frd 27 tetor.pdf

7/23/2019 frd 27 tetor.pdf

1/16

Bamir Topi: T ndryshohet Kushtetuta. Reforman drejtsi s bashku me ligjin elektoral

OSBE/ODHIR drejtsia kontrata

Nj linj me

FRD-n.

Ndryshimi i

Kodit Zgjedhor

dhe depolitizimi

i KQZ-s

Reforma

Kushtetuese

i prezantohet

Venecias,

vendoset n

dhjetor

Trajneri i

Kombtares,

De Biazi, shuan

zrat: Do t

qndroj te

Shqipria

Rikthehet kriza

pr cash

60% e t rinjve n

vend duan t ikin

Studentt q refuzuan

pedagogt e MosksPas nj relaksimi q psoi situata e likuiditetit n ekono-mi vitin q shkoi nga shlyerja e 32 miliard lek detyrime tprapambetura zinxhiri i borxheve n sektorin privat i shtrikthyer prkeqsimit srish kt vit.

Nj studim i fondacionit gjerman Friedrich Ebert, RiniaShiptare 2015 Ndryshim i ngadalt, mbshtetje tek inter-netidhe besim tek BE!, nxjerr n pah faktin shqetsues q60% e t rinjve duan t emigrojn jasht ...

Kur hapi ekspozitn e parn Paris m 91, pak koh lar-gimi nga Shqipria, Bujar Luca psoi tronditjen e par t trans-formimit t tij pavarsisht se galeristt donin q ai t shfaqejme stilin socrealist. Ktu gjendet ...

f. 2-3

f. 8-9 f. 7 f. 10-11

Bamir Topi, gjat nj takimi me antar t FRD-s

Intervistpr gazetn Fryma e Re t kryetarit t Partis Fryma e Re Demokratike

Adresa:

rruga George W. Bush,

nr. 15/1, Tiran

e-mail:

[email protected]

drejtor:

Alfred Cako

tel: 04 22 42 444

Gazet informative, politike, ekonomike, sociale, kulturore Viti 2, nr. 80. E mart, 27 tetor 2015

n fokus

mimi i njshoqrie tqytetruar

Nj profesionsi gjith ttjert

nga Gjon Kroi f. 9

nga Gzim Hoxha f. 8

Propozimi politik i FRD

Parlamenti shqiptar n anntjetr ka si shtje t dits refor-mn elektorale, aq shum e debat-uar, sidomos pas zgjedhjeve lokalen lidhje me problematikn qparaqet Kodi Zgjedhor. Me far

propozimi politik i afrohet forcajuaj politike ktyre shtjeve?

Besoj e keni konstatuar qpothuaj nuk flitet far pr nevojne ndryshimit t ligjit elektoral. FRDkrkon ndryshimin e ligjit pr ta

br votn e qytetarve t garantu-ar nga keqbrsit dhe hajdutt or-diner q tashm sht konfirmuarq vijn nga partit tradicionale. Pazgjedhjeve normale nuk ka situatpolitike normale dhe nj Shqipri

padrejtsia fillon n ditn e zgjed-hjeve, athere, far krkojm? PDdhe PS e kan kthyer n domenin etyre ligjin elektoral. ...

q e meriton t futet n Evrop. Padrejtsi n zgjedhje nuk ka sistemt mir t drejtsis. T gjithkrkojn reformimin e sistemit tdrejtsis nga padrejtsit dhe kor-rupsioni. Por kur korrupsioni dhe

Miratimi i pakets s re fis-kale kt vit sht paraprir nganisma e qeveris pr formaliz-imin e ekonomis. Par n ktkndvshtrim, duket se kemi tbjm me nj situat t veant,krahasuar me vitet e m...

ekonomi sondazhi Liria e shkurtr e 70-s

fq e pare.indd 1 10/26/2015 5:32:40 PM


2/16

27 tetor 2015 fryma e re demokratike 2

intervist

N nj intervist t gjat prgazetn Fryma e re, kreu iFRD-s, Bamir Topi tregonmbi atmosfern politike sot,ku ndodhet aktualisht situata

politik dhe ekonomike n Shqipri. Jan disashtje konkrete ku sht ngecur pushtetipolitik prball qytetarve por dhe prballpartive t tjera, pr t cilat z. Topi paraqetpropozimet politike t FRD-s. Kodi zgjed-hor, reformat n drejtsi s bashku, dhe mbit gjitha ndryshimet n Kushtetut jan pro-pozimet bazike t politiks s FRD-s. PDdhe PS e kan kthyer n domenin e tyre ligjinelektoral. Kam bindjen q nse nuk ka refle-ktim nga kto dy parti, do t ket nj reagimn bllok t t gjith partive t tjera, q nuk e

shohin veten si satelit t partive q kan luaj-tur me demokracin e zgjedhjeve n Shqipri.Propozimi politik i FRD-s sht ende i qart.Reforma e ligjit elektoral duhet t jet procesparalel me reformn n drejtsi dhe t dyjakrkojn prekjen e Kushtetuts n nj koh.

Si e shikoni atmosfern politike n Shq-ipri, sa i takon qndrimeve themeltare, asajt djatht e t majt?

T ndryshohet Kushteta. Reforma ndrejtsi s bashku me ligjin elektoral

Pas nj jete aktive shumvjeare n poli-tik dhe jetn e institucioneve shqiptare, mshum se do her tjetr analiza m on nprfundimin se e djathta apo e majta nuksht gj tjetr vese nj konvencion.

S pari, jan shkatrruar nga themeli ba-zat ideologjike dhe programore t partivepolitike tradicionale, duke i shndrruar nformacione politike q i kan kontribuarrritjes s kaosit dhe personalizimit t kauzspolitike n emr t kryetarit.

S dyti, rekrutimi i njerzve n kampetrespektive bhet n kushtet e oferts, q nshum raste nuk sht politike, por si shkm-bim i favoreve, ku m i dukshm sht raportiarrivist politik biznes, duke e br kt ra-port t mbyllur dhe kompromentues n syt

e shoqris.S treti, cilsia e debatit dhe alternativavepolitike ka shteruar, duke e kthyer politiknparlamentare n problemin madhor q kavendi. Prbrja, profili moral dhe kualitetipolitik e profesional jan prkeqsuar nmnyr dramatike. Vazhdon rituali tradicio-nal i akuzave vulgare dhe pak ose aspak kohnuk mbetet pr t folur esencialisht pr eko-nomin apo reformat reale.

Debati politik nuk prodhon dot produktine dshiruar duke na sjell sherr konstant kut majt e t djatht dallohen vetm nga ven-det ku ulen n parlament, ku liderat e hum-bur qajn pushtetin e privilegjet e humbura.Ndrsa ata q jan lart harrojn q punn ekan me shqiptart dhe jo me ata q kanprball. E kam shprehur dhe her t tjera qparlamenti nuk po i prmbush detyrat fisnikepr t cilat sht ndrtuar.

Keni bindjen, jeni t qart, ndiheni isigurt pr t qen pjes integrale e nj at-mosfere politike t qndrueshme dhe ko-herente?

Padyshim, pa patur nj bindje dhe mo-tivim t qart, askush nuk mund t futet n

rrugn e vshtir t politiks. Kjo pyetje bhetpa patur n konsiderat faktin q Fryma e ReDemokratike tashm ka konsoliduar profilin esaj, si nj parti q nuk ngjan me t tjerat. Nse,ne, sot nuk prfaqsohemi n parlament, kjoi dedikohet sjelljes s atyre q kan br njligj elektoral pr vehte dhe jo pr t prodhuarinstitucione demokratike. N zbatim t atijligji, zgjedhjet dhe infrastruktura zgjedhore

jan n duart e atyre q i kan kthyer zgjedh-

jet n gjn m t parndsishme pr qyteta-rin e thjesht. Zgjedhjet vidhen, deformohen,tjetrsohen. Nuk e di a ka term tjetr q mundt prdor. Ne, n politik nuk jemi pr intere-sat e partive t tjera, pr t mos thn q kapatur xhelozi kur FRD doli n sken. Jemi npolitik me bindjen se do t shtohet numri iatyre q shikojn tek ne nj sjellje dhe vizionndryshe, tek e fundit, pr ata t mjer q be-sojn t shkojn si lavjers her te njra parti,e her te tjetra pa zgjidhur problemet e tyrene nuk ndiejm m as keqardhje, pasi donjeri paguan mimin e injorancs s tij. Nnj vend perndimor askush nuk do ta pra-nonte kt sjellje dhe faktin q ligjin te partite bjn ata, q duhet t kishin dal prfundi-mish nga politika.

Pushteti sht beteja e do destinacionipolitik sipas forcave politike prfaqsuese.Cils betej i prkisni ju, motoja juaj?

Sigurisht q, nuk jemi pr t br analis-tin politik. FRD sht nj forc relativisht e repolitike dhe tashm ka mbshtets konstantn t gjith Shqiprin. Ne, sot kemi kshill-tart tan n pjesn m t madh t kshillavebashkiak dhe prfaqsuesit tan n admin-

Intervist pr gazetn Fryma e Re tkryetarit t Partis Fryma e Re Demokratike

Bamir

TopiPropozimi politik i FRD:


3/16


intervist

istrat. Kjo padyshim sht prekje e pushtetit,por sht shum pak, nisur nga potencialet qkemi. E shpreha edhe m lart se, ne jemi t qa-rt dhe transparent n synimet tona. Ndrsafjaln e fundit e kan qytetart. Nse ata do tvazhdojn t mbajn statuskuon, do t vazh-dojn t qahen pafundsisht. Ne mendojmse, pushteti ka vler kur rregullat e lojs nukfillojn me at, por me shtetin. Un konstatojq shteti funksionon dobt, me probleme t

shumta sepse prevalojn njerzit e pushtetitpolitik. Ne, do t ndrtojm bashkpuniminme ato forca politike q jan m afr me ne, nrespekt pr shtetin dhe insitucionet.

shtjet e dits jan pa fund pr qe-verisjen shqiptare, por ajo q ka marr tgjith zrat dhe prbn thelbin dhe funk-sionimin e nj shteti sht ekonomia dhekonkretisht sistemi fiskal, taksat. Ka njqndrim FRD n lidhje me sistemin fiskalq ka ofruar qeveria?

Duhet thn qart se, ekonomia sht dheduhet t jet preokupacioni jo vetm i qe-veris, por i t gjith potencialeve akademikepr ta orientuar vendin drejt nj ekonomiet qndrueshme. Ekonomia shqiptare sotka fizionomin e t gjitha qeverive q kanqeverisuar Shqiprin. Nuk besoj se ndry-shojn nga njra-tjetra pr faktin e thjeshtse premtojn t zgjidhin probleme n kushteemergjence dhe pa metod e vizion n pres-pektiv. Sipas meje, ekonomia e viteve t fun-dit shkon keq. Ndoshta pr disa politikan sakoh jan n pozicion, do gj shkon mir,por kur dalin n opozit do gj errsohet.Qeverit shqiptare i jan larguar prioritetevet zhvillimit ekonomik. Marrdhniet e tyreprgjithsisht jan klienteliste. Ju m pyesni

pr sitemin fiskal, taksat, sigurisht sht njshtje e ndjeshme, shtje e dits. Un besojse sistemi fiskal i prgjigjet ekonomis dhesituats sociale n nj vend. Si mund t jemit gjith korrekt me taksn e pasuris p.sh.kur ende problemi kryesor i pazgjidhur shtshtja e prons. Formalizimi sht shumi rndsishm dhe kush ka biznes duhet tpaguaj, por rregulli nuk presupozon dhunpsikologjike dhe pr m tepr diferenca.

Rregulli fillon tek institucionet dhe aktortkryesor t biznesit dhe m pas shtrihet te mt vegjlit. T mdhenjt e biznesit ose kanpjes t biznesit n media ose shum prej tyre

jan financues t partive q vijn n pushtet.Kjo e kompromenton procesin dhe e bn tpabesueshm dhe t kritikueshm nga t pa-fuqishmit. Un besoj se kshtu ka qen edhen qeverin e kaluar.

Po ashtu edhe parlamenti shqiptar nann tjetr ka si shtje t dits reform ele-ktorale, aq shum e debatuar, sidomos paszgjedhjeve lokale n lidhje me problema-tikn q paraqet Kodi Zgjedhor. Me farpropozimi politik i afrohet forca juaj poli-tike ktyre shtjeve?

Besoj e keni konstatuar q pothuaj nukflitet far pr nevojn e ndryshimit t ligjitelektoral. FRD krkon ndryshimin e ligjit prta br votn e qytetarve t garantuar ngakeqbrsit dhe hajdutt ordiner q tashmsht konfirmuar q vijn nga partit tradi-cionale. Pa zgjedhjeve normale nuk ka situ-at politike normale dhe nj Shqipri q emeriton t futet n Evrop. Pa drejtsi nzgjedhje nuk ka sistem t mir t drejtsis.T gjith krkojn reformimin e sistemit tdrejtsis nga padrejtsit dhe korrupsioni.

Por kur korrupsioni dhe padrejtsia fillon nditn e zgjedhjeve, athere, far krkojm?PD dhe PS e kan kthyer n domenin e tyreligjin elektoral. Kam bindjen q nse nuk kareflektim nga kto dy parti, do t ket nj re-agim n bllok t t gjith partive t tjera, qnuk e shohin veten si satelit t partive qkan luajtur me demokracin e zgjedhjeven Shqipri. Propozimi politik i FRD-s shtende i qart. Reforma e ligjit elektoral duhet

t jet proces paralel me reformn n drejtsidhe t dyja krkojn prekjen e Kushtetuts nnj koh.

shtje e dits sht edhe dekriminal-izimi, hapja e dosjeve...

Dekriminalizimi hyri si term s fundi dhetashm kemi nj inflacion me tepri t ktijtermi. N fund t fundit, kush ja ka fajin atyreq kan pushtetin e zgjedhjes s individve.Dshmia e penalitetit krkohet pr pun tthjeshta n administrat dhe kjo sht gjjam e thjesht pr ta br. Problemi m i madhsht tek ata q ndonse nuk jan t dnuarformalisht kan mbi supe shum ngjarje krim-inale, si pasoj e mendjeve dhe vendimmar-rjeve t gabuara. Pra, del pyetja, kush shtme profil moral m t ult, ai q ka marr ver-diktin e drejtsis, apo ata q i kan shptuardrejtsis? Sigurisht kta t fundit nuk mundt shesisn moral, kurrsesesi, madje jan ataq kan marr peng drejtsin. Pr dosjet kamfolur shum dhe uroj t hapen sa m shpejt.Nj pyetje publike pr ata q me koshiencnuk deshn t bjn nj ligj t plot sa kohishin n pushtet: Pse nuk keni prfshir as-njher n ligj ata q ishin bashkpuntor tagjenturave t huaja? Kush ka akoma kurajont refehet, asnjher nuk sht von.

Nuk mund t anashkalojm n kt in-tervist nj situat delikate pr ekonominq lidhet me EZ. Deri n ciln pik sipasjush, mund t agravoj edhe situatn poli-tike n vend?

Tashm shtja e EZ e ka agravuar situ-atn politike, por t vetmit q dgjojm janpolitikat dhe shrbtort e tyre nga mediate blera nga politika. Ajo q m trondit thellsht fakti q diskutohet pr qindra milionaeuro dhe t gjith ndihen t qet. Mesa duket,ky popull u msua me vjedhjen e kursimeven firmat piramidale dhe do gj q dgjone absorbon si nj loj politike dhe jo si njgjm q i ndodh do familje shqiptare. Kjosht nj nga arsyet pse borxhi publik i kakaluar 70% dhe asnj nuk reagon. T gjithkrkojn hetim. T shohim!

Gjyqsori vazhdon t mbetet nj hallk efort, por m e dobta pr drejtsin shqip-tare, pr t ciln ndrkombtart kan kohq lshojn deklarata, por

Absolutisht sht nj plag e majisurrnd. Pavarsia e ktij pushteti sht kup-tuar keq. E para, nuk m rezulton q sht ipavarur, pasi shtje t bujshme kan prfun-

duar pa dnimin e autorve dhe arkitektvet ngjarjeve si sht Grdeci apo 21 janari.Por akoma m dshprues sht fenomeni ikorrupsionit q m shum se kushdo e dsh-mojn qytetart. Un riprsris mendimin sedrejtsia n zgjedhje prodhon institucione tdrejta dhe t pakorruptuara. Kjo vlen edhepr sistemin e drejtsi.

Koalicioni juaj me PS-n, n pjesmar-rjen si forc e djatht politike n pushtetinvendor, ka patur anatemime, debate. Mundt m thoni far prmbajtje ka ky qndrim,konsideruar edhe politik nse sht i till?

Kjo pyetje sht br shpesh dhe prgjigjene ka marr ezauruese. FRD nuk mund t dal

jasht kompeticioneve elektorale dhe bash-kpunon pr funksionimin normal t shtetitn dobi t qytetarit. Zgjedhjet administrativee krkojn kt. FRD nuk punon me dogma,por sht nj forc politike moderne, e qart,e drejtprdrejt. Do t bashkpunojm ninteres t vendit dhe t subjektit ton poli-tik. Ktu ka idealizm por edhe pragmatizmpolitik. Tek e fundit ne kemi mbshtetsitdhe strukturat politike q i marrin vendimet

jasht emocioneve t t tjerve, q punojnpr interesin e tyre. Kjo sht arsyeja q keminj sigl q nuk ngjan me t tjerat.

Jemi n politik me bindjen sedo t shtohet numri i atyre qshikojn tek ne nj sjellje dhevizion ndryshe, tek e fundit,pr ata t mjer q besojnt shkojn si lavjers her tenjra parti, e her te tjetra pazgjidhur problemet e tyre nenuk ndiejm m as keqardhje,pasi do njeri paguan mimin einjorancs s tij


4/16


fokus

nga GJON KROI

Fakte t t rego jn , s eaplikimi i sistemifis kal n Shqipri kavrtetuar n praktikdrejtsin e thniess famshme t XhonMareshall se, fuqiapr t taksuar,prmban f uqi n pr tshkatrruar

mimi i

nj shoqriet qytetruar

Miratimi i pakets sre fiskale kt vitsht paraprir nganisma e qeverispr formalizimin e

ekonomis. Par n kt kndvsh-trim, duket se kemi t bjm me njsituat t veant, krahasuar me vitete mparshme. Pyetja e natyrshme qlidhet me situatn n fjal ka t bjme faktin se, rol ka formalizimin prezantimin e nj pakete fiskalesa me stimuluese pr biznesin? Nfund t fundit, shtja duhet pare trajtuar vetm n aspektin eko-nomik, pasi politikisht debati sht

jo dhe aq i frutshm.Si dihet, informaliteti apo

konkurrenca ilegale mbeten njproblem shqetsues n vendin ton,prgjat gjith viteve t tranzicionit.Ndaj n aspektin parimor, nisma eqeveris pr formalizimin e bizne-sit dhe konsolidimin e rregullave ttregut, duhet vlersuar pozitivisht.Pra qllimi sht i drejt dhe i mir.Problemi shtrohet tek prdorimi imjeteve pr arritjen e ktij qllimi,

pr t cilat duket se ka dhe kontes-time. Natyrisht nuk e kemi fjaln tekkundrshti t e anarshistve, portek kundrshit e specialistve.

Nj prej zrave m premtues tspecialistve tan, pse jo dhe pro-fesorve t rinj n fushn e ekono-mis dhe financave, sillte kto ditnj opinion mjaft interesant, dukeiu referuar autorit Robert Neuirth,n librin Vjedhja e Kombeve, prt ashtuquajturin Sistemi D, qnjihet ndryshe si akti i firmave dheindividve q mundohen ti largo-hen kontrollit t qeveris. Sipas tij,bhet fjal pr nj vler prej afro 14trilion dollarsh sot n ekonominbotrore, ku punsohen gati 1.4miliard persona, q i prket ktijsistemi. Sipas autorit t siprpr-mendur, po t bheshin bashkn nj vend t vetm, e gjith kjoekonomi informale do t prbnteshtetin e dyt m t pasur n botpas SHBA, ku, formalja dheinformalja nuk jan t kundrta tnjra-tjetrs.... N vazhn e ksajlogjike, De Soto thot, se sektoriinformal sht nj burim i pashter-

shm i energjis s siprmarrsve,q mundohet ti largohen mb-irregullimit t shtetit dhe kjo en-ergji pozitive mund t shfrytzo-het vetm duke ulur n minimumkrkesat q shteti ka pr ta. Ndajdebati pr formalizim t ekono-mis anashkalon shum prej kara-kteristikave t ksaj ekonomie dhezgjidhja nuk mund t vij vetmme represion dhe me rritje t ma-save ndshkimore. Mirllogaritja engarkess fiskale pr biznesin nukmund t jet efektive nse nuk re-formohet administrata fiskale dhenuk plotsohet kuadri i nevojshmligjor q i shrben efiiencs tr-sore t ktyre masave.

Shumica e njerzve e pranon,qoft edhe pa shum dshir, setaksat i sjellin dobi shoqris, pordrejt pagess s ktij detyrimi mshum se sa morali, ata i shtyn ligji.

Anglezt e lasht luftonin kundrromakve duke thn: M mir tt vrasin, sesa t kalosh gjith jetnduke paguar taksa. Ndonse kankaluar dhjetra vjet qytetrim nga

koha kur taksat dhe tatimet provo-konin kryengritje dhe revolucionet taksapaguesve ndaj tagrambled-hsve, prsri paknaqsia, poredhe dredhia ndaj pagess s tak-save dhe tatimeve vazhdon edhesot e ksaj dite, kuptohet n format tjera. Por kjo paknaqsi shtgjithnj e m e lart n ato raste kursistemi fiskal nuk sht i konsolid-uar, qoft n grumbullimin ashtudhe n shprdorimin e pajustifu-kuar t t ardhurave fiskale nga anae organeve t ndryshme shtetrore,sikundr ka ndodhur deri m sot nvendin ton. Aplikimi n nj mast konsiderueshme i taksave t tr-thorta si taksat doganore, tatimi mbixhiron, tatimi mbi vlern e shtuar;akciza e duhanit, karburanteve dhepijeve alkolike, etj., ndikojn dre-

jtprsdrejti n koston e jetessqytetare. Thnia e famshme e ZhanBaptist Kolbert se, arti i taksimitsht si t rrjepsh nj ros, pr timarr t gjith puplat, me sa mpak zhurm, duket sa ka m shumvler n rastin e prdorimit gjithnje m shum t taksave t trthorta

n raport me taksat e drejtprdre-jta. N raste t tilla ka t ngjar q tvarfrit t paguajn m shum taksase sa t pasurit, qoft edhe atherkur mekanizmi i grumbullimit dheshpenzimit t t ardhurave fiskalefunksionon prsosmrisht. Por Shq-ipria vazhdon prej gati nj erekshekulli, q t ket sistemin fiskal minefiient n Evrop, pr rrjedhojedhe treguesin m t ult t grum-bullimit t taksave dhe tatimeve nrajon, i cili vijon t jet i till edhen kuadrin e t ashtuquajturit ak-sion pr formalizimin e ekonomis,pavarsisht kohs s shkurtr q kakaluar qysh nga nisja e tij.

N deklaratat publike t disa prejpolitikanve shqiptar shprehja se,pesdhjet prqind e biznesit pa-guan pr pesdhjetprqindshintjetr, sht shndrruar n njakuz q prsritet her pas herenga opozita e radhs pr mazho-rancn e radhs, ndonse shpesh siretorik politike. Faktet tregojn, seaplikimi i sistemi fiskal n Shqiprika vrtetuar n praktik drejtsin e

thnies s famshme t Xhon Mare-shall se, fuqia pr t taksuar, prm-ban fuqin pr t shkatrruar. Barrae lart fiskale dhe politizimi ilegali mbledhjes s taksave jan brshkak pr falimentimin e dhjetrabizneseve t ndershme, mungesne investimeve prodhuese, shtimin epapunsis, rrnien e ritmeve t zh-villimit ekonomik, etj. Ndrtimi i njsistemi t drejt fiskal mund t arri-het vetm sipas parimit: T pagua-

jm t gjith-gjithsecili m pak,duke kaluar tek materializimi i njstrategji t tr pr ulje t studjuart taksave, qndrueshmri fiskale,prshkallzim t TVSH-s, heqje ttakss s dividentit, ulje t tatimitmbi fitimin, lehtsira t ndryshmefiskale pr biznesin, heqjen e taksavepr nj periudh t caktuar kohe prbiznesin e ri, etj. Kjo do t thot, qdo forc politike mazhoritare, bete-

jn pr konsolidimin e pushtetit dhezhvillimin e demokracis duhet tazhvilloj krah pr krah me t gjithkomunitetin e biznesit, pa privi-legjuar asknd. Zyra e Financave tBrukselit u ka krkuar n mnyr

permanente qeverive shqiptare, , m shum transparenc n fushn embledhjes s taksave, pasi Shq-ipria ka nevoj t luftoj korrup-timin dhe mashtrimin fiskal. Ndaj,ndryshimet e shpeshta t taksave,mungesa e komunikimit me grupete interesit, rritja e penalitetit prkundravajtsit, deri n burgim tanis fundi, etj., nuk sht shoqruarasnjher me prmirsim t klimss biznesit dhe me prmirsim tadministrats s vjeljes s taksave.Kshtu q, rnia e besimit t bizne-sit paralajmron tkurrje t investi-meve n vend, ka prkthehet nprkeqsim t punsimit dhe sendryshimet n procedurat tatimorenuk po ndikojn n prmirsim tekonomis.

Qllimi i formilizimit t ekono-mis dhe reformimit trsor t siste-mit t taksave, mbi bazn e stand-arteve m t prparuara europianesht konsolidimi i biznesit, rritja einvestimeve ekonomike, punsimitdhe mirqnies s prgjithshme tqytetarve, duke br zero evazio-

nin fiskal. N kto kushte, do refor-m e qeveris n fushn e taksavedhe tatimeve sht mse e pr-ligjur. Nga ana tjetr, do reformpr formalizimin e ekonomis dhesidomos sistemin fiskal nuk mundt kuptohet e shkputur nga gjithreformat dhe ndryshimet e tjeraqeverisse pr ta br ekonomin etregut m efiiente dhe m t begatpr qytetart. Taksat jan mimiq duhet t paguajm pr t pasurnj shoqri t qytetruar, shkruhetn hyrje t ndrtess ku sht ven-dosur administrata e Drejtoris sBrendshme Tatimore n Uashing-ton D.C. Prmbajtja e nj postulatet till, pavarsisht se smund tqndroj e varur n mur gjithandej,duhet t ngulitet mire n mendjen edo politikani t prgjegjshm, pasivetm kshtu mund t bhet pjesprbrse e ndrgjegjes njerzorepr ata qytetar q kan pranuaralternativn e zhvillimit demokratikmbi bazn e ekonomis s tregut,me qllim q kur ky mim sht ibarabart pr t gjith, ka m pakhezitime dhe dredhi pr ta paguar.


5/16


fokus

Nj plak e veshur simos m keq shtrindorn. Ndonj i faldika. Ajo ul kokn si-kur t sigurohet q ai

ose ajo e ka hedhur monedhn nprehrin e saj t mbuluar nga njprparse e zbrdhylt n ngjyrt zez. Ose dikush ia merr kngsme nanana, e pastaj si me t qar tthot: m fal 100 lek o teta; ose nj

tjetr m fal 100 lek ta bft zotimbar o zoje etj etj. E ti ndihesh keqdhe ndonjher jep dika nga vetja.Por sa kalon trotuarin dhe ndrronrrug mund t shohsh nj tjetr qlyp vet ose ka nxjerr fmijn. Osekur ulesh pr t pir nj kafe nj va-

jz e vogl vjen e t thot : m fal 100lek o teta (o xhaxhi). Rri atje dhenuk ia bn syri trr, shpesh njerzite ulur pr tu qetsuar i shajn, apo ikrcnojn. Vetm kur e shohin pu-nn pisk ikin.

Shpesh kam vrar mendjen sinuk kan turp. Po ti?, i kam thnvetes far do t bje sikur t moskishe t haje? Dhe vrtet nbetjn me urin apo do nevoj tprditshme turpi, dinjiteti, karak-

teri, krenaria e budallalqe t tjerasi kto nuk t bjn pun.Po ti shikosh me vmendje

t gjith lypsit do t kuptosh tnjjtat gjra. E para gj q mundt perceptojm sht nevoja. Met vrtet vetm ajo t nxjerr nrrug me lyp. Nevoja, kjo gj lind sbashku me ne. Nj foshnj e por-salindur qan dhe kur nna e shef,e para gj q mendon sht, se ajoka uri. M pas ajo ndrmerr vepri-min m logjik t nj nne: e ushqenme gji at. Prej kndej ka dal dheshprehja : po nuk qau fmija, nnanuk i jep t pij. Por nuk jan vetmfmijt q lypin. Tregtart lypin meshit; msuesit lypin me gjet dik qti japin ato dituri q ata i zotrojn;shkrimtart lypin lexues etj dhe deri

tek qeveritart q lypin votn meqeveris.

E dyta gj q un mendoj shtfakti q ata jan t braktisur si

jan personat me aftsi t kufizuaradhe pleqt. Ktu duhet t shtoj fak-tin se nj rrethan e veant iu jept tjerve mundsin e prfitimit.Kam dgjuar nj histori shum rn-qethse q dshiroj ta ndaj me ju,shum shkurt. Nj djal, prindrit ehodhn n shinat e trenit dhe pastajashtu si u katandis, pa kmb, e nx-orrn n rrug pr t lypur. Ashtusi kam njohur nj djal q e fshihtenjrn kmb me qllim q t lypte,nj tjetr q kishte bler nj xhiboksshum t madh pr t fshehur tdyja duart dhe kmbt.

E fundit dhe m e rndsishmjaq mund t mendohet sht faktise ai ose ajo q lyp nuk di t bjasgj tjetr, pra lypja shht kthyern mjet jetese, ose e thn m shko-qur n profesion. Kjo sht msee vrtet kur shikon prkatsin etyre. Shumica e tyre jan rom. Jannjerz q nuk kan asnj profesion,q nuk din shkrim e kndim, q

Nj profesion sigjith t tjertnuk kan mundur ti hyjn tregtis sikan br disa nga bashkpatriotte tyre ose dhe egjyptiant. Bindeshpr kt kur sheh vajzn q t vjenn tavolinn e barit ku ti je ulur prt pir kafe, djalin q ia merr kngsdhe lyp, djemt e tjer q fshehinkmb dhe duar, apo nj histori tnj filmi t vjetr rus q fliste pr njlypse t famshe e cila ditn shkra-hej rrugve t Shn Peterburgut si

lypse dhe mbrmjeve, e pasur sam ska, organizonte mbrmje dheftonte t part e vendit.

Deri ktu nuk shoh asgj tkeqe, njerz q lypin sheh n tgjith botn. Madje dhe lypja kamarr forma nga m t ndryshmet.Sheh grupe muzikantsh q luajnpjes t ndryshme muzikore paranjerzve me shpres q ata q eplqejn artin e tyre ti falin dika,piktor q bjn portrete, e lypsaq shtrijn dorn pr me lyp. Por jogjithmon ia dalin, sepse njerzvenuk i dhimbset dhe aq shum nj irritur. Prandaj n prpjekje pr tiadal mban ata nxjerrin fmijt.Ndoshta pa dashje, ata, as vet nuke din se kryejn nj krim. Trafi-

kimi i fmijve me qllim shfrytzi-min e prostitucionit ose formavet tjera t shfrytzimit seksual, tpuns ose shrbimeve t detyru-

ara, skllavrimit ose formave tngjashme me skllavrimin, vniesn prdorim ose transplantimit torganeve, si dhe formave t tjera tshfrytzimit, dnohen me burgimnga shtat deri n pesmbdhjetvjet dhe me gjob nga katr mil-ion deri n gjasht milion lek,kshtu thuhet n SEKSIONI IX VE-PRA PENALE KUNDR FMIJVE,MARTESS DHE FAMILJES t Kodit

Penal, n nenin 124 t tij (Braktisja efmijve t mitur). Ndrsa pr orga-nizimin, drejtimin dhe financimine trafikimit t t miturve, neni 128pika b, parashikon dnim me bur-gim nga dhjet deri n njzet vjetdhe me gjob nga gjasht milionderi n tet milion lek.

Ligj vnsit tan jo m kot kanparashikuar kto dnime t ash-pra, pasi at koh por dhe n vitin2015 statistikat jan alarmante. Kat dhna se rreth 54 mij fmijn Shqipri detyrohen t punojn,ndrkoh q 2500 prej tyre jan nsituat rruge, ku i shesh do dit tlypin apo t lajn xhamat e maki-nave, ndrsa n Britani viktimat etrafikimit t t miturve shqiptar

zinin vendin e dyt.N raportin e organizats ecila mbron t drejtat e fmijven mbar botn Save the Chil-

dren, evidentohet se pavarsishtse qeveria po bn prpjekjet nluftn kundr trafikimit t qenievenjerzore, vendi ende nuk prm-bush standardet minimale pr tfrenuar kt fenomen. Strategjiakundr trafikimit 2014 2017 para-shikon prmirsime n kt aspektdhe e vendos Shqiprin n listn evendeve n vzhgim.

Po aty thuhet se Shqipria sht

ende nj vend origjine pr trafiki-min e t miturve q nga viti 2007; sipr qllime seksuale ashtu edhepr shfrytzim pr pun t detyru-ar. Pr qllime seksuale t miturittrafikohen gjersisht n Europ.Duke prshir Shqiprin, Greqin,Italin, Maqedonin, Kosovn, Bel-gjikn, Norvergjin, Gjermanin,Zvicrn, Irlandn dhe Britanin.

Por a mjafton vetm burgu?Pr kriminelt sht mse i mjaf-tueshm. Por ka nj problem,dmth, me t thatin digjet dhe i njo-mi. E them kt sepse ligji sht iftoht dhe n shum raste nuk merrparasysh rrethanat edhe nevojat. Jamarrim rastin e nj prindi q dukelypur vet nuk fiton dot as nj dys-

hk, t nesrmen ta zm se njekspert i thot: m rri vet, psenuk nxjerr fmijn?. Jemi n rastine nj njeriu q nuk asgj mbi shpirtdhe pasja e nj fmije qoft edhe tnj foshnje kthehet n nj pasuri ttr, n nj mundsi t art pr tiadal mban. Ose t nj familjeje kut gjith antart e familjes lypinn vende t ndryshme. Ktu kemit bjm me nj kontribut modestt fmijs pr pak t ardhura mshum. Ashtu si edhe me fmijtq shesin paketa lokaleve. Punae tyre sht thjesht nj prpjekjepr disa para m shum dhe n tnjjtn koh braktisje e bankave tshkolls.

N nj koh q flitet pr t dre-jtat e qenve rruga dhe t kafshve

n prgjithsi, kur n Vlor shthapur nj qendr pr trajtimin eqenve t braktisur dhe pa zot, kurbashkia e Tirans mendon t hapnj streh pr kto kafsh t mjera,si nuk u kujtua dikush t bj di-ka pr lypsit dhe pr fmijt qlypin n veanti?. Nj qendr di-tore, ku mund t ofrohej jo vetmushqimi por edhe nj mundsi prtiu msuar pak shkrim e kndim,apo ndonj zanat m i mir se ai ilypsit?...

Gjrat e mira duan koh tndodhin, kt t gjith e dim. Pordika me siguri mund t bhet. Gj-

ja e par q m shkon ndr menddhe q e kam dgjuar rndom nfrazat e kandidatve pr kryetar

bashkie gjat fushats elektorale,shht regjistrimi i fmijve t ko-munitetit rom dhe atij egjyptian,futja e tyre n shkolla e kopshte qdhe ata t ken mundsin pr tpasur nj t ardhme m t mir.Ndrsa pr t rriturit integrimi npun dhe projekte t ndryshme ko-munitare mund t ishte nj zgjidhje

jo dhe aq e keqe.

nga GZIM HOXHA

Ka t dhna se rret h 54mij fmij n Shqipridetyrohen t punojn,ndrkoh q 2500 prejtyre jan n situat rruge,ku i shesh do dit tlypin apo t lajn xhamate makinave, ndrsa nBritani vik timat e traf ikimitt t miturve shqiptarzin in vendin e dyt


6/16


politik

OSBE/ ODHIR n nj linj me FRD-nNdryshimi i Kodit Zgjedhor, depolitizmii KQZ dhe komisioniert jopartiak

Raporti prfundimtar imisionit t vzhguesvet ODIHR n Shqipri,t cilt ndoqn nga afr fush-atn dhe procesin zgjedhor

t 21 qershorit, adreson qartdomosdoshmrin e ndry-shimit t Kodit Zgjedhor, przgjedhjet e ardhshme par-lamentare, ato t 2017-s.Q prej ndryshimeve Kush-tetuese t prillit 2008, kurdy partit e mdha PD-PSbashkuan votat n funksiont nj qllimi t prbashktdhe kundr partive aleatet t dy krahve t politiks,Kodi Zgjedhor sht shndr-ruar n instrumentin kryesorpenalizues pr t vegjlit.Roli asfiksues i Kodit Zgjed-hor ndaj partive t vogla nisq me vendosjen e pragutelektoral pr prfaqsimin etyre n Kuvend nga 3% prpartit q garojn m vetme,n 5% pr koalicionet. Edhepse ndrhyrja n kt pjes tKodit Zgjedhor sht ekskluz-ivitet i dy partive t mdha,misioni i ODIHR dhe Prezen-ca e OSBE, adresojn qartndryshimin e Kodit Zgjedhorprsa i takon ngritjes s njKQZ-je t depolitizuar, praduke prjashtuar partit poli-tike nga caktimi i antarvesi dhe caktimi i kritereve tforta profesionale pr komis-ionet zgjedhore.

RekomandimetMisioni i OSBE/ODIHR-

it mbri publik pak dit mpa raportin prfundimtar

t monitorimit t zgjedhjevet 21 qershorit. Ekipi i dre-jtuar nga Audrey Glover, karenditur 23 rekomandimepr sistemin zgjedhor shq-iptar. Ndr rekomandimetprimare, ODIHR rendit ndry-shimet e domosdoshme tKodit Zgjedhor, t cilat duhett sjellin depolitizimin e ad-ministrimit zgjedhor. Duhett merret parasysh rritja epavarsis, paanshmris,dhe kapaciteti profesional ikomisioneve zgjedhore. Ligjiduhet t ndryshohet pr tlejuar komisionert jo-par-tiake n t gjitha nivelet prt br t mundur depolitiz-imin e administrats zgjed-hore. KQZ-ja duhet t jete paanshme dhe t zbatojfrymn e ligjit- thuhet nraport, i cili vijon me reko-mandimin e dyt, pr ndry-shimin e ligjit baz t zgjed-hjeve. Kodi Zgjedhor duhett ndryshohet n mnyrq t eliminohen mangsit

AUDREY GLOVER:

Prpara parashtrimit t rekomandimeve, shefja e misionit tOSBE/ODIHR, Glover prcolli nj mesazh pr dy lidert mt rndsishm n vend. Misioni i OSBE/ODIHR-it mirpret

angazhimin publik t br m 22 qershor nga Kryeministri Edi

Rama pr adresimin e plot t ktyre rekomandimeve, dhe m

1 shtator nga lideri i PD, Lulzim Basha pr t zbatuar menjher

rekomandimet. OSBE/ODIHR sht i gatshm t ndihmoj

autoritetet e Shqipris pr t prmirsuar m tej procesin

zgjedhor dhe pr t adresuar rekomandimet e prfshira n

kt dhe raport, u shpreh ajo.

Politika t mbaj fjaln,

t zbatoj rekomadimet

dhe paqartsit e identifi-kuara nga ky mision, poredhe nga ai i mparshmi iOSBE-s. Kuadri ligjor q

rregullon zgjidhjen e kontes-timeve zgjedhore duhet trishikohet pr t eliminuarboshllqet dhe paqartsite identifikuara n raportete OSBE / ODIHR edhe mpar, duke subjektet q kant drejt pr t apeluar, afatetpr gjykimin e ankesave, etj-thuhet n raport.

Po ashtu n rekoman-

dimet e mtejshme, OSBE/ODIHR krkon q t shfuq-izohet dispozita e nenit 84.1t Kodit Zgjedhor q detyron

mediat t transmetoj nedicionin e lajmeve pamjetfilmike t prodhuara nga par-tit politike. Nj tjetr vre-

jtje vjen n fushn e trans-parencs financiare. Duhett prshpejtohen afatet prdorzimin e raporteve finan-ciare nga audituesit e KQZ-s dhe t bhet publikimii tyre n kohn e duhur t

tyre. T rritet transparencadhe llogaridhnia, garuesi t

jet i detyruar t publikojraporte pr t ardhurat dhe

shpenzimet e fushats pr-para dits s zgjedhjeve.-thuhet n raport.

Blerja e vots sht njtjetr shqetsim, pr t cilinkrkohet nga OSBE/ODIHRvmendje m e madhe. Ra-porti i OSBE/ODIHR pr-mend edhe blerjen e vots sinj nga problemet e ktyrezgjedhjeve, si thuhet atje, ka

patur akuza pr blerje direktet votave t familjarve osemarrjen e kartave t iden-titetit ditn prpara zgjed-

hjeve.PenalizimiSipas Kodit Zgjedhor, pr

zgjedhjet pr Kuvendin, pr-jashtohen nga shprndarja emandateve partit politike qkonkurrojn m vete dhe qkan marr m pak se 3 prqind dhe koalicionet q kanmarr m pak se 5 pr qind tvotave t vlefshme n zonn

zgjedhore prkatse. Pra njparti politike, mund t mar-r 4.9 prqind t votave nrang kombtar, por nuk merr

asnj deputet. Kjo formuldnon partit q nuk prano-jn t bjn koalicion me dypartit e mdha, ndrsa favo-rizon partit q bhen pjese koalicioneve. Mandatet etjera t fituara nga kryetari ipartis u shprndahen kan-didatve t tjer, q renditenmenjher pas tij n listnshumemrore prkatse.

Reforma Kushtetuese i prezantohet

Venecias, vendoset n dhjetorPaketa e ndryshimeveKushtetuese pr re-formn n sistemin eDrejtsis iu prezantua tshtunn zyrtarisht Komis-ionit t Venecias, organi ispecializuar pran Kshil-lit t Europs, n fushn elegjislacionit. Komisioni adhoc pr reformn n drejt-si, i drgoi Venecias draftinprfundimtar t reforms nfillim t muajit Tetor, ndrsaprezantimi i tij fundjavn ekaluar n seanc u b ngagrupi i ekspertve t nivelitt lart t Komisionit t Posa-m pr Reformn n Dre-

jtsi. Ekspertt t cilt mornpjes n sesionin e Komis-ionit t Venecias ishin kon-stitucionalistt Kristaq Traja,Gent Ibrahimi, Aurela Ansta-si, dhe Arta Vorpsi, si dheShefi i misionit t EURALIUS,

Rainer Deville dhe kshilltariligjor i OPDAT, Jon Smibert,prkatsisht misionet e BEdhe SHBA q asistojn dre-

jtsin shqiptare. Drafti ikomisionit ad hoc pr refor-mn n drejtsi u prezantua

nga konstitucionalisti KristaqTraja, i cili referoi prparaekspertve t Venecias, pa-ketn e ndryshimeve Kush-tetuese. Seanca e djeshmeishte vetm prezantuesen terma t prgjithshme,

ndrsa sesioni i rndsishmi Komisionit t Venecias do t

jet ai i dhjetorit, kur draft-opinioni i komisionit ad hocdo t diskutohet, ndrsa ndatat 2 dhe 3 nntor, ekspertt Venecias do t zhvillojntakime me klasn politike nTiran, pr dakordsimin eqndrimeve.

Ekspertt e VeneciasN kushtet kur opozita

ka shprehur skepticizmin esaj pr reformn n siste-min e drejtsis, duke brq konsensusi t duket larg,Komisioni i Venecias i kadrguar nj letr nnkryet-arit demokrat t komisionitt posam parlamentar prreformn n drejtsi, EduardHalimi. N letrn q Sekretarii Komisionit, Tomas Merket idrejtohet Halimit, thuhet se

n datat 2-3 nntor, ekspertte Venecias do t zhvillojnnj vizit n Tiran, ku do ttakojn edhe prfaqsues topozits. Do t jet e rnd-sishme pr ne q t kemidialog direkt me eksperttnga Partia Demokratike. M2 dhe 3 nntor raportuesit ekomisionit t Venecias do t

jen n Tiran dhe presimme padurim q tju takojm

ju dhe kolegve tuaj n ktrast. Merket i prgjigjet edheshqetsimit t demokratvepr mungesn e ftess ndajtyre n takimin e t shtuns.N takim n Venecia nukdo t ket ndonj diskutimsubstancial, por vetm pre-zantim t draftit n termat prgjithshm. Prandaj nenuk do t ftojm pjesmarrst tjer shtes nga Shqipriapr kt sesion.

Problematika

e zgjedhjeve,OSBE/ODIHR 23rekomandime klasspolitike

Drejtsia


7/16


sociale

Nj studim i fondacionitgjerman FriedrichEbert, Rinia Shiptare2015 Ndryshim i ngadalt,mbshtetje tek internetidhebesim tek BE!, nxjerr n pah

faktin shqetsues q 60% e trinjve duan t emigrojn jashtvendit, duke renditur si factorkryesor arsyet ekonomike. Kjoprqindje sht rritur n raportme 53% q ishte n studimin ekryer n vitin 2011.

Nj tjetr rezultat shqet-sues sht rritja e papunsistek t rinjt. Sipas t dhnavet vitit 2014 rreth 22 prqinde t rinjve shqiptar pohojnse jan t punsuar (me koht plot ose t pjesshme) nkrahasim me 35 prqind qraportonin se ishin t pun-suar n 2011.

Studimi i Friedrich Ebertsht hartuar mbi bazn e tdhnave numerike e cilsoret mbledhura nga sondazhi

kombtar me 1200 t rinj n tgjith vendin dhe nga bisedate strukturura n 8 fokus grupe.

T dhnat e mbledhuranga prgjigjet e 1200 t rinjvean t grupuara sipas ka-

pitujve t ndryshm tema-tik t pyetsorit. N secilinkapitull jan vn dhe kutizailustruese me t dhna cil-sore nga prgjigjet e marraprej fokus grupeve prkatse.Ky studim sht i ndar n7 kapituj kryesor: -Besimidhe prkatsia; -Familja dheshoqria; -Arsimi dhe pu-nsimi; -Shqetsimet dheaspiratat; -Koha e lir dhemnyra e jetess; -Qeverisjadhe demokracia;-Integrimieuropian dhe t rinjt.

T gjith duan t ikinNga t dhnat e ktij an-

ketimi rezulton se dshiradhe synimi pr tu larguarnga Shqipria vazhdon tet ende e fort mes t rinjve

madje me nj prirje q vjenduke u rritur n krahasimme vitet e mparshme. Nga

Sondazhi: 60% e t rinjve n Shqipri duant ikin nj or e m par; rritet papunsia

T rinjt shqiptar ende e shohin arsimin e lart si nj mundsi pr t rritur aftsit etyre megjithse nivelin e lart t papunsis mes t rinjve t diplomuar Rreth 58.6% e t rinjve shprehen t paknaqur me cilsin e arsimit n Shqipri Vetm 17 prqind e t rinjve jan prfshir n nj stazh ose periudhe praktike

pune. Shumica e t rinjve shqiptar mbeten optimist pr gjetjen e nj vendi pune pas

mbarimit t shkolls, megjithse pranojn se kjo do t nd odh pas njfar kohe dhejo menj her.

Sipas t dhnave t vitit 2014 rreth 22 prqind e t rinjve shqiptar pohojn se jant punsuar (me koh t plot ose t pjesshme) n krahasim me 35 prqind q ra -portonin se ishin t punsuar n 2011.

Shumica e t rinjve, mbi 40 prqind, nuk jan t punsuar n profesionin e tyre.Ata q p unojn n fush n e pro fesion it t tyre jan n masn 3 0 prqin d.

Gjysma e t rinjve shqiptar paraplqen t punsohet n administratn publikendrsa nj e treta n sektorin privat.

T rinjt kan dshira nga m t ndryshmet pr profesionet e tyre t ardhshme porvazhdojn t plqejn ato tradicionale si msues, ekonomist, mjek dhe arkitekt/inxhinier.

Prsa i prket punsimit, t rinjt rendisin si faktorin m t rndsishm njohjetdhe miqt e ndryshm, t ndjekur m pas nga aftsit profesionale, arsimin dhelidhjet politike. Ndrkoh ata vlersojn fatin ose rastsin si faktorin m pak trndsishm.

Studimi i fondacionitgjerman FriedrichEbert: N raport mestudimin e 2011-s shtshtuarpapunsia tek t rinjt,ka ka sjell dherritjen e prqindjes satyre q duan t ikinjasht vendit.

Shumica e t rinjve shqiptar nuk synojn t largo-hen nga vendbanimi i tyre aktual drejt nj qyteti apo

fshati tjetr t Shqipri s, por thuajse 59.8 prqind etyre duan t emigrojn jasht vendit.

Arsyeja ekonomike sht shkaku kryesor q i shtynt rinjt shqiptar t largohen drejt nj vendbanimit ri brenda Shqipris ose edhe jasht saj.

T rinjt shqiptar paraplqejn si vendet m tmira pr t emigruar Anglin dhe SHBA.. N raportme meshkujt, femrat kan dshir t emigrojn mshum pr arsye arsimimi.

Shumica e t rinjve n Shqipri jan optimist pr

t ardhmen dhe e shohin at m t mi r prgjat 10viteve n vazhdim.

N Shqipri kan filluar t mos i besojn m guxim-it si faktor q t shtyn drejt fitores pasi 51.8 % e tyren nivel kombtar nuk jan dakort me kt parim.Prkundr t dhnave t vitit 2011 kur kjo prqin -dja e t rinjve q besonin tek kjo shprehje ishte 80 %kjo rnie drastike dshmon pr nj frym pesimizmiq ka pfshir t rinjt.

t dhnat e vitit 2014 jan59.8% e t rinjve q dshi-rojn t emigrojn jashtShqipris,prkundr 53% nvitin 2011. Djemt vazhdojnt ken nj prqindje m t

lart me 63.5% prkundrvajzave me 55.2%. Dshirapr tu larguar jasht venditnuk bn dallim mes t rinjvepavarsisht grupmoshave aposhtresave socilae q i prka-sin. Kshtu psh 51.7% e trinjve q vijn nga familjete pasura pohojn se duant largohen nga vendi ckadshmon se t rinjt ndjejnmungesn e shum kush-teve q garantojn zhvillimine tyre arsimor, ekonomik eprofesional apo kulturor

N lidhje me rrethanatdhe faktort q i shtyjn drejtemigrimit, t rinjt vazhdo-

jn t theksojn prmirsi-min e standartit t jetssdhe t kushteve ekonomike.

Rreth 49.2 prqind e atyre

q jan intervistuar n nivelkombtar shprehen se dshi-rojn t emigrojn pr t pr-mirsuar jetn ekonomikedhe standardin e jetess,ndrsa vetm 14.9% synojn

t largohen nga vendi prarsye q lidhen me arsimin.Megjithse t rinjt e moshs16-17 vje kan qllim temigrojnpr nj arsimimm t mir, ata e shohin ktedhe si nj mundsi punsi-mi n vendet ku do t krye-

jn studimet.Pr sa i prketarsyeve pr emigrim vihetre nj dallim mes t rinjve tgjinive t ndryshme. N ktkuadr femrat e reja, rreth22% dshirojn t emigro-

jn m shum pr shkak tarsimimit me prkundrejtmeshkujve me 8.4%.

Vetm 22% e t rinjve tpunsuar, nga 35% n 2011

Nga t dhnat vrejmse interesi pr mbarvajtjen

e cilsin e arsimit mbetet

shqetsimi kryesor i t rinjveshqiptar. Megjithse shtshtuar niveli i informimit mbirndsin e dobin e arsimitprofesional pr punsim, trinjt vazhdojn t trhiqen

nga ideja e studimeve univer-sitare pavarsisht perspektivss punsimit.

Ndrkoh q cilsia emsimdhnies n shkollae universitete vazhdon tshoqrohet nga perceptimet epandryshuara t t rinjve prpranin e elementeve t kor-rupsionit, blerjes s nots dheprovimeve duke cnuar repu-tacionin e tyre. Kjo pasqyro-het n paraplqimet e tyre prt ndjekur studimet e larta nshkolla jasht vendit.

Ndrkoh roli i faktorveekonomik prcakton nj serit sjelljeve e qndrimeve t trinjve karshi perspektivave ttyre pr arsim dhe ndikon teklidhja me punsimin.

N kt drejtim Punsimi

sht kryefjala e shqetsi-meve t t rinjve sidomos prata q kan mbaruar studi-met ose jan n vitin e funditt tyre. Nga t dhnat e stu-dimit rezulton se praktika e

t pasurit nj stazhi paraprakpune, apo sic njihet ndry-she internshipi, nuk sht eprhapur tek t rinjt, pasivetm 17 prqind e tyre po-hojn se jan angazhuar nnj aktivitet t till.

Pjesa m e madhe e trinjve mendojn se do tjuduhet t presin pr t gjeturnj vend pune pas mbarimitt studimeve, ndrkoh q xprqind jan pesimist prsai prket punsimit t tyre. Ak-tualisht n Shqipri punonnj ndr pes t rinj, nj faktq tregon nj rnie t pu-nsimit t rinjve prkundrrezultateve t vitit 2011 kurshifra ishte 35 prqind.

Vetm 30 prqind e atyre

q jan t punsuar kan

nj vend pune q prputhetme profilin e studimeve apoprofesionin. Administratapublike vazhdon t jet mjafttrheqse pr t rinjt pasigjysma e tyre pohojn se do

t zgjidhte pikrisht t pu-nsohej n sektorin publik.

N krahasim me t dhnate vitit 2011 ka nj rritje tleht nga 25 n 33 prqindt t rinjve q duan t pu-nsohen n sektorin privat.Ndrkoh t rinjt mendojnse rolin m t rndsishm ngjetjen e nj vendi pun e lu-ajn njohjet e miqsit ndry-shme q mund ti favorizojn.Sipas tyre arsimi dhe pr-gatitja profesionale luajn roldytsor dhe kan t njjtnvler si njohjet politike. Prsai prket zgjedhjes s nj pro-fesioni t caktuar faktori qka m shum rndsi pr trinjt jan t ardhurat e mpas qndrueshmria e vendit

t puns.

Gjetjet pr arsimin Shqetsimet dhe aspiratat


8/16


Rikthehet kriza

pr cash

ekonomi

Pas nj relaksimi q psoi situ-ata e likuiditetit n ekonomivitin q shkoi nga shlyerja e 32miliard lek detyrime t prapamb-etura zinxhiri i borxheve n sektorinprivat i sht rikthyer prkeqsimitsrish kt vit.

Grosistt dhe bizneset e pakicsn linjat kryesore t ekonomis kanpohuar vshtirsit n pagesa tkrijuara nga mungesa e likuiditetit.Pak dit m par, CMB Albanian,kompania q menaxhonte rrjetine supermarketeve, Carrefour hoqidor nga menaxhimi, duke ln pasmbi 5 milion e euro borxhe ndajbiznesit vendas t prpunimit. Pr-faqsuesit e industris s qumsh-tit dhe grosistt e ushqimeve jant alarmuar nga ikja, pa njoftuar eadministratorve t Carrefour dhemilionat e papaguara q ka ln.

Situata duket t jet alarmanteedhe n sektor t tjer. Ofruesit emallrave t shtrenjt (shtpive) pohoj-n se, shitjet kt vit thuajse jan zero.

Qarkullimi i paras ka rn qpas krizs ekonomike t vitit 2008pr t kulmuar n vitin 2011, porkt vit situata e borxheve n sek-torin privat sht thelluar edhe

m shum pr t paktn tre arsyespecifike, q lidhen me shterimine mtejshm t burimeve t finan-cimit n ekonomi (mungesa e in-vestimeve t qeveris) me rniene theksuar t besimit konsuma-tor (emigracioni masiv) me rritjenmtejshme t taksave n fillim tktij viti dhe grumbullimin e borx-heve t prapambetura t energjis(6.5 miliard lek).

Politika qeveris pr investimetdhe injektimin e likuiditetit npr-mjet tyre shihet si nj arsye krye-sore. Maksim Muci Kryetar i Shoqa-ts s ndrtuesve pohon se, sektorii ndrtimit i nxitur nga privatet prejvitesh sht n kriz. Mirpo dyvitet e fundit sidomos kt vit, pu-nt nga investimet e qeveris kanrn ndjeshm. Pr pasoj sektorisht n apati t plot, pa asnjfront t ri pune pas asnj shitje dhesigurisht pa likuiditet.

Faktor tjetr ekstra prprkeqsimin e likuiditeteve kt vitsht mungesa e besimit konsuma-tor n rnie prej vitesh duke se tanipo kulmon. Pr kryetarin e Dhoms

Situata e likuiditeteve n ekonomi shihet t jet prkeqsuarkt vit. Bizneset pohojn se, burimet e financimit kan shteruar.Moskreditimit i sht shtuar edhe mungesa e injekt imi t t parave nga

qeveria nprmjet investimeve. Taksat e rritura dhe grumbullimi iborxheve t prapambetura t energjis kan prkeqsuar konsumindhe pr pasoj kan krijuar nj zinxhir t ri borxhesh

Mungesa e cash, thellon borxhin tatimor

Lista e borxhlinjve t kqinj n tatime u shtuanga llimi i ktij viti deri me 8 prill edhe me2038 subjekte, nj ritm rritje shum m i lartse, n t njjtn periudh t nj viti m par. Si-pas shifrave zyrtare nga Drejtoria e Prgjithshmee Tatimeve, lista e bizneseve ndaj t cilve ka ni-

sur grumbullimi i detyrimeve me forc ka arriturn 15133 nga 13095 q ishin n fund t vitit 2014.Rritja me 15 pr qind e subjekteve t prfshir nlistn e zez t tatimorve, sht nj tregues i likui-diteteve t prkeqsuara pr shkak se, bizneset nukkan arritur t shlyejn n koh detyrimet e pap-aguara tatimore.

Lista e tatimpaguesve me detyrime t pap-aguara n afat, ndaj t cilve Administrata tati-

more, n zbatim t nenit 91 t Ligjit nr.9920, dat19.05.2008 "Pr Procedurat tatimore n Repub-likn e Shqipris", tregon se, ndaj ktyre bizneseve

jan marr masat e sigurimi t mbi t gjith pasuritpr ekzekutimin e detyrimeve dhe se ka lluar pro-cedura e mbledhjes me forc t tyre.

Tatimort e publikojn listn e zez n mnyrq personat e tret t marrin dijeni pr fillimin ektyre procedurave dhe q organet apo institucio-net t cilt kan bre regjistrime t pasurive t lua-

jtshme apo t paluajtshme t tatimpagu esve debi-tor, t regjistrojn detyrimin tatimor t papaguarsi barr mbi kt pasuri dhe t mos lejojn kryerjene transaksioneve pr transferimin e tyre deri kurdetyrimi tatimor t jet paguar.

s Tregtis dhe Industris NikolinJaka, situata kt vit sht shumshqetsuese. Ikja e masive e shqip-tarve nga vendi sht treguesi mi qart i besimit konsumator, thotJaka. N kto kushte konsumatortnuk kan hallin t shtojn blerjetdhe prmirsojn situatn e jetessn zonat ku jetojn, por po shesinedhe ato q kan dhe po largohen.Frenimi i blerjeve dhe pr pasojkonsumit si faktori themelor q ekrijon likuiditetin n treg po thellonzinxhirin e borxheve n ekonomi.

Bizneset pohojn se, mungesss kreditimit t ekonomis i jan tshtuar edhe politikat qeveritare qpo synojn investime me pikatoredhe taksa m t larta nprmjetrregullimit fiskal. Rritja e barrs fis-kale me 50 pr qind n tatimin mbifitimin, tatimi mbi dividendin dheqirat, bashk m nj suprkasio-

net pr pagesat e energjis, duke seka ngushtuar edhe m tej qarkulli-min e paras.

Kaskada e borxheve ndrmjetprivatve sht prplasur edhe ndyert e qeveris. Lista e borxhlin-

jve t rinj n tatime u shtua me mbi2000 subjekteve deri me 8 prill nga600 subjekte q ishte ritmi i rritjesvitin e shkuar. Ndrsa kredia infor-male nprmjet kontratave noteria-le t huas sht rritur n prmasat frikshme kt vit.

Shterojn burimetpublike t fnancimitMungesa e likuiditetit n treg e

krijuar nga shterimi kredis shtprforcuar edhe m tej dy vitet efundit pr shkak t shpenzimevegjithnj e t ulta t qeveris pr in-vestime. Sektori publik sht njnga furnizuesit kryesor t biznesit

m pun dhe m likuiditet dhe dorrudhje n kt drejtim shoqrohetme pasoja.

Politikat e qeveris n dy vitet efundit duket se, nuk kan ndihmuarshum. Shlyerja e 220 milion eu-rove n formn e detyrimeve tprapambetura vetm sa mbushndisa vrima t zeza t borxheve ttrashguara t bizneseve, por dsh-timi n investimet kapitale duketse, kan qen nj faktor q kanndikuar se, teprmi n injektimine likuiditetit n ekonomi, ka e kavn biznesin srish n pozita tvshtira pr financim ne kushtetkur edhe kredia bankare mungontotalisht.

Maksim Muci, nga shoqata endrtuesve pohon se, pavarsishtmarrdhnieve t ndrlikuara mepagesat e punve publike nga qe-veria e mparshme, disa firma kanbr pun. Dhe si thuhet borxhett shteti nuk humbin, pasi qeveria

e re i ka paguar ato. Mirpo halli,sipas Muit, sht se, nuk ka punt reja dhe ato q jan kan vlera tvogla, jan t shprndara dhe nukprmbushin nevojat e firmave tmdha t ndrtimit sidomos atyret rrugve. T paktn pas vitit 2009investimet publike t qeveris kanqen promotori i rritjes s, sektoritt ndrtimit. Gjat vitit 2014 investi-met publike ishin 34 pr qind m tulta se, programi. Ndrsa realizimifaktik ishte 7 % m i ult se, fakti i2013. Por edhe kt vit situata ndrejtim t investime nuk duket t

jet prmirsuar shum. Gjat peri-udhs tremujore jan kryer 8,2 mili-ard lek investime nga 7.3 miliard

q ishin kryer n t njjtn periudht nj viti t kaluar. Investimet etremujorit edhe pse me rritje 1 prqind nga janar mars 2014 jan nnmesataren historike t investimevegjat gjasht viteve t fundit dhe nvlera e pamjaftueshme pr ti dhnsasin e nevojshme t likuiditetitekonomis s vendit.

Fondi Monetar Ndrkombtarsht i qetsuar pr kt situat.Nadeem Ilahi, shefi i Misionit tFMN pr Shqiprin, n vizitn efundit n vendin ton tha se, mosre-alizimi i investimeve publike sipasprogramit mund t ndikoj n fren-imin e rritjes ekonomike. N kush-tet kur bankat thuajse kan mbyllurrubinetin e kreditimit pr ekonomi-

n, t ardhurat nga emigrantt jann rnie dhe hyrjet nga eksportetjan maturuar, investimet buxhe-tore jan kalorsi q mbajn gjallrritjen ekonomike n vend. Dukemarr n konsiderat kto kushte,ekspertt e ekonomis krkojn zh-drvjelltsi m t madhe nga qeve-ria pr t shpenzuar do qindark tuar pr investime.

ADA PRIFTI


9/16


ekonomi

T shtrnguar pr t mbajturgjall aktivitetin dhe pr tshmangur falimentin, firmatvendase po tregohen agresive ntendert e qeveris, duke dhnoferta q nuk prkojn me re-alitetin. Ka plot raste q kompanit ndryshme ofrojn n tendertpublike ne disa raste deri ne 50 prqind t fondit limit t shpallur. Kjopr Kryetarin e Dhoms s tregtis

dhe industris Nikolin jaka shtmjaft shqetsuese. Duke u shpallurfituese se, kan ofruar nj vler tvogl, t krijojn borxhe sht m epakta nga kto kompani.

Logjika e krkon q fitimi i bi-znesit t jet paktn 10 pr qind nganj pun q bn. Por puna merretnn kosto krijon shum rreziqe, thaJaka. Kjo tendenc sipas tij sht njrrisk tjetr pr thellimin e borxhitn sektorit privat. Kompanit pasikan fituar garat nuk jan n gjen-dje t kryejn punimet cilsore dhepr pasoj nuk kan asnj mundsit jen korrekt me pagesat e punon-

jsve apo edhe nnkontraktort.

Jaka tha se, qeveria nuk duhett shpall asnj fitues nse ofron

m pak se, 20 pr qind t vlers stenderit. Pasi nse kjo ndodh, osefirma nuk paguan detyrimet, osebn pastrim parash. Kt konstatimt Kryetarit t Dhoms s Tregtis ekonfirmojn edhe menaxher n fir-mave t tjera q kryejn pun pub-like. Madje kjo konfirmohet edhen shifrat e Agjencis s ProkurimitPublik. Nga burimet zyrtare t APPmsohet se, gjat vitit 2014 shtkursyer afrisht 9 pr qind e fonditlimit t vn n dispozicion ngabuxheti pr prokurime. Shuma ekursyer n vler neto ishte 3.7 mili-ard lek. Bizneset pohojn se kjoshum e kursyer prkthehet n kos-to pr cilsin e punimeve.

Konsumi nn presionKriza e besimit konsumator nekonomi msohet t jet thelluaredhe m shum kt vit. Ikjet ma-sive n emigracion e konfirmojnkt fakt. Treguesi i besimit t kon-sumatorve (TBK) ra me 2.7 pikprqindje n tremujorin e par tvitit duke konfirmuar trendin rnst nisur n tremujorin e kaluar. Kjoka prforcuar nj kriz t konsumitpohojn bizneset e sektorve tndryshm.

Valbona Picaku menaxhere nItal Truckt, nj kompani e makiner-ive t rnda pr investime, pohonse, pr 2015 nuk ka br ende asnjshitje. Madje thot se, ka akumuluarnj borxh 300 mij euro nga makin-erit e shitura m 2014 pr t cilatende nuk jan br pagesat. Picakuthot se, bizneset kan vshtirsi tkryejn pagesat pasi sipas verifiki-meve t saj, firmat nnkontraktoreq kan prdorur makinerit e Italtruckt nuk jan paguar edhe prrrjedhoj sht krijuar nj borxhzinxhir. Por ajo ndihet optimistepr shitjet pasi projekti TAP sht

Borxhet e reja ngatendert nn kosto

nj mundsi e mir.Konsumi n vshtirsi po re-

flektohet edhe n linjat e tjera tekonomis, sidomos n tregtinme pakic. Kt jav kompania enjohur e shitjeve me pakic, Car-refour ka ndryshuar administriminpr shkak t pamundsive pr tshlyer borxhet. Asetet e kompanism t madhe t supermarketevee hipermarketeve n vend CMB

Albania-Carrefour jan vn nsekuestro conservative n 17 prillnga Shoqria PrmbarimoreStudioPermbarimore L.D.C pr llogari tdy siprmarrjeve t tjera, Euronu-ovo dhe Luku. Lvizjet bhen tditura n Qendrn Kombtare tregjistrimit. Ndaj kompanis Luku,Carrefour ka nj detyrim prej rreth5.5 milion leksh dhe ndaj Euron-uovo 3.52 milion lek. Kompanite cigareve, produkteve t bulmetit,higjiens personale, ushqimeve etj.,kan akumuluar borxhe t pam-bledhura edhe gjat vitit 2014, kapo i detyron ata tI drejtohen prm-baruesve pr t marr parat e tyre.

Burime nga furnitort bjn tditur se s fundmi, ata po telefono-

hen nga menaxhert e kompanisBalfin (q dikur ka qen pronare eCarrefour) dhe po u propozohet njmarrveshje, sipas t cils do tukthehet 50% e detyrimit. MegjithatBalfin ka shitur n janar 2015 edhepjesn e mbetur prej 5% t aksione-ve, duke br q aksionete Car-refour t zotrohen 100% nga CMBalkans BV. Kjo e fundit n fillim t2014 kishte bler dhe aksionet e rr-

jetit tjetr t supermarketeve, Euro-max. Burime nga Balfin konfirmuanndrkoh se, grupi ka bler srish sfundmi Carrefour, ndonse ky tran-

saksion nuk sht reflektuar enden QKR.

Shum furnitor jan t alar-muar nga kto ndryshime t pan-

joftuara, ndrkoh q Carrefouru detyrohet me miliona euro. Ed-mond Gjata administrator i fabrikss qumshtit, Delta Doni. pohon se,vetm ndaj furnitorve t qumshtitCarrefour detyrohet 4 milion euro.Gjata thot se kt vit vshtirsit

n pagesa nga pikat e pakics janshtuar dhe borxhet gjithashtu. Ngandryshimi i pronsis s Carrefourt alarmuar jan edhe importuesit emdhenj t produkteve ushqimore

Shitsit e pakics n tregjet ekryeqytetit pohojn nj frenim tkonsumit ne katr muajt e fundit.Sipas tyre shtrngimi n pagesate energjis kan br q nj pjese konsiderueshme e buxhetevefamiljare t prdoren pr shlyer-

jen e faturs korrente t energjisdhe borxhit t prapambetur. Mpar kto para hidheshin n kon-sum. Sipas t dhnave t OSHE n3-mujorin e par, jan arktuar mbi19 miliard lek nga faturat e en-ergjis, shifr kjo e barazvlefshme

me gjysmn e arktimeve t reali-zuara gjat gjith vitit 2013.

Shitjet e asetve me vlera tmdha jan gjithashtu n ngrc.Kryetari i Dhoms s Tregtis Niko-lin Jaka pohon se si biznesmen shit-

jet n tremujorin e par t vitit 2015jan frenuar totalisht n vijim tkurbs n rnie q po prjeton sek-tori i ndrtimit q pas krizs s vitit2008. Ai pohon se, shitja e pasurivet paluajtshme ka koh q reflek-ton mungesn e konsumit, por ktvit situata duket t jet edhe m eprkeqsuar.

Pak dit m par Banka e Shqipris raportoi se, besimi i biznesit precurin ekonomis n tremujorin e par sht prkeqsuar pr her tpar q kur e majta erdhi n pushtet. Por detajet e raportit asin se, opti-mizmi i biznesit sht shuar ndjeshm nga gjendja nanciare jo e favor-shme. Sipas anketimit t Banks s Shqipris balanca e gjendjes nanci-are n sektorin e industris me 1.3 pik prqindje. Ky renditet si shkaku idyt kryesor pas rnies s besimit pr kapacitetet e prodhimit n kt sek-tor q shnoi ulje me 8 pik prqindje.Pas rritjes graduale prgjat vitit 2014, treguesi i besimit n sektorin endrtimit (TBN) ra me 5.2 pik prqindje gjat tremujorit t par t vitit

2015. Balanca e gjendjes nanciare qndron n t njjtin nivel me tremu-jorin e kaluar. Norma e shfrytzimit t kapaciteteve n ndrtim sht 57 %,3.6 pik prqindje m pakse, nj tremujor m par.

N masn m t madhe(67%), bizneset raporto-

jn se, do ti prballojnkuzimet nanciare mekredi bankare dhe njpjes (19%) me porosi meparapagim.Treguesi i besimit n sek-torin e shrbimeve (TBSh)ndrpreu prirjen rritsen tremujorin e par tvitit 2015 dhe ra me 2.4pik prqindje.Rnia e TBSh-s u shkak-tua nga prkeqsimi i balancs s gjendjes s prgjithshme t biznesit dhet situats nanciare.Treguesi i besimit n tregti (TBT) ra me rreth 4 pik prqindje n tremu -

jorin e par t vitit 2015. N prkeqsimin e TBT-s ndikoi vlersimi iprkeqsuar i bizneseve pr gjendjen nanciare t tyre si dhe pr gjendjene prgjithshme t biznesit. Prkeqsim t gjendjes nanciare kan pohuaredhe konsumatort. Banka e Shqipris pohoi se, rnia e besimit kon-sumator reektoi kryesisht prkeqsimin e balancs s blerjeve t mdha,e cila ra me 9.2 pik prqindjeje. N prkeqsimin e treguesit t besimitkontribuan edhe pritjet e konsumatorve pr situatn ekonomike dhe -nanciare n vend.

Anketimi e Bankes,

prkeqsohet gjendja fnanciare

Mungesa e likuiditetit zgjeron kredin informale

N vshtirsi pr para cash shum biznese po i drejtohen tregutinformal pr likuiditet. Nga ana tjetr qytetart jan t demo-tivuar t mbajn kursimet n banka pr shkak t interesave mjaftt ulta t depozitave, jo m shum 1.5% n vit. N shkurt t ktij vitiparaja jasht bankave arriti n 217 miliard lek ose 13 pr qind mshum se n t njjtn periudh t nj viti m par. Kjo para q podel nga bankat jan k ursimet e individve, t cilt po i trheqin ngallogarit bankare pr ti investuar n forma t tjera me fitim m tlart, pasi krkesa n treg pr cash sht e madhe dhe jepet interesshum i lart. Notert, e pyetur nga Monitor, konfirmojn se kontra-tat e huas ku palt japin dhe marrin para me interes jan rriturdukshm, t paktn 30% n krahasim me nj vit m par. Sipas njvzhgimi q Monitor bri n disa kontrata huaje u pa se, intere-sat n huadhnien jasht bankave jan t larta dhe me prllogaritjemujore dhe jo vjetore. interesi mujor varion nga 2-5% sipas rastit.Pr nj borxh 5 mij euro, pr tre muaj, krkohen 6500 euro. Nseshuma nuk kthehet n koh, fillon nj penalitet ditor m shum se50 euro dhe, nse edhe pas nj muaji penalitetesh, prsri shumanuk ka mundur t likuidohet nga huamarrsi, ather palt shko-

jn n gjyk at. Po t llo garite n me baz v jetore interesat e hua ve ntregun e zi variojn nga 30 deri mbi 60%. Por bizneset e ndrtimitthan se tregu ka marr prmasa t mdha edhe nga vlerat e finan-cimit. Hajredin Fratari, biznesmen n veprimtari n ndrtim pohonse ka raste q borxhet e marra n tregun informal jan deri n 300mij euro. Kjo mnyr financimi sipas tij sht nj rrezik jo vetmpr stabilitetin financiar t ktyre bizneseve, pasi jeta e tyre vihet nrrezik n rast se nuk arrijn t shlyejn n koh detyrimet.


10/16


kultur

Kur hapi ekspozitn e parnParis m 91, pak koh largiminga Shqipria, Bujar Luca p-soi tronditjen e par t transformim-it t tij pavarsisht se galeristt doninq ai t shfaqej me stilin socrealist.Ktu gjendet paradoksi i 100 vitevembrapsh, pr t ciln Luca flet sotn disavantazhin e kohs kur ishtestudent n Shqipri. I prket brezitt 70-s q jetuan lirin e shkurtr,por u shrbeu si ajr pr moderniz-min n veprat e tyre.Ndonse nuke kuptonin se ishte njmodernizmvon. Ky piktor prej 90-s kthehetpr her t par n Shqipri n njekspozit t quajtur Black Box, siinkoshienc q lidh dy bott e jetss tij, t kaluarn dhe Parisin e kul-turave. N nj sall t vogl t im-provizuar pr kt rast unik, Lucasjell shtat vepra n vaj, dhe ka kri-

juar nj mjedis instalacioni prej 1825vepra n miniatur. Jan t gjithaunike, thot drejtori i GKA-s, Ar-tan Shabani, duke e vlersuar ktsi nj situat ku gjendesh n njmbretriapo gjithsi vizatimoretronditse, gjendje shpirtrore- njgaranci pse ky autor hyn n nj in-

stitucion shtetror, ndonse ktokritere nuk prfillen shpesh.Secili ka liri interpretimi por

n veanti pr kto vepra ofroj-n mundsin e interpretimit tmjeshtris.Artisti identifikohet sotn artet pamore nga personaliteti, en kt rast Bujar Luca sht unik,thot Artan Shabani referuar edhevlersimit q i bhet n Franc.

Pas 90 ekspozits Luca kaekspozuar n Bruksel, Zvicr, Italipor mbi t gjitha dallon pr pasur-in e veprs s tij n koleksione.Pu-nt q sjell n Tiransht koncep-tuar si kuti e mbyllur q shprehin

jetn, kufinjt, gjurmn e prditsh-mris n subkoshienc.

Bujar Luca ka punuar si skeno-graf n Franc, ndrsa n Shqipripara viteve 90 ka shrbyer n ish-Kinostudio.N kt kontekst vjengjith historia e piktorit student, kunisn rebelimet e para, t frustruarpor akoma me nj t drejt; pr trefuzuar detyrat e para politike qsolln pedagogt e tyre nga Moska.

Z.Luca, pse keni pritur aq gjat

Gazet

n mur

Duke punuar vura re qvizatimet e mia kalonin nganjra linj n tjetrin dhekrijonin nj lloj lidhje, kjo sht

edhe arsyeja qn pikturn timembretron triptiku

mrin e puns, pasi kam dshir qvepra t mos mbaroj aty ku e kamnisur, ose t gjej nj jehon n fletnq pason, n kt mnyr kaloi edhetek Black Box, si n nj kalim nga njflet tek tjera, nga nj udhtim tek tje-tri, me lidhjen n koh.

Ju keni krijuar edhe para 90-s,duke pohuar se jeni refuzuar, nukjeni pranuar nga sistemi socrealist,dijm arsyet politike, por konkre-tisht ishin punt tuaja pr kohn?

Shkaku i refuzimit ishin influen-cat e huaja n pikturn time.N tvrtetduhet shpjeguar nga fillimi.

do artist njihej q kur ishte student,pasi kolegt i vinin re cilsit q secilikishte.Ne, si sutdent bnim most binim n sy, t trhiqem vmend-

jen dhe ishte e natyrshme. Un bjapjes n ata studentsi dhe stud-

juesja e Galeris, Suzana Varvarica qmundoheshim t msonim gjuh thuaja, t gjenim dika npr libra ebiblioteka, apo n bibliotekn e Insti-tutit t Lart tArteve, q me mundimt madh mund ti konsultonim vetmnprmjet vrtetimeve. Pastaj u pr-poqm n mnyr koshiente, prmesdekanit, tnxirrnim nj gazet q undhe Zana kemi br nInstitutin e

Arteve. Ishte gazet e studentve, ecila dshtoi shum shpejt, pasi pr-pjekjet tona pothuaj tejkalonin ato

t profesorve.Kshtu q gazeta umbyll, mundoheshim t diskutonimkur bnim mbledhje t ndryshme, tfusnim element t rinj, t ndryshmq t sillnim ndonj gj t re.

Ne,ishim shum miq, megjithsenuk kishim diferenc moshe. Nj ngamiqt ishte Llambi Blido, nj person-azh q ka luftuar shum n at peri-udhe, po ashtu Lek Tasi bnte prk-

thime q ne,ia kalonim njri tjetrit.Kto ishin prkthime n dorshkrim.T gjith kta lufotnin n heshtje,pasi po tnai zinin, na prfundo-nin n burg. Ne, mblidheshim menjri tjetrin dhe ja tregonim pikturatvetm njri tjetrit. Kam pasur fatint kem n klas Gazmend Lekn,Ilir Pojanin, Agron Jakupi etj.Seciliprpiqej t kuptonte dika prmesgjuhve t huaja.Ndonjher bnimprpjekje edhe me profesort pr tavancuar dika por kto dshtoninshum shpejt. Ata shfaqnin dys-hime q ndoshta nuk shikonin mirnatyrn, ose ndoshta kishin prob-

leme me syt,- pr ironi, deri ktushkonte puna. Jo se ishin injorantdhe ata nuk e kuptonin realitetin,porse detyra e tyre ishte q t mosshkonin prtej disa kufinjve.

Ka lidhje kjo ekspozit e juajme ktogjumt retrospektivs?

Sigurisht n kt suazshtkjo ekspozit, ose duke iu referuarBlack Box, qsht ndrtuar prg-

jat shum viteve. sht nj veprn vazhdim.Ka pothuaj 20 vjet qpo punoj mbi kt tem, duke undrtuar hap pas hapi.N t vr-tet qllimi im kryesor nuk sht ttregoj nj histori. Nuk m intereson,por sidoqoft prmes artit tim, lir-shmris q krijoj vet. Duke hyr

n inkoshienc, figurat q evokojvijnjopr t hyr n histori, porn emocione.Kto emocione secilitprej jush mund ti kujtojn dika, ti

japin nj referenc dhe kto shpeshjan t lidhura me traditn piktura-le, me atfar kam studiuar dhekam prvetsuar, por mbi t gjithapr jetn q kam kaluar, sigurishtedhe n diktaturn komuniste.

mnyrpersonale, mundoheshimtju tregonim prmes eksperiencsson pr t ardhur n Paris duhejt prballnin shum situata, t cilatduheshin pasur parasysh. Mbajmend se nj miku im m pyeti: ikenga Shqipria sepse ishte komu-niste, apoti po m flet si kta.

Si erdhi ideja e kompozimit t

Black Box?Ideja ka ardhur n mnyr grad-uale.N kt pun m ka ndihmuarprvoja e puns n Kinostudio.Konkretisht, n nj moment t caktu-ar duke punuar vura re q vizatimet emia kalonin nga njra linj n tjetrindhe krijonin nj lloj lidhje, kjo shtedhe arsyeja qn pikturn timembretron triptiku. Kjo ka natyrsh-

pr tu kthyer n Shqipri?Ka nj element relative; mund

t duket gjat, por mund t jet dheshumkoh e shkurtr, ose mund tmos vija ndonjher.Nuk m bnprshtypje kjo situat, por kushtetnuk krijohen kaq leht. Artan Sha-bani prmendi faktin se, artisttkan vshtirsi t jashtzakonshmekur shkojn n nj vend t huaj.

Kam pasur fat q kam jetuar mepikturn, dhe, sigurishtkjo nuk kaqen e leht.Kujtoj nj episode: kurishim me Edi Ramn n Paris, vininmjaft miq e shok, kur uleshim nbiseda ishte e pamundur t mosflisnim rreth ksaj teme; t gjithdonin t iknin nga Tirana. S bash-ku me Edin, duke i ditur vshtirsite panumrta q hasnim secili n

Liria e shkurtr e 70-s,studentt q refuzuan

pedagogt e Mosks


11/16


kultur

Studiuesja e arteve pamore Suzana Varvar-ica, bashkkohse me piktorin Bujar Lucakan mundur t tregojn pr her t parato ravgime artistike q ndodhn, e ikn shpejt,pa u prtypur mir nga brezi i 70-s.Atmos-fern e atyre viteve, si daljen e nj gazete nmurpr pikturn nga studentt, na e dshmon dhe

Varvarica. sht nga rastet e rralla, dhe kjo mbanpr her t par vmendjen, nga nj prpjekje esapo nisur, por e dshtuar. T pafuqishm pr tkundrshtuar pedagogt e Mosks, t frustruarata mundn ti linin vend ksaj reminishenc,Luca me epigramin e black box, dhe Varvaricame kt kujtes, me histori modeste:

Bujar Luca ju prmendte shpesh q ishitnj brez n vitet 70-t, q prpiqeshit t shi-konit jasht kornizs s socrealizmit q poinstalohej, q ishit student, n prpjekje prt br nj gazet q dshtoi.far ishte kjoperiudh?

Ka qen nj periudhkur brezi im dhe e Bu-jarit mori goditjet m t mdha, kur realizmisocialist ishte i instaluar.Sapo kishin kaluar vitet60-t dhe tashm kishin ardhur studentt ngaBashkimi Sovjetik.Ata ishin injektuar nga re-alizmi socialist dhe ndrtuan shkolln n ktform.Ndrtimi i ksaj shkolle nisi duke larguarnga studiot e Institutit ata ish profesor q kishinmbaruar n shkollat e Roms, Parisit, Athinsetj..T gjith kta u larguan, shkuan nj stad mposht, nn nivelin e tyre t msimdhnies, qishin kryesisht n Liceun e dits dhe t nats,ndrkoh edhe shkollave tetvjeare. Gjithky

brez q kishte studiuar akademizmin e pastr u

largua nga brezi q erdhi nga Bashkimi Sovjetikdhe prej vendeve t Evrops Lindore. Kta stu-dent q u bn pedagog solln natyrisht njrisi, ishin nj shkall m lart, prsa i prket ndje-sis dhe emocioneve q duhet t kishte shkolla

jon, dhe erdhn me nj pozitivitet shum tmir.Por, ata menjeher u ngurtsuan tek re-alizmi socialist i shkolls sovjetike.Kjo bri qshkolla t merrte kt frym, kt atmosfer.

Pikrisht kto vite u bn nga m t egrit.T mos harrojm q kto vite ishin vitet e njlirie t shkurtr kur erdhn m pas pleniumete Komitetit tPartis dhe konferencat e Lidhjes

sShkrimtarve;t gjitha kto transmetoheshin

tek brezat. Mendoni se sa t frustruar u bnpedagogt tan, dhe sa frik kishim ne, pr tqen ndryshe nga pedagogt tan.

far kishit arritur t shihnit n ato vite qju i quani liri e shkurtr?

Ishin ekspozitat e shkurtra, prej dy treditsh ku arritm t shihnim atka dshironi-min t ishte tek ne, te brezi q po studionte. Kjoiku menjher dhe u b nj art i zi, fondi i z i, qdukshm nuk dshirohej. Ne kishim piktor qadhuronim, tek t cilt shihnim ndryshimin eshkolls s realizmit socialist. Ne,ishim brezi qnuk na u lejua duke na kthyer mbrapsh.

Nse ti devijoje pr t krijuar nj model

emocional, ky quhej nj student i dobt. Kuru larguam dhe u vendosm nKinostudio, ubashkuam srish duke ruajtur memorien ton,dhe diskutonim mbi kto gjurm mjaft shpesh.

Gazeta nmur, far nuk plqenin ntpedagogt e Mosks?

Ajo ishte nj gazet modeste ku flisnim prpunt e studentve. Aty mbaj mend kemi marrn konsideratpunt e Gazmend Leks, gjykuarpr modernizm t thellpor n at koh evlersonin si student i dobt! Sot i zbulojmkto gjra shum pastr, dhe sht mir t di-hen. Atherna ikn edhe ato knaqsi t voglapr ta mbajtur, pasi tashm ishte e ligjruargazeta shtetrore Zri iRinis. Kjo ishte ar-syeja q Bujari e sjell me shum forc n ktmoment. Sapo erdhi 90-ta ky brez u larguamenjher, pasi aspironin tjera lartsi n artet

pamore.

far ka mbetur nga kjo remi-nishenc?

Nga kjo reminishenc kanmbetur shum ankthe.Madje, dot thoja gati-gati makthe.Sidomosvitet e para kur u vendosa n Franc,shpesh her zgjohesh dhe, kur zgjo-hesha ndrrat ishin sikur jetoja ako-ma n Shqipri.Dhe kur zgjoheshaisha shumi lumtur q nuk ndod-hesha n Shqipri. Kto makthekan mbetur n fakt, shpesh heremi krcnuar deri aty,sa mund t

na burgosnin me t vrtet.

Si sht zhvilluar tek ju, pas

ksaj periudhe, krijimtaria e pas90-s, si keni mundur t integro-heni n realitetin parizien?

Se si jamliruar un nga ktomakthe kjo ka qen e leht sepse veteta n Paris sht shum e pasur.

Konfrontimi me situata t ndryshmekulturale, pasuria e jashtzakon-shme e evenimenteve q ndodhinatje, jan nj ushqim aq i fuqishmsa t trheqin n nj ritm t till qnuk ke m koh pr t menduar ttjerat. Jan nj vorbull e vrtet.

Ju i prkisni brezit t 70-s,kur dihet atmosfera e liris sshkurtr q u prjetua.Nga ajokoh e deri n 90-t, far gjettnga bota perndimore, si pikakon-

taktipr tu prfshir me artin tuaj.Ku kishte mbetur piktura juaj?sht e vrtet q n fakt ne,

mendonim q kishim avancuardrejt artit modern.Por, kur arrita nFranc e kuptova shum shpejt, qyshn ditn time t par, konstatova seduhej br nj ndryshim rrnjsor.Kur arrita atje, kuptova se pikturaime ndodhej nga vitet 900.Kjo sht

diferenca.Ekspozita ime e parshtbr n shkurt t 91 dhe kjo m hapisyt, dhe sht fakti pse nuk vazh-dova me kt galerist. Ai kmbnguliq t vazhdoja n t njjtin stil, porun nuk doja, refuzova pasi nuk mprezanonte mua si piktor, pr tsh-prehur kohn time, e t vazhdoja nat frym. Ndrkoh q ktu konsid-erohej aq modern sa nuk m lejohejti ekspozoja ato piktura.

Keni model s cils i jeni refer-uar, qoft si filozofi apo praktikskrijuese.far ka influencuar nkrijimtarin tuaj?

Modeli nuk sht nj referenc ecaktuar t cilin mund ta veoj sepseinfluencat jan pafund. Kto jann plotsi t krkimit tim, por ajo qka ndikuar m shumsht: art prart, liria totale, ku piktura n fakt,duhet t arrij nj moment t cak-tuar nprmjet linjs dhe ngjyrs

Pikrisht at q kundrshontesocrealizmi, n sistemin ton dikat-

ural, kundr lufts s arti pr art?Po absolutisht, dhe black box n

konceptimin e tij nuk ma ka lejuarta bj kt gj deri n fund. Por, potshihet deri n fund punt e mia janvrtet tliruara nga do lloj tema-tike, nga do lloj subjekti apo gjjeq mund t jetoj vrteti pavarur.Mendoj se, vepra e artit nuk shtdika pr t ciln ne, kemi nevojpr t jetuar, qsht e lidhur meqendresn ton fizike.sht thell-sisht e ndar dhe i takon sfersshpirtrore. Pra, artisht njluks.

Referuar mbijetess, sht

brsteriotip t themi, se kushka krijuar para 90-s, t gjyko-het si artist i socrealizmit. Sa evshtirsht n kt trajtim ardh-ja juaj jasht ksaj kornize. Publikushqiptar nuk ju njeh n t tashmen,askush nuk e di arsyen pse jeni lar-guar nga Shqipria?Krijon ngrapo dyshim artistik mbi kt?

E kuptoj far doni t thoni. Muanuk m shqetson fakti nse njerzit,publiku m lidh me kto dy periudha.Si e tha galeristi, far i intereson atijsht kjo epok q ka markuar karri-ern time. Ne smund ta ndajm jetnndy pjes. Vrtet un bj nj jettjetr n Paris, po nuk mund t ketprerje me thik. N momentin q ikaato vazhdojn t qndrojn t lidhura

duke i shrbyer njra tjetrs. Sido-qoft mirret me mend, q ne, ishimdisa piktor t s njjts periudhqndrronin t gjith, q t mundt iknim e t bnim at q donim,t iknim pr tu shprehur lirisht. Kjoishte shum e fort tek ne.

E kaluara ime sht n themel,sht ajo ku un v kmbn pr tkupuar far fuqie ka.

sht e vrtet q n faktne, mendonim q kishim

avancuar drejt artit modern.Por, kur arrita n France kuptova shum shpejt,qysh n ditn time t par,konstatova se duhej br njndryshim rrnjsor

Vitet 70-t /Suzana Varvarica:Ishim gati t shkonim n burg


12/16


sociale

Zbulohet nj shkaktar

gjenetik prsklerozn amiotropike

Shkenctart n universite-tin Northwestern n Chikagobesojn se kan gjetur nj

shkaktar t prbashkt gjenetik prt gjitha format e nj smundjeje tpashrueshme t quajtur ALS oseSkleroza e njanshme Amiotro-pike. Ky zbulim mund t shpejtojzhvillimin e nj ilai pr kt s-mundje e cila prek 350.000 njerzn mbar botn. Amerikant m-suan pr Sklerozn e njanshme

Amiotropike nga nj atlet i njohurme emrin Lou Gehrig, bejsbollisti skuadrs Yankee t Nju Jorkut nvitet 1930. Sot, un e konsiderojveten njeriun m me fat n faqene dheut, tha Gehrig kur u trhoqnga sporti n vitin 1939 pasi u di-agnostikua me ALS. Smundja

nganjher quhet Smundja e LouGehrig. N kt rregullim neu-rologjik, qelizat nervore q kon-trollojn lvizjet e trupit dmtohendhe nuk komunikojn si duhet memuskujt. ALS fillon me simptomat tilla si ngurtsim, bllokim osengr t muskujve, duke shkaktuardobsi n nj krah ose kmb dhevshtirsi pr t folur qart. Pa-cientt me ALS humbasin aftsinpr t lvizur gjymtyrt dhe trupin.Dr. Tepu Sihdik kryeson grupin kr-kimor n universitetin Northwest-ern. Ai thot se ndrsa smundjaprparon, pacienti prfundimishtbllokohet brenda trupit t vet,nuk mund t prtyp, flas ose tmarr frym. Pacientt me ALS za-konisht vdesin brenda 2 deri 5 vjetnga shfaqja e smundjes. ALS nukka shrim, dhe deri koht e funditnuk kishte asnj shkak t njohur.Por n universitetin Northwestern,nj ekip shkenctarsh nga Shtetete Bashkuara dhe Kanadaja njof-tuan koht e fundit se gjetn tiparet prbashkta gjenetike me njgrupi smundjesh t ngjashme me

Kalorite ju humbasin kujtesenMbrojtja dhe prmirsimi i kujtess duket se shtfare e thjesht . Nse hani pak n dark, gjasatjan q t nesrme n do t kujtoni m shum, ksh-tu thuhet n nj studimi nga shkenctar t kliniksMayo, ku ata zbuluan nj lidhje midis kalorive dheruajtjes s kujtess. N studim u prfshin rreth 1 mijpersona mbi 70 vje, t gjith vullnetar dhe asnj mesimptoma t tilla t Alzheimerit, si humbja e kujtess.

Nprmj et ush qimeve dhe pijeve, n njrin grup seci liperson morri rreth 1 mij e 600 kalori n dit dhe n

grupin tjetr 600 kalor i. T d hnat treguan se sa m tshumta kalorit aq m i madh ishte rreziku i humbjes

s kujtess. Sipas studimit, humbja e kujtess u mbidy-fishua tek persona t q hngr n m shum ushqim nkrahasim me ata q hngrn m pak. Autort e studimitthon se duke konsumuar m pak kalori, organizmitnuk i duhet t prodhoj sasi t madhe insuline dhe kurn trup ka pak insulin, qelizat e trurit komunikojnm mir. Ndrkoh q nuk ka asnj ila t provuar sendihmon ruajtjen e kujtess, ndryshimet e thjeshta nmnyrn e jetess mund t ofrojn mbrojtjen m t mir.

ALS. Kryesor mund t jet nj gjeni quajtur Ubiquilin-2. Normalishtky gjen riciklon dhe riparon pro-teinat kye pr funksionimin e qel-izave nervore t palcs kurrizoredhe trurit. Por tek pacientt me

ALS, ky gjen shprbhet dhe pro-teinat mbeten t pariparuara, dukeshkaktuar dme pr neuronet. DrSiddique thot se ky zbulim do t

ndihmoj n krkime drejt nj tra-

jtimi t vetm pr kt smundje.Kjo na jep pasqyr prsa i prketmekanizmit t smundjes. Me-kanizmi i smundjes sht pyetjam e vshtir pse dhe si ndodh qqelizat t smuren dhe shkatr-rohen, si i humbasin lidhjet e tyren periferi, etj. Familja Saltzmani njeh pasojat tragjike t ALS dheka marr pjes n krkime t vazh-

dueshm. Joanne Saltzman humbi

gjyshe, babain, dy hallat dhe dja-lin e saj me smundjen ALS. Ajoshqetsohet se far qndron pr-para pr niprit e mbesat e saj.Saltzman thot se familja e sajshpreson se Dr Siddique dhe ekipii tij do t zhvilloj nj ila q tpaktn t mund t prdoret pr pa-cientt me ALS q jetojn tani, dhendoshta nj kur pr ata q mund

t diagnostikohen n t ardhmen.

Diabeti ka lidhje

me humbjen e

kujtess

M shum se 100 milionamerikan jan diabetik ose

para-diabetik. Dmet q diabeti isjell trupit jan t njohura, por tanimsohet se ndikon edhe n degrad-imin e trurit, grabitjen e kujtessdhe dyfishon rrezikun pr zhvilli-min e Alzheimerit. Ky sht studimim i plot q tregon lidhjen mesdiabetit dhe demencs (simptome Alzheimerit). Mbi 1 mij pacientme diabet rreth moshs 60 n Ja-poni u vzhguan pr 15 vjet dhe nfund doli se t moshuarit me diabetkan dy her m shum gjasa sesapjesa tjetr e popullats pr t zhvil-luar simptomat e demencs. DoktorRiard Kaselli, neurolog n KliniknMayo thot se ky studim mund tsjell nj prmirsim a qasje t re

n trajtimin e pacientve me Al-zheimer. Pasojat e diabetit jan tmdha. Gati 26 milion t rritur dhefmij n bot kan diabet dhe 80milion jan para-diabetik. farsht lidhja midis dy smundjeve?Mjekt ende nuk jan t sigurt, porata e din se sheqeri ka nj efekt tdmshm n t dy sistemet, siste-min nervor dhe sistemin vaskularose t enve t gjakut. Doktor Kas-elli thot se lidhja midis diabetit dhehumbjes s kujtess sht disi me gjer. Diabeti ka koh q njihet sifaktor rreziku pr forcim t arter-ieve, dhe forcimi i arterieve ndikonn qarkullimin e gjakut n tru dhemund t shkaktoj atje goditje,dhe t oj n t ashtuquajturndemenc vaskulare. Por a mund tndihmoj ulja e nivelit t sheqeritnprmjet insulins, pr zbutjen esimptomave t Alzheimerit? DoktorKasell i Kliniks Mayo thot se idease insulina mund t prmirsojfunksionimin e trurit tek njerzitme Alzheimer sht n fakt nj qa-sje e re pr trajtimin e demencs ssmundjes Alzheimer.

Studime

Ndrsa smundjaprparon, pacientiprfundimishtbllokohet brendatrupit t vet, nukmund t prtyp, flasose t marr frym


13/16


letrsi

Un e di se shum prej jush

jan t interesuar pr gaze-tarin dhe mjetet e komu-

nikimit media. Ky pasion filloi t m

rritej q nga shkolla e mesme, kurrnuk doja gj tjetr n jet vese tbhesha nj gazetar i madh, vetmse kjo e dshproi shum babain tim.Ai, q kur isha n shkoll t mesme, ekonsideronte kt profesion me pr-mim dhe disi t pasigurt.

Por gazetaria ishte vokacionim i madh i jets sime. Por un jurrfej, se edhe pse vazhdoj ta duadhe ta bj me dashuri kt pun,nuk mund t kshilloj t rinjt tandrmarrim kt zanat sot, sepseun besoj se gazetaria tani sht nmetrat e fundit.

Duhet t transformohet kre-jtsi sht, n nj kuptim q nuk ejapim ktu.

M bashkngjiten kujtimet dhe

un vij nga nj shkoll e caktuardhe se mosha pr mua ka kaluardhe un e kam t vshtir tani q tamendoj, pr t br dika ndryshe.

Shpresoj pr ju q t ndodhnj transformim i plot, nj trans-formim q merr parasysh ngjarjet ernda q kan ndodhur me kohn duke prfshir shum gabime dhedevijime t gazetarve me hyr-jen e teknologjis s re, dhe mbi tgjitha t nj kthese q prmbys dogj nga pas. Gazetaria klasike, prejs cils nuk heq dor kurr, sht epamundur q ne mund ta bjm tprshtatshme me kushtet e sotme.

Kur nisa gazetarin, rreth 60vite m par, kishim si prdorimteknologjik makinn e shkrimit etipit Olivetti Lettera 22, me t ciln

vazhdoj t shkruaj. Nuk prodhohetm dhe pr kt kam paguar npes pika antikuarsh, pr ti ruajturato. Prtej ksaj nuk mund t shkoj.Faksin nuk di ta prdor, por nj per-son i dashur merret me kt punpr mua, ndryshe nuk do t dija tshkruaja as edhe nj faqe.

Ne gazetart duhet t prballemime nj armik vdekjeprurs. N vendq t luftojm, jemi kthyer n shr-bim t tij: sht televizioni. I kam tnjjtat ide me Popper-in, televizionisht mnyra me e keqe q mund tna ndodh, sepse kshtu sht pr-dorur, q t jet i till.

Ndrsa gazetat jan br mega-fona t televizionit, prandaj gjejmtituj me tet e nnt kolona pr

Pippo Baudo-n apo Alba Parietti-n.Televizioni mund t ishte nj instru-ment i madh pr kulturn, por nuksht. Kjo sht pun pr t. Ajo qsht pun pr ne, sht se po bhe-mi megafon t televizionit, dukekopjuar dhe shndrruar n kostumt tij, duke njohur eprsin e tij.

Italia, prve q ka przier seri-ozen me t dobishmen, gjithashtu

Scoop-i, rruga e shkurtr e gomerveINDRO MONTANELLI

e ka marr t dobishmen si gjn evetme serioze. Edhe ne nuk bjmgj tjetr vese prpiqemi t pr-shtatemi me kt, duke e tepruarme kt shtrembrim t zakonit

ton. Po ka edhe m keq. Televizionidrejton dhe i hap rrug protago-nizmit, q kur sillet n gazetari kaefekte katastrofike. Televizioni nxitgazetarin n shtysn me t keqe,tipike pr gazetart e kqij, n krki-min me do kusht t scoop-it. Nsedikush nga ju dshiron ta bj ktpun, duhet ti shmangeni tundi-min t scoop-it! Mos harroni se ajosht rruga e shkurtr e gomarve.Ju mundson t arrini atje t part,por n mnyrn m t keqe.

Publiku sht nj kafsh e udit-shme, q duket se kupton pak, pormos harroni; nse luani me besimine tij, jeni t humbur. Ky besim duhetfituar seriozisht dhe me mundim tmadh, dita dits. Kjo nuk na mbron

nga gabimet, por na detyron t de-noncojm vetveten, kur e shikojmgabimin, si dhe ti krkojm ndjeslexuesit. Nse doni t ushtroni ktzanat, kujtohuni mir.

sht nj zanat q krkonshum prulsi, dhe protagonizmisht n kundrshtim me kt ligjthemelor.

Sot un i shoh drejtort e rinj.

Ata jan shum t mir, t kupto-hemi, jan midis moshs 40 e 50vje, ndoshta mund t ishin bijt emi. Por ata nuk qndrojn n zyr,un i imagjinoj ata, qndrojn n

zyrn e marketingut, sepse gjjathemelore e nj medie sht au-dienca. Audienca bn publicitet,sepse nj gazet nuk duhet vetm t

jetoj, por duhet edhe t bj para,por mbi t gjitha nse dshiron t

jet e pavarur.Nse nj gazet i krkon para di-

kujt, sht n mnyr t pashmang-shme shrbtor i punve t tij. Une kam humbur gazetn Voce,sepse nuk ia dola tu sjell fitime.

sht audienca, n formn mt ult, ajo q na detyron t vulgar-izojm gazetn, e cila pr tu shty-pur duhet t fluturoj n ktrrug.

Kjo rrug megjithat nuk na onaskund.

Ne do t kemi nj gazetari gjith-mon t keqe, sepse sht me teprn krkim t audiencs, gjithmonn krkim pr m shum public-itet dhe pr kt arsye gjithnj em shum sht e gatshme pr tknaqur shijet e kqija t publikut,sesa ti rregulloj.

T kuptohemi, publiku shtgjithmon Bosi yn, ne nuk mund

t prplasemi me t kok m kok,por duhet ta edukojm, pa e treguarkt, sepse nuk ka asgj t keqe ngaqndrimet prej t menuri.

Un nuk e di nse sht e aft

gazetaria t lviz, t bj ndry-shime, n kt drejtim, por un nukshoh shenja gjkundi. Nse do tisha 40 vjet m i ri, un do t tentojaprsri, do t provoja pr t br njgazet.

Tani, ju do t habiteni, pordo t ndiqja rrugn e hapur ngakryearmiku im Ferrara me gazetnFoglio. Kjo gazet sht ndoshtaajo q un duhet t bja me Voce,me t ciln nuk kisha forc dhe af-tsin pr ta br

Nj gazet q do tu prshtatejmenjher burimeve t veta tshpenzimeve, me disa faqe, ajomund t bnte pa nj pjes t mad-he t reklams, me disa gazetar tgjort t paguar pak.

Por ne gjithmon jem paguarpak, kjo pun nuk sht pr para.N t vrtet n qoft se hasni njgazetar t pasur, mos i besoni.

Gazetari nuk mund t oj npasuri, n prosperitet, n mirqe-nie. Un nuk jam ankuar, kam aq sapr t jetuar mir. Por n fakt, njgazetar i pasur sht nj gazetar qqelbet, sepse i ka shrbyer profe-

sioni, e ka prdorur at n mnyrq t arrihen objektiva t tjera. Njgazetar q i nnshtrohet zanatit duke i krkuar ndjes prokurorit do ta pushkatoja.

Ju shikoni, un nuk po ju mbajpr lajme t mira, megjithat, nkt pik, un duhet tju tregojnj tjetr gj. Ndoshta do t kishabr nj pun m t keqe, por nukm vjen keq pr kt. Un besoj segazetaria ka luajtur n Itali nj mis-ion, duke e shkputur kulturn ital-

iane nga fortesat e saj mafioze.M vjen keq q po jua kthej mik-

pritjen tuaj aq keq, por un duhett them se gazetaria e ka kryer ktdetyr pr dekada, duke e uar kul-turn tek audienca.

Kultura italiane kishte nevojt madhe pr kt, sepse nuk i fletpublikut.

Sepse ka nj gjuhn e saj, tprkthyer n gjuhn e prbashkt.

Ndoshta ju e dini q nuk e kamshum pr zemr pr t folur nlidhje me vitin 68 dhe me at farndodhi ather, pr shkak se endekam shenjat dhe gjurmt, pr mo-tivet e atyre djelmoshave, q mdhan nj tuf me plumba, po tkisha moshn e tyre ndoshta do tishin t prbashkt plumbat. Mesiguri do t isha larguar pr shkak semnyra se si donin ti bnin gjrat,ishte e gabuar, por dika kishte atje.Ky rebelim, n nj mnyr t cak-tuar baroniale n kuptimin e kul-turs, ka dika t drejt.

A doni ta bni kt pun, mosharroni t zgjidhni padronin tuaj,lexuesin.

Le t viheni n shrbim t tij dhet flisni gjuhn e tij, e jo at aka-demike.

Sill kulturn e t t kuptuaritakademik. Vini re se kjo ka qen njnga traditat m t kqija, e kryer nItali, e jan kryer disa t tilla.

A doni dshmi? Merrni njshkrim t fardo personi t Ital-is s 700-s dhe vendosini ato n

krahasim me faqet e enciklopedisfranceze.

Faqet e Voltaire-t, e DAlembert-it, jan t qarta dhe t ndritshme,gjithka kuptohet.

N t tjerat nuk kupton asgj:gjuhn togat, jo t vrtet, e prin-cit. Gjuha e kulturs n shrbim tzotris, q n at koh u b e par-tis.

Prandaj sht edhe m keq,sepse ajo ishte m mir pr ti shr-byer nj duke apo nj kardinali sesan partie.

Ishte m pak e turpshme kjo,sado q ishte tepr e shmtuar. Mosharroni se kultura n Itali kurr nuksht prhapur, ajo pak q shtbr, sht br nga gazetaria.

Nse dshironi ta bni ktzanat, ky sht angazhimi q juduhet t prmbushni. Pr ta brkshtu, nuk ka vuajtje q mundtju shkurajoj dhe kjo pun shtshum e bukur. Nuk t on as-gjkund, por sht e bukur. Gaze-taria bhet pr gazetari dhe pr as-nj gj tjetr.

Prgatiti: V. M.


14/16


sport

Mino Raiola, menaxheri i Paul Pog-ba, nuk po i plqejn aspak kriti-kat e shumta q jan br kundrejt mes-fushorit francez t Juventusit. Dhe kte ka konfirmuar n nj intervist t dh-n pr nj radio italiane. Sipas Raiolasnuk ka asnj ndryshim mes rendimentitt br nga lojtari n sezonin e kaluar

dhe atij aktual: N Itali ekziston njsmundje e uditshme n shikimin egjrave: vitin e kaluar Paul lavdrohej pr do lvizjeq bnte, tani vrshllehet edhe pse praktikisht poluan n t njjtn mnyr. Tifozt harrojn se Pogbaka zgjedhur t qndroj tek Juventusi pavarsishtofertave t shumta q i jan br. Gjithsesi, sht eqart se paraqitjet e francezit po ndikohen nga gjen-dja jo e mir e skuadrs, q duket se sht m pak

kompetitive n krahasim me sezonin ekaluar: Besoj se Juventusi ka nj ndi-kim m t vogl n krahasim me vitine kaluar n kampionat. Numri 10? Talm t qet, ashtu si ka thn Nedvedpo kalon nj moment t ngjashm meat t ekipit. Por n Champions kampar Pogban e vrtet. Pozicioni i lo-

jtari sht i qart: do t qndroj tek Ju-ventusi nse nuk do t ket oferta nga

tani dhe deri vern e ardhshme, q do ta bindninklubin bardhezi ta shesin. Nuk ka asnj marrveshjemes Juventusit dhe nj klubi tjetr. Ata q jan t in-teresuar do t duhet t flasin n fillim me drejtuesitbardhezi. Vern e kaluar ishin 4 klubet q intereso-heshin pr t, por ai ka vendosur t qndroj, kaprfunduar Raiola.

Hamilton kampion bote n Formula 1Piloti i Mercedez ka arritur suksesin n pistn e Austin n SHBA duke qen numri nj n garat me makinaLeis Hamilton me Mercedeska fituar garn e zhvilluar npistn e Austin, n Amerik,duke korrur suksesin e 10-t sezon-al. Por, mbi t gjitha, ai ka siguruartitullin e tret kampion n Formula1 n karriern e tij, t dytin rad-hazi, duke konfirmuar se sht njkampion i padiskutueshm, nnj sezon q e dominoi dhe mb-

ylli para kohe. Por suksesi i erdhidhurat nga shoku i tij i skuadrsNico Rosberg, 7 xhiro nga fundi, qgaboi dhe i la rrugn e hapur pilotitbritanik drejt titullit. Gjermani, q

deri n ato momente kryesonte ngar, bri nj gabim dhe Hamiltone parakaloi, duke e ruajtur kreunderi n fund. Nico Rosberg doli idyti me Mercedesin e tij, por kjosmjaftoi pr t dueluar ende prtitull, ndrsa i treti u rendit Sebas-tian Vettel me Ferrari, q bri njgar t mir edhe pse u nis nga

Ediela e kaluar ka qene histor-ike pr Gianluigi Donaruma.Portieri i ri i Milanit ka debutuarn Serin A n moshn 16 vje e 8muaj. Mihajlovic e ka zgjedhur nvendin e Diego Lopez, pasi spanjollinuk po kalon nj moment shumt mir. Kshtu, kundr Sassuolos

i ka takuar atij, Donarumas. Lojtarikuqezi i datlindjes 1999-t shtbr portieri m i ri i historis qdebuton nga minuta e pa

Documents

frd 27 tetor.pdf