INFORMATIKA E BIZNESIT

Besart Hashani

Kibernetika

• Origjina e emrit – Nga fjala greke

“kibernetes” – drejtues

– Platoni pershkroi veteqeverisjen

– Andre-Marie Ampere e perdori fjalen kibernetike per qeverisjen civile.

– Norbert Wiener – vuri bazat e Kibernetikes me librin mbi kontrollin dhe komunikimin te kafshet dhe makinat.

– …

Kibernetika (2)

• Shkence e pergjithshme

• Kerkon qasje interdiciplinare

– Sistemet rregullatore, strukturat, mundesite dhe pengesat

• Ka te bej ne ato raste kur sistemet permbajne qarqe vete-rregulluese

• Kibernetika – ombrelle e shume fushave shkencore

Teorite derivative te kibernetikes

• Teoria e komunikimit

• Teoria e vendim marrjes

• Teoria e programimit

• Teoria e lidhjes se serishme prapavepruese

• Teoria e pergjithshme e sistemeve

Teoria e komunikimit

• Marredheniet midis paleve nen ndikimin e sistemit komunikues.

• Subspecializimet e teorise se komunikimeve – Teoria informative

– Teoria e kodimit

– Teoria e shenjave

Teoria e vendim marrjes

• Zgjedhja e alternatives me te mire te mundshme

• Perpunim i informatave

– Vendosja racionale

– Vendosja intuitive

– Vendosja heuristike

Teoria e programimit

• Teoria e algoritmeve

– Paraqitje e njohurive permes hapave te caktuar.

• Teoria e automateve

– Tregon pajisjet qe u dedikohen kryerjes se operacioneve te caktuara fizike dhe logjike.

Teoria e riveprimit (feedback)

• Ne liber eshte quajtur “Lidhja e serishme prapavajtese”

• Ka te beje me percaktimin e menyrave se si lidhja feedback realizohet ne sistemet teknike

Qarku riveprues

• Permiresimi i sinjalit duke shfrytezu sinjalin ne dalje

• Riveprim negativ dhe pozitiv

• Shembull tipik eshte edhe trupi yne.

Teoria e pergjithshme e sistemeve

• Trajton cdo sistem si nensistem te nje teresie me te madhe.

• Sistemi definohet si nje set i komponenteve qe nderveprojne per nje qellim te caktuar.

• Entropia rrezikon funksionimin e sistemit.

Entropia

• Entropia paraqet te kunderten e funksionimit te sistemit => definicion shume i gjere.

• Entropia = Pasiguri ne nje variabel te caktuar

• Vleren e pritur te informates ne nje mesazh=> Entropia e Shannon-it

• Paraqet limitin absolut per digjitalizimin, kodimin ose kompresimin (lossless compression) me te mire te mundshem pa asnje humbje.

• Ka shkencetare qe mendojne se emri entropi duhet hequr dhe duhet te perdoret pasiguri (uncertainty)

• Biseda ndermjet Shannon dhe Von Neumann per t’e emeruar zvogelimin e sinjalit ne linjat telefonike: – I thought of calling it 'information', but the word

was overly used, so I decided to call it 'uncertainty'. [...] Von Neumann told me, 'You should call it entropy, for two reasons. In the first place your uncertainty function has been used in statistical mechanics under that name, so it already has a name. In the second place, and more important, nobody knows what entropy really is, so in a debate you will always have the advantage.'

Cka eshte informacioni?

• Informcioni eshte nje sekuence e simboleve qe mund te interpretohet si mesazh. Informacioni mund te paraqitet si shenje, ose te transmetohet si sinjal. Konceptualisht, informacioni eshte mesazhi qe duhet te dergohet. (Wikipedia)

19

Te dhenat, informacioni, njohuria dhe mencuria

20

Te dhenat

Informacioni

Njohuria

Mencuria

Aplikim i njohurise per te arritur qellimet e caktuara

Kuptim i qarte i informacionit

Te dhena te perpunuara dhe kuptimplote

Fakte te paperpunuara ose simbole

Shembull

• E dhena: Shpejtesia

• Informata: Shpejtesi e larte, e ulte, apo normale.

• Njohuria: Cka duhet bere?

• Mencuria: Si behet kjo?

Atributet e Informates

• Sasia e informates

• Cilesia e informates

• Vlera e informates ne kohe

Sasia e Informates

• Lidhet me entropine.

• Sipas Shannon, sasia e informates eshte:

• P(xi) – probabiliteti i ndodhjes se ngjarjes xi

• Shenja negative ka te beje me entropine negative (informaten)

• Logaritem me baze 2 sepse transmetimi i sinjaleve eshte binar (“1” ose “0” PO ose JO). – Sasia e informates matet me bit

n

i

ii xpxpH1

2 )(log)(

Entropia maksimale

• Nese probabiliteti i seciles ndodhi eshte i njejte, themi se entropia eshte maksimale.

• Nese kemi probabilitet maksimal (1) qe nje ndodhi te ndodhe, qe si rezultat kemi qe tjerat ndodhi jane zero. Atehere, entropia eshte zero.

Cilesia e Informates

• Veshtire per tu kuantifikuar • Verehet permes rezultateve te shfrytezimit te

informates. • Kritere te propozuara per te matur cilesine:

– Saktesia – Verifikueshmeria – Plotesia – Besueshmeria – …

• Shembuj: GPS, termometri analog vs digjital

Vlera e informates ne kohe

• Informata eshte shume e rendesishme per marrjen e vendimeve, dhe duhet prezentuar ne menyren qe i konvenon me se shumti marresit te vendimit.

• Analiza e ndjeshmerise ose analiza “cka nese” – si ndryshon vlera e informates nese ndryshojne rrethanat.

Rendesia e hyrjes me kohe ne treg

• Sipas McKinsey and Co, produktet qe hyjne ne treg 6 muaj me vonese e brenda buxhetit do te sjellin 33% me pak profit brenda 5 viteve.

• Nga ana tjeter hyrja ne treg me kohe e me buxhet 50% mbi limit, do te sjellin vetem 4% me pak profit brenda 5 viteve.

Kujdes…

• Informata kushton. Ka raste kur informata mund te jete shume e kushtueshme dhe te kerkoje shume energji, dhe kohe.

• Informacionet e teperta duhet evituar (Redundanca)

Informate shtese: Shtate “ligjet” e Informacionit

1) Informata eshte e mundur te shperndahet “pambarimisht”

2) Perdorimi i informates rritet me perdorimin e saj

3) Informata ka nje jete gjatesi te caktuar

4) Vlera e informates rritet me rritjen e saktesise

5) Vlera e informates rritet kur kombinohet me informata tjera

6) Me shume nuk eshte domosdoshmerisht me mire

7) Informata nuk harxhohet – perkundrazi

Burimet e Informacionit

• Burimet Publike te informacionit

– Departamentet qeveritare qendrore apo lokale

– Agjencite nderkombetare

– Bibliotekat

– Universitetet, Institutet hulumtuese, muzete

• Burimet Private te informacionit

– Organizatat jofitimprurese

– Organizatat fitimprurese

– Individet

Teknologjia e Informacionit (IT)

• Teknologjia e Informacionit (IT) – ka te beje me perpunimin, ruajtjen dhe/ose transferin e informacionit.

• Sistemet e IT-se – mund te perbehen nga kompjuteret, rrjetet telekomunikuese, dhe pajisje tjera elektronike te programueshme.

• Rrjetet e IT-se – na lejojne shperndarjen e informacionit ne menyre te shpejte dhe efikase (interneti etj.)

32

33

Ligji i Murit (Gordon Moore)

34

Afarizmi dhe informatika

• Organizate biznesore eshte nje organizate e perfshire ne tregtine e te mirave, sherbimeve, ose te dyjave.

• Fusha te ndryshme te bizneseve…

Definicioni:

• Informatika e biznesit eshte nje discipline e cila fokusohet ne dizajnimin e sistemeve informatike te cilat perdoren ne biznes.

• Kemi te bejme me nje nderlidhje ndermjet administrimit te biznesit, te teknologjise dhe te shkencave kompjuterike.

Profesione te informatikes afariste

• Prodhuesit e informates – Shkencetaret, hulumtuesit, zbuluesit…

– Krijuesit e katalogjeve, dizajneret e mediave…

• Perpunuesit e informates – Profesioniste te informatikes (programere, analiste…)

– Profesioniste te menaxhmentit te sistemeve afariste

• Shperndaresit e informates – Te gjitha organizatat e mediave

• Punetoret e infrastruktures informative – Inxhinieret dhe tekniket e komunikimeve

Ekonomia e dyte

• 1850 – SHBA ishte ekonomi e krahasueshme me Italine.

• 40 vite me vone – ekonomia me e madhe ne Bote.

• PSE??

Sepse…

• Hekurudhat u ndertuan

– U lidhen te gjitha anet e SHBA-ve

• Mallrat u derguan me lehte, lire edhe shpejte ne te gjitha anet e SHBA-ve.

• U rrite shume industria e celikut.

• Si rezultat, u revolucionalizua ekonomia Amerikane.

Revolucione te tilla teknologjike ndodhin mesatarisht afro cdo 60 vjet.

Cila teknologji do te dhuroj revolucionin e ri?

Ndoshta IT?

• Procese biznesore qe kryhen nga njerezit vazhdimisht zevendesohen nga komunikimet digjitale.

– Psh. Check-in online ne aeroport…

• Po krijohet nje ekonomi e dyte

• “Gjithcka” behet permes komunikimit ndermjet pajisjeve elektronike.

• Sistem i qete, i padukshem, por me permasa globale.

• Vete-rikonfigurohet dhe po merr permasa te atunomizimit.

• Perngjane ne ate qe biloget e quajne “sjellje inteligjente bilogjike”, realisht jo-koshiente.

• Nese revolucioni industrial me makinen e avullit krijoi muskujt, revolucioni i IT-se po krijon sistemin nervor.

Efektet negative?

• Zevendesim i vendeve te punes?

• Do te krijoje pasuri, por jo te gjithe mund te kene qasje ne te?

• [McKinsey Quarterly]