Православна Светлина (04)

Pravoslavna Svetlina

M a k e d o n s k a p r a v o s l a v n a c r k v a P o v a r d a r s k a e p a r h i j a

www.povardarska-eparhija.org.mk

spisanie za pravoslavna vera, kultura i obrazovanie izdanie broj IV, godina I, dekemvri 2007

Spisanieto izleguva

so blagoslov na

Negovoto Visokopreosve{tenstvo

Mitropolit Povardarski

g. Agatangel

Ra|aweto Tvoe, Hriste Boè na{, go ozari svetot so svetlina na znaeweto; vo nea pak, onie {to im sluèa na yvezdite od yvezdata se u~ea Tebe da Ti se poklonu-vaat, Sonce na pravdata, i da Te poznaat Tebe, Istok na visinite, Gospodi, slava

Ti. Deva denes Go ra|a Onoj {to postoel od sekoga{ i zemjata na Nedostapniot pe{tera

Mu prinesuva. Angelite so pastirite Go proslavuvaat, a mudrecite so yvezdata patuvaat; za{to zaradi nas se rodi Dete mlado, Predve~niot Bog.

18 godini od negovoto upokojuvawe

Episkop Gavril Veli~ki Svetogorec1926 - 1990

IZGREV IN@IWERING DOOEL“NIE GRADIME IDNINA”Ul. Andon [urkov bb Veles

tel/faks. 043/224-707

FENI INDUSTRIJAs. Vozarci bb; 1430 Kavadarci

Republika Makedonija

tel. +389 43 410 434faks.+389 43 414 853

Pravoslavna Svetlina

Spisanie za pravoslavna vera, obrazovanie i kultura; broj IV, dekemvri 2007, izleguva ~etiri pati godi{no Izdava~: Povardarska eparhija na Makedonskata Pravoslavna Crkva, Veles.

Glaven i odgovoren urednik: Mitropolit Povardarski g. Agatangel.Ureduva~ki odbor: |akon Vlatko Stoimenov, dipl. politikolog Nikola Cilakov, dipl. teolog

Sneàna Kolevska, dipl. teolog Jani Mulev. Sorabotnici: o. Riste Janu{ev, o. Borislav Bobevski.

Dizajn i kompjuterska podgotovka: dipl. politikolog Nikola Cilakov. Lektura: Kosovka Saveska.

Pe~ati: “Raster Kom” - Prilep. www.povardarska-eparhija.org.mk

e-mail: [email protected]

Spisanieto izleguva

so blagoslov na

Negovoto Visokopreosve{tenstvo

Mitropolit Povardarski

g. Agatangel

Hristos se rodi

1

Sodrìna:

Boìkno Poslanie - Mitropolit Povardarski g. Agatangel 2

Za Crkvata - |akon Vlatko Stoimenov 5

Za sredbata so Hrista - episkop Ilarion Alfeev 8

[to e Pravoslavieto - arhiepiskop Averkij Tau{ev 12

Kako i kolku treba da postime pred Boèstvenata Pri~est 16

Nerakotvoren obraz na Presveta Bogorodica 20

Pravoslavno sfa}awe za Predanieto 22

@itie na Marija Mirtidiotisa 26

ôvekot {to se soedini so Boga 30

Adamov kompleks i Evin sindrom 32

êtiri zaveta na sveti Naum 35

Otvorena Crkovno -narodna kujna vo Veles 38

Reportaà od Sveta Gora 40

Molitva - Slobodanka Pop Andonova 44

Kopani~arstvoto vo Makedonija 48

Objasnuvawe na nekoi posebni obredi vo Crkvata 50

P r a v o s l a v n a S v e t l i n a

Boìkno poslanie

2

A G A T A N G E L

P O M I L O S T A B O @ J AM I T R O P O L I T P O V A R D A R S K I

Vozqubeni na{i duhovni ~eda!

Na dene{niov torèstven i veli~estven den, nie pravoslavnite hristijani, go proslavuvame najradosniot

nastan vo istorijata na Hristijanskata crkva, a toa e ra|aweto na Spasitelot Gospoda Isusa Hrista, Koj so Svo-eto veli~estveno delo i snishodewe kon ~ove~kiot rod, gi zagrea srcata na pastirite vo Vitleemskata pe{tera, gi

zaraduva mudrecite od Istok i go ute{i seto Adamovo po-tomstvo. Zatoa, site koi ja spoznaa ovaa vistina, ednodu{no

go vospeaja novorodeniot Bogomladenec, Go vozveli~ija Bogo~ovekot Hristos, za{to vo siroma{nata i ednostavna

Vitleemeska pe{tera se rodi Spasitelot na svetot, se pojavi izbavitelnata Svetlina, koja go osvetluva patot do portite na Carstvoto nebesno. Bogo~ovekot Hristos go zede teloto ~ove~ko za da go oslobodi ~ove{tvoto od okovite na grevot,

temninata i neznaeweto, pa daruvaj}i ni spasenie da né upati kon pravda, vistina i duhovna veli~ina.

Da se raduvame zaedno bra}a i sestri Makedonci i da go vospevame i Novorodeniot Hristos, Koj se javi za da do-nese me|u lu|eto mir, sloga i bratska qubov. Bog se simna na zemjata za da mu dade mo`nost na ~ovekot da se vozdigne

visoko na nebesata. Da se raduvame i veselime za{to bea poslu{ani od

Boga molitvite na{i i se ispolnija zborovite na Otecot

“Golema e tajnata na pobo`nosta -Bog se javi vo telo”

1 Tim. 3, 16.

DO SVE[TENOSLU@ITELITE , MONA[TVOTO

I VERNITE ÊDA NA MAKEDONSKATA PRAVOSLAVNA CRKVA ,

ODNOSNO POVARDARSKATA EPARHIJA , PO POVOD RO@DESTVOTO HRISTOVO - BO@IK , ISPRA]A

ARHIPASTIRSKI BLAGOSLOV I MIR OD BOGA

nebesen, iskaàni na na{ite praroditeli Adam i Eva po nivniot pre-stap, deka }e dojde vreme koga }e bide ispraten Mesija me|u lu|eto za da go

pomiri so Boga gre{niot ~ove~ki rod. Da se raduvame i veselime za{to Spasitelot se rodi preku neporo~nata Deva Marija i so toa se ispravi

iskonskata nepravda i se pobedi praroditelskiot grev koj se prenesuva vrz ~ove~kata priroda od Adama, pa sé do deneska. Na dene{niot den se rodi dolgo o~ekuvaniot Emanuil za kogo zboruvaa i pi{uvaa starozavetnite proroci. Svetna na horizontot yvezdata {to go najavuva{e izgrevaweto na “Sonceto na pravdata”. Se javi Ute{itelot na tie {to stradaat, Iz-

bavitelot na ugnetenite, Lekarot na bolnite, Nade`ta za pravdoqubivite i Vostanovuva~ot na ednakvosta me|u lu|eto vo celiot svet. Ete, zo{to

dene{niot den e den za slavoslovie, za radost i blagodarewe. Sonceto na pravdata doa|a za da mu dade mir na izma~enoto ~ove{tvo, da go upati kon pravda i qubov i so ìvotvornite zraci na boèstvenoto u~ewe da gi za-

gree ~ove~kite srca i du{i. Zatoa prijdete bra}a i sestri i site zaedno so angelskata vojska da mu oddademe slava na Gospoda, da vosklikneme od bla-godarnost za neizre~ivata milosrdnost i za Negovata beskrajna

premudrost. Ispra}aj}i vi go so ovie èlbi na{iot arhipastir-

ski blagoslov, na vas, mili duhovni ~eda, ovde vo na{ata tatkovina i nadvor od nea, mu se molime na novorodeniot

Bogomladenec, da imate mir, sloga i razbirawe me|u sebe. Da ostanete cvrsti vo na{ata pradedovska pravoslavna vera i Svetiklimentoviot duh sekoga{ da bide vo va{ite du{i i misli. Trudete se da ostanete verni borci vo ~uvaweto

na na{ata nacionalna i crkovna sloboda i da dadete sé od sebesi za da ni cuti i napreduva na{ata tatkovina

Republika Makedonija i na{ata majka zakrilnica Makedonskata pravoslavna crkva.

Vo godinata {to izminuva, Makedonskata pravoslavna crkva i nejzinite verni ~eda imaa

osobena pri~ina za radost i blagodarewe kon Boga. Imeno, izminaa 40 godini na samostojno i avtoke-

falno crkovno postoewe i ìveewe - decenii ispolneti so vidliv napredok vo duhovniot

ìvot na makedonskiot narod. Kako {to i ni dolikuva i Povardarskata eparhija aktivno se vklu~i vo odbeleùvaweto na ovoj golem

jubilej. Vo 2007-ta godina Nie kako Eparhija udrivme kamen temelnici za po~etok na gradba na pove}e parohiski crkvi, potoa zapo~navme

so renovirawe ili gradba na nekolku manastir-ski kompleksi, ja zabrzavme izgradbata na novata veli~enstvena crkva vo centarot na Veles, pos-vetena na makedonskite u~iteli i prosvetiteli Svetite Kiril i Metodij, a neodamna so Bo`ja

pomo{ i zakrila ja pu{tivme vo upotreba i Crkovno-narodnata kujna vo Veles, koja, preku nahranuvawe na na{ite nesre}ni i siroma{ni bra}a i sestri se nadevame deka }e ni dade novi i dobri duhovni plodovi, polezni za na{e

Hristos se rodi

3

A G A T A N G E L

P O M I L O S T A B O @ J AM I T R O P O L I T P O V A R D A R S K I


4


spasenie i duhovna prerodba. Ja koristam ovaa prilika, dragi bra}a i sestri da ve povikam u{te edna{ na u{te eden duhoven napor, za preku va{eto besceneto daruvawe na Crkovno-naro-dnata kujna na delo da ja pokaète va{ata humanost i dobrina. Praznicite vsu{nost zatoa i postojat, za preku nivnoto blago-datno zna~ewe i spasonosna dlabo~ina da se izgradime sebesi kako podobri lu|e, a se razbira preku na{ata nesebi~nost i

dobrina i da mu posvedo~ime na svetot deka nie Makedoncitenavistina sme Bo`ji narod, a na{ata tatkovina Makedonija e bibliska zemja po koja ~ekorele i propovedale slavnite

Hristovi apostoli, koi, pak, na svetot mu daruvale spasonosen na~in na ìvot i izbavuvawe od site toga{ni i sega{ni civi-

lizaciski zla.

Vozqubeni ~eda vo Gospoda Isusa Hrista!

So ovie èlbi i golemi nadeì vi go ~estitame dene{niov veli~enstven praznik i vi poèluvame da go proslavite vo

me|useben mir, qubov i razbirawe. Srde~no ve povikuvame na dene{niot radosen praznik, so golema hristijanska i evangel-ska qubov ponizno da se poklonime nad Vitleemskata pe{tera, so o~ite na prosveteniot duh da Go vidime vo jaslite novorode-niot Spasitel i Mesija, da mu gi otvorime na{ite du{i i srca,

za da go primime Negovoto spasenie i zaedno so evangelskata vojska da zapeeme:

“Slava na Boga vo viso~inite i na zemjata mir i me|u lu|eto dobra volja”. Amin!

Hristos se rodi!Navistina se rodi!

Za mnogu godini, Amin!

Hristos se rodi

5

soedineti, neprestajno se izvr{uva. “Si-not Bo`ji stana Sin ôve~ki” - pi{uva sveti Irinej Lionski - “za na krajot i ~ovekot da moè da stane sin Bo`ji”. Vo Hrista kako Bogo~ovek, zna~eweto na ~ove~koto bitie ne samo {to e ot-krieno, tuku e i ispolneto. Vo Hrista ~ove~kata priroda e usovr{ena, obnove-na, izgradena i preobrazena. ôve~kata sudbina ja dostignala svojata cel i od sega pa natamu, ~ove~kiot ìvot, e “sokrien so Hrista vo Boga”. (Kol. 3, 3). Vo ovaa smisla Hristos e “Posledniot Adam” (1. Kor. 15, 45), odnosno vistin-skiot ~ovek. Vo Nego e merkata i grani-cata na ~ove~kiot ìvot.Crkvata e samata polnota. Taa e sevkupnost,

prodol enie i ispolnuvawe na Bogo~ove~koto edinstvo. Crkvata e preobrazeniot i prerodeniot rod ~ove~ki. Zna~eweto na prerodbata i na preobrazuvaweto e vo

Z A C R K V A T A

p i { u v a : | a k o n V l a t k o S t o i m e n o v

Hristos go pobedi svetot. Ovaa pobeda se sostoi vo toa {to On ja osnova Svojata Crkva. Pome|u sueta-ta, bedata, slabostite i stradawata vo ~ove~kata istorija, Gospod gi postavi osnovite na “Novoto bitie”. Crkvata e Hristovoto delo na zemjata, taa e slika na Negovata blagodatna prisut-nost vo svetot. Na denot na Pedesetni-ca Svetiot Duh sleze vrz Crkvata, {to pretstavuva ogromna i neiska`liva Tajna. Ovaa Tajna neprestajno ìvee i prestojuva vo Crkvata. Vo Crkvata nie go primame Duhot na vosinovuvaweto. Primaj}i go Svetiot Duh nie zaseko-ga{ stanuvame Bo`ji. Vo Crkvata e zavr{eno na{eto spasenie, postig-nato e osvetu-vaweto i preobra-zuvaweto, odnosno oboùvaweto na ~ove~kiot rod.Nadvor od Crkva-ta nema spasenie. K a t e g o r i ~ n a t a sila i smisla na ovoj aforizam leì tokmu vo negovata tav-tologija. Nadvor od Crkvata nema spasenie, bidej}i spasenieto e Crk-vata. Spasenieto e otkrivawe na patot za sekoj onoj koj veruva vo ime-to Hristovo. Vo Crkvata, kako vo Telo Hristovo, vo nejziniot Bogo~ove~ki organizam, Tajnata na voplotuvaweto, Tajnata na “dvete prirodi” nerazdelno

Za

pravoslavnata

vera


6

toa {to vo Crkvata rodot ~ove~ki sta-nuva edno edinstvo “vo edno Telo” (Efes. 2, 16), stanuva edinstvo na Duhot i edin-stvo na qubovta. I, se razbira, ova edin-stvo ne e nadvore{no, tuku e vnatre{no, intimno, organsko. Toa e edinstvo na ìvoto telo, edinstvo na organizmot. Crkvata e edinstvo ne samo vo taa smis-la {to e edna i edinstvena. Taa e edin-stvo, pred sé {to samoto nejzino bitie se sostoi vo povtorno soedinuvawe na odvoenoto i razdelenoto od ~ove~kiot rod. ôve{tvoto vo Crkvata zapo~nuva nov na~in na postoewe. Zapo~nuva novo bitie, nov princip na ìvot koj glasi “kako {to si Ti O~e vo Mene i Jas vo Tebe, pa i tie vo Nas da bidat edno... da bidat edno kako {to sme Nie”. (Jovan 17, 21-23). Ova e tajnata na povtornoto i kone~noto soedinuvawe kako slika na edinstvoto na Sveta Troica. Toa e ost-vareno i primeneto vo ìvotot so soz-davaweto na Crkvata, ova e tajnata na sobornosta, tajnata na katoli~nosta. Vo na{e vreme ~ovekot mora da se vrati na bogosluènieto na Crkvata, i moèbi, da go promeni {kolskiot jazik na te-ologijata vo slikovit i metafori~en jazik na Svetoto pismo. Podobro e sama-ta priroda na Crkvata da bide opi{ana i oslikana otkolku to~no definirana. A ova sigurno moè da bide napraveno edinstveno odnatre, od samata Crkva. Verojatno ovoj opis }e im bide uverliv i jasen samo na onie koi se vo Crkvata. No, tajnata se poima edinstveno so vera. Od samiot po~etok hristijanstvoto postoelo kako zaednica. Da se bide hristi-janin, zna~elo da se pripa|a na zaednica-ta. Nikoj ne moèl da bide hristijanin samiot za sebe, kako izolirana li~nost, tuku toa moèl da bide edinstveno vo zaednica “so bra}ata”. Eden hristija-nin e kako nieden hristijanin. Li~noto ubeduvawe ili pravilata na ìvotot sé u{te ne pravat nekoj da bide hristijan-in. Hristijanskoto postoewe pretposta-vuva i podrazbira zdruùvawe, odnosno ~lenstvo vo zaednicata. Hristijanstvo-to zna~i zaedni~ki ìvot, a hristijan-ite se odnesuvale me|usebno kako bra}a. Vsu{nost ova bilo edno od prvite nivni imiwa - kako ~lenovi na edno op{testvo, cvrsto povrzani eden so drug.

Moème slobodno da kaème: hristijan-stvoto e zaednica, op{testvo, drugaru-vawe, bratstvo itn. Hristijanite ne se samo soedineti pome|u sebe, tuku, pred sé, tie se edno vo Hrista, a edinstveno ova zaedni{tvo so Hrista pravi i zae-dnicata so lu|eto da bide vozmo`na. Centar na zaednicata e Gospod, a silata koja go ostvaruva i odreduva edinstvoto e Svetiot Duh. Nivnoto edinstvo doa|a odozgora. Tie se edno vo Hrista bidej}i se povtorno rodeni vo Nego. Crkvata ne e ~ove~ka tvorba, tuku e Bo`ja, taa ne e svetovna zaednica, koja e “od ovoj svet”, pa spored toa ne moè da se sporedi so ostanatite grupi. Taa e svetotainska zaednica koja vo su{tina ne e “od ovoj svet”, ne e duri ni “od ovoj vek”, tuku e “od vekot koj doa|a”. Crkvata e edinstvo na blagodat-niot ìvot. Izvorot na ova edinstvo e skrien vo Svetata Tajna na Ve~erata Gospodova i vo Tajnata na Pedeset-nica. Pedesetnicata se prodolùva vo Crkvata so posredstvo na apostol-skoto preemstvo. Samata sve{teni~ka slu`ba, vo prv red, e blagodaten prin-cip. Sve{teni~kata slu`ba ne pripa|a samo na institucionalnata struktura na Crkvata. Sve{tenicite ne se samo “slu`benici” na zaednicata, ne se samo voda~i ili delegati na narodot, tuku tie se pretstavnici na Samiot Hris-tos. Vo niv i preku niv, Glavata na Te-loto, edinstveniot Prvosve{tenik na Noviot zavet, ja obavuva, ja prodolùva i ja izvr{uva Svojata ve~na pastirska i sve{teni~ka slu`ba. Sve{tenikot e graditel na crkovnoto edinstvo, toj tre-ba da obezbedi seop{to i soborno edin-stvo na celokupnata Crkva vo vremeto i prostorot. Ova pred sé e del od episko-pskata slu`ba i funkcija. Episkopot ja ima vlasta na rakopolagaweto, {to ne e samo pravna privilegija, tuku e sila na svetotainskiot akt. Taka, episkopot kako izvr{itel na Tajnata na rakopo-lagawe na sve{tenici, vo isto vreme e i stroitel na crkovnoto edinstvo vo po{iroka smisla. Tajnata Ve~era i Pede-setnicata se nedelivo povrzani edna so druga. I kako {to }e re~e sveti Kipri-jan Kartaginski vo episkopstvoto Pede-setnica stanuva univerzalna i nepresta-jna, a preku nedeliviot episkopat na

Hristos se rodi

7

Crkvata e osigurano edinstvoto vo prostorot. Od druga strana, preku svo-jot episkop, odnosno vo svojot episkop, sekoja poedine~na ili pomesna Crkva e vklu~ena vo sobornata polnota na Crk-vata, taa e povrzana so minatoto i so

site vekovi. Sekoja poedine~na Crkva gi preminuva svoite granici i organ-ski e soedineta so ostanatite Crkvi. Crkvata ne e samo ~uvar na istoriskiot kontinuitet, tuku taa niz vekovite go ~uva misti~niot identitet na Teloto. Identitetot e vnatre vo samata struk-tura na Crkvata kako {to i duhovnite darovi na sluèwe se vnatre vo samata

Crkva (1. Kor. 12 glava). Pravoslavnata Crkva deneska e soo~ena so seriozen problem koj se zakanuva da go naru{i edinstvoto. Dokaz za ova na{e tvrdewe se bezum-nite raspravii za ne{ta koi voop{to

ili mnogu malku treba da gi zasegaat Crkovnite velikodostojnici. Crk-vata, za àl, sé pove}e se koristi za ostvaru-vawe na politi~ki pri-dobivki i poleznosti. Nie kako Makedonska pravoslavna crkva ova osobeno go ~uvstvuvame vrz svoite ple}i. No ne samo nie i ostanatite Crkvi vo svetot imaat ist ili sli~en problem kako na{iot. Nie kako hristijani ne smeeme da se dovedeme vo situacija da go isku{uvame Boga, tuku treba na svetot da mu svedo~ime deka dojde na{iot Car, Gospod Isus Hristos, {to zna~i deka }e dojde i Negovoto Carstvo. Nikako ne moème da se nare~eme deka sme Hristovi u~enici ako postojano se povreduvame me|usebno. Nie ne treba da bideme generatori na stradawe-to i solzite me|u lu|eto. Naprotiv treba da go svedo~ime noviot ~ovek i svetot koj doa|a. Edin-stveno {to ni e potrebno e da sobirame raboti {to molecot i 'r|ata ne gi nagrizuvaat i ne gi jadat.

Edinstveno toga{ na{eto svedo{tvo za vistinata }e bide sveto, polezno i efektivno, a ~lenuvaweto vo Crkvata }e ja dobie svojata vistinska smisla.


8

“Hristos se ra|a slavete! Hristos od nebesata sretnete Go!

Hristos na zemjata vozvi{uvajte se! Cela zemjo zapej Mu

na Gospoda!”

So ovie zborovi, svetitelot Grigorij Bogoslov,

ja zapo~nal svojata propoved na Ro`destvoto

Hristovo, i ottoga{, vo tekot na 16 vekovi tie

odeknuvaat vo na{eto crkovno bogosluènie,

postavuvaj}i pred nas edni i isti pra{awa: vo

{to e zna~eweto na Ro`destvoto Hristovo za

sekogo od nas; kako moème nie da Go sretneme

Hrista Koj doa|a od nebesata; kako moème nie da se vozneseme od

zemjata na neboto; kako moème da Go proslavime Hrista vo svojot

ìvot?

Mnogu religii koi ispovedaat vera vo eden Bog mu vetu-

vaat na ~ovekot deka toj, vo odredena mera, moè da se pribliì do

Boga, da doìvee ~uvstvo na Bo`jo prisustvo i bliskost. No nitu

edna religija, osven hristijanstvoto, ne mu dozvoluva na ~ovekot

da Go spoznae Boga kako brat, kako drugar. Preku voplotuvaweto

na Sinot Bo`ji, spored zborovite na prepodobniot Simeon Nov

Bogoslov, nie stanuvame sinovi na Boga Otecot i bra}a Hristovi.

Bog se voplotuva za da ima mo`nost da komunicira so nas na isto

nivo, pa taka, spodeluvaj}i ja na{ata sudbina i iveej}i go na{iot

ìvot, da dobie pravo da ni ja kaè za Sebe i za nas poslednata

vistina, koja na nikoj na~in ne moèla da ni bide otkriena. Visti-

nata za toa deka nema ambis {to go razdeluva Boga i ~ovekot; nema

nepremostlivi prepreki za sredba pome|u ~ovekot i Boga, eden

sproti drug, lice v lice.

Ovaa sredba se slu~uva vo na{eto srce. Poradi ovaa sredba

dojde Gospod na zemjata, stana ~ovek i ìvee{e ~ove~ki ìvot: se rodi

vo Vitleemskata pe{tera, izbega vo Egipet, se vrati vo Nazaret, be{e

vospituvan vo domot na stolarot, se krsti, izleze na propoved, ode{e

Z a s r e d b a t a s o H r i s t a -R o ` d e s t v o H r i s t o v o

Episkop Ilarion (Alfeev)

Prazni~na beseda

Hristos se rodi

9

niz Galileja, Samarija i Judeja, propovedaj}i go Nebesnoto Carstvo i isceluvaj}i ~ove~ki

bolesti, pretrpe stradawe i smrt na krst, voskresna od mrtvite i se voznese na nebesata.

Seto toa stana za da se slu~i tainstvenata sredba, za da se razru{i pregradata pome|u

~ovekot i Bog, koja be{e podignata od ~ove~kiot grev. “Se sru{i yidot na pregradata,

ognenoto oru`je radosno proslavuva, heruvimot otstapuva od drvoto na ìvotot i jas se

pri~estuvam so rajskata hrana”, - se pee vo crkovnata pesna. Pregradata e sru{ena i me~ot

heruvimski, koj go popre~uva{e vlezot vo rajot, otstapi; vratite na rajot se otvoraat, i

~ovekot se vra}a kaj drvoto na ìvotot od koe{to se hrani so Nebesen Leb.

Istorijata na grevopadot Adamov e istorija na seto ~ove{tvo i na sekoj

~ovek. Grevot Adamov se povtoruva vo sekogo od nas, koga nie se odvra}ame od Boga

i gre{ime. No i Hristos se voplotuva za sekogo od nas, pa zaradi toa i spaseni-

eto od Hrista na Adama e i na{e spase-

nie. “Be{e odvrzan vrzaniot Adam, na

site verni im be{e daruvana sloboda”,

- se veli vo kanonot, koj{to se ~ita na

pove~erieto od Praznikot na Hristo-

voto Ro`destvo. Vo Hrista na site lu|e

im se vra}a onaa bogopodobna sloboda,

koja{to Adam i negovite naslednici ja

pogazija preku grevot i otpa|aweto od

Boga.

Svetiot Grigorij Bogoslov go na-

rekuva Bogovoplotuvaweto “vtoro soz-

davawe”, koga Bog kako da go presozdava

~ovekot, primaj}i na Sebe ~ove~ka plot,

“vtoro zaedni~arewe” pome|u ~ovekot i

Boga: “Onoj Koj postoi po~nuva da postoi;

Nesozdadeniot se sozdava; Nesmestlivi-

ot se smestuva; Bogatiot osiroma{uva so

primaweto na plotta, za jas da se zboga-

tam so Negovoto Boèstvo... A kakvo e

novoto tainstvo? Jas dobiv obraz Bo`ji

i go zagubiv, a On ja primi mojata plot, za

da go spasi obrazot i mene da me obesmrti.

Toj stapuva vo vtoro novo op{tewe so nas,

koe{to e mnogu podobro i povozvi{eno

od prvoto”.

Od voplotuvaweto na Slovoto

proizleguva, spored zborovite na sveti

Efrem Siriski, “razmena” pome|u Boga i ~ovekot: Bog prima od nas ~ove~ka priroda,

a nam ni ja daruva Svojata Boèstvenost. Preku voplotuvaweto na Slovoto proizle-

Z a s r e d b a t a s o H r i s t a -R o ` d e s t v o H r i s t o v o


10

guva oboènieto na ~ovekot. “Slovoto se ovoploti za nie da se

oboìme”, - veli sveti Atanasij Veliki. “Sinot Bo`ji stana Sin

ôve~ki za sinovite ~ove~ki da gi napravi sinovi Bo`ji”, - veli

svetiot Irinej Lionski. Oboènieto, za koe{to ~ovekot be{e

prednazna~en po samiot ~in na sozdavawe i koe{to toj go izgubi

preku grevopadot, mu be{e vrateno na ~ovekot preku Voplotenoto

Slovo.

I tokmu zatoa od Ro`destvoto Hristovo proizleguva ce-

losno obnovuvawe na ~ove~kata priroda. Ne samo preku toa edin-

stveno Ra|awe koe se slu~i pred 2000 godini vo Vitleem, tuku i

od ona ra|awe na Hrista, koe{to odnovo i odnovo proizleguva vo

na{ite du{i. Bidej}i du{ata na ~ovekot - toa se “ìvotinskite

jasli”, koi{to Bog gi pravi mesto na Svoeto Boèstvo i Svoj

Hram. ôvekot vo grevopadot “se upodobi na nerazumnite ìvo-

tni”, no Bog doa|a kaj padnatiot ~ovek i negovata du{a ja pravi

mesto, kade {to se slu~uva tainstvenata sredba me|u Nego i nas.

Najgolemoto ~udo na Bo`joto ovoplotuvawe e vo toa {to,

bivaj}i izvr{eno edna{ vo istorijata, toa se vozobnovuva vo sekoj

~ovek, koj doa|a pri Hrista. Vo dlabokata no}na ti{ina Slovoto

Bo`jo se ovoploti na zemjata: taka se ovoplotuva i vo tivkite

dlabo~ini na na{ata du{a - onamu, kade {to zamolknuva razumot,

kade {to se istro{uvaat zborovite, kade {to umot na ~ovekot

stoi pred Boga. Hristos se rodi na zemjata neznaen i nepoznat, i

samo mudrecite i pastirite zaedno so angelite dojdoa da Go sretnat:

taka tivko i nezabeleàno za drugite se ra|a Hristos vo ~ove~kata

du{a, a taa mu izleguva vo presret, bidej}i vo nea blesnuva yvezdata

koja vodi kon Svetlinata.

Nie tainstveno Go sre}avame Hrista vo molitvata, koga

odedna{ otkrivame deka na{ata molitva e primena i usli{ana,

deka Bog “do{ol i se vselil vo nas” i né ispolnil so Negovoto

ìvotonosno prisustvo. Nie Go sretnuvame Hrista vo Evharis-

tijata, koga, otako }e se pri~estime so Teloto i Krvta Hristovi,

odedna{ ~uvstvuvame deka na{eto telo e proniknato od Nego-

vata Boèstvena energija i vo na{ite veni te~e Krvta Bo`ja.

Go sretnuvame Hrista i vo drugite tainstva na Crkvata, koga preku

dopir so Nego se obnovuvame i oìvotvoruvame za ìvot ve~en. Nie

Go sretnuvame Hrista vo na{ite bli`ni, koga odedna{ pred nas

se otkriva ~ovek i nie yirkame vo negovata skriena dlabo~ina,

kade {to sveti obrazot Bo`ji. Nie Go sretnuvame Hrista vo

na{iot sekojdneven ìvot, koga srede ìvotnata vreva odedna{

go slu{ame Negoviot glas Koj né povikuva ili koga go gledame

Hristos se rodi

11

Negovoto javno i neo~ekuvano vme{uvawe vo tekot na istorijata.

Tokmu taka, nenadejno i neo~ekuvano se zame{a Bog vo ivotot na ~ove{tvoto pred

20 veka, koga so Svoeto Ra|awe go svrte siot tek na istorijata. Tokmu taka On se ra|a odno-

vo i odnovo vo du{ite na iljadnici lu|e i go izmenuva i preobrazuva siot nivni ìvot,

pravej}i gi vernici od

nevernici, svetiteli

od gre{nici, gi spasuva

onie koi propa|aat.

Neka praznikot na

Ro`destvoto Hris-

tovo stane praznik

na ra|aweto Hristo-

vo vo na{ata du{a i

na na{eto ra|awe vo

Hrista. Da zamol~ime

za svetot, za vo na{ata

du{a da se rodi Slo-

voto Bo`jo i da né

ispolni so Boèstvo,

Svetlina i svetost...

Prevod od ruski jazik:Jani Mulev, dipl. teolog

Naslov na izvornikot:Episkop Ilarion Alfeev,

O vstre~e so Hristom. Ro`destvo Hristovohttp://bishop.hilarion.orthodoxia.org


12

Vo Prvata nedela od Velikiot Post na{ata Crkva ja slavi Pobedata na pravoslavieto, pobedata na vistinskoto hristijansko u~ewe nad site perverzii i iskrivuvawa, a od niv - eresi i la`ni u~ewa. Vo vtorata Nedela na Velikiot Post, niz ovaa pobeda na pravoslavieto kako da se povtoruva i prodlabo~uva vrskata so slaveweto na spomenot na eden od najgolemite stolbovi na pravoslavieto, arhiere-jot Grigorij Palama, arhiepiskopot solunski, koj{to preku negovata bogonosna

elokventnost i primerot na negoviot vozvi{en podvi`ni~ki ìvot, gi posrami u~itelite na lagata koi se drznaa da go otfrlat najsu{tinskoto vo pravoslavieto, podvigot na molitva i postot, koj{to go prosvetluva ~ovekoviot um so svetlinata na blagodatta i go pravi zaedni~ar na boèstvenata slava. Stra{no! Kolku malku lu|e ima vo na{evo vreme, duri i pome|u obrazovanite, napati i pome|u sovre-menite “bogoslovi” i klirici, koi to~no sfa}aat {to e pravoslavieto i vo {to e negovata su{tina. Tie mu prio|aat na ova pra{awe na eden sosema nadvore{en, formalen na~in i go objasnuvaat premnogu primi-tivno, duri i naivno, potpolno pre-viduvaj}i gi negovite dlabo~ini i voop{to ne gledaj}i ja polnotata na negovata duhovna sodrìna. Nasproti povr{noto mislewe na mnozinstvoto, pravoslavieto ne e samo edna od mnogute “hristijanski veroispovedi” koi denes postojat, ili kako {to gi narekuvaat ovde vo Amerika “denominacii”. Pravosla-vieto e vistinskoto, neiskriveno, neizopa~eno od bilo koja ~ove~ka sofistika ili izmislica, vistin-skoto u~ewe Hristovo vo seta ne-gova ~istota i polnota - u~eweto na verata i pobo`nosta, koe{to e ìvot spored verata. Pravoslavieto ne e samo zbir na dogmati, prifateni kako vistiniti, pri-fateni na ~isto formalen na~in. Toa ne e samo teorija, tuku i praksa; toa ne e samo vistinska vera, tuku ìvot koj vo sé se soglasuva so ovaa vera. Vistinski pravo-slaven hristijanin ne e samo onoj koj razmisluva na pravoslaven na~in, tuku onoj koj ~uvstvuva spored pravoslavieto i ìvee pravoslavno, koj te`nee da go otelotvori

[to e pravoslavieto?

Arhiepiskopot Averkij na Sirakuza i na manastirot Sveta Troica

Za

pravoslavnata

vera

Hristos se rodi

13

vistinskoto pravoslavno u~ewe Hristovo vo negoviot ìvot. “Zborovite {to vi gi kaàv se duh i ìvot” ‡ taka im govore{e Gospod Isus Hristos na Negovite u~enici vo Negovoto boèstveno u~ewe (Jovan 6, 63). Ottuka, u~eweto Hristovo ne e samo edna apstraktna teorija, otse~ena od ìvo-tot, tuku e duh i ìvot. Spored toa, samo onoj koj razmisluva pravoslavno, ~uvst-vuva pravoslavno i ìvee pravoslavno realno moè da se smeta za pravoslaven. Istovremeno, treba da sfatime i zapametime deka pravoslavieto ne e samo i sekoga{ ona {to oficijalno se narekuva “pravoslavie”, za{to vo na{evo la`no i zlo vreme, pojavuvaweto nasekade na psevdo-pravoslavieto, koe{to se izdignuva i e utvrdeno vo svetot, e krajno teòk, no za àl, ve}e neosporen fakt. Ova la`no pravoslavie te`nee surovo da go zazeme mestoto na vistinskoto pra-voslavie, kako {to vo negovo vreme, Antihristot }e se stremi da Go istisne i zameni Hrista so sebe. Pravoslavieto ne e samo eden vid na ~isto zemna organizacija, koja{to e vozglavena od patrijarsi, episkopi i sve{tenici koi imaat sve{teni~ka slu`ba vo Crkvata, koja{to oficijalno se narekuva “pravoslavna”. Pravoslavieto e misti~noto “Telo Hristovo”,îja{to glava e Samiot Hristos (vidi kaj Efes. 1, 22-23 i Kol. 1, 18, 24 itn.), i vo negoviot sostav gi vklu~uva ne samo sve{tenicite, tuku site onie koi vistinski veruvaat vo Hrista, koi na zakonski na~in, preku svetoto Kr{tenie stapile vo Crkvata, koja{to On ja osnova, onie koi ìveat na zemjata i onie koi se upokoile vo vera i pobo`nost. Pravoslavnata crkva ne e nekoj vid na “monopol” ili “biznis” na klirot, kako {to mislat neukite i onie koi mu se tu|i na duhot na Crkvata. Taa ne e nasledstvo na ovoj ili onoj arhierej ili sve{tenik. Taa e tesno povrzana duhovna zaednica na site koi vistinski veruvaat vo Hrista, koi na svet na~in se stremat da gi zapazuvaat zapovedite Hristovi so edinstvena cel, za nasleduvawe na ona ve~no blaènstvo, koe{to Hristos Spasitelot ni go podgotvil za nas, i ako zgre{at poradi slabost, tie iskreno se kaat i se stremat da “prinesat plodovi dostojni za pokajanie” (Luka 3, 8). Vistina e deka Crkvata ne moè da bide celosno premestena od svetot, za{to vo nea vleguvaat lu|e koi sé u{te ìveat na zemjata, i zatoa “zemskiot” element vo nejziniot sostav i nadvore{na organizacija e neizbeèn; sepak, kolku e pomal ovoj “zemski” element, tolku }e bide podobro za nejzinite ve~ni celi. Vo sekoj slu~aj ovoj “zemski” element ne treba da go zamra~i ili zadu{i ~isto duhovniot element ‡ spasenieto na du{ata vo ve~niot ìvot ‡ poradi {to e osno-vana i postoi Crkvata. Prviot i osnoven kriterium, koj{to moème da go koristime kako voda~ za razlikuvawe na Vistinskata Crkva Hristova od la`nite crkvi (koi{to denes tolku mnogu gi ima!), e faktot {to taa ja ima zapazeno vistinata nedoprena, neis-krivena od ~ove~ki sofistiki, za{to spored Slovoto Bo`jo, “Crkvata e stolb i tvrdina na vistinata” (1. Tim. 3, 15), i zatoa vo nea ne moè da ima laga. Sekoj koj vo nejzino ime oficijalno objavuva ili potvrduva nekoja laga pove}e ne e Crkva. Ne samo vi{ite sluìteli na Crkvata, tuku i redovite na vernite laici moraat da ja izbegnuvaat sekoja laga, se}avaj}i se na opomenata na apostolot: “Po-radi toa, otkako ja otfrlivte lagata, kaùvajte si ja vistinata sekoj na svojot blièn”(Efes. 4, 25), ili “ne laète se eden so drug” (Kol. 3, 9). Hristijanite sekoga{ moraat da se se}avaat deka spored zborovite na Hristos Spasitelot, laèweto e od |avolot, koj{to “e laèc i tatko na lagata” (Jovan 8, 44). Pa taka, onamu kade {to ima laga, tamu ne e Vistinskata Pravoslavna Crkva Hristova! Na nejzino mesto tamu ima la`na crkva, koja{to svetiot vizioner ìvo i jasno ja


14

opi{a vo negovoto Otkrovenie kako “golemata blud-nica, koja {to sedi nad mnogu vodi; so nea bludstvuvaa zemnite carevi” (Otkr. 17, 1-2). Duri i vo Stariot zavet od Bo`jite proroci gledame deka nevernosta kon vistinskiot Bog ~estopati be{e pretstavuvano vo vid na prequba (vidi na primer, Jezekiil 16, 8-58; ili 23, 2-49). Za nas uàsno e ne samo da zboruvame, tuku i da pomislime deka vo na{ive bezumni denovi bi trebalo da zabeleìme ne malku obidi za pretvorawe na samata Crkva Hristova vo “bordel”, - a ova ne e samo vo pogornata figurativna smisla, tuku isto taka i vo bukvalna smisla na zborot, koga e tolku lesno za da se opravda{ sebesi, bludot i sekoja ne~istotija ne se ni smetaat za grevovi! Va-kov primer vidovme vo t.n. “@iva Crkva” i “obnov-lencite” vo na{ata nesre}na tatkovina (Rusija) po Revolucijata, a sega vo li~nosta na site sovremeni “modernisti” koi se stremat da si go olesnat jar-emot Hristov (Mat. 11, 30) i da izvr{at predavstvo na sevkupnata podvi`ni~ka struktura na na{ata sve-ta Crkva, legaliziraj}i go sekoj prestap i moralna

ne~istotija. Da se zboruva ovde za pravoslavie, se razbira, voop{to ne e soodvetno, nasproti faktot {to dogmatite na verata ostanale nedopreni i nepovredeni! Vistinskoto pravoslavie, pak, od druga strana, e tu|o na sekoja mrtva for-malnost. Vo nego nema slepa privrzanost kon “bukvata na zakonot”, za{to toa e “duh i ìvot”. Onamu, od nadvore{en i ~isto formalen aspekt, kade {to sé izgleda to~no i strogo zakonski, toa ne zna~i deka e taka vo realnosta. Vo Pravoslavieto nema mesto na jezuitska kazuistika; omilenata izreka na svetovnite pravnici ne moè ovde da se primeni: “Ne treba da se gazi zakonot ‡ treba da se zaobikoli”. Pravoslavieto e ednata i edinstvena Vistina, ~istata Vistina, bez bilo kakvi pri-mesi ili mala senka na nevistina, laga, zlo ili izmama. Najsu{tinsko ne{to vo pravoslavieto e podvigot na molitva i post, koj{to Crkvata osobeno go vozveli~uva vo tekot na Vtorata nedela vo Velikiot Post kako dvostran “~udesen me~” so koj se borime protiv neprijatelite na na{eto spasenie ‡ temnata demonska sila. Tokmu preku ovoj podvig na{ata du{a se prosvetluva so blagodatnata boèstvena svetlina, kako {to u~i sveti Grigorij Palama, kogo {to svetata Crkva torèstveno go slavi vo Vtorata Nedela na Velikiot Post. Slavej}i go negoviot sve{ten spomen, Crkvata go narekuva ovoj ~udesen arhierej “u~itel na blagodatta”, “svetilnik na Svetlinata”, “propovednik na boèstvenata svetlina”, “nepomestliv stolb na Crkvata”. Samiot Spasitel Hristos go naglasuva golemoto zna~ewe na podvigot na molit-va i post, koga Negovite u~enici ne moèa da gi isteraat demonite od nesre}noto mom~e koe be{e opsednato. On jasno im kaà: “Ovoj, pak, rod (demonot) se isteruva samo so molitva i post” (Mat. 17, 21). Tolkuvaj}i go propovedni~ki ovoj evangelski stih, arhierejot Teofan Zatvornik pra{uva: “Moème li da mislime deka onamu, kade {to nema molitva i post, deka demonot e ve}e tamu?” I odgovara: “Da, moème. Demonite koga vleguvaat vo li~nosta ne sekoga{ go otkrivaat nivnoto vleguvawe, tuku se prikrivaat, tajno u~ej}i gi nivnite doma}ini na sekoe zlo i na otfrlawe na sekoe dobro. Taa li~nost moè da e uverena deka samata go pravi toa, iako taa samo ja ispolnuva voljata na nejziniot neprijatel. Samo zafati se so molitva i post i ne-

Hristos se rodi

prijatelot vedna{ }e si zamine i }e ~eka prilika na drugo mesto za da se vrati; i toj navistina }e se vrati dokolku molitvata i postot za kratko vreme bidat napu{teni” (Razmisluvawa za sekoj den od godinata, str. 245-246). Od ova moè da se izvle~e direkten zaklu~ok: onamu kade postot i molitvata se izostaveni, zamenareni ili potpolno otfrleni, tamu nema ni traga od pravosla-vie ‡ tamu e oblasta na demonite koi si igraat so ~ovekot kako so nivna nesre}na igra~ka. Zatoa vnimavajte kade vodi siot sovremen “modernizam”, koj{to iziskuva “re-formi” vo na{ata Pravoslavna Crkva! Site ovie slobodoumni misliteli i nivnite slugi, koi se stremat da go omalovaàt zna~eweto na molitvata i postot, pa kolku i da ja kaùvaat i objavuvaat nivnata navodna vernost na dogmatskoto u~ewe na na{ata Pravoslavna Crkva, realno ne moàt da se smetaat za pravoslavni, i se pokaùvaat sebesi kako otpadnici od pravoslavieto. Sekoga{ da si spomnuvame deka samoto sosema formalno Pravoslavie nema cel, dokolku nema “duh i ìvot” ‡ a “duhot i ìvotot” na Pravoslavieto se pred sé i nad sé podvigot na molitva i post; osven toa, avtenti~noto postewe na koe{to Crkvata né u~i e sfateno vo ovoj slu~aj kako vozdrùvawe vo sekoj pogled, a ne samo nejadewe na mrsna hrana. Bez podvigot ne postoi vistinsko hristijanstvo, odnosno, pravoslavie. Eve {to veli Samiot Hristos, prviot Podvi`nik: “Koj saka da vrvi po Mene, neka se odre~e od sebe, i neka go zeme krstot svoj i neka odi po Mene” (Marko 8, 34). Vistinski Pra-voslaven Hristijanin e samo onoj koj se trudi da Go podraàva Hrista vo noseweto na krstot i e podgotven da se raspne sebesi vo imeto na Hristos. Svetite apostoli jasno né u~at na ova. Pa taka, apostolot Petar pi{uva: “No, ako trpite, koga pravite dobro i stradate, toa Mu e ugodno na Boga. Bidej}i vie ste za toa povikani, oti i Hristos postrada za nas, ostavaj}i ni primer, za da vrvime po Negovite stapki” (1. Petr. 2, 20-21). Tokmu na istiot na~in svetiot apostol Pavle veli pove}e pati, deka site vistinski hristijani mora da se podvi`nici, i podvi`ni~kiot trud na hristijanite se sostoi vo seberaspnuvaweto zaradi Hrista: “Onie, pak, koi se Hristovi, go raspnaa teloto svoe so strastite svoi i pohotite” (Gal. 5, 24). Omilen izraz na sveti Pavle e deka morame da se soraspneme so Hrista za da moème da sovoskresneme so Nego. Ovaa misla toj ja koristi vo razni negovi kaùvawa, vo mnogu od negovite poslanija. Gledate, zna~i, deka onoj koj saka da go pominuva vremeto vo uìvawe i bez da razmisluva za sebeotkaùvawe i sebe`rtvuvawe, tuku postojano pliva vo sekoe mo`no plotsko zadovolstvo i uìvawe, e potpolno nepravoslaven, nehristijanin. Vo vrska so ova, velikiot podvi`nik na hristijanskata antika, dostopo~ituvaniot Isak Siriski, dobro né u~i: “Patot Bo`ji e sekojdneven krst. Nikoj ne odi na neboto ìveej}i opu{teno (odnosno, komforno, bezgri`no, zadovolen so sebesi, bez borba). A krajot na opu{teniot pat, znaeme kade zavr{uva” (Dela, str. 158). Ova e toj “{irok pat” koj{to, spored zborovite na Samiot Gospod, “vodi kon propast” (Mat. 7, 13). Zna~i ova e Pravoslavie, ili Vistinsko Hristijanstvo!

15

Prevodot od angliski:Jani Mulev, dipl. teolog.

Naslov na izvornikot:What is Orthodoxy?

By Archbishop Averky of Syracuseand Holy Trinity Monastery


16

K o l k u i k a k o t r e b a d a p o s t i m e p r e d

B o ` e s t v e n a t a P r i ~ e s t

1. Nie go ostavivme na kraj tainstvoto na boèstvenata evharistija i }e zboruvame za nea oddelno, ne samo za{to taa e najveli~estvena od site crkovni tajni, tuku i zaradi nejzinata vrska so postot se obrazuval ogromen problem, ne edna{ ispitu-van vo utrobata na Crkvata. Ovaa tema do na{i dni prodolùva da gi interesira, kako pastirite na Crkvata, taka i mnogute verni. Bez ogled na toa {to ne bilo prifateno nikakvo oficijalno crkovno re{enie, vo pos-

lednite godini se pojavija diskusii i bea iskaàni mislewa koi pomognaa vo vistinskiot pristap kon toa pra{awe, kako od bo-goslovska strana, taka i na prakti~no nivo. 2. Nema nikakov somne` deka osnovna cel, poradi koja se izvr{uva tainstvoto na boèstvenata evharistija, e pri~estuvaweto na vernite. U~estvoto na vernite vo izvr{uvaweto na tajnata nezamislivo e bez najvisokata to~ka na toa u~estvo - pri~estuvaweto so Teloto i Krvta Gospodovi. Vo drevnata Crkva od pri~estuvaweto se odla~uvale samo onie koi te{ko zgre{ile, koi{to i bile oddale~uvani od crkovnata zaednica do po~etokot na Liturgijata na vernite, odnosno od tainstvoto na evharistija.Ova e kristalno jasno u~ewe na Svetoto pismo i celoto crkovno Predanie, t.e. predanieto na na{ite bogonosni Otci, sve{tenite pravila i najdrevnata crkovna praksa. Vo toa u~ewe i praksa, koi{to gi primila Crkvata vo po~etokot, kako uslov za ìvot vo Hrista se ukaùva na kolku {to e mo`no po~esto u~estvo na vernite vo boèstvenata evharistija, “postojano pri~estuvawe” kako {to u~ele vo svoeto delo, posveteno na konkretnovo pra{awe, dvajcata na{i otci, koi ìveele ne tolku odamna, sveti Makarij Notaras, episkopot korintski i sveti Nikodim Svetogorec. Iako sega, vo epohata na bogoslovskata neukost, situacija-ta delumno se izmenila, i pome|u mnogumina vernici se raspros-tranila poinakva praksa, a taa, se razbira, se pojavuva ne kako crkovno Predanie, tuku naprotiv, kako otstapuvawe od nego i

Duhoven ìvot

Hristos se rodi

17

K o l k u i k a k o t r e b a d a p o s t i m e p r e d

B o ` e s t v e n a t a P r i ~ e s t

pokaùva opa|awe na crkovniot ìvot. 3. I taka nie treba ~esto da pristapuvame kon boèstvenata evharistija. Normalno, pra{aweto za toa kolku ~esto }e se pri~estuvame, nie treba da go re{ime ne sami, tuku zaedno so svojot duhoven otec ‡ verniot rakovoditel vo ìvotot spored Hrista. Samo na toj na~in nie moème da bideme uvereni, deka na{eto u~estvo vo tainstvoto nema pre~ki i toa odgovara na svojot osnoven us-lov - duhovnata ~istota, koja{to apsolutno e neophodna za dostojno, a ne nedos-tojno pri~estuvawe so Teloto i Krvta Gospodovi, soglasno so u~eweto na apos-tolot Pavle (vidi vo 1. Kor. 11, 26- 29). Apostolot pi{uva: “No, ~ovekot da se ispita samiot sebe i potoa da jade od ovoj leb i da pie od ovaa ~a{a” (1. Kor. 11, 28). Toa “ispituvawe”, koe{to,

spored zborovite na apostolot, se pokaùva za nas kako neophodno za podgotvu-vawe za boèstvenata pri~est, se sostoi tokmu vo temelna proverka na na{ata duhovna ~istota i vklu~uva vo sebe ispituvawe na sovesta, ispoved, ìvot so strav Bo`ji, qubov kon bli`nite i pomiruvawe so na{ite bra}a. 4. Osven vo duhovnata ~istota, vo {to u{te se sostoi na{ata podgo-tovka za primawe na boèstvenata pri~est? Sve{tenite pravila na najjasen na~in propi{uvaat, deka vernite - klirici i laici - se dol`ni da pristapu-vaat kon boèstvenata evharistija na gladno srce, t. e. so prazen èludnik “za sve{tenodejstvoto da bide izvr{eno od lu|e koi{to ne jadele”, soglasno so 29. pravilo na VI Vselenski sobor. Kako {to zabeleùva Aristin, eden od najistaknatite tolkuva~i na sve{tenite pravila, koj ìveel vo dvanaesettiot vek, “iako Gospod tajnovodstvuval so u~enicite po ve~erata, nie ne treba da go sledime prete{kiot za nas primer, tuku da go sledime crkovniot obi~aj, i sve{tenicite da prinesuvaat sveti darovi na `rtvenikot na gladno srce, i kon pri~estuvaweto isto taka da pristapuvaat gladni”. Toa e o~igledno i od praksata koja postoela za vreme na pri~estuvaweto na Liturgijata na Prethodnoosvetenite darovi, koga se izvr{uvala vo sreda i petok nave~er. Vernite, podgotvuvaj}i se da se pri~estat so boèstvenata evharistija, ni{to ne jadele do vremeto na pri~estuvaweto. Isklu~ok od ova op{to pravilo se pravi, soglasno so 9. pravilo na sveti Nikifor Ispovednik, samo za onie {to bile pred umirawe, na koi im se razre{uvalo davawe evharis-tija “i po jadewe”. 5. Drugiot uslov, koj{to go baraat sve{tenite pravila e vozdrùvawe pred boèstvenoto pri~estuvawe. Kako {to sve{tenstvoto, koe{to ja izvr{uva Boèstvenata Liturgija, (“na Boèstvenite Tajni da im pristapuvaat osveten-


18

ite”) taka i vernite koi se podgotvuvaat da pri-stapat kon boèstvenata pri~est, vo nave~erieto treba da se vozdrùvaat od svoite soprugi i so-pruzi. Sveti Nikodim Svetogorec go objasnuva 13. pravilo na sveti Timotej Aleksandriski, i veli, deka sopru`nicite ne se dol`ni da imaat telesni odnosi vo sabota i nedela (i op{to na site prazni-ci) dokolku vo toj den se izvr{uva Liturija, tie se dol`ni da se podgotvuvaat za u~estvo vo boèstvenata pri~est. 6. îstotata, neophodna za na{eto u~estvo vo boèstvenata evharistija, iziskuva, soglasno so pravila-ta, ènite da ne se pri~estuvaat vo periodot na mese~noto ~istewe, tuku najprvo da se is~istat i duri potoa da prista-pat kon boèstvenata pri~est (2. pravilo na svetiot Dionisij Aleksandriski i 7. pravilo na svetiot Timotej Aleksandriski). Taa, pak, zabrana se odnesuva i za maìte, t.e. i tie isto taka ne smeat da se pri~estuvaat koga vo prethodnata no} imale istekuvawe, t.e. polucija za vreme na son. 7. Po sé {to be{e kaàno pogore za vostanoven-ite kanonski uslovi za vernite koi se podgotvuvaat za pri~estuvawe, }e se vratime kon na{eto po~etno pra{awe: Kolku i kako treba da postime pred boèstvenata pri~est? Ni drevnata crkovna praksa, ni sve{tenite kanoni ne opredeluvaat nikakov poseben post za onie, koi se podgotvuvaat da pristapat kon svetata evharistija. Vo apostolsko vreme, pa i podocna, vernite se pri~estuvale po zaedni~kata ve~era. Se razbira, podocna poradi mnogu pri~ini prestanala ovaa prak-sa i pobo`nosta pred boèstvenata pri~est ja pottiknala Crkvata da opredeli, vernite da se pri~estuvaat na gladno srce, t.e. da se vozdrùvaat od sekakva hrana i od voda po ve~erata ili, barem od polno} pa do pri~estuvaweto. Crkovnite pravila go opredeluvaat samo toj evharis-tiski post i ni{to drugo. 8. Toa {to pred boèstvenoto pri~estuvawe nema poseben post, se gle-da i od praktikata, koja{to od drevnost ja sledat kliricite. Podgotvuvaj}i se za sluèwe Liturgija, tie go zapazuvaat samo osnovniot evharistiski post, t. e. se vozdrùvaat od hrana i voda, od polno} pa do zavr{uvaweto na Liturgijata.

Hristos se rodi

19

9. Iako, verojatno, moè da se smeta za izraz na pobo`nost, raspros-tranetiot obi~aj da se posti tri dena bez maslo pred boèstvenata pri~est, koj do na{e vreme go zapazuvaat mnogu hristijani, sepak toj

ne e osnovan od vistinskoto Crkovno Predanie. Toj vlegol vo crk-ovniot ìvot vo periodot na bogoslu`beno nazaduvawe, i za àl do

na{evo vreme e povrzan so neopravdanoto retko u~estvo na mnogumina vernici vo tainstvoto na evharistija, a vo mnogu slu~ai toa osobeno e

to~no za na{evo vreme, i e povrzan so odbivaweto na istite vernici da gi zapazuvaat od Crkvata vostanovenite pove}ednevni i ednodnevni posti.

Ako bukvalno go zapazuvaat toj obi~aj na tridneven post, toga{, za àl, ver-nite nikoga{, osven za Pasha, ne moàt da se pri~estat vo nedelite, bidej}i

kanonite zabranuvaat post vo sabota. Me|utoa na toj na~in se uni{tuva pashal-niot karakter na voskresniot (nedelniot) den i za vreme na nedelnoto sobirawe vo

crkva, vernite ostanuvaat daleku od Ve~erata Gospodova, ostanuvaj}i samo obi~ni gleda~i na sve{tenodejstvoto!10. Doa|aj}i kon krajot, da zabeleìme: nesomneno, postot sekoga{ e polezen, pa i pred Boèstvenoto pri~estuvawe, iako Crkvata ne propi{ala takov post. No

tokmu toj post, zapazuvan od vernite dobrovolno ili po sovet na duhovnikot, ne treba da stane prepreka za na{eto ~esto u~estvuvawe vo evharistijata ‡ tokmu toa go bara i prirodata na ova tainstvo, {to uporno go istaknuvaat sve{tenite kanoni i {to go potvrduva drevnata crkovna praksa.

Onie vernici, koi{to moàt da se pri~estat vo nedela, zadolìtelno treba da zapazuvaat post bez maslo vo petok. Vo sabota od po~it kon kanonskata zabra-

na za post tie treba da upotrebuvaat hrana so rastitelno maslo. Naprotiv, za ve~era da vkusat {to e mo`no poednostavna hrana: lesna uìna, su{eni ili sveì ovo{ja. Na vakov na~in nie i gi zapazuvame sve{tenite kanoni, koi zabranuvaat post vo sabota, i do nekoj stepen telesno se podgotvuvame za u~estvuvawe vo ne-delnata evharistija. (Bele{ka: redovno moàt da se pri~estuvaat vernicite koi redovno postat, odnos-

no, sekoja sreda i petok i ~etirite golemi posti, i koi redovno se ispovedaat kaj svojot duhovnik - sve{tenik ili episkop, i od nego dobile bla-

goslov za da se pri~estuvaat redovno.)

Prevod od ruski jazik:Nikola \or|ievski, apsolvent na teologija

Naslov na izvornikot:Arhimandrit Simeon Kupas

CerkovnìŸ postZa~em, kogda i kak mì postimsÔ


20

Majkata i Mladenecot. Tuka se istaknuva prirodnoto ~ove~ko ~uvstvo, maj~inskata qubov i ne`nost. Toa e obraz na Majkata koja dlaboko àli poradi pretstojnite stradawa na Sinot i vo mol~anie ja preìvuva nivnata neizbe`nost. Vtoriot obraz pripa|a na obrazot koj go vikame Odigitrija - ,,Patevoditelka”. Na ovaa ikona i Bogorodica i Mladenecot se svrteni pravo kon nabquduva~ot. Ovaa seriozna i veli~estvena ikona posebno go naglasuva Boèstvoto na Mladenecot Hristos. Tretata ikona, najverojatno, ja prikaùvala Bogomajkata bez Mladene-cot.

Podatocite za nea se nejasni. Najverojatno taa ikona bila na-lik izobrazuvawe na Bogorodica vo Dei-sis, odnosno vo molitveno obra}awe kon Hrista. Denes Ruskata crkva ima okolu desetina ikoni na Bogorodica koi se pripi{ani na sv. ap. i evangelist Luka. Osven toa, na zapad i na Sveta Gora gi ima 21 na broj, od koi 8 se vo Rim. Jasno e deka tie ikoni ne se pripi{uvaat na evan-gelistot so zna~ewe deka gi naslikal: nitu edna ikona od onie koi gi naslikal toj ne do{la do nas. Avtorstvoto na sve-tiot evangelist tuka treba da se razbere vo smisla po kogo ja vikame kopijata na pretstavata na ikonata koja nekoga{ toj ja naslikal. Apostolskoto Predanie ovde mora da se razbere na istiot na~in kako i apostolskite pravila ili apostolskite Liturgii. Tie se povrzuvaat so aposto-lite ne zatoa {to tie sami gi napi{ale, tuku zatoa {to nosat apostolski karak-ter i poseduvaat apostolski avtoritet. Istiot slu~aj e í so ikonite koi gi ,,nas-likal” evangelistot Luka. Predanieto za toa deka evangeli-stot Luka prv ja naslikal ikonata na Bogo-rodica predadeno ni e, pome|u drugoto, vo bogoslu`benite tekstovi na praznicite

Dokolku ikonata Hristova, koja e osnova na hristijanskata ikonografi-ja, pretstavuva crta na Boga koj stana ôvek, toga{ ikonata na Majkata Bo`ja go prikaùva prvoto ~ove~ko sozdanie vo koe e dostignata celta na Ovoplotu-vaweto - oboùvawe na ~ovekot. Pravo-slavnata Crkva go potvrduva srodstvoto na Bogorodica so padnatoto ~ove{tvo, koe nosi posledici na prvorodniot grev. Taa ne ja izdvojuva od Adamovoto potom-stvo. Istovremeno, isklu~itelnoto dos-toinstvo na Majkata Bo`ja, nejzinoto li~no sovr{enstvo i najvisokiot ste-pen na dostignata svetost, go objasnuvaat

nejzinoto osobeno proslavuvawe. Bogo-rodica prva od seli~niot ~ove~ki rod ja dostignala smislata koja e postavena pred site lu|e: secelosno preobrazuvawe na ~ove~kata priroda. Taa e edinstvena od site sozdadeni bitija koja ja premina-la granicata pome|u vremeto i ve~nosta i ve}e se nao|a vo Carstvoto koe Crkvata go o~ekuva po Vtoroto Hristovo doa|awe. ,,Boga vo sebe nesmestlivo si go smestila”, ,,Vistinska Majko Bo`ja” , sve~eno pro-glasuva êtvrtiot vselenski sobor (Efes, 431 god.). Taa zaedno so Hrista upravuva so ìvotot na svetot. Poradi toa nejzinite ikoni zaze-maat posebno zna~ajno mesto: vo hramot i bogosluènieto nivnoto mesto e vedna{ do ikonata na Spasitelot. Ikonite na Majkata Bo`ja se razlikuvaat od ikonite na ostanatite svetiteli i angelite kako so pove}evrsnite ikonografski tipo-vi, taka i so koli~inata i merkata na po~ituvaweto. Prvata ikona na Majkata Bo`ja crkovnoto Predanie mu ja pripi{uva na sv. evangelist Luka. Toj vedna{ po praznikot Pedesetnica nacrtal tri ikoni. Prvata od niv pripa|a na tipot nare~en ,,umilenie”, koja go prikaùva zaemnoto miluvawe na

N e r a k o t v o r e n o b r a z n a P r e s v e t a B o g o r o d i c a

Crkovna

umetnost

Hristos se rodi

naslikana za vreme na ìvotot na Bogo-rodica i pratena vo Rim od Teofil, onoj ,,znamenit Teofil” za kogo se govori vo prologot na Lukinoto evangelie i Delata apostolski. Drugo predanie pak izvestuva deka ikonata koja ja naslikal evangeli-stot i koja ja blagoslovila Bogorodica, bila pratena na istiot Teofil, no ne vo Rim tuku vo Antiohija. Kako i da bilo, vo Ⅳ vek, koga hristijanstvoto stanalo dràvna religija i koga ve}e nemalo opasnost od ismevawe na svetiwite, ikonata koja nekoga{ mu pripa|ala na Teofil i koja se ~uvala vo ~esniot dom vo Rim, steknuva sè pogolema i pogolema slava. Od ~esnata ku}a, iko-nata (ili nejzina kopija) e prenesena vo hram. Svetiot papa Grigorij Veliki (od 590 do 604) so sve~ena krsna litija vo pee-we na molitvi 590-ta godina po~ituvanata ikona na Majkata Bo`ja, ,,koja, kako {to se misli, ja naslikal svetiot Luka”, ja prenesuva vo bazilikata sveti Petar. Osven za ikonite koi gi naslikal evangelistot Luka, predanieto govori i za eden nerakotvoren obraz na ikonata na Majkata Bo`ja. Negovoto poteklo na kratko se objasnuva vo slu`bata na Ka-zanskata ikona na Bogorodica (se slavi na 8 juli i 22 oktomvri): ,,Boèstvenite apostoli na Slovoto, veleglasnite bla-govesnici na Hristovoto Evangelie, soz-davaj}i boèstvena Crkva vo tvoe ime, Vladi~ice, pristapija i te zamolija da dojde{ na nejzinoto osvetuvawe. Ti, pak, Bogomajko, si rekla: ‚Odete vo mir i jas sum tamu so vas‘. Tie otidoa i na yidot od crkvata go izobrazija, Vladi~ice, likot na tvojot obraz” (sedalen od 3-ta pesna na kanonot). Predanieto govori deka toa bile Petar i Jovan i deka hramot bil soyi-dan vo Lida (Lidskata Bogorodica se slavi na 12 mart). Vo Ⅷ vek sveti German idniot patrijarh carigradski, pominuvaj}i pokraj Lida dal da se napravi kopija na ikonata koja, podocna, za vreme na ikonoborstvoto ja pratil vo Rim. Po pobedata nad ikono-borstvoto obrazot na Lidska Bogorodica se narekuva u{te i Rimski (se slavi na 26 juni).

Prevod od srpski jazik: sve{tenik

Borislav Bobevski

21

koi se posveteni na nekoi ikoni na Majkata Bo`ja, kako {to e, da re~eme, Vladimir-skata ikona, koja pripa|a na tipot umilenie (21 maj, 23 juni i 26 avgust). Na ve~ernata, na litijnite stihiri (glas 6) se soop{tuva: ,,Blagovesnikot na evangelskite tajni prv ja naslika tvojata ikona. Toj ti ja donese tebe, Carice, da ja prifati{ i napravi{ silna za da gi spasuva onie koi te po~ituvaat. Kako milostiva i kako sou~esni~ka vo na{eto spasenie, si se zaraduvala i izrekla zborovi kako vo vremeto koga go za~na Boga: Otsega }e me ublaùvaat site rodovi. Gledaj}i ja iko-nata, so svojata vlast si rekla: “So ovoj obraz neka bide mojata blagodat i mojata sila”. I nie navistina veruvame deka si go kaàla toa, Vladi~ice na{a, i deka so pomo{ na ovoj obraz si so nas. Na utrenata, vo prvata pesna na kanonot nie slu{ame (glas 4): ,,Slikaj}i go tvojot se~esen obraz, boèstveniot Luka, bogovdahnatiot pisatel na Evangelieto Hristovo, go izobrazi Tvorecot na site na tvoite race”. Vtoriot tekst ukaùva na faktot deka ikonata na Majkata Bo`ja ja naslikal sveti Luka, a pokraj toa, pot-vrduva deka samata Bogorodica ne samo {to ja odobrila svojata ikona, tuku ì ja dala svojata sila i blagodat. Crkvata ovoj tekst go upotrebuva vo slu`bite za nekol-kute ikoni na Majkata Bo`ja od razli~ni tipovi, koi se napraveni po prototipov-ite na evangelistot Luka. So toa Crkvata go istaknuva preemstvoto na blagodatta i silata koi se zaedni~ki za site kopii na tie ikoni, znaej}i deka gi obnovuvaat (so osobeni simvoli) site izvorni crti na Majkata Bo`ja, so~uvani od evangelistot Luka. Najstaroto, pak, istorisko svedov{tvo so koe raspolagame poteknuva od Ⅵ vek. Toa se pripi{uva na Teodor ^tec, vizantiski istori~ar od prvata polovina na Ⅵ vek (okolu 530 god.). Toj bil ~tec vo carigradskiot hram Sveta Sofija. Teodor govori za prenos na ikonata na Bogorodica koja ja naslikal evangelistot Luka od Erusalim vo Cari-grad (450 god.). Caricata Evdokija, èna na carot TeodosijⅡja pratila taa ikona na svojata sestra, svetata Pulherija. Vo Ⅷ vek sveti Andrej Kritski i sveti Ger-man, patrijarh carigradski (od 715 do 730) isto taka govorat za ikonata Bogorodica - Odigitrija koja se pripi{uva na evan-gelistot Luka i koja se nao|ala vo Rim. Sveti German dodava deka taa ikona bila


22

Nema somne` deka iveeme vo tragi~en svet, svet koj odi po pat ~ij kraj ne se gleda, pat koj izgleda ne vodi nikade. Na ovoj na{ svet, faten vo negovata zaludnost, Crkvata doa|a da mu pokaè drug pat, i taa go pravi ova proektiraj}i go nejziniot na~in na postoewe. Kone~no, ne be{e li Hristos Onoj Koj re~e “Jas sum pa-tot”? Spored ova, Crkvata dojde da se sprotivstavi na tragedijata od ~ove~kata istorija, nejzinoto postoewe, nejziniot ìvot. “I ìvotot se javi, i vidovme, i svedo~ime, i ve izvestuvame za ve~niot ìvot, koj be{e vo Otecot i nam ni se javi” (1. Jov. 1. 2). Vo neizvesnosta na sovre-meniot svet, Crkvata se pojavuva kako edinstvena mo`nost za vistins-ki ìvot. Crkvata stapuva vo vselenata kako “nov kosmos” (svet), kako “sozdanie na drug svet”. Se razbira, evidentno e deka koga zboruvame za Crkvata, ne mislime na socijalen i sekularen organizam, ili pak za humanitarno dru{tvo zagrièno za moralnoto podobruvawe na ~ovekoviot ìvot. Pod Crkva go podrazbirame ìvotvornoto Telo na Bogo~ovekot: mis-lime na Hristos li~no, prenesuvan i rasprostranet niz vekovite. Vo krajna linija, koga zboruvame za Crkvata podrazbirame predavawe (predanie) na ìvotot. “Kako {to go primivte Gospoda Isusa Hrista, taka i odete po Nego, vkoreneti i utvrdeni vo Nego i ukrepeni vo verata, kako {to ste nau~eni, izobiluvaj}i vo nea so blagodarnost. Bra}a, pazete nekoj da ne ve zavede so filosofija i so prazna izmama spored ~ove~koto predanie, spored stihiite na svetot, a ne po Hrista” (Kol. 2. 6-8).

Edinstvoto na Crkvata i Predanieto

Predanieto i Crkvata ne se prosto paralelni koncepti, tuku realnosti koi se su{tinski vo me|usebni odnosi i svrzani zaedno. Bez da bidat uni{teni, tie ne moàt da bidat razdeleni; tie postojat sekoga{ obedineti bez me{awe. Navistina, vo taa smisla, Crkvata e Predanieto i Predanieto e razbrano kako sovest na Crkvata. Ottuka, nevozmo`no e da se zboruva za Predanieto bez, vo isto vreme, da se zboruva za Crkvata. U~eweto za Predanieto e eklisiologija: navis-tina, sr`ta na Crkvata. Ovde Predanie e Hristos, Kogo {to Go prim-ivme, kako {to veli sv. Pavle; i tokmu ova Predanie e antiteza na “~ove~koto predanie, spored stihiite na svetot, a ne po Hrista”. Koga velime Predanieto e Hristos, nie mislime deka Crkvata upatuva nazad kon Hrista i preku Hrista kon suverenoto na~alo na Bog Otecot, kon izvorot na Troi~noto i crkovno edinstvo: “Edno telo ste, i eden Duh, kako {to ste i povikani kon edna nade` na va{eto zvawe; Eden e Gospod, edna e verata, edno e kr{tavaweto, eden e Bog i Otec na site, Koj e nad sè, i preku site, i vo site nas” (Efes. 4, 4- 6). Taka stignuvame do izvorot na Crkovnoto edinstvo, do izvorot na Predani-eto, do izvorot na sekoj dar. Vo ìvotot na nadsu{testvenata Troica, Otecot, Koj{to e ed-instvenata pri~ina i na~elo na ipostasite (li~nostite) im se pre-

Pravoslavnoto sfa}awe za Predanieto

D-r Konstantin SkuterisProfesor na Teolo{kiot fakultet vo Atina

Hristos se rodi

23

dava Sebesi na drugite dve boèstveni Li~nosti, ra|aj}i Go Sinot i predizviku-vaj}i Go Svetiot Duh da proishodi. Treba da go razbereme ova “predavawe” (pre-danie) kako op{tewe na seta boèstvena su{tina na Otecot i Sinot i Svetiot Duh, kako potpolna kenoza (isto{tuvawe, is-praznuvawe) na Otecot. Prvenstvoto ovde e razbrano kako vrvna granica na qubovta: predavaweto na Otecot vo polza na drugite dve li~nosti. Sinot i Svetiot Duh odgov-araat na ovoj izliv na Ot~inskata qubov. Tie ne ja uzurpiraat qubovta na Otecot za svoja li~na korist, nitu ja grabaat (Filip. 2, 6), tuku od svoja strana ja nudat nivnata egzistencija i ìvot ‡ sli~no, vo qubov-ta ‡ na Otecot. Ovaa razmena (αντιδοσις) e izrazena kako apsolutno poslu{anie kon voljata na Otecot. Sli~no vo Crkvata, koja e ikona i odraz na ivotot na Troi~niot Bog, Sinot se predava Sebesi za ìvot na svetot (Jo-van 6, 51). I ovde, isto taka, ima izobilst-vo od qubov i od davawe. Ovde imame pre-davawe vo qubovta (η παραδοσεις εν αγαπη). “Za{to Bog tolku go vozqubi svetot, {to Go dade Svojot Edinoroden Sin” (Jovan 3,16). Apsolutnoto poslu{anie na Si-not kon Otecot Go vodi kon kenozis, kon smirenie, zaradi spasenieto na svetot. Isto taka Svetiot Duh prebiva vo svetot za da bide postojan svedok na vistinata (Jovan 15, 26). Ishodej}i od Otecot i bi-vaj}i ispraten preku Sinot, Svetiot Duh go prodolùva deloto Hristovo vo isto-rijata, bivaj}i Ute{itel na lu|eto. Sleguvaweto na Svetiot Duh, razbrano kako predanie i vdomuvawe (ενοικησις) vo teloto na Crkvata, go osiguruva ~uvaweto na vistinata i nov-iot ìvot. Svetiot Duh ì se predava (παραδιδεται) na Crkvata; ne sleguva pove}ekratno vrz zemjata, tuku prebiva i se vseli vo istoriskata Crkva. Pedesetnica ne e nastan koj mu pripa|a na minatoto: po-prvo taa e postojano prisustvo vo ivotot na Crkvata, univerzalna realnost koja ja pregrnuva Crkvata, pravej}i ja ìva iko-na na ve~nosta vo istorijata na svetot. Spored ova, vnatre{nite me|usebni odnosi pome|u trite boèstveni li~nosti isto kako i vo Crkvata (koja{to e ikona na zaednicata na Troica) Bo`jata qubov se manifestira kako predanie, kako posto-jano izlevawe. Bog Otecot se dava Sebesi zaradi drugite dve boèstveni li~nosti;

Sinot, od qubov, stana eden od nas i se predade Sebesi za ~ove~kiot rod; na kraj, Ute{itelot prebiva vo teloto na Crkvata do svr{etokot (συντελεια) na vekovite i go prodolùva deloto na Sinot vo svetot.

Otkrovenie i Predanie

Prebivaweto na Svetiot Duh vo teloto na Crkvata, zna~i deka, Crkvata ja ~uva vistinata i otkrovenieto na ist na~in, kako {to ìvoto telo si ja ~uva du{ata. Otkrovenieto ‡ ~ija{to kulmi-nacija, kako {to znaeme e Pedesetnica ‡ go konstituira primarniot faktor vo ìvo-tot na Crkvata. Crkvata e ìva zatoa {to go poseduva Otkrovenieto, tokmu zatoa {to go poseduva, taa i postoi. Kone~no, koga velime deka Crkvata go poseduva i ~uva Otkrovenieto, sakame da kaème deka taa go pravi toa zatoa {to Otkrovenieto e Predavawe (παραδοσεις) i stanuva Pre-danie vo Crkvata. Predanie e tokmu zatoa {to be{e preneseno (παραδοθη) vo Hrista i vo Svetiot Duh, i stanuva Predanie zatoa {to Crkvata go ~uva niz tekot na istorija-ta, kako sila na nejziniot ìvot. So drugi zborovi, Predanieto e neprekinatoto pos-toewe na Otkrovenieto vo Crkvata. Toa e vnatre{nata i privle~na sila koja{to ja drì Crkvata zaedno. Preku Predanieto, Crkvata e so~uvana ìva i nepromeneta, ednostavno, za{to samo vo Predanieto moè da bide najdena avteni~nata poraka na Otkrovenieto, i samo preku Predani-eto ìvotot na Crkvata stignuva vo sekoj daden moment od vremeto. U{te na samiot po~etok od nejzinoto postoewe, pa sè do den denes, Crkvata e svesna ‡ so istiot intenzitet sega kako i toga{ ‡ za prisus-tvoto na Hristos i Ute{itelot. Spored ova, Crkvata u{te od prviot moment od nejzinoto postoewe, pa sè do den denes, go ìvee i doìvuva Otkrovenieto, i taa}e prodolì da go pravi ova zasekoga{, taka {to i “vratite na pekolot nema da ja na-dvladeat” (Mat. 16, 18). Ova ìveewe i povtorno doìvuvawe na Otkrovenieto vo Crkvata, ovaa kontinuirana sega{nost na Otkrovenieto koe{to e realizirano preku Predanieto, go konstituira ìvot-ot na Crkvata: Evangelieto “Koe go prim-ivte i vo Koe stoite; preku Nego i se spasu-vate” (1. Kor. 15, 1-2). Predanieto, spored toa, e sigurnosta deka toa {to nie denes go poseduvame ne e ne{to koe e zastanato vo

Pravoslavnoto sfa}awe za Predanieto

D-r Konstantin SkuterisProfesor na Teolo{kiot fakultet vo Atina


24

vozduhot, tuku poprvo e organski povrzano so ìvotot na Hristos i so sè ona {to apostolite go primija. So drugi zborovi, Predanieto ni ja obezbeduva ve~nosta, sovremenosta i univerzalnosta na evangelieto, koe e preìveano vo Crkvata vo sekoja istoriska realnost, i koe preku Crkvata mu se soop{tuva na svetot kako propoved na spasenieto.

Predanieto i sega{nosta

Vo vrska so ova treba da kaème deka Predanieto ne e ednostav-no glasot na minatoto; poprvo, toa e glasot na ve~nosta. Predanieto ne e nekoj vid na sve{tena arheologija, pa nitu zabele{ka na iskustvoto od minatoto. Vrednosta i zna~eweto na Predanieto ne e vo toa {to e bazirano vrz izvonredna istoriska avtenti~nost, tuku vo toa {to e bazirano vrz nepromenliviot i sekoga{ ìv glas na Otkrovenieto. Ovaa vernost na Predanieto ne zna~i ednostavno priznavawe na isto-riskoto minato, tuku isto taka primawe, so smirenie, na zborot Bo`ji. Predanieto ne e samo svedo{tvo na istorijata, “da” na ìvotot vo mi-natoto: poprvo, toa e upatuvawe kon vistinata koja be{e otkriena vo Hrista i e so~uvana vo Crkvata vo Svetiot Duh. Otec Georgi Flo-rovski dobro zabeleùva: Predanieto ne e vo princip te`neewe za restavrirawe na minatoto, koristej}i go minatoto kako kriterium za sega{nosta. Takvoto sfa}awe za Predanieto e otfrleno od istorijata i od svesta na Crkvata. Predanieto e avtoritet za pou~uvawe, potestas magisterii, avtoritet za da go nosi{ svedo{tvoto na vistinata. Crk-vata go nosi svedo{tvoto na vistinata, ne preku spomnuvawe ili od zborovite na drugite, tuku od nejziniot ìvot, neprekinato iskustvo, od sobornata polnota... Vo ova se sodrì toa “predanie na vistinata”, traditio veritatis, za koe{to sv. Irinej zboruva{e. Spored nego, toa e povrzano so “vistinskoto pomazanie na vistinata”, charisma veri-tatis certum, i “u~eweto na Apostolite” za nego ne be{e tolku mnogu nepromenliv primer za da bide povtoruvan ili imitiran, kako ve~no ìveewe i nepresu{en izvor na ìvot i inspiracija. Predanieto e konstantno traewe na Svetiot Duh, a ne samo spomnuvawe na zborovi. Predanieto e harizmati~no (blagodatno) a ne istorisko, na~elo. Predanieto, kako harizmati~en nastan, kako edno neprekinato otkrovenie na zborot Bo`ji vo Svetiot Duh vo sekoj karakteristi~en istoriski period ne e ne{to dale~no, ne{to {to otskoknuva od isto-rijata i koe{to, za da go otkriete mora da se vratite nazad vo vekovite, tuku toa e realnost koja e krajno sovremena, tokmu kako {to plodovite na Duhot (“qubov, radost, mir, dolgotrpenie, dobrina, milosrdnost, vera, krotost, vozdr`livost” Gal. 5, 22-23) se krajno sovremeni za ìvotot na moderniot ~ovek. Predanieto e sekoga{ prisutno, ovde i sega. Sekoga{ e otvoreno, podgotveno da ja pregrne sega{nosta i da ja primi idninata. Tokmu kako {to Crkvata vo sekoj daden istoriski mo-ment prima novi ~lenovi, pa isto taka Predanieto e opiplivo i vero-dostojno vo sekoe vreme, ednostavno za{to Crkvata e ìviot nositel na Predanieto. Sovremenosta na Predanieto e bazirana vrz neprekinatoto prisustvo na Hristos vo Crkvata, i na sigurnosta deka u~itel na Crkvata e Svetiot Duh. Patrijarhot Dositej Erusalimski, vo svoeto Ispovedanie (1672) pi{uva: Veruvame deka sobornata Crkva ja u~i Svetiot Duh. Za{to toj e vistinskiot Ute{itel, Kogo {to Hristos Go ispra}a od Otecot za da nè u~i na vistinata i za da ja istera temninata od umovite na ver-nite. U~eweto (διδαχη) na Svetiot Duh, ne ja pravi direktno Crkvata prekrasna i sjajna, tuku indirektno, preku Otcite i vozglavitelite na

Hristos se rodi

25

Sobornata Crkva. Otfrlaweto na va`nosta od Pre-danieto e su{tinsko otfrlawe na deloto na Svetiot Duh vo istorijata i somne` vo Negovite blagodati (χαρισματα). Kone~no, da se otfrli Predanieto zna~i da se ot-frli Crkvata kako telo Hristovo i kako sad na Svetiot Duh. Povikuvaj}i se na pra{aweto, faktot deka Predanieto poseduva ogromna va`nost za ovde i sega na Crkvata, ako negirame deka ova Predanie e ikona na sobornata vonvremenska priroda na Crkvata, nie ja reducirame i prekroju-vame Crkvata od nejzinata Bogo~ove~nost vo ednostavno ~ove~ko op{testvo, ba-zirano isklu~ivo na ~ove~ki standardi. Otfrlaweto na Predanieto e kako da se prifa}a deka Hristos ja ima napu{teno Crkvata, taka {to Negovite zborovi, “i ete, Jas sum so vas preku site dni do svr{etokot na svetot” (Mat. 28, 20) i “Jas }e Go pomolam Otecot, i On }e vi dade drug Ute{itel, za da bide so vas doveka” (Jovan 14, 16) na krajot se izmama. Prifa}aj}i ja premisata deka nie denes sme sposobni da go sfatime i protolkuvame evangelieto

baziraj}i se sebesi potpolno na na{ata brilijantnost i iskustvo, bez Predani-eto, ja razgoluvame Crkvata oble~ena vo Hrista; go odvojuvame teloto od glavata, go odzemame ìvotodavniot Duh, taka os-tavaj}i go evangelieto otvoreno za indi-vidualen sud i proizvolnite kaprici na na{ata sopstvena subjektivnost. Pravoslavnite patrijarsi od Istok vo nivnoto poznato poslanie od 1848 go opi{aa mnogu ednostavno, no so kompletna teolo{ka polnota ovoj kontinuitet na Predanieto: Na{ata vera, bra}a, ne e nitu od ~ovek nitu preku ~ovek, tuku preku otkrovenieto na Isus Hristos, koja svetite apostoli ja propovedaa, sve{tenite Vselenski sobori ja potvrdija, najgolemite i mudri doktori (u~iteli) na vselenata ja prenesoa preku nivnoto u~ewe, i svetite ma~enici ja potvrdija so nivnata krv. Ja ~uvame ~ista veroispovedta koja ja imame primeno. Ne moème da go negirame ìvo-tot na Crkvata, toj “neprekinat lanec”, koj ja definira “sve{tenata ograda” na Crkvata, “~ija{to vrata e Hristos i vo koja seto pravoslavno stado e pastirstvu-vano”. (prodolùva)


26

Na 9 juni/27 maj 2005 godina, go napu{ti privre-meniot ìvot i se upati kon vistinskiot, monahiwata Marija Mirtidiotisa, so svetovno ime Katingo Panagu Pateras. Otide da Go sretne nejziniot @enih Hristos, Kogo {to Go be{e vozqubila “so seto svoe srce, so seta du{a i so seta pomis-la i so seta sila” nejzina. Blaènata monahi-wa Marija ‡ Mirtidiotisa be{e edna retka duhovna fizionomija koja{to, od momentot koga Go zapozna i vozqubi Hrista, ne ì be{e dovolno da Go ìvee samata i sovr{eno, ce-losno, tuku se obide so seta nejzina (golema) sila na du{ata i so site nejzini (bogati) sredstva {to ì gi dade Bog, da ubedi i mnogu drugi lu|e da Go zapoznaat i da Go zasakaat, po~nuvaj}i od nejziniot tesen semeen krug, pro{iruvaj}i go toj krug sè pove}e i pove}e. Nejzinoto vlijanie stigna do drugiot kraj na zemjata. No koja be{e monahiwata Marija Mirtidi-otisa? Za onie koi ne ja znaeja i nemaat ~ueno za nea, vredi nakratko da go istakneme slednovo: Svetovno Ekaterina (Katingo) D. Lemu se rodi na male~kiot ostrov Inu-si, nasproti Hios, vo 1912 god. Kako i pove}eto ìteli na Inusi, taka i nejzinite roditeli bea brodosopstvenici. Pa taka, Katingo ivee{e komforen ivot. U~e{e vo najdobri u~ili{ta, patuva{e niz siot svet i op{to, ne be{e li{ena od nitu edno od svetovnite bogatstva. No nejzinite roditeli, osven komforot, ì vsadija i golema vera vo Hrista i Negovata Crkva, kako i golema posvetenost na tatkovinata i na-cionalnite predanija. Vo 1931 god. se omaì za, isto taka, brodosopstvenikot Panago Dijamanti Pateras i od ovoj brak se rodija tri deca: Kaliopi, Dijamantis i Irina. Semejst-voto ìvee{e blago~estiv i tradicionalen ìvot, so bujno zdravje i so site kara-kteristiki na komforot, koj obezbeduva potpolna ekonomska lesnotija, sè do mo-mentot, koga glavata na semejstvoto se razbole od neizle~liv vid na rak. Se ~ini deka Bog go dopu{ti toa isku{enie, za taka da ja podigne verata i privrzanosta kon Hrista, ne samo negovata, tuku i na celoto negovo semejstvo. Ottoga{ semejstvoto so pogolema revnost i pogolema vera Mu se posveti na Hrista. Malata }erka Irina, so sebe`rtvuvawe i qubov, vo molitva pobara od Boga da go izbavi vozqubeniot ì tatko od smrtonosnata bolest i da ì ja dade nejze. I Bog so Negovata neobjasniva volja ja slu{na nejzinata molitva, i malata Irina se razbole od istata bolest kako tatko ì. A tatko ì ottoga{, i pokraj nepovolnite prognozi na lekarite, proìvea u{te mnogu godini i se upokoi vo 1966 god. Bolesta na Panagu Pateras, a osobeno na malata Irina, go potrese semejstvoto.

Monahiwa Marija Mirtidiotisa (Pateras)

@itie

Petros Bocis

Hristos se rodi

I pokraj site griì za nivno le~ewe, semejstvoto, so nivniot voda~ Katingo, so golema vera pribegnaa kon Boga i od Nego baraa samo pomo{ i potkrepa. Nivnoto isku{enie gi nose{e sè pove}e i poblizu do Crkvata. Se zapoznaa so najdobrite duhovnici od toa vreme (deceniite vo 1950 i 1960). Osobeno ottoga{, koga go zapoznaa Starecot Jeronim Simonopetriski i malku podocna Starecot Jeronim Eginski, Katingo Pateras, i preku nea celoto nejzino semejstvo trgnaa po drug pat. Udobnata vila vo Psihiko kade {to ìveeja, se pretvori re~isi vo mana-stir. Igumeni, monasi i duhovnici od Sveta Gora i od cela Grcija re~isi sekojd-nevno prestojuvaa vo nivniot dom. Se odrùvaa besedi i propovedi vo posebno prigotvenata sala vo nivnata ku}a od najpoznatite sve{tenopropovednici i duhovni lu|e od toa vreme. Nema{e takov poznat duhoven ~ovek od toa vreme, a da ne pominal tamu, da ne bil primen i da ne bilo pobarano negovoto mislewe i sovet za duhovnata prerodba na semejstvoto, rodninite i na po{irokoto op{testveno opkruùvawe. Vo ku}ata imaa napraveno edna crkvi~ka posvetena na Blagove{tenieto na Bogorodica, koja be{e freskopisana od zografot i prijatel na semejstvoto ‡ Fotij Kondoglu. Tamu sekojdnevno se odrùvaa bogoslu`bi, kako i liturgii, dokolku ima{e sve{tenik vo blizina. Osobeno Katingo, no i ~lenovite na nejzi-noto semejstvo, vodea svetotainski ivot, so ~esta ispoved, sveta pri~est i borba za vnatre{no sovr{enstvo. Za~uduva~ko be{e samoodrekuvaweto na vistinskata gospodarka Katingo. Sè {to ima{e go `rtvuva{e za qubovta Hristova. A toa ne be{e malku. Bogatite obroci gi zameni so ednostavni jadewa, a vo posnite denovi, so strog post - bez maslo. Namesto rasko{nite fustani {to gi nose{e prethodno, sega be{e zadovol-na so eden obi~en crn fustan. Ve~ernite i ostanatite no}ni zabavi gi zameni so mnogu~asovnite slu`bi i bdenija. estite patuvawa za odmor sega im go otstapija mestoto na pokloni~kite patuvawa. Ne ostavi pokloni~ko mesto ili manastir vo Grcija i nadvor od nea, a da ne go poseti. Bog so Negovite sudovi dopu{ti da se upokoi malata Irina vo 1961 god (26 noemvri), na vozrast od 21 godina. To~no eden mesec pred toa, na Sveti Dimitrij, taa primi mona{ki potstrig, dobivaj}i go no-voto ime Irina Mirtidiotisa, od po~it kon Bogorodica Mirtidiotisa, ~ij{to manastir na Hios se nao|a nasproti nivnoto ostrov~e Inusi. Vo nejziniot kra-tok ìvot taa be{e mnogu isku{ana, so ma~eni~ko trpenie gi podnese bolkite i nejzinata bolest, i smrtta ì be{e prepodobna. I koga po tri godini ja ekshumiraa, gi najdoa nejzinite mo{ti netleni. Potoa blago~estivite roditeli se zafatija da go ispolnat vetuvaweto, {to go napravija so nivnata }erka, pri edna poseta vo klinikata vo Cirih, kade {to se lekuva{e: da izgradat eden manastir vo slava Bo`ja. Na toj na~in sakaa da Mu se zablagodarat za Negovite neizmerni darovi, da Mu posvetat eden mal del od bogatstvoto, {to so Negova pomo{ go steknaa. I taka nastana preubaviot manastir, eden vistinski raj, koj{to denes go krasi ostrovot Inusi. Gospodarkata Katingo Pateras, po smrtta na nejziniot soprug, koj{to vo me|uvreme stana monah i go dobi imeto Ksenofon, stana monahiwa vo nejziniot manastir i monahiwite koi{to ìveeja tamu ja izbraa za igumenija. Staricata Marija Mirtidiotisa, pokraj drugite nejzini darovi se odlikuva{e so mnogu sil-na vera. Ne e preterano da se tvrdi deka nejzinata vera be{e sposobna “i planini da premestuva”, kako {to re~e i Samiot Hristos. Toa be{e cvrsta vera, bezu-korna, ~ista kako dijamant, koja ne frla ni najmala senka. Sè {to kaà i sè {to dopu{ti Bog, za Staricata Marija be{e dar od Nego. Vo nitu edna situacija ne si dopu{ti sebesi da ropta, no nitu da pomisli deka Bog moèbi ne ja slu{nal, moèbi bea pregolemi mnogute isku{enija, {to ì gi ispratil. Postojano Go slavoslove{e Boga, vo sekoja prilika, kolku i da bea ta`ni faktite, so koi se

27


28

soo~uva{e. Slavej}i Go Boga ja primi vesta za smrtta na nejzinata najmlada }erka, so slavoslovija go isprati i monahot Ksenofon, nejziniot porane{en soprug. No i so drugite surovi isku{enija, koi ponatamu gi primi, smrtta na nejzinata prvorodena }erka Kaliopi, na vozrast od 47 godini i, malku podocna, na sinot edinec Dijamanti, isto taka na vozrast od 47 godini, se soo~i so jovovsko trpenie. “Slava na Boga”, be{e odgovorot na ta`nata vest za nivnata smrt. I, koga nad smrtnata postela na nejziniot sin, nekoja nejzina bratu~eda se drznala da ja pra{a, zo{to Bog dozvoli da umre tolku mlad nejziniot sin, majkata herojski ì odgovori: - Slu{aj Katina. Bog nitu gre{i, nitu onepravduva. Jasno? I nejzinite zborovi bea ispovedni~ki, polni so iskrenost, ne predizvikuvaa protivewe. Najmaliot somne`, deka moèbi ona {to se slu~i ne be{e pravilno, za vernata Starica be{e kako nedoverba vo Promislata Bo`ja, go poistovetuva{e so hulewe na Negovata semo} i premudrost. Vo temite koi se odnesuvaa na verata ne poznava{e otstapki. Kade i da se nao|a{e, koj i da be{e pred nea, koga }e razbere{e ili slu{ne{e ne{to najsitno, {to misle{e deka go menuva nejzinoto “veruvam”, }e se zame{a{e, za da gi popravi ne{tata. Edna{ na eden sudski proces nejziniot advokat, o~igledno, za da ostavi dobar vpe~atok za negovata klientka, obra}aj}i se kon pretsedatelstvoto re~e: - Ovaa èna, gospodine pretsedatel, doìvea nesre}a da ja izgubi na mladi godini nejzinata }erka... Na ovaa zabele{ka i ne poznavaj}i gi sudskite pravila, energi~nata Katingo se vme{a: - Ne, gospodine sudija, nemav nikakva nesre}a. Sè {to dava ili dopu{ta Bog ne e nesre}a, tuku dar od Nego. Se razbira, nejzinata nepokolebliva vera ja sledea i delata na verata. Nejzi-nata raka sekoga{ be{e otvorena za da dava. [tedri darovi na verskite zdruènija i na hristijanskite organizacii, na manastiri i crkvi im dava{e nesebi~no i bez paradirawe - anonimno. Bilo koj siromav ili prosjak da dojde{e kaj nea, }e si go dobie{e svojot del od nejzinata dare`liva raka. Kade i da ~ue{e deka ima potre-ba, }e poita{e, ne ostanuva{e ramnodu{na. Ja po~ituva{e cel svet. Od krai{tata na svetot ì telefoniraa ili ì pi{uvaa, za da ì pobaraat duhovna ili materijalna poddr{ka. A taa sekoga{ be{e èlna da pomogne kolku {to moè{e. Nejziniot zbor sekoga{ be{e ognen, sekoga{ dava{e hrabrost, nade`, ja nadahnuva{e verata. Ne ostava{e prostor za beznade`nost i o~ajanie. Nepobedlivo oru`je ì be{e ve-rata. Ima{e obi~aj da veli, koga gleda{e tragi na somnevawe i neverie: - Od ona {to go pretrpev, ako ne Go imav mojot Hristos, }e stignev vo lud-nica ili vo grob. [to drugo mi ostana da pretrpam? Ja zagubiv mojata mala }erka, potoa mojot ma`, ponatamu i drugite moi dve deca. Bolesti te{ki i neizle~ivi, te{kotii i griì me sledea vo celiot moj ìvot. No, slava na Boga. Jov pretrpe pove}e, no nikoga{ ne prestana da Go slavoslovi Boga. Nejzinoto trpenie navis-tina be{e jovovsko. Pa soodvetno na toa, i taa gi pretrpe site stradawa na Jov. Za qubovta Hristova dade sè i stigna do toj stepen, gospodarkata brodosopstveni~ka da prosi za izdr{ka na nejziniot manastir. Edinstveno ne{to {to nikoga{ ne go izgubi, be{e nejzinata dlaboko vkoreneta vera, koja{to postojano ja pottiknuva{e kon slavoslovie na Boga. Bog ja udostoi da stigne do dlaboka starost. Dlabokoto smirenie {to se krie{e vo nea niz site ovie godini, pod teìnata na vlasta i inicijativite, koi{to be{e prinudena da gi pokrenuva, po~na da izleguva na povr{ina i da im se pokaùva na sestrite od manastirot. Se smiruva{e sebesi, vele{e deka e gordeliva, bidej}i vo ìvotot se be{e naviknala da nareduva. I sega, kako }e se pojavi pred Hrista so takov egoizam? I toa postojano go povtoruva{e. @ivee{e taka vo edna sostojba na postojano pokajanie. I taa sostojba ì donesuva{e spokoj, ja smiruva{e. Pri nejzi-

Hristos se rodi

noto skon~anie ima{e steknato detska prostota. Duhovno be{e soz-reala i se ~ini deka be{e podgot-vena da zamine od zemskite raboti, za da Go sretne na{iot Hristos, Onoj, Kogo{to Go vozqubi kako ni{to drugo vo svetot i zaradi Kogo `rtvuva{e sè. Po relativno kratko boledu-vawe mirno zamina kon nebesno-to Carstvo, pridruùvana od sebe`rtvuva~kata qubov na mona-hiwite, koi{to ja imaa kako nivna vistinska majka, kako {to i ja vi-kaa. Prazninata {to ja ostavi vo manastirot, no i kaj onie koi imaa sre}a da ja zapoznaat, e navistina golema, nenadomestliva. Be{e od poslednite, ako ne i posledna, koja go zatvora redot na zna~ajni lu|e, koi znaeja sè da Mu dadat na Boga, bez uslovuvawa, bez zadrùvawe, bez zadni nameri, bez rezerva. Spomenot na nejzinite dela i ìvot }e ostane ve~en. Odmorot, {to ne go pozna vo ovoj ìvot, veru-vame deka spravedliviot Bog, bogato }e ì go dade vo drugiot, vistinskiot ìvot. Nejzinoto pogrebenie be{e senaro-dno. Rodnini i poznanici stignaa od

siot svet, za da go ispratat nejzinoto telo vo negovoto posledno ìveali{te. Site bea naàleni, no i edna boèstvena uteha vladee{e vo niv. Toa be{e fenom-enot na harmolipi (radosna taga), {to i samata go ìvee{e vo ìvotot i sega im go prenese i na nejzinite lu|e, koi dojdoa da ja pozdravat. Vredi da se zabeleì kako Bog ja pokaà Negovata blagodat vo verata na Negovata sluginka. Po dva dena, koga be{e nejziniot pogreb, nejzinoto telo ne pokaùva{e nikakov znak na raspadlivost, voop{to ne ja ima{e zagubeno elasti~nosta. Nejzinata raka, koja{to site ja celivaa, be{e sosema meka, kako ìva, go nema{e nitu smrtnoto studenilo. Se nadevame deka nejzinite molitvi i zastapni{tvo }e gi pokrivaat i za{tituvaat vozqubeniot ì manastir i drugite nejzini poznanici. Ve~en neka ì e spomenot!

Prevod od novogr~ki jazik:Jani Mulev, dipl. teolog

Naslov na izvornikot:Πέτρος Μπότσης,

«Εις μνημόσυνο αιώνιο»Μοναχή Μαρία Μυρτιδιώτισσα (Πατέρα)

η πρωήν αρχόντισσα εφοπλίστριαhttp://www.pigizois.gr/

29

Starec Jeronim Eginski


30

Evangelskite zapovedi za qubov, milost, dobrina i ubavina, se vreàni vo

srceto i du{ata na sekoj ~ovek. Nikoj ne bi moèl da me razubedi deka postoi ~ovek

koj ne gi nosi tie ideali vo svoeto srce. Pra{awe e samo kolku ~ovekot }e odbere da

gi po~ituva i da ìvee spored niv. No, ako ~ovekot gi odbere niv kako svoja ìvotna

patevodilka, tolku e toj poblisku do svoeto smirenie vo zem-

niot ìvot, tolku e toj poblisku do svoeto spasenie i tolku e

toj poblisku do Nebesnite Rajski porti kade {to Bog }e go

pre~eka kako angel koj dobro si ja zavr{il svojata zada~a

na zemjata.

Da se poseduva potrebnata energija da se ispo~ituvaat

ovie ideali vo sekoj moment od na{iot ivot, da se posedu-

va taa harizma da se dopre do sekoe srce so iskrenost

i qubov, sekoe ~ove~ko bitie da se doìvee

kako roden brat ili sestra, povtoruva~ki

da se ~ustvuva toj vnatre{en nemir za

da se pomogne na onoj na komu mu treba

pomo{ - site ovie se karakteristiki na

olicetvorenie na iskonskata dobrina

koja nesomneno postoi na zemjata. Taa

dobrina e ovoplotena vo zemni angeli,

koi {etaat me|u nas i ni davaat nasoka, ne potsetuvaat deka dobrinata vladee so

svetot, so na{ite du{i i so na{ite misli. A tie, zemnite angeli, se site onie lu|e

koi ìveat po~ituvaj}i gi i sledej}i gi zborovite Hristovi, tolkuvaj}i gi evan-

gelskite besceneti mudrosti, navleguvaj}i dlaboko vo nivnata neprocenliva vred-

nost.

“Odnesuvaj se onaka kako {to saka{ drugite da se odnesuvaat so tebe” ili

obratno “ne go pravi ona {to ne saka{ drugite da ti go pravat tebe” - toa e sosema

kratka misla, no misla vo koja e sodràna seta su{tina na na{iot ìvot na zemjata.

Toj {to uspeal vo celost da ja razbere ovaa Hristova mudrost, toa e toj, zemniot an-

gel.

To{e uspea da ja razbere. Be{e mlad, no mislam deka Bo`jata promisla ne se

ovoplotuva so pogolema mudrost ili pogolemo razbirawe za nea. Taa se doìvuva

vo srceto i du{ata na ~ovekot. Kako {to naju~eniot moè so doza na neverba da gi

tolkuva Hristovite zborovi, taka i najmalo dete moè vistinski da ja primi taa

promisla kako patevodilka vo negoviot ìvot. To{e go spozna Boga i be{e vistin-

ôvekot {to se soedini so Boga

pi{uva:Nikola Cilakov

Hristos se rodi

ski Hristov u~enik, a negovoto srce be{e ispolneto so egangelskite ideali.

Onaka kako {to toj se odnesuva{e so drugite, isto takov be{e i odnosot na tie kon

nego.

Negovoto prerano zaminuvawe gi sploti srcata na lu|eto kako niedna{

dosega. Site vo toj moment go imaa istoto ~uvstvo na taga i praznina, no vo istiot

moment znaeja deka toj den Bog ja pu{ti “Lestvicata” za da moè po nea To{e da

se iska~i do Rajskite Porti.

Vo edna prilika go slu{nav kako veli “kade {to moème, i kolku {to

moème da pomogneme”. Toa be{e besceneta mudrost. Toa be{e nasoka. Vo toj

moment toj ne povika da se pot~inime na evangel-

skite zapovedi za qubov, milost i dobrina. ôvekot

po~ustvuval kolku du{ata moè da bide ispolneta,

kolku e veli~enstveno da se podade rakata, i

kolku e nezamenlivo ~uvstvoto koga ~ovek

iskreno }e go napravi toa.

Nikoga{ ne e docna za na{eto

pokajanie, nitu e docna za prostuvawe

na na{ite grevovi, no sekoj pomi-

nat moment vo na{ite zatvoreni yi-

dini ne oddale~uvaat od toa, a pak,

sekoja podadena raka, kolku i iz-

gleda nezna~itelno vo toj moment

ne dobliùva do Boga, do na{ata

vnatre{na smirenost i do na{eto sigur-

no spasenie.

To{e be{e zemen angel koj se

dviè{e me|u nas i koj so sekoe svoe dvièwe nè potsetuva{e kolku e Gospod do-

bar i kolku dobri moème i treba da bideme nie lu|eto.

Koga bi gi po~ituvale ovie nasoki vo na{iot ivot, koga bi go trgnale ba-

rem za moment prevezot na sebi~nosta od na{ite ~ove~ki lica, i koga bi sfatile

deka seto ona materijalno {to }e go zarabotime na zemjata nema da go odneseme

so nas na Nabesata, tuku }e gi odneseme samo na{ite dela i postapki pred sudot

Bo`ji, svetot }e bide dobro mesto za ìveewe.

Ti blagodarime To{e, {to postojano ne potsetuva{e na ova.

31


32

Denes sè pove}e ima bra~ni parovi kaj koi maòt e toj {to go turka bebeto vo koli~ka ili go nosi na gradite vo nosilka, dodeka ènata seto toa nezainteresirano go nabquduva so cigara vo raka. Za da bide postignata vakva ednakvost na polovite, maòt prestanuva da ì bide avtoritet na ènata, a ènata, vo obidot da ja prezeme negovata ma{ka uloga, gi gubi i poslednite atributi na svojata ènstvenost. Potekloto na ova poremetuvawe treba da go pobarame vo ne{to, {to bi moèle da go nare~eme Adamov kompleks i Evin sindrom. Dodeka ìveel vo rajot, Adam ne ja ispolnil svojata ma{ka uloga, bidej}i ne osnoval semejstvo so Eva, iako Bog toa go zapovedal vedna{ po sozdavaweto na ~ovekot. Pokraj inferiorniot Adam, Eva ne moèla da se ostvari ni kako negova èna, a ni kako majka. Adam ednostavno ne se pokaàl kako dobar ma`. Kako posledica na toa, Eva talka sama niz rajot, ne znaej}i {to da pravi sama so sebe. Adam ne znae kaj mu e ènata, nitu se in-teresira za nea. Vo takva situacija, Eva ja sre}ava zmijata koja le-sno uspeva da ì go privle~e vnimanieto i da ja nagovori da nabere plod od drvoto na poznanieto na dobroto i zloto. Prifa}aj}i go nagovaraweto na zmijata, Eva mu stanuva neverna na Adam. Nejzi-noto neverstvo ne e tolku posledica na nesovr{enosta na èn-skata priroda, kako {to toa nekoi so vekovi go tolkuvale, kolku na nedostatokot na Adamoviot avtoritet. Eva vo zmijata go na{la ona duhovno vodstvo, koe Adam ne ì go pruìl. Bog na ènata ì go namenil maòt kako avtoritet. Koga maòt ne e dovolno zrel za taa uloga, ènata bara avtoritet vo nekoj drug. Adam trebalo da bide pokraj svojata èna i vo sekoj moment da znae {to se slu~uva so nea. Koga bi bil so Eva vo momentot koga se pojavila zmijata, lesno bi moèl da ì ja sma~ka glavata i da go uni{ti toj pottiknu-va~ na grev. Potoa, ako Eva ve}e go nabrala plodot i go vkusila, Adam moèl da vlijae na nea vedna{ da go ostavi plodot tamu kaj {to go na{la i da go ispluka kasajot koj ì bil vo ustata. Namesto ova, slabiot i nesiguren Adam i samiot go zema plodot vo racete za da go proba negoviot vkus. Od toj moment vkusot na grevot }e go ma~i ~ove~kiot rod sè do krajot na svetot i vekot. Iako linijata na grevot po~nala od zmijata preku Eva do Adam, Bog kako prv i najodgovoren za grevot go povikuva Adama! Ne mu po-mognalo na Adam nikakvo opravduvawe i prefrluvawe na vinata na ènata. Adam e odgovoren za grevot, bidej}i kako ma` bil odgovoren i za odnesuvaweto i postapkite na svojata èna. Maòt e toj koj ja ~ini ènata èna. Iako se dobiva vpe~atok

ADAMOV KOMPLEKS I EVIN SINDROM

Milan Radovanovi}

INFERIOREN MA@ I @ENA KOJA E

NEZADOVOLNA SO TAKOV MA@ E OSNOVNOTO

OBELE@JE NA VREMETO VO KOE @IVEEME. PARO-LATA ZA EDNAK-

VOST ME\U POLO-VITE

STANA SAMO DO-BAR PARAVAN ZA ONIE MA@I KOI NE DOSTIGNALE MA[KA ZRELOST,

ILI IMAAT STRAV OD OSTVARUVAWE NA MA[KATA ULO-

GA VO SVOJOT @IVOT.

Sovremeni problemi

Hristos se rodi

33

deka ènata e vo podredena polo`ba vo odnos na maòt, sepak fakt e deka ènata so najgolemiot del od svojot identitet se potpira na maòt. Odnosot pome|u maòt i ènata e mnogu pove}e od odnos pome|u polovite. Odnosot pome|u maòt i ènata go odra-zuva odnosot pome|u Boga i svetot. Na ova misli i sv. apostol Pavle koga za brakot govori kako za golema tajna na odnosot pome|u Hrista i Crkvata. Soedinuvaweto na maòt i ènata vo svetata t a j n a

brak ja pretstavuva golemata tajna na soedinuvaweto na Boga i

svetot. Bog se soedinuva so sozdadeniot svet vo li~nosta na ~ovekot. Sovremeniot ~ovek pove}e ne e svesen za ova vozvi{eno poslanie vo svetot. Zatoa za nego brakot e sè pomalku Sveta tajna, a sè pove}e administrativna formalnost. Ramnopravnosta pome|u maòt i ènata ne postoi sama po sebe, niti e plod na ~ove~ki napor, tuku proizleguva od faktot deka Bog go sozdal svetot kako ramnopraven na sebe. Iako ramnopravni, maòt i ènata ne se ednakvi, bidej}i i Bog i svetot ne se ednakvi.Svetot svoeto postoewe go dobil od Boga i se odrùva vo postoeweto blagodare-nie na Boga. Kako {to e svetot zavisen od Boga, taka i ènata, koja e ikona na toj

svet, e zavisna od maòt.Maòt treba da bide glava i avtoritet na ènata, zatoa {to i celiot sozdaden svet treba da ì se pokoruva na voljata Bo`ja. Sv. apostol Pavle zatoa i moè da gi sporeduva maòt i Gospod. Ova ne e favorizirawe na maòt, nitu diskriminacija na enata, tuku potre-ba sekoj da gi umnoì svoite razli~ni, no isto vredni darovi. Vo vekot vo koj ìveeme dominira kultot na ènata vo site oblasti: poli-tika, nauka, sport, umetnost, crkva... Duri

ni tipi~no ma{kite zanima-wa, kako {to se voenata i sve{teni~kata slu`ba, ne se po{tedeni od ova neo~ekuvano prisustvo na èni.

Dojde do op{ta feminizacija na ~ove{tvoto koja gi potisna maìte vo

vtor i tret plan. Ovaa pojava nekoi ja tolku-

vaat kako borba na èn-ite za nivnite ~ove~ki prava. Toa e obi~na far-sa, bidej}i enite samo do-

bija novi obvrski - pokraj podigawe na semejstvoto, od niv

sega se o~ekuva i da zarabotuvaat i da ja gradat svojata kariera, ramo do ramo so maìte. Prisutnosta na ènite kako avto-

ritet vo site segmenti na op{testvoto, pokaùva ne{to sosem drugo. Sovremeniot ~ovek na duhoven plan go otfrlil Boga kako avtoritet i namesto na Boga, mu se poklonuva i mu sluì na svetot. Kako simptom na ovaa op{ta seku-larizacija na op{testvoto se javuva kultot na ènata i sluèweto na ènata. Koga vo zapadnata hristijanska tradicija akcentot od Bo`jiot avtoritet i duhovniot ìvot e pomesten na te`neeweto za efikasno sluèwe na svetot, se javil kultot na Bo-gorodica, koj i ja simbolizira griàta za svetot. Sekularizacijata prvo go izopa~ila kultot na Bogorodica vo kult na srednovek-ovna dama, koj vo dvaesettiot vek prerasna vo kult na sovremena, delovna i emancipi-rana èna. Vo momentot koga svetot, koj e sozdanie Bo`jo, go zazel mestoto na Boga Sozdatelot, simptomatski ènata go za-

Sovremeni problemi


34

zela mestoto koe mu pripa|a na maòt. Sè {to se slu~uva na nevidliviot duhoven plan, sekoga{ }e se odrazi vo vidliviot svet. Toa vaì i za odnosot pome|u maòt i èna-ta, koj sekoga{ }e go odrazuva odnosot na Boga i svetot. Zatoa, izmesteniot odnos pome|u polovite nikoga{ nema da moè da se re{i na relacija ma`-èna. Nikakva borba za ~ovekovi prava na ednite ili na drugite nema da dovede do vistinsko re{enie. Samo ako ~ovekot se odvrati od sluèwe na svetot kon sluèwe na Boga, moè da se o~ekuva zdrav i ispolnet odnos so sprotivniot pol. Sekoj ma` e nositel na Adamovata priroda, no so cel da se raz-viva i preobrazuva vo noviot Adam - Hristos, vo duhovno silen i zrel ma`. Pokraj takov ma` i sekoja èna moè da izrasne vo nova Eva - Bo-gorodica, vo poslu{na i verna èna i dobra majka. Toa {to denes pove}eto èni ne im se poslu{ni na maìte, {to im nareduvaat i prigovaraat, vinovnici se samite maì koi ne se dovolno zreli da im bidat avtoritet na ènite. Takvite maì ènite i ne treba voop{to da gi slu{aat. Vozvi{enosta na ma{kata i ènskata priroda e najdobro prikaàna na glavnite ikoni vo crkvite, na prestolnite ikoni od le-vata i desnata strana na carskite dveri. Hristos vo svojata raka go drì Evangelieto, On e duhoven avtoritet. Maòt moè da go izodi patot na sozrevaweto samo ako go razvie svojot duhoven ìvot. Na drugata ikona Presveta Bogorodica vo racete drì dete. Sposobnosta na ènata da ra|a e neiska`liv dar koj Bog mu go dal na ~ovekot, za{to ni najgolemoto delo na ~ove~iot um ili na ~ove~kite race ne moè da se meri so edno dete, koe go rodila èna. Zatoa ènata svojata duhovna zrelost ja iskaùva vo potpolnost duri kako majka. Koga prestolnite ikoni bi ja odrazuvale dene{nata realnost, bi imale feminiziran ma`, koj vo racete ili na nosilka drì dete, i èna od karierata, koja namesto dete, vo racete drì kniga ili duri i kompjuter. Dobro e, i za sekoja pofalba, {to maòt ì pomaga na ènata okolu deteto, a ènata se realizira vo oblastite za koi ima dar i pokaùva interes. Me|utoa, ako toa stane samo zamena za ispolnuvawe-to na svojata, od Boga dadena, ma{ka ili ènska priroda, ni maòt ni ènata nema da bidat zadovolni so sebe. Adamoviot kompleks na duhovno nezrel i nesiguren ma`, po neophodnost go predizvikal Eviniot sindrom na neostvarena i neza-dovolna èna. Neprifa}aweto na Bo`jiot avtoritet od strana na ~ovekot i vrteweto grb na Boga, se odrazilo vo neprifa}aweto na maòt kako avtoritet od strana na ènata. Edinstveno re{enie za da se vrati na svoe mesto e POKAJANIETO - vra}aweto na ~ovekot nazad kon Boga.

Naslov na izvornikot:Milan Radovanoviћ,

Adamov kompleks i Evin sindrom, Iskon broj 1.

http://www.iskon.co.yu

Hristos se rodi

35

êtirite zaveti na sveti Naum

Eden den, pred Boì}, na Badnik, koga prepodobniot na{ otec Naum ja be{e zavr{il svetata Liturgija vo mana-stirot i gi pri~esti monasite i narodot, po~uvstvuva deka mu se nabliì razdel-bata od ovoj svet. Monasite go poglednaa negovoto bledo lice, od koe izleguva{e nekoja blaga svetlina, po~uvstvuvaa vo svoite srca deka naskoro }e mora da se razdelat od svojot duhoven otec i u~itel. Poradi toa po~naa mnogu da taguvaat i vrtej}i se nastrana, si gi bri{ea solzite od svoite o~i. No sve-tiot otec ja vide nivnata taga i solzi, pa gi povika site monasi da sednat pokraj nego vo tremot pred crk-vata. Postarite monasi sed-naa, a pomladite stoeja okolu nivniot duhoven roditel, nasobrani kako p~eli oko-lu svojata matica. Toga{ svetiot otec gi zapra{a so tivok glas: - Zo{to pla~ete, bra}a moi? Zo{to taguvate vo ovoj ~as koga site treba da se raduvame? Neli site se pri~estivme so svetata krv Hristova, koja site nas nè soedinuva i nè pravi Bo`ji sinovi? Za-rem Pri~esta ne ve pottiknuva na veselba i peewe? Koga preku svetata pri~est se soedinivte so ìviot Bog, grevovite vi se prosteni i vie sega ste svetli i ~isti i sveti, sli~ni na nebesnite angeli. Zna~i, me ~udi od kade kaj vas ovaa taga namesto radost, i pla~ namesto veselba. Site monasi zamolknaa so navedna-ti glavi, osven otec Ilija koj so pla~ewe progovori: - O, svet i dobar na{ ot~e, prosti ni! Ne moème dovolno da se nagledame na tvoeto sveto lice; ne moème da se nasitime od slu{awe na tvoite slatki zborovi. Sakavme da ja sokrieme na{ata

taga i da gi progoltame solzite {to ni doa|aat, no znaevme deka od tvojata vid-ovitost ni{to ne moè da se sokrie. Za-toa eve otvoreno da ti go kaème ona {to ti so duhot ve}e go ~ita{ vo na{ite srca.

Taguvame, ot~e, bidej}i ~uvstvuvame deka naskoro }e si zamine{ od

nas. Tvojata sveta du{a }e odi vo rajot, a kade }e odime nie, slabi i mali, bez tebe? Pla~eme kako sira~iwa pri razdelbata so

svojot roditel. Kaùvaj}i go ova, starecot Ilija ja fati svojata bela brada

so dvete race i siot se obli so solzi.

Toga{ i monahot Daniil, kr{ej}i gi svoite race, izvika so lelekawe: - Ne ostavaj nè, ot~e mil! Podo-bro ti site nas da nè isprati{ eden po eden, otkolku nie tebe. Bidej}i

ti si silen kako golem dab, na koj nikakov vetar ne mu moè ni{to. Ti moè{ da opstane{ i bez nas. A nie sme kako slabi trski, koi i od najmal vetar se vitkaat i kr{at. Nie ne moème bez tebe. Toga{ site bra}a u{te pove}e po~naa da leat solzi i da pla~at. Eden po eden po~naa da mu pristapuvaat na sve-titelot Bo`ji, celivaj}i mu ja negovata raka i ostavaj}i gi nivnite solzi na ne-govata mantija. Svetitelot nekoe vreme mol~e{e so navednata glava, a vo svojata du{a molitveno razgovara{e so Boga. Toga{ ja podigna glavata i po~na blago da zboruva: - Ne taguvajte, bra}a, za mojata smrt, koja ve}e tolku se nabliì {to ja ~uvstvuvate i vie, ni{to pomalku od

- s o s t a v e n o s p o r e d p r e d a n i e -

Pouki


36

mene, i prisustvoto na angelot na sm-rtta koj e ispraten po mene. Jas od sm-rtta ne se pla{am, pa taka i vie da ne se pla{ite od nea. Jas ne se pla{am od sm-rtta, no se pla{am od ona {to }e dojde po nea. Se pla{am od Bo`jiot Sud, pred koj }e bide izvedena sekoja du{a, pa i mojata. Koga smrtta e od Boga, taa e poslatka i od med, bidej}i na{iot dobar Sozdatel nema ni{to da ni dade i isprati {to nema da sluì za na{e dobro. Jas sum gledal kako majka na svoeto rodeno dete mu dava gor~liv pelin za da mu pomine treskata. Nerazumnoto dete vreska i so ra~iwata ja udira svojata majka po liceto, verojatno mislej}i deka majka mu mu dava otrov i saka da go ubie. A na{iot dobar Sozdatel nè saka pove}e i od na{ata majka, sè {to On ni dava i ispra}a, bilo zdravje ili bolest, bilo radost ili taga, bilo ìvot ili smrt - seto toa sluì za na{e dobro i ve~no spasenie. Ili zarem ste zaboravile, bra}a moi, kako vi zboruvav, deka yvezda-patevoditelka za monasite e se}avaweto na smrtta? Monahot najmnogu se razli-kuva od drugite svetski lu|e, po razmis-luvaweto za svojata smrt. Svetovnite lu|e se zapletkuvaat vo samoizmama i svetska sueta, i od den na den o~ekuvaat da najdat nekoja sre}a od svetot i lu|eto, a na smrtta ne pomisluvaat, sè dodeka ne legnat bolni vo postela. A monahot, pak, misli na razdelbata od ovoj svet i koga sedi i koga stanuva, koga se razdenuva i koga se stemnuva, koga e zdrav i koga e bolen, i dewe i no}e, sè do posled-nata vozdi{ka. Eve, i po mene smrtta doa|a, no ne nenade-jno; ja ~ekam mnogu godini, sekoj den i sekoj ~as. Ja ~ekam ne kako neprijatel, tuku kako prijatel, spored zborovite na bogomudriot apostol Bo`ji Pavle: “No ne se pla{ime i sakame, {to poskoro da go napu{time teloto i da se pribereme pri Gospoda” (2. Kor. 5, 8). Smrtta doa|a da ja soble~e telesna-

ta riza od mojata du{a, ovie meso i krv, ovaa voda i koski. Smrtta seto ova }e go soble~e od mojata du{a i }e ja pu{ti kako ptica koja izleguva na sloboda od kafez, da se vozdigne, po milosta na Semilos-tiviot i po va{ite molitvi, vo nebesnite visini, vo svojata vistinska tatkovina, vo prekrasnite predeli na ve~nata svetlina i svetost. Zatoa ve molam, bra}a, ne taguvajte i ne pla~ete zaradi mojata smrt, bidej}i va{ata taga frla senka na mojata du{a i gi oslabuva va{ite du{i. Zna~i, ako im-ate qubov kon mene i kon sebe, prestanete so pla~ewe i ridawe za da ne gi navred-ite svetite nebesa Bo`ji, koi utrovo nè gledaat so svoite mnogu o~i; tuku isko-ristete gi ovie posledni migovi {to sum so vas za ne{to podobro. Od ovie mudri zborovi, site bra}a se smirija sobiraj}i go svojot um vo sebe, pa bri{ej}i gi solzite od svoite o~i, i zadlabo~eni vo sebe, po~naa da razmislu-

vaat za zborovite {to im gi kaà otecot.

Najposle stana eden mlad monah po ime Ar-senij i poklonuvaj}i se pred prepodobniot otec re~e: - Blagoslovi, ot~e igumene, ta i jas kako eden od najmladite i

najnedos-t o j n i t e

Hristos se rodi

37

bra}a sakam da go iskaàm ona {to mi doa|a na srceto. Ako e ve}e Bo`ja volja da nè ostavi{, te molime i te prekol-nuvame, ne nè ostavaj bez sovet i pouka. Ostavi ni zavet, ot~e svet, kratok i ja-sen zavet, {to nie neukite i nemo}ni bi moèle da go zapazuvame i taka da gi spasuvame svoite du{i. Ovie zborovi kako da mu bea ugod-ni na svetitelot, za{to site zabeleàa kako na negovoto isposni~ko lice se ra-zlea edna tivka radost. Toj se prekrsti i po~na da besedi: - ]e vi ostavam bra}a moi mona-si eden zavet, navistina kratok i jasen, spored koj i jas bedniot se trudev spored nego da ìveam, a koj i vam moè da vi bide od polza. Ovoj zavet se sostoi samo od ~etiri zbora - zborovi koi se mnogu lesni za da gi sfatite i razberete. Tie ~etiri zbora, bra}a moi monasi, se ovie: razbuduvawe, pokajanie, is~istuvawe i pri~estuvawe. Znajte i zapamtete gi bra}a moi monasi, ovie ~etiri zborovi:

RAZBUDUVAWEPOKAJANIE

ISÎSTUVAWEPRIÊSTUVAWE

Ovie se ~etirite skalila na patot na spasenieto; koj saka da bide sovr{en mora da gi pomine ovie ~etiri skalila.

RAZBUDUVAWE Prviot moj zavet e: razbuduvawe. Zna~i, sè dodeka du{ata vo teloto gre{i, taa e uspiena, pa ne znae nitu za sebe nitu za svojot Sozdatel. Taa e opiena od grevot kako od alkohol, i taka opiena leì vo na{eto telo kako vo bolni~ka postela. Zaspanata i opiena du{a ne znae za drugo zadovolstvo, osven za ona {to doa|a preku teloto. Ona {to mu godi na teloto i nejze ì godi. Ona {to ne mu godi na teloto, ne ì godi ni nejze. Takvata du{a ne ja vodi razumot, tuku teloto, a teloto samo po sebe e slepa zemja. I taka slepiot vodi slepec, sè dodeka i dvajcata ne pad-nat vo smrtna propast. Zatoa, monasi, razbuduvaweto na du{ata e po~etok na spasenieto. Bog saka site lu|e da se spasat i poradi toa On dejstvuva prvin da gi razbudi uspien-ite du{i. Ima mnogu na~ini kako Bog gi budi ~ove~kite du{i. Nekogo Bog go raz-

buduva so ~udo kako {to storil so Savle. Nekogo preku son kako pravedniot Josif. Nekogo potresuvaj}i go preku bolesti i smrtni slu~ai vo semejstvoto, kako carot David. Nekogo go budi izbavuvaj}i go od bezizlezna nevolja. Nekoj se razbuduva koga vo racete }e mu dojde Svetoto pismo i }e po~ne da go ~ita. Nekoj se razbuduva koga slu~ajno }e slu{ne slovo za Boga i za du{ata i za stra{niot sud koj doa|a. Nekoj se razbuduva gledaj}i gi tvarite okolu sebe i site ~udesa na prirodata kako dela Bo`ji. Nekoj se razbuduva vo mladosta, drug vo zrelosta, tret vo starosta. A ima i mnogu slu~ai koga nekoj se razbuduva na smrtniot ~as, koga du{ata se ~uvstvuva slobodna od teìnata i telesnata ti-ranija. Blaèni se onie koi rano se raz-buduvaat. Tie se kako ranobudnici, koi rano stanuvaat i po cel den budno mislat, gledaat i rabotat. A onie koi se budat na smrtniot ~as po cel den se kako mrzlivci, koi cel den go prespale, i duri na zajdi-sonce gi otvoraat o~ite i se pra{uvaat: kade sme nie? Koj nè ispratil? Zo{to sme isprateni ovde? Blaèni ste vie, mo-nasite, bidej}i vie ste razbudeni. Vie ste razbudeni od grevovniot son i otrezneti od telesnoto pijanstvo. Kako razbudeni vie uvidovte i po~uvstvuvavte, deka tele-snite zadovolstva se gorki i blutkavi vo sporedba so duhovnite nasladi. Tie duhov-ni nasladi vie gi piete od polna ~a{a i du{ite svoi so niv gi hranite i zajaknu-vate. Samo pazete se da ne otstapite od ovie duhovni nasladi. ûvajte se da ne se vratite vo telesnite blujanici i gor~ina, koi ja trujat, opivaat i uspivaat du{ata, a na krajot i ja umrtvuvaat. Bidete bud-ni postojano, denono}no straàrete nad sebesi. Razbuduvajte se neprestajno sebesi i onie okolu vas. Razbuduvaweto e prvoto pravilo na ìvotot, prvo skalilo na pa-tot kon spasenieto. Razbuduvaweto, bra}a monasi, neka vi bide prviot moj zavet...

(prodolùva vo sledniot broj)

prevod: protoerej-stavrofor

Marjan Radinski, arhierejski namesnik - Gevgelija


38

Otvorena Crkovno narodna kujna vo Veles

Povardarskata eparhija i Misionersko-humanitarnata organizacija “\akoni-ja” vo Veles otvorija crkovna narodna kujna. Vo novootvorenata Crkovno - narodna kujna vo ureden i soodvetno opremen ambient, topol obrok sekojdnevno }e moàt da dobijat gra|anite na koi im e neophodna takva pomo{. Tie }e moàt pet dena vo nedelata da dobivaat po eden besplaten obrok vo denot. So ~inot na osvetuvawe na Crkovno narodnata kujna ~inona~alstvuva{e g. Agatangel, mit-ropolit na Povardarskata Eparhija, koja vo ponatamo{niot period }e ja obezbeduva hranata i }e ja odrùva kujnata. Povikuvaj}i gi gra|anite sekoga{ vo ìvotot da najdat sila i prilika da pomognat i da bidat humani, Mitropolitot Povardarski istakna:

‡ Bra}a i sestri,

Ispolneti sme so duhov-na radost zatoa {to damne{nata

elba na Povardarskata eparhija, na vernite nejzini ~eda, so pomo{ na op{tinata i na MCMS ja ostvarivme. Spasitelot na{, Gospod Isus Hristos veli, “bolen bev i me pose-tivte, gladen bev i me nahranivte, èden bev i me napoivte”. Sledej}i gi ovie zborovi, koi dlaboko se vreàni vo moeto srce, vo mojata du{a i vo moite misli, i od pregolema èlba za pomo{ na mojot nama~en makedonski narod, presre}en sum {to zamislata ja ostvarivme. Vo ovaa kujna gi pokanuvam site onie koi {to imaat potreba od eden topol obrok, i ve molam nemojte da se sramite da dojdete ovde, nem-ojte da se sramite za da gi zadovolite va{ite telesni potrebi. ]e bidete primeni so qubov ovde, veruvajte mi. Ovie èni {to }e rabotat ovde se ispolneti so Hristova qubov, tie }e ve pre~ekaat so topol zbor, a vo nivnite o~i i srca }e ja po~ustvuvate qubovta koja vi e tolku potrebna. Moèbi i ne ste tolku gladni kolku {to imate potreba od qubov, im-ate potreba od dobrina, od vistinski, ~esen i iskren zbor, a toa }e go dobiete tuka. Me bole{e du{a koga niz pazari{tata gledav lu|e so ispruèni race, lu|e koi po-radi razli~ni pri~ini, dali od bolest, dali od nerabotewe,

Hristos se rodi

39

dali od problemi vo semejstvoto ne moàt da si obezbedat egzis-tencija vo na{eto op{testvo. I postojano se molev na Gospoda da go otvori patot za da moème da ja pokaème dobrinata na tie lu|e. I eve toa se slu~uva denes. @elbata ni be{e isto taka da pomogneme i na dràvata, bidej}i dràva bez crkva ne biva, kako i {to crkvata ne moè bez dràvata. Crkvata sekoga{ e so narodot i dol`ni sme da mu pomogneme. Makedonskata Pravoslvna Crkva e ~uvar na nacional-noto bogatstvo, ~uvar na duhovnoto bogatsvo, taa e dol`na da se griì za site onie koi imaat potreba. Bog e qubov, dragi moi i taa qubov sakame da vi ja preneseme i na vas, za da ja po~ustvuvate,

Ako ste go po~ustvuvale Bog vo va{ite srca, zna~i deka Bo`jata qubov ve posetila vas i sakame taa qubov da ja po~ustvuva sekoj koj }e dojde vo ovoj topol dom, zaedni~ki dom za site nas- re~e Mitropolitot Agatangel. Kujnata }e obezbeduva topol obrok za 200 lica, a vo dogo-vor so fondacijata Fokus angaìrani se mladi volonteri {to hranata }e im ja dostavuvaat do doma na nepodvi`nite, starite i na iznemo{tenite lica. Vo ramkite na sve~enoto otvorawe na Crkovno-narodnata kujna, gradona~alnikot Ace Kocevski gi potencira{e zalo`bite na Op{tina Veles za pomo{ poddr{ka i ednakvost na site gra|ani “Posakuvam so tekot na vremeto da ima se pomalku korisnici na uslugite na narodnata kujna” pora~a Kocevski so napomena deka Op{tina Veles i vo periodot {to sledi }e pravi napori za podo-bruvawe na ìvotot na marginaliziranite grupi gra|ani. Vo imeto na MCMS za proektot govore{e izvr{niot direktor Sa{o Klekovski koj go potencira{e zna~eweto na hu-manosta i poddr{kata na site onie na koi im e potrebna “Smetam deka najmnogu od se se zna~ajni partnerstvata koi moàt da napravat mnogu za gra|anite”, re~e me|u drugoto Klekovski. Op{tina Veles vo ramkite na proektot go otstapi ob-jektot, ja nabavi opremata i go uredi prostorot pred Crkovno narodnata kujna.


40

Z E M J A N A @ I V O C R K O V N O P R E D A N I E

Koga }e se spomene manastir i mona{tvo prvata asocijacija {to pa|a na um i {to vo pravoslavniot svet e poim za podvi`ni~ki na~in na ìvot e tretiot krak od poluostro-vot Halkidik, nare~en Atos ili Sve-ta Gora. Ova mesto e poznato u{te i kako gradina na Presveta Bogorodica, za{to, kako {to veli predanieto, Bo-gomajkata, otkako po edno patuvawe niz bura se zasolnila na bregovite na ovaa zemja, ja pobarala od svojot Sin za svoe nasledstvo. Blagosloven i posto-

jano za{tituvan od Svetata Deva, ovoj del od poluostrovot niz vekovite se razvil vo vistinski mona{ki centar so dvaeset golemi manastiri i mnogu skitovi, kade {to istrajno, ~esno i neoskverneto se ìvee predanieto na Crkvata i ne postoi ni{to pova`no vo ìvotot osven edinstvenata vistinska cel na ~ovekot, a toa e sekoga{ da go slavi Boga. Za sekoj pravoslaven e son da ja poseti ovaa zemja na Isusovata molit-va i na svetite starci. Pa taka, so bla-goslovot Bo`ji i preku zastapni{tvoto na Majkata Bo`ja, nekolku pravoslav-ni vernici od Makedonija, predvodeni od negovoto seprepodobie, igumenot na svetata Bigorska obitel, arhimandri-

tot Partenij, vo periodot od 9 do 20 noemvri go posetivme ovoj ~udesen i presvet dom na crnoriscite. O~ekuvaweto na brodot vo pristani{teto vo gradot Uranopo-lis, {to se nao|a na granicata me|u svetot i onie {to “umrea za svetot”, pretstavuva samo dopolitelen tovar za duhot {to nestrplivo posakuva ve}e da e vo svetata naselba. Prviot pogled od palubata samo ja zgolemu-va tenzijata, za{to ~ovek vrtej}i se na site strani niz morskata {ir se

obiduva {to pobrzo da go pronajde me|u nekolkute dale~ni bregovi, tokmu onoj kade {to siot ìvot po-sakuva da otide. Nabrzo sekoj vernik gi zakopuva svoite o~i na vistin-skata silueta i ne prestanuva da ja povikuva Bogorodica da go udostoi da stigne do tamu. Prviot poblizok pogled na Sveta Gora gi zabrzuva ot~ukuvawata na srceto i di{eweto. Prvoto pristani{te na koe zastanuvame e na manastirot Esfig-men. Sleguvaat i se ka~uvaat monasi i vernici, a brodot prodolùva kon bregot na manastirot Zograf, kade {to se nao|a ~udotvornata ikona na sveti \or|i Pobedonosec. Ovaa iko-na e nerakotvorna, ottamu i imeto na

S V E T A G O R A - G R A D I N A T A N A P R E S V E T A B O G O R O D I C A

reportaà

Hristos se rodi

41

S V E T A G O R A - G R A D I N A T A N A P R E S V E T A B O G O R O D I C A

manastirot - Zograf, i prvo se nao|ala vo manastir vo Erusalim, no otkako se izgradil manastirot na Atos, taa, zaedno so bratstvoto na Erusalimskiot manas-tir, bila prenesna na Sveta Gora vo ma-nastirot Zograf koj spored svedo{tvata bil izgraden vo X vek od trojcata bra}a na carot Samuil. Nekoj vodenski vladika ne veruval vo nerakotvornosta na ikona-ta na sveti \or|i i po~nal da go dopira likot na svetitelot po {to prstot mu se zalepil kaj nosot. Vladikata se poka-jal, no svetitelot mu objavil deka pora-di neverieto }e ostane par~e od prstot, koe e tamu i deneska. Nabrzo, pominu-vame pokraj ruskiot manastir sveti Pan-telejmon, koj go odzema zdivot so svojata ubavina i prstranstvo. Vo ovoj manastir otsednavme poslednite tri dena, se pok-lonivme na glavata na sveti Pantelejmon

i duhovno se vozraduvavme od revnosta i qubovta na bratstvoto. Otkako nozete go doprea tloto fizi~ki po~uvstvuvavme deka sonot stana jave. Navistina sme tamu, sega preostanuva vo narednite de-novi vistinski, so molitva i smirenie, da ja doìveeme svetosta na Bogorodi~nata zemja. Od pristani{teto Dafni, kade {to se ukotvuvaat brodovite, se upativme vo manastirot Grigorijat, posveten na sve-ti Nikolaj Mirlikijski, kade na{eto novo duhovno iskustvo po~na so bdenie posveteno na sveta Anastasija Rimjanka. Otkako li~no go isprosivme blagoslo-vot za dobredojde i blagodatno bdenie od grigorijatskiot katigumen, arhiman-dritot Georgij, navistina se preumivme prisustvuvaj}i na pove}e od deset~asovna celono}na slu`ba ispolneta so prekras-

noto peewe na bra}ata od manastirite Grigorijat i Vatoped i se poklonivme na manastirkite svetiwi: del od mo{tite na sveta Anastasija, glavata na sveti Kirik, mo{ti od sveti Grigrij Palama i dr. Po dva dena, od Grigorijat se upativme vo ma-nastirot Dionisijat. Tuka preno}ivme ~uvstvuvaj}i ja podvi`ni~kata atmos-fera na bratstvoto, a utroto prisustvu-vavme na Liturgija vo paraklisot kade se ~uva svetata ikona {to go spasila Cari-grad od napadite na Skitite i Avarite, nare~ena Akatisna ili Carigradska. Ot-tamu dopatuvavme vo administrativniot centar na Sveta Gora, naselbata so }elii i skitovi - Kareja. Tuka se poklonivme na ikonata “Dostojno jest” pred koja angel Gospodov ja napi{al vo kamen istoime-nata pofalna pesna kon Presveta Bogo-rodica. Preno}ivme vo ruskiot skit “Sej raj”, posveten na svetiot apostol Andrej,

vo koj se ~uva i negovata sveta glava, i se uverivme vo revnosta na bratstvoto za obnova na ovoj ogromen kompleks, no is-tovremeno i vo nivnata pregolema qubov kon sekoj poklonik. Otkako ja vidovme Svetogorskata bogoslovija - Atonijadata i zapoznavme prekrasni bogoslovi, se po-molivme za site onie {to toa go pobaraa od nas nad patericata na sveti Sava Os-veteni i ikonata na Presveta Bogorodica - Mlekopitatelnica vo istoimeniot skit vo Kareja. Ottamu se upativme na pok-lonenie vo manastirot Kutlumu{. Potoa, po za nas ~udesni okolnosti, se najavivme i prefrluvaj}i se od drugata strana na poluostrovot, otidovme na poklonenie i preno}i{te vo manastirot Vatoped. Tuka bevme svedoci na ogromni zalo`bi


42

od strana na bratstvoto {to broi 103 monasi za obnova na ovaa sveta obitel. Si spomnavme za site nad mnogubrojnite manastirski svetiwi od koi najpoznati se pojasot na Majkata Bo`ja i nekolkute ~udotvorni ikoni so nejziniot lik, i toa: Bogorodica Endronos (Koja sedi na tron), {to bila li~na ikona na starec Josif Isihast, Esfagmeni ili Zaklana i Eleovritisa (Eleoto~iva). Najmarkantna be{e ikonata Paramitija (Opomena) po-radi ~udoto {to se slu~ilo pred nea. Im-eno, igumenot na manastirot sekoe utro, zaedno so vratarot, prosel blagoslov pred freskata na Bogorodica, {to se nao|ala od nadvore{nata zapadna strna na hra-mot, pred da gi otvori manastir-skite porti. Edno utro dodeka go pravele toa, od ikonata se ~ul glasot na Presvetata so opomena da ne gi otvoraat portite za{to ma-nastirot e opkolen od varvari {to sakaat da go opusto{at. Vo istiot moment likot na maliot Hristos, Koj bil vo racete na Ne-govata Majka, se izmenil i ispol-nil so gnev i On upatuvaj}i ja rakata kon ustata na Bogorodica, so cel da ja zatvori pove}e da ne zboruva, ja predupredil deka Ne-govata volja bila da go predade manastirot za{to bratstvoto ne ìvee dobro. No Bo-gorodica Mu ja fatila rakata i rekla deka moli manastirot da se zapazi. Freskata i do den denes ostanala vidoizmeneta, a podocna bila izvadena od yidot i prenesena na drvo. Utredenta, po Liturgijata vo paraklisot posveten na Pojasot na Pres-veta Bogorodica i po prekrasnite i du{epolezni razgovori so nekolku mo-

nasi, se upativme vo manastirot Iveron. Vo nego se nao|a del od êsniot krst, vpro~em vo sekoj svetogorski manastir ima vakva relikvija, del od trskata i sungerot so koi na Hristos Mu podale òl~ka pome{ana so ocet, koli~estvo od skapocenata Hristova krv pome{ana so zemja i mnogu mo{ti na svetiteli. Vo ovoj manastir se nao|a i ~udotvornata ikona na Presveta Bogorodica - Portaitisa. Spored predanieto, kako {to na ~udesen na~in ikonata do{la vo manastirot, taka i }e is~ezne, a toa }e zna~i kraj za Sveta Gora. Takviot nastan }e bide znak za mo-nasite ili da go napu{tat poluostrovot i da odat da propovedaat vo svetot ili da

ostanat i da umrat vo stra{niot zemjotres {to }e se slu~i i po {to mona{kata dràva }e pro-padne vo moreto. Toa }e se slu~i zatoa {to Presveta Bogorodica nema da dozvoli Antihristot da stapne na Nejzinata zemja. Po utrinskata slu`ba i Liturgijata slednata destinaci-ja be{e blagodatniot manastir Simono Petra. Go osnoval sveti Simeon vo XIV vek, a po ~udesno-to javuvawe na Vitleemskata yvezda vo negovata pe{terna

kelija, zaklu~il deka manastirot treba da go posveti na Ro`destvo na Gospod Isus Hristos. Tuka se poklonivme na del od êsniot krst, na netlenata raka na sveta Marija Magdalina, koja do den denes ja zadràla telesnata temperatura, na netlenata noga na sveti Kirik i na mo{ti od svetite Modest, Pantelejmon i Nektarij Eginski. Od bratstvoto imavme prekrasen priem i tie ni go prenesoa blago-datnoto iskustvo od neodamne{noto nosewe

Hristos se rodi

43

na rakata na sveta Marija Magdalina za poklonenie vo Rusija. Od Simono Petra se upativme vo ruskiot manastir sveti Pantelejmon, od kade po tri dena ja napu{tivme Sveta Gora. Iako sè u{te taguvame po toa {to go vidovme i doìveavme, po svetite mo{ti, ~udotvor-nite ikoni i blagodatnite starci, i po toa {to fizi~ki ne sme tamu za da u~estvuvame vo soborot na qubovta, sepak del od Sveta Gora ponesovme so nas za da go spodeluvame so vernicite i narodot vo Makedonija.

reportaàta ja napravil:Boban Mitevski


44

M o l i t v aSlobodanka Pop Andova, psiholog

Molete se postojano! Blagodarete za sè (1. Sol. 5, 17)

Ne postoi vo svetot vera bez molitva. Bez molitva ve-rata ostanuva samo teoretsko ubeduvawe. Molitvata e najvaèn izraz na verata, koja moè da ima raznovidni oblici. Eden od naj~estite oblici e sklopuvawe na racete, {to pretstavuva obezoruènost, neza{titenost, odnosno barawe za{tita, pomo{, dodeka, pak, poklonuvaweto pretstavuva izraz na sopstvenata ni-skost, ni{to`nost. Odnesuvaweto vo tekot na molitvata e odnesuvawe kako pred vladetel ‡ so poklonuvawe, so kleknuvawe ili so mirno stoewe. Vladetel vo molitvata e Bog. Me|utoa, i eden zbor, eden vosklik “Boè”, eden pogled kon neboto zna~i molitva, pove}e ili pomalku skriena molitva na onoj koj ja doìvuva. Zatoa koga se zboruva za neveruvawe i onie najbezbo`nite koi najmalku moàt ili sakaat da ja raz-berat verata, sovesno neka ja ispitaat svojata du{a, pa moèbi }e se setat deka i tie vo nekoja nevolja gi sklopile racete, gi podignale o~ite kon neboto i samite si pomislile: “Boè, po-mogni mi”, ili od sre}a voskliknale: “Boè, Ti blagodaram”. Toga{ }e sfatat deka molitvata, odnosno verata e fakt i edna op{to~ove~ka pojava, ~ie zna~ewe ne moè da se ospori. Su{tina na molitvata e kopneeweto. Kopneewe so umot i voljata po Boga. Za da se sfati su{tinata na molitvata ne moè da se ima samosvest na onoj koj se moli, a da se apstrahira ona na koe e upatena molitvata. Molitvata ne e samo psiholo{ki fenomen. Da se ispituva samo svesta na onoj koj se moli, a da ne se vodi smetka za faktot na Kogo se molime, i deka so molitvata se obra}ame kon nekoj drug, a ne kon samite sebe, zna~i da se isfrli najbitnoto od ak-tot na molitvata. Molitvata e intimna drama {to se odigruva vo svesta pome|u “jas” i “ne-jas”. Najintimno, najvnatre{no, najvozvi{eno doìvuvawe i vsu{nost, zatoa ima nebroeno bogatstvo na raznovidni formi. Molitvata go vozdignuva od ponizok kon po-visok stepen ‡ kon Boga. Vo molitvata vernikot se stremi kon pristani{teto na dobrata koi gi moli i kon koi te`nee. Sveti Jovan Zlatoust veli: “Golemo oru`je e molitvata, golem ukras na ona {to go sakame, taa e sigurnost i riznica na bogatstvoto koe ne moè da se ukrade”. Vernikot treba da znae deka toj e onoj koj moli i bara od se-silniot Bog, a vo negovata molitva ima Bo`ja sila i na ovoj na~in se sozdava zaemna bliskost pome|u Boga i molitelot, kako {to

Hristos se rodi

45

veli psalmopeja~ot, blisku e Gospod do onie koi go povikuvaat. Zborovite na molitvata ni sta-nuvaat pat na na{ata vrska so Boga, so nas samite, kako i so sè drugo, pat za na{e duhovno rastewe vo Nego. Za da moè Bog, vaka, niz molit-va da dejstvuva, potrebno e da naide na dobra zemja (~ovek) koja ne e izgazena so razni pomisli, koja ne e skameneta, na koja ne raste trwe od mnogu griì.Bez molitvata, vo verata i drugi aktiv-ni odnosi kon Boga, nikoga{ toj svet ne bi dobil karakter na ìva vera. Spomnuvaweto na Bo`joto ime, samo mehani~ki, i avtomatsko poklonuvawe i metanii ne zna~i pobo`nost, odnosno vistinsko molit-veno odnesuvawe, no psiholo{koto zna~ewe na ovie pobo`ni ~inovi e toa {to tie moàt da proizvedat ili barem da ja zasilat verata. Ottuka, nekoi psiholozi na religijata velat deka nie se molime na Boga, zatoa {to sme vernici, no i obratno, zatoa {to se molime na Boga, se zasiluva na{eto versko ~uvstvo. Molitvata e centralen fenom-en na verata. Verskiot nagon vsu{nost e nagon za molitva. “Da bide{ poboèn i da se moli{ na Boga e edno i isto”, veli [laermaher. Ovaa istoto go kaùva i golemiot francuski filo-zof na religijata Sabatije. Molitvata e najneposreden od-nos na ~ovekot so Boga. Toa e bitno i karakteristi~no izrazuvawe na na{ata svest, vo verskoto doìvuvawe, na verskiot proces vo negovata najneposredna realnost. Molitvata e “du{a na verata”. Da se molime

na Boga zna~i da zboruvame i op{time so Boga, toa e akt na misti~no soedinuvawe so Boga. Uslov na molitvata, pokraj uveru-vaweto deka taa }e bide usli{ana, e ~uvstvoto na Bo joto prisustvo, nivniot odnos so beskone~niot i u~estvo vo Boèstvenoto. Sodrìna na molitvata moè da bide sè ona {to ja dopira du{ata, odnosno ona {to e vo soglasnost so voljata Bo`ja, no molitelot treba da bide cvrsto uveren vo vistinskoto dejstvo na molitvata, deka Bog }e ja usli{a negovata molitva. Kaj religioznite genii, molit-vata ne e ograni~ena samo na poed-ini priliki vo ìvotot, tuku taa go opfa}a celiot ìvot, zatoa se veruva deka molitvata koja proizleguva od osobeno pobo`ni lu|e ima posebna mo}. Dlabokata molitva e dar Bo`ji, za koj, isto taka treba da se molime na Boga, taa e prvo i osnovno delo vo verata, vo koja ~ovekot se nadminuva sebesi i se pro{iruva do ve~noto i boèstvenoto. Sveti Efrem Siriski veli deka na{ata molitva e dar Bo`ji od negoviot dar, so slednive zborovi: “Siroma{tijata e moja harfa, tvojot dar neka ja pokrene, zbogati ja so milozvu~no peewe, tebe prineseno, za da moàm od mojata harfa, Tebe da Ti prinesam `rtva od zborovi”. Ili: “Od Tebe baraat lu|eto, za Tebe da Ti dadat. Tie Tebe Ti se molat, za da im dade{ od izobilstvoto Tvoe i bidej}i si im dal, da se molat za Tvojata milost, pa taka Ti zema{ za sebe od Tvoeto”.


46

Niz celiot sreden vek Makedonija bila crkovno-manastirski centar na Balkanot. Na nejzinata teritorija e izgraden im-pozanten broj na crkvi i manastiri. Crkvite i manastirite bile vtor dom na mesnoto naselenie. Raznite zavladuva~i so teritorijata na Make-donija ja koristele op{testvenata polo`ba na manastirite i crkvite za zacvrstuvawe na svojata vlast. Nivnata vladetelska mo} direktno zavisela od toa kolku samite im bile oddadeni na crkovnite interesi, zo{to vo feudalizmot crkvata bila glaven dvigatel na op{testvoto. Se poddrùvale feudalnite pozicii na crkvata koi i obezbeduvale materijalna blago-sostojba, a site vladeteli na teritorijata na Makedonija davale inicijativa za gradewe na novi crkvi i manastiri, ili pak gi poddrùvale vo ovaa aktivnost vlastelinite i drugite upravuva~i na opredeleni oblasti. Srednovekovniot klasi~en period vo Makedonija mu daval akcent na nadvore{niot izgled na crkvite, so prekrasni fasadi, izvedeni vo keramoplasti~na dekoracija i so naglaseni kupoli, bogato ukraseni, so {to ne izostanuvale ni vnatre{nite yidni povr{ini

ispolneti so freski. Pred pojavata na drvenite ikonostasi vo dlaboka rezba, bila neguvana kamena plastika za {to svedo~at mermernite ikonostasi vo crkvata

“Sv. Sofija” vo Ohrid, “Sv. Pantelejmon” vo Gorno Nerezi, “Sv. Bogorodica Perivleptos” (Sv.Kliment) vo Ohrid, “Sv. Bogorodica” Ele-usa vo selo Veljusa, Strumi~ko i “Sv. Leontij”

vo selo Vodo~a, Strumica. Najstara figuralna plastika na drvo so~uvana do denes e skulpturata na “Sv. Kli-ment Ohridski” vo crkvata “Sv. Kliment” vo

Ohrid na krajot od XIII vek, carski dveri vo crk-vata “Sv. Nikola”, Varo{, Prilepsko, vratata

od crkvata “Sv. Nikola Bolni~ki” vo Ohrid. Najstar ikonostas vo rezba se nao|a vo crkvata

“Mali Sv. Vra~i” vo Ohrid. So pa|aweto na Makedonija pod tur-ska vlast, po~nuvaj}i od XIV vek pa do vtorata

polovina na XVIII vek, crkvite bile gradeni so pomali dimenzii, bez deko-

K o p a n i ~ a r s t v o t o v o M a k e d o n i j a

podgotvil: dipl. teolog Sneàna Kolevska

Crkovna

umetnost

Hristos se rodi

47

racii na nadvore{nite povr{ini i bez kupoli. Seto vnimanie bilo svrteno kon vnatre{nata dekoracija i toa glavno so predmeti izrabo-teni vo rezba kako: carski dveri, ikonostasi, po-lielei, vlezni vrati, amvoni, baldahini, deisizni plo~i itn. Takov e slu~ajot so pove}e crkvi i manastiri vo Makedonija: Treskavec, Zrze, Slep~e, Lesnovo, Polo{kiot vo Tikve{ijata, “Sv. Arhangel” vo Ku~evi{te, skopska Crna Gora itn. Gole-miot krst od 1584 godina, polielejot i trite dvokrilni vrati i pripratata, kako i ikonostasite se zna~ajni dela vo polo{kiot manastir “Sv. \or|i”. Dvokrilnata vrata od Treskavec e ukrasena so motivi od stilizirana ras-titelna ornamentika, ~ove~ki i ivotinski figuri i likovi na svetiteli vo cel rast i Bogorodica do polovina. Vo XVII vek ikonostasite zemaat poln zamav. Ikonostasite imaat dva reda ikoni, i toa prestolnite so razviena dejsizna kompozicija: Isus Hristos, Bogorodica, Sv. Jovan i apostolite so svetitelot na manastirot kako i tri reda ikoni. Pojava na ikonostasi vo rezba vo XVIII vek se sovpa|a so pojavata na mija~kite, samokovskite i metcovskite majstori-rezbari. Pod vlijanie na Svetogorskite ma-jstori vo Makedonija se izraboteni ikonostasite na manastirot “Sv. Naum” na Ohridskoto ezero (1711g.) i ikonostasot vo ju`niot paraklis vo crkvata “Sv. Dimi-trija” vo Bitola. Rezbarskite formi zapo~nuvaat da primaat trodimenzionalnost i edna nova etapa vo rezbarstvoto - t.n. aùrna rezba. Dvata ikonostasi imaat para-petni plo~i izvedeni vo drvo bez rezbarski dekoracii dekorirani so slikarii. Prestolnite ikoni se izdvojuvaat me|usebno so tenki koloni izvedeni vo rezba i pozlateni. Nad prestolnite ikoni ima friz so vinova loza, grozdovi i ptici. Najubavi rezbi vo XIX vek se ikonostasot vo crkvata “Sv. Spas” vo Skopje,

ikonostasot, vladi~kiot i igu-menskiot tron vo manastirot “Sv. Jovan Bigorski” i ikonos-tasot vo crkvata “Sv. Nikola”, Kru{evo koj izgorel za vreme na Ilindenskoto vostanie. Po golemiot podem vo XIX vek, na samiot kraj na XIX vek i po~etokot na XX vek, rezbarst-voto vo Makedonija e na za-lez, no, rezbarskata tradicija nikoga{ ne zgasnala.


48

Z a d o m a { n a t a s l a v a

U{te vo prvite vekovi na hristi-janstvoto, na sli~en na~in kako i denes, so neizmerna radost se proslavuvalo i se slavele golemite hristijanski prazni-ci: i Gospodovite, i Bogorodi~nite, proro~kite, apostolskite, svetitel-skite, angelskite, na ma~enicite, is-celitelite, besrebrenicite, jurodivite i na site preku koi ni se projavi Bog od q u b o v kon nas, a za na{e s p a s e n i e i ve~en ìvot. I denes vo n a { i t e sveti crk-vi i ma-nastiri slaveweto na praznicite e nerazdeleno od zaedni~kata Sveta Boèstvena Liturgija vo hramot i vo zaedni~areweto na site verni so Boga i so sè ona {to e Bo`jo i {to ni e od Boga dadeno i Blagosloveno. Na Svetata Boèstvena Liturgi-ja, preku svetata tajna Evharistija i pri~estuvaweto so Krvta i Teloto Hristovi, narodot Bo`ji stanuva Telo Hristovo, ~ija glava e Samiot Gospod Isus Hristos. Koj ne slavi, prvenstve-no na ovoj na~in, nema potreba da slavi na bilo koj drug na~in, bidej}i celta na sekoe slavewe vo crkvata Bo`ja e soed-inuvaweto so Boga. So Boèstvenata blagodat {to neizmerno ni se daruva preku Svetiot Duh, stanuvame “sinovi Bo`ji po blagodat - vo Sinot Bo`ji po priroda”, kako {to veli svetiot Ata-nasij Veliki. Po zavr{enata Sveta Liturgija vo hramot, site prisutni odat na zaedni~kaTrpeza na qubovta. Zaedno so sve{tenikot se molat na Boga da is-prati blagoslov za osvetuvawe na vo-data, i potoa nad p~enicata, lebot i vinoto, koi se prinesuvaat kako zemni

darovi vo ~est na svetitelot ili praznikot koj se slavi. Seto ova

ima svoja smisla i e so cel site nas da nè sobere i soedini vo edna bratska Hristova zaednica, vo Sveta Crkva kako Sobor Bo`ji. Poa|aj}i od ovaa hristijanska praktika niz istorijata na hristijan-skoto ìveewe, slaveweto na slava vo ~est na nekoj Bo`ji ugodnik ili svetitel preminalo i vo domovite na

hristijanite, vo nivnite seme-jstva koi se vsu{nost edna mala crkva koja e kletka na golemiot crkoven organizam. Vo domot kade {to }e se slavi doma{na slava, sve{tenikot osvetu-va voda, a doma}inite prigotvuvaat slavski kola~, varena p~enica, cr-veno vino i od crkva zemaat slavska sve}a i temjan. Bidej}i vo bogosluènijata na Pravoslavnata Crkva sè ima svoe zna~ewe i svoja smisla, taka e i so slaveweto na

doma{na slava. Imeno: - Prazni~niot kola~ pretsta-vuva `rtva na blagodarnost kon Boga

O b j s n u v a w e n a n e k o i c r k o v n i o b r e d i

Sve{tenik Riste Janu{ev

Hristos se rodi

49

Z a d o m a { n a t a s l a v a

zatoa {to preku Gospod Isus Hristos i negovoto stradawe bevme spaseni od propast vo adot, koja }e ne stigne{e zaradi na{ite grevovi. Krstoobrazno-to presekuvawe na slavskiot kola~ go pretstavuva stradaweto Hristovo zaradi nas, a prelivaweto na kola~ot so crveno vino (koe ja simboliz-ira Krvta Hristova) - zna~i deka so Krvta Hristova sme is~isteni, i se is~istuvame od na{ite grevovi. - Varenata p~enica, koja e zasladena so {e}er ili so med, ima vo praksata svoi istoriski po~etok i sekako svoe zna~ewe. Vo vremeto na carot Julijan Apostat (otpadnik ‡ za{to vo mladosta go primil hristi-janstvoto, a koga stanal car otpadnal

od Hrista i stanal idolopoklonik) koj bil golem gonitel na hristijanite, istiot naredil za vreme na Velikiot Post tajno da se poprskaat produk-tite na pazarite so krv od idolskite `rtvi. Ova se so cel da gi oskverni hristijanite koga se posti strogo vo prvata nedela od Velikiot Post. No, hristijanite bile predupredeni od carigradskiot patrijarh Evdoksij koj dobil predupreduvawe od sv. Teodor Tiron, vernicite hristijani da ne ku-puvaat ni{to od pazarite - vo prvata nedela od postot, no da jadat samo va-rena p~enica so malku {e}er. Vo spomen na ovoj nastan i kako `rtva na blagodarnost kon Boga zatoa {to ni dava zemni plodovi za naslada i hrana na{a, se prigotvuva varena p~enica i vo molitvata se spomnuva i svetijata ~ij{to praznik go slavime t.e. doma{niot svetitel zakrilnik i pazitel. Isto taka koga }e gi spomen-eme ìvite i }e se pomolime za niv-no zdravje i napredok, upatno e da gi spomeneme i na{ite po~inati, koi{to ja slavele pred nas i dodeka bile so nas

ovaa slava. - Sve}ata pretstavuva ~ista `rtva pred Boga i svetlinata od nea gi pretstavuva doma}inite kako sino-vi na svetlinata, koja go prosvetluva sekoj ~ovek (Jovan 1; 9). Sve}ata e sim-bol i elba na doma}inite da ja zapoznaat Svetlinata na ivotot ‡ Gospod Bog i Ne-goviot Sin Isus Hristos; da se prosvetli nivniot razum i hristijanskata qubov da gori vo nivnite du{i i srca kako pla-menot na sve}ata. - Temjanot i mirisot koj se {iri od nego ja simbolizira na{ata molit-va koja treba da te~e od ~isto srce za da mu bide blagoprijatna i ugodna na Boga. Onie {to ~ekaat slava treba da ja posetat Crkvata i da prisus-tvuvaat na Ve~ernata Bogoslu`ba ve~erta sproti denot na praznikot i da se pomolat za svoite najbliski, a utredenta da prisustvuvaat na Svetata Boèstvena Liturgija vo zaedni{tvo so site vernici koi }e dojdat da go ~es-tvuvaat praznikot.

O b j s n u v a w e n a n e k o i c r k o v n i o b r e d i


50

Po~ituvani ~itateli!

Smislata na postoeweto na Sveta-ta Pravoslavna Crkva e da go {iri i propoveda Hristovoto u~ewe i da svedo~i za ìvoto prisustvo na dobri-ot Bog. “Odete i nau~ete gi site narodi kr{tevaj}i gi vo imeto na Otecot i Si-not i Svetiot Duh” e porakata Hristova kon apostolite pred negovoto Voznesenie pri Otecot. Apostolite imaj}i gi seko-ga{ na um ovie zborovi se ra{irile niz celata vselena propovedaj}i go novoto i proslaveno u~ewe nasekade kade {to }e stignele. I denes Crkvata ne prestanala so svojata propovedni~ka misija. Za raz-lika od apostolite, na dene{niov hristi-janski misioner preku raznite mediumi i elektronski na~ini na komunikacija, no i preku umetni~koto izrazuvawe, mu se

nudat bezbroj mo`nosti i lesni na~ini za da mu se pribliì na konkretniot ~ovek i da mu ja pretstavi celata Hris-tova spasonosna nauka i ubavinata na hristijanskiot ìvot. No i pokraj ovaa blagoslovena mo`nost morame so àl da konstatirame deka otvoreniot mediumski prostor naj~esto se koristi za prenos na informacii koi ne go obrazuvaat i vospi-tuvaat ~ovekot, tuku mnogu pove}e go zar-obuvaat i zatupuvaat. Ova e paradoksot na novoto vreme. Taka, televizijata naj~esto mu priloùva bezbroj informacii i dezinformacii, koi vo golema mera go zbunuvaat sovremeniot ~ovek, vesnicite se ispolneti so sekakvi senzacionalni i tra~erski napisi, a umetnosta, pak, samo e izraz na celata stravotija {to prestojuva

vo ~ovekovata du{a. ôvekot osvojuvaj}i ja vselenata, matemati~ki presmetuvaj}i i analiziraj}i precizno sè {to vo nea se slu~uva, sepak, za al, prestana da se osvo-juva sebesi i svojata du{a. Mehaniziraj}i ja svojata op{testvena okolina i samiot ~ovek se pretvori vo robot, koj postojano trupa materijalni bogatstva, ne pazej}i na svoeto duhovno izdignuvawe. Vo istorija-ta na ~ove{tvoto ~estopati Bog se proja-vuval Sebesi. Del od tie projavi, zna~ajni za na{eto duhovno rakovodewe i izdignu-vawe, bile zapi{ani i zabeleàni od strana na blago~estivi lu|e - prosvetleni i vdahnoveni od Svetiot Duh. Edna od tie prikazni, zapi{ana vo Stariot zavet od Svetoto Pismo e i prikaznata za Avraam

i negoviot sin Isaak. Ovaa prikazna e iz-vonredno svedo{tvo za ~ovekovata vera, za poslu{anieto i predadenosta na Bo`jata volja. Avraamovata qubov kon Boga e posilna od site biolo{ki zakoni i naviki. Bog, spored Svojata sveta promisla, preku ova svedo{tvo ni ostavil neizbri{liv vospiten trag za site idni ~ove~ki gener-acii. itaj}i ja ovaa bibliska prikazna ne moème da ostaneme ramnodu{ni kon fak-tot na celosnata doverba i predadenost na Avraam kon Bo`jite barawa. Bog, se raz-bira deka ne go sakal ìvotot na Isaak, tuku pove}e ja sakal verata Avraamova, za{to vrz nejzinite temeli }e go postavi domostrojot na spasenieto. A spasenieto na ~ovekot ne e ni{to drugo, tuku qubov-na zaednica so Boga, postojano rastewe, obnovuvawe, o~istuvawe i prosvetluvawe

E d i c i j a B i b l i s k i n a s t a n iEparhisko

izdava{tvo Izleze od pe~at prviot broj od ilustriranata edicija “Bibliski nas-

tani” so naslov “ôvekot koj mu veruva{e na Boga”, vo koj e obrabotena prikaznata za Patrijarhot Avraam. Vakvo ilustrirano biblisko izdanie se pe~ati za prvpat vo istorijata na izdava{tvo na Makedonskata Pra-voslavna Crkva, a dosega ne se ispe~ateni sli~ni izdanija nitu vo osta-

natite pravoslavni crkvi na Balkanot. Edicijata Bibliski prikazni }e sodrì 14 izdanija, koi }e se pe~atat vo tira` od 10.000 broja, a }e izlegu-

vaat od pe~at vo opredelen vremenski interval.

Hristos se rodi

51

na li~nosta, koe go dobivame ìveej}i i veruvaj}i pravoslavno. Da iveeme pravo-slavno zna~i, da go praktikuvame postot, molitvata, ispovedta i kako vrv na sè, da se pri~estuvame so Teloto i Krvta Hris-tovi; a da veruvame pravoslavno zna~i, ce-losno, bez nedostatok, da ja usvoime vera-ta na Svetata Pravoslavna Crkva, verata koja edna{ za sekoga{ im be{e predadena na svetiite (Juda 1, 3), verata koja Gospod Isus Hristos im ja predade na aposto-lite, tie pak na svoite u~enici, tie pak na svoite u~enici i naslednici - episko-pite, sve{tenicite i |akonite - ovie pak na svoite naslednici i taka neprekinato sè do denes. Zaradi ovaa ista vera iljad-nici ma~enici ne se po{tedija sebesi i so svojata krv ja potvrdija vistinitosta i goleminata na ovaa vera. Svetite Otci i U~iteli na Crkvata ja obrazloìja i protolkuvaa ovaa vera, i so svoite sve-ti ìvoti ja posvedo~ija, i zatoa denes Svetata Crkva gi slavi i po~ituva kako svetiteli, kako na{i molitvenici i za-stapnici pred prestolot Bo`ji. Tokmu ovaa vera, po Bo`ja promisla, be{e prop-ovedana i utvrdena vo Makedonija od sve-tite apostoli i od nivnite u~enici i naslednici, i neizmenlivo se ~uva, prak-

tikuva i propoveda vo Makedonskata Pra-voslavna Crkva. Ovaa vera ja propovedaa i ìveeja svetite Metodij i Kiril, semake-donskite prosvetiteli, koi ne {tedej}i se sebesi odea i nasekade ja {irea ovaa spa-sonosna nauka, i blagodarenie na niv, na nivnata vera i propoved, nie sme denes ona {to sme. Ovaa vera ja propovedaa i svetite otci i prosvetiteli Kliment i Naum, otcite Kiril Pej~inovi}, Joakim Kr~ovski, Partenij Zografski, Tedosij Sinaitski i dr. Zatoa, da ja zapazuvame i {irime Pravoslavnata vera, da ìveeme kako {to ìveeja na{ite prosvetiteli, a za da uspeeme vo ovoj svet podvig treba da se potrudime da odime redovno vo crk-va, na Boèstvena Liturgija. Sramota e da kaùvame deka sme Pravoslavni, da se falime so delata na na{ite prethodnici, da se falime so na{ite prekrasni crkvi i manastiri, koi bile dela na pobo`nosta na na{ite pretci, a nie da nemame nikakva vrska so niv. Zatoa da ja u~ime i praktiku-vame na{ata Sveta Pravoslavna vera, re-dovno da gi posetuvame i da u~estvuvame vo bogoslu`bite, pa na ovoj na~in }e rateme duhovno i }e ja izgradime zaednicata so Boga, od koja proizleguva svetosta, qubov-ta, prosvetlenosta i spasenieto. Poradi ovie pri~ini, ova izdanie, za nepokoleblivata i bespo{tedna vera na patrijarhot Avraam, e posveteno na jubilejot na na{ata Makedonska Pravo-slavna Crkva, ~etirieset godini od pro-glasuvaweto na nejzinata avtokefalnost. So izleguvaweto na ovoj strip site generacii od 7 do 77 godini dobivaat odli~na mo`nost u{te edna{ da se potsetat na ova preubavo i iz-vonredeno biblisko svedo{tvo. Pe~ateweto na ovoj strip, voedno e i istoriski nas-tan za Makedonskata pravoslavna crkva, za{to vakviot na~in na pretstavuvawe na Biblijata se slu~uva za prvpat od na{eto postoewe kako Crkva i kako makedonski narod. So nade` deka preku ovoj strip }e do-prete do Bo`jata mudrost i ubavina, Gospod da ve blagoslovi i vas i va{ite semejstva.

Mitropolit PovardarskiAgatangel (Stankovski)

E d i c i j a B i b l i s k i n a s t a n i

Naslovi od izdava{tvoto na Misionersko - humanitarnata dejnost \akonija

Da napravime.... Vistinski simbol na podobri vremiwa...

Mesto koe }e go sploti Veles...Mesto koe }e go potvrdi na{iot silen hristijanski

duh... Mesto na koe site zaedno, za vek i vekovi,

}e gi proslavuvame radosnite momenti za ovoj grad...Ve~na potvrda na osnovnite hristijanski principi -

Vera, Nade` i Qubov...

Donirajte sredstva za doizgradba na hramot

“ „Sv. Kiril i Metodij””, za{to gradej}i Bo`ji hram, vsu{nost se gradime sebesi kako li~nosti.

Deponent: Stopanska Banka`-smetka: 200000098894305

Makedonska Pravoslavna CrkvaPovardarska Pravoslavna Eparhija

ISSN 1857-5706

Naslovi od izdava{tvoto na Misionersko - humanitarnata dejnost \akonija

Da napravime.... Vistinski simbol na podobri vremiwa...

Mesto koe }e go sploti Veles...Mesto koe }e go potvrdi na{iot silen hristijanski

duh... Mesto na koe site zaedno, za vek i vekovi,

}e gi proslavuvame radosnite momenti za ovoj grad...Ve~na potvrda na osnovnite hristijanski principi -

Vera, Nade` i Qubov...

Donirajte sredstva za doizgradba na hramot

“„Sv. Kiril i Metodij””, za{to gradej}i Bo`ji hram, vsu{nost se gradime sebesi kako li~nosti.

Deponent: Stopanska Banka`-smetka: 200000098894305

Makedonska Pravoslavna CrkvaPovardarska Pravoslavna Eparhija

ISSN 1857-5706

Documents

Православна Светлина (04)