adresa: rruga George W. Bush, nr. 15/1, Tirane-mail: frymaere.gazeta@gmail.comdrejtor: Alfred Cakotel: 04 22 42 444mimi: 30 lek

Gazet informative, politike, ekonomike, sociale, kulturore Viti 3, nr. 106. E mart, 2 shkurt 2016

Andi Seferi: Reforma e decentralizimit, baza e sistemit tatimor vendor

Sa pak t ardhura dhe t punsuar nga shitja e vendit

IntervIst me Zv.KryetarIn e BashKIs tIran dhe Kryetar I Frd pr tIrann

sKeda e KoncesIoneve:

Intervist n Klan Kosova

Bamir Topi: Shqipri-Kosov, historia duhet t filloj t shkruhet ndrysheReforma, kreu i FRD: Korrektim kombtar Sistemit Zgjedhor, depolitizim i komisioneve dhe lista t hapura zonale

Ndahet nga jeta historianiKristo Frashri

Kombtarja miqsore me Austrin m 26 mars

homaZhe

sport

f. 11

f. 8-9

f. 14

Kryebashkia,larg politiks

FoKus

Mihallaq Totokocopulli f. 4

N kto dit q po kalojm, kur gjith masmedia sht e foku-suar dhe e prqndruar kryesisht te reforma n drejtsi, shnde-tsi dhe n do fush tjetr duket qartazi se qeveria po lviz pas nj presioni n rritje, pasi mbar shoqria shqiptare ka shprehur indinjatn e saj pr shum dukuri negative q shfaqin...

Vijm te sistemi i drejtsis. Keni qen President dhe pika n t ciln kan shpre-suar t gjith sht morali q keni patur n shoqrin shqiptare si figur e pastr. Pse nuk e keni br ather kur ishit president nj rrotullim pr sistemin e drejtsis?

Do t jap nj shembull elokuent. Sot, komisionin e eksepertve t reforms n

sistemin e drejtsis e drejton Kristaq Traja. Z.Traja kishte shrbyer pr 9 vjet n Gjykatn e t Drejtave t Njeriut n Stras-burg. Kur un shkova President, nj nga krkesat e Parlamentit Europian ishte q z.Traja, i cili kishte marr konsiderata mjaft pozitive n gjykatn ku kishte shrbyer, q t integrohej brenda sistemit t drejtsis,

q do t thot n gjykatn supreme, at t Lart. Duke i dhn nj prgjigje shum pozitive PE, i bra me dije q sipas Kush-tetuts Presidenti ka vetm t drejtn e propozimit, ndrsa Parlamenti ka t dre-jtn e miratimit ose t rrzimit t dekretit t Presidentit. N 5-s kandidatura, me njerz mjaft profesionist, me moral t lart, t

5-a u rrzuan. Sepse n at moment filloi ai konflikti midis pushtetit t Kryeministrit dhe Presidentit. Te Kshilli i Lart i Dre-jtsis, kryetari ose Presidenti, moderon mbledhjet e kshillit, nj pushtet q vjen nga disa pushtete, vjen nga Konferenca Gjyqsore, nga Parlamenti, nga Ministria e Drejtsis, ku ministri i Drejtsis ...

Ekonomia dhe reformat politike t 2016-s

FoKus

Reforma n drejtsi, zbatimi i ligjit t dekriminalizimit, por paralelisht me to dhe reforma zgjedhore, do t jen tre nga sfi-dat m t rndsishme, q poli-tika dhe shoqria shqiptare kan pr t prballuar gjat vitit ...

nga Gjon Kroi f. 5

2 shkurt 2016 fryma e re 2

politik

Bamir Topi: Shqipri-Kosov, historia duhet t filloj t shkruhet ndryshe

Intervista n Klan Kosova

Kryetari i FRD, Topi mesazh klass politike n Kosov: Mos bini n kurthin e atyre q se duan shtjen shqiptare

Z.Topi, kur e sheh t djathtn a mendoni q keni gabuar q keni marr rolin e Presi-dentit dhe akeni par t gjith at armiqsi nga t dy kampet neutrale q kan vazhduar edhe n kohn kur ju keni qen President?

Kljo hyrje, natyrisht m solli n memorie mjaft gjra q lidhen me retrospektivn dhe me periudhn kur un kam shrbyer si Presi-dent i Republiks s Shqipris, 2007-2012. Ju e dhat nj panoram aq koncize sa, natyrisht ktu sht dallimi i njeriu t zakonshm me nj njeri t medias, sidomos nj personalitet si ju q n pak minuta futeni n esenc. Natyr-isht kam dhimbje pr mnyrn sesi funksion-on jo vetm e djathta, por raporti midis t djatht dhe t majts n Shqipri. Natyrisht, ju u fokusuat tek e djathta dhe dhimbja sht mjaft e madhe. Ka qen nj privilegj q un u zgjodha President i Shqipris dhe t real-izohej edhe nj pjes e asaj q konsiderohet si pjes e filozofis s t djaths, q sht filo-zofia e ndrtimit t shtetit n nj raport mjaft serioz edhe n komunikim me qytetart. Be-soj se i kam shrbyer kauzs, duke u shkpu-tur n mnyr t qart dhe duke menduar se cilido q shkon n krye t shtetit, duhet t ket parasysh q sht simbol i unitetit t popullit. Dhe nj popull si Shqipria, si do popull tjetr, ka preferenca politike t majta, t djatht, m pak t qendrs, por kam men-duar se vetm n kt mnyr mund ti kthe-hej nj lloj serioziteti asaj strukture t rnd-sishme. N kohn kur u zgjodha, polariteti mes krahve t politiks ishte mjaft ekstreme.

N momentin kur keni shkuar Presi-dent, keni qen personaliteti m popullor n Partin Demokratike. Duke qen si i till, pse nuk vendost t mbeteni n nj koncept m dinamik sesa President?

S pari, Baton, nuk isha un q e zgjodha kt rrug. Padyshim njeriu merr nj ofert q, s pari erdhi nga partia ku un bja pjes. Pavarsisht se metamorfoza e ngjarjeve shkoi deri aty sa u duk n fund sikur ishte nj prefer-enc apo krkes e imja dhe n fund fare un i shrbeva nj lvizje politike q vinte pikr-isht nga nevoja q, Presidenti zgjidhej dhe qe-verisja e asaj kohe t ruante stabilitetin. Sepse prfytyroni q n rast se do t binte n kriz zgjedhja e Prtesidentit, shkohej n zgjedhje t parakohshme. Ishte nj kushtetut e pa-prekur. Ndrsa n vitin 2008 ne patm nj ndryshim t Kushtetuts n mnyr radikale n shtjet m t rndsishme, duke i ulur fuqin Presidentit dhe duke e br fuqin e ekzekutivit t till q, nse do t shkohej n zgjedhje, do t shkohej vetm me vullnetin e Kryeministrit. Kshtu q, mendoj se shkova n at linj duke qen pjes e nj lvizje poli-tike brenda mazhorancs.

A mendoni se kjo sht nj eliminim el-egant i njeriut m popullor q ka qen n Partin Demokratike?

Nuk besoj sepse jo gjithka shkoi qet edhe vet brenda Partis Demokratike at koh. Pati nj ftes pr t shkuar drejt Presi-dencs. Pastaj pati mjaft tentativa pr t pen-guar rrugtimin. Por, qoft n konstitucionin tim, qoft n karakterin tim, nj shtje, nj rrug q fillon n fund fare duhet t prfun-doj. Ndoshta po e them pr her t par n studion tuaj, por kur kalon nj koh e cak-tuar patjetr q njeriu ka nevoj ta paraqes n publik, erdhi momenti i nj konfliktual-

Kryetari i partis Fryma e Re Demokratike, Bamir Topi, i bn thirrje klass politike n Kosov q t dialogoj pr shtje me interes kombtar. Gjat nj interviste pr emisionin Zona e Debatit t gazetarit Baton Haxhiu n Klan Kosova, Topi ko-mentoi situatn politike n Kosov duke prcjell nj mesazh publik se aktort politik atje, por edhe qytetart shqiptar t Kosovs , nuk duhet t bien n kurthin e qarqeve q e kan luftuar dhe e luftojn pavarsin e Kosovs. Ish Presidenti i Republiks foli pr pro-jekte t prbashkta mes Shqipris dhe Kosovs, heqjen e barrierave doganore, politika t prbashkta n bujqsi dhe infrastruktur etj.

iteti brenda radhve t Partis Demokratike dhe pr hir t karakterit, t ruajtes s konsti-tucionit tim t karakterit, i thash, o me mua deri n n fund dhe besoj se i keni dgjuar deklaratat e asaj kohe, se pavarsisht nga ato votime false dhe t dshtuara, i thash o me mua deri n fund, ose t gjith jasht, q do t thot se kjo sht nj lvizje me nj karri-er politike dhe jo administrative. Dhe besoj se, marrja e postit t Presidentit m detyroi q t ruaj nj raport normal me t gjitha par-tit politike pr t br t mundur normaliz-imin e klims politike.

Mort rolin kushtetues dhe u bt Presi-denti i t gjithve. Si sht e mundur q PD se kuptoi rolin kushtetues t Presidentit t Republiks, por tentoi rolin anues?

Mesa duket ishte inercia e marrdhnieve politike. Duke qen pjes e strukturs s PD dhe duke shkuar n Presidenc, kndvsh-trimet pr rolin e Presidentit ishin t ndry-shme. Isha i motivuar t shkoja n aplikimin e t gjith sjelljes politike n institucionin e kreut t shtetit, ndrsa njerz brenda PD krkonin lidhje m konfidenciale t ktij in-stitucioni me vendimmarrjen politike t Par-tis Demokratike.

Zgjedhjet lokale e 2011-s, Lulzim Ba-sha kandidon pr Bashkin e Tirans. E djathta fillon Ramn, apo vetknaqsin me knaqsin e liderit. Duke e njohur mir doktorin, ai ka nj ego t jashtza-konshme politike. Duke qen i vetm fil-loi ta zbeh t djathtn me vendimet e tija. N momentin kur keni shkuar President a keni gjykuar se po e dmtoni t djathtn? Popullariteti juaj brenda PD, n sondazhe keni qen prpara doktorit...

Jua thash dhe pak m par q duke shkuar n postin e Presidentit t Repub-liks, do t bja t mundur, me mundsit q t jep pozicioni i kreut t shtetit, pr t rregulluar raporte jo thjesht n funksion t nj krahu t politiks, por raportet serioze me institucionet. Tentova ta bj kt. Mos harroni q menjher, n marsin e vitit 2008, ndodhi ngjarja e Grdecit, nj ngjarje shum e rnd q padyshim q m pozicioni pr tu shprehur. Un isha President, por isha edhe kryetar i Kshillit t Siguris Kombtare. Dhe aty pash, pr hir t s vrtets, disa gjra q ndonse isha brenda politiks, mjaft el-ement mungonin ose ish keqprdor.

Ose ishe i keqinformuar....Natyrisht edhe kjo sepse n rast se insti-

tucionet nuk jan t formatuara mir dhe t detyruara pr t dhn informacion, pa-dyshim q informacioni nuk vjen ashtu si duhet. Rreth 1 muaj mbrapa, komisioni i ligjeve n parlament filloi nj aksion poli-tik mjaft t uditshm, duke tentuar ti ulin

kompetencat Presidentit, ende pa u miratuar kushtetuta, me propozime t uditshme se dekretet e Presidentit duhet t firmoseshin nga Kryeministri. Dhe fill pas ksaj vjen nj akord, akordi midis Berishs dhe Rams q solli ndryshimet Kushtetuese t 21 pril-lit 2008. Pra, nga 15 marsi 2008, deri n 21 prill 2008, aty ku mendohej se kredibiliteti i qeveris Berisha ra n fund pr shkak t tragjedis s Grdecit, pikrisht e fuqizon, i jep oksigjen, jo thjesht nj figure politike, por rikthen t fuqishm mbi bazn e ndryshi-meve t cilat rrnuan raportet midis institu-cioneve dhe uln n mnyr t dukshme, at indeksin e demokracis n Shqipri.

Nse flasim pr nj dobsi t t majts, pse nuk e gjeni veten tek e djathta? Pse nuk e riktheni t djathtn n botn e konkur-rencs, por e lini n botn e vulgaritetit?

Ky sht nj ekuacion, natyrisht me disa t panjohura. Padyshim q un sot jam n krye t nj formacioni t ri politik q n prill mbush 4-vjet. Nuk besoj t kemi qen t dmtuar me nj vullnet t dyanshm qoft t krahut t majt, qoft t krahut t djatht, q n zgjedhjet e para politike. Me porosi t veanta q gjithkush mund t futet n par-lament, vetm Bamir Topi jo. Prfytyroni sot sesa e rnd tingllon kjo. Jo, se un jam jasht parlamentit, por nj parlamentar prej shum vitesh, me nj titull profesor doktor, duke qen President i Republiks, dhe n saj t atij sistemi q kontrollohet nga kryetart sot kemi kt parlament. Nuk bj sot kraha-sim midis vlerave individuale t X-it dhe Y-it, por kryetart e partive politike. Ju sot thoni pse nuk bni detejn tek e djathta? Natyrisht, ne jemi deklaruar se Fryma e Re Demokra-tike sht nj parti e qendrs s djatht. Kemi shpalosur programin ton, kemi br betejn publike. Natyrisht, partit e vjetra politike, padyshim q kan me vete edhe nj pushtet t fort t medias. N rast se, do t kishim nj sistem zgjedhor normal, nj administrin jo politik, por civil, n rast se t gjith ata q do t votonin do t merrnin me vete t gjith benefitin e vullnetit t tyre politik, situata n parlament do t ishte ndryshe.

Zgjedhjet n Shqipri n shumicn e tyre jan me lista. N betejn me lista sht shum e vshtir t bsh betej ideologjike...

Ne kemi krkuar ndryshimin e ligjit zgjed-hor n Shqipri dhe un shikoj q ka nj tentativ, dhe impulset e para kan ardhur nga faktori ndrkombtar dhe uroj t ket nj korrigjim t sistemit zgjedhor, nj kor-rektim kombtar, nj lvizje e eksponentve politik nga Komisioni Qendror i Vjedhjeve, jo i Zgjedhjeve, dhe nuk mund t them q ne do t shkojm n nj terren virtual, por do ta prmirsojm klimn. Morm pjes n zgjed-

hjet lokale duke u br pjes e nj koalicioni pr Shqiprin Europian dhe tek e fundit i quajm zgjedhje administrative, dhe sot kemi kshilltar n t gjitha bashkit e Shqipris, q do t thot se partia q un drejtoj pady-shim q ka mbshtetsit e saj, ka aksesin e saj dhe n rast se, ne sot nuk jemi n parlament, nuk jemi pr shkak t manipulimeve q jan br me votn ton.

Dy partit e mdha ruajn votat e tyre dhe jo votat tuaja...

Ne shpresojm se, do t ket nj ndry-shim t ligjit zgjedhor, por nuk jemi naiv pasi brenda formacionit ton politik ka eksponent me mjaft eksperienc dhe ne, do t prdorim taktikat tona politike q n, t futemi n par-lament. Sipas kalkulimeve q patm n vitin 2013-, Fryma e Re Demokratike do t kishte 5-6 deputet. Dhe me numrin e votave q ka. Sepse bn ligjin zgjedhor dhe votat e partive q konsiderohen t vogla, t shprndahen n mnyr t pamerituar tek partit e mdha.

Vijm te sistemi i drejtsis. Keni qen President dhe pika n t ciln kan shpre-suar t gjith sht morali q keni patur n shoqrin shqiptare si figur e pastr. Pse nuk e keni br ather kur ishit president nj rrotullim pr sistemin e drejtsis?

Do t jap nj shembull elokuent. Sot, komisionin e eksepertve t reforms n sistemin e drejtsis e drejton Kristaq Traja. Z.Traja kishte shrbyer pr 9 vjet n Gjykatn e t Drejtave t Njeriut n Strasburg. Kur un shkova President, nj nga krkesat e Parla-mentit Europian ishte q z.Traja, i cili kishte marr konsiderata mjaft pozitive n gjykatn ku kishte shrbyer, q t integrohej bren-da sistemit t drejtsis, q do t thot n gjykatn supreme, at t Lart. Duke i dhn nj prgjigje shum pozitive PE, i bra me dije q sipas Kushtetuts Presidenti ka vetm t drejtn e propozimit, ndrsa Parlamenti ka t drejtn e miratimit ose t rrzimit t dekretit t Presidentit. N 5-s kandidatura, me njerz mjaft profesionist, me moral t lart, t 5-a u rrzuan. Sepse n at moment filloi ai konflikti midis pushtetit t Kryemi-nistrit dhe Presidentit. Te Kshilli i Lart i Drejtsis, kryetari ose Presidenti, moderon mbledhjet e kshillit, nj pushtet q vjen nga disa pushtete, vjen nga Konferenca Gjyq-sore, nga Parlamenti, nga Ministria e Dre-jtsis, ku ministri i Drejtsis dhe kryteari i Gjykats s Lart, jan ex officio, pra nj organizm i prbr nga mjaft pushtete, aty Presidenti kishte t drejtn e vetm nj vote. Pra, nuk kishte pushtet. Pushtetin e vrtet e morn krert e partive politike. Dhe push-tetin kryesor e ka mazhoranca parlamentare. Sot sht e njjta situat. Ndodh edhe me di-plomacin, ku figura mjaft prestigjioze nuk

2 shkurt 2016 fryma e re 3

FRD u la jasht parlamentit prej tjetrsimit t votave, rrjedhoj e Kushtetuts s 2008

Kreu i Frd-s, Bamir topi n nj intervist pr ora news

Kreu i FRD-s: Korrektim kombtar sistemit zgjedhor, depolitizim KQZ-s

Kryetari iu Fryms s Re Demokratike, Bamir Topi krkon ndryshimin e siste-mit zgjedhor n Shqipri. Gjat intervistt n Klan Kosova, Topi u shpreh n kushtet aktuale n Shqipri sht i domosdoshm korrektimi kombtar i siste-mit dhe depolitizimi i administrats zgjedhore pr t garantuar zgjedhje t lira dhe t ndershme. Topi theksoi dhe njher tjetr se Fryma e Re Demokratike u la jasht Parlamentit prej vullnetit t prbashkt t dy partive t mdha, pr t tjetrsuar votat, rrjedhoj kjo edhe e ndryshimeve Kushtetuese t prillit 2008. Kryetari i FRD shprehur srish skepticizmin e tij pr reformn n sistemin e drejtsis, duke deklaruar se ak-tort e ksaj reforme t rndsis s jashtzakonshme, jan protagonistt e 21 janarit t 2011-s. Ish kryetari i shtetit prsriti mesazhin e tij pr zbardhjen e ngjarjeve tragjike t 5 viteve me par n Bulevardin qendror t Kryeqytetit.

dekretohen pr shkak t konflikteve politike. Ky sht t abuzosh me detyrn. Dhe far kemi sot? Kemi t njjtn situat. Vuajm nga e njjta simptomatologji. Sot raportet jan t tjera, por situata sht e njjt.

Krkohet reforma n sistemin e drejt-sis. Ka kritika nga ambasadort pr orat e shtrenjta t gjyqtarve. Si ndihesh si Presi-dent i vendit kur dgjon nj gjuh ndrkom-btare pr nj sistem t till?

Konstatoj realizm. Nuk jan deklarata personale, por t kancelarive perndimore. Kemi patur gjithmon nj asistenc pr ti rregulluar gjrat. Por, faj kan ata kur poli-tika n Shqipri i kthen gjrat n interesa me-skine t pushteteve t tyre. I pari q e pson sht sistemi i drejtsis dhe brenda tij ka njerz t emruar nga politika, t kapur dhe t shantazhuar. Madje nj pjes e tyre mund t jet interesuar t bashkpunojn me poli-tikn. Por, sikurse mund t ket edhe njerz profesionist e t ndershm brenda sistemit. Nse do t kishte nj moment pr ta diskutuar ishte shtja e 21 janarit. Por po them pr nj moment edhe m social, q sht shtja e pronave n Shqipri q ka t bj m t gjitha pushtetet. Mjafton ta kesh mir me gjyqtarin dhe prona legjitime ikn nga ti dhe shkon tek tjetri. Pra, problemi ka qen n sistem. Un, asnjher n mnyr absolute, e deklaroj n kt studio, q nj telefoni t nj gjyqtari nuk i kam rn kurr. Nuk sht gabim, por bn pjes n parimet e mia. Dhe besoj se, opera-cioni radikal do t ishte i pamjaftueshm dhe duhet edhe kimioterapi mbrapa.

Shikimi i dosjeve, keni patur mundsi t shihnit dosjet e plot liderve, politiks. T obligon kushtetuta ndoshta q t heshtsh, por qytetari shqiptar e do nj t vrtet...

Kur sht hartuar ligji pr dosjet, jan futur mjaft kategori dhe kan mbetur jasht kategori t cilat nuk ishin pak t rndsishme, por shum t rndsishme, agjentura e huaj, bashkpuntort. Dikush duhet t na e thot. Nga drafti pr hapjen e dosjeve, ikn pikr-isht kjo kategori. Kush trembet nga kjo? Kam qen autor sbashku me Majkon n 2006, t nj drafti ligjor shum t rndsishm, e hodhn dhe ai draft nuk u miratua kurr. Er-dhi pastaj pr tu br me ndryshime shum t rndishme. Ishte thjesht pr t br nj betej politike pr hapjen e dosjeve. Sot e ksaj dite, pas 25 vitesh, jemi i vetmi vend q skemi hapur dosjet. N do nivel ka patur probleme t mdha me shtjen e spiunimit dhe vendosjes n intimidim t mjaft figurave. Dhe kur vjen puna tek ligji, pse prjashto-hen bashkpuntort e agjenturave t huaja? Duhet ta thot dikush. Duhet t ket nj arsye t fort. Un kam artikuluar duke aluduar dhe ka qen vet media q ka tentuar t eksplo-

roj se kush mund t jet. M shum se kaq smund t them.

Vijm t 21 janari, ngjarja m e rnd pas 97-s. Keni krijuar nj armiqsi t pakthy-eshme me ish kryeministrin. Jeni vendosur n kampin e majt...

sh nj ngjarje tragjike, por ka kro-nologjin e vet. Kam memorie t fort dhe ndonse do njeri n pozicionimin tim mban shnimet e veta. N datn 20 janar 2011, n mbmje un kam organizuar taki-min me trupin diplomatik. Takim pr vitin e ri. Por, un kam dal nga konteksti i fja-limit dhe sot, media e vrteton kt, duke iu thn se jemi n momentin e nj tensioni ekstrem mes qeveris dhe opozits. Si dhe kam br thirrje t drejprdrejt n sy t ambasadorve q t trhiqen nga pozicioni, t ruajn qetsin dhe t mos krijojn prob-leme t cilat konsiderohen recidiviste.

Nga kryeministri ka patur krcnim ama...

Mesazhin e dhash pr t gjitha palt. E dhash pr at q ishte n pozicionin e kry-eministrit, por edhe pr at tjetrin q ishte n pozicionin e opozits. N datn 21 janar, un kam dal me nj deklarat n drek dhe mesa duket ajo deklarat e ka shqetsuar shum z.Berisha, sepse fola pr ngjarje n bulevard dhe mesa duket atij i interesonte q t flisja pr ngjarje n Kryeministri.

Ka akuza se ju e keni ditur q kjo do t ndodh...

Absolutisht ishte pjes e nj artikulimi, do t thoja, aspak dinjitoz nga ana e kryemi-nistrit. far sht m e rnda? T gjitha ato akuza nxjerrin sot Sali Berishn njeriun m t akuzuar prpara drejtsis. Qoft edhe nj prokuror i rndomt, pa patur ndonj prvo-j, duke paraqitur faktet nga goja e tij n sens kronologjik, do t shihni mjaft kontradik-sione q pr profesinin e tyre konsiderohet fajtor. Dhe gjja akoma m e rnd sht q, ngritja e komisionit hetimor, sht i vetmi komision q u shty disa her dhe e prfun-doi punn e vet pa raport. Pjesa kryesore e ktyre, sot jan protagonistt e reforms n sistemin e drejtsis. Ti marrim me radh, qoft edhe ai q ka dal nga radht e Partis Demokratike, Ilir Rusmali. U mor si ekspert i qeveris. Ky sht nj paradoks dhe udi e madhe. Enkelejd Alibeajn e ke atje. Eduard Halimin e ke atje. Kush na jep ne garanci se do t kemi nj reformim real t sistemit t drejtsis, kur njerz q kan suportuar padrejtsit e nj pushteti q vrau 4 njerz n bulevardin e Tirans, jan sot njerzit q do t japin opinione sesi do t jet drejtsia nesr. N nj koh kur 21 janari ska fajtor. Kam br nj thirrje publike, mazhorancs.

Si sht e mundur q Shqipria sht

i vetmi vend q nuk ka dnuar asnj njeri t politiks dhe q dihet se dosjet e krimit jan aq t rnda? Dhe a sht kjo lidhje e ktyre njerzve, deri n at pik sa kan nj armiqsi artificiale dhe nj miqsi pr t ru-ajtur njri-tjetrin?

Kjo sht nj shtje mjaft delikate. Por ka brenda mjaft element t t vrtets. Jemi nj vend i vogl dhe e njohim shum mir njri-tjetrin. Njihet fare mir pasuria e gjithsecilit. Nuk e di arsyen e vrtet prse sot shum gjra ndodhin n Shqipri, por mesa duket jan br t gjith nj, jan homogjenizuar. Dhe duke u br gri, sht shum e vshtir q t gjesh nj personalitet t lart politik e publik, edhe pse ka konsumuar gjra t rnda, jo vetm t rrij n heshtje, por t konsumoj fjal, fyerje, ana-temime, tjetrsime t t vrtets.

Nga problemet e shqiptarve n Shqipri kalojn te problemet e shqiptarve n rajon. Duket si nj lloj paternalizmi i t keqes q nuk ndalet vetm n kufijt etnik t Shq-ipris. Pse ndodh kjo z.President?

Kjo sht nj tem esenciale pr shqip-tart. Kur kam par perceptimin e figurave t mdha botrore, kam hasur n pyetjen e tyre jo thot qytetart e Shqipris, por thon shqiptart, si i kan punt shqiptart? Pra, koncepti i tyre sht m i gjer. Kemi parametra t ngjashm kudo, pavarsisht nga forma e organizimit. Kam takuar n qersho-rin e vitit 2012-t, nj figur t madhe, ndosh-ta n kndvshtrimin tim, duke ndjekur edhe veprn e tij, besoj nga figurat m t mdha t diplomacis, Henry Kissinger, t cilin e kam takuar n Jeruzalem dhe kam patur nj takim 40-minutsh, dhe m ka pyetur, thon shq-iptart? Sa sht numri i shqiptarve n bot dhe cila sht ndrra e shqiptarve? Ishte trsisht racional. Un n do lloj takimi kam tentuar t shpreh pjesn m pozitive t shq-iptarve. Jam i bindur q Shqipria ka mjaft dashamirs, dhe Kissinger ishte nj nga ata.

Momentin e shpalljes s pavarsis iu kam par n ekran. Keni folur at dit. Dhe pastaj, iu kemi par lott e gzimit, por nga ajo koh, 8 vjet m von, n prag t fests, do t kemi nj protest kundr pushtetit. Dita e shpalljes s pavarsis sht gjetur si dita e refuzimit t mazhorancs...

Un u bj thirrje shqiptarve kudo ndod-hen, se nuk duhet t bien n asnj lloj kurthi q i sjell historia e astit dhe t atyre qarqeve q n qeliz nuk e duan shtjen shqiptare q t stabilizohet dhe t lulzoj. Politika nuk mund t bhet pr interes thjesht t ngushta t nj pushteti. 21 janari ndodhi n Tiran, probleme pafund n mnyrn e funksionimit t shqiptarve n Maqedoni, n nj koh ata kur ata duhet t kishin pr-faqsuesin e tyre n institucionin m t lart

t shtetit atje. Un nuk mund t vendos gishtin sot te klasa politike Kosovare, por nj artikulim n interes t shtjes s Kosovs, kur shikoni se edhe n vendimmarrjen e sot-me ju keni nj hap mbrapa. Si ka mundsi q politikant e Kosovs t mos hyjn n dialog n emr t t ardhmes s Kosovs? Pa kalu-ar pastaj n historin e fragmentarizuar t partive politike n Mal t Zi, q kur m sht dashur ti takoj secili mbante nj pozicion n mnyr habitore. Dhe pastaj, vjen puna kur at q e ke administruar gjithmon, Ul-qinin, rrezikon t mos e administrosh m. sht koh e art kur ke marr vmendjen e shtetit m t madh dhe m mik q kan shq-iptart, Shtetet e Bashkuara t Ameriks dhe t shum vendeve t Bashkimit Europian. Beteja duhet t ishte shum e fuqishme n aspektin diplomatik pr t br t mundur q edhe 5 vende t cilat nuk e kan njohur Kosovn, t mbanin s paku nj pozicion neutral. Pse duhet t krijojm ne probleme t ksaj natyre. E prsris, nuk mund t biem n kurthin q kundrshtart apo armiqt tradicional e prgatisin pr ta implemen-tuar n kohn kur koha flet pr shqiptart. Un kam qen nj nga ata zrat q kam in-jekuar nj politik komunikimi edhe me ato vende q kemi patur probleme. Ju e dini q, shum jan reklamuar vizitat n Serbi. Un se kam pritur Tadiin, por me nj rekoamd-nim t rndsishm dhe me nevojn pr t rregulluar marrdhniet, i kam drguar nj ftes zyrtare, por i bindur q nuk do t vinte. Ne, fundja treguar nj pozicion emancipues. Kam shkuar edhe n Beograd n nj takim t UNESCO e kam krkuar shpjegime se pse nuk ftohet Kosova. Un mendoj se shtja, qoft e Kosovs apo dhe n rajon, prballo-hen me shum inteligjenca dhe profesional-izm qoft n politik apo dhe n diplomaci.

Mes shteteve tona ka pengesa n doga-n... ska nj projekt t prbashkt ushtarak. Skemi spitale t prbashkta. As projekte t prbashkta n bujqsi...

sht shtje e vullnetit politik. Mesa duket ende n genin ton ekzistojn disa predispozicione pr t patur nj sjellje prej feudi. Besoj se e njjta klinik si n Shqipri, vuan edhe politika n Kosov e Maqedoni. E keqja jon e madhe sht se i diskutojm me folklorizm gjrat, bhemi bashk n stadi-um, jemi emocion me t drejt, por sa m i thjesht t jet niveli i popullsis, dhe sa her vjen puna te vendimmarrja, ka penge-sa. Si ka mundsi q personalitete shum t rndsishme t qeveris s Kosovs vijn n Shqipri dhe marrin porosi, kt takojeni dhe kt mos e takoni. Burimi i virusit sht elita politike. Jan duke prishur jasht mas pun pr shtjen shqiptare. Shqipria, Maqedonia, Kosova dhe Mali i Zi kan nj treg t mjaftueshm edhe t multinaciona-lit. Mund t prodhohet, konsumohet, por pjesa tjetr mund t eksportohet n vendet e tjera. Keni dgjuar pr korridorin VIII. N segmente t caktuara t shum e vshtir ta quash rrug fshati. sht ndrtuar shum keq. Nj politikan duhet ta oj vullnetin e vet, 20 vite jan pak, por nse nj politi-kan nuk e di ca do i sjell dita e nesrme, far mund t pres rajoni. Problemi i shq-iptarve sot n rajon, jan vet shqiptart. Nse politika sht normale, institucionet jan normale dhe fillon edhe ekonomia t bhet normale. N rast se do t shkojm n kt drejtim, t jeni i sigurt q historia pr shqiptart do t filloj t shkruhet ndryshe.

2 shkurt 2016 fryma e re 4

fokus

nga Mihallaq Totokocopulli

nga Rovena Baxhia

N kto dit q po kalojm, kur gjith masmedia sht e fokusuar dhe e prqndruar kryesisht te reforma n drejtsi, shndetsi dhe n do fush tjetr duket qartazi se qeveria po lviz pas nj pre-sioni n rritje, pasi mbar shoqriia shqip-tare ka shprehur indinjatn e saj pr shum dukuri negative q shfaqin dme n jetn e prditshme. Por ka dhe nj drejtim tjetr ku shoqria e shikon me optimizm sesi po punohet me prkushtim dhe korektesi duke ndryshuar do dit pamjen e qytetit.

Kjo sht bashkia e Tirans n t ciln do qytetar i Tirans ndjehet mir kur shi-kon se stafi drejtues i saj po trasformon dhe rehabiliton shum probleme q ka ln pas pushteti vendor i mparshm. Shikojm me knaqsi sesi nj nga problemet e mdha q kan prindrit pr rritjen e shndetshme dhe mir-edukimin e femijve t vegjl si sht institucioni n vartsin e Bashkis, erdhe dhe Kopshtet. Shikojm q n Ti-ran me dhjetra erdhe dhe kopshte jan rikonstruktuar, me uj me drita nga ana sanitare dhe me nje paraqitje bashkohore.

Shikojm nj riorganizim t dukshm n prishjen e ndrtesave pran shkollave.

Gjithashtu sht pr tu prgzuar q ndihet puna e Bashkis, si pr pamjen e jashtme t shkollave, ashtu edhe pr komoditetin duke plotsuar at ndjesi pozitive q ka nxnsi kur futet n nj ambient t till.

I gjith qyteti i Tirans n do rrug kryesore, kur m par mungonin pusetat, q ishte nj problem pr makinat dhe pr kmbsort, sot jan plotsuar m puseta t cilat plotsojn pamjen e plot t nj rruge.

Ajo q sht m e dukshme dhe q pr-bn nj ndr krkesat kresore pr t qn sa m afr edhe pse jo n mnyr t barabart pr t qn bashkkohor me shtetet fqinj. T gjith shikojm n rrugicat e Tirans dhe n periferi se ka nj ndryshim t jashtza-konshm me pamjen e mparshme. T tra rrugt jan t pastra dhe ndihet dora e Bash-kis, nnpunsit e administrats kryjn m me seriozitet detyrn e tyre duke pruar te qytetart nj ngrohtsi pr nj dukuri t till.

Ndriimi i qytetit: edhe ktu mund t citojm fjalt m inkurajuese kur n do vend ndjehet dora e Bashkis. Ndriimi nuk mungon dhe, pr m tepr, kur ka de-fekt, ato regullohen n nj koh shum t shkurtr. Nj lajm i mir sht q buxheti i

Bashkis u aprovua bashkarisht, ka tregon se politika m e mir e ksaj, por edhe e do bashkie pasardhse, duhet t jet e pandi-kuar nga kahet politike. Gjithmon ka pr t riparuar e pr t zhvilluar.

Un do t sugjeroja se, duke par xhvil-limin e harts, Bashkia ka nj diametr m t gjer se m par, ndaj duhet br m kujdes n rehabilitimin e qendrave sanitare, ndrii-min e plot dhe rregullimin e rrugve n perif-erit e largta t qytetit. Gjithashtu, nj rnd-si t madhe ka edhe organizimi i tregjeve ku qytetart punojn pr t mbajtur familjet e tyre. Gjithmon interesat e Bashkis duhen par n radh t par t lidhura ngusht me vazhdimsin e aktivitetit t qytetarve edhe nse prishet nj treg pr arsye t ndryshme. Jeta e qytetarve sht e lidhur me at ka ata fitojn at dit dhe kjo nuk duhet haruar.

Nj an tjetr q l shum pr t dshiru-ar jan varezat e qytetit. Aty mungon ndrii-mi dhe bari i pa korrur e rrugt e paasfaltu-ara len shum pr t dshiruar. Roje nuk shikon dhe dera kryesore nuk egziston. Ajo ka politikant e demosterojn n mnyr superlative pr interesat e tyre t momentit etj etj sht e imentuar ktu.

Musliman e kristjan jan t gjith bash-k, flen n gjumin e prjetshm afr njri-tjetrit njri me kryq e tjetri pa kryq. Kushdo dashamirs ose jo dashamirs, politikan apo far do qoft, mund t shkoj ti shikoj dhe t kuptoj se ata qndrojn atje pa ndarje to-kash, detesh, pasurish, pa hipokrizi e t gjith jan t barabart. Njerzit po ti shohsh n tr botn gjakun e kan t njjt, me ngjyrn e kuqe. Besoj se t vdekurit kan nj dashuri m t madhe se t gjallt. Shpirtrat e tyre enden lart prandaj neve vem dhe i shikio-jm. Kam besim se Bashkia do t bj gjn e duhur pr ta rregulluar n mnyr bashkko-hore si t gjitha shtetet e tjera.

Desha t prgzoj dhe ti sygjeroj Kry-etarit t Bashkis, pr t cilin m par kam shkruajtur pa simpati, t mos pozicionohet n shkallt e larta t hierarkis por t qn-droj thjesht, ashtu si e ka nisur, sa m afr qytetarve. Gjithashtu, desha t prgzoj korektesn dhe punn e palodhur t Brunil-da Paskalit, si nj aset i muar i atij krahu politik q ajo prfaqson.

Gjithashtu, afrimi i Blendi Gonxhe si nj per-son me shum prvoj tregon se punt e Kerye-bashkis po shkojn n drejtim t mbarr.

Kryebashkia sht larg politiks

A jemi gati t presim refugjat ndrsa jemi edhe pak raciste?Le largohemi pr pak nga vendi yn dhe tranzicioni i strzgjatur q po na mban peng prej shum vitesh. Pr pak koh kur duhet ti harrojme problemet e vendit dhe t mund t presim midis nesh njerz q jetojn edhe m keq se ne. Natyr-isht bhet fjal pr refugjatt sirian, t cilt priten t strehohen midis nesh, ndonse jemi nj vend i varfr. Po, lind pyetja sa t gatshem jan shqiptart pr kta mysafire t paftuar.

Sa raciste jan shqiptaret n vetevehte? Sa i pranojm n dhe i plqejme njerzit e ndryshm nga ne? A kemi ne paragjykime t ksaj natyre?

Nj thnie e mbretit t Prusis Frederi-kut t Madh thot: Debojini nga dera dhe ato do t hyjn nga dritarja, nse i keni!. Sepse paragjykimi vepron kryesisht nga prdorimi i t menduarit stereotip. Dhe mendimi prfshin kategori, me an t t cilave ne klasifikojm prvojn ton.

Megjithse koncepti i racs sht modern, paragjykimet dhe antagonizmat etnike kan qen t prhapura gjat gjith historise njerzore.

E ndrsa paragjykimi ka t bj me opinionet ose qndrimet e mbajtura nga

anetart e nj grupi ndaj nj tjetri grup, diskriminimi ka t bj me sjelljen aktuale ndaj tyre. Sepse paragjykimi prfshin rua-jtjen e bindjeve t krijuara mbi nj individ apo nj grup t caktuar njerzish, bazuar kjo me tepr n at q flitet, sesa n fak-tin real, bindje q i rezistojn ndryshimeve , madje edhe nj informacioni t ri. Pra, mbetn statike prgjithmon.

Njerzit mund t ken paragjykime poz-itive ndaj grupeve, me t cilat identifikohen, dhe paragjykime negative ndaj t tjerve. Dhe kjo bn q njeriu nuk merr mundimin as ta dgjoj at, t cilin e paragjykon.

Qindra, miliona njerz vuajn n bot nga racizmi, diskriminimi, ksenofobia etj.

Por, praktika t ndryshme raciste, madje dhe ccnjerzore, q ushqehen nga injoran-ca dhe paragjykimet, kan ndezur konflikte t brendshme n shum vende, si edhe shfarosje n mas.

Dhe ne, shqiptart kemi mangsit tona n kt drejtim, ndonse disa her kemi treguar mirpritje dhe bujari. Por, mos valle e kemi br kt nga nevoja, in-teresi, apo kemi qen vrtet mirkuptues e dashamirs?

Prandaj, sht n nderin e kombit ton

t tregojme zemergjeresine dhe toleranc pr m t dobtit-refugjatt sirian. Ndry-she, n mbar botn, histori t ngjashme flasin pr shtypje dhe padrejtsi, dhun e diskriminim. Kto burojn nga paragjy-kimet. Prse ne zemrn e nj foshnje nuk ka paragjykime? Prkundrazi, nj fmij shpesh e pranon me shum dshire t lu-aj p.sh me nj fmij zezak apo t nj race tjetr. Ndrsa, rreth moshs 10-11 vjeccare ai mund t mos pranoj t bj shoqeri me bashkmoshatare t nj fisi, rac ose dhe feje tjetr. Sepse, pikrisht gjat viteve kur formohet karakteri, femijs i nguliten n kok lloj-lloj ide, q mund ti mbarti me vete pr t gjith jetn. Kur rritet ai tashm ka nxjerr konkluzionet e veta duke i selek-sionuar njerzit. Dhe kshtu, ai arrin t ur-rej t tjert pa shkak.

Ai njeri, q i ka t ngulitura thell eketo paragjykime, zakonisht kapet fort pas opin-ioneve pa asnj baz, tashm t rrnjosura n jetn e vet.

Ndonse shumica e njerzve n parim i dnojn paragjykimet, t pakt jan ata q u shptojn kthetrave te tyre. N fakt, shum nga ata q nuk kan paragjykime t thella, ngulin kmb q nuk i kan ato.

T tjer thon, se nuk ka rndsi, nse ke apo ske paragjykime, sidomos kur i mban prbrenda ato. Megjithat, kemi apo skemi paragjykime, kjo sht n ccshtje q ka mjaft rndsi sot, madje rndsi globale. Sepse paragjykimet i lndojn dhe e prc-cajn njerzimin.

Shkrimtari Carls Kolebkolten shprehet, se Ne i urrejm disa njerz, sepse nuk i njohim, dhe nga ana tjetr nuk perpiqemi ti njohim, sepse i urrejm.

Gjithesesi, meq paragjykimet mso-hen, ato edhe mund t ccmsohen. Si? Shpesh paragjykimet mund t kapercehen, kur njerzit arrijn t njohin njeri-tjetrin dhe pranojn t tjeret si fillim.

Dhe s fundi, sipas raportit t UNESCO kundr racizmit, mjeti m i prshtatshm sht dhe mbetet arsimimi i njeriut. Ky sht mjeti i ccmuar n betejn kundr for-mave t reja t racizmit, diskriminimit dhe prjashtimi nga t drejtat e barabarta q ka njeriu kudo q ndodhet. Njerz prpiquni ta njihni dhe pranoni m shum njeri-tjetrin!

Njerz mos paragjykoni nga ndryshimi i lkurs, gjuhs, races, sepse t gjithe jemi njlloj t ardhur mbi tok dhe i prkasim asaj!

2 shkurt 2016 fryma e re 5

fokus

Ekonomia dhe reformat politike t 2016-s

nga Gjon Kroi Reforma n drejtsi, zbatimi i ligjit t dekriminalizimit, por paralelisht me to dhe reforma zgjedhore, do t jen tre nga sfidat m t rndsishme, q politika dhe shoqria shqiptare kan pr t prballuar gjat vitit n vazhdim. Puna pr prgatitjen dhe implementimin e ktyre re-formave n dukje politike, deri n nj far mase, direkt apo indirekt, ka pr t ndikuar negativisht n ekonomin e vendit ton prg-jat 2016-s. N nj far mnyre, t treja kto shtje, m shum se qeverisjes aktuale, ndoshta do ti shrbejn prgatitjes s zgjedhjeve t prgjithshme t vitit t vjen, t cilat kan filluar t shfaqen n hori-zont m shpejt se do her tjetr. Ndrkoh q ka mbetur m pak se nj vit e gjysm deri n mbajtjen e zgjedhjeve t ardhshme parla-mentare, kuptohet q ora pr kt shtje, ka filluar t punoj mbrap-sht. Nga ana tjetr, opozita po e mban gjithnj e m shum nn presion mazhorancn aktuale, me krkesn politike t zgjedhjeve t parakohshme dhe, n mos do arrij tja imponoj nj zgjidhje t ksaj natyre, t paktn do ta orejtoj disi kt shumic, duke e detyruar q t mos u kushtoj vmendjen e duhur plotsimit t objektivave qeverisse n fushn ekonomiko-sociale. Nga ana tjetr, reduktimi i tensioneve politike duket se do t ket dhe aspektin e saj t brendshm, at midis dy antarve kryesor t koalicionit qeveriss. Me pak fjal, 2016-a, prve t tjerash, do t dominohet nga vmendja e shtuar ndaj zhvillimeve politike n kurriz t atyre ekonomike, pavarsisht re-formave dhe objektivave ambicioz q ka vendosur qeverisja e majt n kt drejtim, pr t zbutur deri diku problematikn sociale, t krijuar n 2 vite e gjysm rresht, qysh nga shtatori i vitit 2013.

N kt situat sfidash t md-ha, pr shkak t zhvillimeve t brendshme politike, q mund t prodhoj reforma n drejtsi, ajo zgjedhore dhe zbatimi i ligjit t dekriminalizimit, plotsimi i treg-uesve ekonomik, n prgjithsi, dhe ai i rritjes ekonomike n veanti, n nivelin e 3.4 pr qind do t jen t vshtir pr tu arri-tur. Prve faktorve t siprpr-mendur, mosplotsimi i ktyre objektivave rrezikohet edhe nga situata tejet e vshtir q po kalon siprmarrja private, niveli i ult i

investimeve dhe kreditimit t eko-nomis, reduktimi i krkess s brendshme, mos-harmonizimi dhe mos-qartsimi i kompetencave t pushtetit vendor dhe qendror, pas ndarjes s re territoriale e kshtu me radh. Ksisoj, punsimi do t vijoj t jet problematik, varfria po ashtu, ndrsa gjendja e finan-cave publike edhe m e prkeqsu-ar se sa vitet e mparshme t ksaj qeverie. N kto kushte, respektimi i niveleve t sufiitit buxhetor dhe borxhit publik do t arrihen nga mosrealizimi apo shkurtimi i shpenzimeve dhe investimeve pub-like n arsim, shndetsi dhe infra-struktur, sikundr sht parashi-kuar qartazi edhe n buxhetin e vitit 2016. Ky lloj kohezioni social, prvese do t shtoj varfrin dhe paknaqsin qytetare, me nivelin e ult t konsumit do t dmtoj edhe rritjen ekonomike, duke kri-juar nj cikl negativ n ekonomi. Investimet publike gjat vitit n vazhdim do t ndjekin praktikn e njohur t politizimit, przgjed-hjes, planifikimit, shprndarjes jasht kritereve strikte t efektit ekonomik e social, edhe pr shkak se po afron momenti elektoral pr zgjedhjet e prgjithshme t 2017-s. Ka mundsi q gjat 2016-s, por sidomos n gjysmn e par t 2017-s, t thellohen m tej sip-tomat q jan vn re q nga fil-limi i mandatit t dyt t qeveris Berisha, ku jan evidentuar ritme t ngadalta t rritjes s PBB-s, borxh publik i lart, papunsi e shtuar, konsum i frenuar, rnie t kreditimit bankar, etj.

Prve t tjerash prkeqsimi i situats ekonomike buron edhe nga pasiguria e shtuar pr t gjitha kate-gorit e siprmarrsve privat, t cilt m shum se sa t stimuluar, ndje-hen t friksuar nga t ashtuqua-jturat reforma. I vetmi stimulim i siprmarrjes private, fjala vjen, sht heqja e takss pr biznesin e vogl, por q sdo t ket ndonj impakt t ndjeshm n zhvillimin ekonomik t vendit, edhe pr shkak t kontibu-tit modest q ai jep n kt drejtim. Nga ana tjetr, sipas nj ankete t zhvilluar nga Fondacioni pr Liri Ekonomike me 126 biznese t vogla dhe t mesme rezulton, q shumics drrmuese, ose gati 80% t tyre, u ka rn xhiroja vjetore krahasuar me dy vite m par. Po kshtu, n kuadrin e formalizimit t ekonomis nga qe-veria, nj aksion q nuk ka dhn as-pak efektin e pritur, kto lloj bizne-

sesh kan qn tepr t prekura nga arbitrariteti, deri n at mas sa q nuk arrijn t rikuperojn dmet e psuara dhe t aktivizohen srish n treg. Por e njjta situat mbretron edhe n kategorit e tjera t biznesit. T gjitha kto fakte tregojn se poli-tikat fiskale nuk gjejn hapsira q t mbshtesin zhvillimin dhe rritjen ekonomike ndaj, ksisoj, n plan t par dalin reformat strukturore, duke filluar nga ato t lehtsimit t mundsive pr t br biznes. Por si dihet, kto lloj reformash jan t kushtzuara nga vizioni, kredibiliteti dhe produktiviteti i qeveris, tregues t cilt jan n nivele tepr t ulta.

Kjo situat nuk mund t tejkalo-het me justifikime bajate, q ende nuk po rikuperohen pasojat nega-tive t qeverisjes s kaluar dhe ato q vijn pr shkak t krizs rajona-le apo m gjer. Natyrisht, shkaqe t tilla nuk mund t shprfillen, por ndikimi i tyre sht minimal, sidomos vjega e keq-qeverisjes s shkuar. Nga ana tjetr, Shqipria sht nj pik uj n oqeanin global. E vendosur n kontekstin e numrave, q na ofron ekonomia dhe popullsia e m shum se 7.3 miliard njerzve q jetojn n 197 shtete t bots, shqiptart pr-bjn sot vetm 0.4% t popullsis botrore ose japin vetm 0.07% t ekonomis s Bashkimit Europian. Kriza q vijn nga luftrat, konflik-tet, vala e emigrantve apo nga zh-villimet politike dhe ekonomike n vendet me ndikim global, bota ka patur her pas here, por ndikimi i tyre n ekonomin shqiptare sht i paprfillshm. Zakonisht me efekt tek ne jan zhvillimet n rajon dhe sidomos vendet fqinje, ku ndod-hen si emigrant gati 1.3 milion shqiptar. Por zhvillimet e kohve t fundit tregojn, se situata poli-tiko-ekonomike n Itali dhe Greqi, q prfaqsojn dy prej partnerve tan m t mdhenj tregtar, ka ar-dhur duke u prmirsuar. Konkre-tisht, sipas parashikimeve t bra, viti 2016 do t jet m i mir pr ekonomin italiane, pr shkak t efektit q kan filluar t japin re-format strukturore t ndrmarra nga qeveria Renzi. Lajme jo kaq optimiste, por gjithsesi pozitive, vijn edhe nga zhvillimet politiko-shoqrore n Greqi. Megjithat, performacn e dobt ekonomike t ktyre dy vendeve, ne e matim n mnyr allashqiptare, me rnien e nivelit t remitancave q vijn prej emigrantve t sistemuar n

kto dy vende fqinj, kur dihet q kjo sht nj ligjsi ekonomike, pasi me kalimin e viteve, kurba e remitancave bie n mnyr t natyrshme. Mbase kto vitet e fun-dit rnia e remitancave mund t jet ndikuar disi edhe nga kriza q kan prjetuar ekonomit e ktyre vendeve, por pyetja q lind n kt rast sht: Ku i kemi investuar ne si shtet dhe shoqri miliarda dollar apo euro q emigrantt kan dr-guar n Shqipri, t paktn prg-jat 20 viteve me radh, duke fil-luar nga 91-shi e n vazhdim? Dhe prgjigjia sht: -n firma pirami-dale, n ndrtime pa leje dhe des-tinacione t tjera anti-ekonomike. Pra i kemi shprdoruar e vjedhur n mnyr sistematike pr shkak t keq-qeverisjeve t ndryshme t tranzicionit, ashtu si kemi br edhe me fondet dhe finacimet e huaja, q nuk kan qn m t pak-ta si vler.

Shifra dhe fakte t tilla, duhet tna zhveshin t gjithve nga emo-cionet politike, n lanimin dhe kryerjen e reformave ekonomike, me qllim q vendi t mos vazhdo-j t mbetet ende peng i qeverisjeve t pa-afta dhe t pa-prgjegjshme. Parimisht, n vendet me institu-cione dhe kultur t dobt insti-tucionale, qeverisja duhet pr-mirsuar n t tre pushtetet e nj demokracie dhe ekonomie funk-sionale; n legjislativ, gjyqsor dhe ekzekutiv. N funksion t ktij parimi duket se synojn edhe re-forma n drejtsi, zbatimi i ligjit t dekriminalizimit dhe reforma zgjedhore, t cilat pritet t domi-nojn jetn politiko-shoqrore prgjat 2016-s e n vazhdim. Por problemi qndron tek efekti fill-estar negativ q ato mund t ken tek ekonomia e vendit ton, pr shkak t prfshirjes m shum se duhet t qeveris n punt poli-tike, krahasuar me ato ekonomike. Madje ekziston mundsia q n munges t kapitalit ekonomik, qe-veria dhe mazhoranca aktuale, t luftojn pr t fituar kapital politik, me qllim q ta prdorin pastaj at si kart elektorale n zgjedhjet par-lamentare t vitit t ardhshm pr nj mandat t dyt qeveriss. Par n kt kndvshtrim, zhvillimet ekonomike e sociale n vendin ton gjat vitit 2016, do t kushtzohen gjithnj e m shum nga faktor politik, duke vn politikn dhe jo ekonomin n plan t par, pr mandatin e dyt elektoral.

E vendosur n kontekstin e numrave, q na ofron ekonomia dhe popullsia e m shum se 7.3 miliard njerzve q jetojn n 197 shtete t bots, shqiptart prbjn sot vetm 0.4% t popullsis botrore ose japin vetm 0.07% t ekonomis s Bashkimit Europian

2 shkurt 2016 fryma e re 6

aktualitet

Konfiskime mallrash pr 90 tatimpagues

FMN: Borxhi i sektorit publik, n 119% t PBB dhe t qeveris n 83%

Prllogaritjet e Fondit Mon-etar Ndrkombtar tregojn se, zgjerimi i mbulimit me raporte fiskale t korporatave pub-like do t oj n rritje t ndjeshme t borxhit dhe deficitit.

Po t ndodhte kjo detyrimet e sektorit publik do t arrinin n rreth 119 pr qind t PBB-s, ndrsa ato t qeverisjes s prgjithshme (borx-hit dhe llogarit e pagueshme) do t arrinin n rreth 83 pr qind t PBB-s, referon Fondi Monetar Ndrkombtar n raportin e fundit mbi Transparencn Fiskale.

N vitin 2013, Banka e Shq-ipris dhe korporatat e tjera publike (prfshir kompanit e energjis elektrike) shnuan nj humbje me 6.8 pr qind t PBB-s, krahasuar me 5.2 pr qind t deficit q krijoi qeveria e prgjith-shme. Edhe pse detyrimet e ko-rporatave publike jan t konsi-derueshme, ata nuk jan shuma t larta krahasuar me standardet ndrkombtare, raporton Fondi.

Qeveria ka hyr garant pr borxhet q kan marr ndrmarr-jet n pronsi t saj t tilla ( KESH, OSHEE, ujsjells etj), por nuk ka asnj raport mbi financat e korpo-ratave publike, vlerson FMN.

Bilancet dhe pasqyrat financiare t korporatave t veanta publike, si edhe t kompanive t tjera aksion-are, jan botuar prgjithsisht tek Qendra Kombtare e Regjistrimit.

Pronsia e 255 korporatave publike sht shprndar ndr-mjet ministrive t ndryshme

dhe pushtetit vendor. Ministria e Ekonomis sht prgjegjse pr administrimin e prons publike,

Tatimet

Jan 90 biznese t vogla, subjekt i tatimit t fit-imit t thjeshtuar, t cilave u sht konfiskuar e gjith sasia e mallit, pasi ai sht gjetur i pashoqruar me faturn tatimore prkatse.

N nj kujtes q ka nisur pr subjektet mbrm n dark, Drejtoria Rajonale tatimore njofton se ka ushtruar rreth 409 verifikime n vend pr faturat tatimore shoqruese t mall-rave gjendje apo n ruajtje pr tatimpaguesit objekt i tatim fitimit t thjeshtuar nga ku jan vendosur 43 penalitete, bazuar n ligjin pr pro-cedurat tatimore, konkretisht nenit pr Mallrat e pashoqruara me dokumente tatimore.

Tatimet bjn t ditur se sht marr masa konfiskim i t gjith sasis s mallit pr 90 tat-impagues.

Tatimet kan paralajmruar bizneset se do t vazhdojn kontrollet n vend lidhur me verifikimin dhe zbatimit t nenit prkats dhe u kan krkuar subjekteve t marrin masa pr t mbajtur t shoqruar me dokumente tatimor mallin gjendje si dhe pr do blerje t kryer t marrin fatur tatimore.

Si rrjedhoj e pezullimit t ndryshimeve t fundit t ligjit pr procedurat tatimore, bizne-

set me shumic kan shptuar nga gjoba prej 10 milion lek q parashikohej nse mbante apo transportonte mallra pa fatur si dhe nga rivlersimi tatimor.

Aktualisht dnimet me t cilat ata prballen jan konfiskim t t gjith sasis s mallit, q mbahej n ruajtje, prdorej apo transportohej, i pashoqruar me dokumente tatimore, ose me krkes t tatimpaguesit, masa e konfiskimit zvendsohet me pagesn e menjhershme t nj gjobe, t barabart me vlern e tregut pr t njjtin mall.

AKSiONiQ nga shtatori i vitit t kaluar, tatimet

kan nisur aksionin kundr informalitetit n vend. Deri n fund t vitit t kaluar vemndja u prqenduar te formalizimi i biznesit t vogl (u regjistruan rreth 30 mij biznese n 2015-n, ndrsa u rrit ndjeshm prdorimi i kasave).

N janar t ktij viti nisn kontrollet pr in-ventart, ku bhej verifikimi i inventarit t mb-ylljes s vitit, me at fizik.

Nj jav m par bizneset u njoftuan se n baz t analizs s riskut, bizneset do t kon-trollohen pr verifikimin e pagave t deklaru-

ara, krahasimin me kompanit e t njjtit sek-tor, si dhe verifikimin me deklaratn vjetore individuale t t ardhurave.

DNiMETMallrat e pashoqruara me dokumente

tatimore1. Tatimpaguesi, q mban n ruajtje, pr-

dor ose transporton mallra t pashoqruara me dokumente tatimore, n prputhje me dis-pozitat e ktij ligji, dnohet me konfiskim t t gjith sasis s mallit, q mbahej n ruajtje, prdorej apo transportohej, i pashoqruar me dokumente tatimore.

2. Me krkes t tatimpaguesit, masa e konfiskimit zvendsohet me pagesn e men-jhershme t nj gjobe, t barabart me vlern e tregut pr t njjtin mall. 3. Personi i identi-fikuar i paregjistruar, n kuptim t nenit 41 t ktij ligji, dnohet me konfiskim t t gjith sa-sis s mallit q mban n ruajtje, prdor apo transporton.

Gjithashtu, n prputhje me nenin 116, t ktij ligji, administrata tatimore ushtron t dre-jtn e parashikuar n nenin 131, t ktij ligji, duke e kallzuar penalisht tatimpaguesin.

T ardhurat q administrata tatimore ka grum-bulluar n formn e gjobave jan dyfishuar gjat vitit 2015 krahasuar me vitin paraardhs.

Sipas t dhnave nga tatimet, t ardhurat nga ky z arritn n 242 milion lek ose 1.7 milion euro gjat 2015 nga 113 milion lek (800 mij euro) t arktuara m 2014.

T ardhurat nga gjobat kan ecur n pr-pjestim t zhdrejte me tatimet dhe taksat tradi-cionale duke psuar rritje vjetore me 114 %, kur tatimet e tjera kan psuar rritje krejt modeste ose duke shnuar edhe rnie n disa raste.

T ardhurat nga gjobat vitin q shkoi u stimuluan nga kontroll i rrept q administra-ta tatimore ndrmori ndaj biznesit n kuadr t lufts antiinformalitet.

Mbi 500 punonjs t rinj ju shtuan adminis-trats tatimore pr kontrollet n terren, t cilt n gjat periudhs shtator-dhjetor 2015 vendosen nj volum t madh gjobash jo t zakonte pr rutinn e tatimeve. Pavarsisht se jo t gjitha pe-nalitetet e vna ndaj biznesit nuk jan paguar n koh dhe shum prej tyre jan n proces apelimi, arktimet nga gjobat u rriten me ritme treshifrore.

Nga ana tjetr t ardhurat buxhetore shnuan deficit t lart ne krahasim me programin e 2015.

T ardhurat totale n buxhet pr vitin 2015 ishin 378.4 miliard lek, me nj rritje prej 3.2% n raport 2014-n. Por, duke pasur para-sysh q vendi ka pasur nj rritje ekonomike t knaqshme, mesatarisht 2.8% pr 9-mujorin dhe inflacioni ishte 2% n dhjetor, rritja reale e t ardhurave ishte negative n vitin 2015, me minus 1.6%, duke treguar nj performanc t dobt n rendimentin e puns s adminis-trats tatimore e sidomos asaj doganore.

2015, bizneset paguan 1.7 milion euro gjoba, dyfish nga 2014-a

por kjo nuk prgatit pasqyrat fi-nanciare t konsoliduara t kor-poratave publike dhe pr pasoj

nuk dihet se sa sht i ekspozuar portofoli i qeveris ndaj kompa-nive publike, vren FMN.

Korporatat publike kan krijuar rreziqe t mdha fiskale. Edhe pse sektori sht m i vogl se n shum vende t avancuara evropiane, qeverisja dhe prfor-manca financiare ekompanive sht e dobt. Ata operojn si-pas ligjit tregtar, por disa, vea-nrisht ato t energjis elektrike dhe sektort e ujsjellsit jan me humbje dhe i jan drejtuar buxhetit t shtetit duke marr financime t trthorta nga bux-heti konstaton FMN.

Sektori i energjis elektrike ende sht n telashe t mdha pas privatizimit t dshtuar. FMN vlerson se sektori pritet t ket nevoj pr mbshtetje buxhetore deri n vitin 2019.

2 shkurt 2016 fryma e re 7

intervist

Seferi: Reforma e decentralizimit, baza e ekzistencs s sistemit tatimor vendor

Niveli i decentralizimit n prgjithsi, dhe n veanti autonomia fiskale, ka br q njsit vendore t ken

instrumentet e duhura ligjore pr hartimin e planeve afat-

mesme dhe afat-gjata t zhvillimit ekonomik vendor

Z.Seferi, se cilat jan n thelb detyrimet financiare t subjek-teve dhe qytetarve me ligjet n fuqi?

Nisur nga rndsia q ka ky sektor pr buxhetin e pushtetit vendor, mir-administrimi i tak-save dhe tarifave vendore krkon procedura t qarta si edhe nj staf profesional e me integritet. Zyrat tatimore t qeverisjes vendore kan t njjtat t drejta me zyrat tatimore t pushtetit qendror. E gjith procedura e mbledhjes dhe administrimit t taksave dhe tari-fave vendore mbshtetet n ligjin Nr.9632, dat 30.10.2006, Pr sistemin e taksave vendoreme amendimet prkatse dhe n ligjin Nr.9920, dat 19.5.2008 Pr Procedurat Tatimore n Repub-likn e Shqipris. Duket te kemi parasysh qe Taks sht pagesa e

detyrueshme dhe e pakthyeshme n Buxhetin e Shtetit apo n bux-hetin e organeve t qeverisjes ven-dore, e vendosur me ligj dhe q nuk bhet n shkmbim t mallrave dhe shrbimeve t caktuara Tar-if sht pagesa q nj person apo individ i caktuar bn prkundrejt nj kundr shprblimi t nj malli apo shrbimi publik.

TAKSAT DhE TARifAT VENDORESistemi tatimor vendor n pr-

puthje me Kushtetutn e Repub-liks s Shqipris, Karts Euro-piane t Autonomis Lokale, Ligjit Organik pr funksionimin dhe qeverisjen e njsive vendore dhe Ligjit t posacm pr Taksat dhe Tarifat vendore prbhet ngaTak-sa Vendore dhe nj shumllojsh-mri tarifash.

1-) Ku bazohen politikat e sot-me vendore?

Shqipria ka ndrmarr nj re-form t thell t decentralizimit e cila n prgjithsi sht vler-suar si nj proces konsensual, i pranuar nga t gjith aktort dhe i asistuar dhe vlersuar nga faktori ndrkombtar. Procesi pr nga volumi i transferimeve t funk-sioneve dhe kompetencave nga pushtetit qendror n at vendor ka qen i ngadalshm, por hapat e hedhur kan qen t sigurt dhe gjat ktyre viteve nuk sht kon-statuar ndonj dshtim apo kthim prapa n kt proces.

Sistemi tatimor vendor pa dys-him q sht nj pjes e rnd-sishme e legjislacionit fiskal shq-iptar dhe prbn nj ndr fushat e prafrimit t tij me at europian. N kt punim do t ndalemi krye-sisht n Reformn e Decentral-izimit n Shqipri, reform kjo q prbn bazn pr ekzistencn e ktij sistemi tatimor, n sistemin tatimor vendor, taksat dhe tari-fat kryesore t tij dhe kryesisht n Taksn mbi Pasurin e Paluajt-shme, si nj ndr taksat m tipike me karakter vendor dhe mjaft e rndsishme n sistemin e t hy-rave vendore.

2-) Si sigurohen t ardhurat e pushtetit vendor sot?

Aktualisht pushteti vendor ka nj autonomi substanciale n lid-hje me autoritetin dhe rolin pr t gjeneruar t ardhura nga taksat dhe tarifat vendore. Taksat dhe tar-ifat vendore prbjn nj burim t rndsishm financiar t buxhetit t pushtetit vendor.

Niveli i decentralizimit n prgjithsi, dhe n veanti auto-nomia fiskale, ka br q njsit vendore t ken instrumentet e duhura ligjore pr hartimin e planeve afat-mesme dhe afat-gja-ta t zhvillimit ekonomik vendor. Problemet e miradministrimit t taksave vendore nuk kan rndsi vetm pr faktin se rrisin t ard-hurat dhe fondet vendore, ka do thot m shum investime dhe shrbime publike, por kan rnd-si edhe pr faktin se nprmjet kt sektori mund t bhet politik inkurajuese dhe nj partneritet i dobishm me biznesin pr inves-timet n infrastructure dhe ulje t nivelit t papunsis, q on direkt n rritjen ekonomike.

3-) A mund t na sqaroni,

TAKSATSipas prcaktimit, taksa sht nj

kontribut i krkuar pr tu paguar nga do person, i cili drejtprdrejt pr-fiton nj shrbim publik.

Legjislacioni tatimor n fuqi para-shikon se tre jan nivelet kryesore t taksimit:

-taksimi n nivel qndror/kombtar,-taksimi n nivel qarku-taksimi n nivel bashkiePr taksat me karakter vendor neni

16, pika 2 i Ligjit Organik te pushetit vendor jep kompetencn kshillit t komuns, bashkis t vendos:

a. pr t mbledhur ose jo nj taks;b. mnyrat dhe mbledhjes dhe ad-

ministrimit t taksave, sipas prcakti-meve n ligj;

c. nivelin e takss, brenda kufijve minimal dhe maksimal t prcaktuar n ligje t vecanta.

N baz t ligjit nr. 9632, dat 30.10.2006 Pr sistemin e taksave vendore, aktualisht nn administrim t qeverisjes vendore pr vendosjen, mbledhjen dhe administrimin e tyre jan 9 lloje taksash vendore, si m posht.

1. Taksa mbi pasurin e palua-jtshme, n t ciln prfshihen taksa mbi ndrtesat, taksa mbi truallin dhe taksa mbi tokn bujqsore;

2. Taksa e fjetjes n hotel;3. Taksa e ndikimit n infra-

struktur nga ndrtimet e reja;4. Taksa mbi kalimin e t drejts

s pronsis pr pasurit e paluajt-shme;

5. Taksa e regjistrimit t prvit-shm t mjeteve;

6. Taksa pr znien e hapsirave publike;

7. Taksa e tabels/ reklams;8. Taksa t prkohshme.9.Taksa e perkoheshme per In-

frastrukturen Arsimore 4-) Kush sht subjekti q i

nnshtrohet takss s pasurive t palujtshme?

Takss mbi pasurin e paluajtshme i nnshtrohen t gjith personat fizik ose juridik, vendas ose t huaj, q jan pronar t pasurive t paluajtshme pronar t pasurive te paluajtshme ndrtesa, tok bujqsore dhe truall (jo hapsir publike) n territorin e Bash-kis Tiran, pavarsisht nga niveli i shfrytzimit t tyre. Bjn prjashtim rastet kur n ligj parashikohet ndryshe.

N taksat mbi pasurin e paluajt-shme prfshihen:

Taksa mbi ndrtesatTaksa mbi tokn bujqsoreTaksa mbi truallinFaleminderit pr intervistn

Intervist me Z.Andi Seferi, Zv.Kryetar i Bashkis Tiran dhe Kryetar i FRD pr Tirann

2 shkurt 2016 fryma e re 8

ekonomi

Skeda e koncesioneve: Sa pak t ardhura dhe t punsuar nga shitja e venditMania e qeverive pr kon-cesionet ka qen e duk-shme n 20 vitet e fundit, ndrsa po kthehet deri n marrzi s fundmi. Pas shfrytzimit t naf-ts, kromit e bakrit, pasaportave pr jasht, t aeroportit apo t terminal-it t trageteve n Durrs, pullat fis-kale, e deri n skanimin e mallrave n dogana, tashm po jepen me partneritet publik-privat edhe shr-bime pr t cilat shteti funksionon n thelb (t cilit i paguajm taksat) si administrimi i TVSH, shrbimeve spitalore e t tjera.

Ndrsa ishte e pashmangshme q disa pjes t ekonomis t je-peshin me koncesion, sidomos n vitet e para t tranzicionit, kur siprmarrjeve vendase u mungon-te kapitali, prvoja dhe njohurit e nevojshme, pak sht folur dhe analizuar se sa vler t shtuar i ka dhn ekonomis kjo sjellje pr t shitur gjithka kto 25 vitet e fun-dit. Prshpejtimi i ritmeve t ksaj manie e bn t domosdoshme t ndalemi e t kthejm kokn pas pr t br nj raport kosto-prfitim t koncesioneve t dhna deri tani.

T dhnat nga bilancet e 14 operatorve kryesor koncesion-ar n vend, disa prej t cilve jan aktiv prej vitesh, tregojn se teksa ata realizuan nj xhiro prej rreth 700 milion eurosh n 2014-n (rreth 6-7% e asaj q ekonomia prodhon n nj vit), kan paguar vetm 2.7% t totalit t tatim fiti-mit t vitit n fjal, ndrsa kan rreth 3000 t punsuar, vetm 1% e totalit t t punsuarve n vend, sipas INSTAT (shiko skedn e kon-cesioneve). Renta e paguar nga kompanit q shfrytzojn naftn dhe pasuri t tjera natyrore nuk i ka kaluar 100 milion euro, apo rreth 3-4% t totalit t t ardhurave n buxhet, ndrsa eksporti i burimeve natyrore, pa vler t shtuar, s gati nj t tretn e totalit t shitjeve jasht vendit. Shifrat tregojn qart se sht absurde sa pak prkthehet pesha e strmadhe q zn kon-cesionet n ekonomi, n rritjen e mirqenies pr qytetart shqiptar.

Vendi sht nj shembull i gjall i mallkimit t pasurive, nj term i njohur n bot q i referohet para-

doksit q vendet n zhvillim me burime t shumta natyrore, vea-nrisht ato jo t rinovueshme si minerale dhe lnd djegse, tentoj-n t ken m pak rritje ekonomike dhe zhvillim m negativ n raport me shtetet q kan m pak burime natyrore. Shqipria sht n fakt shteti m i pasur me burime n ra-jon, por renditet e fundit n pothu-ajse t gjith treguesit, t ardhurat pr frym, mjedisin pr t br biznes, konkurrueshmrin, nova-cionin, sofistikimin etj.

Dy absurditete ekstreme u kon-statuan. Kompanit q shfrytzo-jn pasurit natyrore t vendit qarkullojn shuma t mdha, por vijojn t rezultojn me humbje t larta. Siprmarrjet e tjera, q i gzohen avantazhit t nj tregu monopol apo t kufizuar, po rriten me ritme t shpejta e n disa raste t papenguara nga kriza, duke re-zultuar me norma t larta fitimi. Dhe jan kto fitime q, n pjesn m t madhe nuk riinvestohen n vend, por transferohen te mmat.

Qeverit n vite nuk kan qen t afta t negociojn q n fil-lim dhe kompanit koncesionare kan arritur t marrin lshime t majme dhe q n m t shumtn e rasteve, po vjelin fitimet e ksaj situate t mirkopsitur. Dhe qeve-ria gjendet duarkryq, teksa shum marrveshje koncesionare jan pothuajse e pamundur t prishen, pr shkak t kostove t larta t zgjidhjes s tyre n arbitrazh apo gjykatat ndrkombtare.

N m t shumtn e rasteve, koncesionet jo vetm q nuk kan shtuar vler, por jan kthyer n nj barr pr konsumatort dhe bizneset. Kujtojm ktu pagesn absurde t skanimit n dogana, biletat e shtrenjta t avionve, tar-ifa t tjera q paguhen, pr t cilat nuk merren mbrapsht shrbime (markimi i karburanteve). Ndrsa mallkimi i pasurive natyrore na ndjek nga pas, teksa burimet po shterojn dhe vendi gjendet n udhkryqin e domosdoshmris s zhvillimit t qndrueshm.

M e keqja sht se askush nuk po v mend. Prkundrazi, konc-esionet apo partneriteti publik-

privat, si preferohet termi modern nga qeveritart- po shndrrohen n burimin kryesor t rritjes, duke rrezikuar seriozisht t na kthehen shum shpejt n nj bumerang.

Ministria e Ekonomis ka futur n proces m shum se 70 kon-cesione me partneritet publik privat q kalojn vlern e 3 mili-ard dollarve. Vetm Ministria e Shndetsis dha vitin e fundit katr koncesione, Check UP, kon-trollin baz mjeksor, shrbimin e hemodializs, sterilizimin dhe prpunimin e mbetjeve spitalore, ndrsa sht n proces dhnia me koncesion e shrbimit laboratorik. Rasti m i fundit, q hapi shum debat sht ai i partneritetit publik privat n administrimin e TVSH-s, nj koncesion q vet Ministria e Financave kishte argumentuar se rrezikohet keqprdorimi i t dh-nave dhe shkelet Kushtetuta.

Edhe Fondi Monetar Ndrkom-btar i ka vlersuar koncesionet si nj nga rreziqet m t mdha fis-kale, duke pohuar se tashm, 55 partneritetet Publike dhe Private zn 7% t PBB dhe t tjera jan prfshir n proces.

M posht jepen disa shem-buj se si koncesionet kryesore n vend, n pjesn m t madhe, nuk kan arritur t gjenerojn as t ar-dhura n buxhet dhe as shrbime t prmirsuara pr konsumatort e bizneset, por prkundrazi ka pa-sur raste kur ato kan cenuar dhe sigurin kombtare.

KONcESiONET E NAfTS, ASNJ ME fiTiMShqipria vlersohet t ket

rezerva relativisht t larta t naf-ts, q arrijn deri n 400 milion

ton, por kjo mbetet ende e pa-konfirmuar, pr shkak t inves-timeve t larta pr krkim. Sipas Agjencis Kombtare t Burimeve Natyrore sht e njohur se 40 mil-ion ton jan t pashfrytzuara, ndrsa 50 milion ton jan tash-m t shfrytzuara.

Patos Marinza sht zona krye-sore e nafts n Shqipri dhe m e madhja n tok n Europ, me nj siprfaqe prej rreth 17.8 mij hek-tarsh dhe rezervat e saj t provuara jan rreth 5.4 miliard fui naft.

Pas viteve 90, kompanit e huaja kan treguar interes t vazh-dueshm pr t investuar n fushat e nafts n Shqipri, prmes mar-rveshjeve koncesionare me qe-verin shqiptare dhe kompanin shtetrore Albpetrol, t angazhuar n zhvillimin, prodhimin dhe tregt-imin e nafts bruto dhe gazit.

Duke filluar nga viti 2004, n territorin e Republiks s Shq-ipris veprojn 5 kompani (Bank-ers Petroleum Albania Ltd; Sher-wood International Petroleum Ltd; Transoilgroup sh.a; Trans-atlantic Albania-ish Stream Oil; Phoenix Petroleum sh.a,) t cilat kan nnshkruar Marrveshje Hidrokarbure me Albpetrol sh.a. Ndrkoh nj joint venture e krijuar nga Petromanas dhe Royal Dutch Shell ka lejen pr krkim n zonn e Shpiragut, Berat.

Bankers Petroleum prodhon naft q prej vitit 2014, ndrsa Transatlantic Albania ka filluar aktivitetin prodhues gjat viteve t fundit. Kompanit e tjera jan ende n faz shfrytzimi pr rezer-va t reja nafte, n tok dhe n det.

Por, sa ka fituar deri tani vendi

nga shfrytzimi i ksaj pasurie mjaft t madhe natyrore q mbart nntoka shqiptare?!

Asnj nga kompanit nuk ka rezultuar ende me fitim dhe Shq-ipria nuk ka arritur t prfitoj pothuajse asgj nga vitet e arta 2011-2014 kur ari i zi n tregun ndrkombtar luhatej n 120 dol-lar pr fui (nga rreth 30 dollar q luhatet sot). Ndrsa renta e paguar nga kompanit q shfrytzojn naft dhe pasuri t tjera nuk i ka kaluar 100 milion eurot,

Bankers Petroleum, opera-tori kryesor i nxjerrjes s nafts n vend, me mbi 90% t totalit, q shfrytzon burimin e Patos Marinzs (m i madhi mbi tok n Europ) prej vitesh ka deklaruar humbje t mdha. Sipas t dh-nave nga bilanci, qarkullimi vje-tor i kompanis (i rakorduar me deklarimet tatimore PDF t kom-panis pr efekt t TVSH-s) ishte 67.3 miliard lek n vitin 2014, me nj rnie fare t leht n raport me 67.7 miliard lek nj vit m par. Bankers ka paguar 9 miliard lek rent minerare n 2014-n, nga 9.8 miliard lek nj vit m par.

Kompania ka raportuar hum-bje fiskale prej 12.5 miliard leksh n 2014-n (rreth 100 mln USD), nga rreth 19.4 miliard lek q ishte humbja fiskale e nj viti m par. Q prej fillimit t aktivitetit, kompania nuk ka dal asnjher me fitim sipas konceptit fiskal t kompanive komerciale, q sipas marrveshjes koncesionare do t duhet t tatohej me 50%. (Rezultati tatimor i shoqris nuk llogaritet sipas ligjit Pr tatimin mbi t ard-hurat por, bazuar n Marrveshjen

Vendi sht nj shembull i gjall i mallkimit t pasurive, nj term i njohur n bot q i referohet paradoksit q vendet n zhvillim me burime t shumta natyrore, veanrisht ato jo t rinovueshme si minerale dhe lnd djegse, tentojn t ken m pak rritje ekonomike dhe zhvillim m negativ n raport me shtetet q kan m pak burime natyrore

2 shkurt 2016 fryma e re 9

GFI ALBANIA

Kontrata e koncesionit pr shrbimin e markim-it dhe monitorimit t karburanteve t lidhur ndrmjet Ministris s Financave dhe bash-kimit t prkohshm t shoqrive Global Fluids In-ternational dhe Petroleum Consulting Partners u mi-ratua n maj 2013 dhe synonte uljen e evazionit fiskal n tregun prkats.

Ndrsa llogaritet n 0.1 lek pr litr n mimin e nafts, nuk po kryhet funksioni themelor pr t cilin ka kontratn me qeverin shqiptare.

GFI Albania, nprmjet nj kontrate 10-vjeare q kushton 150 milion euro, duhej t ngjyroste naftn n prputhje me qllimin e prdorimit, eliminimin e abuzimit me cilsin e destinacionit dhe n fund, sh-mangien e taksave. Mirpo Shoqata e Hidrokarbureve thot se kompania nuk po plotson asnj nga kto detyrime, nuk ka br asnj investim dhe pr rrjedhoj, kontrata koncesionare sht shkelur n t gjitha pikat.

N nj letr t posame pr kt shtje, Shoqata e Hidrokarbureve ka lajmruar Ministrin e Financave si pal kontraktore me koncesionarin, se po lejon GFI Albania t shkel t gjitha t drejtat dhe t abuzoj n mnyr t paligjshme mbi subjektet detyruese, pa as-nj lloj alternative kontrolli, ankimimi dhe as krkese pr zbatimin e investimeve q ai detyrohet me ligj.

N fillim t dhjetorit t vitit t kaluar, kompania, n mnyr t paprecedent, ndrpreu pr disa or punn, duke bllokuar aktivitetin e tregtuesve t naf-ts n Porto Romano. Ky veprim nxori n pah sa fuqi i ishte dhn koncesionarit. N baz t nj vendimi t Kshillit t Ministrave autoritetet doganore, para se t

bjn arktimin e akcizs, krkojn q kompania im-portuese e karburanteve t paraqes faturn e mar-kimit t karburanteve, q jepet nga koncesionari. Kjo pengoi daljen e autoboteve nga zona e lir doganore, por tregoi se marrveshja cenon deri sigurin kom-btare, pasi nse bllokimi vazhdonte, vendi rrezikohej t mbetej pa karburant. GFI krkonte q t mundso-hej markimi i nafts bruto, nj veprim q operatort e nxjerrjes s nafts nuk e kundrshtojn, por askush nuk merr prsipr investimin pr t br t mundur kt markim, q do ti siguronte GFI 10 milion euro t ardhura n vit.

M hert, m 4 shtator t vitit 2015, (Global Fluids International S.A. GFI) ka transferuar pothuajse t gjitha kuotat q kishte te GFI Albania (fillimisht kishte 75%), duke mbajtur vetm 0.7% (prqindja n kapital ishte 75,00 u b ,07) tek aksioneri i dyt Petroleum Consulting Partners A.G. (PCP), i cili kishte fillimisht 25% t kuotave. Si rrjedhoj prqindja n kapital e PCP nga 25,00 u b 99,93. Transferimi i kuotave nga GFI ka ngjallur debate pr faktin se koncesioni i markimit t karburanteve u miratua nga qeveria e djatht n vitin 2011, me nj ofert t pakrkuar nga kompania ndrkombtare Global Fluid International, me justifikimin se GFI ishte e specializuar n prodh-imin e kimikateve dhe ka filluar t zbatohet n vitin 2013. Nuk ka pasur asnj lloj transparence lidhur me kt lvizje t aksioneve, nga nj kompani e speciali-zuar tek nj e panjohur.

Pr vitin 2014, GFI deklaroi humbje prej 183 mil-ion leksh.

Shrbimi q cenon sigurin kombtare

e Hidrokarbureve lidhur midis Alb-petrol sh.a. dhe Bankers miratuar n 2004-n, sipas s cils rezultati llogaritet pasi nga t gjitha t ard-hurat t zbriten t gjitha shpenzi-met operative dhe kapitale t bra nga nnkontraktori).

Bankers Petroleum Albania muajt e fundit u prfshi n nj kon-flikt me tatimet, pasi kto t fun-dit, bazuar n nj raport t AKBN (Autoritetit Kombtar t Burimeve Natyrore) nuk i njohn Bankers 303 milion dollar shpenzime dhe e ngarkuan me nj pages prej 57 mil-ion dollarsh tatim fitimi. Ndrsa shtja sht ende n shqyrtim nga nj auditues i huaj i pavarur, kom-pania ka rn dakord ta paguaj me kste kt shum dhe n rast se au-diti i jep t drejt Bankers, shuma do ti kthehet mbrapsht kompanis.

Transatlantic Albania-ish Stream Oil, shfrytzon 4 vend-burime t njohura nafte dhe gazi n Shqipri, at t Ballsh-Hekalit, Gorisht-Koculit dhe Cakran-Mol-lajt n naft, si dhe fushn gazm-bajtse t Delvins, n baz t nj kontrate koncesionare 25-vjeare, me t drejt zgjatjeje 5-vjeare. Kompania nuk ka dal gjithashtu asnjher me fitim dhe operatori turk e ka nxjerr degn shqiptare n shitje n fund t vitit t kaluar.

S fundmi, ministri i En-ergjis, Damian Gjiknuri, deklaroi se kontratat do t rinegociohen duke vendosur pr her t par n Shqipri, at q quhet tavan pr shpenzimet. Deri sot, gjith nafta q prodhohej shkonte pr t mbu-luar shpenzimet e kompanive, de-risa ato t rikuperonin faktorin R dhe pastaj fillonte shteti t merrte

t ardhura t tjera prve rents, ka shpjeguar Gjiknuri.

Pr her t par po vm nj ta-van, q do t thot se nj pjes e naf-ts, para se kompania t rikuperoj kostot, t futet si naft e ndashme pr fitim. Nafta e vlefshme pr tu ndar mes shtetit dhe privatit t fil-loj q n momentin e par q del fuia e par. Q tek fuia e par, shteti do t marr m shum se far ka marr deri tani. Do t rinegocio-jm edhe nj pjes t kontratave q jan n fuqi, prfshir edhe kon-tratn m t madhe t Shqipris si sht Bankers Petrolium. Kemi ob-jektivin t rinegociojm termat, pas mbylljes s disa elementeve kontra-diktore ose konfliktuale q kan t bjn me pagesn e tatim fitimit.

M PAK T PuNSuAR N iNDuSTRiN NxJERRSEKontributi i industris nxjerrse

n punsimin total n vend sht pothuajse i paprfillshm, kjo sipas t dhnave t Raportit t Transpar-encs s EITI-s (pr vitet 2013 dhe 2014) i cili prmban nj analiz t prodhimit dhe kontributit t sek-torit t nafts e gazit, sektorit min-erar dhe sektorit t hidroenergjis, ashtu sikurse rakordimin e flukseve kryesore q operatort n kta sek-tor kan paguar ndaj shtetit.

Referuar t dhnave t AKBN-s, kompanit e licencuara n sektorin e nafts, gazit dhe minerar, kan pu-nsuar n total m pak se 1% t to-talit t fuqis puntore t regjistruar n vend n vitin 2013 dhe 2014.

N vitet 7080 kur sekto-ri ishte trsisht n pronsi t shtetit, numri i t punsuarve llogaritej n rreth 25,000.

Ndrsa n fund t vitit 2014, si-

pas raportit t EITI (referuar deklar-imeve t Albpetrol dhe AKBN) n sektorin e nafts numri i t pun-suarve arriti n rreth 3,109, ku rreth 66% jan t punsuar n Albpetrol.

N katr vitet e fundit, numri i t punsuarve n sektorin e naf-ts dhe t gazit u ul me rreth 38%. Kto ndryshime erdhn pr shkak t transferimit t operacioneve t prodhimit nga Albpetrol n kom-panit private t nafts. Sektori privat nuk mundi t thithte forcn e teprt t puns q rezultoi e till gjat ktyre transfertave.

RiNASi, M T ShTRENJTT N RAJONQ prej dats 23 prill 2005, Ti-

rana International Airport Nn Tereza menaxhohet dhe operohet nga shoqria private e quajtur Ti-rana International Airport SHPK (TIA). TIA mori prsipr menax-himin dhe operimin e aeroportit nga qeveria shqiptare, e cila ka qen pronarja e vetme e aeropor-tit q nga koha e ndrtimit t tij. Si nj firm koncesionare, TIA do t drejtoj t gjitha aktivitetet e aero-portit pr 20 vjet.

Kjo marrveshje, q n at koh dukej si zgjedhja m e mir, sepse aeroporti kishte nevoja modern-izimi dhe prmirsimi me qllim q t prballonte fluksin e madh t pasagjerve q rritej q prej vitit 1990, po rezulton sot me pasoja pr ekonomin shqiptare. S pari, tarifat e larta aeroportuale bjn q Shqipria t ket mimet m t larta t biletave n rajon, duke qen ven-di i vetm q nuk po arrin t trheq kompani low cost, si EasyJet apo Air Berlin apo WizAir q veprojn si n Maqedoni, Mal t Zi apo edhe n

Kosov, kur t tre fqinjt kan nj trafik m t ult pasagjersh se Ri-nasi. S dyti, ekskluziviteti q TIA fitoi n marrveshjen koncesionare po e bn t pamundur vnien n pun t dy aeroporteve t tjer, ai n Kuks, q sht gati prej shum vitesh dhe ndrtimin e nj tjetri n Sarand, q do t ishte mjaft i rndsishm pr trheqjen e tur-istve n Jug t vendit.

Pr kompanin, marrveshja ka rezultuar mjaft fitimprurse, teksa ajo gjith kto vite i sht gzuar nj rritjeje t shpejt (pr-jashtim bn vetm viti 2012) dhe normave t larta t fitimit. Sipas bilancit t saj, n vitin 2013, kom-pania rezultoi me nj qarkullim vjetor prej 4.2 miliard leksh, me nj rnie 8% me baz vjetore.

TIA rezulton nj ndr kompa-nit fitimprurse m t mdha, me nj norm fitimi 35% n vitin 2014 dhe ndryshe nga t ardhurat q jan tkurrur, fitimet u rritn 9% n t njjtn periudh.

Ministria e Ekonomis ka deklaruar vazhdimisht gjat vitit t kaluar se ka arritur marrveshjen pr rishikimin e kontrats konc-esionare me Aeroportin e Rinasit, por ende nuk ka asgj konkrete.

KONcESiONi i PASAPORTAVEShqipria sht ndr t pak-

tat vende, q t dhnat personale t qytetarve t saj ua ka besuar t huajve. N korrik 2008, Qeve-ria e Republiks s Shqipris ka przgjedhur konsorciumin e formuar ndrmjet Morpho (m par Sagem Scurit) dhe Fondit t Zhvillimit Shqiptar Amerikan, pr Prodhimin dhe Shprndarjen

e Kartave t Identitetit dhe Pasa-portave Elektronike. N prill 2013, koncesioni u zgjat deri n korrik 2023, sipas t dhnave zyrtare n faqen e Ministris s Brendshme.

Pr vitin 2014, kompania dekla-roi t ardhura prej 1.5 miliard le-ksh, me rnie 8.6% me baz vje-tore, dhe nj norm fitimi prej 11%.

SicPA, BARR ShTESKoncesionari i pullave fiskale,

SICPA, sht krijuar m 20 shta-tor 2010 dhe veprimtaria e saj konsiston n implementimin e Marrveshjes s Koncesionit pr printimin, prodhimin dhe furniz-imin e pullave fiskale.

SICPA Security Solutions Al-bania sh.p.k. zotrohet nga SICPA Security Solutions SA me vendn-dodhje n Zvicr.

N vitin 2014, xhiro e kompa-nis ishte 890 milion lek, me nj rnie prej 10% me baz vjetore, ndrsa operatori sht me humbje.

Bizneset jan ankuar se pul-lat fiskale pr mallrat e akcizs aktualisht kushtojn tre her m shum se kur printoheshin nga shteti. Importi total i cigareve vi-tin q shkoi ishte rreth 3,000 ton ose 150 milion paketa. Vlera to-tale e pullave sht 3.2 milion euro dhe kompania e SICPA ka fituar diku te 2 milion euro vi-tin e kaluar vetm nga industria e duhanit. Kostot jan transferuar totalisht te mimet e konsumato-rit, pohojn grosistt. Pulla e re fiskale mbi industrin e cigares, me qllim uljen e evazionit, nuk ka sjell rezultatet e pritshme n kt drejtim, pasi importet e cigareve qysh nga viti 2013 kan rn me 27%.

2 shkurt 2016 fryma e re 10

kultur

Studiuesja dhe shkrimtarja Feride Papleka rrfen pr her t par vitin kur Kadare ishte pedagog dhe ajo studente n Fakultetin e Letrsis; nj mo-ment i shkurtr kur ka shpjeguar letrsin dekadente, leksione t krijuar krejtsisht prej shkrim-tarit. Papleka kujton se ishin ort m t mahnitshme kur Kadare shpjegonte letrsin pesimiste

Ju jeni studiuese dhe shkrim-tare q keni trhequr shpesh v-mendjen pr konsideratn kritike mbi autor e vepra, ky sht nj rast pr tiu rikthyer vmendjen n rastin e Kadares. Si e njihni?

Njohja e par me shkrimtart ndodh nprmjet veprs s tyre. Hasja me veprn e Kadares ishte nj revolucion i brendshm estetik shum i madh. Ai prdorte nj stil t lart, gjuh t sakt e t zgjed-hur. Libri i tij me poezi Shekulli im solli nj frym t re emancipu-ese, q n titull me universalizmin e tij, por edhe me unin poetik, subjektet, vargun, ritmin, me ter-minologjin qytetare, industriale etj. Ai e vazhdoi kt kujdes n zgjedhjen e mjeteve shprehse me poemn Prse mendohen kto male, sidomos n shpalosjen e tems ekzistenciale q e kishin pr-dorur n vitet 30, Nonda Bulka n librin me tregime Kur qante dhe qeshte bilbili, Migjeni n librin poetik Vargjet e lira dhe Shuteriqi po ashtu n librin poetik Kangt e rinis s par. Pastaj romani i tij Gjenerali i ushtris s vdekur q u prkthye n disa gjuh dha sin-jalin se n letrsin shqiptare ishte shfaqur nj prozator i shquar. Po kshtu mund t vihet re fantastikja te romani Kronik n gur apo iro-nia dhe satira te romani Npunsi i pallatit t ndrrave. N ato ro-mane, n t cilat pati largpamsin dhe t dilte jasht kufizimeve t realizmit socialist, Kadare e shtyn lexuesin t deprtoj n nj univ-ers ireal. E ftoht, e trishtuar dhe tepr e rnd, fantastikja e tij ab-surde n disa romane e bn thuajse t pamundur prvojn e njeriut n bot. Shkrimtari matet me veprat e

tij m t mira. Prandaj kur mbrojta nj tem para doktorats n Paris, sepse n Tiran nuk m patn regjistruar, -ishte koha e pas rnies s komunizmit dhe un isha e pa-pun,- zgjodha si tem Fantastikja n disa romane t Kadares dhe t Garcia Marquez-it.

feride, meq e prmendt re-alizmin socialist, mund t na tho-ni dika nga ato q keni lexuar?

Realizmi socialist sht nj slogan i pranuar nga t gjith, pa ndonj prkufizim konceptual. N fillim letrsia u ngrit kundr slo-ganit t mparshm t artit pr art dhe i kundrvuri sloganin e ri art pr popullin e q ishte fryma e Partis-shtet q ushtronte auto-ritet dhe kontroll ideologjik dhe q siguronte vazhdimin e lufts s klasave kundr ndikimeve borgjeze e t huaja perndi-more n letrsi dhe arte. shtja e realizmit socialist n t vrtet ka nxitur qindra teza e artikuj, koloki-ume e konferenca. Estetika dhe kritika e vrtet letrare nuk bjn nj polemik t thjesht apo spe-kulim klasor t ri. Parimi estetik ishte paraqitja e realitetit n zhvil-limin e vet revolucionar. N t vr-tet, n kushtet e krizs s madhe dhe ngjitjes s fashizmit e t hit-lerizmit qe krijuar Fronti i Majt, q prfshiu edhe shkrimtar dhe artist t shquar si Picasso, Luis Aragon dhe Paul Eluard n Franc, Rafael Alberti n Spanj, Bertold Brecht n Gjermani, Janis Ritcos n Greqi, Hemingay, Steinbek, Henry Miller n Amerik, Nico-

las Gilen n Kub, Pablo Neruda n Kili, Jorge Amado n Brazil. Mund t numrohen gjithashtu shum shkrimtar n vendet e Eu-rops Lindore etj.Pra, si t thuash ideja e majt n letrsi mori pr-masa ndrkombtare. Autoriteti q kishte fituar Bashkimi Sovjetik me fitoren kundr nazizmit, roli q luajtn n qndresn antinaz-iste intelektualt dhe shkrimtart komunist, u lejoi atyre t krijo-nin shoqata q u transformuan n Lidhje shkrimtarsh t njohura nga shteti. Prshkrimi i realitetit me ant e tij m pozitive, ishte kriteri thelbsor q tregonte se i prkisje realizmit socialist. Heroi pozitiv dhe estetika e realizmit socialist prmbushnin detyrn q t ngrinin entuziazmin e masave me tezn se realiteti sht njsh me letrsin, por q pati mimin e rnd, sipas shprehjes s Roman Jakobson-it t shprdoroj talen-tin. Mbase i pari, vepra e te cilit u cilsua si jo socialiste qe shkrim-tari Boris Pasternak me sagn e famshme Doktor Zhivago. Autori u dnua n vitet30, i akuzuar pr subjektivizm nga autoritetet sovjetike librat e tij flasin pr t kaluarn dhe jo pr t sotmen, stili i tij sht poetik dhe jo social-ist, thoshte kritika socialiste. Por ai arriti ti shptonte Gulagut duke u arratisur. Vendimi i Akademis suedeze pr mimin Nobel m 1958 liroi zemrimin e pushtetit sovjetik q e akuzoi si agjent t Perndimit, antikomunist dhe an-tipatriot.(Doktor Zhivago u botua n Bashkimin Sovjetik m 1985 me mbshtetjen e perestrojks).

N fjaln e tij n Kongresin e par t shkrimtarve m 1934, Gorki thoshte se ajo sht metod e rndsishme e letrsis dhe arteve, nj form e re e realizmit. Por nuk ndodhi ashtu, ajo sa erdhi e u ngurtsua. N vendet e demokra-cis popullore, metoda e realizmit socialist u b e vetmja metod krijuese. Doln edhe kritika t ha-pura pr kt metod. Ilia Ehren-burg megjithse kishte shkruar pr epokn e Leninit, pr lavdin e so-

cializmit, pr njerzit e kalitur nga revolucioni, nuk mungoi t kri-tikonte epokn staliniste, n librin e tij Shkrirja e akujve q botoi m 1952 dhe t merrte ann e modern-izmit, duke pranuar dallimin. at q G. Luckas e quan forma e vr-tet epike.Megjithat disa vepra t realizmit socialist i qndrojn ko-hs, sepse dialogojn, hedhin ura komunikimi me brezat. Alternimi i s prditshmes me mitin dhe shfrytzimi i artit gojor, popullor, jan dy nga format e shumta q ka shptuar disa vepra t realizmit so-cialist. sht nnvetdija kolektive q i prshkon e pr t ciln flasin Karl Gustav Jung, dhe Bakhtin, t cilt n veprat e tyre przien medi-timet metapsikologjike dhe prak-tike, duke studiuar edhe fusha t tjera si filozofi, sociologji, kritikn e artit dhe letrsis.

N t gjith letrsin dhe artin e epoks komuniste ka vepra t fuq-ishme. Hegeli e ka quajtur artin nj mendim me imazh. Por arti i madh q socializmi pandehte se duhet ta ngjizte nuk erdhi kurr me ngjyrat e veta. Nocioni realizm socialist e humbi prmbajtjen sa ra partia shtet. Dhe ato vepra q bien n propagand t thjesht, i zhvler-son koha, n cilindo regjim.

Pr tu kthyer tek Kadare, i cili m s shumti ka qndruar i trhequr nga qarqet akademike t ktushme, duke u strukur n letrsin e tij, por ju keni nj dshmi tjetr t shkrimtarit si pedagog?

Letrsia krkon prkushtim, sakrific, vetmi, vuajtje. Pa kto kushte nuk ka krijim t vrtet, n kuptimin, t madh. N letrsin botrore ka shembuj t nj prkush-timi gati monastik. Po t prmend-nim disa emra, n Antikitet Plato-nin q sht edhe shkrimtar edhe filozof Borges e quan shpiks t dialogut,- ose n koht e reja Gus-tave Flaubert apo Marcel Proust, do t bindeshim pr kt.

Kadare ka qen shum pak koh pedagog, por ajo pak koh sht shum, ka domethnie t madhe pr studentt e letrsis q

Ismail KadarePedagog, i mahnitshm! Si shpiku letrsin borgjeze

kan dgjuar leksionet e tij. Ai ka ln gjurm t thella, sepse kurset e tij shklqenin nga dituria dhe nga improvizimet e frymzuara. Nuk e di mbase t gjith nuk e shohin kshtu, por ata t cilt kan pasur ndonj prirje letrare, e kan kuptu-ar menjher se prpara tyre fliste nj njeri q i prkiste nj formimi t ndryshm, nj kulture pa mure.

far kujton nga kjo periudh?-Ajo periudh sht nostal-

gjike. Jan brenda dlirsia, paqja shpirtrore dhe ndrrat m sub-lime q lidhen me moshn e rin-is. Koha e rinis sht e dhn pas zbulimeve t reja psikologjike e shpirtrore. Dhe zbulimi prmes letrsis sht i madhrishm. Ne ishim t etur pr t lexuar. Letrsia klasike ishte e prkthyer nga prkthyes t talentuar. Vrtet

2 shkurt 2016 fryma e re 11

Ditn e diel m datn 31 janar 2016 n mbrmje, nga nj vdekje natyrale u nda nga jeta n moshn 96 vjeare Akademiku Prof. Dr. Kristo Frashri. Akademia e Shkencave i shpreh ngushllimet m t thella fmijve,

familjarve e t afrmve pr humbjen e ktij personaliteti t shquar t historis e t mbar kulturs shqiptare.

Ceremonit n nderim t Tij do t mbahen ditn e mrkur dat 3 shkurt 2016, nga ora 12.00-13.00 n Akademin e Shkencave. Histo-rian, profesor, akademik. Lindi n Stamboll. U riatdhesua familjarisht dhe u vendos n Tiran m 1927. M 1940, pasi kreu shkolln e mesme, u regjistrua n Fakultetin e Shkencave Ekonomike n Universitetin e Firences. M 1942 u burgos dhe u internua nga administrata fashiste e pushtimit dhe m 1943 kaloi n radht partizane. N vitin 19451952 punoi n Bankn e Shtetit Shqiptar (Sektori i kreditit). Ndrkoh ndo-qi studimet e larta n Fakultetin e Historis e t Filologjis, n Insti-tutin e Lart Pedagogjik (19511955). Prej vitit 1953 punonjs shken-cor n Institutin e Shkencave, m 1955 n Institutin e Historis e t Gjuhsis, m 1957 n Fakultetin e Historis e t Filologjis t UT. M 1966 u drgua pr pes vjet pr riedukim si msues n shkol-ln e mesme t Prmetit; m 1971 u emrua prsri punonjs shken-cor n Institutin e Historis, ku doli n pension (1990). M 1997 u emrua zvendskryetar i Akademis s Shkencave t Shqipris, m 1999 prsri n pension. Kristo Frashri ka nj prodhimtari t pasur shkencore, q shtrihet n t gjitha periudhat e historis s Shqipris: antikiteti, mesjeta, Rilindja Kombtare dhe koha e sotme. Ka trajtuar tema jo vetm nga historia politike, por edhe ekonomike, shoqrore e kulturore. Ka marr pjes me referate n veprimtari shkencore kom-btare e ndrkombtare dhe ka botuar artikuj n nj varg revistash shkencore, brenda dhe jasht vendit. Si pedagog i Historis s Shq-ipris n Universitetin e Tirans dhe si punonjs shkencor ka dhn ndihmes n prgatitjen e historianve t rinj. Ka marr dy her m-imin e Republiks t kl. I (1961, 1984). sht dekoruar me Urdhrat Mjeshtr i Madh dhe Nderi i Kombit. Publikime (Monografi, Ve-pra kolektive, Prmbledhje studimesh) Principata e Arbris : 1190-1215 (2014) Jeta e nj historiani (2014) Ahmet Zogu : vshtrim his-torik (2014) Etnogjeneza e shqiptarve - Vshtrim historik (2013) Historia e Dibrs (2012) Lidhja Shqiptare e Prizrenit 1878-1881 (2012) Ismail Qemali Album (2012) E vrteta mbi Shqiptart e Maqedonis dhe shtrembrimet e Enciklopedis s Shkupit (2010) Historia e Kosovs. Dardania (Kosova Antike) (2009) Sknderbeu i shprfytyruar (2009) Bajroni n Shqipri dhe takimet me Ali Pash Tepelenn (Vjesht 1809) (2009) Historia e qytetrimit shqiptar (Nga koht e lashta deri n fund t Lufts s Dyt Botrore)

(2008) Shpallja e Pavarsis s Shqipris : (28 Nntor 1912) (2008) Historia e lvizjes s majt n Shqipri dhe e themelimit t PKSH-s (1878 - 1941) (2006) Identiteti kombtar shqiptar (2006) Historiografia shqiptare n tranzicion (Tiran, 2006) Sknderbeu n burimet dokumentare shqiptare n shek. XV (2005) Himara dhe prkatsia etnike e himarjotve (2005) Historia e Tirans (2004) Gjergj Kastrioti Sknderbeu. Jeta dhe vepra (2002) Historia e pop-ullit shqiptar vll. II, (2002), (bashkautor). Lidhja Shqiptare e Priz-renit 18781881 (1997) Histori e Shqipris vll. II. (bashkautor dhe bashkredaktor), (1984) Abdyl Frashri (1984) Bashkautor i Histoire de lAlbanie (Lion, 1974) Autor i teksteve t historis s Shqipris pr shkollat e mesme gjat v. 7080 Histori e Shq-ipris, vshtrim i prgjithshm e i prmbledhur q nga parahis-toria deri n v.1960 (botuar n disa gjuh t huaja (1964) Vshtrim mbi Gjergj Kastriotin Sknderbeun (1958) Vshtrim mbi jetn dhe veprn e Sami Frashrit (1954) Histori e Shqipris n dy vllime (botim i USHT, 1959, 1965), autor i kapitujve q trajtojn historin mesjetare t Shqipris dhe periudhn e Rilindjes Kombtare

ndarja

Shuhet historiani Kristo Frashri

mungonte letrsia bashkkohore moderne, por ajo si koh sht pak n krahasim me letrsin botrore q prej fillimeve t veta. Kshtu n duart tona ishin libra q nga Homeri e Dante, q nga Khajam e Ibsen, q nga Tolstoi e Gogol, Stendhal e Flaubert, q nga Balzak e Zweig, Brecht e shum t tjer q e mbushin qiellin letrar me dritn e tyre t prhershme.

cila ishte lnda q zhvillonte Kadare, sht e sakt q ka dhn leksione pr letrsin borgjeze?

M 1970, kur isha studente, pata fatin q ta kisha profesor pr disa muaj. Ai zhvilloi nj kurs spe-cial pr letrsin dekadente. Kjo ishte terminologjia e kohs q e shihte at letrsi me shkrimtar t mdhenj si James Joyce, Franz Kaf-ka, Samuel Beckett, Albert Camus,

Eugene Ionsco e t tjer, si nj letrsi q fliste pr rnien e njeriut, pr perndimin e tij. Me veprat e tyre q kishin brenda guximin in-telektual, krkimin e vazhdueshm dhe nj koncept t ri krijues, kta autor i kishin kaprcyer kornizat e kufizimeve t gjinive letrare e i kishin dhn letrsis nj fytyr t re. Leksionet q na dha Kadareja pr nj semestr quheshin Kurs special, dhe ky kurs special ishte pr letrsin dekadente. Kuptohet q cilsohej si letrsi borgjeze, e cila i prkiste nj shoqrie q nuk ishte si jona, pra nuk ishte ko-muniste. Edhe Kadare, kshtu e trajtonte nga pozitat komuniste si nj letrsi e nj shkolle letrare pesi-miste, q po shkonte drejt shkatr-rimit, duke e transformuar njeriun krejtsisht, ashtu si ndodhte te ro-

mani Metamorfoza i Kafks, ktij gjeniu t letrsis, kur Gregor Za-mza, personazhi i tij nj mngjes zgjohet jo njeri si gjithnj, por in-sekt. Kadare shpjegonte n mnyr t mahnitshme. Duke folur ecte n krye t salls, horizontalisht, drejt me katedrn, me duart prapa, shkonte te dritarja dhe kthehej srish, i zhytur n madhshtin e interpretimit t vet. Ndonjher, tepr rrall, ndalej dhe shihte mbi katedr ndonj flet t vogl fare. Ne uditeshim se si mbante n kok gjith ato dije q i transme-tonte aq bukur. Ngaq lndn ai e improvizoi, n fund krkoi nj fletore me shkrim t kuptueshm. Nj shoqja ime shkodrane mori fletoren time e ia dha. Ato or letrsie jan t paharrueshme. Nj dit, para katr apo pes vjetsh, e takova Ismail Kadaren n aero-portin e Parisit. Ndrsa prisnim orn e nisjes pr n Tiran, ra fjala pr kursin e dikurshm t letrsis dhe e pyeta se ku e kishte msuar at mnyr interpretimi. Vet, m tha, ashtu, nuk kisha dgjuar ndon-j kurs pedagogjie.Por pyetja ime ishte thjesht nj kureshti. Kadare ather ishte n lulzimin e tij in-telektual si shkrimtar dhe doemos q do t shklqente si msimd-hns. Salla e leksionit ishte ajo e katit t dyt n Fakultetin e letr-sis, atje ku ndodhet edhe sot, n rrugn e Elbasanit, nj sall e mad-he me dritare nga rruga prball q zhdukej n gjelbrimin e dendur t parkut si n nj ndrr romantike. Tani asaj rruge ku shtisnim n pushimin e gjat midis orve, nuk i duken as gjurmt. N kurse t tilla bashkoheshin t gjitha grupet. Ne ishim gjasht grupe, rreth njq-ind e njzet student q e nism vitin e par m 1968 dhe gati po aq u diplomuam m 1972. Ishte koha e masivizimit, ose demokra-tizimit t shkolls dhe pak vet i patn braktisur studimet apo patn ndrruar deg. do vit je-peshin provime t shumta. Kishte q merrnin nota t dobta, por studionin. Nuk kishte ndodhur gjma q i ka ndodhur arsimit sot, kur diplomat blihen si mall tregu. E mjerueshme pr kt vend!

Si ishte si pedagog, marrd-hnia me studentt?

-Nuk mund t flitet pr mar-rdhnie si me nj pedagog t thjesht me Kadaren. Ai ishte shkrimtar dhe kjo krijonte nj lloj aureole mbrojtse q e largonte prej nesh dhe njkohsisht e bnte trheqs. 80-vjetori i lindjes s shkrimtarit Ismail Kadare sht fest jo vetm pr t, por pr krejt letrsin bashkkohore dhe pr kulturn kombtare. Uroj q n radh t par ai t gzoj shndet t plot, t vazhdoj t punoj pr t sistemuar veprn e tij, pr ta pa-suruar me trajtesa t reja memori-alistike dhe eseistike.

intervistoi: Violeta Murati

2 shkurt 2016 fryma e re 12

shndet

Ankthi dhe stresi po bhen shum problematike pr shndetin e njerzve, sidomos kto dekadat

e fundit. Kto fenomene i vuajn afrsisht 150 milion njerz n t gjith botn. OBSH parashikon q ky numr me kto diagnoza rritet dita dits, sepse shum shkaqe ndikojn n prparimin e tyre si: va