Informatika e Biznesit

Besart Hashani

Pyetje nga java paraprake?

Microsoft Access

Elementet kryesore

• Tabelat (Tables)

• Dritarja per krijimin e nderlidhjeve

• Pyetesoret (Queries)

• Format (Froms)

• Raportet (Reports)

• Makrot (Macros)

Tabelat

• Design View perdoret per te dizajnuar tabelat

• Datasheet View perdoret per te futur tedhenat

• Te dhenat mund te importohen nga programetjera (psh MS-Excel)

• Secila kolone paraqet fushe (field)

• Secili rresht paraqet rekorde (records)

Tabela e videove (rikujto shembullin e videotekes)

• ID e videos (celesi primar)

• Titulli

• Cmimi

• Sasia

• Kategoria

Tabela e videove (rikujto shembullin e videotekes)

ID e Videos Titulli Cmimi Sasia Kategoria

3445 Rumble in the Bronx € 1 20 Aksion

6246 Halloween € 3 10 Horror

1245 The Matrix € 4 6 Aksion

6546 Toy Story € 4 4 Drame

3420 The Holy Grail € 2 9 Komedi

1201 My Best Friends Wedding € 3 15 Drame

Pyetesoret (Queries)

• Pyetesoret perdoren per te manipulu osezgjedhe te dhena nga nje ose me shumetabela– Grupimi i te dhenave te caktuara

– Filtrimi i te dhenave te caktuara

– Rifreskimi automatik i fushave te caktuara

– Fshirja e rekordeve te caktuara

– …

Format (Forms)

• Paraqesin nje Interface per perdorim me telehte dhe me efikas.

• Nderlidhe disa tabela te ndryshme

• Mund te paraqitet si forme me fusha tendryshme

• Mund te paraqitet me butona me komande

Raportet

Makrot (Macros)

• Veprim ose grupe te veprimesh qe mund tekryhen me nje komande te caktuar

• Makrot mund te perfshijne disa makro tjera

• Mund te kushtezohen

Si te llogaritet kostoja e sherbimeve teICT-se

• Kater alternativa per t’u konsideruar:

– Qasja e bazuar ne kosto

– Qasja e bazuar ne profit

– Qasja e bazuar ne humbje (overhead)

– Qasja hibride

Qasja e bazuar ne kosto

• Kostoja e ICT-se llogaritet si jo-profitabile• Kostoja iu faturohet klienteve• Perdoren teknika te ndryshme te distribuimit

te kostove• Cmimet bazohen ne kostot direkte.• Kostot direkte – perfshijne te gjitha kostot e

mundshme per nxjerrjen e nje produkti osesherbimi

Qasja e bazuar ne kosto (2)

Perparesite

• Inkurajon perdorim tearsyeshem te ICT-se

• Mundeson kontrolle ne perdorimin e ICT-se

• Llogaritje relativisht e thjeshte

• Sidomos e pershtatshmeperdorues me pervoje ICT-se

Te metat• Mund te krijoje frike per

perdorim te ICT-se• Fokusi mund te jete ne

kosto e jo be benefite• Mund te shkaktoje debate• Mund te kete shume skema

llogaritese• Nese nuk eshte e orientuar

nga perdoruesi, mund tejete jo i kenaqshem

Qasja e bazuar ne profit

• ICT-ja konsiderohet si nje kompani e pavarur

• ICT-ja komplet pergjegjese per profitin e saj

• Klienteve iu faturohen sherbimet, por

• Cmimet bazohen ne mekanizmin e tregut

Qasja e bazuar ne profit (2)

Perparesite

• ICT duhet te kontrollojeveten komplet

• ICT-ja duhet te pozicionohetvete

• Aktivitete e ICT-se mund tebehen inovative

• Eshte e pershtatshme edheper perdoruesit e vjeter dheatyre me pervoje te ICT-se

Te metat• Funksioni i ICT-se mund te

nderprehet per te ulur koston

• ICT-ja mund te “outsourced”

• Perdoruesit mund te veprojne siperdorues te perkohshem

• Dekurajon eksperimentimet dhezhvillimet e reja

• Mund te paraqiten sisteme jomire te pajisura te IT-se

Qasja e bazuar ne humbje (overhead)• ICT-ja konsiderohet si humbje buxhetore• Klienteve nuk iu faturohen sherbimet• Ne menyre indirekte klientet gjithmone paguajne• Se fundi perdoren teknika te kostos se bazuar ne

aktivitet (Activity-based costing – ABC)• ABC – dallon nga kostoja direkte• ABC – identifikon burimet e kostove direkte• ABC – identifikon shpenzimet e resurseve

perkatese• Pershkrim analitik i sasise dhe arsyeve te

perdorimit te tyre

Qasja e bazuar ne humbje (2)

Perparesite

• Stimulon perdorimin, eksperimentimin si dheshpikjen

• I pershtatshem edhe per perdoruesit me me pakpervoje

• Eliminon konfliktet dhekompleksitetin llogarites

Te metat

• Mund te krijoje kerkesa jo-ekonomike dhe tepapergjegjshme per ICT-ne

• Mund te veshtiresojekontrollen dhepergjegjesine per funksionine ICT-se

• Mund te dekurajojedisciplinen dhe mesiminorganizativ

Qasja hibride

• Kombinon te gjitha teknikat e mesiperme.

CilaCila nganga ketoketo metodametoda tete zgjedhetzgjedhet??

• Metoda e perdorur varet nga pozita ne rrjetenstrategjike te McFarlan-it ne te cilen gjendetkompania

• Rrjeta strategjike e McFarlan-it sugjeron 4 pozita:– ICT-ja ne rolin mbeshtetes (support function)

– ICT-ja ne rolin prodhues (factory function)

– ICT-ja ne rolin strategjik (strategic function)

– ICT-ja ne rolin prites (turnaround function)

Rezultatet standarde te perdorimitte modeleve te ndryshme te

llogaritjes se kostos

• Modeli me i thjeshte:– Faturimi ndaj perdoruesve varesisht nga sasia e

sherbimeve te ICT-se qe perdorin.– Perdoruesi do te tentoje te optimizoje perdorimin e

sherbimeve te ICT-se.• Shembull -> perdore sherbime te ICT-se te

quantifikuara si vellim Q• Kur shfrytezuesi paguan per keto sherbime,

kostoja per shfrytezuesin eshte funksion i kthimitkonstant ne shkalle (Constant returns to scale function)

• Kostoja qe e paguan shfrytezuesi eshte e hyra per sherbimin e ICT-se.

• Kostoja e sherbimit te ICT-se mund te kete tjetervlere.

• TC (Q) – kostoja totale

• TV (Q) – vlera totale

• PR (Q) – profiti per shfrytezuesin:PR(Q) = TV(Q) - TC(Q)

• Optimizimi i perdorimit te sherbimeve te ICT-se fitohet:

• Me nje fjale:

• Dmth, cmimi i sherbimeve te ICT-se duhet te caktohetashtu qe shfrytezuesi te arrije profitin me te mire.

• Kjo stimulon qe perdoruesit te kene shfrytezim optimal te sherbimeve

• Sasia Q* nuk njihet per qendren e ICT-se – nuk dihetvlera qe sherbimi ka per nje shfrytezues te caktuar.

• Kjo edhe ashtu nuk duhet.• Eshte e mjaftueshme qe qendra e ICT-se te shperndaje

kostot, kur eshte sherbim i brendshem.• Propzim: ICTICT--jaja sisi sherbimsherbim ii brendshembrendshem nuknuk duhetduhet tete

krijojekrijoje profit profit tete brendshembrendshem per per tete mbajturmbajtur profitinprofitin e e gjithembarshemgjithembarshem tete shfrytezuesveshfrytezuesve ne ne nivelnivel optimal.optimal.

Shembull• Shfrytezuesit faturohen p’.

• TC‘ (Q) > TC (Q)

• Profit i brendshem

• Konsumimi optimal tash eshtene piken Q’*

• Siperfaqja (pba) profiti per perdoruesin ne rastin paraprak

• (p’b’a) profiti per perdoruesinne rastin e ri

• (pb”b’p’) profiti per ICT-ne

• Siperfqja (b”bb’) eshte humbur

• ICT nuk do te perdore cmimeme te ulta se sa kostoja

Rasti 1

• Supozojme qe:

TC (Q) = 3Q

TV (Q) = 10Q - Q².

• Te percaktohet profiti dhe te tregohet ckandodhe nese perdoret cmim me i larte.

PR (Q) = ?

Rasti 1 - Pergjigja• MC(Q) = AC(Q) = 3

• MV(Q) = 10 - 2Q

• Optimizimi i perdorimit te sherbimeve te ICT-se fitohet:

• 3 = 10 - 2Q* => Q* = 3,5

• Ne kete rast cmimi optimal eshte p = 3

• PR(Q*) = TV(Q*) - TC(Q*) =12.25

• Nese p = 4 => 4 = 10 - 2Q’* => Q’*=3

• PR(Q*’) = TV(Q*’) - TC(Q*’) =12

Krijimi dhe rrjedhja e vleres ne sistemet e bazuara ne ICT

• ICT-ja ndryshon shpejte.

• Rast tipik eshte Web 2.0 dhe Enterprise (Ndermarrja) 2.0

• Enterprise 2.0 – modifikimet e rrjetevembrenda nderrmarjes te bazuar ne rrjetetsociale

• Web 2.0?

• A eshte vetem nje numer i nje versioni te ri?

• Web 2.0 ka te beje me nje koncept goxha tendryshem te ICT-se – Interaksionin e dyanshem

• Web 2.0 ka bazen edhe ne te ashtuquajturinekuilibrin e Nash-it (Nash’s equilibrum)

• Ekuilibri iNash-it tregon qe ne nje interaksionte dy-anshem asnjeri nga pjesemarresit nukmund te devijoje.

• Psh:– Perdoruesi rrite eficiencen ne pune me IT– Kompania merr fitime.

• Mundesi me te madhe per te bashke-krijuarvlera.

• Shekull i Informacionit – Informacioni eshteme i lehte se asnjehere me pare per t’u fituar.

•• CkaCka eshteeshte vleravlera??

• Vlera ne bashkeveprimet e lidhura me sherbime eshte cdo gje qe konsiderohet oseperceptohet si kuptimplote.

• Psh. Cka eshte vlera ne sherbiminshendetesor?

• Sherbimet publike shendetesore orientohenne uljen e cmimit te sherbimit.

• Pyetja shtrohet: Pse pacientet e zgjedhin njespital te caktuar? Kujdesin shendetesor apocmimin me konkurrues?

• Ne fakt eshte pa qe pacientet deshirojnekujdes me te mire, pritje me te vogla, dhekomfort ndaj dhimbjes.

• Krijimi i vleres ne sherbimet e nderlidhura me ICT-ne perfshine si kompanite sherbyese ashtuedhe shfrytezuesit.

• Web 2.0 po e ben krijimin e vleres gjithnje e me te nderlidhur me rrjetat kompjuterike.

• Shembull tipik mund te jene rrjetet sociale.– Me karakter tjeshte social apo profesional

• Krijimi i vleres perfshine edhe rritjen e vleres –jo vetem krijimin e saj nga zero.– Augmented reality– Rezervimi ne hotel

A ka A ka gjithmonegjithmone krijimkrijim tete vleresvleres??

A A ekzistonekziston edheedhe e e ashtuquajturaashtuquajtura rrjedhjerrjedhje e e vleresvleres??

• Nevojiten investime per te zvogeluar rrjedhjene vleres

• Rrjedhja e vleres duhet te ndalet se perndryshe kjo rrjedhej vetem sa rritet

• Rrjedhje te vleres shpesh mund te ndodhinper shkak te marreveshjeve qe nuk jane teqarta ose qe permbajne ambiguitet

• Stresi te punetoret mundet qe gjithashtu tesjelle rrjedhje te vleres

Shembull

• Te investohet me shumene FAQ – Handle Call.

• Te optizohet me shumesistemi

• Agjentet nuk duhet tejene te zene ne me shume se 85% te kohes

• Stresi mund t’ua uledukshem efektivitetinne pune

Cyber Intelligence Sharing and Protection Act (CISPA)

• Mos ruajtja e privatesise mund te paraqeserrjedhje te vleres

• Miratimi i CISPA nga Kongresi Amerikan mundte paraqese nje rast te tille.

• Autoritetet amerikane mund te marrinlegalisht te dhenat e klienteve te kompanive tendryshme ofrues te sherbimeve te IT-se.

Evitimi i rrjedhjes se vleres

• Dy menyra te qasjes ndaj rrjedhjes se vleres– Gjetja dhe sanimi

– Parandalimi

• Parandalimi duhet te jete prioritet per secilenkompani

Marreveshjet per nivel te sherbimeve

• Service Level Agreements (SLA) – janemarreveshjet qe behen ndermjet klientit dhekompanise qe ofron sherbimin.

• Psh. Kompanite providere te internetit iofrojne klientit SLA.

• Ne shume raste vlera e sherbimeve matet me:– kohen e reagimit (response time) ose

– sasine e transmetimit (throughput)

• Shpesh keto madhesi jane te kufizuara nga SLA

• Ekzistojne biznese te orientuara ne– Kohen e reagimit

– Throughput

• Koha e reagimit eshte e dhene sipas formulesse mesiperme

Shembull• Banke• 3 dege plotesisht te automatizuara ne te njejtin

qytet• Secili cashier ne secilen dege ka qasje ne nje

terminal te nderlidhur me sherbimin qendror teICT-se

• Qendra i ka dy kompjutere mainframe qe i ndajnenje disk farm

• 10 ATM neper qytete• Zyrat e brendshme te bankes jane poashtu te

automatizuara, me te cilat merret njeri nga dykompjuteret mainframe.

• Te dhenat per deget– 20 kliente per cashier mbrenda ores

– Secili klient ka mesatarisht 2 transaksione online• 24 cashier x 20 kliente/ore x 2 trx/kliente = 960 trx/ore

(= 320 trx/ore per dege, ose 80 trx/ore per cashier)

• Te dhenat per ATM– 15 kliente per ore per makine

– Secili klient ka mesatarisht 1.5 transaksione online• 10 ATM x 15 kliente/ore x 1.2 trx/kliente = 180 trx/ore

(= 18 trx/ore per ATM)

• Sa eshte Rmax dhe Xmin?

• Supozojme se kemi kohe te reagimit1.25 sekonda per cashiers

1 sekonde per ATM

• Supozojme SLA3 sekonde per cashiers

4 sekonde per ATM

• Bejme analizen what-if

• Cdo dy muaj hapet nje dege dhe 20 ATM te reja160 trx te reja/ore per cashier dhe 180 trx te reja/ore

per ATM