№ 32 (11893)9-уми августи

соли 2013

Бењин фарди љањон омўзгор аст,Аз ў сарсабзу хуррам рўзгор аст

www.omuzgor-news.tjНАШРИЯИ ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН

ЊАФТАНОМА АЗ 20-УМИ ИЮЛИ СОЛИ 1932-ЮМ НАШР МЕШАВАД

ОМЎЗГОР

ÄÀÐ ÈÍ ØÓÌÎÐÀ:

сањ. 2

сањ. 7

сањ. 11

сањ. 4-5

ФАЙЗИ ИСТИЌЛОЛ

ÒÎЉÈÊÈÑÒÎÍ, ØÎÄ ÁÎØ!

Имсол низ њайати эљодии њафтаномаи «Омўзгор» бо роњбарии муовини аввали ва-зири маориф Фарњод Рањимов як ќатор донишгоњњоро мав-риди мушоњида ќарор доданд. Боздиди мо аз Донишгоњи миллии Тољикистон шуруъ гардид. Дар ин донишгоњ довталабони чор факултет - филологияи тољик, иќтисод ва идора, филологияи рус ва забонњои Осиё ва Аврупо ба навиштани иншо машѓул буданд. Муовини аввали ва-зири маориф Ф.Рањимов до-вталабонро табрику тањният гуфта, ба онњо комёбињо та-манно намуд. Чуноне котиби мусъули имтињоноти ќабул Э.Насриддинов зимни суњбат ќайд намуд, то 31-уми июли соли љорї 5824 нафар њуљљат супоридаанд, ки аз ин теъ-дод 2530 нафар ба гурўњњои буљавї ва 3294 нафар ба гурўњњои шартномавї шомил мебошанд. Њамчунин, тибќи квотаи Президентї 97 нафар тариќи суњбат ќабул карда мешаванд. Дар Донишгоњи агра-

рии Тољикистон ба номи Шириншоњ Шоњтемур низ до-вталабон имтињон (иншо) ме-супориданд. Фарњод Рањимов ба раванди имтињонсупорї аз наздик шинос гардида, ба донишљўёни оянда пирўзиву комёбињо таманно намуд. Тав-ре ректори донишгоњ, профес-сор Иззатулло Сатторї итти-лоъ дод, имсол ба Донишгоњи аграрї 814 нафар дар гурўњњои буљавї ва 1097 нафар дар гурўњњои шартномавї њуљљат супоридаанд. Тибќи наќшаи ќабул ба ДАТ 2030 љой људо шудааст, ки аз ин 845 љой ба-рои гурўњњои буљавї ва 1185 љой ба гурўњњои шартномавї рост меояд. Дар Донишгоњи давла-

тии тиббии Тољикистон во-баста ба ихтисос довталабон имтињонро ба таври тест ме-супориданд. Тибќи иттилои масъулин дар рўзи аввали имтињонсупорї 1500 нафар довталаб ба синфхонањо фаро гирифта шудаанд. Тавре итти-лоъ дода шуд, дар ДДТТ 1281 нафар ба гурўњњои буљавї ва 1986 нафар ба гурўњњои

шартномавї њуљљат супори-даанд. Тибќи наќшаи ќабул барои тањсил дар донишгоњи мазкур 1410 љой људо шу-дааст, ки аз ин 580 љой дар гурўњњои буљавї ва 830 љой дар гурўњњои шартномавї ме-бошад.Барои довталабони Дониш-

гоњи техникии Тољикистон ба номи академик М.Осимї имтињон бомаром љараён дошт. Дар ДТТ 858 нафар ба гурўњњои буљавї ва 1485 на-фар ба гурўњњои шартномавї њуљљат супоридаанд. Тибќи наќшаи ќабул барои ин донишгоњ 1995 љой људо шу-дааст, ки аз ин 590 љой барои гурўњњои буљавї ва 1405 љой барои гурўњњои шартномавї мебошад. Тибќи иттилои раёсати

банаќшагирї, иљрои буљет ва ояндабинї дар соњаи маорифи Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон, имсол ба муассисањои тањсилоти олии касбии Љумњурии Тољикистон 36866 љой људо шуда, теъдоди њуљљатсупоридагон то 31-уми июл ба 43384 нафар расид. Ба ибораи дигар, 36680 љой ба-рои 43384 нафар. Пас, онњое ба донишгоњу донишкадањо дохил шуда метавонанд, ки соњиби дониш, мањорат, ис-теъдод, малака ва љањонбинии васеъ мебошанд.

Эњсони ХУШБАХТ,«Омўзгор»

ДОВТАЛАБ-2013

36866 ЉОЙ БАРОИ 43384 НАФАР

Имсол низ њайати эљодии рии Тољикистон ба номи

шдбмдгдб

г

Тољикистон, файзњоят бењисоб,

Файзњои бебањоят бењисоб.Файз хезад аз заминат

бешумор,Файз резад аз самоят бењисоб.

Шод бош, эй буди мо, бунёди мо,Файзбахшо мулки файзободи мо!

Майсањо дар киштањоят сар кашад,

Рўзиатро њаќ фаровонбаркашад.

Аз самоят файз резад беш аз ин,

Мурѓи бахтат то самоњо пар кашад!

Шод бош, эй буди мо, бунёди мо,Файзбахшо мулки файзободи мо!

Баста бодо љоми мо бо љони ту,Бахт бодо ёри фарзандони ту.Тоќ бодо дар муњаббат њар

дилат,Љуфт бодо шаъни ту бо шони ту!

Шод бош, эй буди мо, бунёди мо,Файзбахшо мулки файзободи мо!

Низом ЌОСИМ

1 2

3 4

ДАР РАСМ ДОВТАЛАБОН АЗ:1. Донишгоњи миллии Тољикистон, 2. Донишгоњи аграрии Тољикистон ба

номи Шириншоњ Шоњтемур, 3. Донишгоњи давлатии тиббии Тољикистон ба номи Абўалї ибни Сино, 4. Донишгоњи техникии

Тољикистон ба номи академик М. Осимї

РАМЗИ СОЊИБДАВЛАТИЮ ВАТАНДОРЇ

Аз суханони Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон дар

бораи Истиќлолият

ПИСАРИ НАФАЌАДУЗД

4 5ВАЗИФА ВА МАЌСАД

ДУРУСТ БОШАД

7

11

МАКТАБ, ИСЛОЊОТ ВА НИЗОМИ ИШТИРОК БА ДАРС

№ 32 9-уми августи соли 20132 ОМЎЗГОР ИСТИЌЛОЛИЯТ

Вазифаи аввалиндараљаи њамаи мо истиќлолияти давлатамонро мустањкам карда, насли наврасу љавонро дар рўњияи вањдату ягонагї, ватандўстиву ифтихори миллї, садоќат ба анъанаву суннатњои таърихиву фарњангии миллат ва эњтиром ба арзишњои умумибашарї тарбия намудан аст. Онњо бояд шахсо-ни соњибмаърифат, бофарњанг, эљодкор, номбардори миллати ќадима ва давлати соњибистиќлоли Тољикистон бошанд.

***Миллати мо аз ќадитмтарин даврањо то

ба имрўз барои озодї ва истиќлол њамеша талош кардааст ва дар ин роњ њазорон на-фар озодамардони худро аз даст додааст. Яъне барои њар як фарди миллати мо чи дар гузаштањои дур ва чи имрўз истиќлол ва озодї муродифи калимаи зиндагї буда, ќимати ин мафњумњои муќаддас ва ин неъмати бебањо бо њаёти ширини инсон баробар мебошад. Барои њар як тољики соњибсавод ва бофарњанг ин байти шоири тавоно, яке аз саромадони адабиёти асри гузаштаи тољик устод Лоњутї аз хурдсолї ошно ва азиз аст, ки мегўяд:Зиндагї охир сарояд, бандагї даркор

нест!Бандагї гар шарт бошад, зиндагї дар

кор нест!Имони комил дорам, ки њар як фар-

занди огоњ ва бонангу номуси милла-ти барои њифзи истиќлолияти кишвар, рушду нумўи давлати миллї, тањкими дастовардњои сиёсї, иќтисодї, иљтимої ва фарњангии Тољикистони азизу соњибистиќлол ва шукуфоиву ободии Ватани аљдодї њамарўза зањмат хоњад кашид.

***Дар замони истиќлолият забони

тољикї дар асоси меъёрњои таърихї ва адабї ташаккул пайдо мекунад ва тадриљан вазифаи забони муоширати байни намояндагони миллатњои гуногу-ни сокини кишварро ба дўш мегирад. Аз ин рў, истиќлоли давлатї њамчун омили воќеии эњёи забони мо дониста меша-вад.

Имрўз давлати тозаистиќлоли Тољикистон бо забони давлатї санадњои њуќуќии байналмилаливу байнидавлатї, аз љумла созишномањо ва ќарордодњои муњимро ба имзо мерасонад. Забо-ни тољикї имрўз на танњо дар умури коргузорї, балки дар робитањои хориљии кишвари мо бо дигар давлатњои љањон низ ба таври васеъ мавриди истифода ќарор дорад.

***Истиќлоли давлатї барои ташаккул

ва рушди минбаъдаи забони давлатї ва меъёрњои адабии он заминањои мусоид фароњам оварда, њама гуна мањдудиятњо ва монеањоро дар роњи ташаккули забон бартараф месозад.

***Дар Тољикистони соњибистиќлол дар

фосилаи начандон тўлонї арзишњои демократї њамчун љузъи фарњанги давлатдории навин пазируфта шу-

данд ва онњо ба тањкими дастовардњои истиќлолият, ташаккули љомеаи шањрвандї ва институтњои он, инчунин, ба таъмини њуќуќу озодињои инсон ва шањрванд мусоидати фаъол намуданд.

***Имрўз мо бояд шукрона кунем, ки дав-

лати соњибистиќлол дорем, сарљамъ ва ором њастем. Бинобар ин, дастовардњои истиќлолияти давлатиро њамчун гавњари ќиматбањо эњтиёт кунем, ба ќадри Ва-тани озоду мустаќил, сулњу оромї ра-сем, вањдати миллиро тањким бахшем ва дар баробари ин, наслњои навро дар рўњияи ватандўстї, ифтихори миллї ва худогоњиву худшиносї тарбия кунем.

***Дар замони соњибистиќлолї тамо-

ми тањаввулот ва пешравињои сиёсї, иљтимої, иќтисодї ва фарњангии мо бояд дар заминаи андешаи миллї њамчун асо-си зиндагии маънавию ахлоќии љомеа сурат гиранд.Ќобили зикр аст, ки андешаи миллї

натанњо фаъолияти давлат ва сохтору маќомоти давлатиро роњнамої меку-над, балки самтњои асосии фаъолияти шањрвандонро муайян карда, онњоро ба амалї гардонидани маќсадњои наљибу

бунёдкоронае њидоят менамояд, ки таќдири ояндаи халќу Ватан аз њаллу фасли онњо воба-ста мебошад.Аз ин рў, омўзиши

амиќи андешаи миллї дар њамбастагї бо ар-зишу дастовардњои истиќлолияти давлатї ва донистани мазмуну моњияти он вазифаи љонии њар як шањрванд, наврасон ва љавонон, алалхусус, донишљўён мебошад.Чунки андешаи

миллї ва истиќлолияти давлатї омилњои муњиме мебошанд, ки

дар њифзи ягонагии миллат ва якпорча-гии мамлакат, сулњу субот ва вањдати миллї, инчунин, густариш пайдо кар-дани худогоњиву худшиносї дар љомеа наќши муайянкунанда мебозанд.

*** Истиќлолияти давлатї барои миллати

тамаддунсози мо дар марзи ду садсола падидаи бемислу боазамати таърихиест, ки силсилаи воќеањои сарнавиштсозро дарбар мегирад ва бинобар ин, мо бояд онњоро аз дидгоњи фарохтару баландтар таќвиму таќдир намоем.Дар ин росто, ќабл аз њама, дарк

бояд кард, ки Истиќлолият волотарин ва боарзиштарин дастоварди милла-ти тољик дар масири дањ асри охир ме-бошад. Тољикистон мањз ба шарофати Истиќлолият њамчун узви баробарњуќуќи љомеаи љањонї эътироф гардид ва дар ха-ритаи сиёсии дунё бо њама махсусиятњои давлатдории муосир арзи њастї намуд.

***Истиќлолият рамзи соњибдавлатї

ва ватандории миллати сарбаланду му-тамаддини тољик мебошад, ки номаи таќдирашро бо дасти хеш менависад, яъне низоми давлатдорї ва сиёсати до-хиливу хориљии худро мустаќилона му-айян менамояд.Истиќлолият нишонаи њувият ва

озодї, ифтихор ва номус, рамзи саодат ва шарти баќои миллати соњибихтиёру соњибдавлати тољик мебошад.Истиќлолият дар таърихи давлатдорї

ва сарнавишти миллати тољик гардиши куллї ва оѓози марњалаи сифатан нави рушд гардида, дар назди мо иљрои вази-фаи бисёр пурмасъулияти таърихї, яъне бунёди давлати мутамаддини љавобгў ба манфиатњои халќу кишвар ва эљоди аркони давлатдории муосирро пеш гузошт.

***Ба шарофати мустаќилият

халќи мо соњиби рамзњои давлатї - Парчам, Нишон ва Суруди Миллї гардид. Асосњои сохтори конститутсионї, рукнњои нави идоракунии дав-лат, меъёрњои танзимкунандаи њаёти иќтисодиву иљтимої ва фарњангии кишвар муќаррар гардида, асъори миллї ба муо-милот бароварда шуд; яке аз рукнњои асосии давлатдории мустаќил - Артиши миллї ва нерўњои сарњадї таъсис ёфта, њифзи сарњади давлатї тањти назорати онњо ќарор дода шуд.Бо дарназардошти роњи пур-

шебу фарози дар тўли ин солњо тайшуда, мо доим таъкид месо-зем, ки сулњу субот ва вањдати миллї барои мо њамчун арзишњои бисёр азизу муќаддас ањамияти нињоят калон доранд ва њифзу тањкими онњо вазифаи ватандўстонаи њар як шањрванди бонан-гу номуси Тољикистон мебошад.

***Таърихи башар гувоњ аст, ки халќњо,

миллатњо ва давлатњо танњо бо доштани забони миллии худ устувору пойдор ме-монанд. Яъне забони њар миллат шарти муњимтарини пойдории он дониста ме-шавад.Дар њама давру замон забони тољикї

дар њастї ва баќои миллати сарбаланду тамаддунсозамон наќши њалкунанда до-штааст.Бояд бо ифтихор иброз дошт, ки пас

аз давлати Сомониён забони миллии мо танњо дар даврони Истиќлолият дар маќоми забони давлатї ќарор дода шуд. Аз ин рў, давлати Тољикистон њифзи арзишњои миллии забониро аз вазифањо ва њадафњои асосии худ барои насли имрўзу фардои љомеа медонад ва ин арзишњои муќаддасро гиромї медорад.Њукумати Тољикистон аз оѓози

Истиќлолият барои рушди забони давлатї ва тањкими маќоми он дар тамо-ми соњањои њаёти љомеа ва давлат пайва-

ста тадбирњои муассир андешида, љињати татбиќи ин сиёсат тамоми имкониятњоро фароњам овардааст.Таърих собит намудааст, ки ба даст

овардани Истиќлолият кори бисёр душ-вору зањматталаб мебошад, вале њимояи пирўзињо ва дастовардњои истиќлолият кори аз он њам душвортар аст.

***Дар даврони Истиќлолият узви

комилњуќуќи љомеаи љањонї ва созмонњои бонуфузи байналмилалї гардидани Тољикистон, ба роњ мондани њамкорињои самарабахши иќтисодї ва робитањои дипломатї бо бисёр кишварњои љањон да-лели эътироф гардидани кишвари мо аз љониби љомеаи љањонї мебошад.Ба шарофати роњи интихобкар-

даамон имрўз олам кишвари моро њамчун љонибдори устувори равандњои њамгироии љомеаи љањонї, њамкорињои судманду баробарманфиати иќтисодиву иљтимої, фарњангиву гуманитарї ва таъмину тањкими сулњу субот дар њамаи сатњњо - миллї, минтаќавї ва глобалї мешиносад.

***Аслан, Истиќлолият ва Вањдат

мафњумњои муродиф мебошанд. Танњо дар сурати пойдории вањдати комил истиќлолияти Ватан тањким меёбад ва побарљо мемонад. Ва дар навбати худ њифзу тањкими Истиќлолият њамчун за-мина барои такомули Вањдати миллї ва дўстиву бародарии тамоми сокинони Ва-тани азизамон хизмат менамояд.Мардуми тољик мањз бо файзу барака-

ти Истиќлолият ва Вањдат ба давлатдории миллї ва эъмори љомеаи демократї расид.

Њар ќадар, ки аз ин санаи таќдирсоз фоси-лаи таърих бештар тай мешавад, ањамияти бузургу сарнавиштсози ин ду мафњуми муќаддас барои давлату халќи Тољикистон њамон ќадар равшантар мегардад.

***Дар даврони Истиќлолият як насли

нав - насли озод аз ќолабњои идеологї ва мањдудиятњои мафкуравї, дорои та-факкуру љањонбинии нав дар рўњияи ватандўстиву ватанпарварї ба камол расида, рўи сањнаи зиндагї омад, ки мо дар оянда метавонем парчами давлати соњибистиќлоли худро дилпурона ба да-сти он супорем. Ман бовар дорам, ки мардуми баору

номуси мо бо мењнати софдилона ва азму иродаи ќавии худ Ватани мањбубамонро боз њам ободу сарсабз менамоянд, шўњрати онро дар арсаи байналмилалї баланд бардошта, дар бунёди љомеаи адолатпарвари демократї, њуќуќбунёд ва дунявї сањми босазои худро мегузоранд ва бо њамин роњ сарнавишти таърихии халќамонро, ки аз Истиќлол ва Вањдати љовидонаи миллї ибтидо мегирад, сар-баландона идома медињанд.

ТањияиА. МУРОДЇ

РАМЗИ СОЊИБДАВЛАТИЮ ВАТАНДОРЇАз суханони Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон дар бораи Истиќлолият

№ 32 9-уми августи соли 2013 3ОМЎЗГОР БОЗОМЎЗЇ ЃАМХОРЇ ДАСТОВАР

Дар ин анљуман, ки њар ду сол як ма-ротиба гузаронида мешавад, намоянда-гони сатњи баланди њукуматњо, муовино-ни сарвазирон, вазирони соњањои њифзи иљтимої ва мењнат, тандурустї, маориф, рушд ва дигар шахсони расмї, инчунин ваколатдорони њуќуќи инсон, вакилони парлумон, кормандони СММ, Кумитаи Конвенсия оид ба њуќуќњои одамони до-рои маълулият, коршиносон, кўдакони дорои маълулият ва оилањои онњо, намо-яндагони созмонњои марбут ба ин ќишри љомеа) иштирок доштанд. Ва ин даъфа аз минбари баланди анљумани фавќуззикр зарурати пешбурди сиёсати фарогир (инклюзивї) тасдиќ карда шуд. Муовини сарвазири ЉТ ва њамзамон

раиси Комиссияи назди Њукумати ЉТ оид ба њуќуќњои кўдак Руќия Ќурбонова њангоми ифтитоњи расмии анљуман иброз дошт, ки Конвенсия дар бораи њуќуќњои кўдак яке аз нахустин конвенсияњои байналмилалие буд, ки Љумњурии Тољикистон баъд аз истиќлолият ба тас-виб расонд. Айни замон Тољикистон дар самти тасвиби Конвенсия оид ба њуќуќњои одамони дорои маълулият ќадам мегузо-рад, ки он тадбирњои андешидаи моро барои роњандозии хизматрасонињои инклюзивї, сиёсат ва низоми фаро-гир таќвият мебахшад, то бањраварии кўдакони дорои маълулият аз њуќуќњои худ ба монанди кўдакони дигар таъмин карда шавад.Дар њошияи баргузории анљуман ва-

зири маориф дар суњбати алоњида изњор дошт, ки маъюбони гурўњњои I ва II зимни дохилшавї ба муассисоти тањсилоти иб-тидоиву миёна ва олии касбї аз имтиёзњо бархурдоранд:

- Хонандагоне, ки маъюби гурўњњои якум ва дуюм њастанд, тибќи ќонунгузории ЉТ ва асноди меъёрии њуќуќии соњаи маориф, аз рўйи ќоидањои ќабул ба муассисањои тањсилоти ибти-доии касбї ва муассисањои тањсилоти миёнаи касбї, бахусус, ба муассисањои тањсилоти олии касбї бе озмун, дар до-ираи холњои гирифтаашон донишљў ме-шаванд. Вазири маориф дар мавриди маъю-

бони гурўњи сеюм гуфт, ки барояшон ба андозаи гурўњњои якум ва дуюм имтиёз пешбинї нашуда бошад њам, онњо мета-вонанд берун аз озмун ба сафи донишљўён шомил гарданд.

- Маъюбон зери назорат ва њимояти Њукумати ЉТ, бахусус, Президент њастанд. Бинобар ин, њар касе дар ин масъала ба мо мурољиат мекунад, њатман мурољиати ўро меомўзем ва кўшиш меку-

нем, ки он дар амал татбиќи худро ёбад. То имрўз ягон маъюб аз ин маърака ши-коят накардааст, - изњор дошт Н.Саидов.Дар навбати худ Мари Пйер Пуа-

рйе, сарвари бахши минтаќавии ЮНИ-СЕФ барои кишварњои Аврупои Мар-казию Шарќї ва Иттињоди Давлатњои Мустаќил, гуфт, ки тањияи чорањои воку-ниши байнисоњавї барои таќвияти сиё-сат, низом ва хизматрасонии инклюзивї бењтарин воситаи таъмини дастгирии зарурї мебошад. Барои оилањо ва љомеа дар фаъолияти онњо љињати фароњамсозии шароит ба кўдакони дорои маълулият ва дастгирии неруи аќлониву зењнии онњо хидмат мекунад.Ў аз њукуматњо даъват ба амал овард,

ки фаъолиятро дар самти имзо, тасвиб ва татбиќи муќаррароти Конвенсия оид ба њуќуќњои одамони дорои маълулият пурќувват намоянд.Дар анљоми анљуман иштирокдорон

тавсияњои зеринро пешнињод карданд:- Ба оилањо бояд хидмати бењтар дар

соњаи тандурустї, тањсилот, таъмин ва њифзи иљтимої пешнињод карда шавад, то ин ки онњо нисбат ба кўдакони маълу-ли худ ѓамхорї карда тавонанд.

- Ба табъизи кўдакони дорои маълу-лият аз љониби афроди људогонаи љомеа бояд хотима бахшид.

- Татбиќи чорабинињо оид ба љамъоварии маълумоти муќоисавї ва даќиќ барои њамоњангсозии масъалаи банаќшагирї ва таќсими захирањо за-рур аст. Барои он ки кўдакони маълул аз ѓамхории љомеа берун намонанд, онњо бояд дар фењристи маќомот ва кумитаву созмонњои марбута ба ќайд гирифта ша-ванд.

С. НАЗАРОВА,“Омўзгор”

МАДАД БА КЎДАКОНИ МАЪЛУЛ(Иќдоми Њукумати Љумњурии Тољикистон ва ЮНИСЕФ)

Дар назди мактаби навбунёди мо чанд сол аст, ки истироњатгоњи наздимактабї бо номи «Шарора» бо дастгирии маќомоти иљроияи мањаллии њокимияти давлатї ва падару модарон фаъолият ме-кунад. Имсол низ истироњатгоњ дар дав-раи таътили тобистона ќариб 100 нафар хонандаро дар се баст ба оѓўши худ фаро гирифта тавонист. Мавриди зикр аст, ки дар истироњатгоњ барои бачањо тамо-ми шароити зарурии дамгирї фароњам оварда шудааст. Тибќи реља бачањо њар рўзи худро бо машќњои варзишї оѓоз карда, сипас, ба омўзиши ягон фанни таълимї љалб мегарданд. Барои онњо, махсусан, таълими фанњои математика, забонњои русиву англисї, технологияи информатсионї ва мусиќї шавќовар аст. Барои таълими шогирдон бењтарин мутахассисон љалб гардида, раванди

омўзишро дар кабинетњои муљањњаз ба роњ мондаанд. Ташкили озмунњои гу-ногуни варзишї, тамошои филмњои тасвирї, мутолиаи адабиёти кўдакона барои бачањо илњомбахш аст. Ба онњо хўрокњои болаззати Рўзигул Давлатова, чењраи кушода ва муомилаи гарми кор-мандон хеле писанд омадааст. Барои хотирмон гузаштаи таътил

директори мактаб Файзалї Сафаров барои ба љойњои таърихї, аз љумла, ќалъаи Њулбук ва маќбараи Мир Сайид Алии Њамадонї сафар кардани бачањо иќдом пеш гирифтааст. Бо маќсади мустањкам намудани хотирот, рушди эљодкорї бачањо баъд аз сафар таассу-роти хешро рўи сафња меоранд.

Нозигул ЌОСИМОВА, омўзгори мактаби раќами 2,

ноњияи Њамадонї

ТАЪТИЛ

ЊАМ ФАРОЃАТ, ЊАМ ОМЎЗИШ

Коллективи педагогии Маркази такмили ихтисоси кормандони раёсати маорифи ш. Ду-шанбе, бо назардошти ин ва дигар талаботњои муосир фаъолият дорад. Марказ соли 1969 бо номи Институти бозомўзї ва такмили ихтисо-си кормандони маорифи шањри Душанбе ба љои кабинети методии шуъбаи маорифи шањр ташкил шуда буд. Институти нав он солњо фоъолияти хуб дошт. Баъзе «ислоњотхоњон» дар барњам додани он «сањм гузоштаанд». Њатто, бо кўшиши баъзењо кабинетњои ме-тодии шуъбањои маорифи ноњияњои шањр барњам дода шуданд…Бо дастгирии шањрдорї институт соли 2000

бо номи дигар барќарор гардид ва омўзгори собиќадори шањр Нурбибї Ниёзмамадова директори он таъин гардид. Муаллима да-воми 12 сол дар тарбия ва сабзиши касбии омўзгорон њиссаи арзанда гузошт. Соли 2004 номи онро боз дигар карданд. (Маркази так-мили ихтисос…)Ќариб як сол шуд, ки роњбарии ин марказ-

ро ба уњда дорам. Дар 12 соли охир зиёда аз 10 њазор корманди соња дониши назариявї -ама-лии худро баланд бардоштаанд, ки аз онњо зиёда аз 1200 нафар роњбарони муассисањои тањсилоти томактабї ва миёнаи умумї бу-данд. Мо бо назардошти наќшаи тавсиявии ДЉТИБКМ (соли 2010) рољеъ ба ташкили такмили ихтисос дар низоми нав, Барномаи рушди марказ ва наќшаи таќвимии онро барои солњои 2011-2015 коркарду расмї ку-нонидем. Дар ду соли аввали он зиёда аз 2500 нафар ихтисосашонро такмил доданд. Барномањои таълимии курсу семинарњоро таљдиди назар карда, бо мактабњои олї, муассисањои илмию методии љумњурї ва фон-ду ташкилотњои хориљї робитаю њамкориро хубтар љорї кардем…

Маркази мо муассисаи таълимию методї буда, бевосита дар итоати раёсати маорифи шањри Душанбе ќарор дорад. Соли 2010 ВМ ЉТ бо ќарори мушовара (30.09.2010 бо раќами 10/11) банди 8/2-и мушовараи ху-дро (аз 27.05.2004) аз эътибор соќит дони-ста, номи оинномавии марказњои такмили ихтисоси вилоятњо ва шањри Душанберо барќарор карда, ба онњо маќому номи «До-нишкадаи бозомўзї ва такмили ихтисоси кор-мандони соњаи маорифи вилоятї (шањрї)… дод». Онњо њуљљатњои мањдуди худро (сохтор, низомнома, оиннома…) коркарду корбаст намуданд. Аз чї сабаб бошад, ки ин амал ба-рои маркази мо ба таъхир афтод. Аз ин рў, бо маќсади маќоми донишкадаро пайдо кардан чунин лоињањои њуљљатњои меъёрї – њуќуќиро омода карда, аз пайи расмї кунонидани онњо мебошем. Роњбарият ва омўзгорони Маркази такмили ихтисос бо назардошти чунин ва дигар талаботњо барномањои таъ-лими худро тартиб дода корбаст кардаанд. Дар ин равия бо лекторон (мушовирон) ва лекторони даъватї љамъомадњои дастурдињї гузаронида мешаванд. Ба василаи мушоњидаи машѓулиятњои лекторон, мушоњидаи дарсњои омўзгорон, шиносої бо вазъи кори омўзгорон

ва роњбарони онњо, суњбату мушоњидањои дигар, кор бо рефератњои шунавандагон ба мушоњида мерасад, ки масъалаи дастрасї ба иттилоот то андозае вазъи ногувор до-рад: омўзгорон асосан дар фазои норасоии иттилоот карор доранд; дастрасии пурра на-доштани бештари онњо ба маводу воситањои таълими навини илмї-педагогї, методї, дидактикї, санадњои меъёрию дастурї ва ѓ. ба назар мерасад. Масалан, омўзгорон бештар аз ин манбаъњо иттилоъ гирифта метавонад: аз тадбирњое, ки ВМ ЉТ мегузаронад – аз 8 то 75 фоиз; аз тадбирњои маќомоти идории маориф то 34 фоиз; роњбарони мактаб – 60-70 фоиз; аз муаллимон 8 фоиз; курсу семинарњои такмили ихтисос – 33 фоиз ва ѓ. Дар ин љода норасоињо њам кам нестанд. Шавќу завќи омўзгорон ба омўзиш низ коњиш ёфтааст. Омилњо њоло зиёд ба назар мерасанд: гўё низоми мактаб куњна шуда, мактаб шах-сиятро ба дараљаи ворид кардан ба љомеаи муосир дуруст тарбия карда наметавонад; муносибатњои байнињамдигарї њам коњиш ёфтаанд. Ва боз дањњо масъалањои дигар. Мо дар семинару љаласањои маъмурї диќќати му-шовирон ва омўзгоронро ба таќвият додани ин масъалањо љалб менамоем.

Имрўз мо метавонем, ки моли худро ба бо-зор барорем ва тарѓиб њам кунем. Моли мо (китобу тавсияњои методї ва ѓ.) бояд сифати

баланд дошта бошад, харидор пайдо кунанд. Барои ин бояд нерўи илмии хубу донишманд, огоњ, заминаи хуби моддї, таълимї, техникї, музди мењнати муносиб, таљрибаи пешќадами педагогї, огоњии инноватсионї, технологї, маърифатї ва иттилоотї дошта бошем. Солњои охир майлу хоњиши шунавандагон ба масъалањои назариявї; стандартњои фаннии таълим, технологияи таълимию педагогї, ма-воду воситањои таълим, фалсафа, педагогика, равоншиносї, усулњои анъанавї ва фаъоли таълим, мониторинг ва ѓайра афзоиш ёфта истодааст. Ин маънои онро дорад, ки дар ба-робари ин савияи дониши назариявию ама-лии мушовирон, омўзгорон њам бояд таќвият ёбад ва боло равад. Суоли матрањ ин аст, ки назарияе, ки мо ба шунавандагон мерасонем, амалияи худро дошта бошад?Ќисме аз муаллимони нављўю эљодкор

хоњиши гирифтани маълумоти иловагиро доранд. Ин, дар навбати аввал, ба воситаи такмили ихтисос ба амал бароварда меша-вад, њамчунин ба воситаи хадамоти методии маќомоти идории маориф ва муассисањои таълимї. Агар чунин талаботњо зиёд шаванд, чї кор карда метавонем? Баъзењо мехоњанд, ки барои онњо тањсилоти иловагї дар љои ќарорашон ё дар мањали зисташон ташкил карда шавад. Ин хуб аст, албатта, аммо то ба ин рўз кореро дар ин самт анљом надодаем. Соли гузашта шакли дигари корњои методї

- мактаби таљрибаи пешќадамро эњё карданд. Бо масъалањои ташкилу таъмини сабзиши касбии омўзгорон, њавасмандгардонии онњо ва шогирдонашон эътибор додем. Баъд вазъи корњои тарбиявиро дар мактабњо омўхта, ба мутасаддиёни он ёрї расонидем. Хоњиши шунавандагони худро ба назар гирифта, ба-рои онњо маводу тавсияњои методї омода кардем, монанди банаќшагирии кор, тартиб додани ќарордоди коллективї; мушоњидаи дарс, тањлил, ташхис: сиклограммањо; тарзи роњбарї, назорати дохилимактабї; мукола-ма; мактабњои «бад», «хуб», «элита» ва боз чанде маводи дигар омода кардем. Барои роњбарони муассисањои таълимї намунањои Ќоидањои тартиботи дохилии мењнат ва наќшаи солонаи мактабро тартиб додем. Дар ин давра 5 китоби нав нашр шуд, дањњо тавсияњои методию маќолањои методї ба табъ расиданд. Дар ин равия ба муаллимон њам ёрї расонидем. Ќариб 30-40 фоизи маќолањои дар њафтаномаи «Омўзгор» чопшударо (дар њар як раќам) муаллимони шањри Душанбе менависанд.

Масъалаи дигар, омўзиш, љамъбаст ва таљрибаи пешќадами педагогї буда, ба он аксарияти омўзгорон ниёз доранд. Имрўз имкониятњои фаровон барои омўхтани

таљрибаи пешќадами кормандони соњаи маорифи давлатњои дигар-ро њам дорем.

Г. САИДОВА,директори МТИМ-и

раёсати маорифи ш. Душанбе

ТАКМИЛИ ИХТИСОС – БЕЊТАРИН ВАСИЛАИ ТАКМИЛ

дмбридтднаа8мфтноОнсммёдши

з(к

№ 32 9-уми августи соли 20134 ОМЎЗГОР ДИДГОЊ

Ривояти арзишњоДар масири таърих як умр ба бадї мубо-

риза бурдан вазифаи инсон будааст. Бадињои ошкор, бадињои пинњонї, рўйпўш, тањти њазору як шиору пўшиш, маккорї, тавассу-ти алфоз, аъмол, ду ва чандрўягї.Мушки-лии мубориза бо бадї низ дар он аст, ки он тањти шиори некї амалї мегардад. Фашизм тањти шиори «њуљум ба хотири озодї аз ком-мунизм!», коммунизм «ба хотири вањдати љањонии пролетариат!», Амрико «барои нест кардани яроќи ядрої дар Ироќ!», душма-нони давлати миллии тољикон дар солњои навадум ва имрўз бо шиори «эњёи дини му-бини ислом» пардапўш кардани ѓаразњои бадї худи онњо аз номи демократия низ сўиистифода бурданд.Албатта, таърихи инсоният ба дин

алоќаманд аст. Њаёти маънавии инсон, аз љумла, аз эътиќодот ва тасаввуротњои динї сарчашма мегирад. Инсоният тавассути китобњои осмонї тавонист чањонро ба тав-ри худ дарёбад, онро дар тарозуи аќлу хи-рад баркашад, ба арзишњои њаёт арљгузорї намояд. Агар дар дунё бадї, хиёнат ба хеш, ба дарвеш, ба Ватан намебуд, ниёзи инсон ба панду насињат, арзишњо ва муќаддасот наме-монд. Омўзишу тањлили китобњои муќаддас нишон медињад, ки Парвардигор дар онњо њикматњоеро љо кардааст, ки зарурати њаётї доранд. Чун мавзўи китобњои осмонї њалли масоили заминиро дар бар мегиранд, инсон онњоро ба осонї дарк мекунад, мефањмад, азхуд менамояд, дил мебандад, аз онњо ис-тифода мекунад, нафъ мебарад. Китобњои муќаддас мањз барои њамин арзиши абадї доранд. Дар тамоми ин китобњо, бањси асосї, љавњари мавзўъ – муборизаи некї ва бадї мебошад. Некї, ростї ва росткорї дар нисбат ба сифати шайтон ва шайтанати ин-сон тасвир ёфтаанд. Шайтон дар китобњои муќаддас бо њазорњо намуд зуњур мекунад, бо њазорњо афту андом, ришу рўй, сару тан, мафкура, фикрронї, њаракот, либоспўшї ва аъмоли авомфиребона худро љилвагар ме-намояд. Вобаста ба замон ва макон шайтон худро иваз мекунад, то мардум ўро натаво-нанд ошкор созанд. Иблис барои муваффаќ шудан ба маќсаду ниятњои нопокаш њатто ба китобњои муќаддас њам ќасам мехўрад. Аз онњо сўиистифода мекунад. Баъзе домуллоњо, эњтимолан бисёр сахт ба

њайрат афтанд: фаразан, гўем: «Агар аз љамъи китобњои муќаддас шайтон андешаи адоват ба инсонро (иблисро, дяволро, ањриманро) куллан гирем, арзишмандии китобњои осмонї зиёдтар мешуда бошад, ё баръакс».Онњо бо шунидани ин суханњо ба фикр фурў мераванд. Аммо зуд дарк мекунанд, ки бе андешаи шайтонат шинохти эътибор ва ањамияти муќаддасот нокомил, паёмњои Худо нопурра, суханњо бе далелу бе њуљљат мемонанд. Бинобар ин, барои дараљаи неки-ро фањмидан ва фањмонидан, онро ќадр кар-дан шайтон дар паёмњои муќаддас љойгоњи муњимро доро гаштааст.Агар андешаи гуфтори бад, пиндори бад

ва рафтори бад намебуд, оё сухани муќаддаси «Гуфтори нек, пиндори нек ва рафтори нек» - и Зардушт зарурату њикмат намедошт?Тимсоли бадон ва бадї дар рўйи замин

ана њамин шайтонњо мебошанд.Ашхосе, ки дар замин тухми бадї, кинаву адоватро корида, хиёнатро дар рафтори худ њамчун касб ва воситаи нонхўрї интихоб карда-анд, аз аъмоли худ љисман ва рўњан лаззат мебаранд, гумон мекунанд, ки онњо дар ин замин ва дар ин замон, аввалинњоянд. Не, ин тоифа давомдињандагони кори шай-тонанд, њамтабаќони эшонанд. Таваљљуњ кунед,ба ќиёфа - чини пешонї,чашму абрў, дастакзанї, савти гуфтор ва сабки хироми-дану рафтор. Гуфтани дурўѓ, буњтон, хиёнат ба Ватан як бор мушкил аст, баъд – «Гадо, ки аз як дар гузашт, шарми рўяш мепарад».Чї расад ба он ки агар фањш пешаи зиндагї гардад. Магар дар зиндагї дидааст касе, ки дузд, авбош, зани сабукпо ва монанд ба онњо боре њам аз рафтори хеш эњсоси хиљолат кар-да бошанд. Албатта, не. Чунки ин аъмол ба-рои онњо аллакай касаба – воситаи нонхўрї ва шўњратталабї шудааст.

Дурўѓгўї ва кизб њамчун ихтисос

Дурўѓ њамчун предмети мантиќ ва дурўѓгўйї њамчун сифати баъзе одамони но-пок падидањои ќадимтарини њаёти инсонї ба шумор мераванд. Њама гуна дурўѓ аз манфиатљўйї бар меояд. Таъкиди Арасту нисбати фалсафаи дурўѓ бар ин аст:«Дурўѓ – тањрифи њаќиќати њол бо маќсади фиреб кар-дани нафаре ва ё љумлаи мардумон аст, ба ќасди ѓараз. Дурўѓ, каљ ифода кардани ростї ва ё умуман дар бораи ростї, аз њаќиќати њол лаб фурў бурдан аст».Дурўѓ аз бузургтарин олот ва воситаи

сиёсатбозињо њам њаст, ки њамќадами њаёти инсонист. Ба њамин хотир дуруѓгўён ва фи-ребкорони имрўза маъбуди худро доранд, ки таљассумгар ва тимсоли онњо, њамчуноне ки хотиррасон гардид, шайтон аз образњои китобњои муќаддас мебошад.Мураккабтарин образи манфї – Шайтон исботи хешро дар њаёти њаррўзаи одамњои алоњида пайдо мекунад. Он њаводис ва мураккабии ин ду-нёи куњан ва пурасрорро таљассум менамояд. Ба гуфти истењзоомези Аф-лотун – «Шайтон хеле до-ност, барои он ки нињоят пир аст. Аммо ба дарки ќасд ва ѓарази шайтонї расидан, аз вазифаи авва-лини инсони комил аст».Барои њамин ѓаразњои шайтон зери ниќобњо бо гуфтори пўшида, бо сухану шиорњои авомфиребона ва дар чашми мардуми нодон бисёр таъсирбахш садо медињад .Аммо дуруѓгўйї ва кизб њунари њар кас шуда наметавонад. Ин хислати табиии инсон низ мебошад. Њамин тавр, бояд таваллуд шуд. Ин хислат њатман бояд авлодї, хунї, ирсї бошад. Ба ќавле, Худо одамро ба њамин роњ мебарад. Чунки Парвар-дигор «боисти шайтон офаридан» (ба таъбири Носири Хисрав).

Хиёнаткорї- падидаи ирсїОлами пешрафтаи Ѓарб кашфиёти бе-

мисл дорад. «Дунёи куњан» ба инсоният та-вассути илм, маърифат ва донишу таљриба муъљизањои зиёд офаридааст. Имрўз бе онњо наметавон њаётро тасаввур кард. Инкор кар-дани чунин муъљизот - аз мушаку мањвора то телефонњои мобилї бо садњо њазор да-лели дигар ѓайри имкон аст ва дурустии илму таљрибаи њамин фарњангњоро нишон медињад. Илми ирсиятшиносї – генетика, яке аз њамин муъљизањост. Њамин тариќ, тибќи тадќиќоти олими ирсиятшиноси англис А. Грег, «таъкид бояд кард, ки њаёти рўњонии инсон, самтгирии он дар зиндагї љанбаи ирсї дорад. Наметавон онро иваз кард, ма-гар ин ки ирсиятро. Афсўс, ки илм дар ин љода мувољењ ба мушкилист. Бисёр љабњањои ахлоќии инсонро аз љанбаи этологї, яъне аз мавќеи рафтори њайвонњо бояд бањо дод. Бу-бинед, ки њар њайвон авлод ба авлод рафтор, хулќи фаркунандаи ирсии хешро нигоњ медо-рад, ивазнашаванда аст». Дунёи илму маърифат ба таъиноти Дар-

вин, олими дигари англис нисбати пайдои-ши инсон эътиќоди ќавї дорад. Мисли он ки Бедил њам батаъкид мегўяд: «Њеч шакле бе њаюлло ќобили сурат набуд» ва идома медињад, «Одамї њам пеш аз он одам шавад, бузина буд». Дар такя ба њамин тасдиќи Бе-дил, ки одамї барои одам шудан марњилаи њайвониро аз сар гузаронидааст, Дарвин бо афсўс ва надомати аламовар мехоњад ба љањониён хотиррасон карданї шавад, ки «Эй инсонњо, дар ёд дошта бошед ва эњтиёт кунед, фаќат тасдиќи он ки Одам аз њайвон пайдо гаштааст, њељ ваќт имкон намедињад, ки ў дар тўли таърихи тараќќии худ ба пуррагї аз он хислатњое, ки њайвон дорад, људо шавад». Ба њамагон маълум аст, ки Дарвин на-

висандаву шоир ва ё файласуф набуд. Био-лог буд. Бо майнаи инсон ва физиологияи ў сарукор дошт. Сухани бадеиро намепа-растид. Аммо чун методикаи муќоисавии хусусиятњои пайдоиш ва тараќќии организ-

ми инсон ва њайвон аз мавзўоти тањќиќи ин нобиѓаи дунёї буд, ў маљбур шудааст, хуло-саи њаёти илмии хешро њамчун њушдор ба мардум, ба инсоният эълом дорад. Сухани нав нест, агар гўем, ки илм мањсул

– зодаи таљриба њаст. Њамин таљрибаи дунёи куњанро аљдододони мо њам дар насру њам дар назм борњо таъкид кардаанд: дар дунё чї навъ њайвоне бо рафтору кирдор, хулќу атвор мављуд бошад, дар рўйи замин айни он ва ба њамонњо монанд одам вуљуд дорад. Масалан, шер, саг, булбул, гов, гург рўбоњ, мор, каждум, кафтор (мурдахўр), чуѓз, ал-батта, њайвони гўшдароз њам истисно нест ва ѓайра. Як андеша кунед. Тољикистони соњибистиќлол аз ин мисолњо ва монандињо хеле зиёд дошт ва дорад. Баъзе одамон дар рафтори худ яку якбора, чанд намуди њайвонњои номбаршударо таљассум меку-нанд.

Ирсият, барои аз одам сохтани шахсият наќши аслї ва муайянкунандаро бозї ме-кунад. Падидаи љиноят ва њамчун ќисмати он хиёнат, махсусан, хиёнат ба Ватан, Мил-лат, манфиатњои миллї зуњуроти ирсї до-ранд. Бе фактори ирсият инсон ќодир нест, ки љуръат кунад,бањри иснод овардан ба ин гуна муќаддасот. Меоем ба сари маќсад.

Чї мефурўшї? Виљдон!Дар солњои 70 - уми асри гузашта, дар

дењаи Воруи Болои ноњияи Панљакент марде бо номи Асадов Атовулло бухгалтери таъ-мини иљтимоии колхози «Зарафшон» кор мекард. Одами майда, лекин љоњил ва хеле бадќањру кинагир буд.Хоксорона рўз мегуза-ронид. Аммо дар кулли мавзўоти љанљолии таќсими обу замин бо њамсоягон даст ба гиребон мешуд. Аз дашномдињї ва тањќири мардум худдорї намекард. Шарму њаё на-дошт. Бо яке љанг бо дигаре љанљол мекард. Медонист, ки бо кї бояд душманї кунад. Дафтарча дошт,менавишт. Худаш наќша ме-сохт, ки чї гуна аз ин авзоъ истифода барад. Занаш - апаи Мутоябаро лату куб мекард, ки ту дар бораи бригадир, звено, мудири мактаб маълумот надорї. Ана ин одам хона сохтааст, бо подвал. Сементро аз куљо мео-рад, кї овард? Намедонї! Кадом мошин буд? Раќамаш чанд? Нигоњ накардї! Органњои њизбї ва њукуматии ноњия ва вилоят пур аз мактубњои беимзои Атовулло буданд. Њама медонистанд, кї муаллифи ин номањо вай аст. Аммо метарсиданд. Касеро мехост, то Маскав менавишт. Кори бухгалетерии худро намедонист, аммо дар навиштани мактубњои беном ќаламаш тез буд. Навишта метаво-нист. Ба ќавли худаш барои «њаќиќат» ва «адолат» мубориза мебурд. Чун худи ноњияи Панљакент дар он солњо аз тезќаламон танќисї намекашид, аммо чунин «номдор» мисли ў њељ кас набуд. Њамон ваќт Бозоров Латиф ном марди кордону уњдабаро раиси колхози «Зарафшон» шуда кор мекард. Ў аз навис-нависи Асадов Атовулло ва комис-сияборон ба дод омада, пеш аз синни нафаќа ариза навишта, ихтиёран корро бас кард. Чун раиси нав таъин шуд, барои гурўњбозї ва навис-нависњо ва ба маќсад расиданњояш Атовуллоро ёрдамчии бухгалатери калон оид ба нафаќа таъин кард. Акаи Атовулло, њамагї якуним сол дар ин вазифа кор кард. Дигар на навис-навис мекарду на машќи ќалам. Зоњиран хеле ором шуда буд. Аммо он ќадар худписанд буд, ки бо њамќишлоќињои худ, њарчанд онњо њамагї чанд нафар буданд, салом њам намекардагї шуд. Боми хонааш аз шифери кўњна буд, канд, онро тунукагї кард. Оѓилхонањоро гардонд. Онњоро баланд, барњаво сохт, фаршашонро аз тахта пўшид.

Сањни њавлиро њамвор ва бетонї кард. Дарво-заи дутабаќаи нави гулдор дар даромадгоњи њавлї часпонд. Бо сарбухгалтер носоз шуд, даъвои гирифтани вазифаи ўро кард. Дар рўзномаи њизбии шуъбаи ноњиявии районии Партияи Коммунистии Тољикистон «Зараф-шон» маќолае бо номи «Муфтхўр» дар њаќќи сардораш навишта,ба чоп расонд. Худаш ба сохтани мењмонхонаи калон оѓоз кард. Онро нопўшонида буд, ки прокуратураи вилоятї Атовуллоро даъват намуд. Се шабонарўз ўро њабс кард. Баъд боз њамин сарбухи дилсўз шарманда нашавем гуфта, аз муовини нопокаш пуштибонї кард. Асадро бо гириф-тани забонхат љавоб доданд. Љавоб доданд, ки боз навис – нависро сар кард. Ин дафъа ба рўзномаи «Правда» органи Њизби Ком-мунисти Иттињоди Шўравї навишт. Барои тафтиши мактуб рўзноманигори «Правда» Отахон Латифї омад. Ду шабонарўз онњо бидуни шоњид бо иштироки сарбух пичир – пичир карданд. Оќибат баъди се моњ љаласаи кушоди судии Атовулло баргузор гардид. Дар љаласаи судї бо далелу санадњо ва мисолњо исбот гардид, ки Атовулло дар муд-дати якуним соли муборизи роњи «њаќиќат» ва «адолат» нафаќањои 68 мўйсафеду кам-пир ва зиёда аз сад нафар пирони фавтида-ро зинда гуфта, аз они худ кардааст. Дар љаласаи судї бисёре аз мўйсафедону кампи-рон – нафаќахўрони љабрдида бо як нафрати бузург ба ин њомии њуќуќи башар менигари-станд. Фарзандони фавтидагон ашк мерех-танд, ки агар волидайни онњо дар њаёт мебу-данд, ба рўйи ин муборизи тезќалами «роњи њак» туф мекарданд… Аммо мардум ноумед монд. Њангоми таъини муњлати љазо раиси суд тавсияномаи рўзномаи «Правда» Отахон Латифиро ба забони русї хонд, ки ба ивази љуброни маблаѓњои дуздида шањрванд Аса-дов Атовулло ба муњлати панљ сол шартан аз озодї мањрум карда шавад. Аз сари суд озод шуд. Мардумон гуфтанд: «Хайр, Атовулло хуб шарманда шуд. Њамин ба инсон бас аст.

Ба њар њол синну солаш ба љое расидааст. Пушаймон њам шудагист…». Љаласа тамом шудан баробар, Атовулло ба љабрдидагон – шоњидњо садо баланд кард: «Њоло истед, ман ба шумо онаи зоратонро нишон медињам…». Дасти писари гирёнашро гирифта, аз клуби колхоз баромада рафт. Минбаъд то мур-дан бекор монд. Аммо дар суњбат, рафтор, гуфтор, муносибат бо одамон ягон эњсоси хиљолат ва айбу шарм намекард. Мардум мегуфт: «Он чизе, ки бо хун ома-

дааст, бо љон барояд». Пирамарде бо номи бобои Фазлиддин, ки беш аз њаштод сол дошт, дар он замон њушдор дод: «Ба Ато-вулло кордор нашавед, падари инро ман наѓз медонистам. Як одами харобаи ќадпаст буд, њангоми сухан гуфтан њаргиз ба рўйи кас нигоњ намекард. Ин тарафу он тараф ба њарос менигарист. Барои ў ягон одами хуб, ѓайр аз худаш вуљуд надошт. Аммо серљоѓ буд.Худ ба худ њам гап мезад. Гапи рост на-дошт. Аз рўи њамин атвораш исмашро њеч ваќт ба шикаст намегирифтанд. Мардум ўро «Асадшайтонак» мегуфтанд. Одами бељуръату майдахел, ки буд, ба ин унвони њамдењагон муќобилият нишон дода наме-тавонист. Муросо мекард, гўё шармаш на-меомад. Ин љо њам шайтониву зиракї нишон медод. Ин Атовулло фарзанди њамон Асад-шайтонак аст, бачам. Њарчї гўяд, «Љавоби ањмак сукут!» гўеду аз паси коратон шавед».Аз њама ки монд, Атовулло риш давонд.

Риши хеле дароз. Ба ќади кутоњ мувофиќат намекардагї. Кўшиши муллогї кард. Њатто овоза кард, ки фалон пушташ аз эшонњои Мастчоњ будааст. Мардумони дилсоф би-сёр мехостанд бовар кунанд, чунки дар дења як мулло набуд. Аммо унвони падараш, ки Асадшайтонак буд, ба ин нияти нопок халал расонд. Мулло нашуда мурд. Хешонаш ўро дур аз авлоду замини бобогиаш – Мастчоњ гўр карданд.

БепадарИборањое ба мисли «шахси падардор»,

«шахси бепадар», аз иборањои номї ва сери-стифодаи мардуми тољик аст. Инњо таъбирњои илмї нестанд, бадеї, руњї, маънавиянд, сифат ва кайфияти шахсеро тавзењ медињанд. Аммо агар ба этимология, пайдоиши ин иборањои рехта љиддан назар кунем, мебинем, ки ин љо сухан дар бораи ирсият – аз кадом мавод сох-та шудан, аз чї зот пайдо гаштани як шахсро нишон медињад. «Бепадар»-иву «падардорї»

ПИСАРИ

Ривояти арзишњо Дурўѓ њамчун предмети мантиќ ва

саимар

– зокуњдарчї атвон

ВОКУНИШ

№ 32 9-уми августи соли 2013 5ОМЎЗГОР ДИДГОЊмаљмўи афкору андешаи бањогузорї - ишора ба ирсият, дараљаи покиву нопокии гуфтор, рафтору кирдор аст, на ба доштан ва надо-штани волидайн. Њама падару модар до-штанд, доранд. Онњо мисли мо гузаронанд. Аммо њарф сари зот, авлод, ахлоќи авлодї, некномиву бадномињо меравад. Имкон до-рад як љањон мисол орем, фазлгўйї кунем, аз суханони бузургон барои тасдиќи ин анде-ша далел биорем, ки сарчашмаи маънавиёти инсон падару модар, пеш аз њама падар аст. Пушти падар (аз пушти падар, он љое, ки аз хуни аслии мард барои љанин мавод њосил мегардад) ва тарбияи модар (ташаккул ёфтан дар батни модар, мувозибат ва рушд, тарбия ва нигоњубин дидан) муњимтарин омилњост. Аммо пушт бояд пок бошад, ки аз он ма-вод инсони хуб бадар ояд. Аз бањри мисолу далелњо фаќат ба сухани абўахлоќ, падари устодони маънависарои олам, Шайх Саъдї кифоят мекунем:Шамшери нек аз оњани бад чун кунад касе?Нокас ба тарбият нашавад, эй њаким, кас.Борон, ки дар латофати табъаш

хилоф нест,Аз боѓ лола рўяду аз шўрабум хас.Атовулло фарзанди њамин Асадшайтонак

аст ва њосили онњо давомдињандаи ахлоќу маънавиёти њадди аќал њамин ду нафар (он чизе, ки мардумони Мастчоњу Панљакент медонанд) дар шароити имрўз, бо имконоти нав, бо рўњи нав,набераи њамин Асадшайто-нак ва писари нафаќадузд Додољон Атовул-лоев мебошад.

Њосили шўрабум. Ё ки чї мефурўшї? Ватан!

Дар таърихи инсоният бадтарин љиноят хиёнат аст, хусусан,хиёнат ба Ватан. Бењуда ин љо масъалаи ирсият - љанбаи биологии ќазияро даст назадем. Њамчунон бесабаб нест, њар касе ки ба ин гуна љиноят даст ме-занад, аввалан ўро аз бозсанљии даќиќи дух-тури касалињои рўњї мегузаронанд.

Мутаассифона, авлоди падарии Додољон Атовуллоев ба ин беморї гирифтор будааст. Шумо агар гузаратон ба дењаи Воруи Боло афтод, пурсед, ки зани аввалини Додољон кї буд? Посух медињанд - Алиева Малиња. Боз суол кунед, ки авлоди онњо (Атоуллоевњо ва Алиевњо) ба якдигар чї муносибате до-штаанд, ки ќудо шуданд? Албатта, љавоб медињанд, ки Малиња духтари амма, яъне хоњари падари Додољон аст. Малињаи бад-бахт њоло куљост? Мардум бо афсўсу надо-мат мегўянд,ки чун бечора дар хуни авлодаш (Атоуллоевњо) касалии рўњї буд, бемории ирсї дар маѓзи ин духтари камбахт рў зад, ѓолиб омад. Малињаи бесарпарасту ноком њоло дар хонаи аз падару модараш мерос мон-да, дар дењаи Рукнобод яккаву танњо зиндагї мекунад. Нафаќаи беморї мегирад. Марду-мони нек аз ў нигоњубин мекунанд. Таќдири инсонї… Таќдири бад…Касалиаш зиёд ваз-нин нест. Тибќи хулосаи тиббї-психиатрї онро «маниакально-депрессивная шизофре-ния - бемории васвасаи хавотирии доимї аз чизе, аз касе, ки беморро ва ё авлоди ўро ќасди куштан, нобуд кардан, зарар расонидан до-рад», меноманд. Объекти тањдид, дар назари бемор, метавонад њам худї ва њам бегонањо бошанд. Бештари чунин беморњо бояд бета-наффус, њатто худ бахуд бо овози баланд гап зананд, ба тасаввури онњо фаќат дар ин сурат онњо метавонанд хатари хаёлии нисбати хеш-ро аз худ дур созанд. Аммо бемор ваќте худро ором эњсос мекунад, ки агар дар сари кўча бо овози баланд, соатњо, бидуни эњсоси хастагї бо дастакзанї суханронї кунад. Бачаи таѓоии Малињабонуи ноком

Додољон Атовуллоев, албатта, даъвои сињатї ва саломатї мекунад. Садњо бор гуф-тааст: «Санљед, ба Худо, ки ман девона не-стам. Дар авлод каме аз нишонаи ин касалї њаст, дар ман нест. Маро душманон тўњмат мекунанд». (нигаред ба рўзномаи «Чароѓи рўз», аз 23.04. 2001, сањ.3). Мо моил ба чу-нин даъвои саломатї њастем.Аммо буби-нед, ки намояндаи кадом миллат, кадом соњибватани аќли солимдошта халќашро, милллаташро, ватанашро ин ќадар бад ме-бинад? Пурсед, китобњоро вараќ занед, Ка-ломи Шарифро мутолиа намоед! Инљилро хонед! Ба китоби Таврот мурољиат кунед. Аз олмонињо, арабњо, туркњои њамсоя пурсед!Аз русњо суол кунед! Аз он миллате, ки шеъре дорад ба номи «С чего начинается Роди-

на?» («Ватан аз чї оѓоз мешавад?», шеъри М. Матусовский). Посух медињад – шояд «аз расми Алифбо», «шояд аз дўстони бовафо», «шояд аз суруди аллаи модар», «ё шояд аз роњи пурпечу тоби дења», «шояд аз савганди љавонї», шояд… шояд… шояд…Гулрухсори овозадори мо эњтимол аз њамин шеър илњом гирифта «Тољикистон сари њар санги ту бар ман Ватан аст, Тољикистон сари њар хори ту бар ман чаман аст», гуфтааст. Устод Лоиќ, агар набераи Асадшайтонак ин намояндаго-ни бузурги миллати моро эътироф карданї бошад, шеъре њам дорад бо номи «Ватан», ки байти аввалинаш ин аст.Ватан сар мешавад аз гоњвора, Зи шири поку аз пистони модар. Аммо аќл сињату саломат бошад, пас чаро,

ваќте ки Ватанашро бегонагон боз баъди соњибистиќлол гаштанаш њам забт карданї мешаванд (моњи ноябри соли 1998, њуљуми мусаллањонаи Мањмуд Худойбердиев ба ви-лояти Суѓд), 120 нафар одамони бегуноњро вањшиёна ба њалокат мерасонанд, хонањо бозору маѓоза ва мактабу беморхонањоро оташ мезананд, пули дарёи Зарафшон ва дигар пулњоро метарконанд, дањњо нафар њамватанаш беваву саѓера мемонанд, ин «му-боризи роњи њаќ» - набераи Асадшайтонак ба њоли Ватани валангораш механдад. Барои тасдиќи фикр тавассути интернет ба бойго-нии радиои «Озодї» ворид гардед, овози њирросии бепадар – Додоро мешунавед, ки мегўяд: «Њой мардум, њушёр бошед, агар ин дафъа Њукумати Тољикистон ба ин «ќувваи озодихоњ» (ў намегўяд, ки кадом миллат, аз кадом давлат, бо супориши кї њуљум карда-анд, то Тољикистонро таќсим кунанд, пора - пора намоянд, мардуми тољикро пањну па-решону бехонумону оќибат бедавлат созанд. Не! Намегўяд!) мубориза барад, маълум мешавад, ки дар Тољикистон демократия нест!».Пурсед, магар дар тамоми олам чунин

намояндаи ягон миллати дигар њаст?!!!

Баръакс силсилаи фољиањо ва душманњо, њуљумњо, роњбандињо, чоњканињо, раво-дид воридкунињо, пешравии тараќќиёти миллати моро гирифтанњо, зидди «Роѓун» баромаданњо, корхонањои бузурги марду-ми моро бастанњо, дар арсаи байналмилалї пеши тараќќиёти Ватани моро гирифтанњо, тањдидњои доимии берунї нисбати давлати миллии мо бояд мардумро сарљамъ кунад, бе даъвату ташвиќу тарѓиб омили вањдати миллї бошад. Таърихи миллатњои бузург њазорњо чунин мисол дорад! Мо чї? Дар ин сангар мо бо кї њастем? Дар осиёби кї об рехтанї мешавем? Ба ѓайр аз мо манфиатњои давлати миллии моро кї бояд њифз кунад, пеш барад? Кї дигар нангу номуси миллї ни-шон дињад, барои миллати тољик? Кї њастанд онњо? Ба дунё нигаред! Њељ каси дигар нест! Танњо худи миллати тољик аст!Гурљї, Њунарманди мардумии Россия Вах-

танг Кикабидзеи машњур, ваќте ки русњо ба ќаламрави Гурљистон њуљуми мусаллањона карданд, расман аз унвони олии санъати кишвари бузург доштааш, аз хонаву дару ре-сторани дар маркази шањри Маскав дошта-аш, аз дўстони номдору беномаш ба нишони эътироз даст кашид ва эълом кард (нигаред ба рўзномаи «Независимая газета», аз 10-уми августи соли 2008, сањ.8).У Саакашвилиро дўст медошт ё на, ин љо дигар муњим набуд. Гап дар бораи панљ њарфи муќаддас мерафт – ВАТАН, Гурљистони барояш азиз, љое ки модари азизаш ўро ба дунё оварда буд, љое ки аввалин бор ў «оча, очаљон» гуфтааст, домони муќаддаси модарро доштааст,ин гурљї,љое, ки падари бузургвораш сар ба манзили охират гузоштааст. Барои ин гурљї дигар дунё вуљуд надошт(Додо, аќаллан, ба нохуни ин гурљї намеарзад.Ва бо Кикабид-зе муќоиса кардани ў тањќир бар ин марди сарбаланд аст.Чунки мањз ин гуна инсон-ро ватанпарвар, ватандор мегўянд.) Магар Фирдавсии бузург аз номи Рустам мењру муњаббат, буду набуди хешро нисбати Эрон ба љахониён эълон накардааст?:Чу Эрон набошад, тани ман мабод, Дар ин марзу бум яке зинда мабод!Агар пушти падар пок ва аќл солим бо-

шад, магар одам аз вањшиёна кушта шуда-ни 28 нафар сарбоз, фарзандони миллати љафокашидаи тољик, ки барои ин Ватан, ин марзу бум дар хизмати аскарї буданду дар натиљаи њуљуми ногањонии Алии Бедакии

террорист дар ноњияи Рашт, (октябри соли 2010) кушта шуданд, бододу фарёд хурсандї мекунад: «Ман бо туям Алї, оњ, Алии Бедакї, Офарин, сад офарин! Ањсант!» - гуф-та тамоми интернет, К+ ва дигар расонањоро пур мекунад? Модарону хоњарони зори ин аскарбачањо пеши чашмаш намеояд? Чї тавр онњо фарзандони дар хун олудаашонро ба оѓўш мегиранду аз њуш мераванд! Барои чї?!!! Як лањза дарк намекунад, ки худаш њам фарзанд дорад! Модар дорад! Гарчанде Додо зани дуюму фарзандњояшро њам партофта, солњост, ки яккаву танњо дарбадарї меку-над ва худаш доим гўё шўхї мекарда бошад, мегўяд: «Хок њам ба сари хок, ки он њам ба сарам нест». Дар Кирѓизистон аз занаш пур-сиданд, ки Додо дар куљост? Чаро оилаатон парешон? Ин зан бо номи Љамила, ки ба за-бони тољикї базўр гап мезанад, мегўяд: «Ўро хато ном кардаанд – Додо. Номи ў бояд Дай-ду бошад. Хайр,ман тољикї намедонад, шояд њамин асли номаш Дайду бошад…фаромўш кардам, Дайдуро кадом сол дида будам. Ба њар њол ман бо ў нестам…».Агар Додоро будї падар ва на зодаи

шўрабум будї, магар хурсандї мекардї, ки аљнабии таърихї ва муосир роњи Худо, роњи миллаташро бастааст, намегузорад, ки ба Ва-танаш барои ин мардуми мењнатќарин гандум ворид намоянд.Бо пули мењнатии худаш! От-ашро дуздидааст, ки нон пазад! Рўшноиашро манъ кардааст, ки зимистон рўзгор барад! Ў доимо мењмони кишвари њамсоя гашта, дар пеши аљнабиён ба зону мезанад, гиря мекунад, ки «Бо ин пулатон ман тамоми супоришњои Шуморо иљро мекунам, шабу рўз дар «К+» ё «К-», ё дар сайтњои «СентрАзия», «Фергана. ру», «Махалля.уз» ва садњо њазорњо сомонањои дигар, њатто ба модари худам фањш мефири-стам, аммо канї фикр кунед, боз ба ин милла-ти сахтљони тољик, ба давлати Тољикистон, ба Ватани ман боз чї гуна бадї кардан имкон до-ред? Шояд тавонем,бо кўмаки шумоён аќаллан як нафарро террор кунем, ё аќаллан ягон бо-зорро оташ занем, ё аќаллан ягон маршрут-каро тарконем, пеши ягон подъезд бомба гузорем. Охир хомўш наистем! Мардум бояд Тољикистонро ба бадї шиносад, охир! Дигар натавонад НОБ-и «Роѓун»-ро созад, роњњо бунёд намояд. Наќб канад. Корхонаи Алюми-ний пурра аз кор монад. Муллоњо чаро сулњ бастаанд?!!! Афсўс, афсўс, ки сулњ шуд, вањдат шуд, афсўс! Афсўс! Ин кор бояд намешуд!!! Хайр, њоло имкон њаст! Боз як бало мекунем. Устодњо њастанд! Шогирдњо њастанд! Як бало мекунанд!!!».

Ана, чуѓз!Кунад њамљинс бо хамљинс парвоз, ё ки

Додољон Атовулло нусха аст, асл нестКорномаи набераи Асадшайтонак ва

писари нафаќадузд дароз аст. Аммо дар фароварди сухан бояд таъкид сохт, ки Додо бо Тољикистон робита дорад. Роби-таи маънавї, робитаи устодиву шогирдї, робитаи гирифтани роњнамої, маълумо-ти бардурўѓ. Фаќат бо ду кас. Вассалом. Агар чистонгўйї кунем - Шумо ба тањти рўй, ќиёфа, нигоњ, асабонияти доимї, дараљаи нињояти ѓазаби инсонї, њолати сангини рўњї,омодаи даргирї, њарзагўйї, кафкпарронї, аз њама муњимаш интихоби мавзўъ ва тарзи баёни фикр, истифодаи истилоњ, тазоди баланди мантиќ, мафњуму маънии сухан ва аз њама бад пушаймонии кулл аз сулњу суботи кишвар ва хонаобо-дии мардум, мункирии рўйирост ва намои-ши кўрии модарзодї нисбати дастовардњои Ватани худаш дар бист соли истиќлолият, њисси баланди интиќомљўии серношуданї аз фољиаи инсонї дар сарзамини милла-ти тољик, Додо ба кї монанд аст? Ба кї? Ањсант! Сад офарин! Ба оѓои Тўраљонзода! Аммо Тўрачонзода асл аст. Нусха нест! Нусхаи авали Тўрачонзода Додољон Ато-вуллоев аст. Касе бовар намекунад, њељ гап не, мо реклама мекунем, марњамат боз ба «К+» ва марњамат ба кулли мусоњибањои матбуотии оѓои Тўраљонзода, ба аъмоли ў назар кунед. Онњоро муќоиса намоед! Ди-дед? «Кунад њамљинс бо њамљинс парвоз, Кабутар бо кабутар боз бо боз! Ин њамон Тўраљонзода буд, ки дар давраи Шўравї њаракати босмачигарии туркњоро бо фат-вои хаттї, муњру васика, имзо, тољиккушии онњоро, ќатлу ѓорати онњоро «ќањрамонї» эълон карда буд. Он солњо дар рўзномаи «Тољикистони Советї» маќолачае њам на-вишта, бидуни эњсоси хиљолат, њаракати босмачигарї, ки сад дарсад асоси идеоло-гияи туркї дошт, барои њимояи њукумати аљнабиёни замини тољикро ѓасб карда равона шуда буд, љонибдорї кард. Бо босмачињои Тўраљонзода, на назариявї

ва на амалї давлати миллии тољикон бар-по кардан мумкин набуд. «Босмачиён на-вкарони зархарид ва одамкушони охирин амири сулолаи туркони манѓитї амир Олимхон буданд»,(таъбири Кањрамони Тољикистон устод Садриддин Айнї), ки дар тољиккушї ном бароварданд. Дар солњои навадум худи Тўраљонзода ин наза-рияро аз тањхонаи Ќозиёт оѓоз карда, мин-баъд дар водии Вахшу Ќаротегину Њисор, муњосираи (блокадаи) фољиабори мардуми Кўлоб ва пойтахти гумшудаи кишвар хуб озмоиш кард. Аммо мисли он босмачињо шикаст хўрд. Метавонистем ин корњои шумро ба хотир наорем, аммо њамагон шоњиди он њастем, ки эшон њаргиз аз аъ-моли кардаашон пушаймон нестанд. Мис-ли Мавлавї Абдурањим на танњо аз халк, аз мардум бахшиш намепурсанд, балки дубора орзуи нооромии кишваро дар дил мепарварад. Ин Додољон Атовуллоев буд, чї тавре ки гуфтем, аз куштани мардуми Суѓд тавассути њамин бегонагон (ноябри с. 1998) ва паррондани сарбозони маъсу-ми Вазорати мудофиа (октябри соли 2010), ки он њам як навъ наќша буд, раќсу бозї ва хурсандї кард. Дигар далели монандии аъмоли ин ду «ватандор» зарур њаст? Он чи ки душманони аљнабии маълуми мил-лати тољик тўли ду дањсола ошкору нињон ба муќобили Тољикистон, сулњу субот ва рушди иќтисодии ин мамлакат мубориза мебаранд, ин шогирду устод тањти њазорњо шиорњои дурўѓин ва авомфиребонагон яке аз Туркобод дигаре аз Туркистон љони сиёњ канда, мехоњанд дар осиёби ѓализи онњо об резанд. Одамонро безобита созанд, онњоро гумроњ намоянд. Инчунин мисолњо, муќоисаи монандињо, мутаассифона, дањњо, садњоанд. Аммо њамин ќадараш ки-фоя аст. Њардуи инњо, ки худро авлодан аз эшонњои Кўњистони Мастчоњ мегиранд ва дурўѓи мањз будани онро худашон њам ме-донанд, як нафари дигар, ки хеле «соддаву гумроњу нодонбачаест» ва бо ќутии холї «ме-давад ў њар тараф бо љустуљўй» дар соњилњои Кофарнињон ба авлоди эшони Тўраљон ба хотири сад доллар оварда рў, зич алоќаманд њастанд. Номи ин одам Абдуќаюм аст. Со-лаш гўсфанд. То моњи декабр агар рафтуои худро ба соњили дарёи Кофарнињон идома дињад, тањрир кунад, тањрир бинад, эњтимол бо унвони олии «эшони Абдуќаюмљон» са-зовор шавад. Аммо аз ин нодонбачаи сайёњи соњили дарёи Кофарнињон умеди ислоњ њаст. Умед ба солимии уст.

ХулосаЗиндагї…Чї фалсафае, маъние, мантиќе

дар ин калима мањфуз аст. Саъдї фармуда-аст: Чун сар ба болини марг гузоштї, та-вони як бор ба осмон нигарї, ба чашмони дўстон, наздикон, нигоњ кунї, њисобот дињї, ки дар њаќиќат, чї марде будї, чї касе будї дар ин дунё? Ба кї кўмак кардї? Дасти киро гирифтї? Чї сохтї? Роњ? Хона? Мактаб? На, киро куштї, террор кардї? Хонаи киро сўхтї? Дасти киро шикастї? Киро рањгум кардї? Оятњои Раббониро бо талќинњои шайтонї тафсир кардї? Мардумро гумроњ намудї? Он замон бояд шахсан љавоб бидињї! Пеш аз њама дар назди виљдони худ, фарзандон, дўстон, наздикон, мардум, миллат, давлат. Аммо ин суханон ба шахсе тааллуќ дорад, ки

падардор аст. Дасту дили пок дорад. Њаќиќат он чизе аст, ки аз аќл, шуур, дўстдорї, бадбинї, эътиќод, ѓарази инсонї набояд вобастагї дошта бошад. Њаќиќат талх њам бошад, эътироф бояд кард. На ба тарзи хеш, аз рўйи ормони хеш сафе-дро сиёњ гуфтан ва баръакс. Сад афсўс, ки шай-тон бузургтарин тимсол – кањрамони китобњои муќаддас, дорои таљрибаи њангуфт, рисолати заминї - рисолати шайтонї дорад. Ин тимсол, ин андеша њазорсолањо дар дохили китобњои муќаддас аст. Аммо бубинед, ки як зарра њам таѓйир наёфтааст. Шарм намекунад. Хиљолатро ба худ раво намебинад. Њар замон бо љилваи нав худро ба намоиш мегузорад. Барои чї? Барои он ки шайтон њам рисолат дорад. Ба китобњои муќаддас нигаред. Пас вазифаи бандагони неки Худо аст, Шайтонро шинохтан. Ўро шинохтан бо чашми аќл. Аз ў канораљўйї кардан. Шай-тону шайтонсифатон вазифаи худро иљро меку-нанд, бандаи њушманду поктинат вазифаи худро. Аммо, тавре ки Ќуръони Карим мефармояд, чунин иѓвогарињо ва найрангбозињои шайтонї «љуз домани соњибашро нагирад» «Вало яњиќу-л-макру-с-сайъу ило биањлињи» (Ќуръон, сураи Фо-тир, ояти 43). Мардуми шарифи Тољикистонро танњо зиракию њушёрї мебояд.

Абдусалом АБДУМАНОНОВ,номзади илмњои психологї, дотсент, узви

Љамъияти психиатрњои мамолики муштаракулманофеъ

НАФАЌАДУЗД

№ 32 9-уми августи соли 20136 ОМЎЗГОР БА ПЕШВОЗИ МАШВАРАТЊОИ АВГУСТЇ

Шўрои педагогии мактаб бояд ба маќоми худидора-кунии коллективи педагогї табдил ёфта, бањри амалї гардонидани сиёсати давлат дар соњаи таълиму тарбия, баланд бардоштани сифати дониши хонандагон, такми-ли мањорату малакаи касбии омўзгорон, равнаќи техно-логияи нави таълим, тарѓиби таљрибаи пешќадами педагогї, мустањкам карда-ни заминаи таълимии мак-таб ва дигар масъалањои бо салоњияти он марбут сањми арзанда гузорад. Дар ин сурат мо бояд бештар ба натиљагирї диќќатро раво-на созем.Мавриди зикр аст, ки

бењтарин натиљаи фаъо-лияти ин шўро њамин аст, ки дар њайати худ коллек-тиви педагогиро муттањид гардонда метавонад. Ба ин њайат директор (раис), љонишинони директор, та-моми муаллимон, китоб-дор, духтур, раиси Созмони талабагї, раис ё намояндаи кумитаи падару модарони мактаб шомил гардонда мешаванд. Њамчунин, ди-ректори мактаб њуќуќ до-рад шахсони дигарро, ки дар њалли ин ё он масъалаи шўро ширкат намудана-шон зарур аст, ба шўро даъват намояд. Шўрои педагогї котиб дорад, ки он аз њисоби бењтарин му-аллимон барои як сол ин-тихоб карда мешавад. Та-моми масъалањои шўро бо овоздињии одї ва ошкоро њаллу фасл гардида, сипас, ќарори дахлдор ќабул кар-да мешавад. Дар њолати ба-робар будани овозњо овози раиси шўро бартарият до-рад. Ќарори шўро дар бо-раи ќабули ин оё он масъ-ала дар он ваќт ќабул карда мешавад, ки агар ба тарафдории он на камтар аз 3/2 њиссаи аъзоён овоз дода бошанд.Мактабшиноси маъруф

Њабиб Искандаров дар шарњу тавзењи тамоми ма-соили марбути соња дар робита ба аќидањои мак-табшиносону русу Аврупо њамеша тавассути матбуот андешањои љолиби худро баён мекунанд. Аз љумла, ваќте сухан аз боби шакл, технология ва мазмуни

муосири гузаронидани шўроњои педагогии мак-таб меравад, таљрибаи пешќадами олимон-педагогњои пешќадами муассисањои таълимии Россия М.М. Поташник, В.М. Лизинский, В.К. За-гвоздник, роњбарони мактабњо Л.Г.Малюткина, Т.В.Махриня. М.А.Беккер, Н . М а т в и е н к о , А.В.Малкова ва дигарон ба ёд меоянд. Ин мутахас-сисон зиёда аз 40 варианти гузаронидани Шўрои пе-дагогиро пешнињод кар-даанд. Масалан, профес-сор В.М.Лизинский чунин мегўяд: «Шўрои педагогии мактаб иттилооти таълимї, омўзишї, маъмурї- фармоишї, маќомоти дои-моамалкунандаи демокра-тии аъзоёни коллектив дар идораи мактаб мебошад».Ў гузаронидани шўроњои

педагогии ба ном хур-дро низ маслињат медињад. Шўрои педагогии хурд но-пурра буда, аз рўи зарурат гузаронида мешавад. Он мувофиќи барномаи рушди мактаб ё вобаста ба вазъи баамалоии проблемањо даъват карда мешавад. Маќоми шўроњои педагогии хурд аслан ба шўроњои педа-гогие, ки ба таври фаврї ва аз рўи зарурат гузаронида мешаванд, баробаранд.Масалан, ќабули ин ё

он ќарори фаврї, ки ба гу-заронидани аттестатсияи хонандагон, роњ додан ба аттестатсияи давлатии аз синф ба синфгузаронї ва хатми мактаб, њалли баъзе ихтилофњо ва ѓайра бахшида меша-ванд. Ин шўроњо имко-ният медињанд, ки аъзои он ба таври динамикї ва сариваќтї ба масъалаю проблемањои њалталаби фаврї рў оранд. Директо-ри мактаб барои шўроњои педагогии соли хониши оянда аз ибтидои ни-маи дуюми соли хониши љорї бояд омодагї дошта бошад. Ў дар якљоягї бо љонишинони худ оид ба таълим, тарбия, хољагї, раиси Созмони талабагии мактаб, духтури мактаб, педагог-психологи мак-таб, раиси кумитаи па-дару модарони мактаб,

иттифоќи касаба бояд масъалањои њалталаберо, ки боиси бењтар шудани низоми таълиму тарбия, баланд гардидани сатњи сифати дониши шогир-дон мешаванд, омўхта ба наќшаи солона ворид ва дар лоињаи масъалањои шўроњои педагогї дарљ намояд. Њамин тариќа, мувофиќи наќша шўроњои педагогї дар давоми соли хониш гузаронида меша-ванд. Бояд ќайд кард, ки як

воситаи дигари таъсирбахш будани ќисми ќарории Шўрои педагогї такроран санљидани масъалаи барра-сишуда ва ё муњокимашуда

пас аз 2 ё 3 моњ ё то шўрои оянда аст. Шўроњои педагогиро

дар муассисањои таълимї одатан дар толорњо ва ё синфхонањои калон мегу-заронанд. Дар таљрибаи кори худ ман таъсирбахш ва манфиатнок гузарони-дани шўроњоро дар он мебинам, ки ба таври сайёр гузаронида шаванд. Масалан, агар дар ин моњ Шўрои педагогиро дар синф-кабинети забон ва адабиёти тољик гузаронда бошем, шўрои навбатиро дар синф-кабинети матема-тика мегузаронем ва њамин тавр идома ёфтан мегирад. Ин аз чанд љињат манфиат-бахш аст: якум ин ки мута-саддии кабинет барои боз њам хубтар љињозонидани синф-кабинети худ омодагї мегирад, яъне, масъулияти бештар њис мекунад; дуюм, њамагон мебинанд, ки њолати таълими ин ё фанни вазъи таълимаш баррасї ё муњокимашаванда вобаста ба њолати зоњирии синф- кабинет чї гуна аст. Њамин тариќ, масъулини њамаи ка-бинету синфхонањо њушдор дода мешаванд, ки ба масъ-алаи бо аёният ва таљхизоти зарурї таљњизонидани синфхона ё кабинети фаннї ва ба системаи кабинетї гу-заронидани машѓулиятњо диќќати љиддї дињанд.Масъалаи дигаре, ки бояд

ба таъсирбахш ва манфиат-нок гузаронидани шўроњои педагогї мусоидат намо-яд, дар љараёни шўро дар њалли масъалањо фаъол будани аъзои он мебошад. Бояд кўшиш ба харљ дод, ки дар гузаронидани шўроњои педагогї ба формализм, зоњирпарастї, расмиятчигии бењуда ќатъиян роњ дода на-шуда, ба њолати кор бањои воќеї дода шавад. Дар акси њол, ин вазъият боиси дил-хунукии аъзоёни шўро ва садди роњи манфиатнокию таъсирбахшии он хоњад гашт.

Сирољиддин НАБИЕВ, директори мактаби

№33, ноњияи Синои шањри

Душанбе

Бо маќсади дар сатњт зарурї гузаро-нидани чорабинињои мазкур аз 4.07.2011, №1482 «Дастури тар-тиби гузаронидани машвартњои августї ва маљлисњои васеи кор-мандони соњаи маориф дар вилоят ва шањру ноњияњои љумњурї» тањия шудааст. Барои дар сатњи

баланд ташкил наму-дан ва гузаронидан машварати августии омўзгорон мушовиро-ни кабинети методии шуъбаи маориф ва-зифадоранд, ки тамоми кўшишу ѓайрати худро сарф намуда, як моњ пеш аз оѓози машваратњо тибќи наќшаи чорабинињои тасдиќшудаи шуъбаи маориф њамаи масъалањоро пурра омода намоянд. Мудири кабинети методии шуъбаи

маориф њамчун шахси масъул дар навба-ти аввал роњбарони иттињодияи методии фанниро љамъ намуда, дар заминаи инти-хоби мавзўъњои пешнињодшудае, ки дар љамъомади омўзгорон мавриди омўзиш ва тањлил ќарор мегиранд, барномаи гу-заронидани машваратро омода месозад. Агар барои ташкил ва гузаронидани

машваратњо дар шањр ва ноњияњо шаро-ит бошад, хуб мешуд, ки дар рўзи аввал омўзгорони фанњои таълимї љамъ омада, рўзи дигар бо роњбарон ва љонишинони директорони мактабњо љамъомад гузаро-нида шавад. Аз рўи мушоњидањо маълум мешавад, ки масъулини шуъбањои мао-риф мавзўъњои интихобшудаи машва-рати августиро ба роњбарони мактабњо њавола карда, аз натиљаи амалї шудани мавзўъњои пешнињодшуда, натиљагирї намекунанд ё ин ки омўзгорони фанњои таълимиро љамъ намуда, масъалањоеро, ки барои раванди таълиму тарбия зару-ранд, мавриди бањс, омўзиш ва тањлил ќарор надода, ба љойи онњо дигар мавзўъњоро мавриди бањсу мунозира ќарор медињанд. Тайи чанд соли охир машваратњои ав-

густии омўзгоронро масъулини шуъбањои маориф дар љамоатњои дењот гузаронида, бањона мекунанд, ки барои ба марказ (ба шањр ё ноњия) омадан омўзгорон шаро-ит надоранд. Машваратњои августии омўзгорони фанњои таълимї аслан бояд дар маркази шањр ва ноњия гузаронида

шаванд. Омўзгорон аз љамоатњои дењот ба марказ омада, дар рафти баргузо-рии машваратњо аз бисёр навигарињои соњаи маориф огоњ шуда, бо фаъолият ва корњои эљодии омўзгорон ва роњбарони муассисањои тањсилоти томактабї ва умумї шинос шуда, ба худ барои самара-бахш гузаронидани фаъолияти яксола, ба гуфти марди дењќон, «аз хирман хўшае» мебаранд, ё аз маѓозањои китобфурўшї дастур ва маводи таълимию методї ме-харанд.

Х о т и р р а с о н бояд кард, ки дар машварати августї бояд тамоми омўзгорон роњбарони муассисањои таълимї иштирок намоянд. Тањия ва тартиб дода-ни барномаи машва-рати августии њар як фанни таълимї шарт ва зарур аст. Мушо-вире, ки барои ин масъала масъул аст, бояд дар якљоягї як моњ пеш аз оѓози се-минар бо омўзгорон

ва роњбароне, ки дар семинар баромад мекунанд, маслињат намуда, мавзўъњои пешнињодшударо мавриди омўзиши љиддї ќарор дода, дар ваќти тањлили мавзўъ ба хатої роњ надињанд. Дар бисёр мавридњо омўзгорон ва

роњбарони мактабњо аз таљрибаи фаъо-лияти худашон маълумот дода, бо њамин ба машварат хотима мебахшанд.

Дар асл набояд семинар ин тавр су-рат гирад. Тамоми иштирокчиёни се-минар вазифадоранд, ки дар атрофи мавзўъ бањсу мубоњиса намуда, фикру аќидаи худро ошкоро иброз намоянд. Чи тавре ки њангоми тањлили дарс бањсу мунозирањои зиёд мешаванд, бояд мавзўъ пешнињодшуда њамон тавр тањлили ху-дро ёбад.Аз ин хотир бояд масъулини раёсатњои

маорифи вилоят, шуъбањои маорифи шањру ноњияњои љумњурї барои сама-ранок ва тибќи дастури пешнињодшуда гузаронидани машваратњои августї бо мутахассисони Вазорати маори-фи Љумњурии Тољикистон, Марка-зи љумњуриявии таълимию методї, Пажўњищгоњи рушди маорифи Академи-яи тањсилоти Тољикистон ва Донишкадаи марказии такмили ихтисос ва бозомўзии кормандони соњаи маорифи Академияи тањсилоти Тољикистон њамкорї наму-да, муаллифони барномањои таълимї, китобњои дарсї ва муаллифони дастуру маводи методиро ба машваратњо даъват намоянд.

Љавњаршо ИМАТШОЕВ,мудири шуъбаи тањсилоти

томактабїва умумии Маркази љумњуриявии

таълимию методї

ОМОДАГЇ НИЗОМ

ЉАМЪБАСТИ ФАЪОЛИЯТ

Бо маќсади дар

шбрскмубгмдх

ШЎРОИ ПЕДАГОГЇ:ФАЪОЛИЯТ ВА НАТИЉАГИРЇ

Кўдакистони маркази ноњияи Рашт 120 нафар кўдакро дар оѓўш ме-парварад. Мураббия ва дигар кормандони кўдакистон масъулиятшиносу мењрубонанд. Шароити таълиму тарбия ва истироњати кўдакон хуб аст.В о л и д о н ,

махсусан, аз фа-ъолияти хуби м у р а б б и я њ о Гулљањон Назрие-ва ва Љамила Нар-зиева мамнуну си-посгузоранд.Имсол 22 на-

фар дўстрўякони донояк аз оѓўши ин кўдакистон ба мактаб мераванд. Њамаи онњо ал-лакай навиштаву хонда метавонанд, ки ин фаъолияти пурмањсули ањли кўдакистонро собит менамояд.Дар сурат: мудири кўдакистон Нигина Рањимова њангоми суњбат бо

кўдаконСуратгир М.РИЗВОНОВ

№ 32 9-уми августи соли 2013 7ОМЎЗГОР АНДЕША БА ИСТИЌБОЛИ МАШВАРАТЊОИ АВГУСТЇ

ЗАБОНОМЎЗЇ БЕРУН АЗ ДАРСХусусан, њангоми омў-

зиши забони хориљї дар машѓулиятњо ва ё дар корњои беруназсинфї ба ташкил на-мудани корњои мустаќилона ањамияти махсус дода меша-вад. Малакањои умумитаъ-лимиро дар хонандагон та-шаккул дода, майлу хоњиши доимии такмил додани сатњи забондонии онњоро тарбия намудан зарур аст. Ба ин ва-сила, дар дарсњо роњу усулњои гуногуни корњои мустаќилона ба роњ монда мешаванд. Ба-рои ин ба мисолњо, суратњои ранга ва наќшањо бояд бештар такя кард. Маводи дидактикї ва сабти овозњо низ хеле муфид аст. Ба хонан-дагон мустаќилона ёд додани истифода аз луѓат, китобњои дарсї, маълумотномањои грамматикї, кишваршиносї ва инчунин, воситањои таълимї зарур аст. Истифо-даи доимии хонаи лингофонї ва компютерї ваќтњои бе-рун аз дарс барои корњои мустаќилонаи талабагон, ташаккули талаффуз, нутќи шифоњї ва техникаи хониш зарур аст. Маќсадњои ном-

бурда њам дар синфњои ра-вияи гуманитарї ва њам дар синфњои равияашон табиї васеъ истифода бурда меша-ванд. Барои дар амал татбиќ шудани маќсадњои зикршу-да корњои беруназсинфї аз забони хориљї, ки ќисми људонашавандаи раванди таъ-лим мебошанд, бояд мусоидат намоянд. Корњои беруназсин-фиро вобаста ба синну соли хонандагон, майлу раѓбат ва сатњи забондонии онњо таш-кил кардан зарур аст. Мазму-ни корњои беруназсинфї ва истифода намудани забони хориљї њамчун воситаи муо-милот равона карда меша-вад. Вазифањои асосии кори беруназсинфї аз такмил дода-ни мањорати ќобилияти нутќ, ки дар рафти машѓулиятњо ба даст оварда мешавад, ибо-рат буда, хонандагонро ба худомўзї тайёр менамоянд. Се намуди асосии корњои бе-руназсинфии забони хориљиро фарќ кардан зарур аст: фардї, гурўњї ва умумї. Ин намудњо њамдигарро пурра менамоянд. Яке аз шаклњои корњои

беруназсинфї мањфилњо ба шу-

мор мераванд. Моњиятан онњо ташаккули мањорати нутќи шифоњї, хониши матнњои бадеї ба забони хориљї ва муњокимаи онњоро бо забони хориљї дар бар мегиранд. Мањфилњои тарљумонї, роњбаладон, му-котиба бо дўстони хориљї, гузаронидани њафтањои за-бони хориљї, конкурсњо, иштирок дар олимпиадањо, мањфилњои драмавї, азёдку-нии шеър, шабнишинињои њаваскорони санъат ва ѓайра аз зумраи ин корњоянд. Корњои

беруназсинфї бо болоравии сатњи забондонии хонандагон кўмак намуда, майлу раѓбати онњоро ба забономўзї бедор менамоянд, хонандагонро бо њаёти иљтимоию иќтисодї, ил-миву мадании халќњои љањон ошно сохта, барои тарбияи онњо таъсири муфид мерасо-над. Дар мактаб дар як сол ду маротиба њафтаи фанни забони англисї гузаронида мешавад. (Аз 19 то 25 ноябр ва аз 17 то 24 апрел). Дар ташаккули шахсия-ти мактаббача омўзиши забони хориљї наќши муњим мебозад. Он љањонбинї, тафаккур хоти-ра, эњсос ва њиссиёти хонанда-ро афзун менамояд.Ба ин тариќ, барои омўхтани

забони хориљї, ки дар шароити имрўза ногузир аст, танњо ба маводи соатњои дарсї иктифо кардан салоњ нест. Омўзгорро мебояд аз тадбирњои гуногуни беруназдарсї истифода барад.

Мукаррама ЌОДИРОВА,Аълочии маорифи Тољикистон, узви раёсати Ассотсатсияи омўзгорони забони англисии

шањри Душанбе

Маданияти педагогии омўзгор ва та-моми коллектив яке аз љињатњои асосии роњбарї ба раванди таълиму тарбия ме-бошад. Одамро тарбия кардан лозим аст. Барои ин донистан зарур, ки ба кадом роњ ва чї тавр бояд тарбия кард. Ин љо мо ба сари масъалаи хеле умдаю муњими имрўза меоем, масъала на танњо назариявї, балки амалї низ бояд дида шавад.Тарбия ба маънои васеяш раванди

бисёрљабњаи аз љињати маънавї бой ва ди-гаргун шудани онњое мебошад, ки тарбия карда мешаванд. Зимнан, ба ин раванд фардияти амиќи воќеањо хос аст: ин ё он сарчашмаи педагогї, ки дар як маврид дуруст аст, дар мавриди дигар нейтралї ва дар мавриди сеюм бемаънї шуда ме-монад. Чунин аст табиати кори педагогии мо: барои роњбарї кардан ба ин кор, ќабл аз њама, дониши худро якзайл амиќ ва му-каммал намоем, имрўз назар ба дирўз аз љињати маънавї бойтар бошем.Одаме, ки мо тарбия мекунем, бояд

боваринок бошад, агар доно, боанде-шаю ѓамхори табиат шудан ва баъд њукмрону хўљаини табиат шуданро ёд нагирад, тамоми олами гирду атрофаш-ро ба чўлу биёбон табдил дода, худашро низ несту нобуд карда метавонад. Њамаи ин аз бачагї – аз тафаккур ва айёми љањоншиносии кўдакї оѓоз меёбад.Дар мактаби махсус мушоњида мегар-

дад, ки барои кор бо ноболиѓони душ-вортарбия кормандоне лозиманд, ки усулњои гуногуни тарбияро кор карда баромада тавонанд. Ба шароити зин-дагии онњо дар хона, муносибати ањлу оилаи онњо бо якдигар, ба кадом кор машѓул будани падару модари ноболиѓ, муносибати падару модар бо якдигар ва ѓайрањо шинос шуда тавонанд. Умуман, маълумоти пурра доштан нисбат ба њар як тарбиятгиранда шарт аст. Тарбияи бача бисёртар ба оила вобастагї дорад. Имрўз оилањое њастанд, ки зану шавњар бо якдигар муносибати хуб надоранд, ё ин ки аз њам људо зиндагї мекунанд. Ба фарзандонашон муносибати дуруст кар-да наметавонанд. Дар ин њолат тарбияи фарзанд таѓир ёфта, бача сангдил, да-рундор, бадќавоќ мешавад. Ба мактаби махсус писареро оварданд, аз чењрааш аз зиндагї розї набуданаш маълум ме-шуд. Ваќте ки аз наздик бо писар суњбат кардем, аз модараш шикоят кард, дар хонаашон бо модар занњои сабукпой зиндагї карда, ба дигар корњои ношоям банд будаанд. Писар маљбур шудааст, ки аз хона баромада, ба корњои ношои-ста даст занад.Тарбия дар мактаб аз омўзгор ва

мураббияњо низ вобастагии ќавї до-рад. Муносибат, рафтор, суханронии омўзгор ва мураббї метавонад, бачаро тарбияи хуб ё бад дињад. Омўзгор бояд педагог ва ё равоншиноси хуб бошад, касби худ ва вазифаашро наѓз донад. Аз рўйи таљрибаи бисёрсола маълум гардид, ки тарбияи духтарон нисбат ба писарон душвортар аст. Бо духтарон кор кардан муносибату рафтори дигар-ро талаб мекунад. Дар тарбия бо онњо

эњтиёткор шудан лозим аст. Ваќте ки духтарон ба роњи бад мераванд, ба та-моми рафтори бад ќодиранд, метаво-нанд туњмат кунанд, беобрў кунанд ва ѓайрањо.Солњои охир тарбия дар мактабњо

бад шуда, хонандагон, њатто, ба корд-занию одамкушї даст зада истодаанд. Тарбияи љавонон имрўз коста шуда-аст. Ваќте ки дар соњаи маориф ба пул сари кор мегиранд, хонанда додану гирифтани пулро бо чашм мебинад, тарбияаш дигар мешавад, аллакай њис мекунад, ки њама чизро бо пул харидан мумкин аст.Дар солњои пеш дар мактаби махсус

як низоми сахт буд. Омўзгорон, кор-мандони мактаб нисбат ба тарбиятги-рандагон муносибати хуб надоштанд. Бештари кормандон маълумоти олии педагогї надошта, бо тарбиягиран-дагон чї тавр муносибат кардан ва кор бурданро намедонистанд. Дарди онњоро касе дарк кардан намехост. Барои њамин бачањо аз мактаб фирор

мекардаанд. Лозим донистем, ки чунин ќолаби корбариро шиканем ва методу усулњоеро кор кунем, ки барои пешравии кор ва таъ-лиму тарбияи тарбиятгирандагон бењтару хубтар бошад.Маъмурияти мактаби махсус

бо омўзгорон роњу усулњои дига-ри тарбияро кор карда баромад. Ба тарбиятгирандагон шароит муњайё карда, ба онњо мустаќилият дод, муносибат ба онњо дигар шуд. Аз шароити хуб истифода бурда, солњои аввал аз мактаб гурехтан зиёд шуд. Дар солњои минбаъда оњиста-оњиста ин раванд кам шу-

дан гирифт. Баъдтар бачањо гурехтанро тамоман ќатъ карда, ба хондан таваљљуњ карданд, кўшиш мекарданд, ки рафто-рашонро хуб кунанд. Барои баланд бар-доштани мафкура ва љањонбинияшон бачањо њар сол ба љойњои таърихии шањру ноњияњо барои саёњат бурда ме-шаванд. Мафњуми «тарбия» нињоят васеъ

буда, баъзан ќонунњои нонавишта до-рад. Аз он даврае, ки осори хаттї пайдо гардид, дар бораи љанбањои гуногуни тарбия ишораю гуфторњои фаровонеро метавон пайдо кард, ки он бо мафњуми «одоб» њамрадиф аст. Бузургони сухан онро «тољи нури Илоњї», «маљмўаи њусну љамол», «камоли одамї» дони-стаанд. Њар падару модар ва тарбия-гар бояд ин маъниро дар насли наврас тањмил карда тавонад.

Н.БОБОЕВ,директори мактаби махcуси

љумњуриявї(барои бачањои душвортарбия)

ТАРБИЯ ВАЗИФА ВА МАЌСАД ДУРУСТ БОШАД

Маданияти педагогии омўзгор ва та-

д

у

д

Нисбат ба проблемањои демографї ва њиљрати ањолї, ки имрўз љањони мутамаддинро ба таш-виш овардаанд, ањли илму фазл, алал-хусус, љомеашиносон, файласуфњо ва демографњои (ањолишиносон) љумњурии мо низ бетараф нестанд. Бесабаб нест, ки яке аз муњимтарин самтњои сиёсати давлатии демо-графии Љумњурии Тољикистон дар шароити дигаргунињои иќтисодї – иљтимої, дастгирии таљдиди корхонањои давлатї ва муассисањои ѓайридавлатї, бавуљудоии соз-монњои муштараки истењсолї, таш-кили њиљрати ањолї ва бозгашти ќисме аз онњо, дар соњањои гуногуни љамъиятї кору фаъолият доштани мутахассисон ва кормандони илмї мебошад. Дар натиљаи робитаи та-рафайн бо мардуми олам, алалху-сус, равнаќ гирифтани њамкорињои иќтисодї таъсири таљрибаи хољагидории љањонї беш аз пеш афзуда, дар урфу одатњои миллї ва тарзи зиндагї низ таѓйироти љиддї ворид мегарданд. Муњољирати бардавом ва ба

вуљуд омадани бозори мардикорї ба вазъи демографї ва таносу-би миллї, њайати ањолї ва тарзи зиндагї, шуѓлу кори одамон ва мењнати онњо бетаъсир намонда, тарафњои њам мусбату њам манфї дорад ва ин масъалањо тањќиќоти љиддитарро таќозо менамоянд. Масалан, бино ба эътирофи ањли илм ва манбаъњои муътамад, агар соњањои муњиме чун тандурустї, фарњанг ва мактабу маориф дар натиљаи маблаѓгузории давлатї, инчунин, дастгирии соњибкории мањаллї ва муњољирати мењнатї рушду нумўъ ёбанд, ин, албатта, ба пешрафти онњо мусоидат ме-намояд, лекин ба хориља рафтани мутахассисони соњибмаълумот, соњибкасб ва њунарманд ба пеш-рафти иќтисодиёти миллї таъ-

сири манфї расонида метаво-над. Барўйхатгирии ањолї ва фонди манзил, ки соли 2010 дар Љумњурии Тољикистон гузаро-нида шуд, нишон дод: як ќатор масъалањои муњими њаёти мардум ва хољагии халќ нигаронкунанда-анд. Аз љумла, сатњи таваллуд (во-баста ба муњољират) камтар шуда-аст. Бар замми ин, дар истењсолоти љумњурї кам шудани нерўи ќобили корї, камсуръат гашта-ни истењсоли неъматњои моддї, бенизомии њолати демографї (тавре дар Њисоботи солонаи АУ Тољикистон, соли 2011 зикр гар-дидааст) ба мушоњида мерасад. Чї бояд кард? Албатта, олимони мо роњњои њалли масъалањои марбут ба демографияро дар асоси њолати дар љумњурї мављуда меомўзанду ба риштаи тањќиќ мекашанд. Вале дар баробари њамаи ин, амалњои судбахш, ба таљрибаи дерини давлатњои пешрафта ва мутараќќї рўй овардан ва бо ќиёсу тањлилу омўзиши бардавом суде бардош-тан, дар роњи њалли масъалањои зикргардида иќдоми неке хоњад буд. Мо нек медонем, ки Њукумати Љумњурии Тољикистон дар роњи њалли оќилонаи масъалањои демографї тадбирњои судбахш меандешад. Чунончи, барномањои миллї рољеъ ба њифзи саломатї, пешгирии њалли номатлуб, баро-барии занону мардон, паст кар-дани сатњи камбизоатї ва ѓайра давра ба давра амалї мегарданд. Бо итминони комил метавон гуфт, ки таъминоти иљтимоии ањолї сол то сол бењтар гардида, раванди демократикунонии љомеа афзуда, вусъат пайдо карда, масъалањои марбут ба њиљрати мењнатии ањолї ва вазъи демографї низ ба низом медарояд.

Дилбар ЉЎРАЕВА,унвонљў

МАВЗЎИ РЎЗ

ВАЗЪИ ДЕМОГРАФЇВА ТАНОСУБИ МИЛЛЇ

№ 32 9-уми августи соли 20138 ОМЎЗГОР ЛОИЊА1. Ќоидањои умумї1.1. Низомномаи мазкур дар асоси

Ќонуни Љумњурии Тољикистон «Дар бо-раи маориф», Низомномаи намунавии муассисањои тањсилоти миёнаи умумии Љумњурии Тољикистон ва дигар санадњои меъёрии њуќуќї тањия гардидааст.

1.2. Олимпиадаи фаннии хонандаго-ни муассисањои тањсилоти миёнаи умумї (минбаъд Олимпиада) зери назорати вази-ри маорифи Љумњурии Тољикистон, Куми-таи тадорукоти Олимпиадаи љумњуриявии хонандагони муассисањои тањсилоти миё-наи умумї (минбаъд Кумитаи тадорукоти Олимпиадаи љумњуриявї, ки њайати онро вазири маорифи Љумњурии Тољикистон тасдиќ менамояд) аз тарафи раёсати тањсилоти томактабї ва миёнаи умумии Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон дар њамкорї бо Маркази љумњуриявии кор бо мактаббачагони шоистаи назди Вазо-рати маорифи Љумњурии Тољикистон дар чор давр гузаронида мешавад.

1.3. Њадафњои асосии гузаронидани Олимпиада инњоянд:

- баланд бардоштани шавќу њаваси хонандагони муассисањои тањсилоти умумї ба омўзиши фанњои таълимї;

- шиносоии бештари хонандагон бо кашфиёти нави илмњои табиатшиносї, даќиќ, љомеашиносї ва гуманитарї;

- ташаккули тафаккури мантиќии хонандагон, бедор намудани шавќу завќи онњо дар њалли масъалањои му-раккаби фанњои даќиќ, баёни озодо-наи фикр ба таври шифоњї ва хаттї аз фанњои љамъиятию гуманитарї, омўзиши технологияи информатсионї ва коммуникатсионї;

- истифодаи комёбињои соњањои гуно-гуни илму техникаи муосир, фарњанг ва маънавиёт;

- муайян намудани хонандаго-ни болаёќат, ки ба омўзиши фанњои алоњида шавќу завќ доранд, ташвиќи хонандагон дар интихоби касб;

- љалби хонандагон ба олимпиадањои байналмилалї;

- љалби устодони муассисањои тањсилоти олии касбї, мутахассисо-ни муассисањои илмї, аспирантњо ва донишљўёни муассисањои тањсилоти олии касбї оид ба расонидани ёрии методї ба муассисањои тањсилоти умумї ва муассисањои тањсилоти иловагї;

- муайян намудани дастањои љумњурї барои иштирок дар олимпиадањои байналмилалї.

2. Њуќуќ ва вазифањои иштирокчиёни Олимпиада

2.1. Олимпиада аз фанњои равияњои табиї- риёзї ва љамъиятию гуманитарї барои њамаи муассисањои тањсилоти умумї дар чор давр гузаронида меша-вад. Даври якум (мактабї), дуюм (шањрї

ва ноњиявї), сеюм (вилоятї барои се ви-лоят, шањрї барои шањри Душанбе ва минтаќавї барои шањру ноњияњои тобеи љумњурї) ва даври чорум (љумњуриявї). Дар Олимпиада хонандагон аз фанњои

зерин иштирок карда метавонанд: - забон ва адабиёти тољик- забони давлатї (тољикї) барои хо-

нандагони аќаллиятњои миллї- забони русї- забони русї – таълимаш ба забони

русї- математика (алгебра, геометрия) - физика- химия- асосњои давлат ва њуќуќ (њуќуќи ин-

сон)- таърихи умумї- биология (экология)- география- технологияи информатсионї ва

коммуникатсионї-забони англисї. (синфњои 9 -10 то даври сеюм, синфи

11 дар даври љумњуриявї)2.2. Дар даври дуюми Олимпиа-

да (шањрї ва ноњиявї) ѓолибони дав-ри якум, дар даври сеюми Олимпиа-да ѓолибони даври дуюм, ки аз рўй барномањои таълимии синфњои 9, 10 ва 11 баромад карда, љойњои 1, 2, 3-юмро ишѓол намудаанд, иштирок менамоянд.

2.3. Шумораи иштирокчиёни даври дуюмро тибќи дархости муассисањои тањсилоти умумї Кумитаи тадорукоти шуъбањои маориф, шумораи иштирок-чиёни даври сеюмро Кумитаи тадоруко-ти ВМКБ, вилоятњо ва шањри Душанбе, шањру ноњияњои тобеи љумњуриро зери назорати Вазорати маориф, Маркази љумњуриявии кор бо мактаббачагони шоиста муайян мекунад.

2.4. Дар даври чоруми Олимпиада (љумњуриявї) хонандагони синфи 11, 6 –нафарї, ки љойњои 1, 2, ва 3-юмро ишѓол намудаанд, аз тарафи Кумитаи тадорукоти ВМКБ, вилоятњо, шањри Душанбе ва шањру ноњияњои тобеи љумњурї пешнињод мегардад, иштирок менамоянд.

2.5 Номгўи фанњои даври чоруми Олимпиадаро тибќи банди 2.1 Низом-нома Кумитаи тадорукоти Олимпиадаи љумњуриявї муайян мекунад.

2.6. Ба Кумитаи тадорукоти ВМКБ, вилоятњои Суѓду Хатлон, шањри Ду-шанбе ва шањру ноњияњои тобеи љумњурї барои иштирок дар даври љумњуриявї љойњои иловагї дода намешавад.

2.7. Иштирокчиён ба даври чоруми Олимпиада (љумњуриявї) танњо бо до-штани шиноснома ва дар сурати надо-штани шиноснома бо маълумотномаи тасдиќнамудаи шахсияти иштирокчї аз тарафи Кумитаи тадорукоти даври сеюм роњ дода мешаванд.

2.8. Дастањо ба шарте ба даври чору-ми Олимпиада (љумњуриявї) роњ дода мешаванд, ки то 20-уми феврал ба унво-нии Кумитаи тадорукоти Олимпиадаи љумњуриявї њисобот ва дархост дар бораи гузаронидани Олимпиада (Замимаи 1 ва 2), нусхаи фармоиш оид ба гузаронидани даври сеюми Олимпиадаро пешнињод на-моянд. Роњбарони дастањо (2 -нафарї) аз

њисоби кормандони раёсат ва шуъбањои маорифи вилоятњо, шањру ноњияњо таъин карда мешаванд.

2.9. Аз байни ѓолибони даври чору-ми Олимпиада (як рўз баъди љамъбаст озмун доир карда мешавад) дастањои як-качини Љумњурии Тољикистон аз фанњои таълимї созмон дода мешаванд. Ба њар даста мутасаддиён таъин карда мешаванд, ки онњо хонандагонро ба Олимпиадањои байналмилалї омода менамоянд.

2.10. Иштирокчиёни Олимпиада њуќуќ доранд:

- танњо дар як намуди олимпиадаи љумњуриявї иштирок намоянд;

- бо натиљаи корњои худ шинос шуда, дар сурати розї набудан аз натиљаи санљиш метавонанд ба комиссияи аппелятсионї њамроњ бо роњбари даста бо ариза мурољиат намоянд.

3. Тартиби гузаронидани Олимпиада3.1. Олимпиада зери назорати Кумитаи

тадорукоти Олимпиадаи љумњуриявї гу-заронида мешавад. Кумитаи тадорукоти даври чоруми

(љумњуриявї) Олимпиада тибќи фар-моиши вазири маорифи Љумњурии Тољикистон моњи октябр барои њар сол таъсис дода мешавад.

3.2. Даври якум (мактабї) то 10-уми но-ябр бо истифода аз маводи тасдиќкардаи Кумитаи тадорукоти шањрї ва ноњиявї аз тарафи кумитањои тадорукоти муассисањои тањсилоти умумї гузаронида мешавад. (Кумитаи тадорукот аз тарафи роњбарияти муассисаи тањсилоти умумї моњи октябр тасдиќ карда мешавад).

3.3. Даври дуюм (шањрї ва ноњиявї) то 20-уми декабр бо истифода аз маво-ди тасдиќкардаи Кумитаи тадорукоти, ВМКБ, вилоятњои Суѓду Хатлон, шањри Душанбе ва Кумитаи тадорукоти шањру ноњияњои тобеи љумњурї гузаронида ме-шавад. (Кумитаи тадорукот моњи ноябр тасдиќ карда мешавад).

3.4. Даври сеюм (вилоятї) ва шањри Душанбе бо тавсияи интихоби маводи Кумитаи тадорукоти раёсатњои маорифи ВМКБ, вилоятњои Суѓду Хатлон, шањри Душанбе то 25-уми январ гузаронида ме-шавад. (Кумитаи тадорукот то 1-уми ян-вар тасдиќ карда мешавад).

3.5. Муњлати гузаронидани даври сеюм (минтаќавї)-ро барои хонандагони муассисањои тањсилоти умумии шањру ноњияњои тобеи љумњурї Вазорати мао-риф муайян мекунад.

3.6. Харољоти хизматрасонии наќлиёт, хўрока ва тиббии иштирокчиёни Олимпи-адаи даври 1-ум, 2-юм, 3-юм ва минтаќавии шањру ноњияњои тобеи љумњурї аз њисоби маблаѓњои дохилии шањру ноњияњо ва вилоятњо, ки њар сол дар сметаи харољот пешбинї мегардад, таъмин карда меша-вад.

3.7. Даври чоруми (љумњуриявї) Олимпиада бо истифода аз маводи тасдиќкардаи Кумитаи тадорукоти Олим-пиадаи љумњуриявї гузаронида мешавад.Љой ва муњлати баргузории даври чо-

руми (љумњуриявї) Олимпиадаро Куми-таи тадорукоти Олимпиадаи љумњуриявї ва даври сеюмро раёсати маорифи ВМКБ, вилоятњои Суѓду Хатлон, шањри Душан-бе ва даври минтаќавї (ноњияњои тобеи љумњур)-ро Вазорати маориф муайян ме-кунад. Масъулияти ташкил ва гузаронида-

ни даври сеюм (минтаќавї) барои шањру ноњияњои тобеи љумњурї ва даври чоруми Олимпиада (љумњуриявї) ба зиммаи Ва-зорати маорифи Љумњурии Тољикистон гузошта мешавад.

4. Њуќуќ ва вазифањои Кумитаи тадо-рукоти Олимпиада

4.1. Роњбарии умумї барои омодагї ва ташкилу гузаронидани Олимпиадаи љумњуриявї ба зиммаи Кумитаи тадо-рукоти Олимпиадаи љумњуриявї, ки бо фармоиши вазири маорифи Љумњурии Тољикистон тасдиќ мегардад, гузошта мешавад. Ба њайати Кумитаи тадорукот кор-

мандони Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон, раёсати муассисањои тањсилоти томактабї ва миёнаи умумї, раёсати илм ва инноватсия, Акаде-мияи тањсилоти Тољикистон, Маркази љумњуриявии кор бо мактаббачагони шоиста, Маркази љумњуриявии таъли-мию методї, Маркази миллии тестї омўзгорони муассисањои тањсилоти олии касбї шомил мебошанд. Њайати Кумитаи тадорукот њар сол иваз карда мешавад.

4.2. Кумитаи тадорукоти Олимпиа-даи љумњуриявї њуќуќњои зеринро доро мебошад:

- дар олимпиадањои вилоятї, шањрї ва ноњиявї назоратро таъмин наму-да, ба ташкилу гузаронидани даври љумњуриявии Олимпиада бевосита роњбарї менамояд;

- њангоми ташкил ва гузаронидани њамаи даврњои Олимпиада шаффофия-ти илмию методиро таъмин ва назорат менамояд;

- њайати доварони даври чоруми Олимпиадаро тасдиќ менамояд;

- тартибу меъёрњои ба кори хонанда-гон бањо доданро муайян менамояд;

- бо Кумитаи тадорукоти олимпиадањои байналмилалї робита барќарор менамояд;

- натиљаи њамаи даврњои Олимпиа-даро тањлил ва љамъбаст карда, маъ-лумотномаро барои баррасї ба мушо-вараи Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон пешнињод мекунад;

- масъалаи хизматрасонии маишї ва тиббии дастањоро ба роњ монда, барои иљрои вазифањои назариявї ва амалї шароит фароњам меоварад;

- дар интихоби маводи санљишї та-

клиф пешнињод менамояд;- барои њар як фанни таълимии

Олимпиада њайати доваронро таъсис медињад;

- маводи санљишии Олимпиадаро бо њайати доварон то рўзи баргузории Олимпиада муайян мекунад;

- дар њамкорї бо доварон натиљањоро љамъбаст намуда, тарзи мукофонидани ѓолибонро муќаррар менамояд ва барои дар даврњои минъбадаи Олимпиада иш-тирок намудани дастањо (аз њар як фан) дархост тартиб медињад;

- тавассути воситањои ахбори омма тарѓиби васеи рафти баргузорї ва натиљањои Олимпиадаро ба роњ мемо-над.

4.3. Њайати Кумитаи тадорукоти Олимпиадаи минтаќавї барои ноњияњои тобеи љумњурї бо фармоиши вазири маорифи Љумњурии Тољикистон тасдиќ карда мешавад. Кумитањои тадорукоти вилоятњо, ВМКБ ва шањри Душанбе бо фармоиши сардорони раёсатњои мао-риф тасдиќ мегарданд. Вазифањои асосии Кумитаи тадору-

коти мазкур иборатанд аз:- ташкили наќлиёт, хизматрасонии

маданию тиббии иштирокчиён ва до-варон;

- муаян кардани шумораи иштирок-чиёни даври сеюми Олимпиадаро аз њар як фан;

- љамбасти натиљањои Олимпиада ва љамъбаст карда, ба даври чоруми Олим-пиада пешнињод намудани рўйхати ѓолибон;

- дар бораи натиљаи Олимпиада њисобот навишта, онро ба Кумитаи та-дорукоти Олимпиадаи љумњуриявї бо дархост то 20 феврал пешнињод кардан.

- таъмини иштироки ѓолибон дар даври чорум.

5. Комиссияњои фаннии Олимпиада ва њайати доварон

5.1. Раиси комиссияи фаннии доваро-ни Олимпиада аз њар як фан аз њайати доварон интихоб карда мешавад.

5.2. Раиси комиссияи фаннии доваро-ни Олимпиада вазифањои зеринро иљро мекунанд:

- ду соат пеш аз оѓози Олимпиада бо аъзои доварон маводи санљиширо дар мувофиќа бо Кумитаи тадорукот интихоб ва тасдиќ намуда, бо протоколи маљлис онњоро ба расмият медароранд;

- вобаста ба мураккабї ва шакли супоришњо меъёри бањодињиро муайян ва расман тасдиќ менамоянд;

- љойњои ишѓолкардаи иштирокдорон-ро муайян намуда, бо протокол ба расми-ят медароранд;

- барои бењтаршавии сифати ташкил ва гузаронидани Олимпиада таклифу дар-хост пешнињод менамоянд;

- иштирокчиёнро бо натиљаи корњояшон шинос менамоянд;

- натиљаи корњои иштирокдоронро тањлил менамоянд, бо иштирокчиёни Олимпиада аз рўйи зарурат дар муњлати муайянкардаи Кумитаи тадорукот суњбат меороянд;

- арзу шикоятњои довталабонро тањлил намуда, љавоби асоснок медињанд.

5.3. Њайати доварони Олимпиада аз њар фан то 5- нафарї интихоб карда шуда, аз тарафи Кумитаи тадорукот тасдиќ карда мешаванд. Ба њайати доварон кор-мандони Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон, олимон, мушовирону му-тахассисон, муаллимони муассисањои тањсилоти олии касбї шомил мегарданд.

5.4. Ба дафтарњои (вараќањои) корњои хаттии иштирокчиёни Олимпиада намо-яндаи Кумитаи тадорукоти Олимпиада (раис ё муовини раис) рамз мегузорад.

5.5. Олимпиада аз фанњои матема-тика (алгебра, геометрия), физика, хи-мия, биология, география, технологияи информатсионї ва коммуникатсионї аз рўи ду супориш сурат мегирад.

- Супориши якум: њалли мисолу масъалањо.Барои иљрои супориши якум 5 соати

астрономї људо карда мешавад.- Супориши дуюм: Љавоб ба саволњои

тестї. 5.6. Олимпиада аз фанњои љамъиятї -

НИЗОМНОМАИОлимпиадаи фаннии хонандагони

муассисањои тањсилоти миёнаи умумї

№ 32 9-уми августи соли 2013 9ОМЎЗГОР ЛОИЊА

ТАРБИЯ

гуманитарї аз рўи супоришњои зерин:- супориши якум - корњои хаттї аз

фанњои забон ва адабиёти тољик, забони русї (барои синфњои таълимаш бо забо-ни русї) иншо, забони давлатї (тољикї) барои синфњои таълимаш бо забони ѓайритољикї, забони русї (барои синфњои таълимаш ѓайрирусї), забонњои хориљї (наќли хаттї), таърихи халќи тољик ва њуќуќи инсон хаттї гузаронида мешавад. Барои иљрои супоришњо 5 соат ваќти астрономї људо карда мешавад.

5.7. Супориши дуюм тибќи талаботи банди 5.5.-и Низомнома сурат мегирад. Барои иљрои супоришњои дуюм во-

баста ба миќдори иштирокчиён ваќт муќаррар карда мешавад.

6. Комиссияи оппелятсионї6.1. Њайати доварони фаннии Олим-

пиада дар навбати худ комиссияи координатсионї ба њисоб мераванд.

6.2. Довталабоне, ки аз холњои ги-рифтаи худ розї нестанд, метавонанд ба воситаи намояндаи худ ба комиссияи координатсионї ариза пешнињод намо-янд. Комиссияи координатсионї вази-фадор аст, ки то љамъбасти Олимпиада аризаи довталабонро санљида, бањои њаќиќии кори онњоро муайян намояд.

6.3. Натиљаи корњои њаррўзаи довта-лабон дар лавњаи махсуси љойи баргузо-рии Олимпиада овезон карда мешавад.

7. Љамъбасти натиљањои Олимпиада7.1. Олимпиада аз рўйи натиљањои њар

як давр љамъбаст мегардад ва ѓолибон аз рўи натиљаи нињоии балњо (холњо) му-айян карда мешаванд. Барои ѓолибони Олимпиадаи

мактабї, шањру ноњиявї, минтаќавї се љой (1, 2, 3) муќаррар карда мешавад. Барои ѓолибони даври чоруми Олим-

пиада (љумњуриявї) аз њар як фанни таълимї 6 љойи ифтихорї муайян мегар-дад: (3-љой барои литсейюу гимназияњо, мактаб-интернатњои Президентї ва 3 љой барои мактабњои тањсилоти миёнаи умумї

- 1 љойи якум , 1 љойи дуюм ва 1 љойи сеюм

7.2. Ѓолибони даври Олимпиадаи мактабї, ноњиявї (шањрї), вилоятї ва минтаќавї бо Ифтихорнома ва туњфањои хотиравї мукофотонида мешаванд.

7.3. Иштирокчиёни даври чоруми (љумњуриявї) Олимпиада, ки љойњои якумро ишѓол мекунанд, бо медал, Иф-тихорнома ва Тавсияномаи Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон оид ба дохил шудан ба муассисањои тањсилоти олии касбї дар сурати мувофиќат кар-дани фан ба ихтисос бе имтињон сарфа-роз гардонида мешаванд.

7.4. Иштирокчиёни даври чоруми (љумњуриявї) Олимпиада, ки љойњои дуюмро ишѓол кардаанд, бо медал, Иф-тихорнома ва Тавсияномаи Вазорати

маорифи Љумњурии Тољикистон сарфа-роз карда мешаванд ва њангоми дохил шудан ба муассисањои тањсилоти олии касбї дар сурати мувофиќат кардани фан ба ихтисос аз тариќи суњбат ќабул карда мешаванд.

7.5. Иштирокчиёни даври чоруми Олимпиада, ки љойњои сеюмро ишѓол кардаанд, бо медал, Ифтихорнома, Тав-сияномаи Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон сарфароз мегарданд ва њангоми дохил шудан аз фанне, ки ба ихтисос мувофиќ аст, имтињон месупо-ранд.

7.6. Муаллимони мактабњое, ки хо-нандагони онњо дар даври чоруми (љумњуриявї) Олимпиада љойњои 1, 2-ро ишѓол намуданд, бо унвони «Аълочии маорифи Љумњурии Тољикистон» ва љойи сеюм бо «Ифтихорнома»-и Вазо-рати маорифи Љумњурии Тољикистон сарфароз гардонида мешаванд.

7.7. Кумитањои тадорукот сардорони раёсат, мудирони шуъбањои маориф, аъзои фаъоли Кумитањои тадорукот ва доваронро бо тартиби муќарраргардида ба мукофот пешнињод менамоянд.

8. Олимпиада ва мусобиќањои илмии байналмилалї

8.1. Маќсади асосии иштирок дар Олимпиадањои байналмилалї иборат аст аз:

- баланд бардоштани завќи хонан-дагон ба омўзиши фанњои даќиќ ва табиатшиносї;

- шиносоии хонандагон бо кашфиётњои нави илмї, илмњои муосир ва технологияи пешќадам;

- ташаккули тафаккури мантиќии хо-нандагон, бедор кардани шавќи онњо дар њалли масъалањои фанњои даќиќ, баёни озодонаи фикр;

- муайян намудани хонандагони болаёќату истеъдодњои дурахшон ва таблиѓи интихоби касб.

8.2. Интихоби иштирокчиёни Олимпиадањои байналмилалї аз фанњои таълимї зери назорати Кумитаи тадо-рукоти Олимпиадаи љумњуриявї ќарор мегирад.

8.3. Њайати дастањои љумњурї ба-рои иштирок дар Олимпиадањои байналмилалї аз њар як фанни таълимї аз тарафи њайати доварони озмун пешнињод мегардад ва бо Протоко-ли Кумитаи тадорукоти Олимпиадаи љумњуриявї ба расмият дароварда меша-

вад. Ѓолибони Олимпиадаи љумњуриявї, инчунин хонандагони синфњои 9-10, ки дар даври 3-юми Олимпиада ѓолиб ома-даанд, метавонанд дар озмуни номзадњо ба Олимпиадаи байналмилалї иштирок намоянд.

8.4. Шумораи иштирокчиён дар асо-си талаботи меъёрњои Олимпиадањои байналмилалї аз фанњои математика 6 нафар, физика 5 нафар, химия 4 нафар, биология 4 нафар ва асосњои технологияи информатсионї ва коммуникатсионї 4 нафар муќаррар мегардад. Њангоми во-рид гардидани даъватномањо ба дигар Олимпиадањои байналхалќї аз фанњои таълимї, ки шумораи иштирокчиён ва роњбарони гурўњ муайян гардида-аст, Кумитаи тадорукоти Олимпиадаи љумњуриявї њайати даста (дастањо) ва роњбарони онњоро аз њисоби ѓолибони Олимпиадаи љумњуриявї, ки дар банди 8.3. оварда шудааст, пешнињод менамояд.

8.5. Роњбарони дастањоро аз фанњои таълимї аз њисоби кормандони Вазора-ти маорифи Љумњурии Тољикистон ва муассисањои тобеи он, устодони варзи-да, профессорон, ки забонњои русї ва англисиро хуб медонанд, Кумитаи тадо-рукоти Олимпиадаи љумњуриявї муайян менамояд.

8.6. Њуљљатњои иштирокчиёни Олимпиадањои байналмилалиро ба-рои ба сафар омода кардан ва боз-гашти роњбарони дастањоро, раёсати муносибатњои байналмилалї ва Марка-зи љумњуриявии кор бо мактаббачаго-ни шоистаи наздаи Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон тайёр менамояд.

8.7. Маблаѓи харољоти сафари иш-тирокчиён ва роњбарони дастањо аз њисоби Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон, муассисањои таълимие, ки иштирокчиён дар он тањсил мекунанд, раёсат ва шуъбањои маорифи вилоят, шањру ноњияњо, маќомотњои иљроияи мањаллии њокимияти давлатї, Марка-зи љумњуриявии кор бо мактаббачаго-ни шоиста, сарпарастон ва шахсони њуќуќию воќеї пардохт карда мешавад.

8.8. Ѓолибони Олимпиадањои байналмилалї бо туњфањои хотира-вии Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон, устодони онњо бо ун-вони «Аълочии маорифи Љумњурии Тољикистон», Ифтихорномаи Вазора-ти маорифи Љумњурии Тољикистон ва туњфањои хотиравї ќадрдонї ва тавас-

сути воситањои ахбори омма таблиѓ кар-да мешаванд.

8.9. Ѓолибони Олимпиадањои байналмилалї дар асоси Ќоидањои ќабули донишљўён ба муассисањои тањсилоти олии касбии Љумњурии Тољикистон аз рўи ихтисос њуќуќї дар муассисањои тањсилоти олии касбии љумњурї тибќи бандњои 7.3, 7.4, 7.5 дохил шуданро доранд.

9. Маблаѓгузории Олимпиада9.1. Даврњои якум, дуюм ва сеюми

(шањру ноњияњо, вилоятњо, шањри Ду-шанбе, шањру ноњияњои тобеи љумњурї) Олимпиада аз њисоби раёсату шуъбањои маориф маблаѓгузорї карда мешаванд (барои хўрок, мукофотњо, роњкирои аъ-зои дастањо ва роњбарони онњо аз љойи истиќомат то макони баргузории Олим-пиада).

9.2. Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон маблаѓгузорињои зеринро ба зимма мегирад:

- харољоти рафти тайёрї ва гуза-ронидани даври сеюми Олимпиадаи минтаќавии ноњияњои тобеи љумњурї ва даври чоруми Олимпиада;

- маблаѓњое, ки барои хизматрасо-нии маданї, тиббї, туњфањои хотиравї ба иштирокчиёни даври минтаќавї (ноњияњои тобеи љумњурї) ва даври чоруми Олимпиада, тайёр намуда-ни медал, Ифтихорнома, Тавсиянома, нишони сарисинагї (бейљик), хариди мукофотњо, маводи конселярї, ба сафа-ри хизматї фиристодани аъзои Кумитаи тадорукоти Олимпиадаи љумњуриявї ва дигар хизматрасонињо;

- маблаѓњое, ки барои тањиягарони саволу масъала, матн ва тарљумаи онњо бо забонњои дигар, харољоти чоп ва наќлиёт дар рўзњои гузаронидани Олим-пиада заруранд;

- љойи хоб, музди мењнати аъзои Ку-митаи тадорукот ва доварон.

9.3 Мутасаддиёни даври сеюм (минтаќавї) ва чоруми (љумњуриявї) Олимпиада сметаи харољотро то моњи ноябр ба Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон пешнињод менамоянд. Њисобот ва маводи Олимпиадаи дав-

ри чорум ба муњлати 2 сол дар Марка-зи љумњуриявии кор бо мактаббачаго-нишоистаи назди Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон нигоњ дошта ме-шаванд.

НИЗОМНОМАИОлимпиадаи фаннии хонандагони

муассисањои тањсилоти миёнаи умумї

Иттињод ягонагї, як шудан, њамдастист. Дар педагогикаи умумиљањонї иттињодро кол-лектив гўянд. Коллектив ка-лимаи лотинї буда, маънои љомеъ (љамъшавї, якљоягї, гурўњ, зумра) – ро дорад. Кол-лектив гурўњи ихчами иљтимої, иттињоди одамонест, ки ба маќсади њалли вазифањои му-айяни љамъиятї машѓуланд. Чунончи, коллективи мењнатї, таълимї, тарбиявї, варзишї ва ѓ. Аломатњои асосии хоси кол-лектив: ягонагии маќсад, таш-кили фаъолияти муайянест, ки ба манфиати фард ва љамъият равона карда шудааст.Дар љамъ кардани таљрибањои

зиндагї инсон, хусусан, кўдакон, ба фаъолият, рафтор ва муносибатњои калонсолон эњтиёљи зиёд доранд, зеро онон дар сарроњи таљрибањои зин-дагианд. Ба онњо, пеш аз њама, рафтору муносибатњои солими иттињоди калонсолон (муал-лимон, мактабиён, мењнатї ва ѓ.) шоистаи пайравї мегар-данд. Алалхусус, бидуни алоќа

ва пайравї инкишофи инсон ѓайриимкон аст. Иттињоди тифоќу хайрхоњи тарбиявии мак-таб узвњои худро зимни афкори умум ва муњити солим бањри донишандўзї, рафтору иќдоми шоиста, комёбињои мењнатї устувору нерўманд мегардо-над. Фард дар алоќа бо иттињод таљриба ва имкониятњои инки-шофи њамаљониба мегирад ва бузургу тавоно мегардад. Педагогњои барљастаи дав-

раи шўравї Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А. Сухом-линский ва чанде дигар дар хусуси коллективи тарбиявии мактабиён, зарурат, њаллу фас-ли маќсадњои ба миёнгузоштаи сохти љамъиятї ва ташаккул до-дани фаъолияти он бисёр гуф-таву навиштаанд. Дар иттињод рушду камолоти фард бештар аз њисоби таљрибањои муфид, афкори солими дигарон ранг

мегирад. Дар иттињод фард ба муносибатњои корї, талаботи умум, фаъолияти њалли мушта-раки вазифањои муњими фардї

ва иљтимої, муќаррароти мар-бут, ќоида ва тартибот, риояку-ниро ёд мегирад ва билохира, аз мањдудияти шахсї рањо меё-бад.Муносибатњои байнињамї

њељ гоњ эътибори шахсиро истис-но намекунанд, баръакс, онро боз њам устувор мегардонанд. Аломатњои муњими иттињод ин муназзамї, устуворї, муноси-бат, фаъолият ва масъулияти байни хонандагон мебошад. Пас, тањти коллективи тарбиявї чиро фањмидан мумкин аст?Ба гуфти Н. К. Крупская, кол-

лективи бачагона «гурўњест, ки бо таассуроти умум, ба нафъи умум, ба кори умум, аќидањои умум ва дўстї муттањид шудааст» . Дар педагогика њар гурўњро коллектив номидан мумкин нест, чунончи, гурўњи (дастаи) ѓоратгаронро ба-рои он коллектив гуфтан мумкин нест, ки амалиёти онњо бар хи-

лофи шахсу љомеа равона карда шудааст, на ба манфиати умум. Коллективи тарбиягирандагон (толибилмон) бо аломатњои зери-ни худ фарќ мекунанд:

1. Моњиятан маќсади умумї ва иљтимої доштан. Маќсади коллектив њатман ба маќсади умум ва љамъиятї мувофиќат мекунад, ки онро љомеа ва давлат дастгирї ме-намояд ва ба ѓояњои њокимият созгор аст.

2. Фаъолияти якљояи умумї бањри зуд комёбшавии маќсад ва ташкили фаъолияти дастаљамъї. Њар узви коллек-тив вазифадор аст, ки дар кори ташкили љамъиятї фаъолона иштирок кунад.

3. Масъулияти муноси-бати солими њамдигарфањмї байниякдигарї. Байни аъзоёни коллектив на фаќат маќсади ягона, њамчунин, фаъолияти муштарак бањри масъалањои њалталаб арзи вуљуд дорад.

4. Интихоби умумии ор-гани роњбарикунанда. Дар кол-лектив муносибати демократї барќарор карда мешаванд. Ор-гани (ташкилоти) идоракунии

коллектив бо роњи интихоби ошкорои овоздињии аксарият ташаккул дода мешавад.Ба ѓайр аз аломатњои ном-

бурда, коллектив боз бо дигар хусусиятњои худ фарќ мекунад: муњити солими дохиликоллективї, муттањидї, њимоякунї, дахлдорї ба коллектив. Дар коллективи хуб ташкилшуда ба њамдигар ёрирасонї, хайрхоњї, беѓаразї, танќиди солим ва худтанќидкунї, мусобиќа зоњир меёбад. Бидуни инњо иттињод арзиши худро гум мекунад.Мунтањо аз гуфтањои боло чу-

нин таърифот бармеояд: «Кол-лективи тарбиявї њамин хел иттињоди тарбиягирандагонест, ки њаёт ва фаъолияташон бо маќсад ва вазифањои љамъиятї мутобиќат намуда, органњои худидоракуниаш хуб кор меку-над, дар он муносибатњои бай-ни шахсият бо муташаккилии баланд, вобастагии масъули-ят, саъю кўшиши ноилшавї ба комёбињои умум ва ѓановати маънавї ифода мегардад».

Фирўза ЊОЉИЕВА, номзади илмњои педагогика,

устоди ДДЗТ

КОЛЛЕКТИВ:ШАКЛ ВА АЪЗОИ ОН

Аз идора: Аз хонандагони њафтанома, роњбарону муассисањои тањсилоти ми-ёнаи умумї, олимону донишмандон ва кулли алоќамандони соња, ки ба таш-килу љараёни баргузории олимпиада таваљљуњ доранд, эњтиромона хоњиш менамоем, андешаву пешнињодњои ху-дро дар робита ба такмили низомнома ба идораи њафтанома ирсол намоянд.

№ 32 9-уми августи соли 201310 ОМЎЗГОР РАВЗАНА

Ў ба ин муњит одат накардааст ва хоњиши одат кардан њам надорад. Бинобар ин, ќањрамони асари ху-дро аз љои дигар мељўяд. Њатто, дар љое аз Искандари Маќдунї мадад мељўяд. Воќеан, аз Искандаре, ки ман њам дар ќатори баъзењо муќобили парастиши ў њастам. Аљиб, ки баъзе нависандањои тољик аз зодгоњашон будани њамсари ўро муљиби ифти-хор медонанд. Чї љои ифтихор до-шта бошад, намедонам. Давлатшоњ Рухшонаро аз Панљакент дониста-аст, нависандањои дигар аз зодгоњи худ. Аз куљое, ки бошад, њаминаш аниќ аст, ки боз як нишонаи хаёл-парастии мо асту бас. Мо њаќиќатро дар бораи бузургони њаминасраи худ намедонем, чї расад ба ашхо-се, ки њазорсолањо пеш гузаштаанд. Аммо ман Њанифаро мефањмам. Шояд ў Искандарро барои мисол овардааст, то барои њамзамонони носипос панд шавад. Агар шумо ба ќадри муњаббату одамгарї нарасед, Рухшонањои шумо дунболи кадом як Искандар (Александр, Искендер) –ро мегиранду мераванд. Дар омади гап, торњои нахи ќалами

бонувони насрнавис чунон нозук бофта мешавад, ки эњтиёткориро ме-талабад, нўги нохун расад, гусаста мегардад. Барои он ки андешаамро равшантар ифода кунам, як лањзаи вохўриамро бо рањматї Муаззама, ки дар як љо кор мекардем, ба ёд мео-рам. Баъди сањифахонии навбатї дар идораи рўзнома шом аз кор барме-гаштему ман дар бораи дастнависи як њикояи ў, ки барои хондан ба ман дода буд, гап сар кардам. Бо аќли кўтоњи худ изњори аќида кардам, ки дар он нависанда образи худро офа-ридааст, яъне, худаш мањбуб мељўяд. Вале апаи Муаззама (вай аз ман шаш сол калон буд) шармгинона дар га-паш меистод, ки ў худашро дар на-зар надорад ва симои як шиносашро офаридааст. Бањсу мунозиракунон аз назди Хонаи матбуот то кинотеатри ба номи Љомї омадему ман ўро ба кино даъват кардам. Хоњишамро па-зируфт. Њангоми тамошои филм (на-медонам кадом филм, соли 1981 буд) боз њамон гапамро такрор кардам, ки шояд шавњар кунад њамааш хуб ме-шавад, ба тарафам хам шуду бо њамон садои хоси мањзунаш, ки њељ аз ёдам намеравад, гуфт: «Мањмадшарифљон, ман аз ин даврњо кайњо гузаштаам». Дар торикии толор донањои ашк дар чашмонаш њошия бастанд. Баъд чанд муддате, ки вохўрдан бо ў насиб карда будааст, дигар ба ин мавзўъ барнагаштам…Дили занро фањмидан душвор.

Аммо осон њам аст. Барои ин як муќоиса меорам: Ваќте ду мард якљо шаванд, дар бораи чї гап ме-зананд? «Зан, албатта»,-мегўед шумо чењраатон гулгул шукуфта ва дањонатон то баногўш расида. Агар ду зан якљо шаванд-чї? Зуд мехостед љавоб шунавед, ки дар бораи мард латифа мегўянд. Не, маълум меша-вад, ки ин тавр нест. Инро ман аз мутолиаи асари мавриди назар пай бурдам. Назари занњо фарох аст. Ин моем, ки аз таги бинии худ (!) дур-тарро намебинем. Хуллас, агар ду зан якљо шаванд, дар бораи оила гап мезананд. Чї тавр бояд хонадор шуд ё чї тавр духтарро хонадор кард. Ба-рои бону аз ин проблеми муњим нест.

Агар зан шавњари маќбул наёфт, бењтар мешуморад, ки танњо монад. Бале, занњо дар сари њар имконият нахуст мушкилоти руњонию маъна-вии худро ба миён мегузоранд. Аз ин рў, биниши занњо пешќадамтар, ќобили ќабултар, марѓубтар аст.Чизи дигар: бештари хонандагон

аз асари нависандаи мард лањзањои ишќу муњаббатро љўё мешаванд. Њарчи рўшодтар-бењтар. Нависан-даи мард њам бештар ваќт кўшиш мекунад, ки мувофиќи њамин табъу талаби хонанда кор кунад. Вале чи тавре дидем, бону- нависанда дар назди худ маќсади дигар мегузорад, њадафи ў аз навиштан дигар аст. Бале, дар Њанифа низ чунин ифодањои рав-шану духўра њастанд (чун: «Як умр эњтиёт мекунам? Амонатро эњтиёт мекунанд, љонам!», «Барои «кўзаро» ношикаста овардан «оши худої» медињам», аммо ин љо њадаф дигар аст. На барои хонданбоб карда-ни асар. Балки ин далели он аст, ки адибањои мо хулќи мардона пайдо кардаанд. Умуман, ба назари ман чу-нин мерасад, ки дар асарњои насрии хонум Гулрухсор руњияи љанговарона мавќеи асосиро ишѓол мекунад, дар Муаззамаи рањматї дарду њасрат, ла-тофат, нотавонии љисмониву ботинї мушоњида мешавад, дар Марямбону љанбаи бадеияти шоирона пурќувват аст, вале нисбат ба асари маври-ди назар –«Сангрезањои Сангтўда» гуфта метавонам, ки дар он рўњи му-бориз ва муддаоомезонаи муаллиф дар љойи аввал аст. То андозае даъ-воомез, нотарсона, мардона, ки њама чизро рўшод мегўяд. Бо вуљуди ин, ќањрамони ў шарафу эътибори худро муњофизат карда метавонад Пеш аз њама, ќиссаи мазкур дард

аст. Дарди имрўз. Чаро мо ин ќадар нисбати зан носипос, мунофиќ њастем? Як духтаракаи оддї дар байни љомеа инсони самимиро кам ёфт. Дар њафт пўсти мо –мардон хис-лати дурўягї, сангдилї нисбат ба њамдигар, хусусан, љинси латиф чунон реша давондааст, ки њазор инќилоби маданиву техникї ва тиббї илољи аз байн бурдани онро надорад. Чунин хислат дар занњо мушоњида намеша-вад (Њарчанд ки дар љое овардааст: «Бобои Сафол рост мегуфтааст: до-нотарин мард назди макри зан бечо-ра буда…». Ин дар омади гап. Вале ба њар њол, зан њамеша аз мард воба-ста аст. Инак, аз ночорї озод будан мехоњад. Ба сари худ. Вале ба доми бало меафтад. Дар чунин шароит ягона роњ-

гурехтан. Ба њамин роњ њам меравад ќањрамони китоб. Вале ба куљо ме-гурезад? Аз муњит љойи гурез нест. Духтари маълумотдор аз муњити тазйиќовар ба љои дигар рафта кор мељўяд ва худашро ба мушкилї бо-шад њам, муњофизат карда метаво-над. Аммо духтари муштипари но-дон ночор бо ягон нафари пешомада якљо мешаваду баромада меравад ва умрбод сари худро паст мезанад. Чї онњоро маљбур кардааст, ки ба ин кор даст зананд? Ана, мавзўъ барои онњое, ки дар бораи муносибатњои гендерї дар Тољикистон тањќиќот гузаронданї мешаванд.

Аз тарафи дигар, дар мавзўи сохтмонњои зарбдор навиштан сабабњои дигар низ дорад. Баъзењо барои мукофоту љоиза менависанд,

баъзењо аз наёфтани мавзўъ. Воќеан, аз яке аз навиштањо дар «Садои Шарќ» ба ќарибї дарёфтам, ки дар сохтмонњои зарбдор аз дидори на-висандаву мухбир он ќадар шод нестанд. Ќањрамони мо- мухбири радио Рухшонаи Яздигурд њам ба чу-нин њол меафтад.Дар назари аввал менамояд, ки

дар сохтмонњои зарбдор касеро ба касе коре нест. Ин љо аз ташвишњои рўзгор дур будан мумкин аст. Њол он ки некиву бадї њама љо њаст ва њатто, бадї бештар. Ваќте ќањрамони аса-ри «Сангрезањои Сангтўда» дар

љустуљўи ќањрамон ба сохтмони зарбдор меравад, ба зиндагии боз њам талхтар вомехўрад. Одамон чун дар шањр њамдигарро бад мебинанд, аз нобарории кори шарик хурсанд мешаванд, њатто, аз таарруз ба молу шарафи њамдигар даст намекашанд. Њамаи ин њодисањо дар љойи кори пе-шини ќањрамон низ љой доштанд. Ба болои ин нависанда аз фаъолияти пе-шинааш дар радио руњан канда нест. Њар лањза суханону рафтори нољои њамкорон пеши назараш аст. Дар ин зиндагї танњо як дўст дорад, ки бо дардидилгўї худро осуда мегардо-над. Ба њаминаш њам шукр.

Дар натиља ба вуљуд меояд ши-кастани ќолаб, панљара. Чаро онро бояд нашикаст? Чаро мо дўстамон, наздикамонро танњо аз байни хешо-вандон, њамшањриён, њаммиллатон, њамдинон биљўем? Маълум мешавад, ки одамї дар њама љо яксона аст: баду нек. Њамчунин, шоњ дар њама љо истисмор кардан мехоњад, њадафи ѓариб-њамеша дарёфти ќутти лоямут. Рухшона дар зиндагї ин њаќиќатро дарк мекунад. Ў ба љустуљўи одами хуб омада буд. Наёфт. Он симоњои манфур, манфї, ки баъдтар дар сањифањои ќисса дар сўњбат бо дуго-нааш ёдовар мешавад, дар ин љо сари ќадам вомехўранд. Дурусттараш ёфт, вале на он чизе, ки дар хаёлаш буд. Дар байни одамони ѓайр ёфт. Ў мехост ќањрамони њаќиќиро ба мо нишон дињад. Аммо азбаски худ муњтољи чунин шахс буд, њамроњаш бирафт. Њадафи хешро, ки офарида-ну ба мо нишон додани ќањрамони замон буд, аз ёд бурд. То ба андозае ки: «Њама панљарањоро во мекунад Рухшона…». Асар ба мо њушдор медињад: Ода-

мон њушёр бишавед. Шумо ба куљо равонаед? Магар мо бо ин кору кир-дорамон одамгарию мардигариро аз даст намедињем? Ба њар њол, шукр мегўем, ки мушкили нафаре њал гар-дид. Ў хушбахт мешавад. Дар «Сангрезањои Сангтўда» ду

ќиссаву як њикояи дигар низ љой дода шудааст. Аммо онњо мавзўи дигаранд. Мо ин љо мо асосан як масъала-

ро мавриди назар ќарор додем: чї тавр зане дар пешорўи мушкилоти зиндагї мардона истодагарї меку-над. Фаќат як суол монд: оё минбаъд њам дардилгўии Рухшонаи Яздигурд бо дугонаи роздонаш Судоба идома мекарда бошад? Инро аз навиштањои ояндаи Њанифаи Муњаммадохир хоњем фањмид…

Мањмадшарифи РУСТАМ,рўзноманигор

ТАЌРИЗ

ШИКАСТАН ЗАРУР АСТ?ОЁ ПАНЉАРАЊОРО

Шсвнрн

дкркбрр

Ин дафъа дар бораи лоињањои омўзишие њарф мезанем, ки барои омўзгорон ва умуман, онњое, ки шавќу раѓбат нисбат ба соњаи таълиму тарбия доранд, муфид хоњанд буд.

ОБУНА БАРОИ КЎДАКОНДар Канада хидма-

трасонии махсуси почта фаъол аст, ки ба кўдакон моње як маротиба номањои кушод (открыт-ка) мефиристад. Падару модарон дар Канада ба ин навъи хидматрасонї обуна шудаанд. Шир-кати мазкур кўдакону наврасонро ба ин васи-ла бо зодрўзашону инчунин, ба муносибати њар гуна идњои миллї табрик мекунад. Ва тамоми мукотибот ба номи шах-сии кўдакон меояд! Дар номањои кушод чї навишта шудааст, мепурсед шумо? Барои чї ин навъ обуна лозим аст?Бояд гуфт, ки њар яки ин гуна мактубњо сањифаи махсу-

си энсиклопедияи кўдакона доранд. Дар њар як нома махсус барои онњо матолиби кўтоњаке бахшида ба мавзўъњои вижа дарљ шудаанд, чун обуна аз рўйи талаби волидон, ки шахсан мавзўъњои дилхоњи фарзандонашонро супориш медињанд, омода мешавад.

БЕЊТАРИНИ ЛОИЊАЊОИ ОМЎЗИШИИ ЉАЊОН

Лоињаи мазкур ба Дисней-лэнд хеле монанд аст. Созмондињандаи он марди мексикої Хавер Лопес Анко-на аст, ки соли 1999 шањраки кўдаконаи «Кинзания»-ро сохтааст. Ин лоиња алъон дар Мексика, Япония ва Хитой фаъол аст. Интизор меравад, ки дар Аморати Муттањидаи Араб ва Португалия низ ба кор шурўъ хоњад кард.

Кидзания сирф шањри кўдакон аст. Сокинони хурд-соли ин шањраки беназир пеш аз даромадан дастмонањои раќамї ва маблаѓи муайя-

ни кидзо - аз рўйи асъори эљодшуда махсус барои ин шањр мегиранд. Ин «пулњо»-ро тифлакон метавонанд дар дохили шањраки мазкур ба-рои сайру гашт, нўшидану хўрдан ва истифода аз чархофалакњо сарф кунанд. Ваќте маблаѓашон тамом мешавад, метавонанд «кор кунанд». Барои ин ба онњо либосњои махсуси корї дода

мешавад. Дар Кидзания бонки бозичагие фа-ъолият мекунад, ки метавонад ба «ниёзмандон» «ќарз дињад». Тифлакон мета-вонанд бо корњо дилхоњ машѓул шаванд: машшо-та бошанд, тољир ва ё сароянда.

Ваќте кор ба дилашон зад, метавонанд касб дигар ку-нанд. Маќсади ѓояи мазкур омода кардани дўстрўякон ба зиндагии воќеї аст.

Дар Амрико лагери махсусе фаъолият ме-кунад, ки кўдконро ба омўзиши илми химия љалб месозад. Тифла-кон аз хурдсолї мета-вонанд ба омўзиши ин фанни табиї машѓул бошанд.Боб Паркер, ассогу-

зори лагери фавќуззикр мегўяд: «Вазифаи асо-сии мо бедор кардани шавќ дар дили кўдакон ба химия аст. Маќсадамон нишон додани шавќоварии ин илми њаётан муњим аст.» Лагери мазкур дар 49 иёлати Амрико фаъол аст ва алла-

кай дар соли љорї беш аз 70 000 кўдак аз рўйи ин барнома дар лагер ширкат варзидаанд.

Ситорабонуи СОЊИБНАЗАР,«Омўзгор»

БИЗНЕС-ЛОИЊА БАРОИ КЎДАКОН

ЛАГЕРИ ХИМИКОНИ ЉАВОН

№ 32 9-уми августи соли 2013 11ОМЎЗГОР ОМОДАГЇ ФАЪОЛИЯТ

Асри XXI асри иттилоот ва коммуникатсия, садсолаи тараќќиёти босуръати техникаи электронї давраи комёбињои бузурги илмњои даќиќ эълон гардидааст.Њукумати Љумњурии

Тољикистон ба раванди амалї гардидани ислоњоти кул-лии соњаи маориф, бунёди муассисањои нави таълимї, таъмини заминањои моддиву техникии онњо, ба вуљуд овар-дани шароити мусоиди кори таълиму тарбия, баланд бар-доштани сифати кор дар њамаи таълимгоњњо таваљљуњи калон зоњир менамояд. Маќсади асо-сии Њукумати кишвар рушди бемайлони соњаи маориф, њифзи иљтимоии кормандони соња, ба воя расонидани кормандони ба-ландихтисос, таълим ва тарбияи дурусти кўдакону наврасон, ки ба талаботи имрўзаи бозори дунёї раќобатпазир бошад, ра-вона карда шудааст.Дар љавоби ѓамхорињои

Њукумати Љумњурии Тољикистон мо, маорифчиёнро, зарур аст, ки дар иљрои вазифањои худ зањмати зиёд кашида, насли на-врасро дар рўњияи худшиносии миллї, эњтиром ба таърихи ниё-гон ва расму оинњои мардумї, забони модарї, омўзиши амиќи он, сулњу оромї, вањдату ягона-гии миллї тарбия намоем. Аз назари ањли љомеа пинњон

нест, ки имрўз донишу иродаи ќисме аз хонандагони мактабњои тањсилоти миёнаи умумї ва донишљўёни мактабњои олї ан-даке коста шудааст, насли љавон нисбат ба китоб таваљљуњи кам-тар доранд. Сабаби ин костаги-ро муњаќќиќон њар гуна шарњ медињанд.Ба андешаи мо, яке аз он

сабабњо дар солњои нооро-мии кишвар ба њар роњу во-сита ба соњаи маориф ворид шудан ва њатто, вазифањои роњбарикунандаро ба уњда ги-рифтани шахсони тасодуфї ва камсавод мебошад. Хушбах-

тона, имрўз дар соњаи маориф барои ишѓоли ин ё он мансаб озмунњо эълон гардида, кадрњои арзанда ба тариќи алтернативї ба кор ќабул карда мешаванд, ки ин муносибат шоистаи даст-гирист. Умед аст дар оянда ислоњоти соњаи маориф самараи хуб медињад.Дар раванди таълиму тар-

бия малака ва мањорати кас-бии омўзгор муайянкунандаи савияи ихтисосмандии ў мебо-шад. Омўзгорони гиромї бо шукргузорї аз истиќлолияти давлат бояд бо истифода аз роњу усулњои љадиду самарабахш нас-ли ояндасози миллатро тарбия намуда ба воя расонанд. Усулњои маъмули таълим, ки

аксаран аз тарафи омўзгорон эътироф шудаанд, аз инњо ибо-ратанд: њикоя, суњбат, намоиши ашёи таълимї, иљрои машќњо ва супоришњое, ки мењнатро талаб мекунанд, таљрибањои лабораторї, истифодаи бозињои гуногун, суњбатњои проблемавї, кор бо китобњои дарсї, корњои мустаќилона, усулњои њавасмандкунї, корњои санљишии шифоњї ва хаттї, корњои контролї ва ѓайра.Омўзгорони соњибтаљриба

дар шароити имрўза аз исти-фодаи босамари таљњизот ва техникаи њозиразамон усулњои нави таълимро ба хонанда-гон пешкаш менамоянд. Яке аз роњњои асосии рушди мактаб ва фаъол шудани хонандагон љалби омўзгорони пуртаљриба мебошад. 60-70 фисади раванди азхудкунии дониши хонандагон аз фаъолияти дурусту босамари онњо вобастагї дорад.Имрўз тамоми хонандагон бо

сару либоси мактабї, љузвдон, маводи ёрирасон ва китобњои дарсї таъминанд, мутаассифо-на, бо вуљуди таъминоти хуби моддї, сатњи саводнокии хо-нандагон заъифтар аст. Баъ-зан омўзгорон барои њисоботи оморї шуда, ба хонандагони сустхон бањои ѓайриќаноатбахш намегузоранд, хонандагонеро, ки 45 рўз бе сабабњои узрнок ба дарс наомадаанд, такроран дар синфашон намемонанд. Хуб ме-шуд, ки устодон нисбат ба шо-гирдон серталаб бошанд.Мувофиќи талаботи Ќонуни

Љумњурии Тољикистон “Дар бо-раи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд”

волидон низ дар баробари мак-таб дар таълиму тарбия масъул буда, дар сурати зоњир наму-дани бетарафї ба љавобгарї кашида мешаванд. Мактаб ва оила монанди ду пањлуи тарозу-янд. Мувозинати ин тарозу бояд доиман барќарор бошад, танњо дар њамин сурат мо ба њадафњои дарпешгузоштаи худ мерасем.Барои ташкили тарзи дурусти

кор дар муассисањои таълимї ва ба ин васила тарбияи сифатноки насли наврас наќши директо-ри мактаб хеле калон аст. Роњу воситањои њалли мушкилот зиёданд, ки яке аз онњо назора-ти дохилимактабї, мушоњидаи дарсњои омўзгорон ва тањлили онњо мебошад. Дуруст аст, ки ин усул дар мактабњои мо навигарї нест, аммо дар шарои-ти рўзмарра омўзгорони мо дар раванди дарс комилан озоданд ва метавонанд аз роњу усулњои гуногуни таълим самаранок ис-тифода баранд. Маъмурияти мактаб вази-

фадор аст, ки омўзгоронро дар доираи тањлили дараљаи омо-дагии касбї, сифати таълим, омодагї ба дарсњо, мувофиќати дараљањои стандартњои давлатї, риояи талаботњои дигари мар-бут ба мактаб њамеша зери на-зорат ќарор дињад.Мушоњидаи дарсњои

омўзгорон бо маќсади бањо до-дан ба фаъолияти касбии онњо яке аз равандњои асосии назо-рати дохилимактабї ба њисоб меравад. Бањо додан, тањлили амиќи соати дарсии омўзгор ба якчанд раванди асосии таълим таъсири мусбат мерасонад. Агар тањлил аз рўйи талаботњои илми педагогика, ба таври њирфавї ва беѓаразона сурат гирад, мушоњидаи дарсњои омўзгорон натиљаи дилхоњ хоњад дод. Чунин чорабинињои назоратї-тањлилї метавонанд бо назар-дошти маъмурияти мактаб ва вобаста ба мушкилоти дар мак-таб љойдошта ба таври дигар анљом дода шаванд.Мушоњида-тањлили до-

ниши хонандагон ба раван-ди таълиму тарбия таъсири мусбат мерасонад. Аввалан, чунин тадбирњо мањорату ма-лакаи педагогии омўзгоронро баланд бардошта, саводно-кии талбањоро вусъат мебах-шанд. Омўзгор баъди тањлилу санљиши мушоњидагарон ба

худомўзї, омодагии инфиродї ва сайќали мањорати худ ме-пардозад. Сониян, хонан-дагон пас аз воридшавии мушоњидачї-тањлилгар муно-сибати худро ба донишандўзї ба тарафи мусбат таѓйир медињанд. Солисан, фаъолияти омўзгор бо талошњои хонанда-гон омезиш ёфта, дар маљмўъ, муњити созгор ва самараноки таълиму тарбияро ба вуљуд меорад. Њар сол бо маќсади муайян

намудани дараљаи азхудкунии барномањои таълимї дар макта-би мо аз фанњои забони модарї ва математика дар нимаи дую-ми соли хониш (моњи апрел) фармоиши директори мактаб интишор меёбад. Мувофиќи он омўзгороне, ки дар синфи 5 аз фанњои забони модарї ва ма-тематика дарс мегўянд, якљоя бо омўзгорони синфњои 4 аз фанњои мазкур корњои хаттї ме-гиранд. Натиљаи корњои хаттї дар шўрои омўзгорї баррасї мегардад. Ин усул аз ду љињат манфиатовар аст: аввалан, санљишро шахсоне мегузаро-нанд, ки соли оянда ба хонанда-гон дарс мегўянд, дуюм, санљиш дар ибтидои гузариш аз як зи-наи тањсилот ба зинаи дигари он сурат мегирад ва аз ин љињат ба донишазхудкунии минбаъ-

даи хонандагон таъсири мусбат мерасонад.Дар њамаи њолатњо иштирок

дар дарсњо ва мушоњидаи онњо бояд беѓаразона, судманд ва ба нафъи мактабу љомеа бошанд. Дарс дар мактабњои тањсилоти миёнаи умумї имрўз бояд аз њар љињат ба талаботи давру замон љавобгў бошад. Маъму-рияти мактаб вазифадор аст, ки ќабл аз як њафта омўзгорро аз маќсади худ, яъне санљиш ва тањлили дарс огоњ намояд, аз

вазъи сињатии омўзгор ва шаро-ити оилавии ў бохабар гардад. Агар мушоњидаи дарс гурўњї бошад (масалан, аз рўйи наќшаи иттињодияњои методї), роњбари гурўњро лозим аст, ки пас аз анљоми дарс суханро сараввал ба омўзгор дода, фикри ўро дар бораи рафти дарс, њадафњои он, истифодаи лањзањои дарс, пањлуњои он, то кадом дараља ба маќсад ноил гардидан фањмида гирад. Омўзгор њангоми тањлили дарс њуќуќ дорад, ки фикру андешањои худро дар до-ираи этикаи педагогї баён на-мояд. Мушоњидачї дар навбати худ вазифадор аст, ки тарафњои мусбат ва манфии дарсро аз нигоњи касбияти баланд тањлил намуда, аз фаъолияти омўзгор воќеъбинона натиљагирї кунад.Њар як дарс вобаста ба

фанњои таълимї муносибатњои махсус, маќсад ва мароми муай-яне дорад, ки мушоњидачї бояд аз онњо огоњ бошад.Дар поён љадвали тањлили

дарси омўзгор манзур мегардад, ки дар он намунаи тањлили дар-си муаллими фанни биология дар синфи 9-и мактаби раќами 10-и ноњияи Ёвон О.Шерова оварда шудааст:

1.Бањогузорї ба хонандагон: ба 9 нафари пурсидашудагон бањо гузошта шуд.

2.Хулоса: Омўзгор аз ваќт пурра ва босамар истифода на-муд.

3.Бо тањлили дарс шинос шу-дам: (имзо) Шерова О. Низоми иштироки

мушоњидачї дар дарс, ки манзур карда шуд, танњо таљриба ва тав-сия буда, метавонад аз нигоњи касбии омўзгор таѓйирёбанда бошад.

Сафаралї СОБИРОВ,директори мактаби раќами

10-и ноњияи Ёвон

МАКТАБ, ИСЛОЊОТ ВА НИЗОМИ ИШТИРОК БА ДАРСТаќдири ояндаи миллатро омўзгорон ва

шогирдони омодакардаи онњо муайян ме-созанд.

Бисмарк

Аммо байни ин љуфти духтарон, ки теъдодашон аз 20 нафар њам зиёд буд, як нафар бо либоси ѓайримактабї диќќати моро ба худ љалб кард. Зеро њама ба ў гўш медоданд. Аммо ин духтар бидуни эњсосот, нигоњи љиддї ва тамкини хоса суњбат дошт. Ин гурўњи духтарон хо-нандагони мактаби тањсилоти умумии №30 ба номи Исмоили Сомонии шањри Панљакент буданд. Чун охири моњи тањсил буд, табиист, ки онњо дар бораи ояндаи худ ва довталаби кадом мактаби олї шудан суњбат доштанд. Њангоми њамсуњбат шудан бо роњбари мактаби №30 Барно Ашўрова нахуст аз он духта-ри маљлисоро пурсон шудем. Ў Нилуфа-ри Љовид, хатмкардаи њамин мактаб ва иштирокчии озмуни љумњуриявї аз фан-ни забони англисї будааст. Суњбатро бо

Нилуфар идома додем.-Дар озмуни вилоятї

аз фанни забони англисї љойи аввалро гирифтам, аммо дар озмуни љумњуриявї фикр мекунам, ки нис-бат ба ман ќазоват мус-бат набуд. Ба худ бовар дорам, то андозае ки зарур аст, савод до-рам, аммо бахтам дар ин озмун омад накард,- мегўяд Нилуфар.Њаќталошии фард

њамон ваќт воќеист, ки самараи зањмати ху-дро арзишнок медонад ва ба шинохти саво-даш мерасад. Нилуфар низ дар ин синну сол њамин тавр, сарфи назар аз он ки оид ба раванд ё шакли гузаронидани озмуни љумњуриявї аз фанни англисї даъвое на-дорад. Аммо мегўяд нисбаташ њакамон ќазовати дуруст накардаанд. Норозї бу-дан аз ќазоват ба худ он њам дар љодаи

илм, инсонро ба-рои сайќал додани талошњои навбатї водор мекунад. Ни-луфар њам инро дар њаёт интизор аст. Ў баъди хатми мактаб бо вуљуди он ки до-нандаи хуби забони англисї ва ишти-рокчии озмунњои љумњуриявї ме-бошад, риштаи тањсилро дар бахши иќтисоди љањонии Донишгоњи миллї идома доданист. Ѓолиби озму-

ни вилоятї гаш-тан ва иштирок дар озмунњои

љумњуриявї ва он њам аз фанњои забонњои хориљї барои духтарони дур-дасти кўњистон, ќањрамонист. Нилу-фар дар озмуни вилоятї аз фанни за-бони англисї аз наќли хаттї бањои 4/4 ва тариќи тестї 32 хол гирифта буд.

Воќеан, ў дар хонаводае ба дунё ома-дааст, ки њаёти худро ба соњаи маориф ва таълиму тарбияи љомеа бахшида-анд. Падараш Љовид Холов хатмкар-даи бахши шарќшиносии Донишгоњи миллии Тољикистон, донандаи хуби забонњои англисї ва њиндї, муаллифи чандин китоби илмї, муњаќќиќи тоза-кори адабиёти њинд, мутарљим, ноиби ректори Донишкадаи омўзгории шањри Панљакент мебошад. Нилуфар мегўяд, ки њамеша бо дугонањо ва њамсинфонаш кўмак мерасонад ва онњоро барои кас-бу дониш омўхтан ташвиќ мекунад. Њоло танњо донишљў шудан њадафи нињоии ќањрамони мо нест, балки дар оянда тањсилро бо забони англисї дар кишварњои хориљї ба хотири ѓанї гар-донидани забондонї ва касбият идома доданист. Ваќте мо бо Нилуфар суњбат доштем,

њамсинфонаш ба вай бо њавас нигоњ ме-карданд, дар нигоњи онњо тањсин хонда мешуд...

Њарамгули ЌОДИР,рўзноманигор

ИСТЕЪДОД

Аммо байни ин љуфти духтарон, ки

БА МАЌСАД МЕРАСАД ЉЎЁИ КОР…

№ 32 9-уми августи соли 201312 ОМЎЗГОР ЗАБОНШИНОСЇ

Бинобар ин, њифзу гиро-мидошти забон вазифаи њар як фарди љомеа мебошад. Бесабаб нест, ки Созмони байналмилалии ЮНЕСКО 20-уми февралро рўзи забони модарї эълон кардааст. Ин давлатњоро водор месозад, ки нисбат ба забон бетафовуту бепарво набошанд.Сиёсати давлат дар масъалаи

забон дар љумњурии мо мањз дар њамин поя ќарор гирифта-аст ва њамаи ёздањ забони хурду калоне, ки дар мамлакат вуљуд доранд, аз ѓамхорињои хоса бархурдоранд ва ин кафолатро њам Конститутсияи Љумњурии

Тољикистон, њам Ќонуни за-бони Љумњурии Тољикистон ва њам Барномаи Њукумати Љумњурии Тољикистон доир ба тавсия ва рушди забони давлатї ва забонњои дига-ри ќаламрави Љумњурии Тољикистон, ки бо ќарори Њукумати Љумњурии Тољикистон аз 21-уми октя-бри соли 1997 ба тасвиб расидааст, фароњам овар-даанд.Љойи ифтихор аст,

ки забони тољикї ба љумлаи забонњои пуриќтидортарини дунё тааллуќ дорад. Њарчанд он таърихи нињоят ќадима до-рад, лекин марњилаи нави њаёти ин забон аз асрњои 9-10 оѓоз ёфтааст. Зиёда аз њазор сол аст, ки забони тољикї (форсї) ба хазинаи фарњанги умумибашарї мунтазам дурдонањои гаронбањо эњдо менамояд.Дар солњои Њокимияти

Шўравї низ забони тољикї дар љумњурии тозабунёди мо дар марњилаи аввал њамчун забони

расмї дар корњои давлатдорї васеъ истифода мешуд. Вале баъдтар, алалхусус, пас аз солњои панљоњум доираи ис-

тифодаи забони тољикї дар коргузорї беш аз пеш тангтар мегардид. «Забони миллии мо, -навиштааст М. Шакурї, - аз

њаёти иљтимої, аз доирањои расмии љомеа, аз идорахонањои давлат, аз даргоњи илму дониш берун ронда шуд, дар чордево-

ри хона ва мактаб монд, берун аз девор ба кор на-мерафт, дар њаёти иљтимої гўё чизи нолозим буд».Маќоми давлатї ги-

рифтани забони тољикї чунин маъно дорад, ки вай дар тамоми њаёти сиёсї, иќтисодї, иљтимої ва фарњангї беистис-но корбаст гардида, аз тарафи бошандагони ѓайритољикзабони љум-њурї ба ќадре, ки барои кору зиндагиашон лозим аст, омўхта шавад.Теъдоди њукуматњо ва

ё муассисоти алоњидае, ки коргузории худро пур-ра ё худ таќрибан пурра ба забони давлатї анљом медињанд, сол аз сол меаф-зояд.

Бо вуљуди ин, аз вазъи имрўзаи иљрои Ќонуни забон ва густариши забони давлатї дар коргузорї ва дигар соњањои

њаёти иљтимої наметавон ќаноатманд шуд.Ба назари мо, барои пур-

ра ба пирўзї расидани забо-ни давлатї бартараф кардани чанд монеа лозим аст. Яке аз ин монеањо номукаммалии тафаккури миллї ва эњсоси хештаншиносї ба шумор мера-вад.Тафаккури миллї аз

худшиносї, ифтихор аз гузаш-таи таърихї ва забони модарї сарчашма мегирадХуб аст, ки њоло дар боба-

ти дар коргузорї љорї карда-ни забони тољикї беш аз пеш ба муваффаќиятњо ноил шуда истодаем. Вале ин забон оё воќеан њам тољикист ё сунъ-ист, он анъанањои коргузории шарќиёнаи моро таљассум кар-да метавонад.Имрўз касе ба падидаи

љамъиятї будани забон шак на-меорад. Ин чунин маънї дорад, ки сарнавишти забону љомеа ба њам сахт пайваста аст. Забону љомеа ба мисли гўшту нохун ба њам пайванданд. Забон бо љомеа вуљуд дораду љомеа бо забон зинда аст.

Мушаррафа НУСУРОВА, мутахассиси шуъбаи илм ва

инноватсияиДЉТИБКСМ

ЊУСНИ БАЁН ЛАФЗИ ШИРИНУ ШИРАДОР

Бинобар ин, њифзу гиро-

ТбвЉбдрТЊТбрд

Њомид МАЉИДОВ, профессор

ТАЊЌИЌ МЕЪЁРЊОИ ИСТЕЪМОЛИИЗАБОНИ АДАБИИ МУОСИРИ ТОЉИК

(Идома аз шуморањои гузашта)

(Давом дорад)

Системаи феълии забони адабї низ ба шаклњои фаровони таркибї соњиб аст, ки дар ифо-даи категорияњои тарз, сиѓа, замон ва намуди он ба таври васеъ ба кор бурда мешавад. Ба тавассути ин шаклњои таркибї тарзњои фоилї ва мафъулї; сиѓањои хабарї, наќлї, шартї, эњтимолї ва амрї; замонњои њозира, оянда, њозира-оянда ва гузашта; намудхои умумї (=номуайян), мутлаќ ва да-вомдор фароњам оварда ме-шаванд. Мањз ба тавассути таѓйирёбињои зиёде, ки бо ќабули имкониятњои граммати-кии забони зиндаи умумихалќї ба ин тариќ дар забони адабї ба вуљуд омадаанд, системаи феъли он бою муќтадир гашта-аст.Баъзе шаклњои грамматикии

кайњо кўњнашудаи феъли фор-сии классикї, ки то ибтидои асри гузашта ба кор бурда ме-шуданд, мањз дар њамин айём пурра аз истифода баромаданд. Масалан, дар ивази шакли њикоягии кўњнаи бо пасванди -ї сохташавандаи рафтандї, гуфтандї шакли њикоягии за-бони зиндаи умумихалќии феъл бо пешванди ме-: мерафт, ме-гуфт ба истифода ворид шуд. Ба љумлаи чунин навгонињои грамматикии ин марњила, њамчунин, шаклњои мухталифи сифатњои феълї ва шаклњои тас-рифии категорияњои људогонаи феълро номбар кардан мумкин аст.Ба забони адабї ќабул шу-

дани шакли дуюми сифати феълии замони гузашта бо пасванди -гї: рафтагї, гуфтагї боиси дар системаи феъли он ба вуљуд омадани сиѓаи эњтимолї мегардад: рафтагист, мегуф-тагист, гуфтанї будагист. Дар заминаи сифати феълии замо-ни оянда шаклњои фаровони замонњои ояндаи сиѓаи хабарї: рафтанист, гуфтанист; шартї: рафтанїбошад, мерафтанї бошад; эњтимолї: рафтанї бу-дагист, мерафтанї будагист ва монанди инњо ба истеъмол

даромаданд, ки дар забони ки-тобии форсии классикї умуман маълум набудаанд.Як силсила феълњои содаи ба

дараљаи нињоят баланд грам-матиконидашуда, ки навъњои мухталифи шаклњои категорияи намуд ва шаклњои замониро тавлид дода метавонанд, ба ис-тифодаи фаъол медароянд. Ма-салан, феълњои ёвари мондан, гирифтан, рафтан, додан, дидан, баромадан, фиристодан, ниша-стан, гаштан ва чанде дигар, ки имрўз дар забонамон шаклњои мухталифи намуд (муќ. хандид, хандида монд, хандида ниша-стааст) ва замонњои феълро ба вуљуд меоваранд, мањсули њамин давр мебошанд.Инкишофи њайъати феълњои

аз бобати сохтор таркибии навъи тамомкардан, тамом шу-дан њам дар њамин марњила ављ мегирад. Имрўз агар дар забо-намон њамагї дар њудуди 300 адад феъли содаву рехта дар истифода бошад, пас миќдори феъњои таркибї мувофиќи ма-води дар луѓатњои тафсирї ва дузабона овардашуда аз 4 њазор таљовуз мекунад ва ин миќдор њадди охир набуда, он пайваста рў ба афзоиш дорад. Ин аст, ки аќидаи як гурўњ пу-ристони тозапайдои забона-мон, ки мувофиќи он шаклњои аналитикї ва навъњои таркибии феъли забони тољикиро бояд иќтибос аз забонњои туркї њисобид, асос дошта намета-вонад. Сохтори аналитикї дар забонамон хеле барваќт шурўъ шудааст, ибтидои он њатто аз форсии дарї гузашта ба форсии миёна мерасад.Гурўњњои дигари њиссањои

нутќи забонамон – зарфњо, пайвандакњо, пешояндњо, њиссачањо ва нидоњо дар шаклњои ягонаи грамматикї дода шуда-анд ва шаклњои дигари онро дошта наметавонанд, вале аз бобати сохтор чун феълњо дар ќолабњои мухталифи аналитикї низ тарњрезї шудаанд. Муќ. бо

аљалат, дар дил, то ќиёмат, дар ављ (зарф); ба шарте ки, ба ан-дозае ки, даме ки, агарчанде ки (пайвандак); дар гирди, ба хо-тири, нисбат ба, оид ба (пешо-янд); ба чашм, ба худо, ба љон, ба ростї (нидо); дарвоќеъ, ба хусус, аз афташ (њиссача).Системаи калимасозии за-

бони адабии тољик асосан дар њамон ќолабњои анъана-вии сирф морфологї, луѓавию синтаксисї, морфологию синтаксисї ва таркиби амал мекунад. Усули таркибї дар ин марњила як андоза инки-шоф ёфта, ќариб дар доираи њамаи њиссањои нутќи забона-мон фаъолияти назаррас дорад. Ба тавре ки таъкид шуд, дар доираи феълњо, љонишинњо, пешояндњо, њиссачањо ва нидоњо миќдори калимањои таркибї то рафт меафзояд. Ба љумлаи усулњои номбаршуда дар ин айём боз усули ихтисо-ра ё аббериватсия илова шуд, ки он дар заминаи ихтисорку-нии ибораву љумлањо ба вуљуд оварда мешавад. Дар ин маврид одатан калимањои алоњида ё њиљоњои људогона, ё ки саровоз ва ё ин ки сарњарфи аъзоњои он ибора ва ё љумлаи ихтисорша-ванда људо карда шуда, аз онњо ихтисорањо – калимањои нисба-тан мухтасар ба вуљуд оварда мешаванд. Чунончи, ба тарзи Тољикматбуот, КМ, ДМТ, БДА ва монанди инњо.Созмони калимањои нав бо

усули ихтисора ќоидањои му-айяни худро дорад, ки ба ко-нунияти њамнишинии овозњои тољикї ва ё номи њарфњои ифодагари онњо алоќаманд ме-бошанд. Дар мавриди созмон додани чунин калимањо бояд ин ќонуниятњои њамнишинии овозњо, њарфњо ва њиљоњо ба њисоб гирифта шаванд. Дар акси њол ихтисороти гўшхароши ба талаффузи тољики носоз-гор ба вуљуд омада метаво-над. Чунончи дар ихтисорањои навъи САЊА, ЊНИТ ќоидањои

њамнишинињои воќеии овозњои забони тољикї ба њисоб гириф-та нашудаанд. Одатан чунин ихтисорањое, ки дар созмони онњо ќоидањои њамнишинии овозњои забон ба њисоб гириф-та нашудаанд, дар истеъмол намепоянд. Масалан, дар охи-ри солњои 50-уми асри гузашта барои ифодаи ихтисораи русии КПСС дар тољикї муодили он ПКИС (ихтисора аз Партияи коммунистии Иттифоќи советї) ба истифода ворид карда шуд. Азбаски дар он ќонуниятњои њамнишиниву гўшнавозии овозњои тољикї ба назар ги-рифта нашуда буданд, он аз ис-тифода зуд баромад.Хулоса, гарави ба дараљаи

эътидол расонидани истифо-даи сањењи меъёрњои сарфию калимасозии забонамон му-раттаб сохтани луѓати грам-матикии калимаву таъбироти он мебошад, ки дар он њама шаклњои мављудаи граммати-кии ин воњидњо љамъоварї ва тафсир шудаанд. Чунин луѓати мўътамад то ба њол ба вуљуд оварда нашудааст.

3. Меъёрњои луѓавию маъної. Меъёрњои луѓавию маъної маљмўи калимањо ва маъноњои дар айни замон ќобили истеъ-молро дар бар мегиранд.Маљмўи меъёрњои луѓавию

маъної назар ба навъњои ди-гар зуд таѓйирёбанда буда, вобаста ба дигаргунињое, ки дар љомеа ба вуќўъ мепайван-дад, гоњо билкул таѓйир ёфта метавонанд. Сабаби чунин дигаргуншавињо дар њамин аст, ки таркиби луѓавии забон назар ба воситањои савтию сарфии он нињоят бой мебо-шад. Он дар забонњои адабии собиќаи ќадима дошта, ки забо-ни тољикии мо ба њамин гурўњ мансуб аст, аз 100 њазор то ба 1 миллион калимаро ташкил дода метавонад. Табиист, ки аз ин теъдоди бузург на њамаи калимањои он дар як давраи му-айян ба истеъмол ворид мегар-

данд. Миќдори калимањои ме-ъёрии забон назар ба захираи умумии он хеле камтар аст. Ма-салан, дар забони адабии муо-сири тољикї дар њудуди 100-150 њазор калимањо мављуданд, ки дар марњилаи муайяни корбур-ди онњо аз ин миќдор як њиссаи нисбатан камтару эњтиёљи ањли љомеаро ќонеъкунанда интихоб карда мешавад. Дар луѓатњову маълумотномањои мухталифи асри гузашта теъдоди чунин калимањо дар њудуди 40-50 њазор муќаррар карда шудааст. Намунаи ин гуна калимањоро њамчунин дар асарњои бадеии шоиру нависандагони маъруф, асарњои тадќиќотии олимо-ну муњаќќиќон ва нигоштаи рўзноманигорони замон дучор омадан мумкин аст.Махсусияти меъёрњои луѓа-

вию маъноиї забони адабї баръакси навъњои дигари он дар њамин ифода ёфтааст, ки бо њамаи имкониятњои мављудаи он ягон соњибзабон ба пуррагї мусаллањ нест. Одатан донишњои луѓавии фардњои чудогонаи тањсилдида, хосатан шахсиятњои дониш-манд ва эљодкор дар њудуди на бештар 30 њазор воњиди луѓавї аст. Масалан таркиби луѓавии забони шоири боистеъдоди рус А.С. Пушкин наздики 21 њазор калимаро ташкил медињад. Дар осори матбўи адибу до-нишманди сермањсули тољик С. Айнї њамагї 25 њазор калима истифода шудааст. Табиист, ки таркиби луѓавии соњибзабони одї миќдори боз њам камтари калимањоро дар бар мегирад.Ин аст, ки барои такмил до-

дани захираи луѓавии забони модарї ва истифодаи бешта-ру ба маќсад аз он дониста-ни нишонањои муњимтарини меъёрњои луѓавию маъної аз фоида холї нахоњад буд. Луѓату маъноњои меъёрии забони ада-бии тољик бо ќабатњои истеъмо-лии онњо алоќамандии бевоси-та дошта, аломату нишонањои вожањои ин ќабатњоро дар худ таљассум кардаанд.

№ 32 9-уми августи соли 2013 13ОМЎЗГОР ГУЛБОЃИ АДАБ

ШАРЊИ СЕ БАЙТИ ЊОФИЗ

Дил хазинаи аќлБайти аввал: Хезу дар косаи зар оби тарабнок

андоз,Пештар з-он ки шавад косаи сар

хок, андоз.Шоир гуфтанист: њоло, ки зинда

њастем, кўшиш намоем, аќли худро сайќал дињем, ба дониш омўхтан, бо њунар омўхтан, њарчи бештар зи-кри Худовандро кардан, аз корњои ношоиста парњезкорї намудан, ки номаи аъмоли мо нек бошад.Бандаро Худованд неъматњои зи-

ёде лоиќ дидааст, пас дар зиндагї аз ин неъматњо бояд истифода намояд, то ки фардо дер нашавад.Пас аз вафот, аз ин неъматњои

Худованд додагї фориѓ мешавї, пас аз марг дар косаи сар љуз хок ди-гар чизеро намебинї.Љисм ба хок ва рўњ ба фалак бар мешавад.Кирдору омоли неки шахс варо

ба Офаридгор наздик месозад ва ё баръакс.Байти дуюм: Хирќаи зуњди маро оби харобот

бибурд,Хонаи аќли маро оташи

майхона бисўхт.Маонии вожањо:«Хирќа» - (либоси дарвешї,

љомаи парчагї)«Хирќа андохтан» - (ба маънои

бахшидани љома…)«Зуњд» - (парњезгорї, порсої,

тарки дунё кардан)«Харобот» - (тарабхона, бузахо-

на, ќиморхона)«Хирќаи зуњди маро оби харобот

бибурд».Шоир гуфтанист, ман бо ин

либосњои фарсудаи худ, шукри Ху-дованд менамоям.Фаќирони худотарс, ки доимо

бо зикри Худованд парњезкорї ме-намоянд, пештар ба маќсади аслї мерасанд, нисбат ба сарватмандони ѓофилу аз худу Худованд бехабар .Дар мисраи дуюм:«Хонаи аќли маро оташи

майхона бисўхт»Љавњари ин байт, дар калимаи

«аќл» нуњуфтааст.Худованд се чизро офарид:Малоика, одамњо ва њайвонотро.Худованди мутаъол ба малоика

аќл доду нафсро надод, ба њайвон нафс дод, аќл надод, ба инсон њам аќл ва њам нафс дод.Аќл ягона аст ва њар як инсон

аќли худро дорад, њар кас аќли худро ба тарзњои гуногун сайќал медињад.Чунончи, Мавлоно Љалолиддини

Румї мефармояд:«Дил хазинаи аќл аст».Аќл аз ин хазина ду чизро меги-

рад, кори нек ва кори бад.Њофиз гуфтанист, дили ман ба

ин мардуми худобехабар месўзад, ки фардо ба ин рафтору кирдори ношоистаашон дар оташи дўзах месўзанд. Вай бар њоли ин ѓофилон.Байти сеюм:Ман пири солу моњ наям, ёр

бевафост,Бар ман чу умр мегузарад, пир аз

он шудам.Тафсири байт чунин аст:Ман пир аз ѓами он њастам, ки

оё Худованд бо гуноњи дар ин умри кўтоњ кардаам маро мебахшад? На-зари ў дар охират ба ман муяссар мешавад ё не, ман аз ин пир њастам, аз ин хиљил (ѓамгин) њастам, ки чї кардам дар ин дунёи бевафо бањри ёри худ.

Саидрањмон САФАРОВ, омўзгори фанни риёзии мактаби

тањсилоти миёнаи умумии №41-и шањри Душанбе

БА ОЗМУНИ «ТАФСИРИ ЯК БАЙТ»

КИТОБЊОИ НАВ

МАЪНАВИЯТ

Ќурбони Љомї хатмкардаи фа-култаи кимиёи ДДОТ ба номи С.Айнист ва солњои тўлонист, ки дар ноњияи Файзобод шуѓли омўзгорї дорад. Аз омўзгорони ташаббу-скору навовар ва соњибтаљриба эътироф гардидааст. Доираи фа-ъолияташ васеъ аст. Гаравиш ба эљоди бадеї дорад. Солњо боз навиштањояш тавассути воситањои ахбори омма ба табъ мерасанд. Дар заминаи бардоштњояш аз њаводиси рўзгор ва дидаву шунидањояш асар эљод мекунад, яъне, нигоштањояш иртиботи ќавї бо воќеият доранд. Гоње њикояи њаљвї менависаду гоњи дигар панду њикмат ва суханреза. Мекўшад, ки навиштањояш ихчаму муъљаз, зењннишину су-довар бошанд. Китоби нахустинаш, ки чанде ќабл дар шањри Душанбе ба нашр расид, аз як силсила њикояву тамсил, резасухану латифањо

мураттаб гардидааст. «Љонам фи-дои мансаб» ном дорад ин китоб. Ва аз номаш метавон њадс зад, ки он асосан навиштањои њаљвии ниго-рандаро дар бар мегирад. Муаллиф тавассути њаљв нисбат ба рафтору гуфтори ѓайриинсонии иддае аз аш-хоси манфиатљуву љоњталаб ва ки-навару њасуд… эътироз баён карда-аст. Њаљваш бо калимаву иборањои њадафгиру «газанда» ва гоње љонкоњ ороста шудааст.Боби «Суханрезањо» ќисмати асо-

сии китобро фаро гирифтааст ва дар ин боб њикмати пурсуди зиндагї аф-залият дорад.

Ба нахусткитоби омўзгор ва ќаламкаши соњибистеъдод «Љонам фидои мансаб» ади-би шинохта, Корманди шоистаи Тољикистон Љўрабеки Мўъмин пешсухане бамењр навишта-аст.

НАХУСТКИТОБИ ОМЎЗГОР

Дар љумњурии азизамон як зумра омўзгорони фаъоле њастанд, ки дар радифи таъли-му тарбия ба эљоди бадеї низ гаравидаанд ва соњибкитоб низ мебошанд. Акрам Боймад-зода аз њамин гуна омўзгорон аст. Анќариб сї сол мешавад, ки мактабро арсаи фаъолият баргузидааст ва айни замон дар вазифањои директори мак-таби №44-и ноњияи Фархор ва муњаррири рўзномаи «Минба-ри омўзгор»-и ноњияи мазкур (нашрияи шуъбаи маориф) кор мекунад. Пайваста асарњои бадеї эљод мекунад, пурмањсулу пуркор аст. Ќаблан китобњои ашъораш бо номњои «Фарёду фарёд» ва «Хамўшињои пуро-воз» ба нашр расида буданд ва инак, маљмўаи сеюмаш, ки «Бо номи Ватан» унвон гирифта, дастраси хонандагон гардид.

Ин китоб аз шеърњои тозаэљод ва нуктаву латифањо фароњам оварда шудааст.Мавзўи асосии ќисмати

шеърњои маљмўа тараннуми Ватан мебошад. Муаллиф ба василаи ин гуна ашъор хонан-дагони хешро ба дўст доштани ватан, арљгузории муќаддасоти миллат ва этироми марзу буми аљдодї даъват менамояд. На-хустшеъри китоб, ки «Бо номи Ватан» ном дорад, бо байти зер анљом меёбад:Аз тифлии дур то лаби гўрЧаспам ба Ватан чу донаву

мўр.Дар эљодиёти А.Боймадзода

њамчунин, мавзўъњои муњаббат ва эњтиром ба зан – модар, тав-сифи табиати диёр, посдории бузургон ва талќини одаму одамгарї мавќеи шоиста до-ранд.

Манзумаи «Ќиссаи Шерак»-ро метавон чун бозёфти тозаи эљодии муаллиф муаррифї кард.Китоби «Бо номи Ватан» би-

дуни шубњае писанди хонанда-гони арљманд хоњад гашт.

А.ИЛЁСПУР,«Омўзгор»

МЕЊРНОМАЕ БА ВАТАН

«Искандари Рањман шои-рест, ки бўйи љигари сўхта дар димоѓи ќаламаш нишастааст. Бо тани бисёр дардманд бори сангине бар дўш дорад. Бо ин њама дарду доѓ дилаш ба зиндагї гарм-гарм метапад. Роњу рафтори ў омўзанда аст. Тани ранљурашро кашида-кашида ба мактаби азизаш мебарад. Ўро шогирдон бо дидањои мењрбор интизо-ранд. Дилу дидаи ў аз ди-дори шодоби дўстрўякон об мехўрад». Ин чанд сатри пурмењру пурњарорат иќтибос аст аз пешсухани шоири хуш-баён Сайёд Ѓаффор ба кито-би тозанашри адиби хушзавќ Искандари Рањмон бо номи «Аз субњ то чароѓ». Ин ки-тоб, ки аз тариќи нашриёти «Истиќбол» ва бо эњтимому дастгирии шоираи тавонманд Латофат Кенљаева бо сифа-ти баланду ороиши навгуна ба нашр расидааст, як даста ашъори Искандарро, ки «ба њар мавзўъ панља мезананд», дар бар мегирад. Шеърњои ки-тоб њам аз лињози фарогирии навъњои назм ва њам аз љињати мазмуну мундариља љолибу гу-ногунанд ва нигоњи хоси шо-ирро ба воќеият, ба муњит ва соњибистеъдод будани ўро со-бит месозанд. Абёти зер дарак аз он медињанд, ки Искандар дар гуфтани шеър ба тозагўиву маъниљўї афзалият мебахшад:

Дил тоби нигоњи ту надорад,Оина чї гуна тоб орад?!

ХХХМанам бедор, олам ѓарќи хоб аст,Дилам аз шеъри пазмонї лаболаб.Ба ваќти бомдодон шеъри ман

њамБигирад парда аз рухсораи шаб.Искандар пешаи омўзгорї до-

рад ва аз ин љост, ки дар шеъри ў хираду маърифат мавќеъ пайдо карда.Мутолиаи шеъри равону

њунарваронаи ў ба кулли хо-нандагонаш љањоне лаззату эњсоси гуворо эњдо хоњад кард ва аз ин рў, китоби «Аз субњ то чароѓ»-ро бо камоли майл ва бо назари амиќ вараќгардон бояд намуд.

ДИЛЕ ЛАБРЕЗИ ШЕЪР

Замоне Муќаддас бо чашми тар сари гањвораи холї менишасту меандешид: Худоё, маро соњиби кўдак мекарда бошї?

- Имрўз хонаи холаи Муќаддас пур аз наберањои ширину дўстрўст. Лекин боз њам чашмонаш тар асту назди гањвора нишаста, бо Худо роз мегўяд:

- Худоё, шукргузор аз онам, ки баъди солњои интизорї бароям фарзандони солењ ато фармудї, то дар пирї асои зиндагии ман бошанд.

- Шукр, њамаро соњиби хо-наю дар намудам. Њама соњиби фарзандони дўстрўянд, аммо чї гуноњ кардам ба даргоњат, ки теѓи љафои келин ба љигарам љо додиву... маро бубахш, агар гунањкор бошаму сањван хатое дар љавонї содир карда бо-шам!Охир, ман низ арўс будаму хушдоман доштам.

Ўро аз модари бароям наздиктар мењисобидам, зеро дар зиндагї муттакои ман буд. Шавњарам љигарбанди ўст. Боре њам чашм ба чашмаш надўхтаам, суханашро рад накардаам. Дуои не-кашро гирифтаам, ки ба хаман ин худ ту шоњид њастї! Мегўянд. ки:Аз мукофоти амал ѓофил машав. Гандум аз гандум бирўяд. љав зи љав.Аммо чаро мани гандумкоштаро љав насиб гар-

дида? Холаи Муќаддас шояд ёди рўзњои гузашта дошг, ки худ ба худ табассум мекарду боз меги-рист.Зиндагии бекаму косту фозилона дошт ин хуш-

доман бо ду келини калонаш. Лек баъди ба хона овардани келини сеюмї шакар дар коми Муќаддас зањр шуд. Нигина аз рўзњои аввалини арўсиаш хушдоманашро хуш накард. Зеро Шараф мода-рашро аз љон бештар дўст медошту модар низ «до-наки талх ба комаш ширинї кунад», ба писараш медод.Њамин тавр, нафрати келин нисбат ба холаи

Муќаддас рўз ба рўз, лањза ба лањза меафзуд. Агар хушдоман либоси наве пўшад, келини хасадхўр рафта аз њамон матоъ ва аз њамон маѓоза харидорї менамуд. Агар мабодо Муќаддас ягон хатои Ни-гинаро дида, насињаташ кунад, келин зуд ба шўр омада, садо баланд мекард, аз паи ќасдгирї мешуд.

Њатто, боре айнаки хушдомани бечораро бурда ба партовгоњ партофт. Бо њамсоя ё ягон шиносе хушдоман суњбат намояд, зуд рафта, аз ў пурсон мешуд, ки «Кампир маро чї гуфта ганда кард?» Наберањои духтарияш агарчї дер-дер меомаданд, «хонаро чиркин мекунед”- гўён бароварда пеш ме-кард.Муќаддас на ба касе чизе гуфта метавонисту

на илоље меёфт, фаќат умед ба Худованд до-шту рўи љойнамозаш дуои онро мекард, ки фар-

зандаш хонаободу келинаш батавфиќ бошанд, то хонаашон вайрон нагардаду тифлаконаш сарсон нашаванд. Бо ин умед модар њама айбњои келинро аз

писараш пинњон медошту мењрубонї мекард. Келини беандеша аз мењрубонињои хушдома-шаш истифода бурда, бо маслињати модараш њар рўз ба сари модаршўй шўри наве мебардош-ту боз орам намегирифт. Оташи рашку њасадаш њар лањза алангаи наве мегирифт. Њатто, наќшаи онро мекашиду аз дугонањояш маслињат мепур-сид, ки бо кадом роњ модарро аз писараш људо кунад. Солњо ин минвол яке љойи дигареро ме-гирифтанду келини бадкирдору бадрафтор, ки борњо ќањр карда баромада мерафту боз бено-мусона бармегашт, соњиби се шоњписар гашт. Он кадар бефаросат буд, ки њатто, бо кўдакони худаш муросо надошт, њар лањза ононро, чи дар назди мењмон, чи дар назди бобою бибї, чи дар назди оегонаю худ бо аламу бухлу кин мезад, на-меандешид аз он ки фарзандонаш љигаргўшааш пораи љонаш мебошанд. Писари Муќаддас - Ша-раф гўё кўру кар бошад, боре њам ба занаш на-мегуфт, ки чаро чунин рафтор мекунї. Ваќтњои охир Муќаддас камгапу ба худ гирифтор буду ба касеву чизе ањамият намедод... Дирўз Нигинаро шавњараш ба њавлии нав

кўчонида бурду барояш тамоми шароитро муњайё намуд. Шояд Нигина шод аз он бошад, ки нињоят, шавњарашро аз хушдоманаш чудо карда тавонист. Шояд, ў бехабар аз он монда, ки аллакай писараки 8-солааш аз ў безорасту намехохад то модараш ба њавлии нав кўчад...

Зебунисо ЗАРИФОВА, омўзгор аз шањри Панљакент

ПОДОШ

№ 32 9-уми августи соли 201314 ОМЎЗГОР ТАФСИР

Агар заминаи тарбия дар оила заиф бошад, он гоњ аз эњтимол дур нест, ки кўдак ба рафтори но-шоям даст занад, талаботи ахлоќу ќонунгузориро вайрон намояд. Аз ин нигоњ, тарбия кардан ва ба ка-мол расонидани фарзанд вазифаи муњими њар як падару модар дар назди љомеа ва инсоният мебошад, дар њоле, ки њељ падару модар ба фарзанд аз тарбияи нек дида, чизе бењтар дода наметавонад. Тарбияи фарзанд ба гурўњи

њуќуќ ва ўњдадории конститут-сионии њар як падару модар ман-суб аст, зеро дар оиладорї зану шавњар баробарњуќуќанд (ќ.1 мод. 33-и Конститутсия) ва па-дару модар барои тарбияи фар-зандон масъул буда (ќ.1 мод. 34 Конститутсия), тарбияи онњоро дар оила бо назардошти принси-пи баробарии зану шавњар њал намуда ( ќ. 2 моддаи 32 Кодекси оила), дар тарбияву ба воя расо-нидани кўдак вазифа, уњдадорї, масъулияти (љавобгарии) баро-бар дошта(моддаи 15 Ќонуни ЉТ “ Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фар-занд”), инчунин таълиму тарби-яи фарзанд вазифаи муштараки онњо мебошад( банди 1 моддаи 18 Конвенсияи Созмони Милали Муттањид оид ба њуќуќи кўдак). Њамин тавр шахси дорои њуќуќ ва уњдадорињои падару модар њамзамон бояд барои тарбияи фарзандони худ масъулиятро дар назди љомеа бар дўш дошта бо-шад, зеро доштани њуќуќ , ифодаи ба зимма гирифтани уњдадорї, ин-чунин масъулият, аз љумла масъу-лияти маънавии онњо дар назди љомеа низ мебошад. Чунин масъ-улият пеш аз њама азалан ба зим-

маи њар як падару модар гузошта шудааст ва онњо бояд онро ихтиё-ран њамчун вазифа ва ќарзи пада-рию модарии худ иљро намоянд. Масъулияти мазкур дар фарќият ба љавобгарии(масъулияти) манфї , на љавобгарии муваќќатї ва на маљбурї, балки масъулияти доимї, бошуурона ва ихтиёрии падару модар барои рафтори имрўза ва ояндаи ноболиѓ, инчу-нин барои ба таври дахлдор иљро кардани уњдадорињои њуќуќию маънавї ва ќарзи граждании онњо дар тарбияи фарзанд мебошад.Барои ба таври матлуб иљро

намудани уњдадорињои ба зим-ма доштаашон, бояд њамаљониба кўшиш ба харљ дињанд, то ин ки рисолати падарию модарии ху-дро њамчун ќарзи азалї иљро намоянд. Амалї гардидани уњдадорињои мазкур ба хоњишу иродаи њар як падару модар воба-стагии зич дошта, ба шуурнокии баланди онњо алоќамандии бево-сита дорад. Мутаассифона, баъзе падару модарон уњдадорињои ху-дро бо таври бояду шояд иљро на-менамоянд. Дар натиља, чї тавре, ки Президенти ЉТ дар маърўзаи худ бахшида ба рўзи љавонон - рўзи 23-уми майи соли 2013 зикр намуданд танњо дар се моњи соли 2013 нисбат ба 3100 нафар падару модарон барои вайрон кардани талаботи Ќонуни ЉТ “Дар бораи масъулияти падару модар дар таъ-лиму тарбияи фарзанд” санадњои њуќуќвайронкунии маъмурї тар-тиб дода шудаааст. Масъулияти маънавии падару

модар дар ягонагї бо аломатњои субъективї ва объективии худ арзи вуљуд дорад. Аз ин љо, дарки мављудияти уњдадорињои объекти-ван мављудаи падару модар оид ба тарбияи ноболиѓ ва кушиш оид ба содир намудани рафтори масъу-лиятнок доир ба иљрои онњо аз хоњишу иродаи њар як падару мо-дар вобаста мебошад. Њамзамон бояд зикр намоем,

ки ќонунгузории амалкунанда, аз љумла Конститутсияи(Сарќонуни) ЉТ, Кодекси граждании ЉТ, Кодекси оилаи ЉТ, Кодекси њуќуќвайронкунии маъмурии ЉТ, Кодекси љиноятии ЉТ, Ќонуни ЉТ “Дар бораи масъулияти па-дару модар дар таълиму тарбияи фарзанд “ Ќонуни ЉТ “ Дар бо-раи зўроварї дар оила”ва дигар санадњои меъёрии њуќуќї, њуќуќу уњдадорї ва њамзамон масъулияти падару модар ва шахсони иваз-кунандаи онњоро барои тарбияи фарзанд муќаррар менамоянд. Вазифа, њуќуќ ва уњдадорињои па-

дару модар дар бораи тарбияи фарзанд тибќи ќонунгузории зик-ршуда нињоят гуногун буда , инчу-нин дар онњо доираи уњдадорињои маънавию њуќуќии падару модар ба таври васеъ дар Ќонунњои ЉТ аз 2 августи соли 2011 “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд”, Ќонуни ЉТ аз 19 марти соли 2013 “ Дар бораи зўроварї дар оила” таљассуми худро меёбанд. Чунин сурат гирифтани масъала оид ба масъулияти маънавию њуќуќии падару модар дар ќонунгузории амалкунанда гувоњи баланд гар-дидани наќши уњдадорињои маъ-навию њуќуќии падару модар дар тарбияи ноболиѓон ва маќсад аз он пешгирии љиноятњое, ки аз љониби онњо содир карда меша-ванд, низ мебошад. Ба шумо-ри онњо, аз љумла ба фарзанд тибќи арзишњои миллї номи нек гузоштан; барои њифзи саломатї, ташаккули љисмонї, маънавї ва ахлоќии фарзанд ша-роит муњайё намудан; фарзандро ба кору зиндагии мустаќилона омода намудан; фарзандро дар рўњияи эњтиром ба Ватан, ќонун, арзишњои миллї ва умумибашарї тарбия намудан; шаъну шарафи фарзандро эњтиром намудан ва ба муомилаи берањмона нисбат ба ў роњ надодан; новобаста ба љинс, синну сол, ќобилияти зењнї, љисмонї ва рўњии фарзанд, нис-бат ба ў эњтиромона муносибат намудан; ба фарзанд мутолиа ва пањн кардани сабтњои электронї (аз љумла, тариќи телефонњои мобилї), китобњо, вараќањо, рўзномањо, маљаллањо ва дигар маводи чопии дорои хусусияти шањвонї, зўроварї, экстремистї ва террористиро манъ наму-дан; иштироки фарзандро дар чорабинињои барои ў тавсиянашу-да иљозат надодан; роњ надодан ба оворагардї ва дигар рафторњои

зиддиахлоќї машѓул шудани фар-занд; дастрасии фарзандро ба ма-води сўзандаю тарканда пешгирї намудан; истифодаи љавоњирот, зару зевар, дигар ашёњои ќиматбањоро (ба истиснои як љуфт гўшвора барои духтарон) аз тарафи фарзанд дар муассисањои таълимї ва холкўбиро барои фар-занд манъ намудан; ба фарзанди то шашсола барои гирифтани таъ-лиму тарбияи томактабї шароит фароњам овардан; фарзандро бо воситањои зарурии таълимї таъ-мин карда, барои таълими ў ша-роити муносиб муњайё намудан; донишандўзї ва иштироки фар-зандро дар раванди таълим назо-рат карда, бо омўзгорон, њайати кормандон ва роњбарияти муасси-саи таълимї оид ба таълими фар-занд мунтазам њамкорї намудан; дар маљлисњои падару модарон ва дигар чорабинињои мактабї бо даъвати маъмурият тибќи талабо-ти оинномаи муассисаи таълимї ва дигар санадњои меъёрии њуќуќї иштирок намудан ва дигар уњдадорињоеро, ки ќонунгузории Љумњурии Тољикистон муќаррар намудааст, иљро намудан ва дигар уњдадорињои падару модарон до-хил мешаванд ( Ниг.: мод. 61-68 Кодекси оила, мод. 8 ва 9 Ќонуни ЉТ”Дар бораи масъулияти пада-ру модар дар таълиму тарбияи фарзанд” ва ѓайрањо).Аз тањлили зикршуда маълум

мегардад, ки падару модар дорои уњдадорї ва њамзамон масъулия-те мебошанд, ки на њамаи онњо бо маљбурияти давлатї таъмин карда шуда , инчунин барои иљро накардани онњо дар ќонунгузорї љавобгарии манфї муќаррар кар-да шудааст. Барои он зарурият низ нест. Зеро анљом додани онњо , ки шахсро барои ихтиёран ва бо дарку њисси масъулият иљро на-мудани вазифаю уњдадорињояш водор менамояд, дар љомеаи инсонї ва ќонунгузорї нињоят зиёданд. Аз ин љо иљрои онњо на танњо ќарзи маънавии падару мо-дар, балки уњдадории маънавию њуќуќии дар ќонунгузорї пеш-биникардашуда онњо, дар тарби-яи ноболиѓ(кўдак) мебошад. Њамин тавр, масъулият

(љавобгарї) њамчун зуњуроти кул ду љабњаи њастии худро дошта (мусбї ва манфї) ва њардуи ин љабња дар ягонагї љавобгарии њуќуќиро таш-кил медињанд. Аввало, вазифаи худи шахс, дар масъалаи падару модар оиди ихтиёран, бемаљбурият, бо дарки ќарзи худ уњдадориро иљро намудан ва рафтори дуруст содир намудан, инчунин мутобиќ

намудани чунин рафтор ба рафто-ри дигар субъектњои њуќуќ, сониян вайрон намудани талаботи меъёри њуќуќ, ки боиси њуќуќвайронкунї ва дар натиља љавобгарии манфї мегардад. Барои мо љабњаи аввали масъала нињоят муњим мебошад.Љабњаи мусбати масъули-

ят аз рўи виљдон иљро намуда-ни уњдадорї аз тарафи шахс, дар гузориши мо бошад, оид ба рафтори падару модар дар тар-бияи фарзанд ифода ёфта, њисси ќарз инсони ва кўшиши онњоро оид ба иљрои уњдадории тибќи ќонунгузорї ва иљрои вазифањои падарию модарии ба зиммаашон гузошташуда, инчунин муносиба-ти бомасъулятонаи онњоро ифода менамояд. Амалї намудани масъ-улияти мусбат дар шакли ихтиёран иљро намудани талаботи меъёрњои њуќуќї ва ќарзи падарию модарии онњо ифода ёфта, вай на танњо бо таври ихтиёри иљро намудани уњдадорињои шахс , балки дар та-шаббускорона истифода бурдани њуќуќ ва озодињои ќонунгузорї муќарраркарда аз љониби падару модар ифода меёбад. Ихтиёран иљро намудани уњдадорї гувоњи рафтори дурусти њуќуќии содир-кардашуда ва дарки дурусти им-кони оќибатњои маънавї, равонї, њуќуќї ва рафторњои дигари худи падару модар ва њамзамон ќарзи онњо дар назди љамъият ва давлат мебошад. Масъулияти маънавии падару

модарон ба њавасманднамої ва мукофотонидани падару мода-рон алоќамандии бевосита дорад. Давлат рафтори дурусти бомасъу-лиятонаро бо истифодаи меъёрњои њавасманднамої ва мукофотони-дан таъмин менамояд. Мисоли рав-шани он нишондоди моддаи 12-и Ќонуни ЉТ ” Дар бораи масъу-лияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд мебошад”, ки тибќи он маќомоти давлатї, му-ассиса ва дигар ташкилотњое, ки масъалањои вобаста ба таълиму тарбияи кўдакро танзим меку-нанд, уњдадоранд кўдаконеро, ки дар пешгирии њуќуќвайронкунињо сањм гузоштаанд, инчунин падару модареро, ки њуќуќу уњдарорињои худро дар таълиму тарбияи фар-занд муваффаќона иљро менамо-янд, аз љињати моддї ва маънавї њавасманд гардонанд, оид ба пеш-гирии њуќуќвайронкунињо аз тара-фи кўдакон тадбирњо андешанд.

М.З. РАЊИМОВ доктори илми њуќуќ, профес-

сор, Директори Маркази миллии ќонунгузории назди Президенти

Љумњурии Тољикистон

АФКОР МАСЪУЛИЯТИ МАЪНАВИЮ ЊУЌУЌИИ ВОЛИДОН

Агар заминаи тарбия дар оила

мшррМбмвдпинкмд

нмкрднуи

МАСЪУЛИЯТ

Љомеа тавассути ин ќонун вазифа-дор гардид, ки нисбат ба насли на-врас ва ояндаи давлати љавони тољик бетафовут набуда, дастаљамъона дар устувору рушд ва пешрафти он сањмгузор бошад. Аммо таљрибањо нишон медињанд, ки моњияти таќдирсози ин ќонунро на њар як па-дару модар амиќ дарк кардааст, њоло равиши тарбиявии ќисми зиёди пада-ру модар нисбат ба фарзандони хеш њамон равиши тарбиявии суннатиест, ки дар гузашта дар фазои он худашон

тарбия ёфтаанд. Бо ин равиш намеша-вад фарзандро барои замони муосир, замони рушди босуръати техника ва технологияи нав тарбия кард. Дар ин маврид, дар шароити љањонишавї моро зарур аст, ки на танњо тарњи тарбияро дар њамбастагї бо таълим ба таври куллї таљдиди назар на-моем. Ин маънии онро надорад, ки мо аз тарбияи суннатї ва асолати миллии хеш даст кашем ва думболи њамќадами љањони муосир гардем. Њамќадами кишварњои пешрафта ва рушдёфта будан боиси ифтихор аст. Вале дар ин раванд њифзи анъанањои миллї ва тарбияи фарзандон дар рўњияи эњтироми фарњангу тамадду-ни миллї ва арзишњои волои онро бояд дар мадди аввал ќарор дињем.Тарбияи фарзанд дар рўњияи ба-

ланди ватандўстї ва арљгузорї ба муќаддасоти миллї, пеш аз њама, аз муњити хонаводагї сарчашма меги-рад. Агар фарзанд аз овони кўдакї

дар муњити орому солим тарбия наёбад ва моњияти таълиму тарбияро дарк накунад, дар њаёти мин-баъдаи худ ба мушкилињои зиёде рў ба рў гашта, дар љомеа мавќеи худро пайдо карда наметавонад. Бино-бар ин, тавассути ќонуни мазкур ва дигар ќонунњои амалкунанда давлат њар як падару модар, омўзгор ва шахсони ба таълиму тарбияи насли наврас во-бастаро вазифадор ме-кунад, ки дар назди љамъият масъул бошанд. Иљро ва риояву њифзи муњтавои

ќонун ќарзи шањрвандии њар як узви баору номуси љомеа мебошад. Тавре Президенти кишвар таъкид наму-даанд: «…вазифаи муќаддаси мо ба камол расонидани насли њаматарафа солим, соњибмаълумот, бунёдкор,

нерўманд ва миллатдўсту мењанпараст мебошад. Агар ин рисолати таъри-хиро ба љо оварда таво-нем, мо ба ояндаи неки ворисони хеш ва пойдо-рии Ватану миллатамон умед баста метавонем. Итминони комил дорам, ки бо такя ба хираду за-ковати азалии миллати тољик, маънавиёти ѓанї, суннатњои њазорсола ва арзишњои волои умумибашарї мо ба ин

њадафи бузург муваффаќ хоњем шуд». Аз ин рў вазифаи аввалиндараљаи мо зиёиён, пеш аз њама омўзиши ќонуни мазкур ва пас омўзонидани он дар љомеа аст.

О.ШОДАВЛАТОВА, љонишини директор оид

ба кори таълим, мактаби №93-и ноњияи Сино

АЗ ОМЎЗИШ ХУБ – ОМЎЗОНИДАН ХУБТАР

№ 32 9-уми августи соли 2013 15ОМЎЗГОР ФАЪОЛИЯТ НИЗОМ

Б.Тешаев зимни суњбати ба-тафсил иброз дошт, ки сиёссати њукумату давлат дар соњаи маориф аз бењтарин сиёсатњост. Њукумати Тољикистон як њукумати маориф-парвар ба шумор меравад. Ба итти-лои мудир, сохтмону ба истифода додани муассисањои таълимї дар ќаламрави шањр вусъати тоза ги-рифтааст. Танњо дар тўли 8 соли охир дар шањри Турсунзода 26 мак-таби љадид бунёд карда шудааст. Дар расми ботантанаи ифтитоњи се мактаби зер Президенти мамлакат Эмомалї Рањмон иштирок карда-аст:

1. Литсеи президентии бачагони болаёќати шањр,

2. Бинои мактаби №7 (таълимаш ба забони ўзбекї),

3. Мактаби миёнаи №73.Соли љорї бошад, бунёди мак-

таби нав дар дењаи Пахтабой барои 640 нафар хонанда аз љониби КВД ширкати «Алюминийи тољик», сохтмони мактаби №93, мактаби љадиди муњољирон барои 1100 на-фар дар дењаи Тойчии љамоати Љўра Рањмонов аз тарафи Вазорати маорифи кишвар идома ёфта ис-тодааст. Алњол дар шањри Турсунзода

137 муассисаи таълимї, аз љумла 35 мактаби ўзбекї, 22 мактаби тољикї-русї-ўзбекї, тољикию русї фаъолият менамоянд. 4280 нафар омўзгор ба кори таълиму тарбия машѓул буда, соли тањсили 2012-2013 321 нафар муаллими љавон ба фаъолияти педагогї шуруъ кар-данд. Ба иќрори Б.Тешаев њанўз њам мутахассисон намерасанд. Дар маљмўъ норасоии кадрњо 50 нафар-ро ташкил медињад. Хонаи кўдакони шањр 173 нафар

кўдаконро фаро гирифта, ба онњо 37 нафар омўзгор таълим медињанд. Њамчунин, дар тобеияти шуъбаи маориф 6 кўдакистон мављуд буда, 6 кўдакистони дигар зери сарпара-стии КВД Ширкати «Талко» ќарор дорад. Дар давоми шаш моњи авва-ли соли равон аз тарафи бахши Ха-дамоти давлатии назорат дар соњаи маорифи шањри Турсунзода 7 мак-таби тањсилоти миёнаи умумї, чањор мактаби тањсилоти ибтидої, 6 ширхоргоњ – кўдакистони тобеи заводи арзизи шањр аз аттестатсия гузаронида шуданд. Иштироки мактабиён дар

олимпиадањои минтаќавию љумњуриявї ва байналмилалї лоиќи ситоиш мебошад.Минљумла, хонандагони син-

фи 11-и литсейи Президентї, ки ѓолиби даври аввали олимпиада гаштанд, дар олимпиадаи даставї дар ноњияи Данѓара рўзњои 4,5,6-

уми январи соли равон фаъоло-на иштирок карда, љойи сеюмро ишѓол намуда, бо љоми махсус ва компютер мукофотонида шуданд.Зикр кардан бамаврид аст, ки

кормандони шуъбаи маориф ба омўзиши забонњои русию англисї дар мактабњо таваљљуњи хоса зоњир мекунанд. Вазъи таълими фанни за-бони русї ва иљрои Барномаи дав-латии омўзиш ва такмили забони русї дар мактабњои тањсилоти миё-наи умумии №№81,112 ва 62 маври-ди санљиш ќарор гирифт. Њамзамон байни хонандагони мактабњои тањсилоти умумии №№1,4,7,12 ва 98 дар толори мактаби №1 аз фанни забони русї дар мавзўи «Мы изучаем русский язык» кори беруназсинфї гузаронида шуд.Авохири моњи май дар назди

осорхонаи ба номи Мирзо Тур-сунзода дар байни муассисањои таълимии шањр намоиши инноватсионї баргузор гардид, ки дар ин чорабинї аз фанни за-бони русї ва англисї хонандагони мактабњои тањсилоти миёнаи уму-мии №№1,2,75,101, гимназияи «Во-рисон», гимназияи №2, (тољикї-туркї) муташаккилона иштирок карданд.Тарѓиби китобхонї ва бедор

намудани таваљљуњи хонандагон ба осори адибони классики форсу тољик, муосир ва љањон пайваста дар мадди назари мудирияти шуъбаи ма-ориф ќарор дорад. Ба њамин хотир, соли равон дар китобхонаи марка-зии шањр озмуни «Фурўши китобњои бењтарин» гузаронида шуд.

- Болотар гуфтем, ки иштироки мактабиёни таълимгоњњои шањр дар озмунњои фаннии минтаќавию љумњуриявї ва байналмилалї ќобили ситоиш аст, - меафзояд Б.Тешаев. -63 нафар хонандаи мактабњои тањсилоти умумии шањр дар даври сеюми олимпиа-даи фаннї, ки дар интернати №1-и ноњияи Рўдакї аз 13 фанни таълимї баргузор гардид, ширкат намуданд, ки 31 нафарашон ѓолибият ба даст оварда, 8 нафар соњиби љойи аввал, 9 нафар љои сеюм гардиданд.Дар олимпиадаи фосилавї, ки

дар Донишгоњи тиљорат баргузор шуд, 4 нафар толибилми макотиби шањр иштирок намуда, як нафар љойи якум ва 3 нафар љойи дуюмро ишѓол карданд.Зимнан, мудир ба масъалаи

татбиќи Ќонуни ЉТ «Дар бораи масъулияти падару модар дар таъ-лиму тарбияи фарзанд» дахл карда, иброз дошт, ки дар ин самт намоян-дагони шуъбаи маориф дар тамоми љамоатњои шањр бо хонандагон ва волидони онњо вохўрињо гузарони-данд, ки њамаи он ба воситаи теле-визиони љамъиятии «Регар» намо-иш дода шуд.Кормандони шуъбаи маориф њар

њафта рўзњои љумъа дар масљидњои љомеи Имом Бухорї ва Имоми Аъ-зами љамоати дењоти Регар, Эшони

Алломаи маркази шањр, Офоќхоља ва Хоља Муњаммад Солењи љамоати Ќаратоѓ, Абўбакри Сиддиќи љамоати Пахтаобод, Њазрати Усмони љамоати Сешанбе, масљиди Шайхи љамоати 10-солагии Истиќлолият, Мулло Абдурањмон ва Њољї - Муњаммадхалили љамоати Т.Тўйчиев дар якљоягии роњбарони чанде аз мактабњо рейдњои мушта-рак оид ба оворагардї ва дарсгу-резии хонандагони мактабњо гуза-ронданд. Бояд зикр кард, ки дар назди

шуъбаи маориф комиссияи махсус оид ба татбиќи Ќонуни ЉТ «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» амал мекунад, ки 11 нафар аъзо дорад. Худи њамин сол комиссияи мазкур ду маротиба маљлиси худро гузаронид, ки дар он 4 мавод оид ба 5 нафар хонанда бо иштироки воли-донашон муњокима карда шуд. Аз љониби КДАМ-и шањри Турсунзо-да 120 адад навори филми «Фољиаи модар» дар њамаи муассисањои таълимї намоиш дода шуд.

- Азбаски дар шањри Турсунзо-да дар пањлуи тољикон ўзбекњо низ кору зиндагї мекунанд, - тавзењ медињад Б.Тешаев. -мо ба иљрои Ќонуни ЉТ «Дар бораи забони давлатии Љумњурии Тољикистон» диќќати љиддї медињем. Аз љумла, дар базаи мактаби №101 курси омўзиши забони давлатї барои омўзгорони ѓайриихтисос аз рўи наќша гузаронида шуда истодаст.Омўзиши имлои нави забони

тољикї дар тамоми муассисањои таълимї ба роњ монда шудааст.

Тибќи барномаи компютеркунонї бояд то соли 2015 ба њар 15 нафар хонанда 1 компю-тер рост ояд. Алњол ба 20 нафар хонанда 1 компютер рост меояд, ки 80%-и иљроиши барномаро ташкил медињад.Дар маљмўъ, дар муассисањои

таълимии шањр 1254 адад ком-пютер ва 211 принтер мављуд аст. Кабинетњои фанни физика, химия, биология, технологияи информатсионї, география, ма-тематика бояд дар давоми солњои 2011-2015 пурра таљњизонида ша-вад. Айни замон 145 кабинети

таълимї муљањњаз гардонида шу-дааст.Масъалаи тарбияи ватандўстии

љавонон низ дар муассисањои таъ-лимии шањр хеле хуб тарњрезї гардидааст. Соли равон бо дастги-рии маќомоти иљрияи њокимияти давлатии шањри Турсунзода оид ба иљроиши наќша-чорабинињои «Барномаи рушди тарбияи љисмонї ва варзиш барои солњои 2011-2015» бо ташаббуси бахши љавонон, варзиш ва сайёњии шањр бозињои варзишии мактабиён дар давоми як моњ дар се марњала, аз ќабили шоњмот, шашка, бадминтон, волей-бол, тирпарронї ва намудњои вар-зиши сабук дар масофањои гуногун баргузор гардид, ки дар он зиёда аз 550 нафар љавонон аз 56 муассиса таълимии њудуди шањр иштирок намуданд.Љойи аввалро муассисањои таъ-

лимии љамоати дењоти Ќаратоѓ бо 9 медали тилло, 5 медали нуќра ва 6 медали биринљї ишѓол карданд.Гузаронидани мусобиќоти

њарбї-варзишї низ ба њукми анъа-на даромадааст. Моњи феврали соли љорї дар шањри Душанбе мусобиќаи «Тирпарронї» баргу-зор гардид, ки дар он хонандаго-ни макотиби шањри Турсунзода љойи аввалро ишѓол намуданд ва сазовори медали тилло гаш-танд. Фарогирии мактабиён ба истироњатгоњњои тобистона наму-навор ташкил карда шудааст. Дар фароѓатгоњи «Ширкент»-и шањр айни њол 1600 хонанда дар 4 баст истироњат мекунанд. Дар лагери «Чайка»-и Варзоб 70 нафар хонан-да ва «Обшорон»-и ин минтаќа 120 нафар толибилм машѓули фароѓатанд. Хурсандиовар он аст, ки 203 нафар шогирди муассисаи таълимии шањр њамроњи волидони худ дар кишварњои хориљї ба сай-ру саёњат ва тамошо машѓуланд. Дар маљмўъ, ба фароѓатгоњњои то-бистонаи наздимактабї 5980 нафар

хонанда љалб карда шудааст.Ва нињоят, дар мавзўи омодагї

ба зимистонгузаронї ва таъмиру тармими макотиб мудир муфасса-лан њарф зада, изњор намуд, ки бо маќсади иљрои Ќарори Њукумати ЉТ аз 30.03.2013, тањти №120 дар шањр ва шуъбаи маориф сито-ди махсус таъсис дода шудааст. Мувофиќи наќшаи пешбинишуда бояд 640 тонна ангишт ва 626,5 куб њезум захира карда шавад.То ин дам дар муассисањои таъ-

лимии ноњия 400 тонна ангишт, 340 куб њезум љамъ оварда шуда, 67,77% синфхонањо куб шишабандї гар-

дидаанд. Њамчунин, бухорї ва 431 адад гармкунакњои барќї омода карда шудаанд.

- Мо аз дастгирию кўмаки во-лидон ва махсусан, соњибкорону тољирони саховатманду муваффаќ басо миннатдор њастем, - бо ќаноатмандї гуфт дар фароварди суњбат Б.Тешаев. -Эшон дар таъ-миру таљдид ва бунёди биноњои иловагии мактабу муассисањои томактабї сањми босазои худро мегузоранд. Феълан 480 нафар соњибкори инфиродї, тољирон, фермерњо, ки бахши аъзами онон хатмкардагони макотиби шањр мањсуб меёбанд, дар заминаи шартномаи ќаблї уњдадорї ги-рифтаанд, ки аз моњи сентябр ба таълимгоњњо 500 компютер туњфа мекунанд. Мо ба ањду паймони ин њотампешагон эътимоди зиёд до-рем.Мудири маориф дар масъа-

лаи њамбастагии таълим бо дастовардњои навини замони муо-сир пешнињодоти худро ироа на-муд, ки аз инњо иборатанд:

1. Базаи моддию техникии мактабњоро мустањкам кардан ло-зим.

2. Ба масъалаи омода на-мудани кадрњои донишманду соњибтафаккури педагогї диќќати љиддї бояд зоњир кард (Зимнан, ба таваљљуњи масъулин расониданием, ки дар таълимгоњњои шањри Тур-сунзода 91 дар сади омўзгоронро бонувон ташкил медињанд).

3. Дастуру васоити методї аз љониби Маркази љумњуриявии методии назди Вазорати мао-рифи кишвар, АТТ-у ПРМ ва ДЉТИБКСМ бештар чоп ва да-страси шуъбањои маориф гардон-да шавад. Зеро омўзгорони љавон дар шароити кунунї ба ёрию маслињатњои методї эњтиёљи зиёд доранд.

Шодї РАЉАБЗОД, «Омўзгор»

БОБОМУРОД ТЕШАЕВ:РИСОЛАТИ МО СОЗАНДАГИЮ БУНЁДКОРИСТ

Њаминро низ бояд ќайд кард, ки маќомоти иљроияи њокимияти давлатии шањри Турсунзода ба ятимон диќќати хоса медињад.Алњол дар муассисањои таълимии шањр 46 нафар ятими кул, 274\159 нафар ятими бемодар ва 989\442 нафар яти-

ми бепадар зиндагї мекунанд. Ба њамаи ятимони кул як нафар омўзгор, барои пурра омўзонидани забони давлатї ва тарбия ва як нафар соњибкор барои таъмини иљтимої вобаста гардида, аз њисоби иттифоќи касабаи шуъбаи маориф ба 20 нафар аз хонаводањои камбизоат барои истироњат роњхати ройгон дода шудаст.

P.S.

Ќисмат ин ду нафар шогирд ва устодро моњи феврали соли 2008 бо њам рў ба рў на-муд. Яъне, он ваќт Ањлиддин њамроњи ба-родари аълохони хеш – Аслиддин, ки ба фанни физика шавќу раѓбати фавќулодда дошт, ба машѓулиятњои иловагии устоди сахтгиру эљодкори ин фан, «Аълочии мао-рифи Љумњурии Тољикистон» Абдулќайюм Сафаров ширкат менамуд. Ба ин маънї метавон гуфт, ки Ањлиддин њанўз аз ваќти тањсилаш дар синфи 7 – уми гимназияи №5 аз корњои лабораторию њалли масъалањои гуногунмавзўъ, бо њисси кунљкобии хос огоњ мешуд ва мекўшид, ки худ низ мустаќилона амал намояд.Њини суњбат дар мавриди мањорату мала-

каи донишандўзии Ањлиддин Нурмањмадов устод Абдулќаюм Сафаров ба мо чунин иброз дошт: — Ман бо Аслиддин Нурмањмадов

ва чанд нафари дигар, ки бањри хубтар омўхтани фанни физика мурољиат карда буданд, пас аз дарсњо машѓулият баргузор кардам. Ањлиддин њамеша бо бародараш њамроњї мекард. Аз байн ду ё се моњ гузашту Ањлиддин њам ба суолу љавобњо шарик шу-дан гирифт.Ваќте ки Аслиддин дар озмунњои физикии

вилоятиву љумњуриявї ѓолибиятњои пай дар пай ба даст овард, Ањлиддин ба машѓулиятњо бо шавќу њаваси тоза ва руњи болида њозир шуда, љидду љањд мекард, ки дар њалли масъалањои берун аз барномаи таълим њам дастёб бошад. Њамин азми ќавию саъйи комил даст медод, ки дар аксар мавридњо (њангоми дар синфи 10-ум хонданаш) аз ба-родараш пешдастї намояд.

Ин суханонро устод бо муњаббати самимї нисбат ба шогирд доштааш ба забон овард. Ва он лањзањо басо хушнуд буд, чењрааш шукуфо мешуду боз њам ба тавсифи шогирд пардохт: — Ањлиддин компютерро њам хеле хуб медонад. Ба барномањои мухталифи интернетї ва навгонињои илмию техникї бо љиддият рафтор мекунад… Мавриди зикр аст, ки устоди кас-

би хеш омўзгор Абдулќаюм Сафаров бо маќсади њамаљониба ва хубтару жарфтар омўзонидани донишу маърифат ба шогир-дон аз сарчашмањои хориљї низ оид ба физи-ка фаровон истифода мекунад.

18-уми майи соли равон барои ин ду нафар ќањрамони наќли мо басо хотирнишин буд. Ањлиддин бо азми ширкат дар озмуни фо-

силавии толибилмони љумњурї ба—шањри зебоманзари Душанбе роњ пеш гирифт.Зањмату омўзишњояш барабас нарафтанд.

Њини љамъбасти озмун муждааш доданд, ки бо 60 хол сазовори љойи аввал дар љумњурї шуда, бо медали тилло аз тарафи Вазорати маорифи кишвар сарфароз гардидааст.Ањлиддин, њамчунин, дар озмуни имтиёзи

(квотаи) Президенти Русия барои довталабо-ни Тољикистон ширкат варзид.Аз имтињонњо бо сарбаландї гузаш-

та соњиби 163 хол ва њуќуќи донишљўи Донишгоњи давлатии Маскав шудан гардид.

Валиљон АКБАРЇ,омўзгори гимназияи №5 ба номи академик Р.Амонови шањри Истаравшан, узви ИЖТ

ЊАР КЇ ОМЎХТ, БА МАЌСАД РАСИД САДОЌАТ

№ 32 9-уми августи соли 201316 ОМЎЗГОР

Суњбати љонпарвар аст суњбати «Омўзгор»

Муассис: Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон

Сармуњаррир: Ноилшо НУРАЛИЕВ

Њайатитањрир:

Н.САИДОВ, Ф.РАЊИМОВ, Т.МАЊМАДОВА, Ф.ИСМОНОВ, А.РАЊМОНОВ, М.САЙФИДДИНОВ, А.МУРОДЇ (љонишини сармуњаррир)

Почтаи электронї: info@omuzgor-news.tjСайти њафтанома: www.omuzgor-news.tj

Суроѓа: 734024, ш.Душанбе, к.Нисор Муњаммад, 13а. Телефонњо: ќабулгоњ – 221-63-36, љонишини сармуњаррир – 227-36-29, котиби масъул ва шуъбањо – 227-25-49

Њафтанома дар Муассисаи ХЊЊФ «Мушфиќї» ба табъ расидааст. | Индекси обуна – 68850 | Адади нашр: 29 440 нусха | Тарроњ: С. Ниёзов | Њуруфчинон: О.Љабборова ва Ш. Зафарзода

«Омўзгор» дар Вазорати адлияи Љумњурии Тољикистон тањти раќами 21Р – 405 19.12.2000 сабти ном шуда, тањти раќами 0018/рз, аз 14.09.2007 дар Вазорати фарњанги Љумњурии Тољикистон аз нав номнавис гардидааст. Нашрия ба хотири чандандешї маводе низ ба табъ мерасонад, ки идораи њафтанома метавонад бо муаллифон њамфикр набошад ва барои онњо масъулият ба уњда нагирад. Дастхатњо ва суратњо ба муаллифон баргардонида намешаванд.

ОМЎЗГОР

ХАНДАРЕЗПАНЉ ЛАТИФА

АНЉОМ

Њангоми имтињон омўзгор аз донишљў мепурсад:

- Медонї, ки имтињон чист?Донишљў:-Оре, суњбати ду нафар Омўзгор:- Агар аз ин ду нафар яке аблањ

бошад – чї?Донишљў:- Он гоњ дуюмї стипендия на-

мегирад.ХХХ

Имтињон. Донишљў баѓоят кундфањм. Устод, ба њар њол, ба ў бањои «3» монданист. Бањри ин «љон меканад».

- Бигў, шогирд, мавзўъњои лек-

сияамон чї буд?Донишљў ором.- Хайр, бигў, кї лексия хонд?Донишљў боз њам ором.- Саволи ёридињанда: ту лексия

хондї ё ман?ХХХ

Омўзгор:- Љанги Рустам ва Сўњроб дар

куљо сурат гирифт?Хонанда:- Дар сањифаи 438-уми

«Шоњнома», устод.ХХХ

Хонанда: - Модарљон, ба шумо маќоли

«Илмро амиќ бояд омўхт» маъќул аст?Модар:- Оре, писарљон.Хонанда:- Пас, ором бошед, ман боз њам

дар синфам мондам.ХХХ

Муаллим:- Доро, зодрўзи ту кадом рўз

аст?Хонанда:- 14 сентябр.Муаллим:- Кадом сол?Хонанда:- Бовар кунед, муаллим: њар

сол!

ЭЪТИБОР НАДОРАДШањодатномаи гумшудаи Т-ШТУ №0502396, ки онро соли 2012 макта-

би миёнаи №20-и ноњияи Шоњмансур ба Турдыев Миран додааст, эътибор надорад.Номаи камоли гумшудаи Т-ШТУ 0571834, ки онро соли 2012 мактаби

миёнаи № 16-и ноњияи Мир Сайид Алии Њамадонї ба Мадаминов Алињмад Салимович додааст, эътибор надорад.Шањодатномаи гумшудаи Т-ШТУ №0600303, ки онро соли 2013 макта-

би миёнаи №23-и ноњияи Шоњмансур ба Манзаров Иќболшо Чоршанбие-вич додааст, эътибор надорад.

Номаи камоли гумшудаи АБ №267857, ки онро соли 2003 мактаби 1-и ноњияи Темурмалик (Совет) ба Њамидова Фариза Љамиловна додааст, эъ-тибор надорад.

Шањодатномаи гумшудаи №004224, дараљаи «Д», ки онро соли 2012 мактаби ронандагии ноњияи Њисор ба Идрисов Умар Муњриддинович до-дааст, эътибор надорад.

ЭЪЛОН!Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон барои ишѓоли мансабњои холии маъмурии хизмати давлатї ОЗМУН эълон менамояд:

-мудири шуъбаи низоми ахборотии идоракунии маориф - музди мењнат 1043 сомонї;

-сармутахассиси раёсати муносибатњои байналмилалї - музди мењнат 700 сомонї;

-сармутахассиси раёсати муносибатњои байналмилалї - музди мењнат 700 сомонї.Талабот ба довталабон:Тањсилот: олїЊуљљатњои зарурии пешнињодшаванда:- аризаи шахсї ба унвони роњбари маќоми давлатї;- вараќаи шахсии бањисобгирии кадрњо (бо 2 дона акси андозаи 4х6)- тарљумаи њол- нусхаи њуљљатњо дар бораи тањсилот- нусхаи дафтарчаи мењнатї - нусхаи шиноснома бо љойи истиќомат- маълумотномаи тиббї оид ба вазъи саломатии шакли 086 У

Суроѓаи ќабули њуљљатњо:Индекс: 734024 ш.Душанбе, кўчаи Нисормуњаммад 13А (назди бозори

Шоњмансур) тел: 227-67-07Ќабули њуљљатњо то 23 августи соли 2013 (њар рўз аз соати 14:00 то

17:00) дар раёсати кадрњо ва корњои махсус - њуљраи 400, 412Озмун рўзи 27.08.2013, соати 10:00 баргузор мегардад.

Кафедраи њарбии Дониш-гоњи миллии Тољикистон аз љумлаи сохторњоест, ки њамасола барои Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии Тољи-кистон афсарони эњтиётиро омода мекунад. Донишљўён дар ин макон муддати 3 сол нозукињои касби њарбиро омўхта, пас аз супоридани санљишу имтињонњо ба рутбаи лейтенанти хурд сазовор мегар-данд ва дар дилхоњ сохторњои ќудративу низомии кишвар ме-тавонанд фаъолият намоянд. Имрўзњо афсарон ва

донишљўёни кафедраи њарбї хеле серташвишанд, зеро њамасола дар ин шабу рўз донишљўён муддати як моњ ба-рои гузаронидани љамъомади таълимию сањрої ба ќисмњои њарбї сафарбар карда ме-шаванд. Кафедраи њарбии Донишгоњи миллии Тољикистон њамасола ин чорабиниро дар сатњи баланди касбї доир наму-да, тамоми шароитњоро барои донишљўён фароњам месозад. Айни замон хатмкунандагони кафедраи њарбии ДМТ љињати амалан омўхтани нозукињои касби њарбї дар пойгоњњои ќисмњои њарбии 08050, 06870 ва 15018 воќеъ дар шањри Душан-бе ба љамъомадњои таълимию сањрої фаро гирифта шудаанд. Љамъомади таълимию сањрої дар асоси фармони вазири му-дофиаи Љумњурии Тољикистон, генерал-полковник Шералї Хайруллоев «Дар бораи ташкил ва гузаронидани љамъомадњои таълимию сањрої бо донишљўён дар ќисмати хоти-мавии таълимї дар кафедрањои њарбї» роњандозї шудааст, ки дар асоси он донишљўён давоми як моњ дар пойгоњњои ќисмњои њарбї ба таълиму там-рин фаро гирифта мешаванд. Чорабинии мазкур имсол на-хуст бо ёд кардани Савганди њарбї аз љониби донишљўён оѓоз гардид, ки дар маросими тантанавии он фармондењи ќуввањои зудамал, генерал-майор Файзиев Латиф Мирзое-вич, сардори кафедраи њарбии

ДМТ, полковник Ю. Файзи-ев, сардори раёсати таълими ДМТ, профессор Сафармањмад Сафармањмадов ва дигар афса-рони кафедраи њарбї ширкат намуданд. Њамчунин, дар раф-

ти гузаронидани љамъомади таълимию сањрої муддати як моњ афсарони кафедраи њарбї ба донишљўён тарзи кор бо яроќу аслињаи оташфишониро дар сатњи амалї омўзониданд. Пас аз омўхтан ва тарзи кор бо яроќи оташфишонї, дар асоси дастури вазири мудо-фиаи Љумњурии Тољикистон, генерал–полковник Шералї Хайруллоев ба донишљўён иљозати оташ кушодан аз яроќи Калашников дода шуд. Донишљўён дар асоси дониш ва таљрибае, ки давоми як моњ аз худ намуданд, аз уњдаи оташкушої сарбаландона ба-ромаданд. Чунин машѓулиятњои таъ-

лимию сањрої, бешак дар ба-ланд бардоштани мањорату малакаи касбї, риояи ќонуният ва интизоми њарбї, њамзамон, такмили мањорату дониши касбии курсанто-ни кафедраи њарбї, ки онњо њамчун афсарони эњтиётї омода карда мешаванд, за-минаи устуворро фароњам месозад. Бо боварии комил метавон гуфт, ки донишљўёне, ки кафедраи њарбиро хатм мекунанд, њамчун афсарони

эњтиётї дар пойдории сулњу субот ва якпорчагї неруи худро дареѓ надошта, бањри њифзи њама гуна арзишњои миллї содиќона ба Ватан хиз-мат хоњанд кард.

Зикр кардан бамаврид аст, ки кафедраи њарбии ДМТ њамчун нињоди таълимї бо собиќаи фаъолияти ќариб 50-солаи худ то имрўз фа-ъолияти пурсамар бурда, барои нерўњои мусаллањ ва сохторњои ќудратию низо-мии Љумњурии Тољикистон љавонони лаёќатмандро тар-бия намудааст. Бисёре аз хатмкардањои он дар соњањои гуногуни сохторњои ќудратии собиќ Иттињоди Шўравї ва Тољикистони соњибистиќлол сарбаландона хизмат мена-моянд. Аз 15 нафар афсарон-омўзгорони кафедраи њарбии ДМТ, ќисми зиёдашон фаъо-лияти кории хешро аз ќисмњои њарбии Вазорати мудофиаи Љумњурии Тољикистон оѓоз намуда, мањорату малакаи хешро сайќал додаанд ва имрўз ба таълим машѓуланд. Мо хатмкунандагони кафе-

драи мазкур барои эшон дар ин вазифаи пуршараф ва масъули-ятнок комёбї ва муваффаќият таманно мекунем.

Фаридуни УМАРБЕК,курсанти кафедраи њарбии

ДМТ

ЊАМОИШ

МАШЌУ ТАЪЛИМ ЊАРДУ МЕБОЯД

К ф б Д ДМТ Ю Ф й ё ї й

ОБУНА БА ЊАФТАНОМАИ «ОМЎЗГОР» БАРОИ СОЛИ 2014 ОЃОЗ ГАРДИД

Хоњед, ки дар соли 2014 аз навгонињои соњаи маориф огоњ бо-шед, амру фармонњои вазири мао-риф ва дастуру санадњои Вазорати маорифро сари ваќт дастрас на-моед, аз таљрибаи њамкасбон огоњ гардед, таљриба, андеша, дархости худро пешнињод карда тавонед, ба њафтаномаи дўстдоштаи худ – «Омўзгор» обуна шавед.

РМБ 350101626РМА 010009400Ба «Омўзгор»

СУРАТЊИСОБИ МО:Нархи обуна барои як сол бо тамоми хизматрасонињо 80 сомонї аст.

ДХ БДА љТ «Амонатбонк» с/њ 20202972200817101000њ/м 20402972316264

Кормандони маљаллаи «Адаб» ба узви њайати тањрири

нашрия, муови-ни вазири корњои хориљии Љумњурии Тољикистон, про-фессор Низомиддин Зоњидов бинобар даргузашти МОДАРАШ

њамдардии амиќ изњор мекунанд.