„Razum čovjeku služi da pokaže šta je korisno a šta štetno, pravedno i nepravedno...jer naoružana nepravda je nešto najstrašnije.“

Aristotel „Politika“

„Rat je tegoban i gorak, a mir je sigurnost i sreća.“

„Najveća je pogreška zaratiti protiv onoga ko traži mir. „

Hasan Kafi Pruščak „Temelji mudrosti o uređenju svijeta“

POJAM I STRUKTURA DRUŠTVENIH KONFLIKATA

1. POJAM KONFLIKTA

Konflikt kao kategorija ima svoje filozofijsko, naučno i vjersko značenje. Konflikt (conflictare –udarati što od što; boriti se) sukob, spor, rasprava koja prijeti da će se još više zaplesti, borba, rat, oružani sudar.

Ako bismo koristili jednu riječ, najprikladnija je sukob.

Opšta formula konflikta:

Interes1 --------- Cilj1 --------volja 1 --------moć 1 KONFLIKTI

Interes2--------cilj2-------volja2---------moć 2

Uzroci konflikata: nadmetanje, takmičenje, balansiranje, konfrontacija, mjerenje odnosa snaga, borba , saradnja i suprotstavljanje, radi postizanja određenih ciljeva.

2. STRUKTURA KONFLIKTA

Čine je:

a)učesnici u konfliktu

b)ciljevi učesnika u konfliktu

c)sredstva i načini konflikata

d)potencijali;

e)prostor konflikta

f)nivo konflikta

g)daljina trajanja konflikta

h)ishod konflikta

i)posljedica konflikta

3. VRSTE KONFLIKATA

Kriterijumi razvrstavanja konflikata:

- Sfera društvenog djelovanja- Sfera društvenog života- Oblast interesa i ciljeva- Ravni društvenih koflikata- Društveni karakter konflikata- Sredstva konflikata- Posljedice konflikata.

Podjela konflikata na:

- Društveno prihvatljive konflikte- Društveno neprihvatljive konflikte.

Društveno prihvatljivi su društveno opravdani, neophodni i produktivni, ako im je krajnji cilj društvena konkurencija i prestiž koji znači društveni napredak.Takmičenje u sportu, ekonomska nadmetanja, politička borba za vlast kroz izbore i slično.

- Nenasilni konflikti- Nasilni konflikti

- Konflikte u kojima se ne koriste oružana sredstva- Oružane konflkte

- Oružane konflikte niskoga intenziteta- Oružane konflikte visokoga intenziteta.

4. DIMENZIJE KONFLIKTA

Svi konflikti su multidimenzionalni.

Dimenzije konflikta su:

- Sukobljeni potencijali- Vrsta, širina (rasprostranjenost), intenzitet, dužina trajanja konflikta, sredstva kojim se konflikt

vodi, društvena opravdanost, posljedice.- Saučesnici, pomagači, posrednici.

MOĆ I SILA (DRUŠTVENA MOĆ I DRUŠTVENA SILA)

1.POJAM MOĆI I SILE

U najširem smislu moć predstavlja potencijal, postojanje mogućnosti za proizvođenje nekih promjena: u prirodi ili društvu.

Moć, snaga predstavlja potencijal, postojanje mogućnosti kapaciteta, resursa za proizvođenje nekih promjena u prirodi i društvu. Moć može biti: prirodna i društvena.

Najprostija stratifikacija društvene moći je njena podjela na individualnu i kolektivnu.

Pod silom se podrazumijeva spoosbnost proizovnje određenih promjena u prirodi i društvu. Moć se smatra širim pojmom od pojma sila.

Sila je djelatna moć, organizovani segment moći koji djeluje, ispoljava se, manifestuje, ona je sredstvo i izraz moći.

Pojašnjenje: Rijeka pod uticajem gravitacije teče ka svome utoku, predstavlja segment prirodne moći. Ali ako se na njenom toku izgradi hidrocentrala, električna energija koju proizvede i provede do potrošača, tada će se moći proizvesti mnogo brže i više materijalnih dobara i zamijeniti određena količina sile ljudskih mišića.

2.DRUŠTVENA MOĆ I DRUŠTVENA SILA

Društvenu moć predstavljaju ukupni potenicjali jednog društva, odnosno jedne države: ljudski faktor, kultura, teritorij, prirodni resursi, proizvedena dobra, sposobnost. U sklad sa tim društvenu silu čini sposobnost određenog društva-države da se na temelju svoje moći, svojih potencijala organizuje i proizvodi materijalna dobra, mijenja društvene odnose unutar sebe same i u međudruštvenim odnosima.

Društvena moć je mjera potencijala jednog društva, a društvena sila mjera sposobnosti organizovanja i iskazivanja te moći društva kroz proizvodnju, ekonomiju u cjelini, kroz filozofiju i kulturu, i sposobnost i organizaciju za odbranu, pa i ostvarivanje ciljeva mimo granica društva.

Uže posmatrano, pod društvenom silom se podrazumijeva upotreba ili mogućnost upotrebe fizičke prinude.

Uži pojmovi: politička, ekonomska i vojna moć. Politička, ekonomska i vojna sila.

Politika predstavlja moć, sposobnost posredovanja u određenim društvenim odnosima, odnosno, moć uticaja na te odnose.

Politička sila je sposobnost određenog društva, zajednice, države, naroda, nacije ili političkog pokreta, partije da utiče na ukupne društvene i političke procese u određenom vremenu i datom društvu.

Vojna sila je ukupni potencijal koji jedna država odnosno, narod, pokret ili organizacija može da upotrijebi u oružanoj borbi u ostvarivanju svojih interesa.

Ekonomska sila podrazumijeva sposobno porizvođenje materijalnih dobara jednog društva, države, uzimajući u obzir i sve njene postojeće ekonomske potencijale.

TEORIJE O KONFLIKTIMA I RATU

Sun Cu Vu (vojni mislilac drevne Kine, prepostavlja se da je njegovo djelo „Vještina ratovanja“ nastalo krajem VI v.pn.e.) se smatra da je autor najstarije pisane studije o ratu.

Za vještinu ratovanja autor veli da je „od životne važnosti po državu“, te da je „stvar života i smrti, put do sigurnosti ili propasti“. U djelu je opisao 5 stalnih faktora ratne vještine: „Moralni zakon, Nebo, Zemlja, Komandant i Metoda i disciplina“. Pod „Moralnim zakonom“ se podrazumijeva „potpuna jednodušnost“ naroda i vladara, tj. poslušnost „uz cijenu života“. „Nebo“ podrazumijeva vrijeme kao „noć i dan, hladnoću i vrućinu, i kao godišnje doba“. „Zemlja“ – „odstojanja, velika i mala, otkriveno zemljište i uske prolaze“. „Komandant“ – „otjelotvorenje vrlina mudrosti, iskrenosti, dobrote i tačnosti“. Pod „Metodom i disciplinom“ podrazumijeva ispravnu podjelu vojske na jedinice, „redoslijed dostojanstva među starješinama“, „nadzor nad izdacima“

Sun Cu kaže da „svako vođenje rata počiva na obmani“, da se samo „munjeviti rat“ isplati, odnosno „neka vaš veliki cilj bude pobjeda, a ne dugotrajni pohodi“. Govori i o dobrom ponašanju prema zarobljenicima, a za pljačku kaže: „Ako pljačkate jednu zemlju, razdijelite plijen među svojim ljudima, ako osvajate nove teritorije, razdijelite zemljište u korist vojske“.

Neka od važnijih taktičkih opredjeljenja: - Mudar general predviđa snadbijevanje svoje vojske na račun neprijatelja;- Najveći uspjeh ne sastoji se u tome da pobijedimo neprijatelja u svim bitkama, već da otpor

neprijatelja savladamo bez borbe;- Ne opsjedaj utvrđene gradove, ako se ikako može, to izbjeći;- Pobijediće onaj koji ima vojničkog znanja i kome njegov vladar ne smeta u poslu;

Platon (oko 427-347. Pne) grči filozof, rođen i živio u vrijeme peloponeskih ratova.

Vrlo su značajna Platonova učenja o konfliktima. U njima razaznajemo podjelu sukoba i ratova prema njihovom karakteru na dvije osnovne skupine: - Unutrašnje i spoljne. Neprijateljstvo među Helenima, po njemu je „nesloga“ a neprijateljstvo i borba Helena protiv Barbara je rat. Prirodno je neprijateljstvo Barbara i Helena, a međusobni sukobi Helena jesu posljedica „bolesnog stanja“. U kontekstu rasprava o demokratiji u jednoj državi, Platon razotkriva poseban aspekt „unutrašnjih sukoba“ iz svoga vremena. Uspostava demokratske vlade obično uslijedi pobjedom siromaha, koji „dio protivnika pobiju, druge protjeraju, a sa ostalima ravnopravno podijele vladu i građanska prava...“ Jedan od uzroka „unutrašnjeg“ sukoba jeste sukob na socijalnoj osnovi. Platon pominje i zdravu i nezdravu državu. Nezdravom zemljom , proglašena je ona koja postane mala (nedovoljna da ishrani svoje građane) pa posegne za tuđom

zemljom radi proširenja prostora za zemljoradnju i ispašu. Važnim faktorom je smatrao planiranje porodice, koja neće imati više djece nego što im dopušta imetak.

Aristotel, Platonov učenik, napisao djelo „Politika“.

Po prvi put u filozofiji opisao pojam i uzroke „građanskog rata“. Riječ je o socijalnom sukobu bogatih i siromaha u jednoj državi. Još jedan vrlo značajan sud prema kojem „stvarati vojsku od naroda znači stvarati je protiv sebe“. Savjetovao je oligarhiste da svoje sinove, još dok su mladi poučava taktici lake pješadije. Aristotel rat smatra „prirodnom vještinom sticanja“, koju treba koristiti u lovu protiv divljih životinja, ali i u vladanju na ljudima koji su po „prirodi stvoreni da se pokoravaju“.Uzrok ratova vidi u neograničenom rađanju djece, što proizvodi siromaštvo, iz čega izrastaju „pobune i nevaljstva“, zatim neograničeno useljavanje u jednu državu. Međutim i pobuna „zbog sitnih povoda“, kao što su svađe zbog ljubavi ili nasljedstvu mogu biti uzroci ratova. Precizirao je dva načina kojima su se u njegovo vrijeme izvodile promjene državnog uređenja: silom ili obmanom. Važno je navesti i njegov sud da su „izazivači pobuna, po pravilu, oni koji čine državu moćnom“. Stabilnost države je zavisna od „srednje klase“.

Tukidid (oko 460-395 gpne) Savremenik Peloponeskih ratova (431-404 pne),učesnik i istraživač. Učenik Anaksagore.

Za najdetaljniju istoriografsku ocjenu socijalne uloge rata među antičkim misliocima mnogi autori zahvaljuju Tukididu, koji je u svom djelu „Peloponeski rat“ vrlo precizno opisao gotovo 13 godišnji rat između demokratske Atene i aristokratske Sparte. Među uzroke ratova ubraja „žestoke potrese“ u zemlji, velike suše i „strašnu glad i teške bolesti“. Najveći razlog autor vidi jer „Atenjani su postajali moćni i zadavali strah Lakedemonjanima te ih natjerali u rat“. Opšti naziv za rat koristi „nasilje jačeg nad slabijim“. Njegov prijedlog da se ratovi završavaju je „sudbenim putem prema ugovoru“.

Cicero Marcus Tullius (106-43. Gpne) veliki rimski govornik, političar, filozof i pisac

Kod autora Cicerona nalazimo stanovište da sporove treba rješavati „putem pregovora“.

Apijan, „Rimski građanski ratovi“

Najznačajniji prikaz događaja unutar rimske države dao je Apijan. Kod njega nalazimo naglašenu sintagmu „građanski rat“. Jednim od uzroka ovih ratova je proglasio borbu za „prevlast i tiraniju“, a s druge strane borbu za „domovinu...“.

Aurelije Augustin (354-430.) hrišćanski teolog i filozof

Augustin s gnušanjem govori o građanskim ratovima u Rimu: „Još dok je rat ubijao naoružane, mir je klao razoružane“. Dijelom razvrstava ratove na pravedne i nepravedne, istučući princip po kojem je bez obzira na okolnosti, ubistvo čovjeka zločin. Idelani model mira u svijetu moguć bi bio, po autoru, kada ljudi ne bi željeli širiti svoju vladavinu. Ratovi hrišćanskog Rima objašnjavani su kao borba dobrih ljudi protiv opakih, kako „nepravednici“ ne bi vladali „pravednicima“.

Ibn Haldun (1332-1406) političar, diplomata, pjesnik, vojskovođa, rođen u Tunisu umro u Kairu.

Za svoje doba, najcjelovitije tumačenje rata i ratne vještine dao je Ibn Haldun u svom djelu „Muqaddima“. „Prirodnim činjenicama“ je označio postojanja nomada i sjedilaca. Sjedilačka društva su gradska društva. Surovost nomadskog načina življenja ih čini „hrabrijim od građana“. Građani odbranu svoga „imetka i života povjeravaju upravljačima i miliciji...Odbacili su oružje, a njihovo oslanjanje na zakone umrtvljuje njihovu hrabrost i snagu otpora“ Nasuprot sjediocima nomadi „sami brinu za svoju odbranu, nemaju zidina i tvrđava...uvijek nose oružje“.

Osnovna odlika plemena koja žive u pustinji je po „assabiyya“, oznaka čvrstine veza među pojedincima jednog naroda, koja se očituje u spremnosti da se svakoj situaciji pomogne srodnicima. Zlum je „vijesnik propasti društva“.

Rat kao društvena pojava je star koliko i ljudski rod. Pored ekonomskog činioca, Ibn Haldun vidi uzroke ratova vidi u: zlobi, zavisti, odmazdi, borbi za vlast, odnosno otporu otcjepljenju dijela države. Dijeli ratove na osvajačke i odbrambene. Vrste ratova u odnosu na uzroke i ciljeve su:

1) Ratovi izazvani zlobom, zavišću i neprijateljstvom2) Pljačkaški ratovi3) Sveti rat4) Rat protiv otcjepljenja.

Prve dvije vrste jesu nepravedni, a druge dvije pravedni ratovi. U vanjske faktore koji determinišu ishode ratnih sukoba: brojčana snaga armije, količina i kvalitet oružja, broj hrabrih, taktika. Unutrašnji: lukavstvo, trikovi, smišljena propaganda, zauzimanje isturenih tačaka, sposobnost skrivanja i maskiranja.

Assabiyya – izvorište joj je u krvnoj vezi, ona je oblik društvene veze koja u sebi ima nešto više od puke međusobne povezanosti. Cilj kome teži je uspostavljanje kraljevske vlasti, a kraljevska vlast je već oformljena superiornost i nadmoćnost plemena sa najjačom asabijjom, plemenom sa najčvršćom integracijom svojih članova.

Nikolo Makijaveli (1469-1527), Fiorentinski filozof i političar.

Rat podrazumijeva „posljedicom čovjekove prirode“. Iznosi stav da će „ljudi uvijek biti zli, ako ih neka nužda ne natjera da budu dobri“, te savjete da vladari nemaju drugo cilja sem da zakonom i ratom, ne birajući sredstva, za sebe i državu stiču korist i takvi stavovi se nazivaju makijavelizmom. U djelu „Vladalac“ postoje „dva načina za borbu, jedan je sa zakonima, drugi sa silom“. Prvi je pripisao ljudima, a drugi zvijerima. Smatrajući da čovjek treba biti i čovjek i zvijer. Ističe prednost crkvenih država. U raspravi o oblicima vojske, Makijaveli navodi 4 vrste: najmljena, pomoćna, mješovita i svoja.

Makijavelizam – termin koji je dobio naziv po italijanskom misliocu Makijaveliju, autoru poznatog djela „Vladalac“ u kome je opisao djelovanje ljudi nezavisno od moralnih i drugih obzira. Označava shvatanje da su ljudi po prirodi kukavice, sebični i nemoralni. Zato je opravdano beskrupulozno manipulisanje njima lukavstvom, obmanama, prijetnjama, kako bi se podigao neki cilj. Osnovni princip je „Cilj opravdava sredstva“.

Hasan Kafija Pruščak (1544-1615/16) rođen u Pruscu BiH, Bošnjak.

Jedan od najznačajnijih mislilaca 16. Odnosno 17. Vijeka u Osmanskom carstvu. Napisao „Temelji mudrosti o uređenju svijeta“. Djelo predstavlja teorijsku i praktičnu misao o politici, državi, vojnoj sili i ratu, protkanu kritikom stanja u tadašnjem Osmanskom carstvu, uz obilje savjeta i formula za uspostavu pravednijeg stanja u državi, na osnovama islamske doktrine i poštivanja šerijatskih kodeksa. Uzroci slabljenja unutar-političkih i vojnih prilika Osmanske države proglasio je: 1) zanemarivanje pravde i voeđenje valjane politike jer se državni poslovi ne povjeravaju ljudima sposobnim za njim. 2) nemaran odnos prema savjetovanju, razmjeni mišljenja i planiranju, zbog oholosti i uobraženosti velikaša. 3) indolentnosti i rukovođenju vojskom i upotrebi oružja i ratne opreme za vrijeme borbe s neprijateljem, a uzrok je u tome što se vojnici ne boje starješina. 4) lakomosti na mito i sklonosti ka ženama. Podijelio je ljude na četiri staleža: 1. Određeni za mač 2. Određeni za pero. 3. Za poljoprivredu 4. Zanatstvo. Pišući o sklapanju mira i ugovoru o njemu autor se pozvao na Allahove riječi: „Mir je bolji (od rata)“. Rat je tegoban i gorak, a mir sigurnost i sreća. Najveća je greška zaratiti protiv onoga ko želi mir.

Dante Aligijeri (1265-1321 –italijanski filozof) i Erazmo Roterdamski (1466-1536)

Pretostovali protiv rata. Po Aligijeriju „djelatnost cjelokupnog inteligenta“ moguće je ostvariti samo „u tišini mira“. Roterdamski je u djelu „Pohvala gluposti“ pisao kako je „raspravljanje silom svojstveno životinjama“, a da rat mogu voditi najbolje „samo najgori razbojnici“.

Hugo Grotius – začetnik teorije međunarodnog prava.

Tomas Mor (1478-1535.) engleski političar, socijal utopista)

Tomas Mor, predstavnik utopijskog socijalizma, u svom djelu „Utopija“, naširoko je razmatrao idealni tip države. „Utopljani preziru rat kao nešto zvjersko, iako mu pribjegavaju kud i kamo više no ijedna vrsta zvijerova“. Protivi se ratovima, dijeli ih ina pravedne i nepravedne. Pravedni su ukoliko je zemlja prenaseljena, pa dio stanovništva raseli na najbliže kopno. U slučaj da se urođenici ne slažu sa naseljenjem, opravdan je rat.

Volter-Fransoa-Mari Arne (1694-1778)

Rat je proglasio čestim uzročnikom gladi i kuge. Označio ga kao „lijepa umjetnost“ koja uništava sve što je plod ljudske ruke i same ljude, izjavio je da dolazi „od mašte tri ili četiri stotine ljudi rasutih po površini ove naše zemaljske kugle pod imenovm vladara ili misionara“.

Imanuel Kant (1724-1804) Njemački Filozof, Prus.

U analizi njegovog djela „Vječni mir“, govori se o etičkoj teoriji o ratu. Kao ideolog mira i pacifizma, uzroke ratu Kant vidi u prirodnom neprijateljstvu: „Prirodno stanje među ljudima koji žive jedan do drugoga, nije stanje mira, nego naprotiv, ratno stanje...“.Kako bi spriječio neprijateljstvo među ljudima i državama načinio je gradaciju prava:

a) Od ustava

b) Preko međunarodnog pravac) Do svjetskog građanskog prava preko kojeg bi bila ostavrena „ideja vječitog mira“.

O ratu govori kao „tužnom sredstvu od nevolje“. Veliku prepreku „Vječitom miru“ Kant je vidio u postojanju stojaćih vojski u državama iz razloga što „one neprestano prijete ratom“, jer su „uvijek spremne da oružano nastupe“. Pominje i Eskime, narod koji nije nikada ratova međusobom.

Leibnitz Gittfried (1646-1716) njemački filozof i matematičar ; Rudolf Steinmetz (1862-1940) holandski sociolog; Georg Fridrih Hegel (1770-1831) njemački filozof.

Za Lajbnica se kaže da je učio da je „vječiti mir moguć samo na groblju“ dok Štajnmec da „bi dug i vječni mir stvarao od čovjeka isključivo sebično biće bez muškosti, smjelosti, altruizma i hrabrosti...“ Ističe se i De Mestrova tvrdnja da rat pozitivno utiče na nauku i umjetnost, te da narodi dostižu vrhunac svoje veličine samo „poslije dugih i krvavih ratova“. Hegel: „Rat ima to više značenje, da – zahvaljujući njemu...-ostaje održano zdravlje naroda..ili narodi izlaze iz ratova ne samo ojačani, nego, čak narodi u kojima vlada nesuglasica postižu-zahvaljujući vanjskom ratu – unutrašnji mir“.

Tomas Hobs (1588-1679) engleski filozof - Levijatan

Predstavnik grupe kritičara koji u osnovi ljude podrazumijevaju bićima koja se krvoločno odnose jedna prema drugima. Polazi po pretpostavki da su „ljudi po prirodi jednaki“ a završava kako je „čovjek čovjeku vuk“ i po tome se može svrstati u autore „bioloških teorija“. Osnovni uzrok nepovjerenja među ljudima Hobs je vidio u prirodnoj jednakosti ljudi, koja zbog želje za posjedovanjem iste stvari koju dvojica istodobno ne mogu imati, dovodi do neprijateljstva među njima. Svađalačkoj čovjekovoj prirodi Hobs je vidio tri uzroka: „prvo, takmičenje; drugo, podozrivost; treće, slava“.

Ruso Spenser

Po njemu rat nije izraz „prirodnog stanja“, nego je „upravo posljedica narušavanja ljudske prirode“. Spenser govori o dva tipa društva: vojnom kao nižem i industrijskom kao višem društvu.

Pokušaji da se učenja o konfliktima i ratu i njihovim uzrocima grupišu po svojem karakteru, dovela su do toga da se Darvinovo tumačenje prirodnog odabiranja prenese i na ljudski rod i proglasi: a) socijal darvinistčkim shvatanjem rata b) teorijijom borbe za opstanak.

Među najekstremnije predstavnike socijalnog darvinizma ubrojani su Gumplovič i Štajnmec.

Rasističko učenje o ratu je proglašeno najgrubljom biološkom teorijom o ratu, koja prije svega proizilazi iz ideja o višim i nižim rasama. To podrazumijeva rat kao sredstvo kojim viša rasa poboljšava svoju krv, rasnu čistoću, i uvažavanje isključivo prirodnih svojstava ljudi. Fašistička ideologija je po ovom principu

svrstana u teorije o višim i nižim rasama, odnosno u rasnu teoriju o ratu. U tom kontekstu se citira podjela čovječanstva u tri velike grupe:

a) Rase koje utemeljuju kulturu – arijevci (Nijemci b) Rase koje nose kulturu – japanci i Kinezi c) Rase koje razaraju kulturu Židovi i ostali.

Kod Ničea u djelu „Tako je govorio Zaratustra“ i „Volja za moć“, često nailazimo na kontraverzne stavove. S jedne strane, to su stavovi kroz koje autor kao rijetko ko drugi veliča rat: „Svoga neprijatelja treba da potražite, svoj rat da vodite, treba da volite mir kao sredstvo za nove ratove...I kratak mir je više nego dug“, ili „Ja vam kažem: dobar rat osvješćuje svaku stvar“)

Karl Fon Klauzovic, pruski general, napisao djelo „O ratu“. Sastoji se iz dva dijela. U prvom su opšti stavovi o prirodi rata i teoriji o ratu, dok se autor u drugom dijelu na moglo bi se reći, najozbiljnij način u istoriji nauke do svog vremena bavi strategijom i taktikom, odnosno borbom. U pokušaju da izbjegne publicističku definiciju rata Klauzevic u vezu dovodi tri pojma: rat, silu i politiku. Rat smatra „aktom sile da protivnike prinudimo na potčinjavanje našpj volji“. Time se sila označava „sredstvom“ a nametanje neprijatelju svoje volje „ciljem“. „Rat je dakle politički akt“, tvrdio je autor, akt koji izaziva samo politički uzrok. I danas je opšteprihvaćena njegova uža definicija po kojoj je „Rat samo produženje politike drugim sredstvima“.