АМАНБАЕВ ЄЗ КЫЗЫН ЗОРДУКТАГАНДАРДЫ ДА КОРГОП КАЛГАНБЫ?

Кебетеси адамга окшош, бирок жїнї сапсайган неме 12

redactor@aibat.kg • ¹ 96 • 19-ñåíòÿáðü, 2014

www.aibat.kg

2

«АЛАМАЧ» — шырдактын ортолук оюму

Сайкал Садыбакасова турмуш жолуна аттанат

Кыргызда «Кєсєєнїн акылы тїштєн кийин» деген макал бар эмеспи. Бул макал экс-1-вице-премьер Акылбек Жапаровдун бейнесине куп жарашып калгансыйт. Дегенибиз, ал кызматтан тїшкєндєн бери акылдуусунуп, кєрїнгєн басыл-мага интервью берип, гезит «жылдызына» айла-нып кетти. Єгїнї эркин басылмалардын бирине курган маегинде: «Мен бирєєгє пара берген да, алган да эмесмин» деп агынан жарылыптыр. Эми ага Кудай тараза болсун. Ал эми биз ал кишиге байланыштуу бир окуяны айта кетпесек болбос.

Акылбек Їсєнбекович Курманбек Бакиев-дин заманында – 2005-2010-жылдар аралы-гында мартабалуу кызматтарды, анын ичинде 1-вице-премьерлик креслодо чалкалап отур-ганы маалым. «Май кармаган бармагын жа-лайт» дегендей, Акылбек мырза кызматынын арты менен капчыгын кампайтканды да унут-

та калтырбаптыр. Мисалы, 2007-2008-жылдар аралыгында борбор калаанын жака белиндеги Кєк-Жар айылынан айыл чарба багытындагы 28,1 гектар жерди сатып алган. «Баасы канча экен?» дебейсизби. Кїлкїўїз келет. Бир со-тых жерди болгону 100 долларга баалаган. Сєз жок, гектарлаган жерди єзїнє эмес, ишеним-дїї кишилерине каттаткан. Ал эми 2009-жылы ал кездеги башбакан Игорь Чудиновдун колу менен бул жерди «Калктуу пункттар» катего-риясына киргиздирип, кийинчерээк бир сотых жерди 5000 доллардан пулдаган. Ошондо анын канча кирешеге туйтунганын эринбей эсептей бергиле! Ушунун єзї А.Жапаровдун «кызмат абалынан кыянаттык менен пайдаланганын» айгинелебейби? Мындай шартта ага кылмыш иши козголушу керек эмеспи? Мындай жерди дїўїнєн пулдаган «кызыл кулактар» акыры жазасын алышы керек го?

Акылбек Жапаров маалымат каражаттары аркылуу элге акыл їйрєтїп, эмки парламент-тик шайлоонун камын кєрє баштады. Анын жападан жалгыз гана максаты бар, ал – эмки парламенттик жарышта депутаттык мандат алуу. Андан соў єкмєттєгї майлуу устукандар-дын бирин «мїлжїї». «Кєнгєн адат калабы…» демекчи, анда да жерди гектарлап менчиктеш-тирери калетсиз.

«Кут» партиясынын тєрагасы Акылбек Жа-паров єткєндє интервью берип: «Мен убагында «Кумтєр» боюнча комиссияда иштегем. Менин

аракетим менен «Кумтєрдїн» 17� акциясын кайтарып алганбыз. Кийин мени комиссиянын курамына кошпой коюшуптур» дегендей «беш єрдєгїн учуруптур». Калпты ченебей ышкырт-пайбы деп биздин бул жактан уялганыбызды айтпагыла! Андан дагы бетин кызартпай туруп: «Мен эч кимге пара берген да, алган да эмес-мин» дептир. Андан тышкары финансы минист-ри кезинде ар бир мекемеге бєлїнгєн акчанын 10 пайызын єз чєнтєгїнє солоп калары туура-луу кєп эле айтылган. Мындай ыр саптарыда эл арасында айтылып жатпайбы замандаш.

Ийри муйру кашы бар,Акылбек деген киши бар.Акылы жок тили бар,Акылбек деген «мини» бар.Ой келди тантып токтобой, Оозунан аккан кири бар.Эл оозуна алынган, «Он пайыз» деген «чини» бар.Ошондон улам «мистер 10�» деген лакап

атка да конгон. Ошондо жогоруда айтканыбыз-дай кєп кабаттуу мейманкана жана оюн-зоок комплекситерин ошол 10 пайыз єўдїї «ара-кеттери» менен курса керек. Бардыгына Кудай тараза дебегенде не демекбиз. «Кумтєрдїн» 17� акциясын кайтаргам деп тєш каккандын ордуна, 28 гектар жерди мамлекетке кайтарып берсе эрдик кылмак. . Ошон їчїн, А.Жапаровго окшогон «жер пуруштарды» теске салуу абзел…

"Айбат пресс"

13

19-ñåíòÿáðü, 2014 19-ñåíòÿáðü, 2014

АМАНБАЕВ ЄЗ КЫЗЫН ЗОРДУКТАГАНДАРДЫ

УКРАИНАДА ЖАКПАГАН ДЕПУТАТТАРДЫ ТАШТАНДЫГА ЫРГЫТЫШАТ,

БИЗГЕ ДА ОШОНДОЙ КЕРЕКПИ?

3

6

16

"Єз їйїндєгї нанга жарыбаган ит, коўшу їйдїн короосунан сєєк издейт"

Тажикстан да коўшулаш Єзбекстандан кєўїлї калган

А.ЖАПАРОВ ГЕКТАРЛАГАН ЖЕРДИ ПУЛДАГАНДА!

4

19-сентябрь, 2014-жыл

2 АЙБАТ ПРЕСС

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №2159 Нускасы: 1500

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАРОВАРахатбек РЫСАЛИЕВТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВАДамир ЭСЕНГУЛОВМирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын)

Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Жооптуу редактор:Мелис АРТЫКОВ

Коммерциялык директор:Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

“АЙКЄЛ АЛА-ТОО” БИРИКМЕСИ БЕК БОРБИЕВДИН К.БАКИЕВДИН ЮБИЛЕЙИНЕ БАРЫП ЫРДАГАНЫН СОЙКУЛУККА ТЕЎЕДИ

АКЫЙКАТЧЫ БАКЫТ АМАНБАЕВ ГЕЙЛЕРДИ КОРГОГОНУ БЇТЇП, ЭМИ ЄЗ КЫЗЫН ЗОРДУКТАГАНДАРДЫ ДА КОРГОП КАЛГАНБЫ?

СООДАНБЕКОВДУ ТЕСКЕ САЛЫП КОЙГУЛАЧЫ!

«ЖАЎЫ МУУНЧУЛАРДАН» КУРУЛТАЙ

“Айкєл Ала-Тоо” коомдук бирикмеси ырчы Бек Борбиевдин Кыргызстандын мурдагы президенти Курманбек Бакиевдин юбилейине барып ырдаганын сойкулук менен бирдей баалайт жана анын Кыргызстандын элинин алдында кечирим суроосун єтїнєт.

“Айкєл Ала-Тоо” коомдук бирикмеси 2010-жылдын 7-апрелинде жапа чеккен жа-рандардын башын бириктирип турат. Алар єздєрїнїн ачык катында ырчынын интер-нет-билдирїїсїндє анын Белорусиядагы К. Бакиевдин 65-жылдык юбилейине ка-тышып, ырдаганы, же ырдабаганы так ай-тылбагандыгын белгилейт.

“Балким, сиздин чындыкты айтууга чеч-киндїїлїгїўїз жетишпей калгандыр. Биз сиз-дин так жооп беришиўизди єтїнєбїз. Ант-кени бул 2010-жылдын апрелинде кландык режимге каршы чыккандар їчїн єтє маани-лїї. Биз сиздин Бакиевдин убагында єзїўїздї кежир, чыргоо баладай алып жїргєнїўїздї жакшы билебиз – эмне кааласаўыз жасачу-суўуз жана бажы системасында эў жакшы кызматтарды ээледиўиз. Эгерде сиз ошол убакта аларга ырдасаўыз, алар азыркы тап-та акыйкат жазаларын алышканда, биз сизди тїшїнмєкпїз. Бирок, сиздин азыркы тапта, алар єлкєдєн качып кетип, уурдалган акча-ларга той єткєрїп жатканда барып ырдага-ныўыз, биз тараптан анын саясатын колдо-гондук катары бааланат” деп жазылат катта.

“Айкєл Ала-Тоо” искусствону баалай тур-гандыктарын белгилешет, бирок Бек Бор-биевдин бул кадамы ага кєлєкє тїшїрдї дешет. “Сиз єзїўїздїн кадамыўыз менен искусствону сойкулук менен теўдештирип койдуўуз. Же ырды каалаган жерде, кай-сыл жерде акча тєлєсє барып ырдай бер-гендик жеўил ойлуу айымдардын жїрїм-

турумуна окшош эмеспи? Кантип Кыргыз Республикасынын баатырларын єлтїргєн адамдын тоюна барып ырдаганга дитиўиз барды? Азыркы тапта сизде бар сыйлыкта-рыўызды алып таштоо маселеси бул мада-ният министрлигин компетенциясындагы иш. Биз сиздин эл алдында кечирим су-рооўузду єтїнєбїз, анткени сиздин кадам каза болгондордун элесин булгап жатат” деп эсептешет алар.

Белгилей кетсек, буга чейин ММКда ырчы Бек Борбиевдин КР мурдагы прези-денти Курманбек Бакиевдин юбилейине ба-рып ырдап келгендиги тууралуу маалымат пайда болгон. Андан кийин кыргыз тилдїї басылмалардын бири бул сындарга карата ырчынын жообун жарыялаган. Анда “Кай-сыл жерде ырдайм- бул менин жеке чечи-мим болот” деп жазылган.

Бек Борбиев “Саясат менен сахнаны ара-лаштырып жаткандар їчїн мен дагы бир жолу кайталайм. Ал Бакиев болобу, Акаев болобу, же ар тїркїн кылмышкер толгон тїрмєбї, концертимди коер-койбосум жеке менин чечимим. Мен эч качан Бажынын башчысы болгон эмесмин. Мен аркалаган эў жогорку кызмат бул бєлїмдїн башчы-сы. Мен башынан эле элди ким атса, жооп бериши керек деп айтып келатам. Ал эми жазып жана кыйкырып чыгып аткан жур-налисттер менен укук коргоочулар андан кєрє 7-апрель окуясын иликтешсин. Буйрук бергендер деп башкаларды камап, снайпер-лер кармалды деп эптеп элди алдап сотту бїтїрїштї. Кєптєгєн тїшїнїксїз кємїскє сырлар калды. Бул силерди кызыктырбай-бы?” дейт ал.

Ошондой эле ырчы єзїнїн сыйлыктары-на, наамына байланып калбастыгын бил-дирген. “Эгерде керек болсо, анда наамды алып салышсын. Мен наамга байланган адам эмесмин. Мен їчїн элдин алакан чапканы-нан єйдє наам жок. Бакыт болсо – менин ырымды башка катардагы адамдардын ыр-дап атканы. Менин наамымды алып салгы-сы келгендер менин єзїмє эле келсе, єзїм алып бермекмин” дейт ырчы. “Мен ар дайым єзїмдїн чыгармачылыгым менен єзїм иш-теп келгем. Бул менин жеке дїйнєм. Эгерде менин саясый кєз карашым сиздердики ме-нен дал келбесе, анда кечирип коюўуз” деп жыйынтыктайт Бек Борбиев.

Омбудсмендик кызматка келери менен эле ээрге кыйшык отуруп алган Бакыт Аман-баев єзїнїн жасаган кадамдары менен коом-чулукту таў калтырып келет. Эске сала кет-сек, єткєн жылы Саруу айылына барып, андагы окуяларга бир жактуу маалыматтар-ды айтып элдин эсин эки кылгысы келген. Андан соў гейлердин укугун коргоп чыгып, кыргыз элинин ата-бабасында жок жорукту баштаган. Такыр айласы кеткенде Жогор-ку Кеўештин трибунасына чыгып, “Менин айлыгым аз, болгону 25 эле миў сом” деп айта коюп, депутаттардын тепкисин жеген. Айтор, элди таў калтыруу менен эле алекте-нип келет. Анын кезектеги “жаўылыгы” да жалпы коомчулукту бир четинен таў калты-рып, бир четинен жийиркентип отурат. Эске сала кетсек, ушул жылдын апрель айында элдин кыжырын кайнаткан окуя болуп єт-кєн. 1984-жылы туулган У. Сакатаев аттуу жаран “жинди сууга” кекиртегине чейин тоюп алып, їйїнє келери менен адегенде аялын єкїртє сабап, кубалап жиберип, ан-дан соў єзїнїн 3 жашар кызын зордуктап, колун, кабыргаларын сындырып, бычак менен наристе кыздын бетин тилип, айтор адам баласы жасабай турган жырткычтыкты жасаган. Бул кылмыш ишин Бишкек шаа-рынын Биринчи Май райондук соту карап, адам тїспєлїндєгї У. Сакетаевди 24 жыл-га эркинен ажыраткан. Мына ушул їрєйдї учурган кылмыш жасаган Сакетаевди кор-гоого алып чыккан КР Акыйкатчысынын

кадамын кандайча тїшїнїїгє болот? Жо-горку Соттун берген маалыматы боюнча Бактыбек Аманбаев аталган кылмыш иши боюнча сот процессинде соттолуучунун ад-вокаты менен биргеликте аны коргоого ара-кет кылып, сот ишине аралашкан. Мындан улам суроо туулат. Жогорку Кеўештин депу-таттары Бактыбек Аманбаевди кыргыз эли-нин менталитетине туура келбеген гейлер-ди, мыйзамды тебелеп-тепсеп, жол тоскон, бийлик єкїлдєрїн барымтага алып, єрттєй-бїз дешкендерди, анан єз канынан жарал-ган кызын зордуктаган айбандарды корго-сун деп Омбудсмен кылып шайлашты беле? Деги бул єзї кыргыз элине жакшылык каа-лаган адамбы? Же, кайсыл жактан акчанын учу кєрїнсє эле телпеўдеп чуркай береби?

Улан Сооданбеков аттуу «Мен Кыргыз-мын» коомдук фондунун тєрагасы бар. Кєп-тєн бери дайын-дарегин билгизбей кетти эле, 11-сенбярда ысык-Кєлдєгї кафелер-дин биринен караанын чалдыктырдык. Ал он чакты тарапташын айланасына жыйнап алып, бир нерселерди берилип сїйлєп жа-тыптыр. Кулагыбызды тєшєсєк, жакында эле Тїркияга барып, тїрк оппозиционер-лери менен жолугушканын, алардан фи-нансылык колдоо саймедирегени. Мындан

ары саясатка активдїї киришип, бийликти кїч менен кулатуу їчїн бардык кїчїн жум-шайм дегенин угуп жакабызды кармадык. Улуттук оппозициялык кыймылдын (УОК) лидери Равшан Жээнбеков менен мамилеси жакшы экенин, бирок, бийлик колго тийсе, дароо ушундай саясатчылардан арыларын кыйытканы кандай? Биз Сооданбековдун ємїр жолун иликтей баштадык, жыйын-тыгын гезитибиздин кийинки сандарынан окуйсуздар.

Курамына Мавлян Аскарбеков, Адил Тур-дукулов, Мелис Аспеков, Айбек Бузурман-кулов сындуу жаштар кирген «Жаўы муун» кыймылы сентябрдын Таласта курултай єт-кєрєрї маалым. Курултайда чек ара кєйгєйї, Бажы биримдигинин тескери жактары тал-кууланарын билебиз. Кызык жери, коомдук ишмер Дастан Сарыгулов курултайды кол-доо иретинде Тургунбек аттуу адамы ар-кылуу ири каражат жєнєтїп жибериптир. Дастан агабыз аксакалдык наркын сактап элди тынчтыкка їндєгєндїн ордуна, мин-тип бузуку ишти тымызын колдогону тїшї-нїксїз. Же адам баласы карыганда ушинтип акылынан «тайып» калабы?

19-сентябрь, 2014-жыл

3

УОК лидери Равшан Жээнбеков, Ємїрбек Абдрахманов жана Исмаил Исаков “Кыргызстандын мамлекеттик башкаруусунун жаўы концепциясын” жарыялашты. Оппозициядан мындай сунуштар тїшїп турганы жакшы. Бирок алар канчалык деўгээлде жїйєєлїї? Башкы маселе ушунда жатат. Биз да оппозициянын кезектеги концепциясын иликтеп, жиликтеп кєрдїк.

Жаўы концепциянын авторлорунун пики-ринде, учурда беш тепкичтїї (1.Президент (негизги башкаруучу); 2. Єкмєт;

3."Губернатор" (обулус); 4. Аким (район); 5. Айыл єкмєтї мамлекеттик башкаруу) мамлекеттик башкарууда жашап жатыптыр-быз. Ошол бешєєнєн “Президент жана Гу-бернатор” деген эки тепкичти “кесип” салып, Президенттин ыйгарым укуктарын алып таштасак, биздин Президент парламенттик мамлекеттердегидей болуп, саясый кризис болгондо гана кереги тие турган Президент болуп калаарын оппозиционерлер баса бел-гилешет. Эми мыйзам ченемдїї суроо туу-лат: Бул канчалык негиздїї? Суроого жооп таап кєрєлї. Негизинен концепциядагы сая-сый ойлор, идея жакшы. Бирок бир нече себептер эске алынган эмес. Учурдагы жа-рым-жартылай парламенттик башкарууну жїзєгє ашыра албай туруп, канткенде таза парламенттик бийликти алып келишери тїшїнїксїз. Анткени, Кыргызстанда толук парламенттик башкарууну тїзїїчї партия-лар жокко эсе. Себеби бизде партиялык ку-рулуш болгон эмес. Партиялык курулуштун процесси єтпєгєн мамлекетке таза парла-менттик башкарууну киргизїї єтє кооптуу. Анын жыйынтыгы анархиялык же охлок-ратиялык баш-аламандыкка алып барышы мїмкїн. Ошондуктан депутаттар тарабынан

кє-т є -рїлгєн “Кыр-гызстандын мамлекеттик башкаруусунун жаўы концепциясы” єз убак-тысынан эрте же реалдуулуктан алыс ай-тылган программа десек жаўылышпайбыз.

Эми экинчи маселеге єтєлї. Кон-цепциянын авторлору президенттин ыйга-рым укуктарын чектєє талабын коюшкан. «Президент єтє эле узак - 6 жылдык мєє-нєткє шайланат. Президент бийликтин бир да бутагына кирбейт. Ошол эле убакта Пре-зидент мурункудай эле премьер-министрге єз алдынча иштегенге мїмкїнчїлїк бербей келет. Ушул себептен келечекте парламен-таризмдин Европалык моделине єтїшїбїз керек. Анда Президенттин ыйгарым укук-тары дээрлик кыскартылып 4 гана жылга парламент аркылуу шайланып калат» деп жазылат концепцияда. Ушул пунктту жїзєгє ашырсак, єзїн єзї актайбы? Жо-о-к. Масе-ленин маўызы президенттин тигил же бул ыйгарым укугунда эмес. Анткени, азыркы Башмыйзамда президенттин бир топ ыйга-рым укугу кыскарган. Бирок ага карабастан саясый жараянда ал байкалган жок. Себе-би, партиялык курулуш болбой туруп, пар-ламентке келген депутаттардын идеялык кызыкчылыктары мамлекеттик тїзїлїштїн принциптерине туура келбейт. Ошол себеп-тен президенттин таасири артып калды. Ан-дыктан кандай гана модель болбосун, аны саясый электорат тїшїнбєсє, баары текке кете турган курулай сєзгє айланат. Прези-

дент-тин мєє-

нєтїнєн эч кандай мамлекеттин абалы кєзкаранды эмес.

Оппозиция єкїлдєрї жаўы концепцияда Єкмєттїн ыйгарым укуктарына кенири ток-толушуптур. Ага ылайык, Парламент Єк-мєттї шайлайт жана ишеним жок болгондо аны отставкага кетире алат экен. Ошондой эле мамлекеттин єнїгїїсїн Єкмєт аныктайт жана ишке ашырары концепцияда жазыл-ган. «Биздин мамлекетибиздин экономи-калык жактан алсыздыгын жана калкы-быздын анча кєп эмес экендигин эске алып Єкмєт тїзїмїн компактуу кылуу керек. Єк-мєт Премьер-министр, анын орун басары жана 11 министерстводон турса жетиштїї болот» деген авторлор Советтик системадан калган Єкмєттїн аппаратындагы чарба-лык негизде тїзїлгєн бєлїмдєрдєн кутулуп, мамлекеттик башкарууну оптимизация жана кыскартуунун жана административдик-территориялык реформалардын негизин-де мамлекеттик чиновниктер жеткиликтїї айлык акысы менен камсыз болорун ише-нимдїї билдиришкен. Биринчиден, ансыз деле єкмєттї Жогорку Кеўеш курайт. Азыр-кы парламенттин курамында кєпчїлїктї ээлеген фракция болбогондуктан, аргасыз-дан їч фракциянын катышуусунда (КСДП, “Ата мекен”, “Ар-намыс”) єкмєт куралганы маалым. Ошондуктан мындан трагедия из-дєєнїн кажети жок. Ал эми єкмєт курамы 11 министрликтен турганы жетиштїї болот деген сунушту парламент чечиши керек.

Демек, оп-позициянын

бул сунушу да суу кечпейт де-

сек аша чапкандык болбос. Концепцияда жер-

гиликтїї бийлик тутуму-на єзгєчє кєўїл бурулуптур.

Авторлор жергиликтїї бийлик башчыларын шайлоо жолу менен тан-

доону туура кєрїшєт экен. “Акимдер, Мэр-лер жана айыл єкмєттєрїнїн башчылары ошол жерде жашаган жалпы эл тарабынан шайлануусу абдан маанилїї. Элге чыккан-да ар бир кандидат єзїнїн программасын элге тартуулайт, эгер шайланып калса эл-дин кєбїнїн колоосуна ээ болуп эч кимден кєз карандысыз иштейт” дешет авторлор. “Шайлоо жолу менен аким, мэрлерди шай-лоо баш-аламандыкка алып келбейби?” де-ген мыйзам ченемдїї суроо жаралат. Себе-би, шайлоонун арты сєзсїз нааразычылык менен коштолору айтпасак деле тїшїнїк-тїї. Жогорку Кеўештин шайлоосуна наа-разы болгондор жол тосконго чейин барган шартта Кыргызстандагы 42 район, эки не-гизги шаар, 25 шаар жана 472 айыл єкмє-тїнїн башчысын шайлоодо нааразычылык оту тутанса эмне болорун элестете бергиле. Кыргыз коомчулугу азырынча жергилик-тїї бийлик башчыларын шайлоо жолу ме-нен тандоого бышып жетиле элек. Ал їчїн убакыт талап кылынат.

Жыйынтыктап айтканда, УОКчулардын кезектеги концепциясы “зериккенде айтыл-ган ой”, элдин назарын єзїнє бурдуруу де-сек аша чапкандык болбос. Мындан жаўы, реалдуу идеяны, демилгени кєрє алган жок-пуз. Оппозиция минтип мээни айланткан-дын ордуна учурдагы кырдаалдан чогуу ча-ран чыгуу багытында сунуш-пикирлерин жарыяласа туура болмок. Анан Жердеги эмес, космостогу нерселерди айтып, башты чаргыткан оппозицияга аброй алып келбе-ши калетсиз.

Акинай АЙДАРОВА

ОППОЗИЦИЯ ЗЕРИККЕНДЕ

"ЄЗ ЇЙЇНДЄГЇ НАНГА ЖАРЫБАГАН ИТ, КОЎШУ ЇЙДЇН КОРООСУНАН СЄЄК ИЗДЕЙТ"

Кыз узатып жатканда эч качан жаманын чыгарбай, жакшысын атактагын деп накыл кебин айтат кызына ата-энеси. Анан акылсыз, тїшїнїгї тайкы болгон келин жаманын гана чыгарып, болуп жаткан ар бир кыймылды ачыкка чыгарып, кайынын гана эмес, єз жакындарын кєпчїлїк арасында жер каратып, уятка салат. Равшан Жээнбеков жетектеген УОК дал ошол жаман келинден аша чапты окшойт. Айтканыбыз Равшан Жээнбеков башында турган УОК Казак, Єзбек, Тажик ажолоруна кайрылганында болуп жатат.

“Ат жалында шамалдай ойнобосо, ата журттун эртеўин ойлобосо, андай жигит мырзасы эмес кыргы-зымдын” дейт. Кыргыз

туулганы канында ат, эркиндик, элди кор-гоо деген нукта туулат. Каны ойноп, жерине

жанын бергенге даяр. Ал эми УОКтун бул жору-

гу, биз силер-ди сый-

лап, ар дайым колдойбуз дегени чєєнїн, тарп издеген жорунун жоругундай гана кє-рїнїш. Жаш баладан сен кимсиў, кайсы элденсиў десе, кыргыз, манас тукумумун деп энтеўдеп, кєзїнєн жалын кїйїп жооп берет. УОК жана аны жетектеген Жээнбе-ков ошол кичине баладай боло алган жок. Анын жеткен акылы «чабандын карыган итиникине» дал келди кєрїнєт. «Єз їйї-

нєн нандан качып, кошуна їйдїн сєє-гїнє кєз арткан ит» деген макал дал

ушул кыймылды сїрєттєп койду окшойт. Абийириўер, жигиттик

намысыўар барбы деги? А балким каныўарда «Жети

Кулдун» каны болуп жїрбє-сїн? Кыргызмын дегениўер

менен кыргыздын намы-сын сатып жаткан жок-суўарбы, ойлонгулачы?

БИ

ЙЛ

ИК

«АБЫСЫЎДАРЫ» СУНУШТАГА

Н Ж

АЎ

ЫК

ОН

ЦЕП

ЦИЯНЫН КЇЎГЄЙЇ МЕНЕН ТЕСК

ЕЙИ

19-сентябрь, 2014-жыл

4 ТАРТИП

Êûðãûçñòàíäà ïàõòà ò¿ø¿ì¿ ýêè ýñåãå àçàéäû

*** ªêìºò Áàæû áèðèìäèãè áîþí÷à êûðêêà æàêûí

ìûéçàì äàÿðäàäû

*** ªêìºò áèð àïòà è÷èíäå ãàçãà òàðèôòè áåêèòåò

*** Æîãîðêó Êå¢åøòå

âèäåî êºçºìºë áîþí÷à äîëáîîð æàêòûðûëäû.

*** Èáðàãèì Æóíóñîâ

Ò¿ðêèÿäàãû ýë÷è áîëóï äàéûíäàëäû

*** 1300äºí àøûê ýòíèêàëûê êûðãûç æàðàíäûê àëäû

*** “Ðåñïóáëèêàäàí” ÷ûêêàí

äåïóòàòòàð êàéòûï êåëäè

*** Áèøêåêòå ýòíîáèé òàéìàøû áîëîò

*** Ïåíñèÿíû êºòºð¿¿

æîëäîðó òàëêóóëàíäû

*** Áèøêåêòåãè “Ôàèçà”

êàôåñèíäå ºðò ÷ûêòû

*** Ûñûê-ʺëäº áàëäàðäû

êîðãîî áîðáîðëîðó à÷ûëäû

*** Îðóñèÿ ÀÊØäàí

Êûðãûçñòàíãà êåë÷¿ òîîê ýòèí ºòêºðáºé êîéäó

***Îáàìà ìåíåí Ïîðîøåíêî

Âàøèíãòîíäî æîëóãàò

*** Øîòëàíäèÿäà ýãåìåí

áîëóó ¿÷¿í ðåôåðåíäóì ºò¿¿äº

***Êîñîâîäî îí áåø èìàì

êàìàêêà àëûíäû

ТАМЧЫ КАБАР

АЙТИКЕЕВ-КЕЛДИБЕКОВ ЖОЛУГУШУУСУ

ГЕРМАНИЯДА ЄТЄБЇ?

УКРАИНАДА ЖАКПАГАН ДЕПУТАТТАРДЫ ТАШТАНДЫГА ЫРГЫТЫШАТ,

БИЗГЕ ДА ОШОЛ КЕРЕКПИ?

«Ата мекен» партиясынын тєрагасы Ємїрбек Текебаев: «Жалган жалаа жапканын їчїн кеминде їч жылга темир тор-го отургузам» дегенди укканда Венгриядан баш паанек сура-ды делген «Искра» гезитинин башкы редактору Адилет Ай-тикеев мындай маалыматты тєгїндєп, Аскар Акаевден ин-тервью алганы Москвага кел-

генин жарыялады. Ошондон бери дымып калды. Барган же-ринен чуу чыгарган Айтикеев тынчыбай калсын. Жеке була-гыбыздын кабарлашынча, Ади-лет Москвадан ары Германияга жол тартып, ал жактан кожою-ну Акматбек Келдибековго жо-лугууну пландап жатыптыр. Жолугушууда «Искраны» кар-жылоо маселесин талкуулашат

экен. Аталган басылманы Оштун экс-мэри Мелис Мырзакматов-дон тышкары А.Келдибековдун кєрєр кєзї Аида Токтоматова каржылап келгени журналист журтчулугуна дайын. Эгер Кел-дибеков демєєрчїлїгїн улантам десе Айтикеев мекенине кайтып келет, болбосо Венгриядан жай тапты дей бергиле!

Украинада кезектеги дїйнє коомчулугун кызыктырган окуя болуп єттї. Бул жолу Ук-раинанын Жогорку Радасынын имаратынын жанынан депутат Виталий Журавскийди чо-гулган эл колдон-буттан алышып таштанды салынчу темир жащикке ыргытып салыш-ты. Ыргытып эле салып тим калышпай, ал жащикти ары сїйрєп, бери сїйрєшїп, де-путаттын эси-кєєнїнєн кеткистей кылып коюшканын видеотасма тастыктап турат. Учурда Журавский єзїн моралдык, психо-логиялык жана саламаттыгы жактан єтє начар сезип атканын маалымдаган. Бирок, кызыгы аны таштанды салынчу темир жа-щикке ыргыткандары їчїн эч кандай арыз менен милиция кызматкерлерине кайрыл-бай тургандыгын билдирген. Мындан улам анын кандайдыр бир єзї жасап алган кал-пыс кадамы бар окшойт деген пикирлер да жаралбай койбойт.

Мына ошондой калпыс кадамдарды Ук-раина эли «таштандыга ыргытуу» ыкмасы менен жойгонго аракет кылып жатышып-

тыр. Албетте, анын канчалык деўгээлде натыйжалуу боло тургандыгы чоў табыш-мак. Ал эми биздин Жогорку Кеўештин де-путаттары бул жагынан алганда алдаканча бактылуу депутаттар экен деген ойго келе-сиў. Партиялык тизме аркылуу эптеп-сеп-теп парламент партасына отуруп алып, жыл бою «лам» этип ооз ачпагандары да, элдин эсин эки кылып, ар дайым ызы-чуудан башы чыкпагандары да олчойгон айлык алып, олуттуу басып-туруп жїрїшєт. Каалаганча уктап, каалаган убагында жумушуна кели-шет. «Кой» деген кожо, «ай» деген ажоло-ру жок. Кєпчїлїгї бизнесмендер. Депутат болуп эсептелип элдин атынан келишкени менен жеке бизнестерин гїлдєтїї менен алек. Депутаттык мандат аларга кєбїнесе бизнесин алга жылдыруу їчїн гана керек. Анан дагы мамлекеттин эсебинен кымбат

баалуу машинелерде чалкалап, эл кыдыры-мыш этип, жергиликтїї бийлик єкїлдєрї-нїн сыйын кєрїп турушса болду.

Кайсы депутат кандай маселе кєтєрїп чыкпасын, анын артынан сєзсїз єзїнїн кы-зыкчылыгынын «кулагы» тикчийип чыга келет. Балким биздин депутаттарга да Ук-раинанын депутаттарына жасагандай ма-миле керек болуп жїрбєсїн деген ой туулат. Таштанды салына турган темир жащикке бир жатып чыгышса, балким карапайым элдин турмушу кандай болуп жатканын азыраак болсо да тїшїнїп калышаар. Болбосо кым-бат баалуу машине, элиталык типтеги їйлєр, сауна, ресторан, кычыраган кабинет деген нерселер депутаттарды элден жана элдин карапайым турмушунан бир топ эле алыс-татып коет окшойт.

19-сентябрь, 2014-жыл

5САЯСАТ

Мар БАЙЖИЕВ, Кыргыз Эл жазуучусу:

Марс САРИЕВ, саясат таануучу:

МАДАНИЯТ ТАРМАГЫ МАДАНИЯТТАН НЫПЫМ ТЇШЇНЇГЇ

ЖОК МИНИСТРДЕН КУТУЛДУ

Бїгїнкї коалиция куралаардын алдында президент Алмазбек Атамбаев парламент-теги фракция лидерлеринен: «Министрлик кызматтарды квота аркылуу бєлїштїрїїдєн алыс болсоўуздар» дегендей кыйытып єткєн эле. Ага карабастан, «Ар-Намыс» фракция-сынын лидери Феликс Кулов кїчкє салып, кєгєрїп отуруп Маданият министрлигинин башына єзїнїн партиялашы, бир кезде ли-дерликти талашкан атаандашы Камила Та-лиеваны алып барган болчу. Деги эле ушул кїнгє чейин маданиятка сиўирген эч кан-дай эмгеги жок, партиялык тизменин арты менен Жогорку Кеўешке кокусунан келип калып, анан вице-премьерлик кызматты аркалап эч кандай майнаптуу иш жасабаган

Камила айымдын министр болуп калышы маданиятка їлкєн салымын кошушкан жа-рандарыбызга деги эле жаккан эмес. Буга анын министр болуп барары менен мада-ният кызматкерлеринин єкмєт їйїнїн ал-дына «эсил кайран маданият» деп єкїрїп барышканы чоў мисал.

Коомчулуктун мындай реакциясына деле Талиеванын кылы кыйшайып койгон жок. Тескерисинче эптеп министрлик креслосун бекемдеп алганга аябай тырмышты. Ал ан-тип тырмышып отура бергени менен мада-ният жаатында эч кандай кєзгє кєрїнєєрлїк иш жасай албады. Кантип иш жасамак эле, эгерде анын деўгээли катардагы маданият кызматкерлеринен дагы тємєн болуп турса?

Камила айым мындай баага балким те-риси тырышып, жини келээр. Бирок, ушул кїнгє чейин Саякбай Каралаев деген ким болгонун билбеген министр маданият тар-магын кантип єнїктїрмєк эле? Муну айтып жатканыбыздын себеби ал «Саякбай Кара-лаев - композитор» деп балп эттирип алып, баарыбыздын башыбыздан ылдый муздак суу куюп жибергендей болгон. Балким Жу-мамїдїн Шералиевди эскерїї кечесине ка-тышып калса, аны «манасчы» болгон десе даана дене-боюбузду калтырак басмак экен. Мунусун бир деп туралы.

Экинчиден, ал бала кезинде Гїлсїн Ма-машеванын аткаруусунда «Он сегиз жаш» деген ырды угуп чоўойгонун айтып, элдин оозун ачырган. Эгерде маданият жаатында

министрлик деўгээлде болбосо да, жок де-генде 1-курстун студентиндей тїшїнїгї бол-гондо «Он сегиз жаш» деген ырды Гїлсїн Мамашева эмес, Зейнеп Шакеева эжекебиз ырдап келгенин жакшы билмек.

Їчїнчїдєн, анын жалпы кыргыз элин таў калтырган дагы бир жоругу министр болуп келери менен эле жасалган. Анткени ал єзї-нїн ємїр-таржымалы тууралуу маалыматты бакыйтып сайтка илдирген. Анда ал «Кыр-гыз эл жазуучусу», «Токтогул атындагы мам-лекеттик сыйлыктын лауреаты» болуп кал-ган эле. Кызыгыў тїшкїр, Камила айым кайсыл чыгарманы кыйрата жаза салып, эл жазуучулугун алды эле деп таўдайыбызды такылдатып турсак, кєрсє ал мурдагы ми-нистр Султан Раевдин эле ємїр-баянын кє-чїрїп жазып салыптыр. Кыязы мектепте да жанында отурган баладан кєчїрїп жазып жїрїп кєнїп калган окшойт.

Мына ушундай ойду-тоону сїйлєгєн, жї-рїм-туруму деги эле маданият этикалары-на тєп келбеген Талиева кече министрлик кызматтан бошотулду. Ал кетери менен ма-даният тармагы мойнунан бир чоў жїктї алып таштагандай болуп турат. Болбосо, мындай министр менен чындап эле мадания-тыбызды биротоло талкалап, манасчылар-ды композитор, композиторлорду манасчы, комузчуларды эстрада ырчылары, эстрада ырчыларын жомокчу кылып бїтїрмєкпїз. Бир аз кечигип болсо да, єз убагында кет-ти кызматтан…

УОК БЄЙРЄКТЄН ШЫЙРАК ЧЫГАРЫП АТАТ

- Мар мырза, Улуттук оппозиция-лык кыймыл президент Алмазбек Атамбаевдин 31-август Эгемендик кїнї «бїгїн Кыргызстан бєлїнсїн, жок болсун дегендер аз эмес, мына быйыл да коўшулар газды єчїрїп, элибизди сынап жатат, алар биз-дин энергетикалык, транспорт-тук эгемендигибизди каалашпайт, ошол їчїн акыркы учурда чек ара жаўжалдары арбууда” деген маа-найдагы сїйлєгєн сєзїнєн кынтык издешип, «Биздин президент си-лерди ушинтип атат» деген мак-сатта Казакстан, Єзбекстан жа-на Тажикстан мамлекеттеринин президенттерине кайрылуу жа-сашыптыр. Бул кадамды кандай баалайсыз?- Улуттук оппозициялык кыймыл мындай

кайрылуу жасаардан мурда кичине тереў ойлонуп алышса болмок экен. Бєйрєктєн шыйрак чыгарып эмне кереги бар? Обу жок кєпкєндїктїн да чеги болушу керек го? Жа-ўыдан гана оўолуп, стабилдїїлїккє ээ болуп баштаганыбызда дагы бир ызы-чуунун эмне кереги бар? Биз коўшулаш єлкєлєр менен эч качан жоолашкан эмеспиз, мындан ары деле ынтымакта жашайбыз. Бирок, теў ата мамиле кылууга єткєнїбїз туура. Андан кынтык издєєнїн кереги жок болчу.

- Булардын мындай бузукулук иш-терине коомчулук кандай реакция жасашы керек деп эсептейсиз?- Элге азыр тынчтык керек. Стабилдїїлїк

керек. Андыктан буга окшогондордун айт-кан дегендерине ишенип, ээрчибеш керек. Ошондо гана алар єздєрїнїн туура эмес ка-дам жасап аткандарын сезишет.

УОКтун КОЎШУ ЄЛКЄЛЄРДЇН БАШЧЫЛАРЫНА КАЙРЫЛУУСУ ПРОВОКАЦИЯ

- Марс мырза, кїз мезгили-нин алгачкы айы да орто-лоп калды. Бул жылы кїз-гї сезондо саясый кырдаал кандай болушу мїмкїн?- Ачыгын айтканда кырдаал єтє

жакшы эмес. Себеби суу тартыш-тыгынан электр энергиясы да тар-тыш болгону турат. Ал эми неги-зинен карапайым эл ушул электр энергиясы менен оокат кылышат. Бул азыр курч болуп турат. Бен-зиндин баасы да кєтєрїлдї. Бирок, кырдаалдын кандай єўїттє улана тургандыгы бийликтин аракетинен кєз каранды. Эгерде бийлик кан-дайдыр бир жолун таап бул кєй-гєйлєрдї чече алса, кырдаал тынч болот. Андыктан азыр бир тарап-туу жакшы, же жаман деп айтууга болбойт.

- Кече жакында эле Улут-тук оппозициялык кый-мыл президент Алмаз-бек Атамбаевдин 31-ав-густ Эгемендик кїнїндє сїйлєгєн сєзїнєн кынтык издешип, коўшулаш Ка-закстан, Єзбекстан, Та-жикстан мамлекетте-

ринин президенттерине кайрылуу жазышты. Анда «Биздин президент силер-ди сындап атат, биз муну кескин айыптайбыз» деген маани жатат. Муну кан-дайча тїшїнсє болот?- Бул провокация. Оппозиция-

нын ою эле ушундай кайрылуу жа-сап коўшу єлкєлєрдїн намысына тийсек, Атамбаевдин кадыр-бар-кын ал мамлекеттерде тїшїрсєк деген аракет. Президенттин єзї-бїздїн жерде сїйлєгєн сєзї бул ички кухня. Аны єзїбїз гана че-чишибиз керек. Аны сыртка чыга-рып, єздєрїнє упай топтоо аракети деструктивдїї кадам. Андай ка-дамдар єлкєбїзгє зыян гана алып келет.

Дамир ЭМЕНГУЛОВ

Нурлан ОРОЗБАЕВ, саясат таануучу:

БЇГЇНКЇ КЇНДЄГЇ ОППОЗИЦИЯМЫН ДЕГЕНДЕРГЕ ЭЛЕКТОРАТТЫН БЕШ ПАЙЫЗЫ ДА ИШЕНБЕЙТ

- Нурлан мырза, «ак тєє-нїн карды жарылган» кїз да кирип келди. Кїздє сая-сый кырдаал кїчєйт де-ген кеп-сєздєр айтылууда. Сиздин жеке баамдооўуз-да, быйылкы саясый сезон кандай нукта єнїгєт?- Баарына белгилїї болгондой,

саясый кырдаал шайлоолор жа-кындаганда ар кандай мїнєздє єз-гєрїп турат. Анткени, Кыргызстан-да парламент бийлик башкарууда негизги орунду ээлейт. Андыктан келе жаткан парламенттик шай-лоонун мааниси абдан чоў. Ошол себептен, ар кыл кїчтєрдїн ти-решїїсї жана тїрдїї багыттагы аракеттери байкалышы мїмкїн. Ошондой эле єлкєдєгї инфляция-нын єсїшї бир топ экономикалык кєйгєй жаратып, отун-энергети-

калык кризиске кептелген єкмєт-тїн иши эл арасында сынга алы-нып жатат. Ушул нерселерди эсепке албаганда, кїздє саясый чыўалуу деле болбойт. Себеби, ар кандай маселелерди чечїїдє мамлекеттик бийликке атаандаш саясый кїчтєр же лидерлер да жокко эсе. Бїгїнкї кїндєгї оппозициямын дегендер-ге электораттын беш пайызы да ишенбейт. Ал эми Кыргызстандын Бажы Союзуна кирїї алдындагы аракеттери тїрдїї ой-жорумдарды пайда кылып, мамлекеттин саясый туруктулугуна таасирин тийгизет.

- Кризистин айынан єк-мєттїн отставкага ай-далып кетїї коркунучу канчалык?- Єкмєтїн отставкага кетїїсї

менен єлкєдєгї кризисти жєндєє-гє мїмкїн эмес. Андыктан айрым жагдайларды тїзєтїї менен кескин реформага баруу керек. Ушул кез-ге чейин єкмєттїн алмашуусу ме-нен бир да маселе чечилген эмес. Ошондуктан єкмєттї отставкага айдоо менен абалды оўдой албайт.

- Кыргыз оппозициясы жа-кында Казакстан, Єзбекс-тан, Тажикстан прези-денттерине кайрылуу жа-сашты. Анда алар пре-зидент А.Атамбаевдин

31-августтагы сїйлєгєн сєзї їчїн кошуна мамле-кеттин жетекчилеринен кечирим сурашыптыр. Бул чыккынчылыкка жатпай-бы?- Негизинен чагымчылдыкка

жакын. Ал эми мен муну саясый маданияттын эў тємєн чеги дейт элем. Анткени, Кыргызстандагы ички саясый маселелерге эч бир башка єлкє кийлигише албайт. Оп-позиция бул нерсени элдин тал-куусуна алып чыгуусу керек эле. Алар анте алган эмес. Себеби эл-дин ишеними оппозицияга жокко эсе. Бул иш оппозициялык кїчтєр-дїн аргасыз кадамы болуп калды.

- Эмки жылы єтїїчї пар-ла менттик шайлоого даярдык азыртадан баш-талды. Шайлоо даярды-гы кырдаалга кедергисин тийгизбейби?- Албетте кырдаалга таасирин

тийгизет. Бирок андан кандайдыр бир кооптонуу жаратпаш керек. Бул мыйзам ченемдїї кєрїнїш. Андыктан шайлоо алдындагы єл-кєдєгї саясый стабилдїїлїк жана эл арасындагы тынчтык парла-ментке келїїчї партиялык кїч-тєрдїн саясый маданиятынан кєз каранды.

19-сентябрь, 2014-жыл

6 ЭНЕРГЕТИКА

ОКТЯБРДАН ТАРТЫП КЄГЇЛТЇР ОТУНДУН БААСЫ АРЗАНДАЙТ

ТАЖИКСТАН ДА КОЎШУЛАШ ЄЗБЕКСТАНДАН КЄЎЇЛЇ КАЛГАНЫН ЖАШЫРА АЛБАЙ КАЛДЫ

ЄЗБЕКСТАНДА 1-ОКТЯБРДАН ТАРТА ГАЗГА, БОРБОРДУК ЖЫЛУУЛУК

БЕРЇЇГЄ ЖАНА ЫСЫК СУУ МЕНЕН КАМСЫЗДООГО БААЛАРДЫН

ТАРИФИ КЄТЄРЇЛЄТ

ЖАЛАЛ-АБАД ОБЛУСУНУН 342 АБОНЕНТИ 3-ФАЗАЛУУ КИРГИЗЇЇДЄН ЄЗ ЭРКТЕРИ МЕНЕН БАШ ТАРТЫП 1-ФАЗАЛУУ КИРГИЗЇЇГЄ ЄТЇШТЇ

«Кыргызгаз» ишканасынын Россиянын «Газпром» компаниясына єтїшїн айрым оппозиционерлер сындап жатышкан эле. Ал эми турмуш жїзїндє бул туура кадам болгону тастыкталууда. «Газпромдун» же-текчилиги бул багыттагы долбоорлорду жї-зєгє ашыруу максатында ири каражат бєлїї менен катар газдын баасын тємєндєтїїгє киришти.

«Газпром Кыргызстан» ишканасынын кабарлашынча, 1-октябрдан тартып газдын бир куб/метри 16,35 сомдон 12,95 сомго че-йин тємєндєтїлгєн баада колдонуучулар-га берилмекчи. «Газпром» ААК башкар-малыгынын тєрагасы Алексей Миллердин Кыргызстанга жасаган жумушчу сапарынын натыйжасына Кыргызстан менен Казакс-

тандын чек арасында жаратылыш газына сатып алуу баасын 1,4 эсеге — 1000 куб/метрине 224 доллардан 165 долларга чейин тємєндєтїї жєнїндє чечим кабыл алынды. Тємєндєє 1000 куб/метирине 59 долларга чейин болду. Ал эми республика калкы їчїн жаратылыш газынын баасы 2014-жылдын 1-октябрынан тартып, болжол менен бир куб/метрине 12,95 сомду тїзєт (азыркы баа 16,35 сом). Тємєндєє 21� же куб/метрине 3,4 сом» делет «Газпром Кыргызстандын» маалыматында. Чындыгында бул акыркы чек эмес, келечекте дагы кєгїлтїр отундун наркы арзандашы ыктымал.

Ал ортодо, президент Алмазбек Атамбаев «Газпромдун» жетекчиси Алексей Миллер менен телефон аркылуу байланышып, газ маселесин талкуулады. Анда Миллер Биш-кек шаарындагы жылуулук борборуна 100 млн. куб/метр єлчємїндє газ жеткирїї че-чими кабыл алынганын, газдын куб/метри 165 доллардан бааланганын кабарлаган. Демек кычыраган кыш мезгилинде Биш-кек жылуулук борбору толук кандуу иш-тейт дегенге негиз бар. Ал эми «Кыргызгаз» «Газпромго» берилбеши керек эле» деп эл алдында патриот кєрїнгїсї келген «азамат-тар» эми оозун жаап тим отуруп калышабы же дагы деле «боздой» беришеби?

Жалал-Абад облусунун 342 абоненти 3-фазалуу киргизїїдєн єз эрктери менен баш тартып 1-фазалуу киргизїїгє єтїштї деп билдирди 18-сентябрда облустагы єк-мєттїн ыйгарым укуктуу єкїлїнїн милдетин аткаруучу Жумагїл Эгамбердиева Жогорку Кеўештин отурумунда.

Анын айтымында жумушчу тобу ар бир абонентке 3-фазалуу киргизїїнїн баасы жана 1-фазалуу киргизїїгє єткєрїї туура-луу маалымат берип, тїшїндїрїї иштерин жїргїзїїдє. Негизинен 174 миў 923 тон-на кємїр даярдаш керек, бїгїнкї кїндє 98 миў 534,8 тонна жеткирилип, пландын 51,2 пайызы аткарылды. Билим берїї сектору боюнча 11 миў 552 тонна кємїр жеткирїї керек болсо, анын 45 пайызы аткарылды. Жалпысынан жергиликтїї бюджеттен кє-мїр сатып алууну каржылоого 20 миллион сом керектелет, 25 миллион сомдун тегере-гинде республикалык бюджеттен алынат. Бїгїнкї кїндє 25 миллион 272 миў сомго республикалык бюджеттен каржыланган, ал эми жергиликтїї бюджеттен 10 миллион 803 миў сом жумшалган. Таш-Кємїр шаа-рында кємїрдїн бир тоннасы 1500 сомдон

турса, Чаткал жана Токтогул райондорунда 5000-6000 сомдон турат. Электр линиясы ар-кылуу Єзбекстандан кышында облуска газ жеткирилчї. Анын токтоп калышына бай-ланыштуу электр зымдарына кїч келїїдє. Андыктан 42,5 миллион сом “Жалалабат” ААКсына Майлы-Суу жана Жалал-Абад шаарларын камсыздоону кїчєтїї багытын-да бєлїнгєн. Майлы-Суу шаарында 3 ко-тельный мазутка єткєрїлгєн, дагы сегизєє єткєрїлєт. Мазутту єз убагында жеткирїї багытында маселелер дейт Э. Эгамбердиева.

Єзбекстанда їстїбїздєгї жылдын 1-ок-тябрынан тарта жаратылыш газына болгон баа 9,9 пайызга кымбаттайт. “Єзбекнефте-газ” компаниясынын маалымат кызматы-нын билдирїїсї боюнча жаўы баа боюн-ча жаратылыш газынын 10 кубометрине 1-октябрдан тарта эсептегичтер бар болсо 1816,20 сумдан (0,62 доллар) тєлєнє баш-тайт. Ага чейинки баа 1652,40 сумдан (0,55 доллар) болуп келген.

Ал эми эсептегич жок (счетчик) болсо, газдын 10 кубометрине 2857,65 сумдан (0,95 доллар) 3140,85 сумга чейин (1 доллар) тє-лєєгє туура келет. Жылуулук їчїн колдо-нулган газдын 10 кубометрине болгон баа 1323,25 сумдан (0,44 доллар) 1456,60 сумга (0,48 доллар) чейин жогорулайт.

Эске сала кетсек, жаратылыш газына болгон баанын буга чейинки кєтєрїлїїсї ушул эле жылдын апрель айында болгон. Ошондой эле 2014-жылдын 1-октябрынан тарта Ташкентте борбордук жылуулукка жана ысык суу менен камсыздоо кызматта-рына тарифтер кєтєрїлєт. “Таштеплоэнер-го” ишканасынын билдирїїсї боюнча Таш-кенттин калкы їчїн борбордук жылуулукка

1-октябрдан тарта батирлердин бир чар-чы метри їчїн 787,95 сумдан 844,67 (0,28 доллар) сумга чейин жогорулайт. Баанын кєтєрїлїїсї пайыз боюнча эсептегенде 7,2 пайызды тїзєт.

Ысык сууга болгон жаўы баага ылайык борбор шаардын жашоочулары эми октябрь айынан тарта эсептегич жок болсо, киши ба-шына 10570,54 сумдан (3,5 доллар) тєлєшєт. Ага чейинки баа 9860,67 сум (3,28 доллар) болгон. Мунун да пайыздык єсїшї 7,2�.

Буга чейинки муздак жана ысык сууга болгон баанын тарифи ушул жылдын ап-рель айында болгон жана 6,4 пайызды тїз-гєн. Ведомстволордун берген маалыматы боюнча ысык сууга болгон баанын кєтє-рїлїшї энергияны єндїрїїгє кеткен мате-риалдардын баасынын кымбатташы менен тїшїндїрїлєт.

Мына ушундайча коўшулаш Єзбекстан-да жаратылыш газына, жылуулукка жана ысык сууга болгон баалар кєтєрїлїп жат-кан учурда Кыргызстанда 1-октябрдан тарта жаратылыш газына болгон баа 21 пайызга арзандай тургандыгы маалымдалды.

Тажикстандын экс-премьер-министри Акил Акилов жергиликтїї маалымат булак-тарынын бирине коўшулаш Єзбекстан мам-лекетине карата ымандай сырын жашырбай тєгїп берди. Адегенде мына ошол ымандай сырдан кыскача мисал келтире кетели: “Та-жикстандын бириккен энергетикалык систе-мадан чыгуусу, жолдорду тозуу, жаратылыш газынан баш тартуулар – бул биздин коўшубуз Єзбекстан тандап алган жол. Тилекке каршы биздин коўшубуз башка жолду тандап алды. Ал жол жаратмандык жол эмес. Тажикстан-дын бириккен энергетикалык системадан чы-гуусу, жолдорду тозуу, жаратылыш газынан баш тартуу жана башка кадамдар республи-канын экономикасына негативдїї таасирин тийгизди. Бул эки єлкєнїн кызыкчылыгын-дагы иш эмес. Бирок, башынан ачарчылыкты жана жакырчылыкты єткєзгєн биздин мам-лекет єзїнїн куткаруучусун таап жана єнї-

гїї жолун тандай алды” дейт Акил Акилов. Ал Тажикстандын альтернативалуу жолду куруп, аны менен єзїнїн єнїгїї жолун таба алгандыгын баса белгилейт. Эске сала кетсек, буга чейин Тажикстан жана Єзбекстан энер-гетикалык маселелерде тыгыз кызматташып келген. Эч кандай кєйгєй жаралган эмес эле. Бирок, Тажикстандын энергетикалык бир-диктїї системадан чыгып кетїїсїнїн себеби эми гана белгилїї болуп отурат. Кыязы єзбек коўшулар Кыргызстанга жасаган мамилесин аларга да жасап келгендей. Демек, улам бир коўшусунун ишениминен чыгып бара жат-кан Єзбекстандын келечеги анчейин жакшы болушу кїмєн. Кандай гана эгемен мамлекет болбосун ал биринчи кезекте коўшулары ме-нен тыгыз жана ишенимдїї иштеше билиши керек эмеспи? Бул жагынан Єзбекстан алда канча ишеним жоготуп баратканы байкалат.

Акмат РААТКАН

19-сентябрь, 2014-жыл

72014-ЖЫЛ- МАМЛЕКЕТТЇЇЛЇКТЇ БЕКЕМДЄЄНЇН ЖЫЛЫ

КАНЫКЕЙДИН МАНАСТЫН МАМЛЕКЕТИН САКТАП КАЛЫШЫ

АЙКЄЛЇНЄН АЙРЫЛЫП, КАН ЖУТКАН ХАНЫША

Кыргызга ата болгон Ажо Манастан, ай-кєлїнєн айрылып, кара кийип, Каныкей кан жутуп турган кезде, єлгєндїн їстїнє кємгєн дегендей, Жакыптын калмак зайыбы Бак-дєєлєттєн туулган Кєбєш баштаган «алты арам» Каныкейдин да, калктын да чекесине чыккан чыйкан болот. Каныкей: «Ай караўгы болгондо, тїн ушундай экен го, айкєлдїн кєзї єткєндє, кїн ушундай экен го» - деп бекери-нен сай сєєгї сыздап, їшкїрїнїп турган жок. «Чырпык єзїн тал ойлойт, чымчык єзїн куш ойлойт» делет элде. Бул жерде Каныкейдин жанын кїйгїзгєн нерсе, агасы Манастын ар-касы менен киши катарына кошулуп келген, арымы кыска, абийири пас Кєбєштїн, єзїн Манаска теў келген баатыр катары сезип, эл эгеси менмин деп эсептегенинде («Манастай єзїм турганда, єлгєндї кантип ойлоймун»). Кєбєштїн кыргызга єзїн хан жарыялап, мен-менсинген бул жоругу бир жагынан комедия болсо, экинчи жагынан Каныкейдин башына каардуу муш болуп тийип, трагедиялуу натый-жага алып келет.

ЖУУЧУЛАР ЖАНА КАНЫКЕЙДИН КАНЖАРЫ

Манастын кєзї єткєн соў, бул эки жаман-дын ашынып чыгаарын, єзїнє кылгылыкты

кыларын Каныкей билген, бирок кара кийип кан жутуп отурганда катын кылып алам деп эсирери канышанын їч уктаса тїшїнє кирген эмес. «Агасынын катынын, иниси жерге таш-тайбы, жесири калса агадан, жеўесин кайни алуучу» деп, Кєбєш салтты бетке кармамыш болуп, єзїнє жуучу жибергенде, Каныкейдин кїйбєгєн жери кїл болот.

Манастын арбагын жана єзїнїн аялдык ар намысын бийик койгон Каныкей Абыке, Кє-бєштїн мындай ниет-мїдєєлєрїн чечкиндїї тїрдє четке кагат. Жуучу болуп келген Баймат менен Кыргыл чалдын «айткан сєзгє кєнєсїў, айткан сєзгє кєнбєсєў, чынын айтып коёюн, кан Кєбєштєн єлєсїў» деген сєзїнє Каныкей: «уурдап алчу катын жок, урушпай чапчуу баа-тыр жок, баркыма жетпейт,тийбеймин, баатыр да болсо сїйбєймїн, чамам келсе, тийбеймин, чаркым келсе сїйбєймїн! Уялсаўчы эки акмак, арачыга келгенден» деп жуучуларды канжар менен кууп чыгат.

МАНАСТЫН ОРДОСУНУН КЫЙРАТЫЛЫШЫ

Манастын жарынын кєєдєнїн намыс теп-кен жалтанбастыгына жана «хандын» эркине баш ийбеген багынбас нравасына кылыч ме-нен найзаны каршы коюудан башка Кєбєштїн айласы калбайт. Экєєнїн ортосунда кандуу кагылыш болуп єтєт. Манастын ордосу та-

ланат жана талкаланат. «Алты арамдын» чабуулунан кийин мамле-

кеттин ордосунун кандай кейипте калгандыгы «Манаста» мындайча сїрєттєлєт:

Талынын баарын сулатып,Тамынын баарын уратып.Таш калааны талкалап,Такыр чаап алыптыр.Ар кайсы жерде оркоюп,Ордонун орду калыптар,Каныкейдин ак сарай,Каалгасы темир, сом калай,Тєрт кїл дєбє солуптур.Буланы булап алыптыр,Бузуку минтип салыптыр,Как эткенден карга жокКурулай талаа калыптыр:Мынакей, тумшугунун алдынан башканы

кєрбєгєн «єздєн чыккан жаттын, єзєктєн чык-кан єрттїн» сокур амбициясынын трагедиялуу натыйжасы. Ак мєўгїлїї Ала-Тоого, ак калпак кыргызга кєз артып турган алыскы – жакынкы жоолордун кєзїнчє єз мамлекетин, єз эгемен-дїїлїгїн єз колу менен талкалаган «Манаста-гы» «кыргыз» деген аты бар кош аяктуулардын жоругуна не дейсиз?!

“ЄЗДЄН ЧЫККАН ЖАТТЫН , ЄЗЄКТЄН ЧЫККАН ЄРТТЇН”

СИМВОЛУБул окуя улуу эпосубуздун бизге насыяттап

калтырган сабагы, эскертїїсї деп ойлойбуз. «Абыке, Кєбєш алты арам» - бул «Манастын» символу. Абыке, Кєбєш алты арам-граждан-дык, атуулдук жетилбегендиктин символу, єз улутунун келечеги, тїпкї стратегиялык кы-зыкчылыктары, башка элдердин катарындагы аброю, ар намысы, коопсуздугу жєнїндє иши жоктуктун символу, кїнїмдїктїн, кара жемсєє єзїмчїлдїктїн символу, акылсыз авантюра-нын символу, «єздєн чыккан жаттын, єзєк-тєн чыккан єрттїн» символу. Эгер улут ичин-де Абыке, Кєбєш алты арамдын кїчї їстєм абалга ээ болуп кетсе, журттун калаасы бузу-лар, ордосу ойрондолор, ата конуштан бакыт, ырыс качар. Ушуну айтып турат бизге «Ма-нас». Бизге калтырган Манастын эскертїїсї ушул. Биз бїгїн ушуну эске тїйїп коюшубуз керек. Себеби 21-кылымдагы эгемендїї Ата журтубузда да «Абыке-кєбєш алты арам» фактору активдїї аракетте туруп жатат. Улут-тун эки душманы болот: ички жана тышкы. Тышкы душмандан да, ички душман корку-нучтуу. «Манас» эпосунда кыргыз мамлекети тышкы жоодон бир жолу (Алоокенин чапкы-ны), ички жоодон эки жолу (1. Абыке-Кєбєш. 2. Канчоро-Кыяз) кыйрагандыгын кєрєбїз.

КАНЫКЕЙДИН ЖАНЫН САКТАГАН ТИРЄЄЧ

Каныкейдин акылман туюмунда артын-да калган ботосу барда Манас тирїї. Туягы бар, демек, Манас єлгєн жок. Семетейдин тирїїлїгї – Манастын тирїїлїгї. Каныкей ушул ойду эш тутту, ушул туюмдан канимет,

шїгїрчїлїк алды. Анын туўгуюкка кулап ба-раткан жанын ушул ой тирєєч болуп сактап калды. Ушул ой аў сезиминин тїпкїрїнєн чырак болуп кїйїп, канышанын жанын аман алып калды.

”КАЧЫРЛАРДЫН АРАСЫНДА ТУЛПАР КАРЫП...”

Бирок да ой жїгїртїї образы, жан дїйнє тїзїлїшї бєлєк, руху бийик намыскєй Каны-кейдин «бытовизмдин» сазына тыгылган Кє-бєш кєрпенденин чєйрєсїнє ылайыкташып кїн кєрїїсї мїмкїн эмес эле. «Качырлардын арасында тулпар карып, каргалардын арасын-да шумкар карып» дегендей, «алты арамдын» арасында Каныкей эч убакта єзїн адам ката-ры сезе алмак эмес. Кара кийип, кансыраган жесир Семетей жалгызын алып Букарга ка-чууну чечет.

ЖАЛЫН МЕНЕН ШУМКАРДЫН КАРМАШЫ

Тереў ойлонуп, Каныкей менен кан Кєбєш-тїн ортосундагы конфликтиге дагы бир жолу кайрылып, жалпылай айтсак, бул конфликт адам коомунун турмушун алмустактан бери карай коштоп келе жаткан демейки, тїбєлїк-тїї карама-каршылыктын кезектеги кєрїнї-шї катары кабыл алынат. Бул - адамдык ру-ханий бийиктик менен кишилик пастыктын ортосундагы карама-каршылык. Социалдык турмуштагы мындай антиномия дїйнє калк-тарынын адабияттарында асмандан учкан шумкар менен жерде боортоктоп сойлогон жыландын ортосундагы кагылыш-кармаш тїрїндє аллегориялык формада чагылдыры-лып келе жатат. «Манастагы» Каныкей ме-нен Кєбєштїн ортосундагы конфликт адам моралынын диалектикасындагы ошо баягы эки полюстун дайымкы кїрєшїнїн дагы бир вариативдик кубулушу эмей эмне? Парадокс ушунда, социалдык тарыхта бирде шумкар ийгиликке жетишсе, бирде жылан жеўишти салтанаттап, бул эки антипод ит жыгылыш болуп келет. «Манастагы» кармашта бул жолу шумкардын канаты кайрылып отурат.

КУУГУНТУКТАГЫ КАНЫКЕЙ ЖЕ БАЛА СЕМЕТЕЙ-БЇТ КЫРГЫЗ

ЭЛИНИН ЇМЇТЇБалтыр бешик Семетейди бооруна кєтєрїп,

буттарында кийген єтїгї жок, жєє-жалаўдап Букарга качып бараткан жолдо «басайын десе ал кетип, балтырдан кара кан кетип, жилик-тин башы зыркырап, таманы ташка былчы-рап», ачка, ымыркайын эмизейин десе, эмче-гинен сїт чыкпай, азап чеккен Каныкейдей трагедиялуу жан бул дїйнєдє бар болду бекен!

Ушундай шартта Каныкей эненин бїткїл їмїтї, бардык ой-тилеги, бардык санаасы ку-луну Семетейди аман сактоо идеясынын теге-регинде жетим кєпєлєк чыракты айланган-дай айланып турат. Букарга качып бараткан Каныкей їчїн боорундагы кєтєргєн баласы

– єзїнїн гана їмїтї эмес, «алты арамдын» їстємдїгїнїн алдында калган бїт кыргыз элинин їмїтї, кыйраган Манас мамлекети-нин їлпїлдєп жанган чырагы эле.

БУКАРГА БАРАТКАН ЖОЛДОГУ УЛУУ ЖОЛУГУШУУ

Бакайдын, Каныкейдин, Чыйырдынын Бу-карга качып бараткан жолдогу жолугушуусун биз УЛУУ ЖОЛУГУШУУдеп атаар элек. Чындыгында эле бул улуу патриоттордун жана даанышмандардын УЛУУ ЖОЛУГУШУУСУ болгон. Эмне їчїн?

Карыя ушул бала їчїн єлбєй тирїї жа-шаарын, ушул баланы 12 жыл саргарып кї-тєєрїн кєз жаш аралаш какшап айтып, Талас-та кїйєєрї, кїтєєрї, кїрєшкє чыгаар адамы, Манастын тузун актаар абакеси бар экенин Каныкейге туйгузуп отурат. Каныкей болсо, «єзєнгє кырчын тал бїтєєрїнє» ишенич кы-лып, Бакайдын кїткєн їмїтїн актоого чеч-киндїї экенин туйгузуп, карыяга кайрат тар-туулап жатат. Айкєл Манас атасынын тууруна кондуруу їчїн балапан Семейтейдин канатын жетилтїї- Каныкей менен Бакайдын арзыган арман-тилеги.

Мына ошентип, жолдо жолуккандагы Ка-ныкей менен Бакайдын ортосундагы диалог жєнєкєй сїйлєшїї эмес, улуу мазмунга тол-гон УЛУУ БААРЛАШУУ, сырдашуу жана Ата журт тагдыры, анын келечеги тууралуу стра-тегиялык УЛУУ АКЫЛДАШУУ десек эч жа-ўылбас элек. Тереў карап, айтылган сєздєр-дїн ары жактагы маанисине кадалана їўїлсєк, Букардын жолунда Бакай менен Каныкейдин ушинтип акылдашканынан, Семетей аркы-луу «єзєктєн чыккан єрттїн, єздєн чыккан жаттардын» Таластагы зордукчул бийлигин кулатуунун, Манастын ордосун кайра калы-бына келтирип, арстандын туусун кайрадан орнотуунун, кыргыз мамлекетин, эл-журттун кєз карандысыздыгын сактап калуунун улуу планы тїзїлгєндїгїн, ушул максатта мындан аркы иш-аракеттердин стратегиясы аныктал-гандыгын кєрбєй коюшка мїмкїн эмес. Бул диалог – улуу мїдєє їчїн эки элдик кемен-гердин ортосунда тымызын тїзїлгєн УЛУУ КЕЛИШИМ. Бул диалог улуттун тагдыры жєнїндєгї УЛУУ САНАА. Бул жерде куу-гунтуктагы Каныкейдин Букарда жїрїшїнїн жана Букардан кайтуусунун философиясы жана Бакайдын Таластагы УЛУУ КЇТЇЇСЇ-НЇН сыры, маўызы берилип отурат. Мына ушинтип, дагы айталы, Семетей эмчектеги «ыўаалаган» ымыркайдан улуттун улуу їмї-тїнє айланат.

”КАСИЕТТЇЇ КЫРГЫЗДЫ КАЙРЫЛЫП КЄРЄР КЇН БОЛСО”

Киндик кесип, кир жууган жеринде, ба-лалыгы єткєн Букарда, падыша атасынын камкордугунда жашап жїрсє да, Каныкейдин єзїн бактылуу сезе албагандыгына, тескери-синче, ичи кїйїп єрт болуп, эки кєзї тєрт бо-луп, кыргыз жакты карап, саргарып санаага батканына айран калбай коё албайсыў. «Ка-сиеттїї кыргызды, кайрылып кєрєр кїн бол-со, баштагыдай болтурса, Таласка кудай кон-дурса», деп дайыма ак эткенден так этет. Он эки жыл болуп калса да, кїйїтї пастабай, кїнї бїгїнкїдєй аза кїтїп, ємїрлїк жарысыз єзїн тирїї єлїктєй сезгенин, «Талас», “Ала –Тоо” дегенде кєєдєнїнєн кєк тїтїн бургуп турга-нын кєрїп туруп, Каныкейдин «Манас» деген «айыкпас оору» менен тїбєлїк ооруп калган-дыгына жана ак калпак кыргыздын тїбєлїк «мажнунуна» айланып кеткенине дагы бир жолу ынанабыз.

(Уландысы кийинки санда)

Советбек БАЙГАЗИЕВ,

Манас коомдук академиясынын академиги, Эл

аралык “Руханият” сыйлыгынын

лауреаты.

19-сентябрь, 2014-жыл

8 ДЕМИЛГЕ

ЖОЖдордон, КРнын Улуттук илимдер академиясынан сунушталган жаш окумуштуулар 28 мекемеден 75 номинанттын ысымы бул жылы китепке басылат. Аларга сыйлыкты Салымбеков Аскар Мааткабылович, Коомдук телерадиоберїї корпорациясынын директорунун орун басары Иманалиев Кайрат, ошондой эле 2013-жылы “Акыл Тирек” наамына татыктуу болгон, учурда Кыргыз Республикасынын Улуттук Банкын жетектеп жаткан Абдыгулов Толкунбек агайлар тапшырышты.

ЭКИНЧИ БЇТКЇЛ ДЇЙНЄЛЇК КЫРГЫЗСТАНДЫКТАРДЫН

«АКЫЛ ТИРЕК» ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫК ЖАРЫШЫ

«Акыл Тирек» жарышы 2013-жылдан бери «Кыргызстандын идеялык картасы» долбоорунун алкагында єткєрїлїп, 2014-жылы тємєнкї багыттарды камтыды:

• экономика; • мамлекеттик башкаруу; • социалдык долбоорлор; • илимий -техникалык дол-

боорлор жана аны турмушта кол-донуу.

Жарыштын алкагында пайда-луу єзгєрїїлєргє жол ача турган 120 эмгек, илимий жана аналити-калык сунуш, долбоорлор кабыл алынды. Алгачкы экспертизадан 74 эмгек єтїп, алардын катары-нан комплекстїї экспертизанын (атайын эксперттердин) элегинен алдыўкы сапка 12 иш, алардын ав-торлору, кємєктєш авторлору озуп чыгышты.

Прогрессивдїї Демилгелер Фонду эксперттик комиссиядан жеўїїчї деп табылган 12 эмгек-тен сырткары дагы 9 эмгекке ко-шумча сыйлык ирээтинде диплом берип, ар бирине 5000 сомдон ак-чалай сыйлык берїїнї туура тап-ты. Ар бири сыйлыкты Орозалиев Тєлємїш Орозалиевичтин колу-нан алышты.

Алар:1. Коомдук ишмер Какчекеев

Токтогул агайга – ички иштер ми-нистрлигин реформалоо багытын-да берген эмгеги їчїн;

2. Коомдук ишмер Темишов Базарбай агайга – чет мамлекет-тердин геосаясий аракеттерине туруштук берген кїчтїї кыргыз коомун курууга багытталган эм-геги їчїн;

3. Эне жана баланы коргоо Улут-тук Борборунун мїдїрїнїн илимий иштери боюнча орун басары Ма-мырбаева Турсун Турганбаевнага – 6 айдан 2 жашка чейинки бал-дардын арасында микронутриент-тердин жетишсиздигинен пайда болгон оорулардын таркалышы жана алардын алдын алуу ыкмасы боюнча буга чейинки аткарылган иш аракеттерин камтыган эмгеги їчїн (кємєктєш авторлору Узак-баев, Шалабаева жана Исмаилова);

4. М. Рыскулбеков атындагы Кыргыз Экономикалык универ-ситетинин доценти Турсуналие-ва Динара Мухтаровнага – жеўил єнєр жай тармагында атаандаш-тык жєндємдїїлїктї инновация-лык єнїгїїнїн негизинде камсыз кылуу атуу эмгеги їчїн;

5. Инновациялык технология-лар жана экономика колледжинин мїдїрї Жунушалиева Нурзат Ма-насовнага – коллдеж жана жогорку окуу жай системасында їзгїлтїк-сїз билим берїї аттуу эмгеги їчїн;

6. AVN компаниясынын негиз-дєєчїсї, Исхак Раззаков атындагы Кыргыз Мамлекеттик Техникалык Университетинин аралыкта башка-руу жана квалификацияны жого-

рулатуу институтунун башкы ади-си Саитов Нурлан Жолдошевичке – билим берїї системасына авто-маташттырылган маалымат техно-логияларын киргизїї багытында жазылган эмгеги їчїн (автордун автоматташтырылган системасы бир нече ЖОЖдор ишке кирип ий-гиликтїї иштеп жатат);

7. Исхак Раззаков атындагы Кыргыз Мамлекеттик Техникалык Университетинин доценти, 2013-жылы жаш окумуштуулар ара-сында Акыл Тирек наамын алган Асанова Салима Муратовнага – ку-баттуулугу 6-35 киловаттка жеткен электр тїйїндєрїнїн зым линия-ларындагы аварияларды опера-тивдїї тїрдє аралыктан аныктоо ыкмасы сунуштаган эмгеги їчїн;

8. Жусуп Баласагын атындагы Улуттук Университетинин жаш окумуштуулар кеўешинин тєра-йымы Кошбакова Батмахан Мук-таровнага - кыргыз элинин со-циалдык маданий каада салтын жана їрп-адаттарынын учурдагы абалын тереў изилдеп, анын аала-мадашуу жана демократиялашуу процессиндеги ролун караган эм-геги їчїн.

9. Б. Ельцин атындагы Кыргыз-Орус Славян университетинин ал-дыўкы адиси, химия илимдеринин кандидаты, улук илимий кызмат-кери Султанкулова Алыйма Сул-танкуловнага - «Кыргызстандагы «алтындай» калдыктарды кайра иштетїї».аттуу эмгеги їчїн.

Ал эми Салымбеков Аскар Мааткабылович, Улуттук Илим-дер Академиясынын вице-прези-денти Алдашев Алмаз Абдулхаевич жана коомдук ишмер, профессор Жаманбаев Мурат Жїзїмалиевич-тер жеўїїчїлєргє сыйлыктарды беришти.

“АКЫЛ ТИРЕК - 2014” КОНКУРСУНУН ЖЕЎЇЇЧЇЛЄРЇ

1. Жеўиш Нурбек (25 000 сом) - Борбордук Азиядагы Аме-рика университетинин (БААУ) доценти жана экономика депар-таментинин жетекчиси. «Кыр-гызстандагы кичи жана чакан ишкердиктин экспортко багыт-талып єнїгїїсї: тигїї єнєр-жа-йы» аттуу эмгегинде калкты иш менен камсыздоого салым кош-кон Кыргызстандагы жеўил єнєр-жайынын флагманы кийим тигуу тармагынын єнїгїїсїндєгї же-тишкендиктери каралат. Ошон-дой эле импорттолуучу кездеме менен фурнитурага тарифтердин жогорулашы жана Кыргызстан-дын Бажы Биримдигине кирїїсї-нєн улам жыйынтык катары ке-лип чыгуучу натыйжалар каралып чыккан.

2. Атабаев Нурлан Узгено-вич (25 000 сом) - Эл Аралык Ататїрк–Алатоо университети-нин экономика жана башкаруу фа-

культетинин деканы. «Акча-кредит саясатынын кыргыз экономикасы-нын єнїгїшїнє тийгизген тааси-ри» аттуу эмгегинде экономика-лык єсїшкє тийгизген таасирин эконометрикалык модел аркылуу аныктап, эффективдїї єнїгїїнїн сунуштарын киргизген.

3. Гыязов Айдарбек Токторо-вич (25 000 сом) - Баткен мамле-кеттик университетинин Кызыл-Кыя Технология, экономика жана укук институтунда окуу-маалымат департаментинин башчысы, эко-номика илимдеринин кандидаты. «Кыргыз Республикасындагы ча-кан ишканалардын ишкердик по-тенциалынан єсїп-єнїгїїсїндєгї мамлекеттин ролу» аттуу изил-дєєсїндє ишкердикти колдоодогу кєйгєйлєрдї чечїїнїн макро жана микро деўгээлиндеги жолдору жана КРда ишкердик потенциал-дын єнїгїїсїндєгї мамлекеттин конкреттїї кадамдары каралган жана багыттар берилген.

4. Кыдыралиев Сыргак Капа-рович (25 000 сом) - Борбордук Азиядагы америкалык универси-теттин профессору. “Кыргыз Рес-публикасынын Улуттук банкынын саясаты боюнча єзгєчє кєз караш жана ойлорун билдирип жана су-нуштарды берїїгє аракет кылган эмгеги їчїн;

5. Суюнбаев Мурат Насир-динович (25 000 сом) - Б. Ель-цин атындагы Кыргыз-Орус Сла-вян университетинин профессору. “Кыргызстандын прогрессивдїї єнїктїрїї модели” аттуу сынактык эмгегинде айыл тургундарын жу-муштуулук менен камсыздоо жана заманбап экономикага жакындаш-тыруу багытында кол єнєрчїлїктї єнїктїрїї менен креативдїї жаўы єнєр-жай тармагын колдоо моде-лин сунуштайт.

6. Жапарова Дамира - (25 000 сом) Кыргыз-Тїрк “Манас” университетинин Экономика жана башкаруу факультетинин эконо-мика бєлїмїнїн доценти, эконо-мика илимдеринин кандидаты. Кємєктєш автору Бектеновна Дамира Чотуевна – Кыргыз-Сла-вян университетинин Экономика факультетинин “Каржы жана кре-дит“ бєлїмїнїн бєлїм башчысы, экономика илимдеринин доктору, профессор. “Кыргыз республика-сындагы саламаттык сактоо систе-масынын экономикалык анализи” аттуу изилдєєсїндє саламаттык сактоо системасындагы эў негиз-ги экономикалык кєйгєйлєргє кє-ўїл буруу максатында системанын негизги каржылык булактары же-тишсиз жана медициналык кам-сыздандырууну «камсызданды-руунун анык модели» деп айтууга мїмкїн эместигине токтолуп, ай-рым чечїї жолдору сунушталган.

7. Осмонов Ысман Джусуп-бекович (50 000 сом) - К.И. Ск-рябин атындагы Кыргыз улуттук агрардык университетинин Инже-нердик техникалык факультети-нин профессору. “Койлорду зоо-техникалык жана ветеринардык тейлєє їчїн экологиялык жак-тан коопсуз технологияны жана техникалык каражаттарды иштеп чыгуу» эмгегинде кєп жылдык илимий-изилдєє жана тажрый-ба-конструктордук иштердин на-тыйжасында фермердик (дыйкан)

чарбаларынын, айыл чарба коопе-ративдеринин жана башка тїрдєгї чарбачылыктын шарттарына ыла-йыкташкан койлорду зоотехника-лык жана ветеринардык тейлєє їчїн экологиялык жактан кооп-суз технология жана техникалык каражаттар иштелип чыккан. Су-нушталган технологияда койлорду зоотехникалык жана ветеринар-дык тейлєєлєрдїн бардыгы толу-гу менен механикалаштырылган жана автоматташтырылган.

8. Дюшеналиева Эркайым Бекжановна (50 000 сом) - Н. Исанов атындагы Кыргыз мамле-кеттик курулуш, транспорт жана архитектура университетинин Инновациялык кесиптер инсти-тутунун ага окутуучусу. Кыргыз Республикасында мамлекеттик иншканалардын кєйгєйлєрї Элдик IPO (єлкєнїн жарандар арасын-да баалуу кагаздарды айкын жай-гаштыруу) менен чечилет. Элдик IPO ишканага акча каражаттарды тартууга мїмкїн берет жана Кыр-гызстандагы баалуу кагаздардын базарынын єнїгїї факторлорло-рунун бири болмокчу деп, конк-реттїї долбоор сунуштаган.

9. Кулданбаев Нурбек Ку-дайбергенович (50 000 сом) - «Реласкоп» коомдук фондусунун мїдїрї, «Жаш-муун» коомдук би-рикмесинин мїдїрїнїн орун ба-сары, «Алдын алуучу медицина» илимий єндїрїштїк бирикмеси-нин ага илимий кызматкери. Єл-кєнїн жаратылыш ресурстарын коргоо жана рационалдуу колдо-нуу їчїн GPS координаты менен белгиленген стационардык їлгї аянтчаларынын негизинде айлана чєйрє объектилерине мониторинг жїргїзїїнї сунуштаган. Жараты-лыш объектилерин GPS система-сынын жана металл реперлеринин жардамы аркылуу маркировкалоо аларды узак убакытка байкоого алууга жана изилдєєгє мїмкїн-чїлїк берїїсї боюнча мыкты дол-боор берилген.

10. Сабырова Гїлзат Жума-диловна (50 000 сом) - Башка-руу, укук, каржы жана бизнес эл аралык академиясынын бухгалтер-дик эсеп, талдоо жана аудит кафед-расынын башчысы. “Бюджеттик чыгымдардын натыйжалуу тес-келишин жана кєзємєлдєнїшїн эсептик-талдоо жагынан камсыз-доо». Сунушталып жаткан изилдєє бюджеттик мекемелердеги бухгал-тердик эсеп жана ички кєзємєл тутумун реформалоого арналган. программалык-максаттуу бюд-

жеттештирїїнї киргизїї аркылуу мамлекеттик башкаруунун бар-дык институттарынын ишмерди-гинин натыйжасына карай баалоо жана иштин натыйжалуулугу їчїн жоопкерчилигин кїчєтїї зарыл. Бул жаўы милдеттерди орундатуу їчїн принципиалдуу жаўы маа-лыматтарды алууга багытталган бюджеттик эсеп жана отчеттуулук-тун жаўы тутуму керек болот деген ишенимде єзгєчє долбоор берген.

11. Асанов Арстанбек Авле-зович (50 000 сом) - Н. Иса-нов атындагы Кыргыз мамле-кеттик курулуш, транспорт жана архитектура университетинин жїк которуп-ташуучу, курулуш, жол машинелери жана жабдык-тары кафедрасынын башчысы, техника илимдеринин доктору, профессор. Кємєктєш авторлор: Алымкулов Самсалы Аманович, Жумалиев Кубанычек Мырзабе-кович. «Инновациалык техноло-гиялардын негизинде Кыргызстан-дын экономикалык секторлорун жана кємїр тармагын кєтєрїї» аттуу эмгегинде Кыргызстандагы кємїрдї энергоэффективдїї кол-донуу проблемалары жана инно-вациалык технологиялардын не-гизинде кємїрдї кайра иштетїї аркылуу энергетикалык кєйгєй-лєрдїї чечїїнїн жолдору баян-далган. Кыргызстандын эконо-микасынын негизги тармактары: энергетика, єндїрїш, айыл-чар-ба, тоо-кен багыттарын системдїї тїрдє заманбап технологияларды колдонуунун негизинде єркїндє-тїї демилгесин элге жеткизїїнї максаттаган долбоор.

12. Молдобеков Болот Дуй-шеналиевич (50 000 сом) - Бор-бор Азиялык Жерди прикладдык изилдєє институнун мїдїрї. Кє-мєктєш авторлор: Орунбаев Са-гынбек Жолчуевич, Усупаев Шей-шеналы Эшманбетович, Бегалиев Улугбек, Паролай Стефано, Бинди Дино «Шаарларды сейсмикалык микрорайондоштуруунун жаўы жолдору жана «Ыкчам маалымат берїї борборун тїзїї» аттуу сы-нактык илимий изилдєє ишинде борбор шаарыбыздын жер кыр-тышын изилдеп, кєп кабаттуу ту-рак-жайлардын жана жаўы куру-луштардын сейсмикалык абалы талдоого алынган. Ошондой эле шаардан ыраак болгон жер тити-рєєлєр їчїн «Ыкчам маалымат берїї борборун» тїзїї каралып, ал азыркы учурда ишке ашыры-лып жатат.

Акмат РААТКАН

9

19-сентябрь, 2014-жыл

КЄЧМЄНДЄР ОЮНДАРЫ –ДЇЙНЄНЇН КЄЎЇЛ ЧОРДОНУНДА

Узаган аптада дїйнєлїк басма сєздїн сї-рєт галлереяларын аркасынан алоолоп от кїйгєн, тыйын эўип ат їстїндє ойногон кыргыз жигиттери багындырды. Италия-нын Corriera Della Seraгезитинде “Ат їстїн-дє жаа атып, кыргыздар єз єнєрїн Алгач-кы кєчмєндєр оюнунда кєрсєтїїдє” деген

тема менен аркасынан алоолоп от кїйгєн жигиттин сїрєтї баштаган ондон ашык сї-рєт чыгып, гезит окурмандарынын кызы-гуусун жаратты.

Британиянын The Mirror гезитинде “Кыз куумай Дїйнєлїк кєчмєндєр оюнунун эў кызыктуусу” деген тема менен Чолпон-Ата-

дагы оюндардын ачылышын чагылдырган видео, сїрєт галлерея кыстарылып, англис окурмандары тарабынан узаган аптада эў кєп ачылган макала болду.

Американын The Washington Post гези-ти да 10-сентябрдагы санында башка дїй-нєлїк медиадай эле кєчмєндєр оюнундагы

кызыктуу сїрєттї биринчи планга койгон. Wall Street Journal басылмасынын апта сї-рєтї да алоологон от менен ат їстїндє ой-ногон кыргыз жигити болду.

Булак: «Азаттык» радиосу

99

19-сентябрь, 2014-жыл

10

Кызыктар дїйнєсї

БЕЙИШТЕЙ ЖЕРДЕ ЖАШАП, АБИЙИР САТКАН УЯТ

УРМАТТУУ КЫРГЫЗСТАНДЫКТАР!КЫМБАТТУУ МЕНИН МЕКЕНДЕШТЕРИМ!

Жаш, кубаттуу, кооз жана эгемендїї єл-кєбїздїн 23 жашка толушу менен Сиздер-ди чын жїрєктєн куттуктайм. Єлкєбїздїн ушул курагы менин кєз алдыма 23 жашка толгон жигиттей тартылып турат. Ошол жигит сымал Ата Мекенибиздин да жашай турган кїнї, єнїгє турган мезгили, єз ал-дынча ой жїгїртїп, иш алып барар мезгили келип калды. Эгемен Кыргызстаныбыздын потенциалы чоў, буга ар бириўиздерди те-реў ишенїїгє чакырам.

Єлкєбїз ушул кїнгє чейин кєрбєгєн тїй-шїктї, тартпаган азапты тартты. Эки чоў кризиске учурап, экономикалык кєрсєткїч беш жылдан он жылга чейин артка кет-ти. Ал арада ийгиликтер да болбой кой-гон жок, бирок кєўїл жылытаарлык эмес. Ушул тушта сиз, биз жашап жаткан єлкєнїн экономикасы, чынында, кыйын акыбалда. Кечирип койгула мекендештерим, бирок єлкєбїз ар кимдин колун караган ач итке окшоп калды. Аны ар бир жаран тїшїнїї менен кабыл алып, жєн териси менен се-зїїгє тийиш. Ал эми мамлекеттик кыз-маттарды аркалаган адамдар карапайым элден беш–он эсе кєбїрєєк сезсе, бийлик башындагылар ошону ойлоп, жоопкер-чиликтин айынан тынч, ырахат алып ук-табашы керек. Бексултан Жакиев агабыз айткандай ар бир жаран, "Менин азабым - Кыргызстандын азабы, Кыргызстандын азабы - менин азабым Менин жыргылчы-лыгым - Кыргызстандын жыргалчылыгы, Кыргызстандын жыргалчылыгы - менин жыргалчылыгым” - деп жашасак, мен ой-лойм бат эле ирденебиз.

Эгемендїїлїктє єлкєнїн коопсуздугу

биринчи орунда турат. Чек арада болуп жаткан окуялар Ата Журтубуздун эгемен-дигине доо кетирип, элибиздин тынчты-гын бузбашы керек. Азыркы учурда бїткїл дїйнєдє жер, суу тартыш экенин баарыбыз билебиз. Ошондуктан башка мамлекеттер Кыргызстанга кєз артып турганы эч кимге жашыруун эмес, жадагалса, кїн сайын эки метр ичкери кирип келе жатат. Муну бай-каган, ал тургай кызыккан чиновник жок. Єз жерибизге єзїбїз ээ чыгып, жол кура албасак, єлкєбїздїн ичиндеги анклавдар-га кєз каранды болуп, алардан коркуп тур-сак, мамлекетибиздин алсыздыгынан кабар берет. Ойгонгула кыргыз элим, ойгонгула! Бейиштей болгон жерибиздин кадырын

билелик. Эртеў кеч болуп калбасын. Бир кыргыздын айынан бардык кыргызстан-дык азап тартып калбасын.

Кыргызстанда жашаган ар бир жаран та-тыктуу жашоого акысы бар. Анткени єлкє-бїз географиялык жактан алып караганда суусу мол, кен байлыктарга бай, єзгєчє ту-ризм тармагына ыўгайлашкан жерде жай-гашкан. Бул кен байлыктардын, суулардын кїнїн инвесторлор кєрбєшї керек. Ал бї-тїндєй кыргыз элиме таандык. Ушундай бай мамлекеттин жараны кайыр-садака су-рап жол боюнда отуруп, чет жактан бакыт издеп, акчага абийирин сатып жїргєнї уят иш. Кыргызстан дегенде ар бир адамдын оюна єнїккєн, тынч жана меймандос єлкє

келиши абзел.Илимдїї-билимдїї, эрктїї, арам менен

адалды ажырата билген, кїнєє иш кылган-дан корккон жаштар єсїп, коомго, саясат-ка аралаша баштады. Мына ушулардын арасында И.Раззаков, Ж.Абдырахманов, А.Сыдыков жана А.Орозбековго окшогон мекенчил, улутун сїйгєн адамдар да тол-тура. Мекенибиз ушуларга суусап турган чагы. Убакыт келет мына ушулар єлкєбїз-дї болуп кєрбєгєндєй єзгєртєт.

Урматтуу Кыргызстандыктар! Эгер биз єнїккєн, дени сак, бай, келечеги кеў єл-кєдє жашагыбыз келсе, анда ушул мїнєт, саат, кїндєрїбїздї жаркын келечек їчїн жумшайлы.Таттуу мємє-жемиш жеш їчїн, мээнет кылып, маўдайдан тер агызуу керек эмеспи. Ошол сыўары, биз жана биздин ур-пактарыбыз жыргал, тынч, кєз карандысыз жашаш їчїн биз дагы мээнет кылып, тер тєгїїбїз зарыл.

Эгерде сен єз ишиўе кечикпей барып, ишиўди так аткарып, паракорчулукту оюўа да албай, ак иштесеў анда ошол сенин меке-ниўе кошкон эў чоў салымыў. Ар бирибиз кїнєєдєн алыс болуп, акты ак деп, сен тїш-тїксїў же тїндїксїў дебей жашайлы. Эч ким туулган жерин тандап же акчага сатып алып туулган эмес. Ал бир гана Алланын буйругу. Ушунун баарын унутпай жашасак, Кыргызстандын келечеги алдыда. Дагы бир жолу майрамыўыздар менен. Рахмат.

Нуралы Арзыматов, Кыргыз мамлекеттик медициналык

академиясынын 2-курсунун студенти.

СЇЙЇЇДЄН ЖАРАЛАНГАН ЖЇРЄКТЇН ЗАПКЫСЫ

Бирмингем университетинин окумуш-туулары сїйїїдєн жараланган жїрєк адам-дын ден соолугуна чындыгында залака кел-тирээрин далилдешти.

Махабат дартынын машакатыБританиядагы Бирмингем университети-

нин окумуштуулары сїйїїдєн жараланган жїрєк адамдын ден соолугуна чындыгын-да залака келтирээрин далилдешкенин The Daily Mailбасылмасы жазып чыкты. Оку-муштуулардын айтканына таянсак, мына ушул себептен улам жубайынын кєзї єт-кєндєн кийин адам тез эле єзїн таштап, ал

тургай жарыкчылык менен кош айтышат. Жакын адамын жоготуу организмдеги бак-териялык инфекциялар менен кїрєшкєн кан клеткаларына -нейтрофилдерге тїз за-лакасын тийгизет. Жаш курактагы адамдын нейтрофилдери эмоционалдык єзгєрїїлєр-гє єтє сезимтал эмес. Ал эми алтымыш беш жаштан єтїп калган адамдын нейтрофилде-рин коргоо функциялары абдан алсыз болуп калат. Кайгы-капа иммундук системанын башка оорулар менен, маселен рак илдетине каршы кїрєшїїсїнє жолтоо болот.

Ал эми бир нече жыл мурун окумуш-туулар тобу жан дїйнєнїн жабыркашы жї-рєк оорусуна тете экенин далилдешкен. Ата-йын єткєрїлгєн тєрт жылдык изилдєєнїн жыйынтыгында адистер сїйїїдєн жабыр-каган жетимиштей адамды изилдешкен. Жыйынтыгында изилдєєгє катышкандар-дын дээрлик бардыгында теў кєкїрєгїндє оору пайда болуп, дем алуудан кыйналып жаткандыгы байкалган.

ЭЛЕКТРОНДУК ТАЯКЧА ТАМАКТЫН САПАТЫН АНЫКТАЙТ

Кадимки тамак жей турган Кытайдын таякчалары эми электрондук тїрдє чыга баштады. “Байду” деп аталган кытайлык компания чыгарган бул электрондук таяк-чалардын жардамы менен тамак-аш канча-лык коопсуз экенин анын температурасы-нан, жасалган маалынан єйдє аныктап алса болот. Ал тамак кандай майды кошуп даяр-далганынан єйдє текшере алат. Санитардык нормаларга жооп бербеген май Кытайдагы эў чоў кєйгєйлєрдїн бири эмеспи. Элект-рондук таякчанын ичине натрийдин анали-

затору да орнотулган. Ал адамга кїнїмдїк колдонгон туздун єлчємїн ченеп турууга жардам берет. Бардык маалымат wi-fi же Bluetooth аркылуу компьютерге берилет.

Таякча азырынча сатыкка чыга элек жана кардардын колуна качан тийери белгисиз.

ТОЛУК КИШИЛЕРДИ МАКТАП ГАНА ТУРУШ КЕРЕК

Эгер толук адамдарды сындап, аны уял-туу аракети жасалса, бул арыктоого эмес, тескерисинче кайра салмак кошууга алып келет. Бул фактыны Лондондогу колледжин окумуштуулары далилдешти.

Алар тєрт жыл катары менен экспери-менттин їч миўдей ыктыярдуу катышуучу-ларына байкоо жїргїзїшкєн, жыйынты-гында ашыкча салмагы їчїн улам жеме уга бергендер дагы толуп кетишкен, ал эми мын-дай сєздєрдї укпагандардын салмагында єзгєрїї болгон эмес.

Изилдєєчїлєрдїн айтымында, ашык-ча салмагы їчїн улам жагымсыз сєздєрдї уга берген адамдар сарсанаа болуп, андан нерв клеткалары жабыркайт. Андан соў єз маанайын кєтєрїш їчїн тамакты кєп жей башташат. Мындан улам окумуштуулар то-лук адамдарды колдоп, аларга сын айтпай, тескерсинче мактап турган оў деп кеўеш беришет.

ЖАЎЫ СМАРТФОНГО ТАЛАП КЇЧApple компаниясы жаўы iPhone 6 жана

iPhone 6 Plus смартфондоруна он-лайн за-каздарды кабыл ала баштады. Айрым мо-делдер їч-тєрт жумадан кийин даяр болот. Бул тууралуу Apple Store маалымат сайтын-

да кабарланды. iPhone 6 жана iPhone 6 Plus смартфондо-

рунун бет ачары 9-сентябрда єттї. Їч кїн-дєн соў АКШ, Австралия, Канада, Франция, Германия, Гонконг, Жапония жана башка єлкєлєрдєгї кардарлар алдын-ала заказ бе-рїїгє мїмкїнчїлїк алышты. Ал эми расмий тїрдє жаўы айфондор аталган єлкєлєрдїн дїкєндєрїндє сентябрда пайда болот. Ал-гачкылардан болуп он-лайн заказ берген-дер айфондордун даяр боло турган кїнї дагы кийинкиге жылдырылып жатканды-гын билдиришти.

Apple компаниясынын єкїлї Труди Мюл-лер The Wall Street Journal басылмасына билдиргендей, жаўы айфон чыгары менен эле алдын-ала заказ бергендердин саны кї-тїлгєндєн да кєп болду.

Кошмо Штаттарда iPhone 6нын баасы 649 доллар, iPhone 6 Plus - 749 доллар болду.

Азаттык

19-сентябрь, 2014-жыл

11Шамиль ИСМАИЛОВ, эколог:

ЖЕРГИЛИКТЇЇЖАЎЫЛЫКТАР

«КЫРГЫЗСТАНДА 8 МИЎДЕН АШУУН

МЄЎГЇ БОЛСО, «КУМТЄРДЇН»

ЖАНЫНДА БОЛГОНУ 3-4 ГАНА

МЄЎГЇ БАР»

- Шамиль мырза, Учурда Кыргызстанда мєўгїлєрдїн ээрїїсї тууралуу маселе баш-кы маселелердин бири болуп турат. Бул маселе бир гана Кыргызстанга тиешелїї ма-селеби?- Кайсыл жерде тоолор бар болсо, ал

жерлерде сєзсїз тїрдє мєўгїлєр болот. Андыктан дїйнєдє бир гана Кыргыз-станда тоолор бар деп эч ким айта ал-байт. Тоолор дїйнєнїн кєптєгєн єлкє-лєрїндє бар. Андыктан мєўгїлєрдїн ээрип жок болуп кетїїсї бир гана Кыр-гызстанда эмес, бардык тоолуу єлкє-лєрдє бар. Учурда бул маселе дїйнєлїк деўгээлдеги глобалдык маселе болуп турат. Климаттын єзгєрїїсїнєн улам дїйнє жїзїндє мєўгїлєр ээрип, жок болууда.

- Айрым депутаттар мєў-гїлєрдїн ээрип жатышына «Кумтєр» ишканасын кїнєє-лїї деп айтышууда. Бул кан-чалык деўгээлде чындыкка туура келет?- Кыргызстанда жалпысынан 8

миўден ашуун мєўгїлєр бар. Ал эми «Кумтєр» алтын кенинин айланасын-да болгону 3-4 гана мєўгї жайгашкан. Андыктан сиздин сурооўузга ушул циф-ралар эле эў сонун жооп бере алат деп ойлойм. Демек, «Мєўгїлєрдї сактай-быз» деп єлкєбїздєгї жападан жалгыз ири ишкана «Кумтєрдїн» єндїрїшїнє терс таасирин бере турган мыйзам дол-боорлорун жазуу менен биз мєўгїлєр-дї сактай албайбыз. Андан кєрє аны сактоонун эффективдїї ыкмаларын иштеп чыгуу керек.

- Кыргызстандын экосистема-сын жана мєўгїлєрдї сактоо їчїн кандай аракеттерди жа-сасак туура болмок?- Тилекке каршы биз мєўгїлєрдї

толугу менен сактай албайбыз. Теория жїзїндє мєўгїлєрдї сактоо їчїн аларга суудан куюш керек, же болбосо їстїн жаап коюуу зарыл болот. Бирок, мын-дай иштерди жасоо єтє кєп суммадагы финансылык каражаттарды талап кы-лат. Андай акчаны биз кайдан алабыз? Андыктан кандайдыр бир жол менен мєўгїлєрдї сактоо їчїн бизге бїтїн-дєй дїйнє жїзї колун сунуп, жардам кылышы керек. Глобалдуу жылуулукту минималдаштыруу чарасын кєрїї за-рыл. Бул їчїн бир гана Кыргызстандын акыбалы чак келбейт. Мындан тышка-ры биз жєн гана мыйзам долбоорлорун жазып отура бербестен, токойлорду калыбына келтирїї аракетин кєрсєк, экосистеманы сактоо багытында жак-шы иш жасаган болот элек.

ПРЕЗИДЕНТ А.АТАМБАЕВ КЫСКА МЄЄНЄТТЇЇ ЭМГЕК ЄРГЇЇСЇН

АЛДЫ18-сентябрда президент Алмазбек Атам-

баев кыска мєєнєттїї эмгек єргїїсїн алды. Мамлекет башчысы эмгек єргїїсїн Тїркия Республикасында єткєрєт. Бул тууралуу президенттин басма сєз кызматы билдир-ди. Эмгек єргїїсї аяктаары менен президент Алмазбек Атамбаев келерки жуманын акы-рында Тїркия Республикасынын президенти Режеп Тайип Эрдогандын чакыруусу менен Стамбул шаарында «Регионалдык єнїгїї їчїн ресурстарды ачуу» маселеси боюнча Дїйнєлїк экономикалык форумдун атайын отурумуна катышат. Ошондой эле, президент А.Атамбаев Тїркия Республикасынын же-текчилери менен эки тараптуу мамилелерди мындан ары єнїктїрїї маселелери боюнча бир катар жолугушууларды єткєрєт.

ЖКК жетекчиси Т.Исаев:

ЖОЛ-КАЙГУУЛ КЫЗМАТКЕРЛЕРИ ЖАШЫНЫШПАЙТ, БАЛКИМ

КЇНДЇН ЫСЫГАНЫН ЖАШЫНЫП КЄЛЄКЄГЄ ТУРУП АЛЫШАТТЫР

Депутат Бєдєш Мамырова («Ар-Намыс») бїгїн, 17-сентябрда парламенттин жыйы-нында, жол-кайгуул кызматкерлери жол эре-жесин бузган айдоочуларды токтотууда бак-дарактарга жашынып алышат, деди. «Алар унааны кїтїїсїз жерден токтотушат, аларга айып салышат. Алар кєп учурда жеке мен-чик унааны пайдаланышат, бул туура эмес. Айдоочулар маичилерди кєрїшї керек», - деди ал.Єз кезегинде КР ИИМдин ЖКК жетекчиси Талантбек Исаев, жол-кайгуул кызматынын инспекторлору таптакыр эле жашынышпасын айтып жооптоду. «Балким алар кїндїн ысыганын жашынып кєлєкєгє туруп алышаттыр», - деди ал.

ЄКМЄТ ЭМГЕК, МИГРАЦИЯ ЖАНА ЖАШТАР МИНИСТРЛИГИНДЕ

КАДРДЫК КАЙРА АЛМАШТЫРУУНУ ЖЇРГЇЗЄТ

Єкмєт Эмгек, миграция жана жаштар ми-нистрлигинде кадрдык кайра алмаштырууну жїргїзєт, деп билдирди премьер-министр Жоомарт Оторбаев 17-сентябрда бизнести жана инвестицияны єнїктїрїї боюнча Ке-ўештин отурумунда аталган министрликтин єкїлдєрїнє кайрылып жатып. «3-4 ай мурун мен министрге жумушка уруксат берїїнї тартипке келтир деп тапшырма бергем. Биз жакынкы аралыкта сиздердин тїзїмдє ишти аткаруудагы жооп бербегендик їчїн кадр-дык кайра алмаштыруу жїргїзєбїз», - деди ал. Ж.Оторбаевдин айтымында, аталган ми-нистрликке кєптєгєн арыздануулар тїшєт. Отурумга министрдин орун басары Зуура-

кан Каденова катышууда.

ТЇШТЇКТЄ ГАЗДЫН ЄЧЇРЇЛЇШЇ САЯСИЙ МАСЕЛЕ БОЛДУ

Бул тууралуу премьер-министр Жоо-март Оторбаев Жогорку Кеўеште билдирди. Премьердин билдиришинче, Єзбекстандын єлкє тїштїгїнє газды єчїрїшї экономика-лык эмес, саясий маселе болуп калды. Коў-шу єлкє бул боюнча єкмєттїн кайрылуусуна жооп бербей, сєзгє келбей койгон.

- Бул маселени чече албай жатабыз. Єз-бекстан бизге эч кандай жооп бербей жатат. Бирок “Кыргызгаз” “Газпромго” сатылган соў єлкєнї газ менен камсыз кылуу милде-ти аларга жїктєлгєн. Компания кырдаалды тїшїнїп, бизге колунан келишинче жардам берип жатат,- деди Оторбаев.

Быйыл апрелде “Кыргызгаз” ишканасы толугу менен “Газпромго” сатылган. Андан кєп єтпєй Єзбекстан Кыргызстандын тїш-тїгїнє газ берїїнї токтотуп, аймактын кал-кы азыркыга чейин газсыз отурат.

“Газпром-Кыргызстан”:

1-ОКТЯБРДАН КАЛККА ГАЗ АРЗАНДАЙ ТУРГАНЫ АНЫК

"Газпром-Кыргызстан" компаниясы 1-ок-тябрдан тарта калк їчїн жаратылыш газы 21 пайызга арзандай турганын дагы бир жолу ырастады.

Бул жєнїндє маалыматты Би-Би-Сиге “Газпром Кыргызстан” компаниясынын маа-лымат катчысы Рыспек Арунов билдирди.

“2014-жылдын 1-октябрынан баштап жа-ратылыш газы калк їчїн 21 пайызга арзан-дап жатканы чындык. Сом менен айтканда, мурдакы тарифке салыштырмалуу 3 сом 40 тыйынга арзандады. Эгер мурунку айда 16 сом 35 тыйын болсо, 1-октябрдан тарта 12 сом 90 тыйын болуп эсептелинип чыкты. Бул тариф Кыргыз Республикасынын отун-энер-гетикалык єнєр жайын жєнгє салуу департа-ментине жєнєтїлдї. Алар бекиткенден кийин тариф анык болот”,-деди Рыспек Арунов.

Компаниянын єкїлдєрї газга транс-порт акысы кошулганда анын акысы ар бир миў кубометрине 267 доллардан болот деп “Электр станциялары” ишканасынын же-текчилиги тараткан маалыматты туура эмес деп тєгїндєштї.

“Казакстандын чек арасынан Кыргыз-стандын чек арасына келген газдын миў кубометринин баасы 165 доллар болот деп “Газпром” компаниясынын жетекчиси Алек-сей Миллер дагы ырастады. Бул баага бар-дык чыгымдары кошулуп эсептелген”,-деди Рыспек Арунов.

ЖУМГАЛДАГЫ АВАРИЯЛЫК АБАЛГА КЕЛГЕН О.НОГОЙБАЕВ

ОРТО МЕКТЕБИНИН ЖАЎЫ КОРПУСУ 70 МЛН СОМГО 275 ОРУНДУУ БОЛУП КУРУЛАТ,

- мектеп директору- Нарын облусунун Жумгал районунун

Чаек айылындагы Отунчу Ногойбаев атын-дагы орто мектебинин жаўы корпусу єк-мєттїн тїрткї берїїчї гранты тарабынан 70 млн сомго 275 орундуу болуп курулуу алдында турат. Бул тууралуу мектеп дирек-тору Сїйєркул Бойтоев билдирди. Анын ай-тымында, мектеп авариялык абалга келип, кулап калуу абалына жеткен. Бул жылы ЖК депутаты Д.Ниязалиеванын жардамы менен мектеп єкмєттїн тїрткї берїїчї грантына кабыл алынып, жаўы корпус курулуусу ишке ашырылган. «Мектептин жаўы корпусунун курулушу келерки жумадан башталганы ту-рат. Мектепти курууну колго алган «Аван-

гард Строй» ЖЧКсынын єкїлдєрї келип кетишти. Буюрса, келерки жумадан баштап мектептин пайдубалы кєтєрїлє баштайт. Бул мектеп эл єкїлїнїн кємєгї аркылуу ма-кам алып, жаўы мектеп курулуу долбооруна киргизилген», - деди С.Бойтоев. Маалымат їчїн айта кетсек, аталган мектепте жалпы 560 окуучу билим алса, аларга 50 мугалим билим тарбия берет.

ОШМУНУН «ENACTUS» ТАЙПАСЫ КЫТАЙДА ЄТЄ ТУРГАН ДЇЙНЄЛЇК КУБОККО КАТЫШУУ

ЇЧЇН АКЧА КАРАЖАТЫНА МУКТАЖ

Ош Мамлекеттик университети-нин 2014-жылдагы улуттук чемпиону «ENACTUS» тайпасы Кытай Эл Республи-касынын Пекин шаарында 22-24-сентябрда єтє турчу дїйнєлїк кубокко катышуу їчїн демєєрчїлєргє муктаж. Бул тууралуу атал-ган тайпанын жетекчиси Эрлан Камалов бїгїн, 18-сентябрда Turmush басылмасына билдирди.Белгилей кетсек, 2014-жылдын Улуттук чемпионунун тайпасынын ауди-тинин жыйынтыгында Enactus Кыргыз-стан 2014тїн жеўїїчїсї болуп ОшМУнун командасы табылган.Маалым болгондой, ОшМУнун «ENACTUS» тайпасы КРСУ, Орто Азиядагы Америка университети, КММА, Кыргыз-Тїрк «Манас» универси-тети, КМЮА, КУУнин ЭБПИИ, Экономика жана Ишкердик университеттери катышкан улуттук мелдеште жеўишке жетишкен.Маа-лым болгондой, аталган тайпа 36 мамле-кеттин єкїлдєрї катышкан ENACTUS 2014 дїйнєлїк кубогунда Кыргызстанды кєрсє-тєт.Буга чейин алар АКШнын Вашингтон шаарында єткєн «World cup-2012» дїйнєлїк кубогунада байкоочу катары катышышкан-.Э.Камалов билдиргендей, тайпа Кытайга барып, Кыргызстандын намысын коргоо їчїн акча каражатына муктаж.

МЭРИЯ ПРЕЗИДЕНТ А.АТАМБАЕВДИН ТЇШТЇК

МАГИСТРАЛЬДАГЫ КЄПЇРЄНЇН ТРОТУАРЫН КЕЎЕЙТЇЇ

ЖЄНЇНДЄ ТАПШЫРМАСЫН АТКАРГАН ЖОК

Бишкек шаардык мэриясынын капитал-дык курулуш башкармалыгы мамлекет баш-чысы Алмазбек Атамбаевдин Бишкектеги Тїштїк магистраль боюнча 12-кичирайон-догу каналдын кєпїрєсїнїн тротуарын ке-ўейтїї тууралуу тапшырмасын аткарган жок.

Эскерте кетсек, президент бир жыл мурда кєпїрєнїн салтанаттуу ачылышында туура-сы 70 см болгон тротуарды кеўейтїї боюн-ча тапшырма берген.

Бишкек шаардык кеўешинин депутаттары шаардык автожолдорду текшерїїнїн жїрї-шїндє аталган кєпїрєгє барышып, кєпїрє мурдагы абалында тургандыгын аныкташты.

Капиталдык курулуш башкармалыгынын жетекчиси, бир нерсе кылуу жана кєпїрє-нї кеўейтїї мїмкїн эместигин билдирди.

19-сентябрь, 2014-жыл

12 КОРКУНУЧТУУ ОКУЯЛАР

Кебетеси адамга окшош, бирок жїнї сапсайган неме экен

ЭЭСИ - ЖАЛГЫЗ БУТ АЯЛ

Иттин да арбагы болот

Чоў атабыз Тагай мерген 70-жылдардын акырында, 85 жашында дїйнєдєн кайтты. Тагай атабыз Нарындын башы Жаўы-Жер-Улан деген адам барбаган калыў карагай-чер токойлуу, коркунучтуу капчыгайга кат-тоочу экен...

Мергенчилер ал токойдун чеке-белинен эле аюу, жолборс атып алып, тереўдеп кир-генден жїрєксїшчї тура. Даап барышпап-тыр. Бир жайда єзїнє ишенген жаш мерген Тагай ошол капчыгайды єрдєп ууга чыгат. Уунун кызыгынан кеч калып, тїнєєгє ар-гасыз болот. Атын таў ашыра байлап коюп, отту чоў жагып, кайберен этинен шишкебек бышырып жеп отурса, бир маалда аты ты-бырчылап, тайганы кыўшылап бут алды-на сойлоп кирет. Жїрєгї бир жамандык-ты сезген мерген мылтыгын октоп даярдап, туш-тушун аярлап караса эч нерсе кєрїн-бєйт, дабыш деле угулбайт. Анын їстїнє оттун жанында олтурган адамга караўгыда эч нерсе кєрїнбєйт эмеспи. Ошентип отту алоолонто жагат да, эттен кесип жеп олтура берет. Кєп єтпєй оттун жарыгында энтеў-деген киши сыяктуу сєлєкєт пайда болот да, ал дабыш билгизбей басып келип оттон алысыраак жерге адамча чєк тїшїп отура

калат. Їн-сєзї жок. Бир колу менен мурдун калкалап алган. Кебетеси адамга окшош, бирок жїнї сапсайган неме экен. Мерген же їн чыгарарын, же атып жиберерин бил-бей бир топко карап отурат. Акыры эмнеси болсо да Кудайдан кєрдїм же єлдїм деп отто чала бышкан эттен бирчоў кесимди бычак-тын учуна сайып тигинин алдына ыргытат. Ал бир колу менен шып ала коюп оозуна салгандай болду. Дагы бир кесим ыргытты эле, аны да лып илди. Ошентип тиктешип отура беришти. Кимибиз биринчи кол салаар экенбиз деп эки кєзї тигинин кыймылында . Ал да кєзїн албайт. Таў сїрє ал акырын артка кетенчиктеп жыла баштады да, шып туруп чуркап кетти."Таў атканын коркко-нумдан байкабапмын" - дейт мерген. Эртеси жарыкта бул желмогузбу, жин-шайтанбы деп тигинин тїндє отурган жерин карасам, ыр-гыткан эки кесим эт жатат, жебептир. Атты отко коюп, уктап калып, кайра ууга чыктым. Мергенчиликтин кызуусу менен, кїндїн бат-канын аўдабай калып, кечинде баягы їўкїр-гє келдим. Отунду тоодой їйїп, от жактым. Атты отко коюп, итти байлап, єзїм жатчу жерге чириген дїмїрдї киши сыяктуу уза-та жаткырып, тумагымды кийгизип, кєрпє-чємдї їстїнє жаап койдум да, єзїм їстїўкї таштын жараўкасынан орун жасап, дєўгєчтї кароолго алып отурдум.Тїн ортосунда атым кошкуруп, итим кыўшылай баштаганда даяр турдум. Оттун жарыгында баягы сєлєкєт аяр жылып келе жатат. Бир маалда катуу чыўыр-ган бойдон келип дєўгєчтї басып жыгылды. Мылтыктын машасын кандай басканымды билбейм. Эсимди жыйсам таў атыптыр. Атым титиреп турат, итим жок. Ордуман калты-рап тїшїп келдим. Дєўгєчтїн їстїндє бая-гы жїндїї сєлєкєт кыймылсыз жатат. Союл менен оолактан туруп оодарсам жїндїї, эки кєзї бар, тумшугу тїлкїнїкїндєй уятуу, колу-буту кишиникине окшош, тырмактары жез экен. Тырмактарын, тумшугун кесип алып, єлїгїн ошол жерге таштап, айылга келип тї-лєє єткєрдїк. Эртеси ошол укмушту кєргє-нї бир топ адамдар менен барсак, їўкїрдїн жанында дєўгєчтєн башка эч нерсе жок. Бир топ издер калыптыр. Аксакалдар "жез тум-шуктун" дагы тукумдары бар, єлїктї ошолор алып кетишкен тура, эми ал жакка барбагыла, єч алышат" - деп тыюу салышкан. Ошондон улам Тагай чоў атам ал жакка ууга чыкканды токтотконун айтып калаар эле.

Ысыката району

Бишкек гуманитардык университетинин жатаканасында тїн бир оокумда дайыма ары-бери басып жїргєн добуш чыгып тур-чу. Ээси - аял киши экен. Андай сєздєргє мурда кєп деле маани берчї эмес элем. Би-рок чоў энем: "Адам кєп жердин ээси болот, бирок ал кишиге зыян кылбайт" деп кал-чу. Ошентип, 2-курстан 7-кичи райондогу жатаканада жашап калдым. Тїн ортосунда ойгонсом бирєє суу алып бараткансып ра-ковина шарылдап жатат. Бир тїнї тынбай шарылдаганда туруп барсам эч ким жок. Крандан суу шарылдап агып жатат. Сууну токтотуп, кайра бєлмєгє келдим. Кирээрим менен суу кайра шарылдап ага баштады. Маўдайдагы туалетте бирєє бар го, колу-ба-шын чайканып атабы деп тыўшап калдым. Суу токтобойт. Бєлмє эшигинен башымды чыгарсам эч ким жок. Жанымдагы Айгїлдї ойготуп "Жїрї, экєєбїз чыгалычы" десем, бырышып-тырышып, нааразыланып тур-гуча, залда бирєєнїн басып жїргєн добуш угулуп, дал биздин бєлмєнїн тушуна келип угулбай калды. Айгїл эшик тушка барып "Бул ким?" деп їнїн катуу чыгарып сура-ды. Жооп болгон жок. Ойгонгон кыздарда

жан жок, бїрїшїп чогулуп калышты. Да-быш сырдуу угулду. Эшик тымтырс. Экин-чи ирет "Бул ким, ия?" деп кыйкырганда тыкылдаган їн раковина жакка узагандай болду. Суу андан бетер кїчєп ага баштады. Кыязы, дагы бир-эки раковинанын суусун агызды окшойт. Корккон кыздар таў атканча кєз ирмеген жок. Эртеси бєлмєгє тїнєгєн-дєн коркуп, кыздар ар кай туугандарынын їйїнє кетип калышты.

Бир ай єтпєй "жатакананын комендан-тынын кєзїнє залда басып жїргєн жалгыз буттуу аял кєрїнїптїр" деп чурулдап калыш-ты. Ага чейин биздин айтканыбызды кєбї этибарга алган эмес эле. Кєрсє, комендант тїнї кабаттарды кыдырып жїрсє, алдынан жалгыз буттуу аял чыгып, кайра тез бурулуп, жуунчу бєлмєгє кирип жок болуп кетиптир. Комендантыбыз жакасын карманып зирил-деп, студенттерден акча чогултуп, базардан кой алдырып союп, кан чыгарып, бата ти-ледик. Ошондон кийин ал аял тїнїчїндє сууну агызбай калды. Азыр комендант да башка, студенттер да башка. Жатакананын "ээси" чочулаткан жокпу?..

Демейде биз кєзї єткєн адамдардын ар-багы болот деп коебуз. Ал эми жаныбар-лардын да єлгєндєн кийин арбагы болобу. Башкасын билбейбиз, иттер єлгєн соў ошол єзї жашаган аймакта арбагы жашай турган-дыгын кинологдор далилдешти. Алардын кєпчїлїгї тирїї кезинде кожоюнунун ко-лунан тамакка караганда таякты кєбїрєєк жеген иттер болушат. Кєрсє, денеси жерге кємїлгєн менен астральдык телосу каар-дуу кожоюндан єч ала берет экен. Ал эми АКШнын Оук-стрит аймагындагы окуя таў каларлык. Кєп кабаттуу їйгє бир бойдок жигит квартирант болуп кирген болчу. Кєп сїйлєбєгєн жоош бул жигит биоэнерготера-певт экен жана Джерри аттуу итке тажрый-ба жїргїзїптїр. Кошуналарынын айтуусуна караганда алар дайыма бир иттин кыўшы-лаганын угушкан. Бир жолу эртеў менен Джеррини подьезде мойнуна муунткандай байланган жип менен кєрїшкєн. Сыягы, ээси аны ушинтип єлтїргїсї келген окшойт. Бирок, иттин каерге кємїлгєндїгїн эч ким кєрбєйт. Ал эми тиги квартирант да баш-ка жакка кєчїп кеткен. Бир нече убакыт-тан кийин ошол каргашалуу биринчи ка-баттагы їйдїн терезесинин астында башка кара ит пайда болот. Ал дайыма бирєєнї аўдыгансып отурчу. Бул кара иттин алгач-кы курмандыгына ушул чєйрєдє жашаган жаш жигит айланды. Денесинин эч жери-не залал келбеген менен анын єўї-тїсїнєн катуу корккондугу белгилїї эле. Бирок ал жигит єлгєндєн эки кїн єткєн соў кєкї-рєгїнєн иттин катуу тиштегени байкалып турду. Алэми Далаластан келген наркоман кызга каргашалуу бул бєлмє жєнїндє кан-чалык айтылгандыгына карабастан кварти-

рант болуп кирип алып, ал да жарык дїйнє менен кош айтышты. Оболу Джерринин ар-багы кыздын кєзїнє кокусунан кєрїнгєн. Ошондо ал жумуштан кеч кайтып, аялдама-да єзї жалгыз турган эле. Иттин кєзї аябай чоў кєрїнїп, жашылданып жанып кєрїнєт. Ушул караан жаш кызды кєпкє артынан ак-малап жїрєт. Бирок кїндєрдїн биринде ко-кусунан кандай пайда болсо, ошондой эле байкалбастан жоголуп кетет. Ал эми бир нече кїндєн кийин їйдїн сыртынан дабыш чыгып, корккон кыз сыртты эшиктин кєзє-нєгїнєн караса килейген бир ит туруптур. Арадан бир кїн єтпєй эле байкуш кыз кєз жумат. Ал єлєрдєн мурда кошуна аялга ар-тынан бир кара ит акмалап калгандыгын, ошондон улам башы чыдатпай ооруп, деп-рессияга кабылгандыгын айткан экен. Бул иттин арбагы менен арбашкан кєрїнїш эле. Ушул шумдуктуу окуяларга карабастан бул бєлмєгє дагы жаўы квартирант болуп жаш жубайлар киришет. Бир ирет уктаар алдында жаш жигиттин эсине бала кезинде кичине-кей кїчїктї кармап, єлєрчє сабаганы эске тїшєт. Эмнегедир бул окуяны тєкпєй-чачпай келинчегине айта баштайт. Тїн ортосунда чочуп ойгонуп, сыртта чоў ит жїргєндїгїн айтат. Бирок келинчегинин кєзїнє эч нерсе кєрїнбєйт. Арадан їч кїн єтпєй, бул жаш жигит автокырсыкка кабылат. Баса, жаны чыкканча єзїн машинанын астына кандай-дыр бир чоў кара ит тїртїп жибергендигин врачтарга айтып калууга їлгїрєт. Кєрсє, жогорудагы їч бейкїнєє адамдын єлїмїнє баягы Джерри деген муунтулуп єлтїрїлгєн иттин арбагы себепкер экен. Демек, итти да кыйнабаш керек турбайбы.

19-сентябрь, 2014-жыл

13КЫРГЫЗ ДЇЙНЄСЇНЄ САЯКАТ

КОЛ ЄНЄРЧЇЛЇК

АЛА КИЙИЗ (карала кийиз) «Кыргыз кийизге туулга» (ма-кал). «Ала кийиз, тєшєк жок, Жер-ге жатты кайран эл» (Ысак). Тїр-оюм тїшїрїлїп, уютулуп жасалган кийиз буюм. Алардын толук жер-диги жїн болгондуктан элибизде кийиз буюмдары арбын. Бул адими буюм катары бааланат да, узак уба-кыт урунууга шартташкан. Ала ки-йиз (карала кийиз) деген ат илгери кара жана ак койдун жїнїнєн эле тїр тїшїрїїнї тїшїндїргєн. Уяў жїндїн баары эле боекко жакшы кириши мїмкїн эмес. Кылчыктуу, жарым кылчыктуу жїндї да боёк-ко абдан кандыра салып, муздак суу менен жакшылап жууп алы-шыбыз керек. Бирок, ал мындай караганда бир аз бозомук тартып калышы да зарыл. Уздардын айты-мында бир койдун жїнїнє (бол-жол менен алганда бир чоў чака суу, 200 грамм боёк туура келет). Эгер жїн малыш койдуку болсо, ага 300, 350 грамм боёкту сарп-тоо максатка ылайыкташат. Орточо ала кийизге он кг. кара жїн керек. Анын тїрїнє бир жарым кг. жїн чыгымдалат. Оюм жашыл, кызыл, ак, сары єўдєргє тармакталып ке-лет. Мында «уй мїйїз оюмун» чар-чыланта берїїгє да болот. Ала ки-йизге тїшїїчї кєркєм оюмдардын ички дїйнєсїн єўї-тїсї ачат. Мын-да буюмдун четтиги кара кийизден жалаў берилип, айрым чеберлер аны да «ала мончоктотот». Ала ки-йиздеги «ала мончоктотуу» — бул шырдак оюмундагы «араа тиш», «бычак учу», «ит куйрук», «бадам» сыяктуу негизги оюмдарды айыр-малоочудай мааниге ээ кєрїнїш. Анан кийиздик оюмду бере турган четтеги тєрт бурчу ак-карадан «ала мончоктолот» да, кадимки кийиз оюмдары берилет. Эгер кара фон-го оюм кызыл жїндєн тарамдалса, анда ал ак жїн аркылуу «жээкте-лет...» Мында ар бир кийиз оюму бири-биринен айырмалануу їчїн ошол «ала мончокту» (оюмдарды бєлїп туруучу кєркєм белги) жїр-гїзїї тийиш. Кийиз ак, кара, кызыл єўдєрдєн турса, уютуу учурунда алар биринин супсундары бирине єтїп, кандайдыр кара кїрєўдєнїп, кара малаланып, же кызгылттанып, боёктору кереметтенип, жараты-лыштын бир нооматына келип тур-ган таланттуу сїрєтчїлєрдїн сый-кырдуу чыгармаларындай сезимге єтє эле жагымдуу таасир келтирип турат. Буюмдун четин кара жїн-дєн тарап туруп, эки элидей сары-дан четин «жээк» берип, жашыл менен кызылдан тїшкєн «бадам оюмунун» араларын сары єў ар-кылуу берїїбїз керек. Мына ушул їч єўдї ич чара айырмалата бе-рїї менен «табак оюму», «бармак башы оюму» сыяктуу кооздуктар-ды текшилеп тєптєштїрє берїїгє

да укмуштай машыгышкан уздар бар. Минтип, кызыл-жашыл єўдї кийизчиликте колдонуу азыркы учурда жапырт салтка айланууда. Андыктан бул эки колоритти кїч-тїї єўгє мала сарыны данакер ка-тары пайдалануубуз керек.

Ооба, ала кийиз їчїн кїрєў, мала сары, кєгїш, кара єўдєр мї-нєздїї болот. Анда кєбїнчє «коч-кор мїйїз оюмунун» тєбєсїнєн «карга тырмак» чыккан оюм эле-менттери жаралат да, буюмдун ор-толугу кадимкидей табакча сымал-данып кетїїсї керек. Мунун ичинде «шырдак оюмдарынын» элемент-тери кєбїнчє «мїйїз оюмдары» аркылуу мїнєздїї келет. Андыктан ак єўдї ала кийизде арбын пайда-лануу буюмдун бетин «алачакмак-татып» (чакчайтып) таштайт. Оюм уюлданып, чагаракталып, їзїл-ке-силсиз берилїїсї тийиш. Ала ки-йиздин кооздугу — оюмду май-да-майда берилїїсї менен бардык єўдєр ич ара жуурулуша аралашып, ортодон бир єўдїн чыгуусу менен ойдогудай бааланат. Ал ак да, кы-зыл да, кїрєў да, кєк да, жашыл да эмес, ортодон бир єў чыгаруубуз за-рыл. Башкача айтканда кєп боёк-тордон сїрєтчїлєрдїн пейзажын элестете алышы керек. Эгер кєркєм буюмга ак, жашыл, кызыл, сары єў-дєр болсо, анда кєк-жашыл менен ак-кызыл менен жупташат. Мунун четине «чагырмактан», «ит куйрук-тан» ак-кызылдан «аламыч» тї-шєт да, буюм ортосунда тєрт табак-ча їзїл - кезилсиз берилет. Фону кызыл єўдїн ичинде «кош мїйїз-дїн» їстїнєн «кайкалак» (мїйїздїн башка тїрї) тїшєт. Ал «карга тыр-мак» менен да айырмаланат. Мин-тип айтып жаткан себебибиз мык-ты оймочулар жєнєкєй оюмдарды тїрлєнтїп жиберїїгє єтє кылдат келишет. Так баяндаганда, «кош мїйїз оюму» «карга тырмак оюму» менен биригип, табакчаны тїзсє, экинчисинде, тик берилген «ит тыр-мак оюму», «кош мїйїз оюму» ар-кылуу биригет. Ушинтип, буюмдун ортолук табакчалары ирээти ме-нен пайда боло берет. Ал эми тєрт бурч берилген бул табакчалардын эки четтеринде їч бурч (тумарча) «жарым табакча оюмун» элестетет да, ал жашыл ак тїстє беттелсе, жа-рашыктуу кєрїнєт. Мында уздар шырдак менен ала кийиз оюмда-рынын негизги элементтерин би-ри-бирине алмак-салмак колдоно берет) Жалпы жасалга буюмда-рынын ичинен кєпчїлїктїн кєўї-лїн тегиз тартып туруучу эмоция-лык ачыктыкты, тактыкты, мыйзам ченемдїїлїктї єзїнє сиўирип ту-рат. Абалы буюмга тандалган кара жїндї тазалап алат. Аны сабап, чийге чабактап, бышыра электе эле жууйт. Мында кийиз былбы-рап калат. Оюм тїшкєн ылдыра-

ган кийизди кара кийиздин їстїнє жаткызып алат. Эми жаткызылган оюмдун аралары, ички кысыктары ар тїрдїї жїндєр менен толтурулат. Ачык айтканда, оюмду ичинен оюм жаралат. Койдун бєтєнчє, кара кой-дун кїзгї жїнї мыкты болот, уяў жїн бышырганда анча кирбейт. Анткени менен боёкту ырас ка-был алат. Чеберлердин чечмелєє-лєрїндє майда оюмдар тїшсє, ал «кыз оюм» деп аталат. Эгер кийиз бетине кезек оюмдар болсо, «чоў оюм» дейт. Буюмдардагы негизги оюмдардын (ала кийизде оюмду «тїр» деп айтса да болот) араларын , ачык жана так кєрсєтїї їчїн жи-вопистик маанай берїїдє уздарда кооздукту тааный билїї касиети бар. Буюмдун четтик оюму кезек берилиши мїмкїн. Мисалы, «ба-дам оюмдун» четине «бычак учу» (араа тиш) тїшєт. Аянттуу буюмда тєрт табакча орун алат. Ал «жалпы оюм» аркылуу берилет да, негизги оюм єтє майда кєрїнєт. Ар бир та-бакча тєрт бєлїктєн турат. Анын ар биринде їч-тєрттєн оюм элементи кездешет. Ал табакчаларда «бугу мїйїз оюму» да орун алат. Демек, кєркєм оюмдарды мындай берїї биз їчїн илгерки энесайлык кыр-гыздардын буюм їлгїлєрїн элесте-тет. Биз анын кызыл-кєк єўдєрдї беттеп, кєркєм оюм берген кєлєм-дїрєєк буюмда єўдї ача, ич ара жупташууларын табууда уздар кол боёкту кое туруп, кїрєў менен ак жїндїн єзїнїн нукура бєтєнчєлї-гїн уздуктукта колдоно билишет. Айткандай, буюмдун жердигинин нукура болушу кєркєм кол єнєр-чїлїктїн элдик салтына коошуп турат. Демек, буюмдун єўїн жер-диктин єзїнєн издєєгє болот. Кара койдун, боз койдун, кызыл койдун, кїрєў койдун, кєк койдун кыркыл-ган єз жїнї эле боёктук милдетти аткарат..Натыйжада, буюмга тїш-кєн кєркєм оюм-кєчєттєрдїн єўї єтє эле ачык, ала чакмактанбай, ко-ўур, басмырт баамдалып, таланттуу сїрєтчїнїн кєп боёкторду ич ара сиўирип, сыйкырдуу кыл калеми-нен жаралган жаратылыштын бир кооз кєрїнїшїн элестетип кетет.

«АЛАМАЧ» — шырдактын орто-лук оюму (борбордук оюму) менен жээк оюмун (четтик оюмун) бєлїп туруучу тїр. Ал кєбїнчє ак-кара-дан, кара-сарыдан берилет. Аны «ала мончок» деп да атайт. Ал «араа тиш оюмдан», «тумарча оюмдан», «ийрек оюмдан», «ит куйрук оюм-дан», «бадам оюмунан», «бычак учу оюмдан» ж.б. оюмдардан тї-шїрїлєт. Аламач — буюмдун чети-не да, ортосуна да коюлат. Айрык-ча, ак жана кара єў буюмдун тїзїн аттын кашкасындай ачып, жалпы эле кийиздин ажарын єзїнє оода-рып турат. Ошондуктан, мунун че-тине кєбїнчє «тумарча оюму», ор-тосуна «бадамча оюму» тїшїрїлєт. Кийиз оюмдары їчїн кара-ак єў-дєгї «аламыч» тїбєлїктїїдєй тую-лат да, ар кандай єўдєгї ортолук жана четтик оюмдарды бєлїп ту-рат. Кєк-кызыл оюмдарга жїргї-зїлгєн чаар «ыскыттар» (милтелер) сайманын «суусундай» дааналап кєрсєтєт. Анын «аламычы» «кош мїйїздєн», «бадамдан» болот. Уз-дар «Жээк (четтик) оюмун» кєбїн-чє єзїнїн «жарым кыялынан» да тїшїрє алышат. Акыйкатта, мык-ты уздар элдик їлгїлєрдїн жалпы кооздугуна доо кетирбей туруп, єзїнчє «чыйыр салып», чыгарма-чылыкта буруп, «табак оюмдун» композициясын куруп кетет. Мын-да «кочкор мїйїздєрдїн» башына «карга тырмак» чыгарып, экєєнєн бир табакчаны тїзїї, же эки «коч-кор мїйїз», эки «карга тырмактан»

бир табакча жаратуу аркылуу чет-терине «араа тиштен», «аламыч» курчоо менен тїр шырдак кармоо уздарда мыкты єнїккєн. Буюм четиндеги карама-каршы «жїрєк оюму» «жагалмай канат оюму» ме-нен бириксе, «жээк оюму» болуп кєрїнєт. Ага сарыдан «милте» ба-сып, ак-карадан «араа тиш», «ала-мыч» тїшкєндє «милтеси» мала кызылдан келиши шарттуу сези-лип, бул буюмдун єўїн даана ачат. Анын «ортолук оюму» толук тєрт табакчаны тїзїп тєрт жеринен «карга тырмак оюму» чыгат. Не-гизги кїрєў кызыл менен ач жашыл єў бирин-бири жутушпай, алардын жїздєрїн сарыдан бастырган «мил-те» ачат. Борбордук оюмдун бурч-тарын жарым табакчалар бїтєйт. Мында «аламычтардын» арбын тїшїшї буюмдун дубалга килем ордуна тартылышына да ойдогудай шартташат. Же шырдактын «чет-тик оюмун» «жарым кыялдантып», «жагалмай канаттантып» буюмдун жалпы танабын кочкул кызыл ме-нен кєк єў єзїнє оодарып, сары-карадан берилген «аламыч» куп жарашат. Шырдактын «ортолук оюмунун» четине да ушундай «ит куйрук оюму» тїшїп, борбордук табакчалардын араларына жарым табакчалар орун алышы керек. Мында да негизги кєк-кызыл єў биринчи кара-сарыдан турган «ала-мыч» экинчи тїрдє кєрїнєт.

АТ ЖАБУУ (тикек) — Ат жасал-галарынын мерчемдїї бєлїгї. Ээр-дин алдынан, тердиктин їстїнєн аттын соорусуна чейин жабылуучу кєркєм буюм. Сынга толуучу аруу буюм ат жабуу єрмєкчїлїк (терме, кажары, беш кеште) менен катар саймачылык менен асемделет. Де-мек, эндей таарга жана кездемеге сайма кєчєттєрїн кєчїрїї їчїн уз-дар ботонун, койдун жїнїн ипичке ийрип, аны оўго жана солго чыйра-тышкан. Ат жабууну кадимки жїн жиптер менен саймалаган. Четте-риндеги тїймє чачыктары шурула-нып, тєкмє жана топ чачыкталган тїрїн «тикек» (дикек) дейт. Мында буюмдун жердиги, сары таарыдан турат да, ага кызыл, кєк єў менен сайма кєчєттєрїн тїшїрїшєт. Ал сайылган кештелер балыш- жаз-дыктарга берилген: «тогуз тєбє», «байчечек», «кайкалак», «допу та-лаа» кєчєттєрїнє окшошуп жана їндєшїп турат. Тикектин жердиги кездемеден да тандалат. Анда ага кєбїнчє «илме дос» (илме- илме, илип саюу) мїнєздїї келет. Ат жа-буу кийизден да болот. Демек, ар тїрдїї жердикке мына ушундай сайма кєчєттєрдї алмак-салмак тїшїрїї Тїштїк Кыргызстанда бєтєнчє єнїгєт. Тактап айткан-да, мында буюмдун жердиги їчїн чеберлер тєєнїн, койдун жїнїн даярдашат. Кийинчерээк кебезди да ийрип чыйратышкан. Єрмєктї курууда бир єўчєй єўдєгї жиптер гана кїзїктєлїп, эриш жип (єр-мєктїн їстїўкї-астыўкы жиптери) ичке ийрилген. Ага аркак (эриш жиптердин ортосунан єтїїчї шоо-на жип) єткєрїп, эч кандай кєркєм кєчєтсїз, эндей согулат. Адатта, жїндїн тїсїнє карата анын єўї сар-гыч, ак, кызгылт, кээде кара да бо-лушу ыктымал. Демек, ушул таарга уздар «илме дос», «илме сайма» єўдїї сайма ыкмалары аркылуу кєркємдїктї беришет. Саймачылар буюмдун четине «тєкмє чачык», «тор чачык» берет. «Жээк» ката-ры кажары таарынын ыкмасында ак менен карадан «кош кайкалак кєчєтїн» (багжагай) эки элидей эндїїлїктє келтирет. Анын четинде єрмєкчїлїк жана саймачылык ар-кылуу четтик кєчєт кєчїрїїгє да

болот. Анын эки тарабына «чыч-кан изин» тїшїрєт. «Багжагайдан» кийин буюмдун жердигине сайма кєчєттєрї сайыла баштайт. Анда кєркєм кєчєттєр «жарым кайка-лактын» элементтеринен турат да, бєз жердикке тїшкєн, кєк, сары, кара, кызыл єўдєрдї кєк (ток кєк) єзїнє оодарып, буюм тїшкєн чет-тик кєчєттєгї «чычкан изи» (суу) єзїнчє «ала мончоктоло» бери-лет да, анын четтерине теке мї-йїздєнгєн кєркєм элемент-кєчєт-тєрї болот. Ортолук кєчєт эки чоў тегерекчеден, тактап айтканда, та-бакчадан турат. Андан бутактанып экиден тєрт кичине кєчєт бєлїнїп чыгат. Табакчалардын ичи-сырты жарым кайкалак жана жылдызча-ларга жыш толтурулган. Жалпы кєз карашта алганда, мында єўдєрдїн ич ара айкалышын жана сайманын ыкмасын биринчи орунга коёбуз. Элїїнчї жылдары улуулардын нус-коолору менен чеберлер бул буюм-га жапырт узданууга аттанышат. Сайманын мындай їлгїлєрї салт-туулукта кармоонун кєєнєрбєс нускаларын далилдеген. Бул сайма-нын эски ыкмаларын дал єзїндєй сактоо менен кєркєм кєчєттєрї-бїз элдик нукта, андагы уздардын уздук кызыкчылыктары да элдик мїнєздє болот. Ат жабуунун чети-не «чымын канат» тїрїн калтырып, ал єрмєктє ак-карадан терилген-диктен бир аз ала чакмактана бе-рилет. Мунун четтик кєчєттєрї єтє эндїї болот. Аттын соорусунун эки жагына жаба этектеле тїшїрїл-гєндєй бештен он окшош кєркєм кєчєттєр кабыргаланып, тоту куш-тун канаты сыяктантып, «жарым кайкалак кєчєтїнїн» элементте-рин арбын пайдалануу керек. Анын чачылары чыйрак чыйратылган кара шоонадан тєкмєлєнє бери-лип, атка жабылганда кооздуктун єзїнчє ажарына келет. Терме таар ат жабуу адими буюмдардын ката-рына кирет. Ат жабуунун форма-сы, жасалышы жана пайдаланы-шы боюнча бир нече тїрлєрї бар. Ал «кара терме», «кажары терме», «беш кеште», «пиязы таар» тїрїн-дє да болот. Эгер сайма кєчєттє-рї тїшїп, чети тїймє-чачыкталса, аны «тикек» дейт. Мисалы кажары терме тїшкєн ат жабууга їлгї ка-тары «тай туяк» деген кєчєттї тї-шїрїїдє термечи єрмєк кїзїгїнє жыйырма алты тал жипти жїгїр-тїп алат. Ал он їчтєн бєлїнїп, ас-ты-їстїнє чыгат. Ал жиптер кызыл менен кєктєн болсо, абалы бир кєк жипти єйдє терип, анын бирєєсїн алдына калтырат. Биринчисинде, їч кєк жипти їстїнє чыгарып, би-рєєсїн алдына калтырат. Экинчи-синде, їч кєк жипти їстїнє чыга-рып, бирєєсїн алдына келтирет. Їчїнчїсїндє, тєрт кєк жипти єйдє терип, тєрт кызыл жипти алдына таштайт. Эми беш кєк, жети кєк, тогуз кєк жиптен кийин алты кы-зыл жипти калтырат. Дагы он кєк жип їстїнє чыгат. Кызыл жиптен беш талы алдына тїшєт. Мындан кийин тєрт кєк жип, эки кызыл жип їстїнє, дагы тєрт кєк, анан беш кызыл жип їстїнкї «кеште їчїн» тїшєт. Эми їчтєн кызыл-кєк їстїнє, дагы тєрт кєк менен беш кызыл жип, бир кєк жип, беш кы-зыл жип, жети кара жип, бир кєк жип, беш кызыл жип, тогуз кара жип чыгат. Кажары кєчєтї биро-толо тїшкєндєн кийин анын чети-нин «секиртмеси» («чычкан изи», «ала мончок», «бычак учу») їчїн їч ак, їч кара жипти кїзїктєп кетет.

Амантур АКМАТАЛИЕВ. Кыргыздын кол єнєрчїлїгї

19-сентябрь, 2014-жыл

1414 САНДАН САНГА

– Памирде суукка тоўгон кїндєрїбїз эсиўдеби. Баягы Алматайчы, экєєбїз чаар сумкабызды кєтєрїп, кєрїнгєн тажиктин їйїн тїртїп соода кылып жїргєнїбїздє машина менен ун ташычу эмес беле.

– Унун топозго алмашып, Ошко алып келип сатып, экєєбїзгє мактана сїйлєп, байкуштар десе сатканыўар ушулбу деп кыйынсынганын унутпай калайын.

– Ошол Алматай 3 кило героин менен кармалып калып камалып кетиптир.

– Адам байыган сайын ач кєз болуп ка-лат турбайбы. Унун сатып, барына каниет кылса камалмак эмес.

– Бир сом їчїн тоголонгон бышык бол-чу ал. Єзїнїн ач кєздїгї тїбїнє жетиптир.

Нысап кылбаса ошондой болот. Табаа эмес, тообо дейли. Нурдан келип

атабы. – Келиш керек эле, эмдигиче дайыны

жок. Карамшо афгандардан ала албай, ал-са дагы жеткирїїнїн айласын таба албай жаткандыр.

– Кыш жакындап калды. Айланма жол-дорду кар басты. Алар эми ал жак менен келе алышпайт.

– Чек ара кєзємєлїндє героинди жыт-тап таба турган ит алып барышыптыр деп уктум.

– Анын дагы айласын дагы табышат. Билгендер баягы чєпкє орошо берет.

– Бирок аны баары эле таба алышпайт. Мєўгїнїн астында аз эле убакытка єсєт эмеспи.

– Эсиўдеби экєєбїз биринчи жолу ге-роинди алып єткєндє жїрєгїбїздїн тїш-кєнїн.

– Целлофанды ичке тигип, ичин толту-руп сыртынан єтїк тигїїчї жип менен ая-бай чырмап аркан жасап, алып келе жаткан топоздордун башына байлаганыбызды.

– Экєєбїз Карамшолор менен бир бол-богонубузда дале ошентип кошулмасын ташып жїрє бермекпиз.

– Арзыгїлчї, бир кєзї чалыр келин бар

эмес беле. Суу єтпєс кагазга ороп курут-ка кошуп тоголоктоп кургатып кичинеден ташычу эле го.

– Ошо кичинеден ташып жїрїп эле чоў акчага айланат.

– Эсиўдеби Алмаз деген жигит бар эмес беле. Ал аялдан да єткєн эпчил болчу.

– Ал бир жолу бышык матаны ичеги-дей кылып узун кылып тигип ага героин-ди толтуруп, сыртынан целлофан менен ороп он литрлик канистрага чубалта са-лып, їстїнє эритилген сары майды куюп, анан алып єтчї.

– Жалмаўдаган Гїлназ деген келинди унута элексиўби?

– Баягы сулуу, кїйєєсї жок келинби Ал келин сулуулугун пайдаланчу эле го. Ош-

тон келе жатып чек арачыларга мємє-чє-мє таштап, Памирден келе жатканда аркар этин таштап алар менен мамилеси жакшы эмес беле.

– Ошо жакшы мамилеси менен жакшы эле ташып пайда таап алды.

– Анын шериги тиягына катып єтчї. Давлет кїлїп ийип кайра бырылдап ый-лай баштады.

– Сен мени ыйлабасын деп алаксытып жатасыў. Бирок жїрєгїмїн башнда болсо єлгєн кїйєємїн элеси турат. Кургуруму ичпесе, эрдей болсо кантип таштайт элем.

– Болду эми басылчы. Койнумда жаткан эркегим болбогон соў, мен эркек кандай ыйлатаарын билбеймин.

– Сага жыргал, бир кара башыўдын гана

камын жейсиў. Тєрт жетимди чоўойтуш, бардык тїйшїгї жалгыз єзїмдє калды.

– Мага жыргалбы, соксоюп жалгыз отурганым жыргал дечи. Давлет катуу кет-кенин сезип кечирим сурады.

– Жок дегенде балаў болот. Бирєєдєн болсо дагы тєрєп алсаўчы.

Кебетем бул болсо, мени кайсы эркек карамак эле.

Кеп кебетеде эмес го. – Ошо кебетеде болгон їчїн мага эч ким

кєўїл бурбай кыркка жакындап барата-мын. Жалгыздыгым, эркелетээр балам, койнумда корсулдап жаткан эркегимин жоктугу бул жыргал эмес азап. Ичкилике кызып алган Гїлсара ич кїптїсїн айтып кейип алды.

– Кєўїлїўє албачы, Гукен, сени капа-лантып алдым окшойт деп єзїмї кїнєєлїї сезип атамын.

– Сага капалана турган менби. Сен экєє-бїз Памирдин суугуна тоўуп акча тапкан кїнїбїздє дилибиз бириккен. Сен мага жа-ман ой кааламак белеў. Экєєбїз кєр тири-чилик їчїн бычак мизинде жїрїп акча тап-тык. Бирибизди сатып же алдап кетпедик. Ошондуктан кармалбадык. Памирден ге-роин ташыгандар ач кєздїгїнєн, кєрє ал-бастыгынан, оозу боштугунан кармалыш-ты. Алдап кетишкендигинин азабын тар-тышты. Биз тєртєєбїз эсен жїргєнїбїзгє шїгїрчїлїк келтирели. Андан кєрє акча-дан кыйналсаў алып тургун. Бере турайын.

– Кїйєєм кургурдун жакшы мїнєзїн гана эстеп, мени кордогонун унутуп бара-там. Кантсе да кыз тийген, кєз ачып кєр-гєн, жаштыктын кумарына батып, тєрт ба-ла тапкан кїйєємї арагын таштаса ичпей оўолсо кайрадан балдар їчїн бирге, чогуу жашайбыз деген їмїтїм бар эле.

Эки кызды кїйєєгє бериш, эки балага там салып аял алып бериш, бардык тїй-шїк жалгыз єзїмдїн мойнумда калды. Ге-роин ташыган акчама кичине болсо дагы їй алып алганым жакшы болгон экен.

Фарида Нурбекти єзї жашаган їйгє жай-гаштырды. Уктоочу бєлмєлєрї жанаша. Ке-чинде келгендеги максатын кыскача гана айтып тїшїндїргєн. “Адамча мамиле кыл-ганды їйрєтєм” деген. Нурбекке ошол сєз-дїн єзї тїшїнїксїз. “Адамча дегени кандай? Биз эмне айбанча мамиле кылып жїрєбїз-бї? Кызык...” Ушуну ойлоп Нурбек єзїнчє бушайман. Айтор, ары оонап, бери оонап жатып араў уктады. Эс акылга киргени бир бєлмєдє жалгыз эми гана уктады. Кошу-на керебетте коўурук тарткан эч ким жок. Узун коридорду аралай баскан кїзєтчїнїн дабышы да угулбайт. Болгону Фариданын уктап жатып сїйлєнгєнї гана болбосо їй ичи дээрлик тыптынч. А мындай сїйлєн-гєндєргє Нурбек кєнїп калган. Аскерлер арасында тїшїндє жєєлїгєндєр огеле кєп. Ким билет, балким Нурбек єзї да уктап жа-тып сїйлєнєєр. Жок, бирок бул жолу тынч уктады. Эртеў менен саат алты ченде ойгон-ду. “Тургула!” деген буйрук жок. Шашыла да кийинбейт. Андыктан эки колун желкесине ала чалкалап, жарым саатча ойгоо жатты. Анан гана кийинип, Фарида уктаган бєл-мєнї каалганын сыртынан тыўшаса ыйла-ган, кээде ачуулана cїйлєнгєн їндєр угулду. Ошол замат куруна кыстарылган бычакты колуна ала ууру мышыкча жыла басып Фа-риданын бєлмєсїнє кирди. Бєлмєдє уктап жаткан Фаридадан башка эч ким жок экен. Кєчє жактагы терезени караса да шек-шы-багасы билинбейт. Їйгє эч ким кирбегени-не кєзї жеткенден кийин гана Фариданы карады. Жарым-жартылай ачынып жаткан анын керемет келбети сук арттырат. Бир жаккы ийнинен шыпырылып тїшкєн калган тарткычтан кєрїнїп мамагынын учу булаят. Аппак билектеринин тамырлары кєєп, муш-туму тїйїлїї. Кєздєрї бек жумулуу болгону менен сїйлєнгєн сайын бїлк-бїлк этип кый-мылдап кетет. “Ата, апа, Фарух силер кайда-сыўар?! Апа дейм їн катчы!” деп сїйлєнїп жатканын Нурбек эми гана тїшїндї. Анан жыла басып артка кетмекчи болгон. Аўгыча:

- Кыймылдаба, колуўду кєтєр! – деген Фариданын їнї угулду. Нурбек турган ор-дунда катып калды да, акырын кылчайып Фариданы карады. Ал аны кєздєй тапан-часын кезей кош колдой кармап туруптур.

- Абайлаўыз, атып аласыз, - деди Нурбек, эки колун жогору кєтєрє.

- Сен мында эмне кылып жїрєсїў? – каар-дуу їн салды Фарида.

- Бул жакта кимдир-бирєє жїргєнсїп се-зилген. Кєрсє, сиз сїйлєнїп жатыпсыз. Анан кайра кетип бараткам.

- Анда бар єз бєлмєўє, мен азыр чыгам, - Фаридаа так кесе айтып, тапанчасын тї-шїрдї. Нурбек бєлмєдєн чыгып кетти. Ал кеткен соў эмчек тарткычын тїзєй саал уур-тунан жылмайды. Тээ бир кездеги Нурбектин токко тартылып, аны жерге жылаўач кєм-дїрїп жатканын эстеп кетти. Карасаў, эми минтип арадан канча жыл єтсє да ал кайра аны жарым-жартылай жылаўач кєрїп оту-рат. Ушуну ойлоп, єзїн аялзат экенин сез-гендей болду. Деген менен ал он беш жаш секелек кезинен бери аскердик тартипте, жалаў эркектер арасында жїрїп, аялзаттын касиетин жоготуп алгансыган. Кєрсє, кєкї-рєгїндє коўгуроо каккан сезимдер дале бар экен го. Ал кїзгїгє каранып, качантан бери колуна ала элек боёктору менен боёнду. Ча-чын таранды. Анда-мында гана бир ачылып,

чаў басып бараткан кийим илинїїчї шкаф-тан кєйнєктєрдї тандап арасынан кызгыл-тым, гїлдїн сїрєтї чегерилген чолок этек кєйнєктї кийди. Єз бєлмєсїндє чалкалай отурган Нурбек адегенде Фариданы жалт карап, тааныбай калды. “Сулуунун сузу жак-шы” дегендей дайыма суз, кабагын чытый катуу-катуу буйрук эте сїйлєєчї Фариданы мындай абалда эч качан кєрбєгєн. Кєз ал-дында кудум кийген кєйнєгїндєй їлпїлдє-гєн, катуу кыйкырсаў ыйлап жиберчїдєй болгон назик кыз турду. Балтыр эттери эзели катуу жерди басып кєрбєгєндєй аппак болуп булаят. Кєкїрєгї кєк тиреген асканын чо-кусундай кєйнєгїн тебе чытырайт. Нурбек кєзїн тартып алалбай телмире карап калды.

- Жап оозду, жалдырабай, - деди кїлє баса Фарида. Ууртунан саал жылмайган Нурбек башын чулгуй жер карады да:

- Кечириўиз, - деди.- Тамаша, эмне анча тартынып, же эмне

мындай кыз кєрє элек белеў? – деген Фа-риданын сєзїнє Нурбек “жок” дегенсип

баш ийкеди. Ал кайрадан баш кєтєргєндє столдун їстї тамак-ашка толуп калган экен. Экєє тамактанып маўдай-тескей отурушту. Нурбек сукулдата тамак жеп жаткансып кє-рїнгєнї менен Фариданын кєкїрєгїнє су-гун артып отурган эле. Аны Фарида кантип сезбесин. Сезди. Ал ансайын анысы єзїнє жагып жатты. Анткени эркектер андан аял-затын эмес, аскер адамын кєрїп калгандары-нан болгон. Тамак ичип болгон тарелкаларды алаарда Фарида атайы Нурбектин артынан келип, анын далысына кєкїрєгїн тийгизе табактарды жыйнап кетти. Нурбектин де-неси дирт эте алоо жалын каптап кеткен-сиди. Єзїн араў карманып отурду. Фарида идиштерди жуучу бєлмєсїнє таштап, экинчи ирет келди. Бул ирет Фариданын жоон, ак балтырлары да Нурбектин денесине тийип єттї. Бул жолу кармана албады. Фариданы белинен кармай силкип, алдына отургузду эле ошол замат шак эткен їн чыгып, жаагы ысый тїштї. Ошондо єзїнє келди Нурбек. Шалдырай отуруп Фариданы кучагынан бо-шотту. Ал атып туруп:

- Акмак! Айбан! Керек болсо айбан да мындай ишке барбайт. Ал зордуктабайт! – деп айтып болуп, анан эчкире ыйлап жи-берди.

- Кечирип коюўуз, мен... – Нурбек мукак-танып калды. Фарида “эй, койчу ушуну” де-генсип, башын силке єз бєлмєсїнє чуркап кирип кетти. Артынан каалга тарс жабыл-ды. Заматта эле болуп єткєн окуя экєєнїн теў эсин эўги-деўги кылды. Жылжып чо-гула берип, дамбаны жырып жыккан таш-кын суудай албууттанган кумарды акыл-эс токтотуп жатты...

Фарида єз бєлмєсїнєн кєптє барып чык-ты. Жїзї ортодо эч нерсе болбогондой жай-дары.

- Сен да кечирип койчу, мен да катуу ай-тып алдым.

- Сиз кечириўиз, кїнєє менден кетти, - Нурбек дале тике карай албай тайсалдайт.

- Эсиўде болсун Нурбек. Чыныгы эркек аялзатына эч качан кїч колдонбойт. Ал аял-затын мамилеси аркылуу баш ийдирип алат. Аялдын жїрєгїн тапсаў, акыры ал баарына макул болот, - Фариданын бул сєзїнє тї-шїндїм деп баш ийкегени менен анын те-реў маанисине жетпеди. Эми экєє базарга чыгышты. Чайханага киришти.

НАРКОТАШЫГЫЧТАР

(Сандан санга)

БУРУЛКАН БАКЕЕВА

Íàðêî ñîîäàãà àðàëàøóóíóí ýêè ãàíà æîëó áàð. ªë¿ì æàíà

ò¿ðìº. ¯÷¿í÷¿ æîëó æîê. Íàðêîçàòûí êîëäîíãîí äàãû, ñàòêàí äàãû ºç¿

àòàéûëàï æàð êûðûíäà òóðóï àëûï àæàëûíà áîé òàøòàãàí ìåíåí

áàðàáàð.

(Сандан санга)

ТААЛАЙ БАКЫТАЕВ

(Курч окуялуу чыгарма)

(Бейєкмєт уюмдардын маалыматы боюнча 1997- жылдан бери 400 бала жоголгон)

Жоголгон балдар

19-сентябрь, 2014-жыл

15

19-сентябрь, 2014-жыл

16

САЙКАЛ САДЫБАКАСОВА КОЛУН СУРАГАН ЖИГИТКЕ МАКУЛДУГУН БЕРДИ

Эстрада ырчысы Сайкал Садыбакасованын жеке жашоосунда чоў жаўылык. Тактап айтканда, С.Са-дыбакасова жашообузда єтє жоопкерчиликтїї кадам болуп эсептелген турмуш жолуна аттанат.

Бул кубанычы менен социалдык тїйїндєгї барак-часы аркылуу бєлїшкєн ырчы, колун сураган мыр-зага макулдугун берди.

БЕГИШ ЖАНА БАЯСТАН СТУДИЯ АЧЫШТЫБелгилїї репер мырзалар -Бегиш жана Баястан

музыкалык студия ачышты! "Биз кєп убакыттан бери єзїбїз каалагандай сту-

дияны ачууну кыялданып жїргєнбїз. Буюрса, аз кал-ды. Азыркы тапта биз студиябызды жыйыштырып, ачууга даярданып жатабыз. Дал ушул жерде биздин жана жакын досторубуздун хит ырлары жаралат деп ишенебиз" -дешет репер мырзалар.

РЭЙ ХОРТОН КЫРГЫЗСТАНДА КЛИП ТАРТТЫРДЫ!

Рей Хортон-дїйнє жїзїндє эў белгилїї атка-руучулардын бири. 1999-жылы «Because I Love you», «I Cry» жана «Tell my Heart» аталыштагы ырларды камтыган «First time» ыр жыйнагы жарык кєргєн.

Рэй Европадагы 90-жылдардын эў белгилїї ыр-чыларынын бири гана болбостон, башкача ырчылар-га дагы продюсерлик кылып, ыр жазып жана вокал боюнча сабак берип келет.

Азыр ал соло-ырчы, продюсер жана композитор. Кыргызстанда Рей Хортон белгилїї клубдардын би-ринде ырдаган соў, “KG Club Production» продакшн-студиясы менен биргеликте клип тарттыра башта-ды. Клиптин сюжети автобиографиялуу. Ырында ырчы жашоо, байлык жана мурунку жашоосу туу-ралуу ырдайт.

Андан сырткары, Рей Чолпон- Атадагы "Дїйнє-лїк кєчмєндєр оюндарынын" салтанаттуу жабылыш аземинде ырдады.

МАЛИКА ДИНА НЬЮ-ЙОРКТОГУ МУЗЫКА АКАДЕМИЯСЫНА ОКУУГА ТАПШЫРДЫЫрчы Малика Дина окуу жана музыканы бирикти-

рїїнї чечти. Азыркы тапта Малимка Нью-Йорктогу музыка Академиясында окуп жаткан учуру! Окуула-рына ийгилик каалайбыз

Андан сырткары, ырчы айым сїрєткє тїшїп, дос-тору менен социалдык тармактарда бєлїшїїдє.

УРМАТТУУ ОКУРМАН!"АЙБАТ" гезитине

жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын- 3 айга – 148 сом 50 тыйын- 6 айга – 297 сом 00 тыйынЖазылуу республиканын, бардык

почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546

ШОУ ЖАЎЫЛЫКТАР

Бишкек шаарынын тургуну, № 1 орто мектептин ардактуу ардагери

КАРАГУЛОВА АЛТЫН НАЗАРКУЛОВНАнын

єтїп кеткен 15-сентябрь 65 жаш кутман курагы менен чын жїрєктєн куттуктайбыз! Мєлтїр булактай ден-соолук, асмандагы кїндєй

ачык маанай, арчадай узун ємїр, алтындан да барктуу кадыр барк, тїбєлїк бакыт-таалай каалайбыз жана бир туугандарыўыздын, неберелериўиздин жанында кїлїп жайнап, алардын сыйын кєрїўїз!

Сизди урматтап сыйлаган кесиптештериўиз Гїлбара, Венера, Айнура,

Асел, Нурбек, Рахатбек.

Бишкек шаарынын тургуну, № 1 орто мектептин ардактуу ардагери

КАРАГУЛОВА АЛТЫН

КУТТУКТОО