VISOKA ŠKOLA ZA PRIMIJENJENE I PRAVNE NAUKE „PROMETEJ“, BANJA LUKA

SEMINARSKI RAD

OSOBINE NARODA OD ZNAČAJA ZA POSLOVNE MENADŽMENT AKTIVNOSTI

TEMA:

SOCIJALIZACIJA LIČNOSTI, POJAM I FAKTORI SOCIJALIZACIJE

Mentor: Kandidat:Prof. Dr Dragan Lazarević Dragana Manić Br. dosijea: 111-3/2007

Banja Luka, 2008.

Sadržaj

Uvod ..................................................................................................................................2

1. Pojam socijalizacije ..............................................................................................3

2. Faktori socijalizacije ..............................................................................................52. 1. Porodica ......................................................................................................................52. 2. Škola ......................................................................................................................62. 3. Vršnjaci ......................................................................................................................7

3. Određenje socijalizacije ..............................................................................................9

4. Politička socijalizacija u detinjstvu i ranoj adolescenciji U predvorju politike, dr Mirjane Vasović ........................................................................................................11

Zaključak ....................................................................................................................14

Literatura ....................................................................................................................15

1

Uvod

Socijalizacija je složen i slojevit proces koji planski i sistematski sprovode porodica, škola i društvena zajednica kako bi se socijalno nezrela deca postepeno osposobila za život u socijalnoj zajednici. Osnovni cilj procesa socijalizacije je da novi članovi društva putem učenja i u interakciji sa roditeljima, nastavnicima i ličnostima iz kulturnog i javnog života, nauče onaj tip ponašanja i međuljudskih odnosa, koji su karakteristični za datu kulturu, uz široku mogućnost adaptacije na nove životne uslove. Prema savremenim shvatanjima, proces socijalizacije uključuje i proces individualizacije pod kojim se podrazumeva sposobnost pojedinca da prevazilazi postojeću socijalnu datost i da se menja u skladu sa sopstvenim potrebama. Najvažniji faktori socijalizacije su: porodica, škola, kao i šira socijalna zajednica sa svojim formalnim i neformalnim institucijama.

Socijalizacija mladih je uvek aktuelna društvena tema koja ima višedimenzionalan karakter.

Socijalizacija je dinamičan i kontinuiran socijalni proces koji se može posmatrati sa više aspekata od kojih su bitni procesi usvajanja kulture i kulturnih vrednosti, vaspitanja i obrazovanja, otkrivanja socijalnog identiteta, kao i proces sopstvene individualizacije.

Usvajanjem već stvorenog kulturnog nasleđa, tradicije individua se socijalizuje, stiče osnovu za uključenje u grupni život date kulture i društva. Ona prihvata temeljne vrednosti orjentacije, naučna znanja i navike, stiče motivaciju za rad, opšte stavove ukusa.

Primarnu ulogu u procesu učenja i socijalnog sazrevanja imaju roditelji, nastavnici i vršnjaci. Ishodi ovog procesa zavise od učestalosti i vrste odnosa koje pojedinci uspostavljaju drugačije odnose nego sa članovima svoje porodice, što obogaćuje njihovo socijalno iskustvo i doprinosi razvoju i sazrevanju ličnosti deteta. Škola kao vaspitno-obrazovna institucija treba, između ostalog da, podstiče i razvija oblike socijalnog ponašanja između svih učesnika u školi.

2

1. Pojam socijalizacije

Socijalizacija je složen i slojevit proces formiranja ljudske jedinke pod uticajem socijalne sredine.

U toku procesa socijalizacije individua interakcijom sa svojom socijalnom sredinom usvaja znanja, veštine, navike, stavove, vrednosti i druga saznanja koja su joj potrebna za uspešno funkcionisanje u sredini u kojoj živi. Tako se nezrela jedinka, koja međutim, poseduje veliki razvojni potencijal, transformiše u ličnost odraslog pripadnika određene društvene zajednice.

Društvo i kultura određuju ciljeve i postavljaju standarde socijalizacije, dok su agensi socijalizacije porodica, škola, vršnjaci, kultura, socijalni položaji i uloge, društveni sistem i preko njih se ostvaruju propisane norme i ciljevi.

Prema savremenim shvatanjima, proces socijalizacije uključuje i proces individualizacije pod kojim se podrazumeva sposobnost pojedinca da prevazilazi postojeću socijalnu datost i da se menja u skladu sa sopstvenim potrebama.

Rezultat procesa socijalizacije je zrelo, odgovorno, društveno i jedinstveno ljudsko biće koje je razvilo univerzalne ljudske sposobnosti i funkcije, usvojilo važeće standarde, tipične obrasce ponašanja i sistem vrednosti svoje socio-kulturne sredine i izgradilo jedinstvenu organizaciju osobina svoje lićnosti.

Važno je napomenuti da proces socijalizacije traje čitavog života.Kada o socijalizaciji govorimo sa aspekta socijalne grupe, tada ćemo reći da je

rezultat socijalizacije socijalni mentalitet koji karakteriše pripadnike istih socijalnih grupa. Ukoliko se radi o narodu, tada ćemo govoriti o nacionalnom mentalitetu.

Glavni psihološki mehanizam posredstvom kojeg se odvija proces socijalizacije je učenje, dok je govor glavno sredstvo uz čiju pomoć se taj proces odvija. Budući da predstavlja glavno sredstvo komunikacije među ljudima, govor je ujedno i glavno sredstvo kojim se socijalno nasleđe prenosi sa generacije na generaciju.1)

Socijalizacija mladih je uvek aktuelna društvena tema koja ima višedimenzionalan karakter. Suština i bitni ciljevi socijalizacije mladih imaju različit karakter u različitim društvenim zajednicama. No, zajedničko za sve društvene zajednice je to što preko procesa socijalizacije žele formirati obrasce ponašanja mladih u skladu sa svojim vladajućim društvenim vrednostima.

Ona je dakle osmišljena planska društvena aktivnost koju realizuju primarne društvene grupe kao što je porodica, škola, grupe vršnjaka, sredstva masovnih komunikacija i drugi manje bitni činioci. Cilj je dakle, socijalizacije da mladi nauče kako se treba ponašati u društvenoj zajednici kojoj pripadaju i u kojoj teče njihov psiho-socijalni razvoj. U literaturi umesto pojma socijalizacije sreće se i pojam kulturalizacije, odnosno altkulturalizacije. Ipak u najčescoj upotrebi je pojam socijalizacije jer ovaj pojam ima šire značenje od pojmova kulturalizacije ili alkuturacije.

Socijalizacija je dinamičan i kontuiniran socijalni proces koji se može posmatrati sa više aspekata od kojih su bitni procesi usvajanja kulture i kulturnih vrednosti, vaspitanja i obrazovanja, otkrivanja socijalnog identiteta, kao i proces sopstvene individualizacije.

1) “Osobine naroda od značaja za poslovne menadžment aktivnosti”, Dr Tihomir Gligorić, Banja Luka, 2007. , str. 36-37

3

Kao što je poznato od kulture i stepena njenog razvoja zavisi organizacija života u svakoj društvenoj zajednici jer ona u širem smislu znači jezik materijalna dobra, umetnost, religiju, znanja, verovanja, državno upravljanje i druge ljudske i društvene tvorevine. U poslednje vreme srećemo pojam inplicitne klture koja porazumeva specificne karakteristike kulture određene društvene zajednice. Kultura za sve narode je odgovarajući okvir u kojem se manifestuje ljudski i društveni život bez obzira na dimenziju vremena i prostora i stepena njenog razvoja. Socijalizacija mladih ne može se shvatiti ako se nema u vidu kulturno okruženje i promena društveno-ekonomskog i socijalnog karaktera u datoj društvenoj zajednici.

Kada je reč o društvenim promenama veoma je bitno da li se promene vrše naglo i sa socijalnim potresima ili sa laganim socijalnim procesima i kontinuirano. Po nekim naučnim saznanjima sociološke i psihološke orjentacije socijalna situacija kod nas u poslednjoj deceniji i karakteristična je po tome što je ispunjena socijalnim potresima i rizicima što se direktno negativno odražava na proces socijalizcije mladih jer direktno pogađa njene primarne činioce. Takvo socijalno stanje u psihološkom smislu neki naučnici nazivaju „Sindromom straha i beznađa". I naučne institucije koje se bave mentalnim zdravljem stanovništva u našoj zemlji dolaze do saznanja da su pojedinci i čitave socijalne grupe u osećajnim stanjima nemoći otuđenosti, usamljenosti i beznačajnosti. Takvim stanjima u izvesnom smislu opterećeni su međuljudski i društveni odnosi sa sadržinom vulgarne praktičnosti i beskorisne korisnosti. U ovakvim okolnostima i stanjima dolazi do dezorganizacije ličnosti i porodica i ostalih društvenih grupa i slojeva sto u praktičnom društvenom životu znači stanje koje se naziva „Situacija ometenosti života", a što u suštini podrazumeva nemogućnosti ispoljavanja čulnih, emocionalnih i intelektualnih moći većine individua, koji imaju prirodno pravo na razvoj sopstvene ličnosti i socijalnih grupa kojima pripadaju.2)

2. Faktori socijalizacije

2) Internet: www.trend.cg.yu

4

Među osnovnim faktorima, koji čine socijalnu sredinu u kojoj ljudsko biće raste I koji u različitim fazama njegovog života više ili manje determinišu njegov razvoj, izdvajamo sledeće: porodica, škola, vršnjaci.3)

2. 1. Porodica

- Porodica - kao prvi i najvažniji faktor kojim započinje proces socijalizacije deteta. Uticaj porodice u našoj civilizaciji je izuzetno veliki na usvajanje prvih higijenskih i sličnih navika, na usvajanje osnovnog sistema etičkih i drugih društvenih vrednosti, na primanje određenih društvenih i religioznih predrasuda.4)

Prema savremenim shvatanjima, socijalizacija dece u porodici podrazumeva dvosmerni proces: uticaj roditelja i drugih članova porodice na dete kao i uticaj dece na roditelje. To znači da dete nije pasivan objekt koji prima uticaje spolja, već kroz interakciju sa drugima aktivno učestvuje i utiče na ishode vlastite socijalizacije. Naglasak je na procesu samoregulacije pod kojim se podrazumeva sposobnost deteta da utiče na vlastito ponašanje umesto da mehanički odgovara na spoljne uticaje. Ključno pitanje je kako dete doživljava uticaje porodične sredine, s obzirom na činjenicu da isti uticaji nemaju isto značenje za svako dete. Odnos roditelj-dete je veoma kompleksan i treba ga proučavati u kontekstu sa drugim članovima tog mikrosistema (na primer, odnos između roditelja). Studija se bavi i proučavanjem uticaja porodičnih odnosa na prosocijalno ponašanje dece, tj. kako odnosi unutar porodice deluju na uspostavljanje i održavanje socijalnih odnosa u školi. Saradnja škole i porodice i njihove preventivne uloge u rešavanju problema sa kojima se učenici suočavaju na planu interpersonalnih odnosa je veoma bitna. Svakako, zajedničke aktivnosti nastavnika, učenika i roditelja u i izvan odeljenja od velikog su značaja za optimalan socioemocionalni razvoj učenika.5)

Da bi se proces socijalizacije odvijao na društveno poželjan način presudnu ulogu ima porodica kao osnovna primarna društvena grupa i institucija. Kod nas porodica je doživela suštinske promene kako u odnosu prema društvu tako i u odnosu sopstvenih unutrasnjih odnosa. Porodica je svet u malom za svakog njenog pripadnika, jer u tom malom svetu njen pripadnik stiče pravo spoznaje o velikom svetu dobijajući u njoj važna uputstva kako stasavati u tom velikom socijalnom okruženju.

No, u današnjim socijalnim prilikama i porodica doživljava sopstvenu dezorganizovanost što se odražava na poremećenost porodičnih odnosa na relacijama supružnika i roditelja i dece. Nezdravi odnosi u porodici negativno utiču na razvoj mlade ličnosti što je dosta prisutno u poslednjim godinama na ovim prostorima.

Porodice koje imaju poremećenu strukturu, poremećene unutar porodične odnose stambene i materijalno ugrožene, bitan su činilac i uzročnik asocijalnog ponašanja mladih. Porodica kod nas u okolnostima objektivnih društvenih kretanja sve se više kreće ka tzv. modelu „atomske porodice" gde mesta ima samo za roditelje i njihovu decu. Potrebno je izgraditi čitav sistem društvene zaštite porodice jer je veliki broj onih porodica koje su doživele sopstvenu dezorganizaciju i dezorganizaciju pojedinih njenih članova. U tom smislu nužno je u našoj sredini formirati razne servise za pomoć porodici 3) “Osobine naroda od značaja za poslovne menadžment aktivnosti”, Dr Tihomir Gligorić, Banja Luka, 2007. , str. 374) “Osobine naroda od značaja za poslovne menadžment aktivnosti”, Dr Tihomir Gligorić, Banja Luka, 2007. , str. 375) Internet: www.ipisr.org.yu

5

i savetovališta kako bi se porodica što lakše adaptirala na nagle društvene promene. Mladi u porodicama treba da budu aktivni činioci u čuvanju njenog mentalnog zdravlja, jer samo u zdravim porodicama formiraju se zdrave mlade ličnosti.6)

2. 2. Škola

- Škola - kao institucija u kojoj se dete prvi put susreće sa društvenom disciplinom i društvenim autoritetom, te razredom kao socijalnom grupom nove vrste na čiji izbor ne može uticati. Takođe je školski sistem jedan od glavnih puteva socijalne mobilnosti za buduće građane, jer determiniše dobrim delom kasnije zvanje i zanimanje, a samim tim i socijalni status u kasnijim godinama.7)

Materijalni, te ukupni drustveni položaj škole u našoj društvenoj zajednici, te položaj nastavnog osoblja u njoj ne obezbeđuje uslove za zavidan društveni status i ugled što bitno utiče na kvalitet socijalizacije čiji je krajnji cilj formiranje ljudi sa zavidnom moralnom suštinom. Društveni ugled nastavnog osoblja naglo pada u poslednjim godinama zbog njihovog društvenog položaja što za posledicu ima negativnu selekciju kadrova u tim ustanovama. Škole takođe nemaju osmišljenu i sadržajnu saradnju sa porodicom odnosno porodica sa školom. Škola dakle, sve više gubi dominantnu ulogu u procesu socijalizacije mladih, kao i drugi tradicionalni autoriteti.8)

Daroviti učenici se susreću i prolaze kroz probleme u procesu socijalizacije i socijalne integracije. Teškoće sa kojima se suočavaju daroviti u odnosu sa svojom okolinom predstavljaju osnovni faktor razlikovanja uspešnih od neuspešnih. Socijalno ponašanje darovitih analizirano je putem više modela socioemocionalnog razvoja i većeg

broja istraživanja koja su obuhvatila ovu problematiku. Kroz prizmu tih istraživanja provlačile su se ideje o superiornosti i inferiornosti nadarenih pojedinaca za koje autor smatra neopravdanim generalizacijama koje se ne mogu održati. Rešenje problema u socijalnom ponašanju nadarenih učenika nađeno je u redefinisanju nadarenosti u kontekstu Gardnerove teorije inteligencije. Zaključeno je da odgovore na ova pitanja treba tražiti u relaciji između specifičnih aspekata darovitosti i specifičnosti problema u prilagođavanju. Drugim rečima, različite vrste darovitosti različito su povezane s različitim problemima u prilagođavanju što ne bi trebalo zanemariti u razmatranju problema socijalnog ponašanja darovitih učenika. U skladu sa uverenjima autora, uniformni mit o socijalnom ponašanju darovitih učenika treba odbaciti i pažljivo ispitivati aspekte darovitosti i problema u prilagođavanju.

Analizirano je i nasilničko i agresivno ponašanje dece školskog uzrasta. Eskalacija sukoba u i van škole povećala je interesovanje za probleme agresivnog ponašanja mladih. Rad prezentuje empirijske nalaze o učestalosti nasilja među učenicima u školama, kao i o različitim pojavnim oblicima takvog nasilja. Posebno se ukazuje na teškoće u otkrivanju nasilja, iznete su praktične instrukcije koje će služiti nastavnicima i roditeljima da identifikuju žrtve vršnjačkog nasilja u školi. Postoji program prevencije

6) Internet: www.trend.cg.yu7) “Osobine naroda od značaja za poslovne menadžment aktivnosti”, Dr Tihomir Gligorić, Banja Luka, 2007. , str. 378) Internet: www.trend.cg.yu

6

školskog nasilja i iznete su osnovne postavke za izradu interventnih programa u našim školama.9)

2. 3. Vršnjaci

- Vršnjaci – koji predstavljaju bitan element u usvajanju pogleda na svet u svim njegovim aspektima.10)

Važan aspekt socijalizacije mladih je proces u kome mladi formiraju svest o sebi i svom položaju u socijalnom okruženju.

To je u stvari proces otkrivanja socijalnog identiteta, gde mladi uočavaju nužnost dvojakog ponašanja koji ima personalni i socijalni karakter. U procesu formiranja socijalnog identiteta, mladi formiraju moralnu svest koja u suštini predstavlja krajnji suštinski rezultat socijalizacije. Kakva će moralna svest mladih biti u dobrom delu zavisi od moralnih normi društvene zajednice i moralnih principa koji su opšte prihvaćena svojina te zajednice. Kvalitet moralne svesti mladih u direktnoj je zavisnosti od kvaliteta socijalnog učenja. Bitni faktori u formiranju moralne svesti mladih su takodje uzori koji mogu biti kako pojedinci tako i institucije. Sve je manje uzora i pozitivnih primera.

Kada proces socijalizacije teče u društvima sa brzim i naglim promenama dolazi se do stanja poremećaja socijalne ravnoteže i postignute socijalne harmonije što za posledicu ima izazivanje društvenih potresa, socijalnih rizika i kriza na ličnom, porodičnom i opštem drštvenom planu. U takvim stanjima dolazi do depresivnog ponašanja gde se opterećuju lični i društveni odnosi, strahom, neizvesnošću, nepoverenjem, sa elementima dezorganizovanosti pojedinaca, porodica i šireg socijalnog ambijenta. Takva stanja nisu odgovarajući uslov za poštovanje dotadašnjih važećih društvenih normi. Norme u tim situacijama gube na značaju. Dezorganizovana socijalna situacija najviše pogađa najmlađe, jer nemaju mogućnost adekvatne socijalne identifikacije i integracije kao osnovnog preduslova za formiranje očekivane moralne svesti.11)

Važan aspekt socijalizacije mladih jeste proces njihove individualizacije. Proces individualizacije je dinamičan proces čiji je osnovni cilj formiranje ličnosti koja je naučila da izdiferencira sebe od drugih, te da prepozna ono što ga razlikuje od drugih. Savremena psihološka shvatanja smatraju da ovaj proces počinje od druge godine života, a proces je intenzivan polaskom u školu. Formiranje individualnosti je bitan proces socijalizacije jer se tim procesom obezbeđuje “ja” u mladoj osobi bez kojeg ne bi bilo moguće izgrađivati socijalne odnose i dvosmernih interakcija.

Usvajanjem već stvorenog kulturnog nasleđa, tradicije individua se socijalizuje, stiče osnovu za uključenje u grupni život date kulture i društva. Ona prihvata temeljne vrednosti orjentacije, naučna znanja i navike, stiče motivaciju za rad, opšte stavove ukusa.12)

9) Internet: www.ipisr.org.yu10) “Osobine naroda od značaja za poslovne menadžment aktivnosti”, Dr Tihomir Gligorić, Banja Luka, 2007. , str. 3711) „Pojedinac u društvu“, Dejvid Kreč..., Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Srbije, Beograd, 1972.12) „Opšta psihologija“, Ljubomir S. Kasagić..., Beograd, 2000.

7

Važno je napomenuti i to da delovanje različitih faktora može biti u međusobnoj suprotnosti, te da veličina uticaja svakoga od njih zavisi od njihove međusobne konstelacije ( neki se pomađu, a neki potiru ).

Psiholozi su, koristeći različite empirijske postupke, pokušali odgovoriti na pitanje koje osobine karakterišu zrelu ličnost. Poznati psiholog Maslov je na osnovu analize biografija istaknutih ljudi iz prošlosti i istaknutih savremenika zaključio da zrelu ličnost karakteriše 14 osobina, među kojima:

1. realističko ocenjivanje stvarnosti,2. prihvatanje sebe i drugih onakvi kavi su,3. spontanost u akcijama, 4. socijalna osećanja i simpatija prema ljudima, 5. demokratizam i odsustvo etničkih i rasnih predrasuda, 6. jasni etički principi, smisao za humor, a bez ismejavanja drugih i7. stvaralaštvo kao suštinska karakteristika zrele ličnosti.13)

3. Određenje socijalizacije

13) “Osobine naroda od značaja za poslovne menadžment aktivnosti”, Dr Tihomir Gligorić, Banja Luka, 2007. , str. 38

8

Socijalizacija je proces socijalnog učenja putem kojeg jedinka stiče socijalno relevantne oblike ponašanja i formira se kao ličnost sa svojim specifičnim karakteristikama ( N. Rot ).

Problemi socijalizacije

• Mehanizmi putem kojih se socijalizacija ostvaruje - „Socijalno“ učenje · Instrumentalno učenje (uloga nagrade i kazne) · Učenje po modelu (imitacija, identifikacija)

• Izvori i agensi socijalizacije - Kultura i društvo - Porodica, škola, vršnjaci, sredstva masovne komunikacije...

• Efekti socijalizacije - socijalna kognicija (atribucija, interpersonalna privlačnost...) - interpersonalni odnosi (partnerstvo, roditeljstvo, prijateljstvo...) - prosocijalno i antisocijalno ponašanje (pomaganje, agresivnost...) - stavovi, predrasude, vrednosti - pojam o sebi, identitet, osobine ličnosti

Instrumentalno učenje u procesu socijalizacije

• Potkrepljenje: zadovoljavanje potrebe, redukcija tenzije, izbegavanje neprijatnosti• Primer: učenje nesebičnosti• Karakteristike kazne - Kaznom se samo inhibira neželjeno ponašanje, ali se to ponašanje ne zaboravlja - Kaznom se eliminišu neželjena ponašanja, ali se ne mogu formirati novi oblici ponašanja - Postoje brojene negativne posledice kažnjavanja: doživljaj frustracije, anksioznosti, ljutnje, straha, otpora, ponekad i mržnje prema onome ko kažnjava - Osoba mora tačno da zna za koje ponašanje je kažnjena - Period između neželjenog ponašanja i kazne treba da bude što kraći - Mora da bude u stanju da kontroliše to ponašanje - Kazna ne sme da bude nepredvidiva i neizbežna – inače vodi osećanju bespomoćnosti i nemoći: otežano učenje pozitivnih oblika ponašanja• Principi nagrađivanja- Potkrepljenje treba dati neposredno nakon željenog ponašanja- Za male nagrade treba postaviti male zadatke- Treba definisati ponašanja koja su približna željenom ponašanju i nagrađivati ih, shodno principu oblikovanja ponađanja- Treba početi sa potkrepljivanjem svakog izvedenog željenog ponašanja, a kada se ono učvrsti, treba preći na parcijalno potkrepljenje

9

Učenje po modelu u procesu socijalizacije

• Imitacija – identifikacija - Imitacija: podržavanje postupaka, parcijalnih ponašanja modela - Identifikacija: prihvatanje osobina, standarda, stavova i drugih složenih unutrašnjih procesa i struktura modela kao svojih• Film: Bandurin eksperiment• Aktuelna znanja o uticaju medija na agresivnost dece i adolescenata - Uzrast, pol, rizične grupe

Porodica kao agens socijalizacije

• Učenje emocionalne regulacije• Sticanje pozitivnih/negativnih reprezentacija sebe i drugih• Sticanje teorije uma• Sticanje bazičnog poverenja, autonomije, inicijative• Stilovi roditeljstva - Postavljanje granica: kazne i nagrade - Doslednost - Ljubav, toplina, prisnost, podrška• Transgeneracijski prenos

U društvu se vrši transformacija biološke individue u ličnost – kroz proces socijalizacije. Ovaj proces obuhvata uticaje društva u cilju formiranja ličnosti koja odgovara potrebama datog društva. Proces socijalizacije počinje u porodici, a nastavlja se kroz obrazovni proces i pod uticajem raznih formalnih i neformalnih grupa, a krajnji cilj mu je prihvatanje određenih normi ponašanja i usaglašavanje ličnog ponašanja sa prihvaćenim normama.

Socijalizacija ima tri stupnja: dodir, međuuticaj i usklađivanje.Dodir je najslabiji stupanj socijalizacije koji prethodi formiranju ličnosti.Međuuticaj je stupanj na kome posle dodira dolazi i do menjanja, pa samim tim i

do začetka formiranja ličnosti.Usklađivanje su promene na ličnosti koje dovode do skladnog delovanja više

pojedinaca.Pored socijalzacije u društvu se odvija još jedan proces – proces kultivacije. U

odnosu na proces socijalizacije, kultivacija je širi pojam podruštvljavanja i sastoji se u usvajanju kulturnih tekovina. Kao i kod socijalizacije i kod kultivacije postoje tri faze: dodir sa kulturnom tvorevinom, razumevanje kulturne tvorevine i njeno usvajanje.

Usvajanjem već stvorenog kulturnog nasleđa, tradicije individua se socijalizuje, stiće osnovu za uključenje u grupni život date kulture i društva. Ona prihvata temeljne vrednosti orijentacije, naučna znanja i navike, stiče motivaciju za rad, opšte stavove ukusa.14)

14) Internet: www.znanje.org

10

4. Politička socijalizacija u detinjstvu i ranoj adolescenciji U predvorju politike, dr Mirjane Vasović

Proučavanje procesa političke socijalizacije važno je kako za objašnjenje političkog ponašanja, tako i za njegovo predviđanje, posebno sa stanovišta odnosa članova društva prema političkom sistemu i njegove stabilnosti, odnosno promenljivosti.Od rane socijalizacije zavisi i kasnije ponašanje. Osnovna pitanja koja su pokretana u raspravama o značaju ranog političkog učenja, kojima se i ova studija bavi, odnose se na sadržaje, razvojne stadijume i tok političkog učenja, kao i na uticaj koji rana učenja imaju na političko ponašanje u zrelom dobu. Pošavši od stanovišta da pojedinac ima značajnu i dinamičnu ulogu u socijalizaciji naglašava se da se pažnja mora pomeriti sa "ishoda" (onoga što je naučeno i usvojeno) na sam "proces" političkog učenja (kako se uči i pod kojim okolnostima). Reč je o ispitivanju načina na koji se kod dece razvija sposobnost razumevanja političkog sistema i uticajima koji oblikuju njihova politička interesovanja, stavove i vrednosti. Autorka ove knjige o političkoj socijalizaciji-dr Mirjana Vesović, pruža uvid u razvojni tok interesovanja za istraživanje procesa političke socijalizacije, navodeći razloge i okolnosti zbog kojih je došlo do procvata ove oblasti krajem pedesetih godina dvadesetog veka, kao i do njenog "zamiranja" krajem sedamdesetih godina. U okviru razmatranja porekla i prirode bazičnih, politički relevantnih dispozicija vezanih za rana životna iskustva, i njihov uticaj na političko ponašanje u odraslom dobu, iz obilja proučavanih tema i problema, izdvojene su t ri osnovne grupe politički relevantnih orijentacija koje su najčešće bile proučavane i koje čine jezgro političkog “Ja” pojedinca. To su osnovni socijalni "mi-oni" identiteti (identifikacije sa rasnim, etničkim i klasnim grupama), lojalnost široj političkoj zajednici (nacionalna vezanost, patriotizam, odnos prema strancima i stranim zemljama) i odnos prema političkom sistemu (predstave političkih autoriteta i rana partijska identifikacija). Autorka dovodi u pitanje postavku o opštoj rasprostranjenosti idealizacije političkog autoriteta na dečjem uzrastu, ukazujući na kulturalnu uslovljenost dečjih predstava političkih autoriteta, a takođe argumentovano pokazuje nedovoljnu održivost teze da je rani odnos prema političkim autoritetima direktno povezan sa kasnijom podrškom političkom sistemu. Centralni problem savremene teorije političke socijalizacije odnosi se na pitanje relativne važnosti iskustava stečenih u ranom detinjstvu za političke orijentacije u odraslom dobu. Iako ne odbacuje u potpunosti argumente da rano političko učenje utiče na političko ponašanje odraslog čoveka, M. Vasović vrlo ubedljivo pokazuje da ranije naučeno nije uvek dovoljno da pripremi pojedinca za kasnije političke uloge i politički život. Ako se već govori o ranim uticajima, empirijska evidencija upućuje na zaključak da je period kasne adolescencije i rane zrelosti presudniji za stabilizaciju političkih orijentacija od perioda detinjstva. Pitanja kojima se ova studija bavi, a koja su pedesetih i šezdesetih godina bila predmet proučavanja američkih autora, ponovo su u žiži interesovanja u kontekstu aktuelnih društvenih i političkih promena u bivšim komunističkim zemljama. Saznanje da je proces socijalizacije tesno povezan sa stabilnošću ili promenljivošću političkog sistema, koje je podstaklo istraživanja političke socijalizacije sredinom prošlog veka, početkom ovog veka ponovo aktualizuju ovu oblast proučavanja. Obnovljeno interesovanje za političku

11

socijalizaciju M. Vasović objašnjava potrebom da se rešavaju praktični problemi sa kojima se suočavaju tranziciona društva i očekivanjem da saznanja u ovoj oblasti doprinesu efikasnijem formiranju i menjanju stavova pripadnika postkomunističkih društava u pravcu uspostavljanja novih ideoloških lojalnosti. Već iz ovog sažetog pregleda osnovnih pitanja o kojima dr Mirjana Vasović raspravlja u ovoj studiji I načina na koji to čini, može se nazreti značaj obrađivanih tema, bogatstvo obuhvaćenih sadržaja, originalnost u pristupu i kritičnost prema analiziranim shvatanjima i empirijskim nalazima. Iz obilja pitanja i tema značajnih sa stanovišta političkog ponašanja, autorka je izdvojila one najbitnije, a svoj izbor temeljno i argumentovano obrazložila. Teorijska razmatranja potkrepljena su nalazima relevantnih istraživanja kako stranih tako i domaćih autora, što omogućuje reprezentativan uvid u istraživačku građu u ovoj oblasti. Ovo je u našoj sredini prva obuhvatna, sistematična i kritička studija procesa rane političke socijalizacije. Osim stručnjaka u ovoj oblasti, knjiga će biti zanimljiva i korisna za studente, prosvetne radnike, političke poslanike, članove nevladinih organizacija, novinare i sve ostale znatiželjne čitaoce koji se interesuju za procese političkog odrastanja i sazrevanja.

Studija prof. dr Mirjane Vasović posvećena je izuzetno važnoj, teorijski složenoj a empirijski razuđenoj oblasti društvenog života pojedinca i grupa. Kao što se iz podnaslova studije može videti, u središtu autorkine pažnje je politička socijalizacija u detinjstvu i ranoj adolescenciji, ali kako od rane socijalizacije zavisi i kasnije ponašanje, to su nužno obuhvaćena i neka pitanja političkog ponašanja u odraslom dobu. Predmet ove studije su osnovni sadržaji, oblici i mehanizmi procesa političkog učenja, kao i uslovi pod kojima se ono ostvaruje. U središtu autorkine pažnje su pitanja uloge i značaja procesa političkog učenja koje se odvija u detinjstvu i adolescenciji, u sklopu čega se izlažu i razmatraju glavna teorijska polazišta, bazični pojmovi, osnovni modeli i metode proučavanja ovog procesa. Osnovna pitanja koja su pokretana u raspravama o značaju ranog političkog učenja, kojima se i ova studija bavi, odnose se na sadržaje, razvojne stadijume i tok političkog učenja, kao i na uticaj koji rana učenja imaju na političko ponašanje u zrelom dobu. Pošavši od stanovišta da pojedinac ima značajnu i dinamičnu ulogu u socijalizaciji, dr Mirjana Vasović naglašava da se pažnja mora pomeriti sa ishod (onoga što je naučeno i usvojeno) na sam proces političkog učenja (kako se uči i pod kojim okolnostima), čega se i sama dosledno držala u svojim razmatranjima i analizama. Uvodni deo studije pruža uvid u razvojni tok interesovanja za istraživanje procesa političke socijalizacije, u kome se objašnjavaju razlozi i okolnosti koji su doveli do naglog procvata ove oblasti krajem pedesetih godina dvadesetog veka, kao i do njenog "zamiranja" krajem sedamdesetih godina. U nameri da osvetli osnovne zakonitosti procesa političkog učenja, koristila je individualistički usmeren pristup, što znači da stadijume i mehanizme socijalizacije posmatra iz perspektive individualnog životnog ciklusa. Prvo poglavlje "Uvod u političku socijalizaciju" posvećeno je razmatranju korena i razloga interesovanja za razvoj "političkog čove ka", među kojima se kao jedan od glavnih razloga za proučavanje ove problematike izdvaja saznanje da je taj proces tesno povezan sa procesom stabilnosti ili promenljivosti političkog sistema.<BR>U drugom i trećem poglavlju - "Počeci političke socijalizacije" i "Odnos prema političkom društvu" - razmatraju se pitanja porekla i prirode bazičnih, politički relevantnih dispozicija vezanih za rana životna iskustva, i njihov uticaj na političko ponašanje u odraslom dobu. Četvrto

12

poglavlje ove studije "Dete i politički sistem" raspravlja o personalizaciji politike, koja se, po mišljenju dr Vasović, može pripisati kognitivno-razvojnim ograničenjima deteta, o čemu klasična tumačenja procesa političke socijalizacije nisu vodila dovoljno računa. Peto poglavlje "Ličnost i razvoj prepolitičkih ideologija" posvećeno je pristupima i ishodima proučavanja veze između razvoja ličnosti i političkog učenja, odnosno proučavanja predispozicija ličnosti koje se smatraju politički relevantnim. Razmotrene su postavke teorije crta ličnosti, psihoanalitički pristup i teorije potreba (fenomenološke teorije). U šestom poglavlju "Razvoj političkog mišljenja" pažnja je usmerena ka proučavanjima razvojnih i socijalizacijskih uslova sticanja sposobnosti zrelog političkog mišljenja i prosuđivanja. Posebna pažnja posvećena je uticaju moralnog razvoja na ideološka opredeljenja dece i mladih. Naglašava se važnost proučavanj razvojnih i socijalizacijskih uslova sticanja sposobnosti zrelog političkog mišljenja. Osim uticaja kognitivnog i moralnog sazrevanja na političko rezonovanje, autorka takođe ističe značaj delovanja sredinskh i situacionih faktora, posebno političke kulture, na nivo i sadržaj političkog rezonovanja pojedinca. Sedmo poglavlje "Proces političke socijalizacije" razmatra jedan od osnovnih problema savremene teorije političke socijalizacije, a to je pitanje relativne važnosti iskustava stečenih u ranom detinjstvu za političke orijentacije u odraslom dobu. Osmo poglavlje "Osnovni posrednici u procesu rane političke socijaliza cije" ukratko prikazuje teorijske postavke i empirijske nalaze o interpersonalnim i institucionalnim izvorima ranog političkog učenja. U završnom delu studije dr Mirjana Vasović pokreće značajna pitanja perspektive istraživanja rane političke socijalizacije u svetlu globalnih političkih promena, ukazujući između ostalog na neophodnost preispitivanja empirijskih nalaza i teorijskih uopštavanja o prirodi i dinamici procesa političke socijalizacije. Već iz prethodnog sažetog pregleda osnovnih pitanja o kojima dr Mirjana Vasović raspravlja u ovoj studiji i načina na koji to čini, može se nazreti značaj obrađivanih tema, bogatstvo obuhvaćenih sadržaja, autorkina zadivljujuća erudicija, originalnost u pristupu problemu o kome raspravlja i kritičnost prema analiziranim shvatanjima i empirijskim nalazima. Iz obilja pitanja i tema značajnih sa stanovišta političkog ponašanja, autorka je izdvojila one najbitnije, a svoj izbor temeljno i argumentovano obrazložila. Teorijska razmatranja potkrepljena su nalazima relevantnih istraživanja kako stranih tako i domaćih autora, što omogućuje reprezentativan uvid u istraživačku građu u ovoj oblasti. Ovo je u našoj sredini prva obuhvatna, sistematična i kritička studija procesa rane političke socijalizacije. Njena posebna vrednost je u tome što je autorka svoju pažnju usmerila na procese, a ne na ishode političke socijalizacije, što je eksplanatorno plodotvorniji pristup. Osim za stručnjake u ovoj oblasti, knjiga će biti dragocena za studente, prosvetne radnike, političke poslenike, članove nevladinih organizacija, novinare i sve ostale znatiželjne čitaoce koji se interesuju za procese političkog odrastanja i sazrevanja. Izvod iz recenzije dr Snežane Joksimović.15)

Zaključak

Usvajanjem već stvorenog kulturnog nasleđa, tradicije individua se socijalizuje, stiče osnovu za uključenje u grupni život date kulture i društva. Ona prihvata temeljne 15) Internet: www.knjigainfo.com

13

vrednosti orijentacije, naučna znanja i navike, stiče motivaciju za rad, opšte stavove ukusa.

Danas postoji dosta pisanih dela o socijalizaciji ličnosti koja su od velike pomoći i daju veliki doprinos pedagoškoj teoriji.

Zbornik „Socijalno ponašanje učenika“ predstavlja značajan doprinos pedagoškoj teoriji i praksi, jer rezultati istraživanja mogu pomoći svima onima koji se bave vaspitno – obrazovnim radom u školi. Tematika je sagledana iz više uglova što nam omogućava da problem bolje razumemo i unapredimo vlastitu praksu. Istraživačima ova monografija može koristiti ukoliko imaju nedoumice na metodološkom planu jer nudi raznolike pristupe u proučavanju socijalnog ponašanja dece. Nova saznanja do kojih su autori došli mogu da obogate naše iskustvo i pomognu nam da unapredimo svoja profesionalna uverenja i stavove.

Literatura:

1. D. Kreč…, “Pojedinac u društvu”, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Srbije, Beograd, 1972.

14

2. Lj. Kasagić…, “Opšta psihologija”, Beograd, 2000.

3. T. Gligorić, “Osobine naroda od značaja za poslovne menadžment aktivnosti”, Banja Luka, 2007.

4. Internet: www.ipisr.org.yu; www.trend.cg.yu; www.sr.wikipedia.org; www.znanje.org; www.knjigainfo.com

15

16