P r a v o s l a v n a S v e t l i n a

Spisanie za pravoslavna vera, obrazovanie i kultura;

broj IX, април 2009, izleguva ~etiri pati godi{no.

Izdava~: Povardarska eparhija na Makedonskata Pravoslavna Crkva, Veles.

Glaven i odgovoren urednik: Mitropolit Povardarski g. Agatangel.

Spisanieto izleguva so blagoslov na

Negovoto Visokopreosve{tenstvo

Mitropolitot Povardarski

g. Agatangel

Ureduva~ki odbor: |akon Vlatko Stoimenov,

ѓакон Jani Mulev, dipl. politikolog Nikola Cilakov. Dizajn i kompjuterska podgotovka:

Nikola Cilakov. Lektura: Kosovka SaveskaPe~ati: “1kniga” - Veles.

www.povardarska-eparhija.org.mk e-mail: info@povardarska-eparhija.org.mk

С о д р ж и н а :

Велигденско послание - Митрополит Повардарски г. Агатангел

БлаговештениеЛазарева сабота и Цветници

Недела на православието Црквата како место за духовен живот Како да оформиме православна свест

Дарот на верата За бескомпромисното следење на

учењето на Светите ОтциЦрквата и општеството

Трета глава за причестувањето Житие на свети Герасим Јордански

За ангелитеТрудот што го правиме за духовна цел се исплаќа

За справедливоста На Бога моли се, но и сам бори се

АбортусИконописни периоди и школи

Целта на водосветот Дневникот на една мајка

2

Возљубени наши духовни чеда!

Коработ на светата Македонска православна црква, односно Повардарската епархија, со Божја помош, впловува во мирното пристаниште на уште еден голем и величенствен празник. А тоа е најголемиот, највеликиот, најблагодатниот, празникот на празниците, Пасхата Господова - Пасхата наша, Воскресението Христово, Велигден. Кога некој човек, кој никогаш не слушнал за Христа и христијанството, би нé прашал според што се разликуваме од останатите религии, тогаш ние како одговор би можеле да ја приложиме единствено Личноста Христова, Воскреснатиот Господ, Кој воскреснувајќи од гробот, ја спасил човечката природа и на секој од нас посебно ни ги отворил портите на Царството Божјо. Воскресението Христово е оската и темелот на нашето верување, на нашата надеж и на нашиот духовен подвиг. Апостол Павле во своето прво послание до Коринтјаните вели: „Доколку Христос не воскреснеше, залудна ќе беше нашата проповед и празна ќе беше и нашата вера” (1 Кор.15, 14). Како да ги разбереме овие возвишени зборови? Одговорот е едноставен. Ако Христос не воскреснеше, нашата природа сé уште ќе беше во канџите на гревот. Ако Христос не воскреснеше, ние луѓето сé уште суво ќе мудрувавме, а лицемерието сé уште ќе беа сраснато со човековиот идентитет. Ако Христос не воскреснеше, тогаш од Неговите зборови ќе останеше само уште еден морален систем, како и мнозина други веќе постоечки во древниот свет. Воскреснувајќи, Господ Исус Христос, ни покажа една нова надеж и ни ја откри вистинската смисла на нашето постоење. Воскресението ни го открива патот кон светоста и божествената мудрост. Престојувајќи и созерцувајќи го Воскресението Христово, натопувајќи се и пиејќи го ова „ново питие”, ние христијаните ја вкусуваме содржината на вечноста, го вкусуваме вистинскиот живот и заедно со Господа стануваме победници и владетели над гревот и смртта.

Верни духовни чеда на Повардарска епархија!

† А Г А Т А Н Г Е Л

ПО МИЛОСТА БОЖЈАМИТРОПОЛИТ ПОВАРДАРСКИ,

НА СВЕШТЕНОСЛУЖИТЕЛИТЕ, МОНАШТВОТО И ВЕРНИТЕ ЧЕДА НА МАКЕДОНСКАТА ПРАВОСЛАВНА ЦРКВА, ОДНОСНО ПОВАРДАРСКАТА

ЕПАРХИЈА, А ПО ПОВОД ВОСКРЕСЕНИЕТО ХРИСТОВО - ВЕЛИГДЕН, ИМ ИСПРАЌА АРХИПАСТИРСКИ БЛАГОСЛОВ И МИР ОД БОГА

„Воскресението Твое Христе Спасителу, ангелите на небесата го воспеваат,

а нас на земјата удостој нéсо чисто срце Тебе да те славиме”

3

Во годината кога се потсетуваме и го славиме 150-годишниот јубилеј од ракополагањето на Партениј Зографски за Кукушко-полјански епископ и 1140-годишнината од блаженото упокојување на св. Кирил Солунски, Повардарска епархија на МПЦ продолжува и понатаму со градењето на новиот величенствен храм во центарот на Велес, посветен на семакедонските учители и просветители светите браќа Кирил и Методиј. Овој храм, за нас како Епархија има приоритетно значење, се разбира не занемарувајќи ги останатите градителски потфати, кои ние во претходната година веќе ги имаме започнато, а некои со Божја помош и ги завршивме. Мораме да признаеме дека во време на глобална финансиска криза, која неминовно се одразува и врз економските услови во Република Македонија, градителски потфати и проекти е многу тешко да се изведат на време онака како што порано било планирано. Ние како Повардарска Епархија иако целосно посветени и со искрена радост и љубов му пристапуваме на ова значајно дело, сепак со финансиски средства сме крајно ограничени. Од финансиите зависи и динамиката на изведба на работите. Затоа сакам да истакнам дека сите наши браќа и сестри кои помагаат во изградбата на православни духовни светилишта во исто време се градат и себеси, ја градат и историјата, но и вкусуваат од залогот на вечноста. Градењето на храм колку што е естетско, толку е и аскетско дело. Во историјата на човештвото се менувале времињата, цивилизациите, градовите растеле, се намалувале или

пропаѓале, но духовните светилишта останувале вечни, токму поради вечните вредности што во нив се случуваат. Затоа браќа и сестри да градиме, бидејќи со тоа на идните генерации им оставаме во наследство култура, божестевена добрина и убавина.

Драги браќа и сестри Македонци!

Овој празник, Воскресението Христово, е вистинска можност да се сплотиме како македонски народ, да си простиме еден на друг, братски и со љубов да си подадеме рака, да воспоставиме нов почеток во нашите животи. Да побрзаме, како жените мироносици, да му ја објавиме на светот радосната вест, дека Христос Синот Божји воскресна од мртвите. Во овие празнични денови повторно да му благодариме на Бога за добрините што ни Ги направил, да го благословиме Неговото име, за Него да ги отвориме нашите срца, да се облечеме во Неговиот живот и во Неговата личност и да речеме со сето наше битие:

Христос воскресна - Навистина воскресна!

Христос Воскресна!

4

Бог е највеличествена Вистина и извор на секоја вистина. Надвор од Него нема вистина. Надвор од Него сè е лага. Бог е извор на вечниот Живот: од Него потекнува целиот живот во Вселената. Надвор од Него нема живот. Надвор од Него сè е смрт. Бог е извор на вечната Светлина. Надвор од Него е темнина и мрак. Бог е извор на сите духовни добрини: љубовта, сочувството, милосрдноста, радоста, мирот, блаженството... Надвор од Него има само зло, омраза, тага, страдање, очајување... Од Божјото откровение, или Светото Писмо, кое, по вдахновение на Светиот Дух, го напишале свети Божји луѓе, дознаваме дека Бог од љубов создал сè што постои: прво невидливиот, духовен свет, чии жители се ангелите, потоа видливиот, и на крајот го создал човекот, како круна на сите творби. За разлика од другите живи суштества, човекот е создаден од двострана природа: во материјалното тело, кое е слично со телата на останатите живи суштества, го вдахнал животворниот дух, по што човекот ,,постана жива душа“ (1. Мој. 2, 7). Така човекот, во своето битие, воедно соединува два света, материјалниот и духовниот, односно, видливиот и невидливиот. Исто така, на чудесен начин, од телото на првиот човек - Адам, Бог ја создал и првата жена - Ева. Дарувајќи го човекот со дарови, какви што нема ниту едно друго

живо суштество на земјава: бесмртна душа, разум и

слободна волја, Бог на човекот му одредил и поинаква животна задача во однос на останатите живи суштества: во духовната заедница со својот Создател и во послушноста кон Неговите заповеди, да се усовршува до богосличност. Во грижата за Своето најскапоцено создание на земјата и на неговата вечна судбина, Создателот, во изрекувањето на оваа заповед, го предупредил човекот што ќе го снајде, доколку ја престапи дадената заповед: ќе ја загуби бесмртноста и ќе стане роб на смртта (спореди: 1. Мој. 2, 16-17). За своја несреќа, но и за несреќа на своите потомци, прародителите Адам и Ева, по наговор на отпаднатиот ангел - ѓаволот, ја погазиле заповедта, па на таков начин и себеси и своето потомство го одвоиле од Бога и од сите оние добрини, кои Бог ги има во Себе: вистината, животот, светлината, љубовта, добрината, радоста, мирот, блаженството... Повеќе ѝ поверувале на лагата од отпадникот, дека, божем, кога ќе ја престапат заповедта, ќе станат еднакви со Бога. Како да имале малку Божји дарови, па уште и посакале да бидат и богови! Но, наместо тоа, тие самите се осудиле на смрт и лишување од Божјите добрини и постанале робови на ѓаволот, гревот и смртта. Наместо вечниот и блажен живот во заедница со Бога, тие избрале заедница со отпадникот од Бога, а со тоа и судбината која него го очекува: вечно мачење во огнениот пекол. И како што човештвото сè повеќе се намножувало, така сè повеќе се оддалечувало од Бога и сè повеќе потонувало во зло.

протоереј Златко Ангелески

БЛАГОВЕШТЕНИЕ

5

Христос Воскресна!

Жалејќи ја својата најмила творба, Бог преземал разни мерки за го врати човекот при Себе. За таа цел, најпрво преку Мојсеј на луѓето им го дал законот на планината Синај и во него изложил како треба да живеат, за да ја заслужат Неговата милост. Кога и по тоа злото напредувало, Он им испраќал пророци, кои ги изобличувале луѓето поради нивните гревови и ги повикувале на покајание. Па кога и тоа не помогнало, Бог одлучил, заради спасението на луѓето, да Го испрати на земјава и Својот Единороден Син, второто Лице од Света Троица, нешто, што било одлучено на предвечниот совет на Света Троица, уште пред да биде создаден човекот. Се очекувало само да се исполни времето и условите за спасението. Имено, се чекало луѓето да се изморат од талкањето по беспаќата, да се изнамачат, да потклекнат во своите страдања, да го подигнат својот поглед кон небото и да го побараат спасението. Напоредно со ова, меѓу луѓето требало да се роди и духовно да се одгледа достојно човечко битие, кое би послужило како мост или скала, по која Бог ќе слезе меѓу луѓето и од тоа битие да прими човечко тело. Кога овие два услова се исполниле, Бог го испратил својот архангел Гаврил во малото галилејско гратче Назарет при девојката Марија, за да ѝ ја соопшти радосната вест за Божјиот избор - таа да биде Мајка на Божјиот Син, Спасителот на човечкиот род. Според сочуваното Предание, во тој момент Марија ја читала книгата на пророкот Исаиј, и тоа токму она место, во кое се говори како девојка ќе зачне, и ќе роди син, и ќе му дадат име Емануил, што значи: со нас е Бог (спореди: Иса. 7, 14). Евангелистот Лука ја опишал таа сцена на јавувањето на архангелот Гаврил на света Дева Марија и го забележал нивниот разговор. Влегувајќи кај неа, архангелот ја поздравил со зборовите: ,,Радувај се, благодатна! Господ е со Тебе! Благословена си ти меѓу жените!“ (Лука 1, 28). Појавата на архангелот не ја

изненадило премногу Богородица, зашто за време на нејзиното живеење во ерусалимскиот храм, од својата четврта, па до петнаесеттата година, таа честопати имала можност да ги види Божјите ангели. Но, неа ја збуниле и ја уплашиле неговите зборови. Гледајќи дека е збунета, архангелот продолжил: ,,Не бој се, Марија, зашто си нашла милост пред Бога; и ете, ти ќе зачнеш во утробата и ќе родиш Син, и ќе Го наречеш со името Исус. Он ќе биде голем и ќе се нарече Син на Севишниот; и ќе Му го даде Господ Бог престолот на Неговиот татко Давида; и ќе царува над домот Јаковов секогаш, и царството Негово нема да има крај“ (Лука 1, 30-33). На овие зборови Марија приговорила, како може тоа да се случи, кога таа дала завет пред Бога на безбрачност? На ова прашање архангелот ѝ одговорил: ,,Светиот Дух ќе слегне на тебе и силата на Севишниот ќе те осени; па затоа и роденото ќе биде свето и ќе се нарече Син Божји. Ете и Елисавета, твојата роднина, за која велат дека е неплодна, и таа зачна син во староста своја; нејзе ѝ е веќе шести месец“ (Лука 1, 35-36). На овие зборови, бидејќи секогаш била послушна на Бога, во својата смиреност кротко одговорила: ,,Еве ја слугинката Господова; нека ми биде според зборовите твои! И ангелот си отиде од неа“ (Лука 1, 38). Во тој момент се случила големата и преславна тајна: Божјиот Син постанал син на Дева Марија. И повторно се воспоставила врската меѓу небото и Земјата, меѓу човечкиот род и Бога, која била прекината од човечките гревови. Затоа празникот Благовештение во црковните песни се нарекува почеток на нашето спасение. Овој настан ни сведочи за бескрајната Божја љубов кон грешниот човечки род, а која човечкиот ум, според зборовите на

6

свети апостол Павле, не е во состојба да ја сфати (спореди: Ефес. 3, 19). Таа била причина за Бог толку многу да се понижи, па од престолот на Својата Божја слава, да слезе од небесните височини на Земјата, да земе врз Себе лик на слуга, да го понесе товарот на сите човечки гревови и да се жртвува за луѓето на Голгота, та со Својата крв да ја измие од луѓето гнасотијата на гревот, а преку Својата жртва и да ги измири со Бога. Таква љубов ниту е видена, ниту е слушната во светот, ни пред, ни потоа, сè до денес и до крајот на векот. Зашто, според зборовите на апостол Павле, за добриот и праведен човек, некој можеби и би се осудил да умре, но за грешниот - никој и никогаш. Но, Христос умре токму за грешните и безбожниците (спореди: Рим. 5, 6-8). Кога Он покажал толку голема љубов кон нас, наша должност е да Му возвратиме со најголема можна мерка на љубов, која се манифестира во исполнување на Неговите заповеди и во подготвеноста и ние за Него да го положиме својот живот. Празникот Благовештение треба да нè поттикне и на љубов, почитување и благодарност кон Пресвета Дева Марија, Преблагословената Мајка на Божјиот Син и нашиот Спасител, која

преку својот девствен и свет живот била избрана за соучесничка во тајната на спасението на човечкиот род. Додека нашата прамајка Ева, во својата гордост посакала да биде еднаква со Бог, света Дева Марија, исполнета со смиреност, послушност и побожност, кротко му рекла на архангелот: ,,Еве ја слугинката Господова; нека биде Божјата волја“. Нејзиното смирение и послушност на Божјата волја, во тој момент се издигнале над сите ангелски сили и таа постанала ,,почесна од херувимите и неспоредливо пославна од серафимите“, како што пееме во една црковна песна, која се пее речиси секојдневно. Врз неа се исполниле Господовите зборови: ,,Зашто, секој што се издига, ќе биде понизен; а тој што се понизува, ќе биде издигнат“ (Лука 14, 11). Затоа, на празникот Благовештение, хорови од луѓе на Земјата и на ангели на небото, во своите песни ја прославуваат пресветата Мајка Божја. Да им се придружиме на тие хорови и ние, па со благодарно срце да воскликнеме: ,,Радувај се, благодатна Мајко Божја, Господ е со тебе! Ти си најблагословена меѓу жените, и благословен е плодот на твојата утроба, зашто си го родила Спасителот на нашите души!“

7

Христос Воскресна!

Ѓакон Влатко Стоименов

Овие две библиски собитија, слободно можеме да кажеме, биле пресвртница во животот на Спасителот. Тие, во многу нешта ги определиле и предизвикале подоцнежните настани како што се: Тајната вечера, предавството, судењето, распетието, смртта и воскресението на Господа Исуса Христа. Овие два настана во себе кријат многу противречности и парадоксалности. Во тоа време во Јудеа, меѓу народот, владеело едно мислење, една предрасуда, дека идниот Месија кога ќе дојде, ќе го обедини еврејскиот народ, ќе донесе победа над Римјаните и ќе го воспостави славното Давидово и Соломоново царство. На Месијата се гледало како на политичко-општествен водач, кој ќе ги потчини останатите народи на Израилот. Со Воскресението на Лазар од Витанија се утврдило мислењето меѓу народот, дека Исус од Назарет е оној избраниот, кој ќе ја донесе

етничката победа и политичката слобода. Ова големо чудо направило Христос да биде пречекан од масите во Ерусалим, онака, како што во тоа време се пречекувале победниците и ослободителите со маслинови гранчиња и со постилање на покривки под неговите нозе. Народот мислел дека Он е дојден во Ерусалим за на празникот Пасха да го објави почетокот на народното востание. Но, Христос влегол во Ерусалим на осле, како обичен човек, ги растерал трговците од Божјиот храм и објавил дека Неговото Царство не е од овој свет. Сето ова го збунило и соблазнило народот, ги побудило сомневањата, па за неколку дена сè се преобразило. Оние што на Цветници му извикувале: „Осана! Благословен е Оној Кој

ЛАЗАРЕВО ВОСКРЕСЕНИЕ И ЦВЕТНИЦИ

8

доаѓа во името Господово!“ сега, на судењето, биле подготвени да извикаат: „Распни Го! Распни Го!“ По Цветници, започнува неделата на страданијата. Христос ќе пострада, ќе биде распнат и потоа ќе воскресне, воскреснувајќи ја човечката природа, искачувајќи ја на висок пиедестал и поставувајќи ја од десната страна на Отецот. Човекот, добил можност да се вивне во небесните височини, да ја вкуси Божјата благодат, со Бога да заедничари, па дури и Нему да му стане подобен.

На Цветници завршува Светата величествена четириесетница и од понеделник започнува Седмицата на страданијата, попозната меѓу народот како страсна или страдална седмица. Секој ден од оваа недела е наречен велик заради величината и значењето на настаните кои се случиле на тој ден, а кои имаат огромно симболично значење за нашиот духовен живот. Преку целата недела ќе се потсетуваме на неколку клучни настани од свештената евангелска историја, ќе се обидеме да проникнеме во тајната и смислата на Христовата мисија и ќе се потрудиме да ја одгатнеме целта на Христовото доаѓање меѓу луѓето. Христос за време на Својот живот ни се откри Себеси и ни го доближи Божјиот живот, а сега со Своето страдање го врати човековото достоинство и ни ги отвори вратите на Царството Божјо, дарувајќи му на секого од нас можност да престојува во вечноста и бесмртноста. Оваа недела е исполнета со бројни парадокси и противречности, но во исто време во неа се крие најголемата љубов и новина од човековото постоење па сè до денес. Љубовта се покажува во Христовото страдање, распетие и слегување во пеколот, на кое ќе се потсетиме на Велики четврток и на Велики петок, а новината, пак, се покажува во Неговото Воскресение, зашто на човекот по Воскресението му се дарува новиот живот, неговото прославување и просветлување. Страсната недела изобилува со голем број активности од страна на Црквата, исто така изобилува со засилена молитва, со пост и со богослужби кои ќе бидат најизразени од четврток до недела кога се прославуваат најзначајните настани и празници од Христовиот живот. Хронолошки погледнато еве го она што најмногу ќе го задржи нашето внимание во текот на претстојната седмица. На Велики понеделник се сеќаваме на параболата за петте разумни и петте неразумни девојки; на Велики вторник на помазувањето на Христа со миро и на Неговата подготовка за страдање; на Велика среда на Христовото миење на нозете на апостолите; на Велики четврток на последната Христова вечера со апостолите, на предавството и судењето; на Велики петок се потсетуваме на Христовата смрт и слегувањето во адот, и конечно во недела на Христовото славно Воскресение, со што се заокружува смислата и целта на Христовото доаѓање меѓу луѓето.

ЗА СТРАСНАТА СЕДМИЦА

9

Христос Воскресна!

Во името на Отецот и Синот и Светиот Дух. Амин!

Ваше Високопреосвештенство, драги отци, браќа и сестри во Христа.

Во првата недела од Великиот пост се слави споменот на повторното враќање на светите икони во храмовите, и победата на православната вера над сите еретички учења. Имено, во тоа време луѓето почнале изопачено да ги почитуваат иконите, дури повеќе и од телото и крвта Христови, па на тој начин граделе идолопоклонски однос. Поради ова, но и од омраза кон иконите, царот Лав III Исавријанец му заповедал на патријархот Герман, да ги издигне иконите на повисоко место во храмот, за да не можат верниците да им се поклонуваат и да ги целиваат. Но патријархот се спротивставил на ова, па затоа бил прогонет. По него се смениле многу иконоборни цареви, и секој од нив ѝ нанел голема штета на Светата Црква. Дури, по смртта на иконоборниот цар Лав IV Копроним, кога власта паѓа во рацете на неговата жена, царицата Ирина, таа, поучена од светиот патријарх Тарасиј го свикува Седмиот вселенски собор на кој повторно се вратени иконите во сите храмови. По нејзината смрт повторно започнува иконоборството, кое конечно се смирува по смртта на царот Теофил, кога власта ја зема неговата жена, царицата Теодора, а на патријаршискиот престол бил поставен патријархот Методиј, кој многу пострадал од иконоборците. И така, во првата недела од Великиот пост, на 11 март 843 година, во соборниот храм „Света Софија“, свечено било објавено воспоставувањето на иконите и нивното почитување. Па во спомен на овој настан, и за да не се случи пак да паднеме во оваа богоборна ерес, заповедано e секоја година да се слави споменот на овој настан. Но денес не би зборувал за овој историски настан, туку повеќе би се задржал токму на значењето на поимот Православие. Што значи поимот Православие?

Поимот Православие доаѓа од грчкиот поим ортодоксија (ορθοδοξία), што значи правилно, вистинско, исправно верување, односно славење на Бога. Следбениците Христови за прв пат биле наречени христијани во Антиохија (Дела 11, 26), но подоцна, кога во Црквата се појавиле многу еретички, богоборни учења, за да се разликуваат вистинските од лажните христијани, оние кои ја запазуваа неизменливо верата апостолска, почнаа да се нарекуваат православни, заради нивното правилно верување и правилно славење на Бога.

Двете крилја на православието – ортодоксија и ортопраксија;

Беседа во неделата на Православието

Ѓакон Јани Мулев

10

Но, за да нема забуни и злоупотреби на името православие, богопросветените отци на Црквата го утврдија учењето за двете крилја, двата критериума на црквата – ортодоксија (ορθοδοξία) и ортопраксија (ορθοπραξία), без чие целосно исполнување не можеме да се наречеме православни христијани. Како што кажавме погоре, поимот Ортодоксија (православие) означува правилно верување или славење на Бога, кое е невозможно без целосно, стопроцентно усвојување на православната вера, онака како што нè научи Господ преку апостолите и нивните наследници. Не можеме да бидеме православни христијани, да му припаѓаме на новиот избран народ, на новиот Израил ако не ја усвоиме целосно верата на Светата Православна Црква. Не можеме да бидеме полухристијани, а полумуслимани. Или полухристијани, а полубудисти. Или сме стопроцентно православни, или не сме воопшто христијани. Но, за да можеме целосно и неизменливо да ја усвоиме православната вера, потребно е најпрво да го очистиме нашиот ум и срце, со пост, молитва, исповед и причест. Токму во ова се состои и православниот духовен живот, односно вториот критериум за православие, наречен од отците ортопраксија, што значи, православно дејствување, православно делување или православен начин на живеење.

Покајание и причест

Оние кои не се крстени, за да се крстат треба да имаат вера и покајание (види Евр. 6, 1). Додека, пак, оние кои се веќе крстени, но отпаднале од верата, за да се вратат назад во Светата Црква треба да имаат покајание. Тоа се нарекува и второ крштение. Не случајно беше испратен пред Христос светиот Јован Крстител, проповедникот на покајанието. Неговата проповед не беше само историско претходење, туку и суштинско. Тој ја започна својата проповед со зборовите, „Покајте се, зашто се приближи царството небесно“ (Мат. 3, 2), навестувајќи го со овие зборови доаѓањето на Господ. Историски тој Му претходел на Христос, но и на личносен план се случува истото: не можеме да Го сретнеме Христос, не можеме да Го примиме во себе ако немаме покајание. Покајанието, придружено од постот и молитвата ги очистува срцето и умот од товарот на гревовите и страстите, и ги прави способни за примање на Христа, за примање на Царството Божјо кое е во нас, за примање на православната вера. Затоа инсистираме на тоа, верниците редовно да се исповедаат, да постат, да се молат за да можат да се причестат како што им доликува на православни христијани. Без оваа подготовка не можеме да добиеме никаква полза од светата причест – Телото и Крвта Христови. Но ако се подготвуваме за светата причест на православен начин, со пост, молитва и покајничка исповед, тогаш и нашите срца ќе горат како на Лука и Клеопа, кои патуваа заедно со Господ и чувствуваа дека нивните срца горат, но не можеа да Го познаат дека Он е Спасителот Христос, сè додека не се причестија со Него. Дури тогаш им се отворија очите и Го познаа (Лука 24, 13-53). Така постапуваа, веруваа и живееја сите светители на Црквата Божја и затоа Бог ги прослави со светост, па нивните мошти остануваат нераспаднати, нивните икони мироточат, се случуваат чудесни исцеленија по нивните свети молитви. Накусо кажано, тие станале садови на Светиот Дух, инструменти на Светиот Дух, во кои пребива Бог и преку кои Он ја објавува Својата волја. Затоа треба да ги читаме нивните житија и да го исполнуваме она што тие го проповедале и со пример го покажувале. Не постои таков светител кој не верувал или не живеел православно. Но има еден интересен настан, поврзан со житието на свети Герасим Јордански. Тој бил монах, кој живеел во V век и кој бил заблуден во монофизитската ерес. Благодарение на заложбите на свети Ефтимиј Велики, тој се вратил во Светата Црква. Меѓутоа, едно нешто го збунило свети

Герасим, имено, како тој имал благодат да прави чудеса преку неговите молитви, дури и тогаш, кога бил во заедничарење со еретиците - монофизитите. Тогаш му

11

Христос Воскресна!

било откриено, дека причината за ова е затоа, што тој бил следбеник на ереста од незнаење. Меѓутоа, свети Ефтимиј Велики сè уште се трудел да го врати во Црквата. Не било доволно тоа, што тој правел чудеса. И денес има многу лажни чудотворци, но не ги прифаќаме како православни христијани, затоа што не ги исполнуваат двата критериума, да живеат и да веруваат православно. Чудата не се критериум на црквата, туку дали веруваме православно и дали живееме православен духовен живот. По овој повод и патронот на нашата света Црква, светиот чудотворец Климент Охридски, во своите проповеди ги споредува оние, кои веруваат православно, но не живеат православно, со оние кои имаат очи, но немаат раце и нозе. Од друга страна, пак, оние кои се обидуваат да живеат добродетелен живот, без суштински да бидат православни, ги споредува со оние, кои имаат раце и нозе, но немаат ниту едно око. Ако го одземеме духовниот живот од Православната Црква, тогаш ја сведуваме верата на обично учење или философија, рамна на сите други религиозни философски системи. Ако, пак, ја одземеме православната вера од духовниот живот, тогаш верата ќе се претвори во суеверие и празна обредност.

Смирение, љубов и спасение

Но ете, ќе научиме да живееме православно, ќе ја прифатиме целосно православната вера, и што потоа? Дали со ова завршуваме? Се разбира, не. Целта на нашиот живот е вечното спасение, Царството Божјо, светоста, како што вели светиот Серафим Саровски,

стекнувањето на Светиот Дух. Во Светото Писмо се вели: „По благодат сте спасени“ (Ефес. 2, 8), и на друго место, „Бог се противи на гордите, а на смирените им дава благодат“ (Јак. 4, 6), а Господ вели: „Поучете се од Мене, бидејќи сум кроток и смирен по срце“ (Мат. 11, 29). Значи спасението го добиваме по благодат, а благодатта ја добиваме кога стекнуваме смирение. Но што е тоа смирение? Денес, од незнаење, овој поим најчесто погрешно се толкува и се смета, дека смирение е состојба слична на онаа, кога човек е под дејство на средства за смирување (седативи). Ова е крајно извитоперено толкување. Поимот смирение доаѓа од грчкиот поим тапиносис (ταπείνωσις), што значи понижување, а во црковна смисла се преведува како смирение. Овие два поима не се контрадикторни еден со друг, туку напротив, тие се надополнуваат. Смирението доаѓа од понижувањето, или поточно, кога се сметаме себеси

12

за последни, за безвредни, кога претрпуваме клеветење, навреди, понижувања без да се натажиме; и кога нè фалат и славословат, а ние не се гордееме, туку во секоја прилика и за сè Му благодариме на Бога. Смирението е основа на секој подвиг. Без него сè што правиме ќе биде лицемерно, а ние ќе се претвориме во современи фарисеи. Токму смирението го воздигна митарот, а гордоста го понижи фарисејот (Лука 18, 10-14). Господ со Својата човечка природа крајно се смири заради нас, претрпувајќи плукање, шлаканици, навреди, тепање, распнување на крст и смрт, но потоа и воскресна. Заедно со смирението оди и љубовта кон Бога и кон ближниот. Светиот апостол Јован Богослов вели: Бог е љубов, и лажец е оној кој вели дека Го љуби Бога, Кого не Го видел, а го мрази братот свој кого го видел (сп. 1. Јн. 4, 8, 20). Ако вистински се соединуваме со Бога, тогаш како што железото, фрлено во печка се усвитува, односно добива својства од огнот, така и ние ќе станеме слични на Бога во љубовта. Светиот апостол Павле вели, „ако љубов немам, ништо не сум“ (1. Кор. 13, 2). Без љубов секој подвиг, секоја жртва е попуста, и што и да направиме пред Бога, ќе биде како жртвата на Каин, небогоугодно. Колку и да имаме голема вера, ако љубов немаме ќе бидеме како демоните, зашто и тие веруваат и треперат пред Бога (види Јаков 2, 19), но немаат смирение и љубов. Токму по љубовта ќе нè препознаат луѓето дека сме Христови ученици (види Јован 13, 35). Љубовта не е сентименталност, ни патетика, ни романтичност, туку е жртвување, или поточно себежртвување, давање на дел од себе, од своето срце. Во некои храмови се слика пеликан, кој во случај кога нема храна, ја раскинува својата утроба за да ги нахрани своите малечки. Оваа претстава е символ на Христос, Кој се даде Себеси заради нас и нашето спасение, но и денес ни се дава на секоја света Литургија. Светогорскиот старец Јосиф Ватопедски ја прашал една мајка, како таа би ја изразила најдобро љубовта кон своето дете, а таа му одговорила, дека би сакала да го изеде, но не за да го уништи, туку за да го има постојано во себе. Тоа може да го потврди и секоја мајка. Ете, таква е нашата манифестација на љубов, и затоа Бог, знаејќи го ова, ни се дава Себеси, односно ни дава можност да Го јадеме Неговото пресвето Тело и да ја пиеме Неговата пречиста Крв, но не за да Го уништиме, туку како и мајката, да Го имаме постојано во нас.

Добри и морални луѓе надвор од Светата Православна Црква

Но, можеби ќе праша некој, мораме ли сето ова да го правиме? Зарем нема луѓе кои не се православни, не веруваат, а сепак покажуваат љубов кон луѓето со тоа што им помагаат? Зарем нема добри луѓе надвор од Црквата? На овие прашања дава одговор светиот Серафим Саровски, кој цитирајќи го светиот Антониј Велики, вели дека, „постојат три волји во човекот: прва – Божјата, сесовршена и сеспасоносна; втора – сопствената, човечката, т.е. иако не е погубна, сепак не е ни спасоносна и трета - ѓаволската, која е потполно погубна“. И токму таа, третата, ѓаволската волја го учи човекот или да не прави никакви добри дела, или да ги прави од суета, или доброто да го прави заради самото добро, а не заради Христа. Втората, нашата сопствена волја нè учи сè да правиме заради наслада на своите похоти, или, како што учи и ѓаволот – заради доброто како такво, без разлика дали со него се здобива благодат. Првата, волјата Божја и сеспасоносна, се состои единствено во тоа, доброто да се прави исклучиво заради здобивање на Светиот Дух како вечно богатство, на кое ништо не му недостасува, кое со ништо не може целосно и достојно да се оцени“. Токму тоа го заборавиле петте немудри девојки, стекнувањето на Светиот Дух, добивањето на Божјата благодат без која никој не може да се спаси. Тие имале добри дела, но не биле заради Христа, туку заради самото добро, или заради својата волја. Значи, сепак, сите десет девојки биле девствени, сите го зачувале девството, но не сите го сториле тоа заради Христа, и затоа не влегле сите во одаите на Младоженецот – Христос (види Мат.

25). Да не заборавиме, и во комунизмот имало луѓе атеисти, кои биле морални

13

Христос Воскресна!

личности, кои правеле добри дела, имале скромност и добар однос кон луѓето, но ниту еден од нив не добил светост, затоа што нивните дела не биле заради Христос, туку заради себеси или заради самото добро. Богомудриот и прозорлив старец Јероним Егински, во разговорот со добродетелниот Турчин, му вели дека само првославните христијани, дури и кога не се секогаш послушни, се деца Божји и само тие ќе го наследат небесното царство, додека, пак, сите други, колку и да биле послушни, добри и праведни, ќе добијат онолку, колку што му следува на секој слуга. По овој разговор Турчинот, заедно со целото негово семејство, се крстил и станал православен христијанин. Затоа, возљубени мои, во оваа недела, посветена на Православието, да се потсетиме, дека само православните христијани се избран народ, нов Израил, народ Божји, само во православната вера Бог дава светост, и само во оваа вера, доколку православно живееме и веруваме, можеме да добиеме совршена љубов и смирение и да го наследиме Царството Небесно, заедно со сите светии и ангели од небесната Црква, во осмиот невечерен ден, во кој не ќе има ноќ, зашто Бог ќе осветлува сè и Он ќе биде сè во сè. Затоа, да ја запазуваме целосно православната вера, да го запазуваме православниот духовен живот, за и нас Бог да нè запази и сочува во веки веков. Амин!

14

Во византискиот литургиски јазик терминот кинонија (koѝnonѝa - заедничарење) е специфичен израз, со којшто се означува присуството на Светиот Дух во евхаристиската заедница и е еден од клучните поими во трактатот на свети Василиј Велики за Светиот Дух. Црквата, едноставно не е општество од луѓе, поврзани помеѓу себе со заеднички верувања и цели. Таа е кинонија (заедница) во Бога и со Бога. Бидејќи крстени секој одделно „во смртта Христова“ и откако го примиле „печатот на дарот на Светиот Дух“ во светата тајна Миропомазание, сите верници заедно учествуваат во тајната Евхаристија. Постоењето на koѝnonѝa помеѓу нив истовремено е услов за евхаристиското чудо – Духот се повикува не само врз „даровите“, туку и „врз нас и врз даровите“. Црквата има божествена мисија во светот. Таа не го прима Духот заради себеси, туку за да го реализира Божествениот домострој во човечката историја и во

целиот космос. „Светлината на Света

Троица се распространувала постепено и се покажува со тоа што ,е невозможно да го наречеш Исус Христос Господ освен преку Светиот Дух‘“ (свети Григориј Низиски). Синот доаѓа од името на Отецот, а Светиот Дух во името на Синот, за да сведочи за Него. Секоја божествена ипостас (личност) учествува на свој начин во истиот домострој на спасението. Христос е Претеча на Светиот Дух, Којшто го довршува „Христовото дело“. Отците на Црквата го нарекуваат Светиот Дух „Царство Божјо“ и „Воскресение“. „Синот е образ на Отецот, а Светиот Дух на Синот“ – учи свети Јован Дамаскин. Всушност, Светиот Дух извикува во нас „Авва Отче“ и преку Него ние велиме, „Господи Исусе Христе“. Но сепак, мисијата на двете испратени лица во светот, не е иста, и покрај тоа што Синот и Светиот Дух извршуваат на земјата едно и исто дело. Тие ја создаваат Црквата. Таа истовремено е и Тело Христово и полнота на Светиот Дух „Кој исполнува сè во сè“. Затоа и еклисиологијата има двоен, но единствен фундамент – таа

Црквата како место ховен живот

Дарко Милев, дипл. Теолог

15

Христос Воскресна!

има корени и во христологијата (наука за Христос) и во пневматологијата (наука за Светиот Дух). Источното богословие никогаш не си ја претставува Црквата надвор од Христос и Светиот Дух. Црквата историски произлегува од acta et passa Chrѝstѝ ѝn carnе, делата и пребивањето на Христос во тело, од Господовата трпеза и се реализира во Педесетницата на Духот. Епиклезата е доказ, дека едното зависи од другото: Синот го испраќа Духот, и Духот Го разоткрива Синот. Црквата како институција се храни од изобилниот извор на Светиот Дух, а дејствието или делото се извршува само во рамките на црковната институција: Духот се обраќа кон „своите“, „оние коишто се во Христа“. Мисијата на двете Божествени лица, испратени во светот, не е еднаква, и покрај тоа, што Синот и Светиот Дух извршуваат на земјата едно и исто дело: Тие ја создаваат Црквата, во којашто се остварува единството со Бога. Како што веќе кажавме, Црквата е истовремено и Тело Христово и полнота во Светиот Дух, „Кој исполнува сè во сè“. Отецот на славата, им го дава на верните Духот на премудроста и откровението, за да го спознаат своето призвание. Преку Светиот Дух го распознаваме Божественото дело на Отецот, коешто го извршил во Христос, а пак Духот е сведоштво за Божеството на Христос. На тој начин христолошкиот аспект на Црквата ни се открива преку нејзиниот пневматолошки аспект: Духот му го открива на секој човек Христос, Којшто Отецот „чие дејство го покажа во Христа, кога Го воскресна од мртвите и Го постави оддесно на Себеси во небесните места, далеку над секое началство, и власт, и сила, и господство и над секое име, кое се спомнува не само во овој свет, туку и во идниот. И сè Му покори под Неговите нозе, а Него Го постави за Глава над сè на Црквата“ (Ефес. 1, 20-22). Следува определувањето за Црквата (23 стих), во коешто двата аспекта, двата принципа –

христолошкиот и пневматолошкиот – се дадени истовремено, речиси слеани во една врховна синтеза: „(Црквата) која е Негово Тело - полнота на Оној, Кој исполнува сè во сè“. Тајната на Црквата се темели надвор од пределите на историјата. Нејзиното предпостоење во Божјата премудрост ја акцентира метаисториската природа на Црквата. Врската преку која се изградува историското тело на Црквата е дело само на Бога. Според православното учење, таа врска има форма на крст, во којшто Црквата се наоѓа во централната пресечна точка на хоризонталата со вертикалата. Таа врска има богочовечка природа. Богочовечкото ја гради Црквата, ја поставува во центарот на светот, ја внесува нејзината реалност во суштината на човечкиот живот и ја преобразува во богочовечка супстанција. Свети Григориј Низиски вели: „Христијанството е подражавање на Божествената природа“. Црквата е образ на Света Троица. Свети Максим Исповедник вели: „Црквата е образ и подобие Божјо. Дури и затоа што е единствена. Затоа што и таа преку благодатта на верата во верните го реализира истото неслиено единство, какво што го прави Творецот во различните постоечки битија со Својата бескрајна сила и мудрост, во кој се состои сè“. Црквата ги соединува во себе верните, или поточно, самиот Христос ги соединува и возсоединува во неа со Себе своите созданија, кои, пак, го добиле своето битие од Него. И истовремено Црквата е образ и подобие на целиот свет, и претставува некаков микрокосмос. Црквата е подобие на човекот и се уредува и расте, сè додека не ги смести во себе сите повикани и избрани. „И тогаш – вели свети Максим Исповедник – ќе дојде крајот на светот“.

16

Благодатта на нашиот Господ Исус Христос, која дејствува во нас, ја оформува, ја создава нашата православна христијанска свест. Тешко е да се образува оваа свест. Но откако христијанинот еднаш ќе ја стекне, во неговото срце и ум одекнува аларм секогаш, кога тој се приближува до недолични дела, кога нема милосрдност кон другите, или има лоши помисли и отстапки од светите преданија на православието. Еве ги начините на кои можеме со помош на Божјата благодат да ја образуваме оваа свест во нас: 1. Треба многу да Го сакаме нашиот Спасител, со сето срце, ум, душа и сила. Не треба да ја делиме нашата љубов помеѓу Бога и светот. За почетник ова значи, дека кога се молиме треба силно да се бориме за да се сконцентрираме и да избегнуваме расејувања: треба целосно да бидеме во Бога. Уште поважно, како што вели свети Јован Кронштадски: „Љубовта Божја почнува да се пројавува себеси и да дејствува во нас, кога почнуваме да го љубиме својот ближен како себеси, и да не се штедиме себеси или нешто што ни припаѓа нам за него, зашто тој е образ Божји: „оти, кој не го сака својот брат, кого го видел, како може да Го сака Бога, Кого не Го видел? (1. Јов. 4, 20)“. Свети Јован вели, дека ова е единствената љубов која е вистинска, и трајна: „Колку што станува почисто срцето, толку станува и поголемо; па така, тоа може да најде простор за повеќе и повеќе возљубени; колку што е погрешно, толку повеќе се стега; па така, во него може да се најде место само за многу малку возљубени – ограничено е од лажна љубов, себељубие“. 2. Мораме да се молиме често, и во црква и дома. Свети Григориј Синајски вели, дека големиот дар што ни го дава Бог во Светото Крштение е закопан во нас, исто како богатство закопано во земја – потребни се здраворазумност и благодарност за добро да се погрижиме да го ископаме ова богатство и да го извадиме на виделина“. Еден од најважните начини да се стори ова е преку стекнување навика за молитва. Светиот Теофан Затворник објаснува подетално: „Оние кои само слушаат за духовно созерцување и молитва и немаат директно знаење (искуство) од ова, се како слепородени луѓе кои слушаат за изгрејсонце без некогаш да дознаат што всушност е тоа. Преку ова незнаење тие губат многу духовни благослови, и бавни се во стекнувањето на богоугодните добродетели“. 3. Мораме внимателно да го читаме и изучуваме Светото Писмо. Иако многу светители имаа обичај да го читаат целиот Псалтир и Новиот Завет секоја недела, ние барем да го читаме Евангелието и Посланијата одредени во црковниот календар за секој ден. Според свети Серафим Саровски, „многу полезно е да се зафатиме со читање на словото Божјо насамо, и да ја читаме целата Библија разумно... со цел, сиот ум на читателот да биде потопен во вистините на Светото Писмо, и од ова да добива топлина“. 4. Присуството на Божествените служби и честото примање на Светата Причест е неопходно за развивање на православната свест. За ова свети Јован Кронштадски пишува: „Божествената Литургија навистина е небесна служба на земјата, во која Самиот Бог на

посебен, непосреден и најблизок начин е присутен и пребива меѓу луѓето... на земјата нема ништо повозвишено, поголемо, посвето од Литургијата; ништо

Како да оформиме православна свест?Свештеник Алексиј Јанг

17

Христос Воскресна!

поторжествено, ништо поживотодавно“. Свети Тихон Задонски заклучува: „Древните христијани често примале света причест, како причина и храна на бесмртноста, па затоа и до ден денес Светата Црква секојдневно нè поучува да пристапуваме со страв Божји и вера. Денес луѓето немаат ниту едно од овие две, како што ни докажуваат изобилните факти; само еднаш годишно, па дури и тогаш речиси од навика, тие пристапуваат кон оваа Бесмртна Трпеза. Луѓето радосно итаат на забави, но на оваа духовна и најсвештена Трпеза кон која Христос ги повикува тие доаѓаат од навика“. 5. Треба да ги читаме делата на Светите Отци на Црквата и житијата на светиите. Светиот Теофан Затворник го објаснува ова на едно негово духовно чедо на следниов начин: „Духовниот живот е посебен свет во кој не може да навлезе мудроста човечка... Тоа е област која содржи многу и е возвишена и мила на срцето... Ако ти сериозно посакуваш да стапиш на овој пат, тогаш нема да имаш време да се посветиш на изучување на други области... зашто човечките философирања не можат ни да се споредат со духовната мудрост“. Затоа, ако сакаме да ги научиме богоугодните патишта, од нас се очекува да најдеме време за изучување на делата и житијата на оние кои Му се приближиле уште во овој живот, поради што, според свети Јован Кронштадски, има богати и сиромашни во духовниот свет, исто како што има во светот: „Како што сиромашните бараат милостина од богатите, и не можат да живеат без нивна помош, па исто и во духовниот поредок, сиромашните мораат да имаат засолниште кај богатите. Ние сме духовно сиромашни, додека светителите, и оние кои блескаат дури и во овој живот преку нивната вера и побожност, се духовно богати. Токму кај нив, ние кои имаме потреба, треба да најдеме засолниште“. 6. Треба да го практикуваме Божјото присуство во нашиот секојдневен живот. Свети Јован Кронштадски вака ни го објаснува ова: „Верувај непоколебливо дека Бог те гледа како што веруваш, дека секој што стои лице во лице со тебе те гледа, само со таа разлика, што Небесниот Отец гледа сè што е во тебе, сè што си ти... Бог ни е поблизок нам од било кој човек, во било кое време. Затоа мораме секогаш да Го ставаме Бога пред нас, на нашата десна страна, и таму да Го гледаме; мора да бидеме силни, и за да не грешиме мораме да се погрижиме ништо да не Го истисне Бога од нашите мисли и срца, ништо да не Го скрие Него од нас, ништо да не нè лиши од нашиот возљубен Господ, туку да можеме секој час, секоја минута, да Му припаѓаме, и непрестајно да бидеме со Него, како што Самиот Он е непрестајно со нас, и Он постојано се грижи за нас и нè чува“.

18

7. Ние треба често, па и секојдневно, да ги испитуваме нашите души и да се покаеме за гревовите. Свети Марко Подвижник пишува: „Совеста е книга на природата. Оној што го практикува прочитаното таму ја доживува Божјата помош“. Па така, старецот Макариј Оптински напиша во едно поучно писмо: „Господ ги повикува при Себе сите грешници; Он ширум му ги отвора рацете, дури и на најлошиот од нив. Со радост ги прегрнува, само доколку дојдат. Но тие треба да се потрудат да дојдат. Тие мора да Го побараат, да појдат кај Него. Со други зборови, тие мораат да се покајат. Он не ги отфрла оние кои не се покајале. Он сè уште копнее по нив и ги повикува. Но тие не сакаат да го слушнат Неговиот повик. Тие одбираат да застранат во некоја друга насока“. Па оттука, свети Јован Кронштадски објаснува: „Совеста во луѓето не е ништо друго, туку гласот на секадеприсутниот Бог Кој дејствува во срцето – Господ знае сè. Пази го твоето срце низ целиот твој живот; испитувај го, слушај го, и види што е тоа што го спречува да се соедини со Господ. Нека ти биде ова главно и постојано изучување... Испитувај се себеси почесто; гледај каде гледаат очите на твоето срце“. И тогаш, како што нè советува свети Теофан Затворник: „Покај се и обрати се кон Господа, признај ги твоите гревови, плачи за нив со срдечна скрушеност, и исповедај ги пред твојот духовен отец“. Свети Исихиј Презвитер ни кажува, дека според свети Василиј Велики: „Голема помош во избегнувањето на гревот и оддалечувањето од секојдневното паѓање во ист грев е вечерното себеизложување под судот на совеста со кој се утврдува во што сме згрешиле, и во што правилно сме постапиле. Така постапувал и Јов кон себе и кон своите деца. Тоа секојдневно испитување го осветлува она што се случува во нас секој миг“. 8. Бори се силно за да го избегнуваш осудувањето на другите. Само Бог има право да суди, зашто, како што вели свети Тихон Задонски: „Не ги суди другите, зашто не знаеш што има внатре во другиот човек. Не го осудувај, зашто тој може да стане, а ти да паднеш. Внимавај дури и при зборувањето за другите, за да не почнеш да ги осудуваш. Интересирањето за гревовите на другите луѓе е љубопитство, кое е одвратно пред Бога и пред луѓето... бидејќи, преку осудувањето, човекот ја презема власта на единствениот судија, Христос... Пред сè, кога судиме некого ние не можеме да знаеме дали можеби тој веќе не се покајал и Бог му простил“. Ако имаме желба да ги уредиме нашите животи онака, како што кажавме погоре, одлучувајќи да не се одделиме од овој свештен труд, дури и ако тоа значи страдање па и смрт, тогаш, уште од самиот наш почеток, благодатта почнува да се вселува во нас, според светиот Теофан Затворник: „Помошта Божја е секогаш подготвена и секогаш близу, но им се дава само на оние кои ја бараат и се трудат“.

Превод од англиски јазик:Ѓакон Јани Мулев

Наслов на изворникот:Father Alexey Young,

How to Form an Orthodox Consciencehttp://www.stmarywichita.org

19

Христос Воскресна!

Нашата душа поседува неверојатна способност да Го чувствува Бога. Ова чувствување на Бога, кое понекогаш јасно го чувствуваме, иако во младоста сè уште е несозреано, при правилно духовно развивање зајакнува и прераснува во свесна вера – во убедувањето дека постои еден Бог, Создател на сè, Кој се грижи за луѓето и целата природа. Доколку верата на една личност е жива и здрава, тогаш таа не се ограничува само на студено знаење, дека Бог постои, туку се изразува во стремежот за општење со Него. Верната душа тежнее кон Бога, исто како и секое растение кон сонцето. Од своја страна, живото општење со Бога уште повеќе ја зацврстува верата на човекот, така што верата станува духовен патеводител, која се базира врз личното искуство. Кај некои луѓе, кои се посебно надарени, верата прераснува во светлоносна, вдахнувачка идеја, која ги извлекува од овој свет на суета и грев во горниот свет на бесмртната вистина. Такви примери среќаваме во житијата на светите: Сергиј Радоњешки, Серафим Саровски, Јован Кронштатски, Герман Аљаски и многу други слични на нив. Важноста на верата во развојот на човекот се состои во фактот, дека таа дава правилно насочување на сите душевни сили на човекот – разумот, чувствата и волјата, а исто така носи хармонија и во неговиот внатрешен свет. Па така, на пример, на разумот му дава чистота и правилен светоглед, на волјата ѝ дава потпора и цел, чувствата ги очистува и облагородува. Верата го оддалечува човекот од ниските земски интереси и го воведува во царството на возвишените, свети доживувања. Верата и волјата

„Еве, стојам пред вратата и чукам. Ако некој го чуе гласот Мој и ја отвори вратата, ќе влезам при него и ќе вечерам со него, и тој со Мене“ (Откр. 3, 20). Овие зборови на Спасителот ни кажуваат, дека Бог на секој човек му го нуди дарот на верата. Но човекот е слободен да го прими или отфрли Божјиот дар. Бог ги сожалува оние, кои се сомневаат не од тврдоглавост, туку поради слабост на своите душевни сили, од неискуство. На луѓето, кои ја бараат вистината и страдаат поради своето маловерие, Господ им помага да ја најдат верата. На пример, Христос се сожалил на очајниот татко на демонизираното дете, кој извикал: „Верувам, Господи, помогни му на моето неверие!“ (Марко 9, 24), и Бог го излекувал неговиот болен син. Тој исто така се сожалил на апостолот Петар, кој, кога се исплашил од бурата, почнал да тоне. Подавајќи му ја на апостолот Петар својата рака, Господ нежно го прекорил, велејќи му: „Маловернику, зошто се посомнева?“ (Мат. 14, 31). Господ не го отфрли ниту „маловерниот“ Тома, кој посака лично да се увери во чудото на Воскресението. Меѓутоа, Господ, откако

Дарот на вератаЕпископ Александар Милеант

20

го удостоил со Своето појавување, не го пофалил за тоа што поверувал, откако добил материјален доказ за Воскресението, туку Му се обратил со зборовите: „Ти поверува оти Ме виде, блажени се оние, кои не виделе, а поверувале!“ (Јован 20, 29). Со други зборови, верата, базирана на надворешно искуство, има мала вредност; таа всушност и не е вера, туку обично знаење. Вистинската вера се раѓа од внатрешниот опит, таа бара одговорност и духовно издигнување, и затоа заслужува пофалба. Потполна спротивност на оваа изискувачка вера гледаме кај јудејските книжници и фарисеи од времето на Христос. Тие упорно не сакале да поверуваат во Исус Христос, како во богоиспратен Месија. Ниту исполнувањето на древните пророштва во Христа, ниту, пак, Неговите безбројни чудеса и воскреснувањето на мртви, ниту знаците во природата, ниту, пак, чудото на Воскресението Христово не го поколеба нивното неверие. Напротив, со секое ново чудо на Христос, тие станувале сè повеќе озлобени и непријателски расположени кон Него. На тој начин, ако дури ни Христос не можеше да ја поттикне верата кај оние, кои не сакаа да поверуваат, тогаш чудно ли е што и во нашево време постојат свесни и упорни безбожници? Тие тврдат, дека не веруваат бидејќи не гледаат никакви чудеса. Но вистинската причина на нивното неверие се состои не во недостатокот од чудеса, кои секојдневно се случуваат, туку во негативното насочување на нивната волја. Тие едноставно не сакаат Бог да постои. Проблемот на неверието е тесно поврзан и со гревовното валкање на човечката природа. Работата е во тоа што верата го обврзува човекот на одреден начин на живеење. Таа ја воздржува човечката алчност, го повикува човекот да го победи својот егоизам, да живее воздржано, да прави добро, дури и да се жртвува себеси. Кога човекот ги преферира своите страсти пред волјата Божја, и своето добро го става пред доброто на своите ближни, тогаш тој ќе направи сè што може да ги доведе во прашање сите аргументи во полза на верата. Спасителот укажува дека злобната волја е главна причина за неверието, велејќи: „Зашто секој, што прави зло, ја мрази светлината и не оди кон светлината, за да не бидат осудени неговите дела, оти се лукави. А оној што твори вистина, оди кон светлината, за да се видат неговите дела, бидејќи се по Бога извршени“ (Јован 3, 20-21).

Но, ако човекот е способен да ја угуши верата во себе, тогаш тој е способен и да ја засили. Повикувајќи се повторно на Евангелието, ние наоѓаме во него

21

Христос Воскресна!

прекрасни примери за огнена вера, на пример кај римскиот стотник, жената Хананејка, жената со крвотечение, слепите од Ерихон, и кај многу други. Господ ги повикувал Своите слушатели да ја следат верата на овие луѓе. Според ова, во наша моќ, и со Божја помош, е да ги собереме и да ги насочиме своите духовни сили кон тоа, посилно да веруваме. Верата, како и секое добро, бара усилија. Ете зошто ни се ветува награда за неа: „Кој ќе поверува и се крсти, ќе биде спасен; а кој не поверува, ќе биде осуден“ (Марко 16, 16).

Верата – клуч од Божјата ризница Верата го влече човекот во живо општење со Бога преку срдечна, сосредоточена молитва. За време на таквата молитва човекот остварува контакт со Божјата семоќна сила, и тогаш, според зборовите на нашиот Спасител, се станува можно за оној кој верува: „И сè, што и да побарате во молитва, со вера, ќе добиете; и, ако имате вера колку синапово зрно, ќе ѝ речете ли на оваа планина: ,Премести се одовде таму!’, и таа ќе се премести, и ништо нема да биде за вас неможно“ (Мат. 21, 22; 17, 20). Со други зборови, дури и најмалата вера може да прави чудеса, доколку е целосна и жива, како зрното. Великиот молитвеник, светиот Јован Кронштатски, врз основа на личниот опит, ја нарекувал верата „клуч од Божјата ризница“. Верата не дејствува со силата на фантазијата или самохипнозата, туку со тоа, што таа го соединува човекот со Изворот на секој живот и сила – со Бога. Верата е сад, со кој се црпе вода, но потребно е да биде покрај таа вода и да го спуштиме садот во неа. Треба внимателно да се користи силата на верата. Во молитвата треба помалку да се грижиме за сопствените желби, а повеќе да бараме Бог да не вразуми, за да знаеме што да побараме. Молитвата не е само наше зборување кон Бога, туку разговор со Него, а разговорот подразбира дека треба да умееме да слушаме. Во Евангелските записи, гледаме, дека луѓето, кои се одликуваат со најсилна вера, како на пример кај римскиот стотник, Хананејката, другарите на раслабениот човек и многу други – биле туѓи за секаква егзалтација или патос. Напротив – тие биле многу скромни луѓе (Мат. 8, 10, 13; 15, 22; 9, 2). Комбинацијата од силна вера и скромно мислење за себе не е случајна. Човекот со длабока вера, повеќе од било кој друг, го чувствува величието и семоќта Божја. И колку повеќе го чувствува тоа, толку повоеќе е свесен за сопствената бедотија. Затоа големите чудотворци, како, на пример, пророците Мојсеј и Елисеј, апостолите Петар и Павле и сличните на нив секогаш се одликувале со длабоко смирение.

Верата која дејствува со љубов

Каква врска постои помеѓу верата и добрите дела? Ова прашање е често поставувано, дали само верата е доволна за спасението или и добрите дела се исто така неопходни? Самото прашање со таква површност е погрешно, затоа што потекнува од искривено сфаќање на верата. Вистинската вера се простира не само на човечкиот разум, туку и на сите сили на душата, притоа и на волјата. Протестантизмот го „стеснил“ сфаќањето на верата, ограничувајќи го само на умствено прифаќање на евангелските учења, и тврдејќи: „Само поверувај, и ќе бидеш спасен!“ Грешката на протестантите, како и на старозаветните јудеи, се состои во формалното, јуридичко сфаќање на спасението. Јудеите учеле за оправдување преку делата на законот, независно од верата, додека, пак, денешните протестанти учат за оправдување само според верата, независно од добрите дела. Христијанството, пак, учи за духовната преродба на човекот: „Кој е во Христа, тој е ново создание“ (2. Кор. 5, 17). Спасението не е само преселување на човекот во рајот, туку и благодатна состојба на неговата обновена душа и, според зборовите на Господ, „Царството Божјо е во вас внатре“ (Лука 17, 21).

22

Духовното преродување не се случува во еден миг. Христовите зборови кон оние кои поверувале: „Верата твоја те спаси“ (Мат. 9, 22), укажува на тој важен внатрешен пресврт, што го доживеале луѓето, кога се отргнале од гревот и стапиле на патот на спасението. Без овој почетен пресврт во начинот на размислување, секое понатамошно подобрување или духовно напредување е невозможно. Нормално дека откако човекот ќе застане на вистинскиот пат, тој ќе мора и понатаму да оди по него. Целиот Нов Завет зборува за тоа, како да работиме над себеси и сè повеќе да стануваме слични на Христа: „И така, ние се погребавме со Него преку крштавањето во смртта, та, како што Христос воскресна од мртвите преку славата на Отецот, така и ние да одиме во обновен живот“ (Рим. 6, 4). А овде не е потребна апстрактна вера, туку таква, која дејствува преку љубовта“ (Галат. 5, 6). Светиот апостол Јаков одлучно се противи на оние кои ја одвојуваат верата од добрите дела, велејќи: „Каква е ползата, браќа мои, ако некој рече дека има вера, а дела нема? Може ли верата да го спаси? Ако некој брат или сестра се голи и немаат што да јадат, па некој од вас им рече: ,Одете си со мир, грејте се и наситете се!‘, а не им даде што им е потребно за телото - каква полза? И така, верата, ако нема дела, сама по себе е мртва. Но може некој да рече: ,ти имаш вера, а јас имам дела‘. Покажи ми ја верата своја без дела, а јас ќе ти ја покажам верата своја од моите дела. Ти веруваш дека Бог е еден; добро правиш; но и бесовите веруваат, а треперат“. Понатаму, апостолот наведува примери на древните праведници, кои токму со добрите дела ја покажале својата вера, и го дава следниов заклучок: „Нели со дела се оправда Авраам, нашиот татко, откако врз жртвеникот го положи синот свој Исака? Гледаш ли дека верата им помогна на делата негови, и дека преку делата верата стана совршена? И се изврши Писмото, кое вели: ’Му поверува Авраам на Бога, и тоа му се прими како оправдание‘, и тој се нарече - пријател Божји. Гледате ли дека човекот се оправдува со дела, а не само со вера? А така не се оправда ли со дела и блудницата Раав, откако ги прими извидувачите и ги изведе по друг пат. Оти, како што е телото без дух мртво, така и верата без дела е мртва“ (Јак. 2, 14-26). На сличен начин и апостолот Павле не ја признава само верата без нејзините плодови и вели: „Да имам пророчки дар и да ги знам сите тајни, да ги имам сите знаења за сите работи, а и така силна вера, што и планини да преместувам, - ако љубов немам, ништо не сум“ (1. Кор. 13, 2). Па така, правилното сфаќање на верата ги отфрла сите сомнежи за тоа, што е поважно – „верата“ или „делата“. Тие се меѓусебно неразделни, како светлината и топлината.

Како да ја зајакнеме својата вера

Веќе рековме дека верата е најскапоцен дар Божји. Таа ни дава вистински светоглед, ни ја покажува целта на животот, нè охрабрува во тешките моменти, ни го радува срцето, ѝ дава сила на нашата молитва и ни ги прави достапни милостите Божји. За жал, животот со богатство и благосостојба ја расејува верата. Божјите добрини се забораваат. Активната вера се губи и Божјите големи таланти се закопуваат. И според мерата на тоа, како во човекот згаснува верата, во сè поголемо растројство запаѓа целото негово битие: се губи чистотата на мислите и целта на животот, духовната сила го напушта, празнотија и униние се населуваат во неговото срце, човекот станува раздразлив и незадоволен од ништо. Се разбира, душата не може да живее без вера, исто како што и растенијата не можат да живеат без светлина и вода. Човекот кој нема вера, без разлика колку е интелигентен и талентиран, се доведува на ниво на итро животно, понекогаш дури и на ниво на граблив ѕвер. За да го избегнеме таквиот „бродолом во верата“ (Тим. 1, 19), треба сериозно да

се погрижиме за обновувањето на својата душа. Како? Ние знаеме дека сите

23

Христос Воскресна!

способности бараат вежбање: за да имаме чист ум, мора да се занимаваме со умствена работа; за да не ја изгубат прстите својата еластичност, треба со нив да се вежба на музичкиот инструмент; за да остане телото во добра физичка состојба, треба да се занимаваме со гимнастика. Ако луѓето трошат толку многу енергија и средства за да ги развијат своите физички способности, зарем не треба ние, христијаните, да се потрудиме да стекнеме живо духовно искуство? За да ја зацврстиме верата, мораме да живееме духовно. За ова е потребно, пред сè, редовно да го читаме Светото Писмо, да размислуваме за Бога, да се интересираме и читаме книги со духовна содржина. Потоа, треба да се потрудиме да Го чувствуваме Бога во сосредоточената, срдечна молитва, и исто така, и во причестувањето со Телото и Крвта Христови. Најпосле, треба да се потрудиме да живееме не само за себеси, туку за доброто на секој свој ближен и за доброто на својата Црква. Срцето на секој оној кој љуби се загрева од благодатта на Светиот Дух. Се разбира, во христијанскиот живот не можеме да ги избегнеме борбите, искушенијата и тешкотиите. Понекогаш може и да изгледа дека целиот свет е против верникот. Но важно е да се запамети, дека со Божја помош, сите овие искушенија ќе придонесат за нашето духовно растење. Да запаметиме, дека верата не е само плод на нашите усилија, туку е и дар на Светиот Дух. Апостолот Павле сведочи за ова со зборовите: „А плодот на Духот е: љубовта, радоста, мирот, долготрпеливоста, добротата, милосрдноста, верата, кротоста, воздржливоста“ (Гал. 5, 22). Затоа, да бараме од Бога вера, како голема духовна ризница, сеќавајќи се на ветувањето: „Сакајте и ќе ви се даде; барајте и ќе најдете; чукајте и ќе ви се отвори“ (Мат. 7, 7). Верата ќе ни донесе мир во душата, радост и предвкус на веќе остварената победа против злото, со која се утешуваа апостолите: „и ова е победата што го победи светот - верата наша“ (1. Јов. 5, 4).

Превод од англиски јазик: Никола Цилаков

Наслов на изворникот:F A I T H — Key to God’s Treasury

Bishop Alexander (Mileant)http://www.fatheralexander.org

24

Свети Игнатиј Брјанчанинов

„Бидејќи со срцето се верува за оправдание“, правилно кажал апостолот, „а со устата се исповеда за спасение“ (Рим. 10, 10): Потребно е исповедање на праведноста со устата, а кога е можно тоа и со самите дела. Праведноста исповедана со зборови и дела, како да се остварува и станува одлика на човекот. И затоа што е суштинска, таа е верен залог на спасението. Вие сте се убедиле дека единствен непогрешлив пат кон спасението – е бескомпромисното следење на учењето на Светите Отци, со решително избегнување на секое учење од страна и од самите свои размислувања, сè додека разумот не се исцели од својата немоќ, и од телесен и душевен не стане духовен. Признавајќи ја со умот и со срцето таа праведност, исповедајте ја со устите, дајте Му ветување на Бога дека ќе се раководите според учењето на Светите Отци, избегнувајќи секакво учење кое не е посведочено од Светиот Дух, кое не е прифатено од Светата Источна Црква. Исповедувајќи ја праведноста Божја на устата, исповедајте ја и со дела, давајќи ветување, исполнете го. Не плашете се од тоа ветување, тоа треба да го стори секој православен син на Црквата, духовниот отец е должен да го побара од секој син на Православната Црква – при вршењето на светата тајна исповед. Токму помеѓу првите прашања кои се одредени да му бидат поставени на оној кој се исповеда, првото место го заземаат следниве: Кажи ми, чедо, дали веруваш во она што ни го довери и она што во Вистината нè научи Соборната Апостолска Црква Православна, која на Исток е основана и израсната, и од Истокот по целата вселена распространета, која и до сега во вистината непоколебливо и неизменливо стои? И дали се сомневаш во Светото Предание? Кажи ми чедо, да не си бил еретик – отстапник? Да не си се дружел со нив, да не си ги посетувал нивните собиралишта, си слушал нивни поуки или си читал нивни книги? Читањето на еретички книги и слушањето на нивните поуки е тежок грев против верата, грев на умот, кој боледува од гордост и кој поради тоа го исфрлил јаремот на послушност на Црквата, кој има безумна и гревовна слобода. А сега тој грев повеќе не го сметаат за грев, сега си дозволуваат самите на себеси без расудување да ги читаат сите еретички писатели. Против нив Црквата згрмела со анатема, но заслепените грешници не го слушаат громот на Црквата, или, пак, го слушаат само за да го исмеат гласот на Црквата кој предупредува за погибелта што следи, за нејзиниот суд и одредби да ги наречат суеверие и варварство. Многу еретички книги се преведени на руски јазик, а на една од нив, покрај сите светоотечки списи на Вселенската Црква, ѝ даваат прво место по книгите од Светото Писмо. Претерана и неверојатна безобзирност, изразена јавно во печатот. Вистинските христијани од сите времиња со сета своја грижа, се чувале од смртоносниот отров на ересите и другите учења на лагата. Тие неотстапно се држеле до догматското и морално предание на Црквата. Не само што православно верувале во Света Троица, туку и животот и подвигот свој, и обичаите ги насочувале според преданието на Црквата.Карактеристика на сите Свети Отци, била непоколебливото раководење според моралното

предание на Црквата, и тие заповедале за вистински да се смета само оној духовен наставник, кој во сè го следи учењето на Отците од Источната Црква и нивните

За бескомпромисното следење на учењето на Светите Отци, за многуте лажни учители,

за недостатокот од наставници на побожноста

25

Христос Воскресна!

списи, и го посведочува и запечатува своето учење. А оној кој мисли да ги раководи ближните по начелата на земската мудрост и врз основа на паднатиот разум, колку и да е блескав, самиот тој се наоѓа во себеизмама (прелест) и своите следбеници ги води во себеизмама. Светите Отци одлучиле, дека задолжително правило за оној, кој сака да се спаси, е следење на моралното предание на Црквата. Поради ова тие му заповедаат на оној кој сака да живее побожно и благоугодно, да се раководи од поуките на вистинскиот учител или да биде раководен од отечките списи, кои одговораат на личниот начин на живот. Осум столетија по раѓањето Христово, светите црковни писатели почнуваат да се жалат на недостатокот од духовни наставници и на појавата на многу лажни учители. Тие заповедаат, поради недостатокот на наставници, верниците да се обраќаат кон читање на отечките списи, да се оддалечуваат од читање на книги, напишани надвор од закрилата на Православната Црква.Колку повеќе одминувало времето од јавувањето на Божествената светлина на земјата, сè повеќе се чувствувал недостаток од вистински свети наставници, сè повеќе растел бројот на лажни учители, кои од времето кога било откриено печатењето на книги ја преплавиле земјата како потоп, како горчливите апокалиптични води, од кои умреле многу луѓе со душевна смрт. „Многу лажни пророци ќе се појават“, претскажал Господ. „и ќе прелажат мнозина; и бидејќи беззаконијата ќе се уможат, кај мнозина љубовта ќе се олади“ (Мат. 24, 11-12). Ова пророштво се изврши: неговото исполнување е пред нашите очи. Има и друго Господово претскажување за знаците на времето во кое ќе биде Неговото второ, страшно доаѓање на земјата. „Синот Човечки“, вели Господ, укажувајќи на идната судбина на верата, „кога ќе дојде, ќе најде ли вера на земјата?“ (Лука 18, 8). Тогаш на неа ќе владее лажно наречениот разум, човечка мудрост, непријателска кон верата и кон Бога. Што значи монашката добродетел – послушност? Таа е согледување дека човечкиот разум паднал и затоа претставува негово отфрлање со лудоста на верата. Од верата е послушноста, од послушноста – смирението, од смирението - духовниот разум, кој е потврдена вера. Монашкото послушание процветало при изобиблие на духовни раководители. Со намалувањето на раководителите исчезнал и големиот подвиг на послушанието, кој брзо ги издигнува послушниците кон светост: верата, која е суштина на тој подвиг, бара нејзиниот предмет да биде вистински и духовен: тогаш таа приведува кон Бога. Верата во човекот доведува до безумен фанатизам. Раководењето според списите на Светите Отци води далеку поспоро, послабо. На тој пат има многу повеќе сопнувања: книгата напишана на хартија, не може да ја замени живата човечка книга. Чудесна книга е - умот и срцето; единствено напишана од Духот Свети зрачи живот од себе, само на оние кои со вера ја слушаат им се предава тој живот. Но раководењето по светоотечките списи веќе стана единствено раководство кон спасението по конечното исчезнување на наставниците. Кој ќе се потчини на тоа раководство, тој веќе може да се смета за спасен, а кој ќе биде воден од сопствените сфаќања или учења на лажните учители, треба да се смета за изгубен. Откако сте го познале патот кон спасението, немојте да се колебате да стапите на него. Склопете блажен завет – сојуз со светата Вистина, одлучете во вашата душа, дека целот живот ќе биде верна кон Вистината. Веќе од таа добра намера во вашето срце ќе се излее леснотија, радост и сила – сведоштво дека светата Вистина е прифатена. Со срцето се верува за праведност, бидејќи тоа е вистина, а со устата се исповеда за спасение.

Превод од српски јазик:Бобан Ѓорѓиевски, студент на Теологија

Наслов на изворникот: Свети Игњатије Брјанчанинов,О неодступном следовању учењу Светих Отаца,

о мноштву лажних учитеља, о нестајању наставника побожности http://www.pravoslavni-odgovor.com

26

Вовед

Сведоци сме на едно време кое ни носи бројни искушенија и разорувања однатре. Р а з о р у в а њ е на човечкиот идентитет. Свесно или несвесно, постануваме учесници, од една страна, во процесот на расчовечување и дехуманизација, а од друга страна, во процесот на расцрковување на Црквата и разовоплотување на Бога. „Затоа и со право можеме да ја наречеме оваа епоха „постмодернистичка“, а во исто време и „постхристијанска“. Светот живее како да не постои Бог. Но, и ако постои, Он е некаде далеку, надвор од историјата, на периферијата на космосот. Ова е време исполнето со парадокси и противречности. Се забележуваат неверојатни успеси и напредок во материјална смисла, а од друга страна се случуваат страшни злосторства, насилства и егоизам. Се гаснат големите идеи и идеологии на модерното време. Исчезнува традиционалниот начин на живот. Сè повеќе царува хедонизмот во етиката, а платонизмот во политиката. Културата е претворена во пропаганда, а културните вредности постануваат плен“. Овој век, најмногу од сите други придонесе на човекот да му обезбеди најдобри услови за живот. „Среќата е сега сфатена како материјално

и псевдоспиритуално

задоволство, која постанува главна обврска за сите“. Од друга страна, пак, тој голем напредок што го постигнува

човекот, му се враќа како бумеранг, но со спротивен ефект. Неговата личност и неговото достоинство се разоруваат и се сведуваат на минимум. Стилот на живот, принципите и начелата кои ги диктира ова време, иако на прв поглед делуваат човечни, сепак создаваат нов тип на човек, кој досега не постоел. Човекот постанува робот, машина, егоист, кој е отворен само за себе, во кого доминираат не добродетелите, туку за него несвојствените карактеристики на огревовената природа: студенилото, грубоста, суровоста, себичноста, личниот интерес. Љубовта е сведена на страст, а пријателството на користољубие. Постои и љубов, но обично насочена кон власта, моќта и материјалното. Вистинскиот Бог е заменет со богот на богатството, Мамон. Тој (Мамон) му нуди на човекот лажна егзистенција, преживување во овој тежок век. Но, човекот иако Го има заборавено вистинскиот Бог, сепак, длабоко во себе копнее по слобода, живот и човечко достоинство, критериуми кои му се подарени од Бога. Сите рани и трауми кои ги носи на себе современиот човек ги чувствува и православниот христијанин. Тие се одразуваат врз целиот Богочовечки организам на Црквата. Полека се разоруваат христијанскиот морал и христијанскиот стил на живеење.

Црквата и општествотоПрезвитера Данче Миланова

27

Христос Воскресна!

Настанува некоја нова религија. Се создава христијанство без Христа и православие без Црква. Најновите технолошки достигнувања им наметнуваат на православните христијани безлични и институционални односи. Црковната организација и институции се бирократизираат и се отуѓуваат од конкретните луѓе. Сето ова доведува до една духовна криза која се јавува во самата срж на Црквата. Ние денес сме соочени со тешко духовно прашање кое се однесува на сите аспекти на нашиот живот, поточно на самата суштина на православието, во нашиот длабоко разбрануван модерен свет. Само духовно слепите и потполно бесчувствените би можеле да негираат дека на нашата Црква - без оглед на нејзините успеси и достигнувања, ѝ се заканува опасност однатре, којашто е во пораст, а тоа е опасноста на секуларноста. Затоа и со право може да се рече, дека овој е најсекуларен век, а воедно и најрелигиозен. Имајќи го сето ова во вид, прашањето за православието и Црквата, не е ништо друго освен животно, егзистенцијално прашање - прашање за живот и смрт и опстанок на светот. Потребно е сите да бидат запознаени со раздорот кој го донесува оваа духовна епидемија и која полека ги ниша темелите на Црквата, поставени врз аголниот камен, Кој е Христос. Затоа, во она што ќе следи, ќе се обидеме да го разгледаме прашањето за секуларноста, кое воедно е и суштинско прашање за целовитоста на човечкиот идентитет, гледан низ призмата на Црквата како Богочовечки организам и општеството како социјална институција во која се живее и дејствува. I. ЦРКВАТА И ОПШТЕСТВОТО „Вие сте телото Христово, а, пооделно - членови“ (1.Кор. 12, 27)“ Вака светиот апостол Павле најпрецизно ни го објасни

функционирањето на Богочовечкиот организам на Црквата, чијашто глава е Христос, а чиешто тело се нејзините верници. Како што сите органи заедно во човечкиот организам го сочинуваат телото, така и сите верници заедно сочинуваат едно исто тело, а тоа е Црквата. Црквата и животот во неа претставува заедница и живот во заедница. Таа не е само собир на индивидуи, луѓе кои се собрале на едно место и кои не се познаваат помеѓу себе. Црквата е собир на живи и конкретни личности собрани во името на Христос, обединети преку Духот Божји. Сите се едно помеѓу себе, собрани околу Христа и во Христа. „Нејзините членови делат сè помеѓу себе, а првенствено леб и срце“. Во таа заедница секој човек, секој член е најголема светиња, икона Божја, а не непријател. Во тоа се состои и самата смисла на Црквата: да го прими и да го прифати ближниот свој. Да го сака ближниот свој, како што се сака самиот себе. Да го сака ближниот свој, како што Го љуби Бога. Овие се двете заповеди врз кои се темели целото учење на Црквата и од кои зависи спасението на човекот. Оттука следи дека спасението на човекот не е можно без спасението на другиот. Православниот христијанин доживува најголема радост тогаш, кога ќе го открие пред светот своето лице и лицето на другиот - на Бог и човекот, и кога на крајот ќе успее да се огледа во него.

I. 1. Појава на индивидуална религиозност

Православието како начин на живот, не му се спротивставува на светот. Тоа живее во светот, но не е од овој свет. Егзистира во постмодерната епоха и затоа ги носи видливо сите рани и траги на патолошкиот дух на нашето време. Тоа е денес обвиено и со хетерогенизам и со плурализам. Во него

28

се спротивставуваат разни начела: модернизам и конзерватизам, левица и десница, клирократија и демократија, интернационализам и национализам. Сето ова делува како да владее анархија во него. Православието денес ја има изгубено својата надворешна моќ, зашто остана без својата култура и без надворешниот православен амбиент. Тоа е распространето во дијаспората на модерниот свет. Но, во таа негова надворешност може да се крие неговата најголема моќ. Во него и денес има надеж и светлост, младост и живост, зашто тоа во своето битие ја содржи самата тајна на светот, човекот и Бог. А таа тајна секогаш е приемчива и интересна за современиот човек. Тој иако живее во едно разбранувано општество, сепак сака да восприма разни погледи на светот, разни религиозни и духовни искуства. На дофат му е секоја идеологија, секоја политика, секоја вистина и невистина. И покрај сите талкања и перипетии, тој сепак не постана „имун“ на православниот „лек за бесмртност“ и вечноста. Но, факт е дека, денес модерниот човек нема прифатено во целост ниту една религија, туку само некои делови кои му одговараат. Тој си создава свои божества според своите потреби. А, Го обликува Бога онака, како што нему му одговара. Сè помалку се применува верата во Единиот Бог, како начин на живот, а сè повеќе се идолатризираат среќата, утехата, забавата, уживањата, игрите, заборавот, како главни критериуми за „идеален живот“. Бог и верата во Него се прифаќаат само во онаа мера, доколку помагаат во остварувањето

на тие цели. Религискиот релативизам, еклектицизам, синкретизам и плурализам кои се распространети скоро насекаде, доведуваат да се вообличи во човекот индивидуалната религиозност и побожност. Така, религијата се истиснува од јавниот и општествениот живот, а се манифестира само како индивидуално чувство и доживување. На тој начин доаѓа до приватизација на верата. Современиот свет не е против религијата, напротив, тој е за неа, но е против Црквата и нејзината институција. Постојат многумина кои велат вака: „Јас сум православен (римокатолик, протестант), но не сакам да припаѓам на ниту една Црква!“ Оваа појава во себе носи длабоки корени кои мистично се поврзани со прашањето за човечката слобода и човечкиот авторитет. Современиот човек иако живее во политичка, економска и правна слобода, сепак се чувствува неслободен, односно слободно неслободен. Тој чувствува празна слобода. А тоа е така зашто денешната современа теорија за човечките права и слободи, својот корен го има во западноевропскиот индивидуализам, либерализам и антропоцентризам, кои човекот го третираат како индивидуа, самозатворена и самодоволна монада која го гради својот идентитет на самиот себе. Главна цел во животот стануваат: среќата, слободата, користа и правата, а над нив не постои никаков надворешен авторитет, кој тоа би го ограничил. Авторитетот е сфатен како моќ над нешто, над некој, и како гушење на слободата, а слободата е сфатена, не како ослободување од гревот, страстите и злото, туку како ослободување од авторитетот. Како последица на сето ова човекот се побунува против секој

29

Христос Воскресна!

авторитет, вклучувајќи го и авторитетот на Бога. За жал, духот на религиозниот индивидуализам и проблемот со слободата и авторитетот се одразува во голема мера и на Православната Црква. Тоа конкретно се манифестира преку спорот меѓу клирократското и демократското начело во Црквата, преку отуѓеноста, па и преку спорот, помеѓу свештенството и верниците. Епископите тежнеат да имаат апсолутен авторитет (власт) врз свештениците и народот. Свештенството тежнее, пак, да се ослободи од епископот. Поради тоа се појавуваат многу „здруженија“, „групи“, „братства“, во кои главна улога

имаат дури и свештениците и во кои се негуваат свои лични статути и програми. Во суштина, зад тоа, најчесто се крие желба за слобода од црковниот авторитет, кој го сочинува: соборот, синодот, епископот. Причина за тоа е нецрковното сфаќање на самата цел и улогата на православната теологија, како и тежнеењето на поедини црковни авторитети да ја одделат теологијата од богочовечкиот живот на Црквата. Желбата за слобода од Црквата, а не слобода во Црквата, не е некоја општа појава, но страшна болест, која има тенденција да го сведе православието во ранг на природна религија.

Глава 3 За тоа, дека ако некој долго чека да се причести си причинува на себе голема штета

Сè што е спротивно на претходно реченото им наложува ретко причестување на христијаните, бидејќи оној кој не пристапува кон Причеста тој и не се подготвува, нема внимателно чување од зли помисли. Таквиот човек кој го одложува Причестувањето запаѓа во мрзливост и во него истинува топлината на стравопочитувањето и Божествената љубов. Развлекувањето на времето му овозможува безгрижно и невнимателно да го поминува својот живот, немајќи страв во својата душа, воздржаност во чувствата и благоразумност во делата, а исто така му дозволува и потполно самоволие во храната, во зборовите, во гледањето недолични сцени и во слушањето на недолични работи, така што тој станува сличен на коњ, кој немајќи на себе узди паѓа во секоја гревовна пропаст. И тоа е вистина, дека сето ова се случува со оние кои не пристапуваат да се Причестат, како што самите ние знаеме од секојдневното искуство и пракса. Ме чудат оние христијани кои, колку што е можно, се достојни, меѓутоа не жеднеат за да се причестат. И според зборовите на Кавасила, кого го цитиравме погоре - како можат тие да добијат осветување и радост од Божествените Тајни? Како можат да го изгаснат огнот на страстите, ако не се причестуваат со Пречистите Тајни, кои ја протеруваат секоја

Преподобен Никодим Светогорец и свети Макариј Коринтски

ДУШЕПОЛЕЗНА КНИГА ЗА

ЧЕСТОТО ПРИЧЕСТУВАЊЕ СО

СВЕТИТЕ ХРИСТОВИ ТАИНСТВА

30

слабост, ја смируваат дивата војна на плотта и ги умртвуваат страстите, според зборовите на свештениот Кирил? Како можат тие да го очистат својот ум, да го просветат својот разум, да ги зацврстат сите сили на душата, ако не се причестуваат со Телото и Крвта на нашиот Господ, Кој е вистинско очистување, вистинска убавина, вистинско просветување и благородство на душата, како што нè учеше божествениот Златоуст? Или како што велеше свети Григориј Богослов, како можат да побегнат од духовниот фараон и од Египет, од горчливиот и прогонителен грев, кога не се запечатени со Чесната Крв Христова? Или како би можеле во своето срце да ја разгорат Божествената љубов, духовната радост, Божествениот мир и останатите плодови и дарови на Светиот Дух, ако не се причестуваат со Телото и Крвта на возљубениот Син на Отецот и Единосуштниот со Светиот Дух, Кој е наша постојана радост и мир, според зборовите на апостолот (вид. Ефес. 2, 14) и извор на сите богатства? Јас не знам и се чудам, како христијаните од денешно време можат да ја празнуваат неделата или некој друг празник во текот на годината и духовно да се радуваат со вистинска радост, ако не се причестуваат непрестајно со Божествената Причест, која е причина и повод за секакво празнување и за таква свеченост. Значи, безусловно, оние кои не се причестуваат редовно, се лишуваат (ох, тешко ним!) од сите небески и Божествени богатства, а освен сето тоа се и престапници на заповедите од нашиот Господ, како што рековме, и на апостолските правила, на соборните канони, и поуките на сите светители, чии сведоштва претходно ги спомнавме. И тие потпаѓаат под казна одлачување, која ја наложуваат божествените апостоли и Антиохискиот собор, како што детално образложивме. Таквите луѓе со одложувањето на причестувањето му даваат простор на ѓаволот да ги вовлекува во разни гревови и други разни искушенија, како што вели свети Кирил Александриски: „Оние кои се оддалечуваат себеси од Црквата и Причестувањето, стануваат непријатели на Бога и пријатели на злите духови“. И божествениот Златоуст вели: „Оддалечувајќи се од заедничарење со Тебе не на долго, да не бидам уловен од духовниот волк“. Односно, затоа јас, Господи, често пристапувам кон Тајните и се причестувам, бидејќи се плашам, дека ако се оддалечам на подолго време од Светата Твоја заедница, т.е. како непокриен со благодатта, ќе станам плен на духовниот волк, ѓаволот, и тој ќе ме умртви. Преподобниот Паладиј раскажува за авва Макариј Египетски, дека, на онаа жена, која под влијание на ѓаволот на луѓето им изгледала како коњ, откако ја исцелил ѝ го дал следниов совет и ѝ рекол: „Жено, никогаш не отсуствувај од Причестувањето со Светите Христови Тајни, туку редовно причестувај се, бидејќи тоа ѓаволското влијание на тебе делуваше, затоа што не си се причестила пет недели, и затоа ѓаволот најде простор и те измачуваше“. На сличен начин и божествениот Златоуст во денот кога бил ракоположен, откако исцелил еден демонизиран, го поучувал често да оди во црква и да пристапува кон Божествените Тајни со пост и молитви, за злите духови во иднина да не можат да го искушуваат. Така во житието на светителот пишува Симеон Метафраст: „Некој безумен маж, опседнат од нечисти духови, влегол во Црквата, со испружен јазик и исфрлајќи пена од устата, така што сите ја виделе таа одвратна сцена. И тогаш сите почнале да ја молат таа света душа – божествениот Златоуст, да се помоли за исцеление на страдалникот. Тој му рекол на човекот да се приближи, го погледнал со љубов, го прекрстил со својата рака и повикувајќи Го името на Света Троица, му заповедал на демонот да излезе. И во моментот додека уште го кажувал тоа, зборот станал дело, и човекот во истиот миг се ослободил од ужасната демонска болест. По ова Светителот, откако го подигнал, го посоветувал да биде

ревносен во посетувањето на црквата и во причестувањето со Божествените

31

Христос Воскресна!

Тајни, внимателно да пости и да се моли. „Бидејќи, ако така постапуваш, му рекол тој, ѓаволот никогаш повеќе нема да ти досадува, и нема да бидеш уловен во неговите мрежи“. Слушате ли, браќа мои, какви несреќи ги снаоѓаат оние, кои не се причестуваат редовно, туку се оддалечуваат од Тајните? Слушате ли, дека стануваат демонизирани и дека се претвораат како неразумни животни, како што во старо време царот Навуходоносор се претворил во бик? И тие праведно го претрпуваат ова, затоа што благодарение на редовното причестување од луѓе можат да станат богови по благодат, но тие не го сакаат тоа, туку оддалечувајќи се од Божествената Причест, го губат и човечкиот лик, што го имаат, и се претвораат во неразумни животни, предавајќи се во власта на сатаната, како што вели псалмопејачот: „Зашто, ете, оние што се оддалечуваат од Тебе, пропаѓаат, Ти го истребуваш секого, кој отстапува од Тебе“ (Псал. 72, 27). Т.е., Господи, ете како потполно загинуваат

оние што се оддалечуваат од Твојата благодат. А да не говорам за тоа, што се случува со оние, кои не итаат да се причестат, и кои изненадната смрт ги затекнува неподготвени, затоа што остануваат без Божествената Причест. Што ќе биде со нив, несреќните? Ќе можат ли слободно да поминат низ воздушните митарства на злите духови? Каков страв и ужас доживува тогаш нивната душа, која можела да се ослободи од сето тоа, благодарение на редовното причестување, како што вели божествениот Златоуст. Боже, биди милостив кон нив! Значи, браќа мои, бидејќи реткото причестување ни причинува толку големи и неискажливи неволји, а редовното Причестување ни дарува толку големи, високи, толку небесни и натприродни богатства и во овој, и во идниот свет, зошто тогаш толку да го одложуваме нашето причестување? Зошто да не се подготвуваме онака, како што доликува за Божествените Тајни, ако не секој ден, тогаш барем секоја сабота или недела и на секој празник? Би требало со голема радост редовно да прибегнуваме кон Свештената Трпеза и да се соединуваме со нашиот Најсладок Исус Христос, Кој за нас е сиот наш живот, дишење, битие и сета наша надеж и спасение, за да бидеме секогаш соединети неразделно од Него и во овој и во идниот живот. А ние, и покрај тоа, се согласуваме и се радуваме на тоа, што го одложуваме причестувањето и се оддалечуваме себеси од Него. Ако некој нас макар и на еден ден нè оддели од секојдневната трпеза, која се состои од телесна храна, тогаш ние се натажуваме и вознемируваме, и тоа ни изгледа како многу поголемо зло; а тоа што на ден, два, па дури и цели месеци се лишуваме од духовната и небесна Трпеза на Божествените Тајни, тоа не го сметаме за зло. О, колку големо нерасудување, меѓу денешните христијани, кои не гледаат разлика помеѓу телесното и духовното! Бидејќи тие првото го прифаќаат со сета љубов, а второто воопшто и не го сакаат. Многумина богољубиви христијани трошат многу пари, вложуваат

32

големи напори, поднесуваат многу опасности и на море и на копно, за да стигнат во Ерусалим и да се поклонат на Живоносниот Гроб Господов и на другите свети места. И се радуваат кога ги нарекуваат поклоници на тие светињи. Многумина, откако ќе слушнат дека во некое далечно место се наоѓаат моштите на некој светител, итаат со голема подготвеност, за да се поклонат и да добијат благодат и осветување. Но за да се причестат со Пречистите Тајни и да се удостојат да го добијат не Животворниот Гроб, не светите места, не моштите на светиите, туку Царот на сите и Светиот на светиите, тие или имаат мала желба, или тоа воопшто не ги интересира. За да отидат на светите места, тие и пари трошат и поминуваат долг пат пеш, и многу опасности претрпуваат, додека, пак, за причест не се потребни ни пари, ни долго пешачење, ни поднесување на опасности. Доволно е со покајание да отидеш на исповед, да ја исполниш епитимијата и подготовката, и веднаш стануваш Христов сотелесник и тајник. И, без разлика на целата таа едноставност, повторно сите се однесуваат рамнодушно кон тоа, и понатаму сите се оддалечуваат од причестувањето. Ах, браќа мои, кога само барем еднаш со нашите духовни очи би виделе од какви возвишени и големи богатства се лишуваме, со тоа што не се причестуваме редовно, тогаш, се разбира, би ги вложиле сите свои сили, за да се подготвуваме и причестуваме, ако е можно и секој ден. Значи, ако досега сме биле рамнодушни во однос на Светата Причест, отсега па натаму, ве молам од длабочината на своето братско љубовно срце, да се разбудиме од тешкиот сон на мрзливоста и да покажеме готовност и грижливост. И доколку некој од оние кои имаат духовна власт се обиде да не спречи во ова богоугодно дело, да не ја изладуваме веднаш топлината на нашата решеност и да не очајуваме, не, туку да паднеме на колена и како блудницата да ги целиваме неговите нозе и упорно да тропаме на вратата молејќи да ни дозволат. И, се разбира, не верувам дека би се нашол некој со толку тврдо срце, кој, кога ќе ја види нашата огнена подготвеност да пристапиме кон Светата Причест, би ни забранил да се причестиме. И повеќе од тоа, јас сум убеден, дека колку и да е тој суров, колку и да се плаши да го наруши штетниот обичај, кој бил востановен во врска со ова, неговото срце би попуштило и би ни дал дозвола да го направиме она, што го посакуваме.

Превод од руски јазик: свештеник Љупче Миланов

Наслов на изворникот:Преп. Никодим Святогорец, Свт. Макарий Коринфский.

Книга душеполезнейшая о непрестанном причащении Святых Христовых Таин. Сумы, 2001.

33

Христос Воскресна!

Славниот подвижник, преподобниот Герасим се родил во Ликија. Уште во младоста обземен од божествени мисли, се оградил себеси со стравот Божји, и примил свештен монашки чин. Најнапред отишол во внатрешноста на пустината Тиваида, во Египет, и таму богоугодно живеел некое време во духовни подвизи. Потоа се вратил во својата татковина Ликија, па отишол во Палестина при крајот на владеењето на царот Теодосиј Помладиот, за да се поклони на Светите Места, и таму се населил во Јорданската пустина, која како светла ѕвезда блескала со светлоста на своите добродетели. Тука покрај Јордан подоцна изградил и манастир. Во деновите на неговиот престој во Палестина, а за време на царувањето на Маркијан и Пулхерија, во Халкидон

се одржа Четвртиот вселенски собор на светите Отци против безбожниот патријарх на Александрија Диоскор и архимандритот Евтихиј, кои учеа, дека во Господа Исуса Христа има една природа, поради што светите Отци ги проколнаа. По овој Собор станаа некои еретици напаѓајќи го овој Собор, божем тој ги отфрлил догматите на вистинската вера, а го обновил несториевото учење. Таков бил некој монах по име Теодосиј, приврзаник на ереста на Евтихиј, со маѓепсничко расположение. Тој допатувал во Ерусалим, и ја испаничил цела Палестина. Тој завел многумина, не само прости, туку и свети луѓе. Тој и царицата Евдокија, вдовицата, сопруга на поранешниот цар Теодосиј Помладиот, ја придобил кон својата непобожност. И со нејзина помош и со помош на други палестински монаси кои ги беше завел, го симнал од престолот патријархот ерусалимски блажениот Јувеналиј (422-458), и самиот тој го грабнал престолот. На некои, на кои им било преку глава од ова безредие, создадено од страна на лажниот патријарх Теодосиј, се повлекле во внатрешноста на пустината. Тоа го сторил преподобниот Ефтимиј Велики (387-472, се празнува на 20 јануари), а по него и останатите свети Отци. Во тоа време од еретичката измама бил зафатен и преподобниот Герасим,

Житие на преподобниот отец наш Герасим Јордански (4 март, стар стил)

Славниот подвижник, преподобниот Герасим се родил во Ликија. Уште во младоста обземен од божествени мисли, се оградил себеси со стравот Божји, и примил свештен монашки чин. Најнапред отишол во внатрешноста на пустината Тиваида, во Египет, и таму богоугодно живеел некое време во духовни подвизи. Потоа се вратил во својата татковина Ликија, па отишол во Палестина при крајот на владеењето на царот Теодосиј Помладиот, за да се поклони на Светите Места, и таму се населил во Јорданската пустина, која како светла ѕвезда блескала со светлоста на своите добродетели. Тука покрај Јордан подоцна изградил и манастир. Во деновите на неговиот престој во Палестина, а за време на царувањето на Маркијан и Пулхерија, во Халкидон

се одржа Четвртиот вселенски собор на светите Отци против безбожниот патријарх на Александрија Диоскор и архимандритот Евтихиј, кои учеа, дека во Господа Исуса Христа има една природа, поради што светите Отци ги проколнаа. По овој Собор станаа некои еретици напаѓајќи го овој Собор, божем тој ги отфрлил догматите на вистинската вера, а го обновил несториевото учење. Таков бил некој монах по име Теодосиј, приврзаник на ереста на Евтихиј, со маѓепсничко расположение. Тој допатувал во Ерусалим, и ја испаничил цела Палестина. Тој завел многумина, не само прости, туку и свети луѓе. Тој и царицата Евдокија, вдовицата, сопруга на поранешниот цар Теодосиј Помладиот, ја придобил кон својата непобожност. И со нејзина помош и со помош на други палестински монаси кои ги беше завел, го симнал од престолот патријархот ерусалимски блажениот Јувеналиј (422-458), и самиот тој го грабнал престолот. На некои, на кои им било преку глава од ова безредие, создадено од страна на лажниот патријарх Теодосиј, се повлекле во внатрешноста на пустината. Тоа го сторил преподобниот Ефтимиј Велики (387-472, се празнува на 20 јануари), а по него и останатите свети Отци. Во тоа време од еретичката измама бил зафатен и преподобниот Герасим,

34

но брзо се поправил. За тоа Кирил Скитополски пишува во житието на Евтимиј Велики вака: имаше тогаш во пустината Јорданска еден отшелник, по име Герасим, кој неодамна беше дошол од Ликија. Тој ги помина сите подвизи на монашкиот живот, и јуначки војуваше против нечистите духови. И тој, кој ги победуваше и прогонуваше невидливите ѓаволи, беше заплеткан и заведен од видливите ѓаволи - еретиците, и падна во евтихиевата ерес. А кога слушна за преподобниот Евтимиј, за чии добродетели се слушаше на сите страни, Герасим отиде кај него. Преподобниот Евтимиј тогаш се наоѓаше во пустината, наречена Рува. И тоа беше од голема полза за Герасим. Зашто поминувајќи долго време со преподобниот Евтимиј тој се хранеше со спасоносните зборови од медоточивиот негов јазик и со поуките за вистинската вера, па така ја отфрли ереста и се обрати кон вистинската (православната) вера. И силно се каеше поради својата претходна измама. Потоа пресветиот Јувеналиј повторно го зазеде својот престол, бидејќи благочестивиот цар Маркијан испратил да го фатат лажниот патријарх Теодосиј, за да го предаде на суд поради неговите дела. Но тој, откако го дозна тоа, побегна на Синајската гора, и се сокри. И повторно заблеска правоверието во Ерусалим и во цела Палестина. И многумина кои беа заведени од ереста, повторно се обратија кон вистинската вера. И царицата Евдокија, кога го увиде својот грев против верата, усрдно се покаја, и повторно се присоедини кон Православната Црква. Манастирот на преподобниот Герасим беше оддалечен од светиот град Ерусалим триесет и пет стадии, а од реката Јордан една стадија. Во манастирот преподобниот Герасим примаше само почетници, а на поискусните отци им даваше отшелнички ќелии во пустината. И такви пустиножители под него не беа помалку од седумдесет. Ним преподобниот Герасим им беше напишал ваков устав за живеење: пет дена во седмицата секој сам да поминува во својата пустинска ќелија, да се занимава со рачна работа, да јаде по малку сув леб, вода и урми; не било дозволено да палат оган во ќелиите, ниту да јадат никакво варено јадење во текот на тие пет дена; во сабота и недела сите доаѓале во манастирот, и се собирале во црква на божествена Литургија, и се причестувале со пречистите и животворни Тајни Христови; потоа имале заедничка трпеза, со варена храна и со малку вино во слава Божја. Тогаш секој монах го носел и ставал пред нозете на игуменот сето она што го изработил во претходните пет дена. А во недела попладне повторно секој заминувал во својата пустинска ќелија, носејќи со себе малку леб, урми и вода, и палмови гранчиња за плетење кошници. Нивното нестекнување и сиромаштија било такво, што секој од нив имал по една стара облека, со која го покривал телото, и рогозина на која се одморал, и глинена стомна за вода. А од отецот имале заповед, кога заминуваат од ќелијата, да ја оставаат вратата отворена, така што секој да може, ако сака, слободно да влезе и да земе што сака од тие бедни работи. И било убаво да се види како живеат апостолски: тие имале едно срце и една душа, и ниеден од нив ништо не нарекувал свое, туку сè им било заедничко. Се зборува и тоа, дека некои од тие пустински отци еднаш дошле кај преподобниот Герасим и го молеле да им дозволи во своите ќелии понекогаш да запалат свеќа за да читаат, и понекогаш да запалат оган за да стоплат вода заради потребите. Светителот им одговорил: ако сакате да имате во пустината оган, тогаш дојдете во манастирот и живејте со почетниците, бидејќи додека сум жив, јас нема да им дозволам на пустиножителите да палат оган. Слушајќи за таквиот строг живот на подвижниците, кои беа под светиот Герасим, верните од градот Ерихон одлучиле, секоја сабота и недела да одат во манастирот на преподобниот Герасим и да носат сè што му треба на манастирот: храна, вино и сè друго. Самиот преподобен Герасим бил таков подвижник, таков испосник, што во Великиот пост сè до Велигден ништо не јадел, освен што со светата Причест го крепел своето тело и душа. Кај овој преподобен наставник бил монах и блажениот Киријак Отшелник (се слави

на 29 септември). За ова во неговото житие се кажува следново: Преподобниот

35

Христос Воскресна!

Евтимиј љубезно го прими Киријак, предвидувајќи дека на него ќе почиваат Божјите дарови. И наскоро со свои раце го облече во схима и го испрати на Јордан кај светиот Герасим, бидејќи великиот Теоктист беше заминал кај Господа. А свети Герасим, кога виде дека Киријак е млад, му нареди да живее во манастирското општежитие и да ги помине послушанијата. Киријак, подготвен на сите послушанија, се трудеше везден во манастирската служба, а цела ноќ стоеше на молитва, спиејќи по малку. А неговиот пост беше ваков: секој втор ден јадеше леб и вода. Кога го виде таквото воздржување во неговите млади години, преподобниот Герасим се восхитуваше, и го засака. А светиот Герасим имаше обичај светата Четириесетница да ја поминува во најдалечната пустина, наречена Рува, во која и преподобниот Евтимиј некогаш живеел. Сакајќи го блажениот Киријак, поради неговото големо воздржување, светиот Герасим го земал со себе. И таму Киријак секоја недела се причестувал со светите Тајни од рацете на Герасим. И остануваа во пустинско безмолвие до Цветници. И тогаш се враќаа во манастирот со голема духовна полза во својата душа. По некое време почина преподобниот отец наш Евтимиј. За ова преставување пред Господа преподобниот Герасим дозна седејќи во својата ќелија, бидејќи ги виде ангелите Божји како со радост ја носат на небото душата на преподобниот Евтимиј. И како стана, го зеде Киријак и отиде во лаврата на Евтимиј, и го затекна веќе упокоен во Господа. И откако го погреба неговото чесно тело, тој со својот сакан ученик Киријак се врати во својата ќелија. На овој голем Божји угодник неразумниот ѕвер му послужи како разумен човек. За ова блажените отци Јован Мосх и Софрониј во Лимонарот пишуваат вака: Дојдовме во лаврата на авва Герасим. Од Јордан беше одалечена една стадија. Тамошните монаси ни раскажаа за авва Герасим, дека еднаш во пустината на светиот Јордан го сретнал болен лав, и му ја покажал ногата во која имало забиено трн, поради што му била отечена ногата и била полна со гној. И гледал лавот во старецот со тажни очи, молејќи го, иако не со зборови, со својот смирен изглед, да го излечи. А старецот, гледајќи во каква неволја се наоѓа лавот, седнал, му ја зел ногата, го извадил трнот од неа, и излегол силен гној. Потоа добро ја исчистил раната, ја завиткал со крпа, и го пуштил лавот. А лавот, откако се излечил, не го напуштал старецот, туку како ученик одел секаде по него, така што старецот се восхитувал на благоразумноста на ѕверот. И оттогаш старецот го хранел, давајќи му некогаш леб, а некогаш леќа. Отците во лаврата имаа едно магаре, со кое од светиот Јордан носеа вода за потребите на браќата. И му нареди старецот на лавот да оди со магарето и да го пасе покрај реката Јордан. Но еден ден, пасејќи го магарето, лавот прилично се оддалечил од него, и заспал на сонцето. Во тоа време поминувал некој човек со камили, кој доаѓал од Арабија. Кога го здогледал магарето само, без чувар, го фатил и го понел со себе. Кога се разбудил лавот, го побарал магарето, но не го нашол. И дошол во лаврата кај старецот Герасим невесел и потиштен што го изгубил магарето. А старецот, мислејќи дека лавот го изел магарето, го прашал: Каде е магарето? А тој како човек стоел молчејќи и гледајќи во земја. Старецот повторно го прашал: Да не го изеде? Нека е благословен Господ, ти нема да си одиш одовде, туку ќе работиш сè што работеше магарето, служејќи за потребите на манастирот. И оттогаш, по наредба на старецот, на лавот му бил ставен кантилион, т.е. сад кој собирал четири мевови вода, и тој носел вода од Јордан во манастирот. Еден ден кај старецот дошол еден војник заради молитва. Тој го видел лавот како носи вода, и кога ја дознал причината, се сожалил на него и им дал на отците три златника, да купат магаре за своите потреби, а лавот да го ослободат од таквата работа. И било купено друго магаре за потребите на манастирот, а лавот бил ослободен. И поминало многу време, кога оној трговец од Арабија, кој го однел магарето, дошол во светиот град Ерусалим со камилите, за да ја продаде пченицата. И магарето го водел со себе. Кога трговецот го поминал Јордан, случајно го сретнал лавот, кој, кога го видел магарето со камилите, го познал, па ненадејно рикнал и се затрчал кон

36

него. Трговецот и оние кои биле со него, кога го виделе лавот, се преплашиле и побегнале, а лавот со забите ја фатил уздата, како што правел и претходно, и го одвел магарето заедно со три камили натоварени со пченица, кои биле врзани една за друга. Рикајќи од силна радост што го нашол изгубеното магаре, лавот го довел кај старецот. А преподобниот старец, насмевнувајќи се тивко, им рекол на браќата: Ние за ништо го обвинивме лавот, мислејќи дека го изел магарето. И му дал старецот на лавот име Јордан. И оттогаш лавот често доаѓал кај старецот и добивал храна од него. И не се одвоил од лаврата повеќе од пет години. А кога преподобниот авва Герасим се пресели кај Господ, и го погребаа отците, во 475 година, тогаш, по промисла Божја, лавот не беше во лаврата. Но по кратко време дојде и го бараше својот старец. А авва Саватиј, ученик на авва Герасим, гледајќи го лавот, му рече: Јордане, старецот нè остави нас сираци, и отиде кај Господа. Му нудеше храна, говорејќи: земи и јади. Но лавот не сакаше да јаде, но често погледнувајќи наваму-натаму и барајќи го својот старец, преподобниот Герасим, рикаше многу тажно. А авва Саватиј и останатите старци, галејќи го по грбот, велеа: отиде старецот кај Господа, оставајќи нè нас. Но говорејќи му така, не можеа да го смират неговото тажно рикање. И колку и да го тешеа со зборови, тој сè повеќе тажно и силно рикаше, и ја искажуваше својата жалост со лицето и очите, зашто не можеше да го види старецот. Тогаш авва Саватиј му рече: ако нам не ни веруваш, тогаш ајде со нас да ти покажеме каде почива старецот. И го одведе на гробот каде што беше погребен преподобниот Герасим. А гробот се наоѓаше на пет чекори од црквата. И стоејќи пред гробот на преподобниот Герасим, авва Саватиј му рече на лавот: еве овде почива нашиот старец. И клечејќи покрај гробот на старецот авва Саватиј плачеше. А лавот слушајќи го ова, и гледајќи го Саватија како плаче, и самиот ја удираше главата од земјата, силно рикајќи. Потоа откако рикна страшно, тој издивна покрај гробот на старецот. А ова се случи, не затоа што лавот имаше разумна душа, туку зашто Бог сакаше, светиот отец Герасим, кој Го прослави Него, да го прослави не само во животот, туку и по смртта и да ни покаже како ѕверовите му биле послушни на Адама во рајот, пред неговото паѓање и пред изгонувањето од рајот. Од ова јасно се гледа дека преподобниот Герасим силно Му угодил на Бога, на Кого од младоста до староста Му служеше со целото свое срце, и премина кај Него во вечниот живот, каде што заедно со светиите, Го слави Отецот и Синот и Светиот Дух, во вечните векови. Амин.

Превод од српски јазик:Васил Ристовски, студент на Теологија

Наслов на изворникот:Архимандрит ЈУСТИН ПоповићЖИТИЈА СВЕТИХ ЗА МАРТ,

ЖИТИЈЕ ПРЕПОДОБНОГ ОЦА НАШЕГГЕРАСИМА ЈОРДАНСКОГ, Ваљево, 1991

37

Христос Воскресна!

СВЕТИ ГРИГОРИЈ БОГОСЛОВ

Како што сончевиот зрак од ведрото небо, откако ќе се сретне со облаците, од кои врне дожд, шири многубојно виножито, и целиот воздух наоколу блеска со непрекинати обоени кругови, така и природата на светлината во суштина се одржува на истиот начин, така што највишата Светлина со своите зраци постојано ги осветлува разумните духови. И изворот на светлината - Светлината неискажлива и недостижна, бега од умот кој ѝ се приближува, секогаш ја претрчува секоја мисла, за да можеме во своите желби постојано да се издигнуваме до нови височини. А второстепената светлина, по Троичната, која има царска слава, се светлозрачните невидливи ангели. Тие слободно се движат околу големиот престол, зашто се брзоподвижни умови, огнени и божествени духови, кои брзо летаат низ воздухот. Тие срдечно им служат на високите наредби. Тие се едноставни, духовни, опфатени со светлина, немаат потекло од тело (зашто секое тело тежнее кон распаѓање), и не влегуваат во тело, туку остануваат онакви, какви што се создадени. Сакам да кажам дека тие не можат да бидат победени од злото, но успеваат да го задржат брзиот коњ, стегајќи ги уздите на умот. Едни од нив стојат пред великиот Бог, други со своето содејство го поддржуваат целиот свет; и секому од нив од Царот им е дадено посебно началство (управа), та ги надгледуваат луѓето, градовите и цели народи, па дури и управуваат со разумните жртви на луѓето на земјата...

СВЕТИ ЈОВАН ДАМАСКИН

Ангелот е битие надарено со разум, кое постојано е во движење, слободно, бестелесно, кое служи на Бога, бесмртно по благодатта. Само единиот Творец го знае ликот на тоа битие. Бестелесно и нематеријално се нарекува во споредба со нас. Зашто сè, во споредба со Бога, со единиот неспоредлив, се покажува како грубо и нематеријално, зашто само единиот Бог, во строга смисла на зборот, е нематеријален и бестелесен. И така, ангелот е разумна природа, надарена со ум и слободна волја, променлива по желба, односно, своеволно променлива. Зашто, сè што е создадено, тоа е и променливо; само она што е несоздадено, тоа е непроменливо; и сè што е разумно надарено е со слободна волја. Според тоа, ангелската природа, како разумна и надарена со ум, има слобода; а како создадена, променлива е, има власт да остане и да напредува во доброто, но и да се приклонува кон злото. Ангелите не се способни за покајание, зашто се бестелесни. А човекот добил можност за покајание, поради немоќта на телото. Ангелите се бесмртни, но не според природата, туку според благодатта; зашто сè што по природа има почеток, има и крај. Само единиот Бог е вечен, или поточно: Он е над вечноста, зашто Творецот на времето не зависи од времето, туку е над времето. Ангелите се друга светлина, разумна, кои својата светлина ја позајмуваат од првата и беспочетна Светлина, кои немаат потреба од јазик и уво, зашто и без изговорен збор си ги соопштуваат едни на други своите мисли и одлуки. Понатаму, сите ангели се создадени од Словото и достигнале совршенство од

ОД РИЗНИЦАТА НА СВЕТИТЕ ОТЦИ (III)

ЗА АНГЕЛИТЕ

38

Светиот Дух со помош на осветувањето, а според мерката на достоинство и чин станале достапни за светлината и благодатта. Ангелите се ограничени: зашто кога се на небото, нив ги нема на земјата; и кога Бог ги испраќа на земјата, тие не остануваат на небото, но нив не можат да ги задржат ни ѕидовите, ни вратите, ни бравите, ни катанците, зашто тие се неограничени. А неограничени ги нарекуваме поради тоа што тие, јавувајќи се по Божјата волја на достојни луѓе, не се појавуваат онакви, какви што се сами по себе, туку се преобразуваат според тоа, како луѓето можат да ги видат. Зашто, според природата и во вистинска смисла, неограничено е само несоздаденото, зашто секое создание се одредува од неговиот Создател - Бог. Тие имаат осветување однадвор, а не од сопственото битие, туку од Духот; тие пророкуваат според Божјата благодат; ниту имаат потреба за брак, зашто не се смртни. Бидејќи тие се умови, тие и се наоѓаат во места, кои само со умот можат да се сфатат, на телесен начин можат да се опишат, зашто според природата немаат форма, како тела, туку со духот присуствуваат онаму, кај што им е заповедано, и не можат во исто време да бидат овде и таму... Дали се тие единствени според битието (суштината), или се разликуваат еден од друг, тоа ние не го знаеме. Тоа единствено го знае Бог, Кој и ги создал, и Кој сè знае. Но, тие се разликуваат еден од друг со светлината и положбата: или имаат степен кон светлината; или сообразно степенот учествуваат во светлината и се посветуваат еден на друг според големината на својот чин или природа. Јасно е дека повисоките ангели им ги предаваат светлината и знаењето на пониските. Тие се моќни и подготвени да ја исполнат Божјата волја и поради брзината, која е вродена во нивната природа, моментално се јавуваат насекаде, каде што Бог им наредува; и ги чуваат областите на земјата, и управуваат со народи и држави (области), како што им заповеда Творецот, и раководат со нашите активности и ни помагаат. И воопшто, и според Божјата волја и според Божјата одредба, тие се над нас и секогаш се околу Бог. Тие не се лесно наклонети кон зло, иако не се ни ненаклонети, но сега дури и ненаклонети, не по природата, туку по благодатта и по приврзаноста само кон доброто. Тие го гледаат (созерцуваат) Бога, колку што им е дозволено, и тоа им е храна. Бидејќи се повисоко од нас, како бестелесни и слободни од секоја телесна страст, тие сепак не се бестрасни, зашто само Бог е бестрастен. Тие земаат лик, каков што им заповеда Господ Бог и во таа форма им се јавуваат на луѓето и им ги откриваат божествените тајни. Тие живеат на небото и имаат едно занимање: да Го слават Бога и да ѝ служат на Неговата волја. Како што говори најсветиот и највеликиот познавач на небесната ерархија - свети Дионисиј ареопагит, целокупното богословие, односно, Божјото писмо, именува девет небесни ангелски чинови. Божествениот свештенотајник ги дели на три тројни класи. Првата, како што тој говори, секогаш е околу Бога и, како што му е откриено, се наоѓа во најблиско и најнепосредно општење со Бога. Тоа е класата на шестокрилните Серафими, многуоките Херувими и најсветите Престоли. Втората класа ја сочинуваат Господствата, Силите и Властите, а третата и последна - Началата, Архангелите и Ангелите. Некои говорат дека тие се создадени пред секоја творба, како што говори и свети Григориј Богослов: ,,Пред сè Бог ги замислил ангелските и небесните сили, и таа мисла се претворила во дело“. А други говорат дека тие се создадени по создавањето на првото небо. Но, сите се согласни дека тие се создадени пред човекот да биде создаден. Сепак, јас се согласувам со Богословот, зашто пред сè, требало да биде создадена умна суштина, а потоа сетилна, а потоа од овие две суштини - човекот. А оние, кои ги нарекуваат ангелите творци на било какви творби, не се ништо друго,

туку уста на нивниот татко - ѓаволот. Зашто ангелите, како творби, не се творци. Создавач на сè, Промислител и Седржител е Бог, Единиот несоздаден, опеан и

39

Христос Воскресна!

прославен во Отецот, и Синот, и Светиот Дух. СВЕТИ ВАСИЛИЈ ВЕЛИКИ

Ангелските сили, според мерката на својата љубов кон Бога, примаат и мерка на светост. И како што железото, кое е ставено во средината на огнот, не престанува да биде железо, па иако силно загреано до сличност со огнот, и примајќи ги во себе сите својства на огнот; и според бојата и дејството е слично на огнот, така и овие свети Сили, од заедничарењето и општењето со Светиот по природа, имаат во себе светост, која го опфатила сето нивно битие и се соединила со нивната природа. Нивната разлика со Светиот Дух е во тоа што, во Светиот Дух светоста е природа, а кај нив светоста е осветување по примањето од Светиот Дух...

Избор и превод од руски јазик:Протоереј Златко Ангелески

Во свештениот скит на света Ана, со вера и посветеност, како и низ цела територија на Света Гора, многу благочестиви христијани од цела Грција како и од сите православни земји, ги посветија своите животи и се подвизуваа тука. Особено во скитот на света Ана се имаа подвизувано многу браќа по тело, со добродетели и духовен напредок, како што беа браќата Карцонеи – четворица браќа по тело и четворица духовници, Леонтеи, поп Харалампиј со поп Теодосиј, Гаврил со Јован Митилинјани, други пет браќа во ќелијата „Света Троица“ и многу други за кои слушнавме, но не се удостоивме да ги запознаеме, па затоа и не ги спомнуваме овде нивните имиња. За да се зацврсти повеќе верата на овие отци и браќа и за да останат до крајот на животот во овие карпи, со разни знаци и чудеса, Себлагиот Бог ја засилуваше и укрепуваше нивната вера и љубов кон свештените и осветени делови на Света Гора. На разни места на Света Гора се среќаваат на патот мали параклиси, икончиња или крстови, и секој од нив си има своја историја. За овие го изложуваме она што отците усно ни го предадоа: А). Патот од морето кон скитот на света Ана е многу стрмен и тежок. Отците, во текот на месец август, на своите плеќи го носеа нивното жито и сè што беше неопходно за прехрана и живот, и со голем труд се качуваа тешко натоварени, зашто од пред 50-60 години не се дозволуваше некој да има стока за товарање. По неколку години и до денес, нашата вера ослабна, нашата природа изнемоште и полека полека се свртевме кон удобностите и леснотиите на животот. Не знам што придонесе да не продолжи до денес она убаво, строго, но и многу тешко и едвај издржливо Предание, според кое не се дозволуваше пренос на стоките со помош на добиток, но, како што ќе видиме во продолжение, со разни чудесни посредувања на Богородица

Трудот што го правиме за духовна цел се исплаќа

40

и на Божествената промисла се засилуваше и распалуваше верата и себежртвувањето на нашите отци. Еднаш, еден млад послушник, додека го носеше товарот со храна врз своите плеќи, од морето кон ќелијата која се наоѓаше во скитот, изморен седна малку да се одмори. Тогаш сатаната не губејќи време почна да го искушува со разни помисли, и да му шепоти во умот дека неправедно се труди, и дека сè што прави е бесполезно, зашто тоа е за телото, а не за душата, и со многу други слични помисли го измачуваше. Од нив добиваше безволност и загриженост со душевна тага. Но во тој миг слушна еден глас, кој го извести дека е гласот на Пресвета Богородица, како му вели: „Зошто се грижиш и натажуваш, дете мое? Твоите трудови нема да бидат попусти; потта што ја проливаш од напор, искачувајќи се по оваа тешка стрмнина и носејќи го товарот врз плеќите до скитот, и ти и сите твои браќа кои го поднесуваат овој напор, Синот мој и наш Бог, Владиката Христос, ќе го прими како маченичка крв и ова што го слушна да им го кажеш на сите браќа да го качуваат нивниот товар без негодување и ќе добијат вечна награда“. Монахот, воодушевен од оваа вест на Богородица, исполнет со радост отиде во храмот и сето ова им го раскажа на отците, коишто со радост и трудољубивост ги качуваа нивните товари врз плеќите од морето. Во спомен на ова чудо, отците, во знак на гласот што се јави, подигнаа параклис во кого ставија икона од Пресвета Богородица и ѝ заблагодарија што на овој начин им покажа дека се признаваат и исплаќаат трудовите на монасите и на секој човек, кои ги поднесуваат заради љубовта кон Нејзиниот Син. Подоцна, химнографот на великата Црква Христова, старецот Герасим од Мала Света Ана, го запиша овој историски настан во овој свештен параклис на света Ана.

Превод од новогрчки: Ѓакон Јани Мулев

Наслов на изворникот: Ο κοπος που γινεται

για πνευματικο σκοπο πληρωνεταιhttp://www.pigizois.net

41

Христос Воскресна!

И. А. Илин

Од памтивек луѓето зборуваат и пишуваат за справедливоста: можеби, уште оттогаш, кога почнале воопшто да зборуваат и пишуваат... Но до денес ова прашање, очигледно, не е решено, - што е тоа справедливост и како да ја реализираме во животот? Тешко им е на луѓето да се согласат по тоа прашање, бидејќи тие чувствуваат живо практично значење на ова прашање, предвидуваат неповолни последици за себе и затоа се расправаат, божем заинтересирани, беспокојно и сомнително: случајно „ќе се согласиш“ „на своја рака“ – и што тогаш? Секој од нас посакува справедливост и бара со него да се постапува справедливо; секој се жали на сите можни неправди, нему сторени, и почнува да ја толкува справедливоста како јавна несправедливост во негова полза. При тоа тој е убеден дека неговото толкување е правилно и дека тој „потполно справедливо“ се однесува кон другите, но никако не сака да забележи, дека сите се револтирани од неговата „справедливост“ и се чувствуваат угнетени и презрени. Колку е посиромашен, попритеснет и понасилен животот на луѓето, толку поостро тие го преживуваат сето тоа и толку потешко им е да се договорат и да се согласат еден со друг. И на крајот се покажуваат толку „справедливости“, колку што има незадоволни луѓе и невозможно е да се најде една, вистинска Справедливост. А нели, строго говорејќи, само за неа и треба да се зборува. Тоа значи дека интересите и страстите искажуваат големо прашање, умот не наоѓа точно решение и сè обраснува со лоши и лукави предрасуди. Од предрасудите никнуваат лажни учења; тие водат кон насилство и револуција, а револуциите носат само страдања и крв, за да ги разочараат и отрезнат луѓето, оглувени од своите страсти. И така цели генерации од луѓе живеат во предрасуди и се измачуваат во разочарувања; а понекогаш се случува и самиот збор „справедливост“ да биде пресретнат со иронична насмевка и потсмев. Меѓутоа, сето ова не ја компромитира и не ја колеба старата, благородна идеја за справедливост и ние како и порано треба да ја спротивставиме на секоја бессовесна експлоатација, секоја класна борба и на секое револуционерно изедначување. Можеме да бидеме цврсто уверени дека нејзе ѝ припаѓа иднината. И целата работа е во тоа, да се постигне нејзината суштина. Француската револуција од XVIII век објави и распространи штетна предрасуда, божем луѓето од раѓање или од природата се „еднакви“ и божем како последица од ова со сите луѓе треба да се однесуваме „еднакво“... Оваа предрасуда на природна еднаквост станува главна препрека за разрешување на нашиот основен проблем. Зашто суштината на справедливоста се состои токму во нееднаквиот однос со нееднакви луѓе. Ако луѓето навистина би биле еднакви, т.е. еднакви по тело, душа и дух, тогаш животот би бил страшно прост и наоѓањето на справедливост би било премногу лесно. Доволно би било само да се каже: „на еднакви луѓе – еднаков дел“, или „на сите сè рамномерно“ – и прашањето би било решено. Тогаш би можело справедливоста да се наоѓа аритметички и да се реализира механички; и сите би биле задоволни,

За справедливоста

42

зашто и луѓето практично би биле како еднакви атоми, како топчиња кои механички се тркалаат од место на место, еднакви до безразличност и внатрешно и надворешно. Има ли нешто понаивно, попросто и поплитко од оваа теорија? Каква површност - или дури и вистинско слепило – да ги водиш луѓето кон слични мртви и штетни мислења? По Француската револуција поминаа 150 години. Може да се надеваме дека оваа слепа материјалистичка предрасуда одамна го изживеала својот век. И одеднаш таа повторно се појавува, ги покорува слепите срца, прославува победа и истура врз луѓето цела лавина од несреќи... Навистина луѓето се нерамни по природа и не се еднакви ни по тело, ни по душа, ни по дух. Тие се раѓаат како битија од различен пол; имаат природно нееднаква возраст, нерамна сила и различно здравје; дадени им се различни способности и склоности, различни стремежи, дарови и желби; тие толку многу се разликуваат еден од друг телесно и душевно, што на светов невозможно е да се најдат двајца исти. Родени од разни родители, различна крв и наследност, израснати во разни земји, различно воспитани, навикнати на различни клими, нееднакво образовани, со разни навики и таланти – луѓето нееднакво творат и создаваат нешта кои не се еднакви и немаат иста вредност. Тие и духовно не се еднакви: сите тие се со различен ум, различна добрина, инакви вкусови; секој со свои гледишта и со своја посебна свест за правда. Значи, тие се различни во секој поглед. И справедливоста изискува со нив да се однесуваме согласно нивните лични особености, неизрамнувајќи ги нерамните и не давајќи им на луѓето неосновани привилегии. Не треба да им се даваат еднакви обврски: старите, болните, жените и децата не подлежат на воена обврска. Не треба да им се даваат еднакви права: децата, умоболните и затворениците не учествуваат во политичките гласања. Не треба да се бара од сите еднакво: има малолетни и непресметливи, од нив се бара помалку; од оние кои се на власт треба да се бара построго итн. И така, оној што ќе ги остави предрасудите и непристрасно ќе гледа на животот, таквиот набрзо ќе се увери дека луѓето се нееднакви од природата, нееднакви по својата сила и способност, нееднакви и по својата општествена положба; и дека справедливоста не може да бара еднаков однос кон нееднакви луѓе; напротив, таа изискува нееднаквост за нееднаквите, ама таква нееднаквост, која би соодветствувала на вистинската нееднаквост на луѓето. Тука се открива главната тежина на прашањето. Има бесконечно многу луѓе; сите тие се различни. Што да сториме, за секој во животот да добие во согласност со неговата посебност? Како да се достигнат сите овие безбројни оригиналности? Како „да му се даде секому своето“ (според формулата на римската правна наука)? Тие не се еднакви; значи, и со нив не треба да се однесуваме еднакво – согласно нивната оригиналност... Во спротивно ќе се појави несправедливост... И така, справедливоста воопшто не бара еднаквост. Таа изискува конкретно-аргументирана нееднаквост. Детето треба да се чува и пази; тоа му дава цел ред справедливи привилегии. Слабиот треба да се поштедува. На изморениот му прилега снисходење. На безволниот му треба поголема строгост. На чесниот и искрениот треба да му се укаже поголема доверба. Со зборливиот потребна е претпазливост. Од надарениот човек справедливо е да се бара повеќе. На херојот му прилегаат почести, за кои нехеројот не треба да претендира. И така во сè и секогаш... Затоа справедливоста е уметност на нееднаквоста. Во нејзината основа лежи вниманието кон човечката индивидуалност и кон животните различности. Но исто така во нејзината основа лежи живата совест и живата љубов кон човекот. Постои посебен дар на справедливост, кој не е својствен за многу луѓе. Овој дар предусловува во човекот добро, љубовно срце, кое не сака да го умножува на земјава бројот на навредени, страдалници и разгневени. Овој дар предусловува уште и живо набљудување, изострен осет кон човечката

оригиналност, способност да ги чувствуваме другите. Справедливите луѓе го

43

Христос Воскресна!

отфрлаат механичкото толкување на луѓето според апстрактни знаци. Тие се созерцателни, интуитивни. Тие сакаат да го разгледуваат секој човек индивидуално и да ја достигнат скриената длабочина на неговата душа... Ете зошто справедливоста е уметнички принцип: таа го созерцува животот со срце, ја доловува оригиналноста на секој човек, се труди точно да го оцени и конкретно да се справува со него. Таа е „внимателна“, „грижлива“, „општествена“; таа го запазува чувството на мерка; таа е склона кон сострадание, кон тактично снисходење и простување. Таа има многу заеднички нешта со „тактот“. Таа е тесно поврзана со чувството на одговорност. Таа по самата своја суштина е љубовна: таа се раѓа од срцето и е жива манифестација на љубовта. Безумно е да бараш справедливост, која излегува од омразата, бидејќи омразата е завидлива, таа води не кон справедливост, туку кон сеопшто изедначување. Безумно е да се бара справедливост во револуција; зашто револуцијата диши со омраза и одмазда, таа е слепа, деструктивна; таа е непријател на справедливата нееднаквост; таа не ги почитува „високите способности“ (Достоевски). А справедливоста сама по себе е една од високите способности на човекот, и нејзиниот призив се состои во тоа, да ги препознава и запазува високите способности... Луѓето ќе ја остварат справедливоста во животот тогаш, кога сите, или во крајна мера, многумина ќе станат нејзини живи уметници и ќе ја усвојат уметноста на конкретна нееднаквост. И тогаш справедливото устројство ќе се сведува не на механизмот на справедливи институции, туку на органско интуитивно наоѓање на конкретни мислења и конкретни односи за непрекинатиот животен поток на човечките оригиналности. Справедливоста не е птица, која треба да ја фатиме и да ја ставиме во кафез. Справедливоста не е апстрактно правило за сите случаи и за сите луѓе, зашто таквото правило го изедначува, а не го „конкретизира“ животот. Не треба да си ја претставуваме справедливоста по шемите „еднаш засекогаш“, „за сите луѓе“, „насекаде“. Зашто токму таа не е „еднаш засекогаш“, туку е жив поток на индивидуални отстапки. Таа не е „за сите луѓе“, туку за секој посебно. Таа не е „насекаде“, туку живее со исклучоци. Справедливоста не можеме да ја најдеме ни во вид на општи правила, ни во вид на државни институции. Таа не е „систем“, туку живот. Нејзе треба да си ја претставуваме во вид на поток од жива и конкретна љубов кон луѓето. Само таквата љубов може да ја разреши задачата: таа ќе ја твори животната справедливост, ќе создава во животот и во односите на луѓето сè понова и понова конкретна нееднаквост. Ете зошто во животот е поважно од сè не „најдената еднаш засекогаш“ справедливост: тоа е илузија, химера (неостварена фантазија), штетна и глупава утопија. Во животот поважно од сè е живото срце, кое искрено посакува креативна справедливост; и уште – сеопштата увереност дека луѓето навистина искрено сакаат креативна справедливост и чесно ја бараат. И ако ја има, тогаш луѓето лесно ќе се помируваат со неизбежните несправедливости во животот – условни, временски или случајни, и со задоволство ќе ги покриваат со пожртвувано расположение. Зашто секој ќе знае дека пред него го чека вистината, т.е. уметничко-љубовната справедливост.

Превод од руски јазик:Ѓакон Јани Мулев

Наслов на изворникот:И. А. ИЛЬИН,

Поющее сердце, книга тихих созерцаний,

Москва 2006

44

Ирина Николаева

Честопати лекарите ништо не му кажуваат на пациентот за неговата состојба, одмавнувајќи со рака: „Ваша работа е да ги пиете таблетките, да одите на прегледи“. Затоа многумина не одат на лекар, туку едноставно одат на помазание секоја година, и Господ им дава уште една година за живеење. Го молат Него: „Господи, нека биде волјата Твоја: ако ме оставиш да живеам - добро, ако не - тогаш уште подобро за мене“. Правилно ли е ова или е покажување на гордост? Можеби, треба слепо да им се верува на лекарите? На ова и на други прашања одговара доцентот на катедрата за пропедевтика (вовед во некоја наука, област) при Санкт-петербуршкиот државен медицински универзитет, што го носи името на академикот Иван Павлов, магистер на медицински науки и член на Друштвото на православни лекари на Санкт-Петербург, Татјана Василевна Виноградова.

На болниот задолжително треба да му се објасни, што се случува во неговиот организам, да го направиме свој сојузник, па тогаш и процесот на оздравување ќе биде побрз. А да се лекуваме е неопходно, за да живееме и да имаме сила да работиме во слава Божја. Лекарите и лекарствата се од Господ испратени. Да седиш и да размислуваш: „Еве имам уште една година, а можеби и немам“, - е неправилно. Исто така сакам да ги предупредам тие кои заздравуваат, дека, кога ќе бидат отпуштени од болница, мислат, дека за нив веќе ништо не е страшно. Но здравјето треба да се одржува, да се прават анализи, да се примаат лекарства. А тие кои не обрнуваат внимание и велат: „Зошто? Мене сега ништо не ме вознемирува“, повторно завршуваат во болница. ... во најдобар случај. Да се надеваме на Бога е неопходно, но Бог ни помага во болеста преку лекарите, лекарот е инструмент во рацете Божји. Затоа, да се отфрла лекарската помош - е гордост. Исто како и во познатата анегдота. Еден човек почнал да се дави и да Го моли Бога за помош. Одеднаш здогледал како плови еден чамец, а луѓето што биле во чамецот мафтале со рацате, викајќи го. – „Не“, - извикал давеникот, - „мене Господ ќе ми помогне“. Наскоро покрај него допловил сплав. Луѓето на сплавот сакале да го спасат кутриот човек, но тој, давејќи се, одбил: „Мене Господ ќе ми помогне“. Веќе вкочанет, давеникот почувствувал како под неговата рака допловил еден трупец. Но тој го оттурнал, прошепотувајќи: „Мене Господ ќе ми помогне“. Така и потонал. На оној свет застанал пред Господа, велејќи Му: „Јас толку се надевав на Тебе, Господи, а Ти не ми помогна“. На ова Господ одговорил: „Колку чамци, сплавови и греди требаше да испратам по тебе!“ Затоа кога побожен човек оди на операција, тој се моли: „Господи, раководи со рацете на овој хирург“. И имиња за спомнување на литургија треба да се даваат и за пациентот и за хирургот, кој ќе оперира. Секој член на Друштвото на православни лекари е професионален лекар, со христијанска вероисповед. Тој му помага на болниот и телесно, и духовно и не дозволува

НА БОГА МОЛИ СЕ, НО И САМ БОРИ СЕ

45

Христос Воскресна!

лечење, кое погубно влијае на душата. Нели и Црквата наложува забрани, на пример, за пресадување на мозок, абортуси, хипноза, екстрасензорика, кодирање... Лекувањето се завршува хармонично со тоа што пациентот започнува да води црковен начин на живот. Тој се исповедува за целиот свој живот, се причестува со Светите Христови Таинства, прима миропомазание, добива духовно раководство. Пред револуцијата имало закон: лекарот го прашувал пациентот, кога тој последен пат се причестил. Ако тоа било одамна, тогаш го советувале болниот: „Одете да се исповедате, да се причестите, па потоа дојдете“. Ние така и правиме. И зачудувачки е тоа што најчесто пациентите повеќе не се ни враќаат. Затоа што, душата, повредена од гревовите, кои водат кон болни промени во организмот, на пример, кон хипертонични болести (пореметување на крвниот притисок)... се очистуваат за време на исповедта и причестувањето, и крвниот притисок се нормализира. Овде станува збор за православни пациенти, кои мораат самите да се потрудат заради свое спасение, а не да се надеваат само на лекарите и на молитвите на свештениците. Еве што за ова раскажува старецот Пајсиј Светогорец: „Еднаш кај мене дојде еден натажен татко, чиј син беше болен од леукемија, и ме замоли да се помолам. Јас му реков: ,Јас ќе направам нешто, но и ти мораш да помогнеш. Се разбира ти си неискусен во духовното, но барем престани да пушиш‘. Тој го прифати мојот совет и заминувајќи ми се заблагодари. Здравјето на детето се подобруваше од ден на ден. Таткото го виде чудото, но со текот на времето заборави и повторно почна да пуши. Болеста на детето се врати. Таткото повторно дојде. Јас го прашав, зошто тој го оставил својот духовен подвиг, и го предупредив, дека недоволни се молитвите на друг човек. Бог сака, и ние самите да пројавиме грижа и да се молиме“. А неверниците попусто е да ги праќаш во црква, нив можеш само тивко, незабележливо да ги приближуваш кон Бога. Инаку се навредуваат, си заминуваат, клеветат, се озлобуваат. А тоа прави само штета. Што се однесува до психолозите... меѓу нив има многу сатанисти. Разработени се многу методи, кои длабоко навлегуваат во психата, во свеста на човекот, и тој едноставно станува жртва, од која извлекуваат пари. Според моето мислење, сите психолози треба да се православни, тогаш тие нема да ѝ нанесат штета на човечката душа. Се разбира, народната медицина и домашните методи на лекување имаат право на постоење. Но сè мора да биде во границите на разумното. Ако се удриш, тогаш истриј го болното место или стави му облога - и доволно е. А ако е нешто сериозно - тогаш треба да се прегледа. Рускиот народ има една поговорка: „На Бога надевај се, а самиот ти не греши“. Навистина, за оздравување е неопходно и едното и другото. Ако човекот има вистинска вера и неговата молба за исцелување е крик на душата, тогаш Господ може да направи чудо наспроти сите закони на медицината. И обратно, се случува, и најнапредните методи на лекување да се покажат бесполезни. Значи, таква е волјата Господова за тој човек. Православниот лекар го разбира тоа, иако до крај се бори за животот на пациентот...

Превод од руски јазик: Миле Иваноски, апсолвент на руски јазик

Налов на изворникот: Ирина НИКОЛАЕВА,

БОГУ МОЛИСЬ, НО И САМ БОРИСЬ, Газета „Тихоновский Благовест“,

№ 9 (57), 2008

46

УБИСТВО НА НЕРОДЕНИ ДЕЦА - ГРЕВ ПРОТИВ БОГА, ЧОВЕКОТ И ПРИРОДАТА

„Сè ми е позволено, но не е сè полезно; сè ми е позволено, но не е сè за поука“. 1. Кор. 10, 23

Чедоубиството или „белата чума“ е еден од најстрашните општествени и морални проблеми со коишто се среќава нашиот народ денес. Зошто е тоа така? Зошто сè почесто се прибегнува кон намерно пометнување? Кои се аргументите на мајките чедоубијци, што можат да бидат оправдување за таков страшен грев и дали тие воопшто знаат дека тоа е грев? Честопати како причини за намерното пометнување се набројуваат: правото на приватност на жената и контролата над она што се случува во нејзиното тело, правото на родителите да го „планираат“ семејството, мислењето дека во првите месеци на бременоста ембрионот не е човечка личност, материјалниот фактор и многу други причини. Но, сега, да се запрашаме дали се тоа навистина вистинските аргументи или е во прашање: самољубивост, саможивост, желба за уживање и подобар стандард или, пак, можеби збрканост и исплашеност од времето во кое живеат сите учесници во чедоубиството, а сето тоа како последица на неверувањето или на недоволното верување? Генерално, сите аргументи за абортусот можат да бидат оправдани единствено за луѓето за кои Бог не постои и за кои човекот е само тело, а не и бесмртна душа. Што би можеле тие и да бараат од животот, освен уживање во храна и пијалак и во сето останато, како што кажува светиот апостол Павле: „Кога во Ефес човечки да речам се борев со ѕверови од тоа што полза имам, штом мртвите не воскреснуваат? Да јадеме и да пиеме бидејќи утре ќе умреме“ (1. Кор. 15, 32). Таквите луѓе просто немаат ниту чувство ниту должност, а камоли да ја чувствуваат големината на служењето на блиските што извира токму од чувството на љубов кон Бога и кон ближните. „Никој нема поголема љубов од оваа: да ја положи душата своја за своите пријатели“ (Јован 15, 13). Тие едноставно имаат чувство на љубов само кон себе, што и не е љубов, туку самољубие. Од друга страна, за оние луѓе за кои Бог постои и за кои човекот освен тело е и бесмртна душа, а евангелските зборови на Христос се: „А Симон Петар му одговори: Господи при кого ќе отидеме? Ти имаш зборови за вечен живот и ние поверувавме и познавме дека си Ти Христос, Син на Живиот Бог“ (Јован 6, 68-69), животот претставува најдрагоцен дар од Бога. Поради тоа убиство на уште неродениот живот се смета за голем грев пред Бога, кој ја дава апсолутната заповед: „Не убивај!“ (2. Мој. 20, 13).

Црквата од првите денови на своето постоење абортусот го сметала за убиство, затоа што по учењето на Црквата: „Плодот“ - човечкото суштество, индивидуа

А Б О Р Т У С

47

Христос Воскресна!

- е човечка личност со сите елементи на човек од моментот на зачнувањето. Со ваквото учење на Црквата потполно се идентични и современите научни резултати од областа на антропологијата, биохемијата и биологијата, што денес не се прекинува животот што постои во вистинска смисла. Но, за жал и покрај ваквото огласување на современата наука и постојаниот апел на Црквата, што е единствен носител на вистината што ја проповедал Господ Исус Христос, многу мајки, татковци и лекари сметаат дека пометнувањето е социјално прифатливо и нормално и дека воопшто не се работи за убиство. Причината за многумина, како што веќе беше наведено, е правото на жената на приватност, односно нејзината таканаречена „слобода“. Каква заблуда, какво слепило! Очигледно е дека демагогијата што повеќе се пропагира во целиот свет го поматила умот дури и на жената-мајка, на која мајчинството ѝ е дар даден од Бога, за таа своите „права“ и својата „слобода“ да ги остварува со насилство и над својот и над животот на детето, коишто се Божји, а не нејзини. Таквата „слобода“ на жената е лажна и пред сè би можела да се нарече со неслобода, зашто се состои само во самољубиво задоволување на страста и робување на грешниот живот. Вистинската слобода што ја има секој човек како дар Божји е можност да бега од сè што е грев и секогаш да го препознава. Да не се врши грев тоа е целосна и вистинска слобода. Гревот е ропство, а доблестите - добрите дела се единствената слобода. Освен тоа, слободата што човекот ја добил од Бога и што е единствена од особините што го прават личност, суштество поголемо од секое живо битие на земјата, неизбежно ја вклучува и одговорноста. Слободата без одговорност би била недостојна за човекот, а одговорноста без слобода недостојна за Бога. Тоа значи дека вистински човек е оној, кој управува добро со она што му го дал Бог како добро, а нечовек е оној, кој тоа што му го дарувал Бог како добро го употребува на свое и на општо зло. Затоа сите оние жени и мажи што живеат во брак само заради телесното задоволство и го избегнуваат породот, било со абортус или со контрацепција, а со тоа го претвораат бракот од нешто свето во блудствување, се осудени според зборовите на свети апостол Павле: „Наречувајќи се себеси мудри тие се обезумија и славата на вечниот Бог ја изменија во облик на смртен човек, на птици, на четвороножни животни и на лазачи; Затоа и Бог според желбите на срцата нивни ги предаде на нечистота за да се бесчестат телата нивни во самите себе“ (Рим. 1, 22-24). Што се однесува пак до жената, нејзината вистинска слобода да располага со своето тело, всушност и не е загрозена со забраната на абортус. Слободата на своето битие таа најдобро би ја остварила токму со заштитата на животот на детето. Така таа би го штитела тоа Божјо одредување на женското тело дадено на жената од Бога, да раѓа и само со тоа би одела по евангелскиот пат на спасението. „И така браќа стојте и држете ги преданијата што ги научивте било преку нашето слово било преку нашето послание“ (1. Тим. 2, 15). Уште една демонска замка се пропагира преку некои медиуми и го зема преголемиот данок во целиот свет, па и кај нас. Тоа е „планирањето на семејство“ односно внатрешно семејно регулирање на раѓањето во поглед на бројот на децата и времето на нивното раѓање. Тука веднаш може да се забележи: со оглед на тоа дека децата се дар Божји, таквото планирање на човекот е опасно, затоа што Бог ја регулира и се грижи за секоја тревка, колку повеќе за човекот. Кај жените постои период раѓање - плодноста е дар Божји. Меѓутоа, луѓето не можат да бидат господари на животот и смртта и да планираат сè, зашто смртта може да дојде ненадејно и да им ги расипе сите планови, особено на оние кои го планираат зачнувањето. Така се запустени голем број родителски куќи. Освен тоа, родителите никако не можат да знаат кога е моментот да родат подобро, поздраво, поотпорно и поинтелигентно дете. Но и покрај непобитните факти можеби секогаш ќе се најде некој, кој и понатаму ќе тврди, дека никој нема право да го одредува бројот на децата во едно семејство, освен сопружниците, но тогаш тука најдобро прилегаат зборовите на свети апостол

48

Павле: „Сè ми е позволено, но не е сè полезно; сè ми е позволено, но не е сè за поука“ (1. Кор. 10, 23). Постапки на популарното планирање на семејството како што е познато се абортусот и контрацепцијата. Во случај на абортус едноставно се извршува убиство и сите оние родители што со тоа ќе се согласат неминовно кога - тогаш мора да ги мачи совеста поради стореното злодело. Затоа тие за лажно да ја смират својата совест или, ако до тоа не им дошло, да ги одбегнат разните непријатности при абортусот, прибегнуваат кон контрацепција или кон користење на различни средства против зачнување, кои во суштина не се тоа, зашто со нивното земање многу често се случува да дојде до зачнување така што разликата е само во начинот на убивањето и возраста на убиеното дете. Што се однесува до другите групи на котрацептивни средства што навистина го оневозможуваат зачнувањето, повторно се паѓа во Богохулство, зашто со тоа посредно убиство се изопачува замислата на Бога за човекот и бракот. Гледано од етичка страна методот на контрацепција е неморален, зашто со спречување на раѓањето деца на луѓето им се гарантираат права без должности. Се оставаат на волјата на нивните телесни страсти без обврска да раѓаат и да чуваат деца. Последиците од тоа ќе бидат, дека во иднина девојките и момчињата нема ни да имаат потреба да склучуваат брак. Ќе станат саможиви, без љубов којашто за да постои мора да биде плодна. За жал многу често, можеме да слушнеме и залажување како ова: ако абортусот се направи во првите три месеци не се убива човечка личност, зашто наводно ембрионот тогаш нема душа, неа ја стекнува дури подоцна! Тука би можеле со право да прашаме кога тоа подоцна плодот прима душа и кој е тој „магичен миг“ во развојот на ембрионот кога тој од телесна „каша“ станува оживотворено човечко суштество? Постојат дури и некои, кои сметаат дека ембрионот добива душа во моментот на раѓањето? Ваквите ставови ги негира и современата наука, а христијанската православна Црква нè учи дека ембрионот (плодот) има душа од моментот на неговото зачнување, па затоа неговото пометнување е човекоубиство за што сведочи и едно правило на свети Василиј Велики според кого, плодот е самопостоечки живот од мигот на зачнувањето, зашто човекот се создава со зачнување, а не со раѓање. И самиот Господ Исус Христос, како што е познато, станувајќи човек со исклучок на бессеменото зачнување и безгрешноста, ги минал сите страни на човечката природа, така што сето она што важи за човечката природа на Исус Христос важи и за сите луѓе. Во една синодска порака на ерусалимскиот патријарх Софрониј, кога зборува за воплотувањето на Бог Логосот, кажува дека телото и душата се создале со самото зачнување поради ипостасното соединување со Логосот. Во Евангелието според Лука, Елисавета, роднина на Марија принесува славословие на плодот од неколку дена: „Благословена си ти меѓу жените и благословен е плодот на твојата утроба“ (Лука 1, 43). И ја нарекува Марија „мајка на мојот Господ“ (и од каде ова при мене да дојде мајката на мојот Господ“). Имено, Вечнодевствената Марија веднаш по Благовештението, т.е. неколку дена по зачнувањето ја посетила својата роднина Елисавета, која исполнета со Светиот Дух го слави Господ, Којшто е плод од само неколку дена. Тоа несомнено докажува, дека во нејзината утроба немало бездушна ќелиска маса, туку човечка природа со разум и душа на Бог Логос. Меѓутоа, злобата на демонот - човекомразец не би била толку голема кога тој и на други начини не би ги заведувал луѓето. Така повеќето родители се правдаат, божем им недостасуваат материјални средства за одгледување на деца, како сиромаштијата да е оправдување за убивање. Ваквиот аргумент е прифатлив само за оние родители, кои не се наситуваат од просечен живот и на кои ѓаволот им кажува: „Колку повеќе деца, толку понизок стандард“. Всушност таквите повеќе сакааат материјални богатства отколку деца. Колку ли луѓе повеќе ги сакаат своите кучиња отколку децата. Тоа е навистина краен неморал поради личниот комодитет, уживање и разузданост да се одбегнува обврската кон семејството, државата и заедницата да се раѓаат, чуваат и воспитуваат деца. Егоизмот толку

многу фатил корен во човечките души што ни родителите со своите родени деца не сакаат да го споделат здравјето и удобноста. Не треба да зборуваме колку е тоа

49

Христос Воскресна!

нехристијански. Христијанската Црква од самиот почеток на своето постоење се борела против чедоубиството, кое отсекогаш постоело но со многу помала застапеност. Освен тоа секогаш било недозволено и редовно се сметало за човекоубиство. И светите отци и учители на нашата Црква се занимавале со проблемот на чедоубиството: Онаа жена, која намерно уништува (плод) потпаѓа под вината на убиство (2. канон свети Василиј Велики) Оние кои даваат тревки за пометнување, се убијци како и оние коишто ги примаат чедоубиствените отрови (8. канон свети Василиј Велики) За големото значење на овој проблем сведочи и тоа, дека, дури и на вселенските собори се донесувале одлуки за чедоубиство: „Жената што прибира напивки за да ги искористи за абортус и тие што употребуваат отров за убиство на плодот подлежат на законот и се казнуваат за убиство (VI Вселенски собор - 91 правило) Жените што се оддале на блуд, па го убиваат плодот во утробата или се занимаваат со правење на лекови што можат да го уништат плодот, заповедаме таквите да бидат подложени на десет години каење“ (21. канон Помесен анкирски собор 315 год) Од овие одлуки јасно се гледа дека Црквата го осудува абортусот и контрацепцијата сметајќи ги за убиство и спроведува мошне ригорозни мерки кон актерите вклучени во чедоубиството. На почетокот христијаните поради чедоубиството биле одлачувани (отстранувани) од Црквата и им била забранувана Светата Причест до крајот на животот. Подоцна, поради сè поголема човечка слабост, Црквата пропишувала одреден број години на покајание, а во тоа време чедоубијците не можеле да се причестат. И денес во требникот во чинот за исповедување стои: „Ако јаде билки или нешто друго и ја затруе утробата своја, и затоа не раѓа деца, да ѝ се забрани причестување!“ Затоа сите, мајките - чедоубијци, татковците - чедоубијци, лекарите - детеубијци и сите оние што ги наговараат и ги наведуваат несреќните мајки на чедоубиство, ако сакаат да се причестат, тогаш искрено нека се покајат за тоа свое недело за да не се најдат пред огнот и страшните Христови тајни кои ги прочистуваат и ги просветуваат покајаните, а ги спалуваат и ги согоруваат грешниците. Црквата единствено при случај кога плодот сам ќе загине во утробата на мајката, поради непредвидени околности, дозволува отстранување на веќе умртвениот плод. Денес во голем број земји во светот, па и кај нас, абортусот е дозволен до третиот месец од бременоста. Меѓутоа, ни еден од тие закони не им наредуваат на лекарите да го вршат ова, зашто не може да постои таков граѓански закон, кој би наредувал чедоубиство. Кај лекарите детеубијци завладеал пилатовскиот дух. Тие како Пилат прават ладнокрвно убиство сокривајќи ја својата одговорност и свест зад граѓанскиот закон. Се прашуваме само дали и кога го вадат детето од утробата велат: „Крвта на овој праведник на нас и на нашите деца“. Дали се сеќаваат на Хипокрит дека во лекарската заклетва - етичкото начело на лекарскиот позив - го застапува енергичниот став против абортусот. Оригиналната Хипокритова заклетва, меѓу другото вели: „Исто така нема да ѝ дадам на жената средство за пометнување на породот“. (Проф. д-р сци. мед. Јован Мариќ, Медицинска етика, Белград, 1995 год., стр. 92) Меѓутоа, факт е дека во Хипокритовата заклетва, што е во употреба и денес, ја нема оваа ставка. Посебен апел сакаме да упатиме кон лекарите христијани да се сетат на првите христијани, чиј живот сите овие дваесет векови претставува пример на христијански живот. Тие заради чистота и бегање од гревот се откажуваа од многу професии и по цена на животот, а камоли по цена на заработувачката. Пометнувањата битно и често влијаат врз здравјето на жената, прво смртноста на жените е трипати поголема од пометнувања, отколку од породувања, така што при доброволното согласување на абортус многу често се појавуваат разни болести на родилните органи, се зголемува бројот на спонтаните пометнувања и неплодноста е во мошне значаен процент. Значи, вкупниот данок

50

што немо го зема демонот на сладострастието од Земјата е многу голем. Затоа за сите оние што лековерно се поведуваат по тој човекомразец сакаме да ја изнесеме визијата на Страшниот Суд на свети Ефрем Сирин: „Онаа грешничка која го исфрлила зачнатиот плод во неа да не види бела светлина. Тој плод нема да ѝ даде да го види новиот век... како што се решила таа да го исфрли предвреме својот плод од утробата и да го скрие во подземниот мрак, исто така таа, како мртвиот плод на утробата, ќе биде фрлена во најкрајната темнина“. Владиката Николај Велимировиќ вели: „Знаеш ли, дете мое, зошто нивите го понесуваат тешкиот плод напролет, а в лето даваат јалова жетва? Затоа што и човечките ќерки го замразија плодот во утробата своја и го убиваат во цветот. Не плачи, дете мое, брзо ќе дојде Господ Бог и ќе уреди сè“ (Молитви на езерото, 1996 год. стр. 54) Значи, нам ни останува да решиме, дали ќе одиме по патот на спасението, преку исполнувањето на Божјите заповеди луѓето да се раѓаат и да се множат на Земјата, или подучени од демонот, ќе се предадеме на самоуништувањето и на овој и на оној - вечниот свет. Амин!

ДНЕВНИК НА НЕРОДЕНО ДЕВОЈЧЕ

Од љубов родителите ми дадоа живот. Така јас мислам... Се создаваат моите први жили. Телото почнува да ми се обликува. Веќе имам уста... Срцето почна да ми чука. Кој може уште да се посомнева дека јас живеам. Не сфаќам зошто мојата мајка е загрижена... Рацете и нозете почнаа да ми растат. На раката ми изникнаа прсти. Наскоро ќе можам со нив да фаќам. Кога ќе излезам од утробата ќе можам да ги допирам образите на мојата мајка... Дури денес мојата мајка дозна дека ме носи во утробата... Пресреќна сум заради тоа... Со нетрпение чекам да го видам лицето на моите родители... Сега е веќе сигурно дека сум девојче. Ги имам сите органи, подобро ја спознавам околината. Почна да ми расте коса... Гледам, слушам, мирисам... Слушам како моите родители разговараат... Некако се вознемирени. Тато вели: „Кога ќе абортираш веќе еднаш?“. Што ли значи тоа? Можеби се подготвуваат да ми купат лулка... Мамо слушаш ли како ми чука срцето? Тоа чука за тебе сакана мајчичке... Во твојата утроба се чувствувам безбедно и среќно... Мајко! Мајко! Каде сме? Што е тоа? Што прават со мене? Мајко помогни ми! Некој сака да ме искорне од тебе... Тоа се ножеви... Мајко! Не дозволувај да ме убијат... Боли! Ме боли! Те молам ... Помогни ми!

- Госпоѓо, повелете. Го извршивме абортусот... Плодот е отстранет.

Подготвил:свештеник Тане Величковски

51

Христос Воскресна!

1. Првиот период го опфаќа периодот до иконоборството (724 год.). Ѕидните слики од овој период се изработувани како фрески или мозаици. Карактеристика на овој период е нагласениот символички елемент. На мозаиците небото е сино. Дури во VI век станува позлатено и оттогаш овој обичај преовладува. Само фреската засекогаш го задржува синото небо. Символичкото сликарство постепено се повлекува и му го отстапува местото на историското сликање и на догматската икона. 2. Вториот период ги опфаќа 120-те години на иконоборството (724-843 год.). Историчарите тврдат дека врз безиконичното сликарство кое преовладувало, влијаеле јудаизмот и мухамеданството. Овие религии се против сликите, така што ширењето на арапската власт влијаело врз византиската уметност и сфаќање. Впрочем и византиските цареви Лав III Ерменец и неговиот син Константин III Копроним биле Сиријци, а и двајцата биле на чело на иконоборците. Подоцна и Теофил ја следел нивната пракса и го заменил иконографскиот циклус со декорации. Па така, на сцената од црковната агиографија се јавува древната старохристијанска декоративност. Иконописците кои побегнале од престолнината во Италија и Мала Азија продолжиле и понатаму да сликаат икони и фрески. 3. Третиот период се протега од средината на IX век до крајот на XII век. Тоа е време на династиите Македонци и Комнени. Овој период е познат како преродба на православната агиографија. Иконоборците паднале пред аргументите на иконофилите – Отци на Црквата, и победата на православието значела нова епоха на иконите. На VII вселенски собор поставени се правилата за ерархиска поставеност на иконите, па така постојат: догматски, литургиски и историски икони. Овој период на иконографска преродба трае до епохата на Комнените. Подоцна се зацврстува и ограничува на повторување на претходните достигнувања со тенденција на формализам. 4. Епохата на палеолозите (1259-1453 год.) се смета за „златен период“ на агиографијата. И навистина, достигнувањата од овој период се со висок квалитет. Живописот на оваа епоха означува чекор напред, па со текот на времето да се стигне до нов вид агиографија, со нагласени духовни својства. Но, како по правило, пред појавата на некој нов стил или школа, секогаш му претходи појавата на нови религиозни

Иконописни периоди и школи

52

или научни идеи, кои се одразуваат на целиот општествен живот, па и на творештвото. Во времето на Палеолозите интелектуалната елита на Цариград поприма хуманистички сфаќања. Хуманизмот бил општ феномен на западот, а Цариград традиционално одржувал добри односи со Рим (дури и со тенденција на унијатење), па така овие сфаќања навлегле во Цариград. Свртувањето кон човекот и природата, својствено на хуманизмот, врши непосредно влијание врз агиографијата. Движењата, изразот на лицата, личниот карактер се појавуваат поинтензивно, а природата и пејзажот заземаат сè поголемо место во живописниот циклус. Овој нов вид агиографија се нарекува „Македонска школа“, која настанува во Цариград, но паралелно се развива и во Солун, со уште пореалистични црти, додека во престолнината била поидеалистичка. Од Цариград се проширува во Македонија и во други делови од православниот Балкан, особено во Мистра. Македонската школа е еден од двата дела на живописот од епохата на палеолозите. Ја карактеризира реализам, слобода, живи движења и емотивност, која достигнува и до драматичен занес. Осветлувањата се прават со широки потези и заземаат голем дел од лицата. Се работи за „широк стил“ на сликање. Честопати, живите тонови се постигнуваат со импресионистичко додавање бои (зелена проплазма – розово осветлување). Македонската школа особено се развива и го чува реалистичниот израз својствен на агиографијата од Солун. Македонската агиографија повеќе му одговара на ѕидното сликарство, затоа што импресионистичкото додавање на бои изискува потребно растојание од гледачот за да создаде оптичко мешање. Иконата, пак, со вистинското мешање на бои нема потреба од големо растојание, зашто со средствата со кои се изразува одблизу ја покажува убавината. Македонската школа, благодарение на нејзиниот стил, ја стекнала наклонетоста на Цариградскиот двор. Нејзин најпознат претставник е зографот Емануил Панселинос. 5. Сè до Комнените немало видлива разлика помеѓу ѕидниот живопис и иконата. Таа разлика почнува да се чувствува од почетокот на XIII век. Иконата не го прифатила хуманистичкото настроение на ѕидниот живопис, туку го задржала својот традиционален воздржан став, благодарение првенствено на монашкото влијание. Монасите се труделе да ја задржат во агиографијата смиреноста, свештеноста, побожноста и умилноста; останале воздржани кон новините на македонскиот стил во црковната уметност. Ова монашко настроение создава нов стил на живопис. Новата уметничка струја е позната како „Критска школа“ затоа што подоцна се развила на Крит и преку критските живописци преминала на другите краеви. Критскиот живопис го оформил својот стил во втората половина на XIV век, во времето кога македонската школа опаѓа, а во XV век исчезнува. Практично, почнала да исчезнува со падот на Цариград во 1453 год. Патријархот Генадиј помогнал во ширењето на критската школа која се проширила на Мистра, а во XIV век оттаму се пренела на Крит, каде што доживеала голем процут и развој до почетокот на XVI век. Нејзин главен претставник е зографот Теофан Критски. Во XVII век преовладуваат икони од Критската школа, а во ѕидниот живопис преовладува византиско-лаичкиот стил. И покрај традиционалноста и конзервативноста, во XVI век критскиот стил поприма елементи од западната ренесанса. Во тој период има добри мајстори, но недостасуваат опитни теоретичари живописци, познавачи на длабоките закони и основи на православниот иконопис. Всушност, тоа е и главната причина за сè поголемото влијание на сликарите од западната ренесансна уметност, влијание кое достигнува врв во XVIII век. Натуралистичкиот италијански живопис успеа да изврши големо влијание врз православните иконописци и да го потисне древното живописно предание.

Според изворникот:Јован Вранос, Градац, Чачак, 1988, 113-116.

53

Христос Воскресна!

Ѓакон Влатко Стоименов

Осветувањето на водата има свое потекло уште во првите векови на христијанството, за што ни сведочат најдревните пишани христијански извори. Кај нашиот народ постои поговорка која вели дека „водата може да очисти сè, освен оцрнетиот образ”. Под оцрнет образ овде се подразбира нечистата совест, која се извалкала од разни гревови и од лоши дела. Во Православната Црква токму заради тоа и се употребува света или осветена вода, која е символ на измивањето и возобновувањето на образот Божји во човекот. Употребата на осветената вода е голема. Таа се користи при многу чинови во Црквата како што се осветување на храмовите, домовите, надгробните споменици, и разни други предмети кои му служат на човекот или со кои тој се користи. Во Светата тајна крштевање осветената вода станува вода за очистување, бања на повторно раѓање, извор на животот, во која крстениот се раѓа со вода и дух за новата реалност во Царството Небесно. На навечерието на Богојавление, кога се прави големиот водосвет се потсетуваме на крштевањето на Господ Исус Христос во реката Јордан, кое претставува не само прототип на очистување на гревовите, но и вистинско осветување на целата природа преку влегувањето на Богочовекот во водата. Тоа е свечен обичај, на кој редовно присуствува голем број народ, кои потоа осветената вода ја носат во своите домови, зашто т.н. Богојавленска вода, се чува во секој дом преку целата година, а се користи само при големи неволји како што се: болести, вознемирување од страна на зли духови итн. Кај нас постои обичај самиот свештеник на Богојавление, богојавленската осветена вода да ја носи по домовите на своите верници. Во парохиската пракса на македонското православно свештенство за време на Божикните и Велигденските пости исто така се посетуваат домовите на верниците и овде се извршува мал водосвет. Со овој чин секој православен дом и секое семејство, всушност, се подготвува со чисто срце и смирена совест достојно да ги дочека и прослави претстојните Господови празници. Само да потсетиме дека осветувањето на водата и нејзиното користење има полна смисла и значење само ако се држат и останатите правила на Црквата за христијанскиот духовен живот, како што се: пост, молитва, давање милостина, редовно исповедање на гревовите, пристапување кон светата Причест, без што нема спасение на душата, ниту, пак, остварување на целта на нашето постоење на земјата.

ЗОШТО СЕ ПРАВИ ВОДОСВЕТ?

54

8.III.1973 година

Во писмото кое му го пратив, го молев за 8 март да ми те подари тебе, душо моја! На некој начин, може да сметам дека ја исполни мојата желба. Во разговорот што го водев, додека седевме во кафеаната на вечера, ми спомна дека сака да те земеме, дека може да ги подготвувам документите. Каква среќа и радост! Тоа да го чујам од неговата уста. Значи, нема повеќе страв дека ќе те изгубам, сè е во најдобар ред. Среќна сум како никогаш досега... Ќе те земеме и ќе бидеш секогаш со нас. Уште сега те замислувам како ќе одиме со автомобилот на излет. Ти ќе седиш на мојата рака и ќе бидеш најубав украс на нашиот автомобил. На ништо не сум се радувала толку, како сега. И на станот и на автомобилот кога ги купивме – не толку како сега. А ова што сега го доживувам, замислувајќи те покрај нас, со ништо не може да се спореди. Ти ми ги исполни сите мои желби.

10. III.1973 година (сабота)

Толку се радував што оваа моја среќа ќе ја споделам со мојата „нана“ и дека ќе ѝ соопштам дека одлучивме тебе, нашата ќеркичка, да те крстиме со нејзиното име. Кога му ја кажав нему мојата желба, да се викаш според името на неговата мајка, само нежно ме погледна, ми се чини благодарно и тажно. А мене ми беше мило тоа име, зашто преку тебе, ќерко моја, секогаш ќе го имам нејзиниот лик, на мирната, тивка и нежна мајка, која за целото тоа време таа своја желба да добие внуче од својот син, а мој сопруг, ја изразуваше на свој начин, со желба да ми помогне на некој начин, а притоа да не ја рани мојата и онака повредена душа. Но времето е врнежливо и снеговито, па мојот сопруг не може да отиде во селото кај своите родители и да ја земе нејзе кај нас. Се надевав дека таа ќе ми помогне да го убедиме да те види и да те земеме засекогаш кај нас. Кој ќе ја чека дури другата сабота. Ќе се обидам да го наговорам обајцата да дојдеме кај тебе, зашто навистина сметам дека време е, а и неопходно е вие да се видите еден со друг, да го воспоставите тој контакт, кој ќе биде основа на подлабоко зближување меѓу таткото и ќерката. Досега одеше добро, повеќе од секое очекување. Да се надеваме дека и понатаму ќе продолжи така. Важно е, а и вреди да се забележи, дека тековите на нашиот живот ќе се слеат во еден поток. Досега сите тројца одевме по различен тек, па јас се приближив до твојот, додека тој, барем засега, сè уште одеше по својот. Меѓутоа, сега, и тој се влеа во нашиот тек, кој води кон соединување на три битија – цело семејство: татко, мајка и нивното чедо.

14. III.1973 година

Денес сум многу среќна. Првпат почувствував интересирање од страна на мојот сопруг за тебе, кога му кажав дека бев кај тебе. Утрово, во автомобилот го прашав: „Денес одам да ја видам нашата ќеркичка, да ја поздравам ли од нејзиниот татко?“ Застанав, зашто

на вакви смели зборови не знаев како ќе изреагира. Меѓутоа, на мое големо

Дневникот на една мајка - III дел

55

Христос Воскресна!

задоволство, одговори мирно, како да е сосема природно: „Па, поздрави ја“ и притоа, во огледалото на автомобилот (бидејќи седев назад) му ја забележав насмевката. Ми беше топло на срцето што и него го вовлекувам во овој наш заеднички настан што се памти; во настанот на нашите средби, кои до скоро јас ги криев од него. Нашата средба, мила моја, помина толку брзо, што ми е многу малку времето за да играм со тебе, да ти раскажувам за твојот татко и да ти кажам дека те поздрави. Твојот насмеан лик и твоите очи шетаа од лик на лик, како да бараа покрај мене да го видиш и него. Па погледот го задржа на еден машки лик – шоферот, кој нè донесе кај тебе. За миг ми падна криво што наместо твојот татко го гледаш него. Но да се стрпиме, можеби и тоа ќе биде наскоро. Но и не само тоа (да те посетуваме), туку и засекогаш да те земеме кај нас. Денес на нана (свекрвата), на твојата баба, ѝ реков дека тебе, ќерко, ќе ти дадам име по нејзе. Се насмевна и рече, со благ, нежен тон: „Ако, ќерко, мило ми е што си среќна со тоа дете; можеби тоа ќе ни донесе и друго внуче“. Ì ја покажав разгледницата со лик од дете кое личеше на тебе и весело ѝ ја раскажав нашата денешна средба. Тука беше и твојата друга баба Б., личност која многу ми значи, и на која прва, од сите роднини, ѝ ја соопштив таа радосна вест, дека сега те имам и тебе. Вчера, кога беше мојата сестра и мојата внука на посета да ја видат баба Б., ја искористив приликата да им ја покажам сликата со тоа дете, наместо тебе, бидејќи засега те немам при себе, па им беше многу мило што си толку весела. А потоа ѝ се обратив на мојата мала внука Л. и ѝ реков: „Сакаш ли да имаш малечка братучетка, која личи на ова бебе од сликава, а тоа девојче да биде од мене?“ Ја забележав љубопитноста во нејзините очи, но и среќата, па ми одговори: „Сакам! Па како мислиш дека не сакам, кога е толку убавко?“ А за да ја подготвам за тебе, ѝ реков: „Кога ќе дојде на лето и братучетката В., ќе можете заедно да ја водите за раче малечката Р“. – „Но, дадо (така ме викаше), па ние ќе се скараме за неа, оти и јас и таа ќе сакаме да играме со неа, бидејќи ќе ни биде миленичка“. Мила моја, многу сум среќна, зашто и обете внуки кои многу ги сакам, иако сè уште те немаат видено, уште сега те сакаат. А што ли ќе биде кога навистина ќе играте заедно? Навистина не знам што замислувам од радост. Па, драга моја ќерко, денес те запознав со еден дел од своето семејство во кое ќе живееш и ќе бидеш еден многу значаен член, кој ќе промени многу навики.

Naslovi od izdava{tvoto na Misionersko - humanitarnata dejnost \akonija

Naslovi od izdava{tvoto na Misionersko - humanitarnata dejnost \akonija