї казган орго, єзї чыга албастан тереўдеп тїшє берип аягында ажалын табат. Гїлсара мынчалык тереўге кетээрин ойлобойт эле. Ага акча эле болуп колго тїшпєсє болду. Ажардын болсо наркозатынын кандай таасири бо-лоорунан дегеле тїшїнїгї жок. Ал кургур їй салып балдарым менен бапырап жаша-сам деген їмїтї менен мукурайт.

Радмила жєнїндє кеп башка. Ар бир

улуттун єзїнє тиешелїї єзгєчєлїгї болот. Цыгандардагы кан аркылуу берилїїчї ал-дын ала туюу жєндємї Радмилада укмуш-тай кїчтїї эле. Жеткен психолог болчу. Ал Ажар менен Гузелди бекеринен тандаган эмес. Экєєнїн ак дил экендерин, єзїн ал-дап кетишпесин. Ушулар аркылуу нарко-затын табаарын тєлгєсїнїн тєп келиши менен сезген. Ажардын ємїрї кандай аяк-таары тїшїп бирок ага айткан эмес.

– Ажар курбум, мен сенин акыбалыўды тїшїнїп жатамын. Айлаў кетип мукурап турасыў. Адам маўдайга жазганын кєрєт. Ушул акыбалыўды кєрбєскє чараў жок. Мен сага наркозатын таап беремин. Алар деле нак акчаны сурашат. Сенин Гузелиў, цыганыў ишеничтїїлєрдєнбї? Акча бе-римиш болуп туруп, кайра акча єндїрїп алыш їчїн карматкандар болот. Ошо цы-ганыўдан чочуп турамын. Акча табуу їчїн адам бардык нерсеге барат. Наркодїйнєсї-нє аралашуу эмне деген балээ экенине ба-шыўар кєп деле жете бербей, кєп акчаны кєргєндє азгырылып, цыгандын тєлгєсїнє ишенип келе берипсиўер. Цыганыўар єзї-ўєрдї карматпаса гана болгону. Ажар чо-чуй тїштї. Мындай дагы балээси бар беле. Гузел экєє бул жагын ойлошкон эмес. Ал ийнин куушурду.

– Чынын айтсам эмне кылышымды де-ле билбей кал-дым. Сен кєп нерсени ай-тып кєзїмдї ачтыў. Кайра баш тарткым келет. Антейин десем бирєєнїн їйїндє кїнкор болуп жашап жатканымы эстеп санааркайм.

– Ошо цыганыў эле ишеничтїї болуп, кєзгє урунбай алып кетїїнїн жолу жак-шы болсо болду. Мен аябай тазасын, єтїм-дїїсїн таап беремин.

– Аралаштырып дагы коюшабы? – Ошентишет. Сен дегеле эч нерсе бил-

бейсиў. Салмак кошулса акчасы кєбєйсїн деп эмнелерди кошушпайт.

– Анан дагы?

- Да-а, Бишкек єзгєрїптїр, - деди, жол жээктей имараттарга кєз жїгїрткєн Дїй-шєнбек.

- Аз да болсо жылыштар бар.- А, жалпы эле Кыргызстандын экономи-

калык абалы кандай? Кризистен чыга алгы-дайсыўарбы?

- Эми єкмєттїн сєзїнє ишенсек єлє со-нун. Бирок, минтип элдин жашоосун кара-саў андай эмес. Эў башкысы Аскар Акаев айтмакчы тынчтыкта жашап жатабыз. Ий-гилигибиз эле ушул болду окшойт.

- Ооба, ошого да тобо дейли.Экєє жолду катар саясаттан саймедиреп

келишти. А, їйдє аларды Нурзат, Айжамал, Эрмектер кїтїп жатышкан эле. Айрыкча Эрмек улам-улам жол карап тынчы кетет. Мына, келип да калышты. Машина токтоору менен эле Эрмек чуркап чыкты. Дїйшєнбек экєє кучакташып учурашты. Їйгє кирген-ден кийин Дїйшєнбек белектерин тапшы-рып жатты.

- Ой, эмне мынча кєп кийим алып кел-генсиў? – деп сурап койду Арген Акимович.

- Кєп эмес, эки-їч сыйрадан эле. Жайыма койсо бир дїкєндї бїт кєчїрїп келмекмин.

- А сен, Аргенге кєўїл бурбай эле кой. Єзї сатып бербейт, же бизге уруксат бербейт, - Нурзат чечекейи чеч боло ага алып келген кийимдерин жыйнап баштады.

- Ай, Нурзат, ошого акчабыз жетип жата-бы?! – Арген Акимовичтин кучунашы кар-май тїштї.

- Болду, болду тамаша кылам, - кїйєє-сїнїн ачуусу келгенин дароо сезген Нурзат жайкаганга єттї да, - жїргїлє, дасторконго карайлы, - деди.

Ушул їйгє келгени Дїйшєнбектин маа-найы дайым жайдары. Мурда келген сайын белек-бечкек менен келип жатып, баарын кєндїрїп салган. Алтургай кээде азык-тї-лїгїнєн бери алып берчї. Анан кантсин, анын бул дїйнєдє башка карманаары кал-баса. Эми минтип їч жылдан берки сагы-нычы жазылып отурат. Дїйшєнбек менен эки саатча сїйлєшїп, Эрмек, Айжамалдар жанынан чыкпайт. Арген Акимович болсо улам сыртка кирип-чыгып, адегенде тамеки-син тїтєтїїдє. “Эмне жаўылык менен келди экен? Кичине чекесин чыгарып айтып койсо боло” деп, єзїнчє эле бушайман. Анан кайра “Эмне эле шашып калгансыў. Їч жыл жєн

эле жїргєн эки-їч саатча чыдай албайсыў-бы” деп, кайра єзїн жемелейт. Акыры їйдєн чыкты, Дїйшєнбек. Колуна бир баштык кє-тєрїп алган. Экєє їйдїн маўдайындагы вре-мянкага киришти. Столдун їстїн ичимдикке жайнаткан Дїйшєнбек целлофан баштык-чага салынган сїрєттєрдї алып чыкты да:

- Адегенде бирден куюп жибер, анан сїй-лєшєбїз, - деди.

- Жан дилим менен. Ансыз сени кїтїп отуруп чыдамым тїгєндї, - Арген Акимо-вич эки стаканга баса арак куйду. Суусун-дуктары пиво. Бир эмес, эки жолу удаа ичип жибергенден кийин гана Дїйшєнбек сїрєт-тєрдї алып чыгып, бир четинен кєрсєтє айта баштады:

- Мына бул баланы кєрдїўбї. Єўї кыр-гызга окшош. Ошол себептен буга ары-бери єткєндє акча таштап єтчїмїн. Анын їстїнє курагы да Нурбек менен жашташ. Байкуш-тун эки буту теў тизеси ылдый жок. Ал аз келгенсип, тили да кесилген. Сїйлєй албайт. Кат сабаты да жоюлбаптыр. Ошол себептен

ал баланын атын да биле албадым. Бирок, кыргыз экенин, Нурбекти кєргєндїгїн даа-на билем.

- Кантип?- Мен кыргызча сїйлєсєм, кадимкидей

тїшїнєт. Башын ийкеп, же чайкап жооп бе-рет. Анан ага Нурбектин сїрєтїн кєрсєтсєм, кєзїнє жаш келе тїштї. Башын ийкеп, билем дегендей ишарат кылды. Каякта десем, “ї-ї” деп їн чыгарып, кол жаўсап кєрсєттї. Де-мек, билет экен деп ойлодум. Ошол эле кїнї аны аўдыдым. Кеч кирип, эл аягы суюлуп калганда ал баланы бир маршруттук такси-ге эки лєкїйгєн жигит салып кетти. Арты-нан аўдып барууга шартым болбоду. Жєє элем. Эртеси кыргыз таксист балдар бар да. Ошолорго кайрылдым. Иштин чоо-жайын айтып берсем, байкуш жигиттер баары бир кыргыз да, майын эле куюп берсеўиз бол-ду дейт. Алтургай дагы эки жигитти кошуп алыптыр. Кебетелерине караганда спортчу-лар. Кечинде баягы маршрутканын артынан ээрчип жєнєдїк. Кєрсє, жанагы чолок бала

жалгыз эмес экен. Жолду катар улап бир эл кєп єтчї жерлерге токтоп, ошого окшогон мунжуларды чогултуп барышпадыбы. Ара-сында жаш-карысы болуп, он бештей ма-йыптарды салып кетишти. Шаардын чети-не чыктык. Ал жакта бизче айтканда єзїнчє эле кашар бар экен. Ферма деп койсок бо-лот го. Уй саашат окшойт. Уйлардын мєє-рєгєнї угулат. А жанында чакан салынган сарай турат. Алиги маршруткадагы майып-тарды тїз эле ошол сарайга алып барып тї-шїрїп салышты. Сарайдын ичине ал кїнї кире албадык. Келип-кеткен кишилер кєп болуп жатты. Арасында маска тагынып, ак халат кийгендер да жїрєт. Мындай жерге курал керек экенин ошондо тїшїнїп, кай-ра артка кайттык. Эртеси мен эки тапанча сатып алдым. Бирєєбїздїкї болсо кадимки эле газ баллон. Трассанын жээгине маши-наны жашырып, айдоочу баланы калтырып койдук да їчєєбїз тигилер келе электе эле сарайга кирдик. Айтсам, ишенбейсиў. Са-райдын эки тарабында кирдеген тєшєктєр жатат. Кеминде отуз киши батчудай. Эч ким жокто їчєєбїз сарайдын ичин бїт тинтип чыктык. Кире бериште мїшєккє салынган бєтєлкєлєр. Кыязы, єткєрєлї деп чогултуп жатышса керек. Башка кєзгє урунаар эч нер-се жок. Тээ тєр жагына кєшєгє тартылып, бир керебет бар экен. Биз ошол жакты ка-раштырып жатканда эшик ачылып, майып-тар кире башташты. Биз дароо жашындык. Мен керебеттин алдына кирип кеттим. Бир жигит эшиктин ордуна тартылган кєшєгє-нї оронуп, бир четине туруп калды. Берки жигит болсо їйїлгєн кир жууркандарды жамынып жатып калууга їлгїрдї. Тиги-лерди билбейм, мен баарын кєрїп жаттым. Кары-жаш, аял-эркек дебей бїт эле майып экен. Биринин колу, экинчисинин буту жок болсо, кээлериники ийри бїтїп калгансып кыйшык. Кєзї сокурлар да жїрєт. Айтор, соо адам жок. Ана, дени соолору да кєрїн-дї. Баягы баарын чогултчу эки жигит. Алар кыдырата тизилип отурган майыптардын бїт тыйын-тыпырын чогултуп жатышты. Бир колу чолок, оозунда ырымга бир тиши жок орус чал байпагына акча ката койгон экен. Ур-токмокко салып жатышып, аны да тартып алышты. Баарынын тыйын-тыпы-рын кагып алышкан соў алиги эки жигит кєздєн кайым болушту.

НАРКОТАШЫГЫЧТАР

(Сандан санга)

БУРУЛКАН БАКЕЕВА

Íàðêî ñîîäàãà àðàëàøóóíóí ýêè ãàíà æîëó áàð. ªë¿ì æàíà

ò¿ðìº. ¯÷¿í÷¿ æîëó æîê. Íàðêîçàòûí êîëäîíãîí äàãû, ñàòêàí äàãû ºç¿

àòàéûëàï æàð êûðûíäà òóðóï àëûï àæàëûíà áîé òàøòàãàí ìåíåí

áàðàáàð.

(Сандан санга)

ТААЛАЙ БАКЫТАЕВ

(Курч окуялуу чыгарма)

(Бейєкмєт уюмдардын маалыматы боюнча 1997- жылдан бери 400 бала жоголгон)

Жоголгон балдар


1515СКАНВОРД


16 КААДА САЛТ

УРМАТТУУ ОКУРМАН!"АЙБАТ" гезитине

жазылуу башталды!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын- 3 айга – 148 сом 50 тыйын- 6 айга – 297 сом 00 тыйынЖазылуу республиканын, бардык

почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546

Тємєндєгї сїрєттєн 7 айырма тапкыла

Кыз куумай

Кыргыз калкыбыздын каада салтарынын бири бул кыргыз оюндары болуп саналат. Ата-бабаыз аздектеп келген кыргыз оюндарынын бири болуп саналган “Кыз куумай” болуп эсептелинет. Мына бїгїн силерге ушул биздин тарыхыбызда єз орду бар оюндун тарыхы жана ойноо шарттары жєнїндє баяндамакчыбыз.

ОЮН ТУУРАЛУУКыз куумай оюну кыргыз элинин эў ба-

йыркы кызыктуу оюндарынын бири. Кыргыз эли бул оюнду кєбїнчє кїйєє кызга кїйєєлєп жїргєндє, аш-тойдо, майрамдарда ойноп, ка-лыў элге тамаша курушкан. Кыз тандаган атын минип, андан артканы гана жигитке тийген. Жигит кызга жетсе артылып бетинен єпкєн, жетпей калса кыз атынын башын буруп кам-чы менен жигитти кайра кубалап сабаган. Кыз куумай азыр да элдик тойлордо, майрамдар-да кеўири ойнолууда.

КЫЗ ЄБЇЇ"Манас" эпосунда

Кыз куумайдын байыркы оюндардан экен-диги «Манас» эпосунда да жолугат. Сейтек ата конушу Таласка кєчїп келе жатканда жолдо эригип, кєўїл ачып, кыраандар бары баш бо-лушуп кыз куумай оюнун ойногондугу мын-дайча баяндалат: Боз бала, жигит аралаш,

Кыз-келин менен жарышып,Кызык єзєн бойлошуп,Кызыгышып кыраандарКыз куушмай ойношуп,Талыкпай кєчїп, бээ байлапТаласты кєздєй бет алып,Эл чуркурап, чуу болупЭр кубанып, дуу болуп,Киндик кесип, кир жууганЖерине кєчїп келе атат.

з куумай жєнїндє эл оозунда да тємєндєгї-дєй саптар айтылат: Кыз, жигити кыргыздын,

Кылымдап ойнойт кыз куумай!Кыз куумай оюнун карасаў,Кызыгына эл батып,Кыйкырып дуулап тик турмай!Кыз куумай оюну кыргыздын,Эзелтен калган салты экен!Эўкейип жандап жарышып,Кызга жетсе жигити,Буралтып туруп кыз єбїш,Байыртан кыргыз наркы экен!

Ал эми кыргыздын белгилїї акыны Жа-лил Садыковдун: Оюндун бири кыз куумай,

Кїлїктєр кєктє сызчудай.Тизгинди чоюп жєнєсє,Жигити – шумкар, кыз - куудай!

Оюн деп чиркин ушуну айт,Кєргєндє кимдер кызыбайт.Жигити жетип кызды єпсє,Кєзїўє сїйкїм учурайт,- деген ыры бул оюн жєнїндє не бир кєр-

кєм элес берип турат.

ШАРТТАРЫ ЖАНА ЭРЕЖЕЛЕРИОюн 1-2 чакырымдай тїз жерде, ат майдан-

да (ипподром) ойнолот. Оюнга калыс дайын-далат. Калыста ышкырык болушу керек. Кыз куумайга 15-17 же андан жогорку жаштагы курбалдаш кыз-жигит улуттук кийимчен ка-тышат. Оюнга минилчї аттар алдын ала суу-тулуп, їртїктєлєт. Ат чабууну аштоочу жер, мара белгиленет. Кыздын минген аты жигит-тин минген атына караганда кїлїгїрєєк бо-лот. Тагыраак айтканда атты кыз єзї тандайт.

Калыс кыз-жигитти аттарына мингизип, ат чабууну баштоочу жерге алып келет. Кыз жи-гиттен 20-25 метрдей алдыда турат. Калыс баш-тоого ышкырык менен белги берет. Кыз качат. Жигит кызды кууп жєнєйт. Жигит кызга жетсе аны жандай чаап, кыздын бетинен аяр сїйїп коёт. Эгер марага чейин кыз жигитке жеткир-бесе, кыз кайрылып туруп жигитти камчы ме-нен сабайт. Бирок єтє чабууга болбойт. Оюн-да жеўгендерге белгиленген байге ыйгарылат.

Оюнчулардын саны 2—20 киши.Оюн 1000 метрге чейин келген талаада

єткєрїлєт

ОЮНГА ДАЯРДАНУУОюнчулар аттарына минишип бир кыз, бир

жигит болушуп турушкандан кийин, оюндун шарты жєнїндє сїйлєшїп алышат.

ОЮНДУН БАЯНЫКыздар жана жигиттер кезектери келген-

де бирден оюн башталуучу жерге чыгышкан-дан кийин, качып бара жаткан кызды, жигит белгиленген аралыктын ичинде кууп жетип баш кийимин алып кыздын аркасына тийги-зїї менен єзїнїн жеўишин билдирет. Кызды кууп жете албаса жигит, оюндан ары чыгып калат. Ошентип андан кийин уткан кыздар жана жигиттер оюнду, оюндун жеўїїчїсїн аныктагыча ойношот.

Оюнга методикалык кєрсєтмє. Оюнчулар-дын каалоосу боюнча, їчїнчї киши — жеўеси киргизилиши мїмкїн, анын ролу: кызды жи-гиттен сактап, ага жеткирбей чаап келїї їчїн кызга кємєк кєрсєтїї болуп саналат.Оюнчулар, оюнга улуттук кийимдерди кийишип чыгууга зарыл.

Оюндун педагогикалык мааниси. Оюн-да шамдагайлык тарбияланат, теў салмакты сактоого, чечкиндїїлїккє, ат чабуунун ык-маларын їйрєтєт.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

Documents

Айбат - коомдук-саясий гезити №85